سوره کهف
مشخصات و فضایل این سوره
در مدینه نازل شده « و اصبر نفسک مع الّذین یدعون ربّهم » : سوره مبارکه کهف در مکه نازل شده و فقط به گفته إبن عباس آیه
است. این سوره طبق مصحف کوفی 110 آیه و در مصحف بصري 111 آیه و در مصحف شامی 106 آیه و در مصحف حجازي
105 آیه دارد و اختلاف بر سر جملاتی است که در بعضی از مصحفها سر آیه قرار داده شده و در بعضی دیگر سر آیه قرار داده
نشده است. آنچه در نوع قرآنهاي متداول به آن عمل شده همان 110 آیه است.
این سوره در ترتیب کنونی قرآن هفدهمین سوره است و از نظر ترتیب نزول پس از سوره غاشیه نازل شده است و علت نامیده شدن
آغاز شده است و « الحمد للّه » آن به سوره کهف، آمدن داستان کهف در آن است، و این سوره یکی از پنج سورهاي است که با
آنها عبارتند از: فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر. این سوره مشتمل بر سه قصه شیرین و آموزنده است: داستان اصحاب کهف، داستان
موسی و خضر و داستان ذو القرنین.
در فضیلت قرائت این سوره روایاتی از پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) نقل شده است که برخی از آنها را میآوریم، با این تذکر
(که در اوایل سایر سورهها هم دادهایم) این فضیلتها هنگامی به قاري این سوره میرسد که آن را با تدبّر بخواند و به عمل کردن
صفحه 247 از 409
به محتواي آن تصمیم گرفته باشد.
-1 عن الصادق (ع) قال: من قرء سورة الکهف فی کل لیلۀ جمعۀ، کان کفارة له لما بین
صفحه : 376
«1». الجمعۀ الی الجمعۀ
امام صادق (ع) فرمود: هر کس سوره کهف را در هر شب جمعه بخواند، کفاره (گناهان) او از این جمعه تا آن جمعه میشود.
-2 عن النبی (ص) قال: الا أدلکم علی سورة شیّعها سبعون الف ملک حین نزلت ملأت عظمتها ما بین السماء و الارض! قالوا: بلی.
«2». قال سورة اصحاب الکهف
پیامبر فرمود: آیا شما را به سورهاي راهنمایی نکنم که وقتی نازل شد هفتاد هزار فرشته آن را مشایعت کردند و عظمت آن میان
آسمان و زمین را پر نمود! گفتند:
آري. فرمود: سوره اصحاب کهف.
-3 عن النبی (ص) قال: من حفظ عشر آیات من اول سورة الکهف ثم ادرك الدجال لم یضرّه، و من حفظ خواتیم سورة الکهف
«3». کانت له نوراً یوم القیامۀ
پیامبر (ص) فرمود: هر کس ده آیه نخست سوره کهف را حفظ کند، سپس دجّال را درك کند به او ضرر نمیرساند، و هر کس
آیات پایانی سوره کهف را حفظ کند، براي او در روز قیامت نوري میشود.
دور نمایی از این سوره
این سوره مبارکه با سپاس خداوند و تعریفی شایسته از قرآن کریم شروع میشود و با نقل کلام باطلی از مشرکان به پیامبر دلداري
میدهد و خاطرنشان میسازد که آنچه در روي زمین است نوعی زینت است تا مردم به وسیله آن آزمایش شوند.
در بخش بعدي، به تفصیل و طی 17 آیه، داستان اصحاب کهف را میآورد و پس از آن از پیامبر میخواهد که کتاب خدا را بر
مردم بخواند و با کسانی که شب و روز خدا را میخوانند همراهی کند و حق را بگوید هر کس خواست ایمان میآورد و هر کس
خواست کافر میشود، و آن گاه به کافران وعده عذابی شدید در جهنم میدهد و در
-----------------------------------
. 1)- کافی، ج 3، ص 229 )
. 2)- مجمع البیان، ج 6، ص 69 )
3)- همان. )
صفحه : 377
مقابل، مؤمنانی را که عمل شایسته انجام میدهند وعده بهشت میدهد. سپس دو مرد را مَثَل میزند که یکی از آنها دو باغ داشت و
مغرورانه از ثروت خود صحبت میکرد، که باغهاي او نابود شد و او با اندوه فراوان از این که براي خداي خود شریک قرار داده
است، اظهار تأسف میکرد.
در آیات بعدي، مَثَل دیگري براي زندگی دنیا میزند و مال و فرزند را زینت این دنیا معرفی میکند و اظهار میدارد که باقیات
صالحات نزد خداوند ثواب بیشتري دارد و بهترین آرزوست، آن گاه از روز قیامت و حساب و کتاب آن سخن میگوید و پس از
یادي از خلقت آدم و سجده فرشتگان براي او و امتناع ابلیس از سجده کردن، بار دیگر صحنههایی از روز قیامت را ترسیم میکند.
سخن از قرآن و جامعیت آن مطلب آیه بعدي است که پس از آن به سبب شناسی ایمان نیاوردن مردم میپردازد و از ارسال پیامبران
صفحه 248 از 409
که مژده دهنده و بیم دهنده بودند و عکس العمل ناشایست کافران صحبت میکند و پس از ذکر مطالبی درباره کافران، صفت
آمرزندگی و رحمت خدا را یادآور میشود که باعث شده در عذاب کافران عجله نکند و آنها را در موعد مقرر هلاك سازد.
داستان موسی و همسفر او (خضر) و سخنانی که میان آن دو رد و بدل شد، بخش بعدي این سوره است که طی 22 آیه با جذابیت
خاصی ذکر میشود. پس از آن به داستان ذو القرنین و سدّ یأجوج و مأجوج میپردازد و پس از آن به کافران وعده عذاب و به
مؤمنان وعده فردوس میدهد.
در آیات پایانی این سوره از پایان ناپذیري کلمات الهی خبر میدهد، به گونهاي که اگر دریا مرکب باشد و چند برابر هم به آن
اضافه شود، بالاخره پایان مییابد ولی کلمات خدا پایان نمییابد. در پایان به پیامبر دستور میدهد که به مردم بگوید: من هم بشري
چون شما هستم که به من وحی شده است که خداي شما یگانه است، هر کسی که ملاقات پروردگارش را باور دارد، باید عمل
صالح انجام دهد و کسی را شریک عبادت خدا قرار ندهد.
صفحه : 378
تفسیر سوره کهف