سوره انبیاء
مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه انبیاء یک سوره مکی است و ظاهرا در اواخر سالهاي اقامت پیامبر اسلام(ص) در مکه نازل شده است، چون به طوري
که نقل شده، این سوره از نظر ترتیب نزول، هفتاد و یکمین سوره و پس از سوره حم سجده و پیش از سوره نحل نازل شده است،
هرچند که از نظر ترتیب مصحف بیست و یکمین سوره است.
علت نامگذاري این سوره، آمدن نامهاي شانزده پیامبر در آن است. البتّه در سوره انعام، نامهاي هفده پیامبر ذکر شده، ولی چون در
صفحه 29 از 410
به تفصیل آمده است، نام آن از این موضوع انتخاب شده است و پس از آن سوره، سوره انبیاء « انعام = چهارپایان » آن سوره احکام
مناسبترین سوره براي این نامگذاري است.
تعداد آیات آن نزد قاریان مدینه و مکه و شام و بصره یکصد و یازده آیه و نزد قاریان کوفه و نیز در غالب مصحفهاي موجود،
یکصد و دوازده آیه است.
در فضیلت خواندن این سوره
در فضیلت خواندن این سوره نیز روایاتی نقل شده، از جمله:
- ابیّ بن کعب از پیامبر خدا(ص) نقل کرده که فرمود:
من قرأ سورة الانبیاء حاسبه اللّه حسابا یسیرا و صافحه و سلّم علیه کل نبیّ ذکر اسمه فی القرآن.( 2) یعنی هر کس سوره انبیا را
بخواند، خداوند با او حسابی آسان میکند و همه پیامبرانی که نام آنها در قران آمده، با او مصافحه میکنند و به او سلام میدهند.
22 مطابق با 7 شعبان 1423 قم. /7/ 1 - شروع تفسیر جزء هفدهم قرآن در تاریخ 81
. 2 - مجمع البیان، ج 7، ص 61
(5)
( - قال ابو عبداللّه(ع): من قرأ سورة الانبیاء حبّا لها کان ممّن رافق النبیین اجمعین و کان مهیبا فی اعین الناس.( 1
امام صادق(ع) فرمود: هرکس سوره انبیاء را از روي علاقه به آن بخواند، از کسانی میشود که با همه پیامبران همنشین بوده و نزد
مردم داراي هیبت میشود.
توجه کنیم که فضیلتهایی از این قبیل که براي تلاوت سورههاي مختلف قرآن نقل شده، با قطع نظر از صحت و یا ضعف سند
روایات، براي کسانی است که قرآن را از روي تدبّر بخوانند و به آن عمل کنند.
دورنمایی از این سوره
سوره با نام خداي رحمان و رحیم آغاز میشود و از نزدیک شدن روز حساب خبر میدهد در حالی که مشرکان در غفلت و
رویگردانی از خدا به سر میبرند. آنها آیاتی را که مشتمل بر پند تازهاي است بازيکنان میشنوند و دلهایشان از آن فارغ است.
آنها ستمگرانی بودند که قرآن را سحر و یا خوابهاي پریشان و حتی افترا میخواندند، بلکه پیامبر را شاعري بیش نمیدانستند و از او
معجزههایی مانند معجزههاي پیشینیان میخواستند.
پس از نقل داوریهاي مشرکان درباره قرآن و پیامبر اسلام، خاطرنشان میسازد که پیش از آنان امتهایی را که نابود کردیم نیز ایمان
نیاوردند، آیا اینان ایمان میآورند. سپس خطاب به پیامبر میفرماید: کسانی که پیش از تو فرستادیم جز مردانی که به آنها وحی
میشد نبودند و داراي بدن بودند و غذا میخوردند، اگر نمیدانید از دانایان بپرسید.
پس از ذکر مجدد قرآن کریم، از جامعه هایی یاد میکند که ستمگر بودند و خدا آنان را نابود کرد.
سپس درباره هدفداري جهان آفرینش و مالکیت خدا بر آسمانها و زمین و
. 1 - شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 135
(6)
تسبیحگویی شب و روز سخن به میان میآورد و سخن مشرکان را که براي خدا شریک قرار میدادند رد میکند، با این استدلال
که اگر در آسمان و زمین دو خدا وجود داشت، فساد میکردند. آنگاه از مشرکان براي ادعایی که داشتند، دلیل طلب میکند.
سپس سخن زشت مشرکان را نقل میکند که فرشتگان را فرزندان خدا میدانستند و اظهار میدارد که آنان بندگان گرامی خدایند
صفحه 30 از 410
و تسلیم او هستند.
در بخش بعدي، از آفرینش آسمانها و زمین سخن میگوید و اینکه آنها به هم پیوسته بودند و ما آنها را جدا کردیم و هر چیز
زندهاي را از آب پدید آوردیم، سپس از آفرینش و فایده کوهها و سقف بودن آسمان و آفرینش شب و روز و آفتاب و ماه صحبت
میکند و اظهار میدارد که آفتاب و ماه هر کدام در مدار معینی شناورند. آیات بعدي، راجع به مرگ همه انسانها حتی پیامبر اسلام
است به اضافه اینکه خدا با بدي و خوبی مردم را آزمایش میکند.
مورد مسخره قرار گرفتن پیامبر توسط کافران، مضمون آیه بعدي است و پس از اشاره به شتابزدگی انسان، سخن کافران را نقل
میکند که میگفتند: این وعده کی خواهد رسید؟ سپس به آنها پاسخ میدهد که وعده الهی به طور ناگهانی خواهد رسید و آنان
دچار بهت و حیرت خواهند شد و به پیامبر دلداري میدهد که پیش از تو نیز پیامبران را مسخره کردند و سزاي اعمال خود را
دیدند.
پس از عتابهایی به مشرکان، به پیامبر دستور میدهد که به آنان بگوید: همانا من به وسیله وحی شما را بیم میدهم، ولی کران،
دعوت را نمیشنوند و اگر عذابی به آنان برسد میگویند: واي بر ما که ستمگر بودیم. پس از این بیان، از برپایی ترازوي عدل در
قیامت و مورد حساب قرار گرفتن اعمال حتی به اندازه سنگینی یک خردل و حسابگري خدا، سخن گفته میشود.
سخن از دادن تورات به موسی و هارون و نور و اندرز بودن آن براي پرهیزگاران و معرفی قرآن به عنوان ذکر مبارك، بخش بعدي
آیات این سوره است و به دنبال آن یادي از ابراهیم و رشد فکري او میشود و داستان مبارزه او با بتپرستی و شکستن
(7)
بتها در یک فرصت خاص و ناراحتی شدید بتپرستان از وي و انداختن او در آتش و خطاب تکوینی خداوند به آتش که بر ابراهیم
سرد و بیگزند باش و باطل شدن نیرنگ آنان درباره ابراهیم، به تفصیل بیان میشود، سپس از لوط و اسحاق و یعقوب سخن به
میان میآید و آنها پیشوایانی معرفی میشوند که به امر خدا هدایت میکنند و انجام کارهاي نیک به آنان وحی میشود.
داستان پیامبران ادامه مییابد و کارهاي زشت قوم لوط و نجات یافتن او از آنها و نیز پیروزي نوح بر قوم مشرك خود و غرق شدن
آنان و همچنین بخشهایی از زندگی داود و سلیمان و تسخیر کوهها براي داود و دانش او در زمینه تهیه لباس و نیز تسخیر بادها براي
سلیمان و استفاده او از نیروي شیاطین، در پی مطالب بالا میآید.
آنگاه از ایّوب و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل و ذوالنون و زکریا و یحیی یاد میشود و اینکه آنان در انجام کارهاي نیک شتاب
میکردند و از روي رغبت و بیم خدا را میخواندند و بدون آنکه نام ببرد از مریم و مسیح یاد میکند و آنان را نشانهاي براي
جهانیان میشمارد و نتیجه میگیرد که این امت شماست، امتی یگانه و من پروردگار شما هستم پس مرا پرستش کنید، سپس از
اختلاف میان دینداران سخن میگوید و اظهار میدارد که هر کس ایمان و عمل صالح داشته باشد، تلاش او تباه نمیشود و ثبت
خواهد شد.
آیات بعدي مربوط به قیامت است و اینکه کسانی که از دنیا رفتهاند، هرگز به دنیا بازنمیگردند تا زمانی که یأجوج و مأجوج
گشوده شوند و آنها از هر پشتهاي بتازند و وعده حق نزدیک گردد و قیامت برپا شود و ناگهان دیدگان کافران خیره شود و گویند:
واي بر ما که از این غافل بودیم. آنگاه مشرکان و بتهاي آنان را هیزم جهنم میخواند که در جهنم ناله و زاري خواهند کرد، ولی
درباره مؤمنان اظهار میدارد که آنان از جهنم دور خواهند شد و در خوشی جاودانه خواهند بود و فزع اکبر آنان را اندوهگین
نخواهد کرد و فرشتگان به دیدار آنان خواهند شتافت، اضافه میکند که قیامت روزي است که آسمان را همچون پیچیدن نامه
درمیپیچیم و همان گونه که بار نخست،
(8)
صفحه 31 از 410
آفرینش را آغاز کردیم دوباره آن را باز میگردانیم.
در آیات بعدي به مطلبی اشاره میکند که در زبور هم نوشته شده و آن اینکه زمین به دست بندگان صالح خدا خواهد افتاد و آن
را به ارث خواهند برد و به دنبال آن از پیامبر اسلام به عنوان رحمۀ للعالمین یاد میکند و از او میخواهد که مردم را به سوي خداي
یگانه بخواند و با جملات ملایمی آنان را تبلیغ کند.
تفسیر سوره انبیاء
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ