سوره مؤمنون
مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه مؤمنون بیست و سومین سوره در ترتیب کنونی مصحف است و از نظر ترتیب نزول پس از سوره انبیاء و پیش از سوره
سجده قرار دارد و به اتفاق مفسران، در مکه نازل شده است. این سوره در مصاحف معمول کنونی 118 آیه دارد که مطابق با نظر
قاریان کوفی است. بقیه قاریان آن را 119 آیه دانستهاند.
صفحه 176 از 410
است گرفته شده و چون به همین صورت، عَلَم قرار داده شده است، « المؤمنون » نام این سوره از آیه نخست آن که مشتمل بر کلمه
« الدر المصون » خوانده میشود. بعضی از مفسران مانند سمین حلبی در « المؤمنون » حتی در حالت نصب و جر هم با واو و به صورت
ذکر کرده است که به نظر ما درست نیست و نباید کلمهاي را که به « سورة المؤمنین » آن را در حالت جر با یاء خوانده و نام سوره را
صورت عَلَم در آمده تغییر داد.
در فضیلت خواندن این سوره روایاتی نقل شده که از جمله آنها روایتی است که ابیّبن کعب از پیامبر خدا(ص) نقل کرده که
فرمود: هرکس سوره مؤمنون را بخواند فرشتگان در روز قیامت او را به روح و ریحان و چیزي که چشم او را به هنگام آمدن فرشته
( مرگ روشن میکند، مژده میدهند.( 2
و نیز از امام صادق(ع) نقل شده که فرمود: هرکس این سوره را قرائت کند، خدا عاقبت او را به سعادت ختم میکند اگر بر خواندن
( آن در هر جمعهاي مداومت کند و در بهشت برین همراه پیامبران خواهد بود.( 3
21 مطابق اول صفر 1426 قم. /12/ 1 - شروع تفسیر جزء هجدهم قرآن در تاریخ 1383
. 2 - مجمع البیان، ج 7، ص 156
. 3 - ثواب الاعمال، ص 135
(260)
بارها گفتهایم که این پاداشها در صورتی به قاري قرآن داده میشود که همراه با ایمان و عمل به آیات آن باشد.
دورنمایی از این سوره
سوره با بیان رستگاري مؤمنان و ذکر برخی از اوصاف برجسته آنان شروع میشود، سپس از مراحل آفرینش انسان که از خاك
سپس از نطفه و علقه و مضغه آفریده شده و مراحل دیگر را سپري کرده یاد میکند و نظر به اهمیت آفرینش انسان خدا را به عنوان
بهترین آفرینندگان معرفی میکند و پایان کار انسان را که همان مرگ و زنده شدن پس از مرگ است مورد تأکید قرار میدهد، و
برخی از آثار قدرت الهی را برمیشمارد.
در بخش بعدي داستان حضرت نوح و غرق شدن قوم او و نجات همراهانش که سوار کشتی او شده بودند آمده و به دنبال آن از
پیامبر دیگري بدون ذکر نامش یاد میکند و مباحثات او را با قومش که بیشتر بر سر مسئله معاد بوده نقل میکند و از پیامبرانی که
پس از وي میآیند از جمله موسی و هارون و عیسی و از اختلاف امتهاي آنان که پس از آنها اتفاق افتاده خبر میدهد و پیدایش
اختلاف میان آنها را نکوهش میکند و در مقابل آنان کسانی را که ایمان درستی داشتهاند و اوصاف مؤمنان در آنها بوده ستایش
میکند و سپس به مخالفان پیامبران وعده عذاب میدهد و شیوه مشرکان را در رفتار با پیامبر اسلام و زدن تهمتها به آن حضرت،
محکوم میکند و از عذاب سختی که سراغ کافران خواهد رفت خبر میدهد.
سپس برخی از نعمتهاي خدا و برخی از آثار قدرت او را برمیشمارد و گفتار مشرکان را نقل میکند که صحبت از قیامت و زنده
شدن مردگان را افسانههایی پیشین میخواندند، سپس در مقام پاسخگویی به آنها برمیآید و براي نفی فرزند از خدا و اثبات
یگانگی او که عالم غیب و شهادت است دلیل محکمی ذکر میکند.
آنگاه دعایی را به پیامبر اسلام میآموزد و خاطرنشان میسازد که ما توانایی آن را داریم که وعدههایی را که به مشرکان دادهایم به
تو بنمایانیم، و پس از رهنمودهایی به
(261)
پیامبر اسلام از حسرت و ندامت کافران پس از مرگ یاد میکند که آرزوي برگشتن به دنیا را دارند، ولی هرگز به این آرزو
صفحه 177 از 410
نخواهند رسید و از صحنههایی از روز قیامت و سبک و سنگینی اعمال در آن روز و بازجویی خداوند از کافران و معذرت خواهی
آنان سخن به میان میآورد که سودي براي آنان نخواهد داشت و با آنها برخورد تندي خواهد شد.
در قیامت، به کافران گفته خواهد شد که شما بندگان خوب خدا را مسخره کردید و به آنان خندیدید، و من اینک به آنان پاداش
دادم و آنان رستگارانند و نیز از کافران پرسیده خواهد شد که چه مدتی در قبرها بودید؟ خواهند گفت: یک روز یا کمی از یک
روز و خطاب خواهد رسید که اندکی درنگ کردید (و آن در برابر مدت زمان طولانی که در جهنم خواهید بود اندك است).
سپس عقیده مشرکان را که جهان را عبث و بیهوده میپنداشتند نقل میکند و از بزرگی خدا که صاحب عرش است میگوید و
بیمنطقی مشرکان را مورد تأکید قرار میدهد و خاطر نشان میسازد که کافران رستگار نخواهند شد و در آیه پایانی پیامبر را مورد
خطاب قرار میدهد و دعایی را به او میآموزد.
تفسیر سوره مؤمنون