سوره نور
مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه نور از نظر ترتیب مصحف بیست و چهارمین سوره و از نظر ترتیب نزولی یکصدمین سوره قرآن است که پس از سوره
و پیش از سوره حج نازل شده است. « اذا جاء نصر اللّه »
این سوره در مدینه نازل شده و در مصحفهاي مکه و مدینه 62 آیه و در مصحفهاي دیگر از جمله در غالب مصحفهاي کنونی 64
آیه دارد. این سوره یکجا نازل نشده، بلکه به تدریج و در طول سالهاي پس از هجرت نازل شده است؛ مثلًا آیه سوم آن مربوط به
جریان مرثد بن ابی مرثد است و او در سال سوم هجرت شهید شد و آیه افک در جنگ بنی المصطلق نازل شده که در سال چهارم
صفحه 226 از 410
بوده و آیه ششم آن طبق گفته مفسران، پس از جنگ تبوك نازل شده است.
این سوره حتّی در زمان پیامبر به همین نام یعنی سوره نور معروف بوده است و پیامبر خدا (ص) فرموده: سوره نور را به زنان خود
یاد بدهید.( 1) این دستور به این جهت است که این سوره شامل بسیاري از احکام مربوط به زنان است.
نام سوره نور برگرفته از آیه 25 این سوره (اللّه نور السموات و الارض) میباشد.
درباره فضیلت خواندن این سوره نیز همانند سورههاي دیگر قرآن روایاتی نقل شده است، از جمله اینکه پیامبر خدا (ص) فرمود: به
زنان خود نخ ریسی و سوره نور را یاد بدهید و امام صادق (ع) فرمود: مالها و نوامیس خود را با تلاوت سوره نور نگهداري کنید...
(2).
دورنمایی از این سوره
در سوره مبارکه نور، بیشتر به مسائل خانوادگی و موضوعات مربوط به زنها
. 1 - تفسیر مجمع البیان، ج 7، ص 194
2 - همان.
(345)
پرداخته شده است. در آیه نخست به اهمیت همین سوره اشاره میکند و سپس درباره حدّ زنا و ازدواج مردان و زنان زناکار سخن
میگوید و نیز احکام مخصوص زدن تهمت زنا از سوي مردان و زنان به یکدیگر بیان میشود. پس از آن جریانی را مطرح میکند
که در تاریخ اسلام به عنوان جریان افک معروف است و آن داستان تهمت ناروایی است که بعضی از مخالفان پیامبر به یکی از
همسران او زدند که در این سوره به شدّت با آنان برخورد میشود و آن را بهتانی بزرگ میشمارد و کسانی را که دوست دارند
که زشتیها در میان مؤمنان شایع شود وعده عذاب میدهد.
سپس مؤمنان را از پیروي کردن از گامهاي شیطان که همواره فرمان به فحشا و منکر میدهد، برحذر میدارد و خاطر نشان میکند
که اگر فضل و رحمت خدا نبود هیچ کس از شما پاك نمیشد. آنگاه ثروتمندان را تشویق به احسان میکند و به آنها در برابر
نیکوکاري وعده آمرزش میدهد و بار دیگر کسانی را که به همسران پاکدامن خود تهمت زنا میدهند، مورد لعنت قرار میدهد و
آنان را سزاوار عذابی بزرگ میداند که در قیامت سراغ آنان خواهد آمد و خدا جزاي آنان را بی کم و کاست خواهد داد و
تصریح میکند که زنان و مردان ناپاك از آنِ یکدیگر و زنان و مردان پاك نیز براي هم هستند.
آیات بعدي مربوط به آداب و احکام ورود به خانههاست که باید با اجازه صاحب خانه باشد و آغاز سخن همراه با درود باشد و
اگر خانه ساکنی ندارد و شخص کالایی در آن دارد اجازه گرفتن لازم نیست.
پس از آن به مردان و زنان مؤمن دستور میدهد که چشمان خود را در برابر نامحرم فروبندند و عفت خود را حفظ کنند و زنها
زینت خود را به نامحرمان نشان ندهند و اگر چنین کردند به درگاه خدا توبه کنند.
به خانوادهها فرمان میدهد که مردان و زنانی را که ازدواج نکردهاند، وادار به ازدواج کنند و از فقر و تنگدستی آنان بیم نداشته
باشند که خدا از فضل خود آنان را بینیاز خواهد کرد و کسانی را که امکان ازدواج براي آنان فراهم نیست، دستور خود
(346)
نگهداري و رعایت عفت میدهد تا خدا آنان را غنی سازد و نیز از مؤمنان میخواهد که وسائل آزادي بردگان خود را به صورت
در صورتی که آنها بخواهند، فراهم آورند و از مال خود بخشی را در اختیار آنان قرار دهند و کنیزان خود را که « مکاتبه » قرارداد
میخواهند پاك باشند در معرض ناپاکی قرار ندهند.
صفحه 227 از 410
پس از بیان این احکام، مطلب مهمّی را ذکر میکند و آن اینکه خداوند نور آسمانها و زمین است و سپس درباره این نور
توضیحاتی میدهد و از آن به عنوان یک مَثَل یاد میکند که براي مردم زده میشود، سپس اضافه میکند که این چراغ پرفروغ در
خانههاي مؤمنان تسبیح گوي قرار دارد؛ کسانی که تجارت و داد و ستد، آنان را از یاد خدا و اقامه نماز و پرداخت زکات باز
نمیدارد و آنان از روز قیامت میترسند و خداوند بهترین پاداش را به آنان خواهد داد که او هر کس را که بخواهد بیحساب
روزي میدهد.
سپس در مقابل مؤمنان از کافران یاد میکند و اعمال آنان را به سرابی در کویر و تاریکی مطلق دریا تشبیه میکند و خاطر نشان
میسازد کسی که خدا براي او نوري قرار ندهد، نوري نخواهد داشت.
در آیات بعدي بخشهایی از مظاهر قدرت پروردگار را در جهان طبیعت مانند پرواز پرندگان و بارش باران از ابرهاي متراکم و آمد
و شد شب و روز و آفرینش جانوران که هر کدام با طرز خاصی راه میروند، بر میشمارد.
سپس مطالبی درباره منافقان بیان میکند و آنان را گروهی ستمگر میداند و در مقابل آنها از مؤمنانی یاد میکند که همواره در
اطاعت پروردگار خود هستند و آنان را پیروزمندان و رستگاران میداند، آنگاه به مؤمنان دستور میدهد که همواره در اطاعت خدا
و پیامبرش باشند.
مطلب بعدي درباره یکی از سنتهاي الهی در تاریخ است. خداوند به مؤمنان شایسته وعده پیروزي و امنیّت و حاکمیّت در جهان را
میدهد و از آنان میخواهد که نماز و زکات را به جاي آورند و از پیامبر اطاعت کنند تا مورد رحمت خداوند قرار
(347)
گیرند و گمان نبرند که کافران میتوانند از چنگال مجازات الهی فرار کنند.
در آیات بعدي بار دیگر برخی از احکام رفت و آمدها و معاشرتهاي خانوادگی را بیان میکند و در پایان آن خاطر نشان میسازد
که خداوند این احکام و آیات را بیان میکند تا شما بیندیشید.
به دنبال بیان مطالب بالا، ادب حضور نزد پیامبر را به مؤمنان یاد میدهد. آنان نباید هنگامی که راجع به کار مهمی نزد پیامبر حاضر
شدهاند بدون اجازه گرفتن از وي به جایی بروند. سپس درباره اجازه گرفتن مؤمنان و اجازه دادن پیامبر مطالبی را بیان میکند و از
مؤمنان میخواهد که پیامبر را مانند صدا کردن یکدیگر صدا نکنند و بدانند که خداوند از کار کسانی که خود را پنهان میکنند تا
فرار کنند آگاهی دارد و آنان را از مخالفت با امر خدا بر حذر میدارد که مبادا فتنهاي یا عذابی دردناك آنان را فرا گیرد.
در آیه پایانی پس از بیان اینکه هر چه در آسمانها و زمین است از آنِ خداست، اشعار میدارد که کارهاي شما را میداند و در روز
قیامت که به سوي او باز خواهند گشت، آنها را از اعمالی که انجام دادهاند آگاه میسازد و خدا به هر چیزي داناست.
تفسیر سوره نور