سوره فرقان
مشخصات و فضایل این سوره
بیست و پنجمین سوره به ترتیب مصحف و چهل دومین سوره به ترتیب نزول است که پس از سوره مبارکه « فرقان » سوره مبارکه
یس در مکه نازل شده و داراي هفتاد و هفت آیه است.
نام این سوره از نخستین آیه آن گرفته شده و فرقان به معناي جداکننده حق از باطل و یکی از نامهاي قرآن است. از روایتی که در
صحیح بخاري (ج 6، ص 97 ) نقل شده معلوم میشود که این سوره در عصر پیامبر به همین نام معروف بوده است.
درباره قرائت این سوره هم فضایلی ذکر شده از جمله:
1 - پبامبر خدا فرمود: هرکس سوره فرقان را بخواند، در روز قیامت محشور میشود در حالی که ایمان به روز قیامت داشته
( است.( 1
2 امام رضا(ع) به ابن عمار فرمود: اي ابن عمار، قرائت سوره فرقان را ترك مکن، هرکس در هر شب آن را قرائت کند، خداوند
( هرگز او را عذاب نمیکند و از وي حساب نمیکشد و جایگاه او در فردوس برین است.( 2
همانگونه که بارها تذکر دادهایم، این آثار و خواص براي سورههاي قرآنی در صورتی مترتب است که با تدبر خوانده شود و آیات
آن مورد عمل قرار گیرد.
دورنمایی از این سوره
سوره مبارکه فرقان با مبارك شمردن خداوند که قرآن را بر بنده خود نازل کرده است ،شروع میشود و پس از ذکر برخی از
صفات جمال و جلال خداوند، مسئله شرك را مطرح میکند و برخی از تهمتها و بهانهجوییهاي کافران را در برابر دعوت
1 - مجمع البیان، ج، ص .
. 2 - ثواب الاعمال، ص 109
(465)
پیامبر اسلام تذکر میدهد، آنگاه باردیگر با مبارك شمردن خداوند برخی از آثار قدرت وي را بر میشمارد و بار دیگر درباره
کافران و عذاب آنها در روز قیامت سخن میگوید و در مقابل آن از پرهیزگاران یاد میکند که در بهشت جاویدان قرار خواهند
صفحه 295 از 410
گرفت و هر چه بخواهند در اختیار آنان گذاشته خواهد شد.
در ادامه سوره، صحنهاي از صحنههاي روز قیامت را ترسیم میکند که در آن، معبودهاي باطل مشرکان مورد خطاب و عتاب قرار
میگیرند و آنها از خودشان سلب مسئولیت میکنند. آنگاه خطاب به مشرکان گفته میشود که معبودهاي باطل شما، شما را
تکذیب کردند و دیگر کمکی براي شما وجود ندارد.
مطلب بعدي درباره پیامبران است که همواره از جنس بشر بودهاند و غذا میخوردند و در بازارها راه میرفتند و با این مقدمه، سخن
کافران را که میگفتند چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند، رد میکند و این سخن را از خوي استکباري و طغیانگري آنان ناشی
میداند.
بار دیگر از مواقف روز قیامت سخن به میان میآورد و پشیمانی و حسرت خوردن کافران و نیز شکایت پیامبر که خدایا! قوم من
این قرآن را کنار نهادند، ترسیم میکند. پس از آن یکی دیگر از بهانهجوییهاي کافران را درباره قرآن ذکر میکند و علت تدریجی
بودن نزول قرآن را تثبیت قلب پیامبر معرفی میکند و از ترتیل قرآن میگوید و خاطر نشان میسازد که هر مَثَلی یا سخنی که
مشرکان براي تو بگویند، ما بهتر از آن را با بیانی زیبا میگوییم.
در ادامه سوره به بخشهایی از داستان موسی و هارون و عاد و ثمود و اصحاب رس و نزول بلا بر برخی از امتها اشاره میکند و
عکس العمل زشت مشرکان عصر پیامبر را یادآور میشود و آنها را کسانی میداند که هواي نفس خود را معبود خود قرار دادهاند
و نیز آنها را در گمراهی به چارپایان تشبیه میکند.
در بخش بعدي به برخی از پدیدههاي طبیعی مانند گسترش سایه و رهنمون بودن خورشید بر آن و نقش شب و روز در زندگی و
حرکت ابرها و سیراب شدن مردم و
(466)
حیوانات از آب باران اشاره میشود و پس از بیان کوتاهی درباره بعثت پیامبران و امر به جهاد با کافران، باز به ذکر برخی از
پدیدههاي خلقت مانند دریاهاي شور و شیرین و آفرینش انسان از آب میپردازد.
سپس از کافران میگوید که چیزهایی را پرستش میکنند که سود و زیانی براي آنان ندارند و خاطرنشان میسازد که ما تو را جز
مژده دهنده و بیم دهنده نفرستادیم به آنها بگو که من هیچ مزد و پاداشی نمیخواهم مگر اینکه به سوي خدا راه پیدا کنید، سپس از
پیامبر میخواهد که به خدا توکل کند، خدایی که آسمانها و زمین و هرچه را که در آنهاست، در شش روز آفرید و سپس به عرش
پرداخت و یکی دیگر از خصوصیات کافران را یادآور میشود که چون به آنها گفته شود که خداي رحمان را سجده کنید،
میگویند: رحمان چیست و بر نفرتشان افزوده میشود.
بار دیگر برخی از آثار قدرت خداوند در طبیعت خاطر نشان میشود و پس از آن اوصاف گوناگونی را براي بندگان خدا ذکر
میکند. این اوصاف به طور مفصل و طی دوازده آیه ذکر میشود و پس از آن از پاداش نیکی که در انتظار آنان است سخن
میگوید.
در آیه پایانی سوره مبارکه فرقان بر نقش خواندن خداوند تأکید میکند به این بیان که اگر خواندن شما نبود خدا به شما اعتنایی
نمیکرد و روشن میسازد که چون شما حق را تکذیب کردید، بهزودي، عذاب آن دامنگیر شما خواهد شد.
تفسیر سوره فرقان