گروه نرم افزاری آسمان

خط مشی کشوری و تحلیل برنامه، ایران






ص: 664

سند شماره (1)

سری

خط مشی کشوری و تحلیل برنامه، ایران

الف: اهداف خط مشی اصلی و کاربرد آن

1 جهت حصول حاکمیت مستقل و تشکل منطقه ای ایران، لازم است.

a خواست ایران مبنی بر مستقل ماندن و دفاع از خود.

b توانایی خنثی کردن حملات محدود روسها در خاک ایران و در صورت تجاوز روسیه یا کشورهایی

به حمایت او، تعویق حمله تا فرا رسیدن عکس العمل هم پیمانان ایران.

c اطمینان از وفاداران داخلی، مخصوصاً در نواحی که ممکن است شورشهای وابسته به خارج در

آنجاها روی دهد.

d توانایی کنترل اغتشاشات در صورت وقوع.

e توانایی خنثی کردن و در صورت لزوم مقاومت به تنهایی در برابر حمله کشورهای همسایه بدون

حمایت روسیه.

2 جهت حصول روابط همکاری بین آمریکا و ایران به خصوص در موضوعات نظامی، لازم است:

a ادامه توجه ایرانیان به دوجانبه بودن منافع ایران و جهان آزاد.

b فواید دوجانبه روابط نظامی بین ایران و آمریکا.

c داشتن تصور مطلوبی از آمریکا به صورت تضمین کننده مؤثر امنیت ایران و اینکه آمریکا دولت

قدرتمندی است که در مورد استقلال و پیشرفت ایران علاقمند است.

d خصوصاً این تصور که قبول کند که آمریکا نه تنها به صورت حامی طبقه برگزیده فعلی است، بلکه

مدافع جانشینان این نخبگان نیز می باشد.

e اثبات علاقه شدید ما به این هدف که خواهانیم ایران کمتر وابسته به کمک خارجی باشد.

3 برای اطمینان از ثبات توأم با تغییرات تکاملی لازم، به طور منظم لازم است که :

تکاملی لازم، به طور منظم لازم است که:

a حفظ موقعیت شاه به عنوان الگوی قدرت و سمبل وحدت ملی.

b تعادل صحیح بین برنامه های نظامی و برنامه های اقتصادی و اجتماعی.

c رشد اقتصادی سریعتر از رشد جمعیت و تأمین منافع ملموس مردم ایران یا وعده سعادتمندی در

آتیه نزدیک با برخورداری از منافع ملموس.

d احساس تحرک، روح اصلاح و انتظار عدالت اجتماعی.


e توانایی کنترل بینظمی های داخلی و حفظ امنیت داخلی بدون توسل به سرکوبی مستبدانه.

f بالا بردن هوشیاری ملی خصوصاً در ایرانیان شهرنشین با این احساس که «با رضایت مردم

حکومت انجام می گیرد».

g بالا بردن سطح مهارت در کاربرد اقتصاد جدید و حکومت مؤثر.

4 برای اطمینان از امکانات نفت ایران برای دوستان اروپایی ما، لازم است:

نگهداری جو همکاری موجود بین ایران و شرکتهای نفتی غربی.

ص: 665

سری غیرقابل رؤیت برای خارجیان

برگ خط مشی ملی


اهداف آمریکا

اهداف آمریکا

اهداف آمریکا در ایران منوط به چهارچوب خاص روابط با رژیم سلطنتی کشور است. پادشاهی ایران

آرامشی را که هنوز داده نشده است، از طریق نهادهای عمومی یا تجربیات طولانی سازمان یافته در امور

سیاسی تأمین می کند. این امر در حال حاضر تنها عاملی است که می تواند در کشور استمرار خط مشی

عمومی را تأمین کند. در حالی که اختلاف مواضعی بین ما و شاه وجود دارد، اما این امر بیشتر جنبه تأکید

دارد تا اصالت و این مسئله با توجه به اشتراک عقایدی که ما در اغلب مسایل اساسی در خط مشی داخلی و

خارجی با او داریم، چندان مهم نیست. در حالی که آمریکا تعهدی در حمایت از هیچگونه شکل حکومتی

خاص در ایران ندارد، شاه فعلاً از عهده حفاظت منافع اصلی امنیتی ما در ایران برمی آید و تنها شخصیتی

است که می تواند راهبر ایرانیان شورشگرا باشد. بدین طریق تا ظهور منبع قدرت مؤثر دیگری که ما انتظار

آن را طی 2 تا 5 سال آینده نداریم. حمایت از شاه و برنامه های اصلاحی او منتهی به شرایط اساسی

دنبال گیری اهداف زیرین ما می گردد:

1 یک ایران مستقل و شدیداً متکی به خود، آزاد از هرگونه وابستگی یا تجاوز خارجی که بخواهد با

غرب در مسایل زیر همکاری نماید:

a انجام اقداماتی در رابطه با قدرت ایران جهت عقیم گذاشتن فعالیتهای نامشروع شوروی در ایران و

جلوگیری از توسعه طلبی روسها در مورد سوئز و خلیج فارس.

b در دست قرار دادن خاک ایران برای نیروهای غربی در صورت درگیری که شامل امتیازات پروازی

است.

c ترغیب توسعه روابط با کشورهای همسایه به طریقی که در اثر مرور زمان روابط دوستانه ای بین

ایران و کشورهای غیرکمونیست همسایه به منظور حصول ثبات بیشتر و همکاری خاورمیانه ای به

خصوص در ناحیه خلیج فارس برقرار شود.

2 تکامل روابط دوجانبه جدید بین آمریکا و ایران در جوی که درک عمومی ایرانیان رو به افزایش

می باشد و نقش ایالات متحده در کمک به ایران برای توسعه ملی بیشتر به جای هدایت مسیر آن.

3 یک دولت مؤثر در ایران، از راه افزایش نیرو و بهبود وضع اداری، منجر به کسب احترام بیشتری به

خصوص بین روشنفکران (معلمین، دانشجویان، افراد متخصص یا مقامات محلی و غیره) خواهد شد.

4 یک اقتصاد سالم که هزینه های نظامی و توسعه کشور را متعادل سازد، تا اینکه رشد سریع فعلی

ثروت کشور منظماً به کار رفته تا باعث رشد اقتصادی خودکفا و بالابردن سطح زندگی شود.

5 توسعه و تقویت نهادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که وسایل انتقال منظم و صلح جویانه قدرت

را در صورت لزوم تأمین کرده و در درازمدت اشتراک رو به افزایش بخشهای رو به توسعه اجتماع را در

دولت خود تسهیل کنند.

6 استمرار دسترسی غرب به منابع ایران، به خصوص نفت، با مواضع قابل قبول.

7 استمرار دسترسی آمریکا به بازار در حال توسعه ایران.


اهداف و مقاصد سفیر در ایران

ص: 666

سند شماره (2)

از : وزیر امور خارجه واشنگتنتاریخ: 11 دسامبر 1977 2 آذر 1356

به : سفارت آمریکا تهران 1025

طبقه بندی : سری

شماره سند: 11269

موضوع : اهداف و مقاصد سفیر در ایران.

1 این تلگرام حاوی بیان و اهداف و مقاصد سیاست خارجی ایالات متحده در ایران است. پیام

جداگانه ای اطلاعات مشروح را در مورد طرحها و تکمیل آنها و مرور مطالب تهیه خواهد کرد.

2 آغاز متن:

الف) یک رابطه سیاسی اقتصادی مستحکم بر مبنای اعتماد و اطمینان...توسعه و تحکیم یک رابطه

براساس اعتماد و اطمینان با شاه.

...تشخیص دادن دامنه تماسهای سفارت در قسمتهای مهم جامعه ایرانی و برداشتن گامهای لازم،

گسترش روابط، همچنین در نظر گرفتن موقعیتهای احتمالی که از سیاست لیبرالیستی (آزادی 0 فضای باز

سیاسی) جدید ایران به وجود می آید.

...با نخست وزیر آموزگار و اعضای کابینه اش تا حد امکان همکاری نموده در متعادل نمودن اوضاع

که در سه سال قبل به وجود آمده وی را یاری دهید.

ب) افزایش روابط بین ایران و آمریکا در زمینه های غیرنظامی.

تشویق ایران به سیاست تأمین کننده نفتی قابل اعتماد برای ایالات متحده و نزدیکترین دوستانش و

اتخاذ یک سیاست میانه روی در قیمت گذاری نفت، برنامه ها و سیاستهای انرژی ایالات متحده و نیاز

اقتصاد جهانی به یک قیمت نفت معتدل را تشریح نمایید.

...سهم قابل ملاحظه ای در بازار داخلی ایران را به نفع آمریکا به دست آورده، و از نفوذ دفتر سفیر سفیر

(سفارت آمریکا) در صورت عدم دسترسی به مراکز بازرگانی آمریکایی برای استفاده از فرصتهای

تجاری استفاده نمایید.

...تشخیص این مسئله که چگونه می توان همکاریهای دوجانبه ایران و آمریکا را مؤثرتر نمود، و اینکه

چگونه می توان بخش خصوصی ایالات متحده را بیشتر در این مسئله وارد کرد.

...به طور نزدیک با شاه و دکتر اعتماد از سازمان انرژی اتمی ایران همکاری کنید، تا راهی پیدا کنید که

بتوانیم به اهداف عدم ازدیاد (سلاح) رئیس جمهور برسیم و به یک موافقت دوجانبه با ایران دست یابیم.

...تجهیزات گردآوری اطلاعات در ایران را تأسیس و حفظ نمایید.

...حمایت از کوششهای در حال انجام برای به کار گرفتن بیشتر دولت ایران در برنامه مواد مخدر برای

افغانستان.

...بهبود روشهای مرتبط به دانشجویان ایرانی خواستار تحصیل در دانشکده های ایالات متحده و

انجام همکاریهای لازم برای پیشرفت سیستم دانشگاهی ایران.

...ادامه فشار بر ایران برای پرداخت کامل بدهیهای عقب مانده به آمریکا.

ج) هماهنگی در روابط نظامی که شامل برنامه تهیه وسایل نظامی نیز هست.

ص: 667

...صحبت محتاطانه ای را با شاه در مورد احتیاجات نظامیش آغاز کنید، با این هدف که توجه او را از

تقاضای خرید تجهیزات نظامی غیرضروری منحرف سازید.

...با دقت موارد فروش وسایل نظامی خارجی (غیرآمریکایی) حاضر و پیش بینی شده را تحت کنترل

بگیرید.

...به دقت فعالیتهای نمایندگان سازندگان اسلحه ایالات متحده را تحت نظر بگیرید تا مطمئن شوید که

آنها قوانین جدید را در مورد بالا بردن میزان فروش رعایت می کنند، و راههایی پیدا کنید که تعداد کارکنان

قراردادی وابسته دفاعی ایالات متحده در ایران را به تعداد لازم کاهش دهید.

...رابطه تهیه وسایل نظامیان را کنترل کنید تا مطمئن شوید که احتیاجات مشروع دفاعی ایرانیان در

چهارچوب قوانین جاری انتقال سلاح برآورده می شود.

حق پرواز بر فراز ایران را نگهدارید و اجازه ورود کشتی های نیروی دریایی را به بنادر ایران


بگیرید. د) ابقاء کیفیت متعادل ایران در امور منطقه ای.

...ایران را به اتحاد سیاستی معتدل در قبال مسئله اعراب و اسرائیل و حمایت از سیاست ما درباره

مذاکرات صلح در خاورمیانه وادار سازید.

ادامه روابط مثبت ایران با اسرائیل را که شامل تهیه نفت هم باشد، تشویق کنید.

...مخالفت ایران با فعل و انفعالات پاکستان را تداوم بخشید.

...از همکاری ایران و عربستان سعودی در رابطه با امنیت خلیج فارس حمایت کنید و همراه ایران در

جریان امور پیشرفتهای امنیتی مربوطه، در میان همسایه های ایران، قرار داشته باشید.

...ایران را تشویق کنید از ابتکارهای اساسی ما در آفریقا حمایت کند.

ه) پیشرفت در اجرای حقوق بشر ایران.

...با شاه و دیگران، در موقعیتهای مناسب، سیاستهای حقوق بشر ایالات متحده را مرور کنید. بهبود

وضعیت حقوق بشر را در ایران تشویق کنید، مثلاً با اشاره کردن به پیشرفتهای مثبت مورد علاقه و با

توضیح انعکاسهای ناشی از تصویر نامساعد حقوق بشر ایران در جهان، توجه وی را به این مسئله جلب

نمایید.

پایان متن

کریستوفر


هیئت نمایندگی کنگره (به ریاست) ولف

ص: 668

سند شماره (3)

تلگرام

تاریخ : 21 دسامبر 1977 30 آذر 1356

از : سفارت آمریکا در تهران

برای اقدام : وزارت امور خارجه

شماره : تهران 11269

استفاده محدود اداری

موضوع : هیئت نمایندگی کنگره (به ریاست) ولف

1 نخست وزیر پیشنهاد کرده است که برای هیئت نمایندگی کنگره (به ریاست) ولف ضیافت نهاری

برای کسب اطلاع درباره کار و علائق این هیئت نمایندگی ترتیب دهد. در این ضیافت نهار نمایندگان

کنگره به اضافه کارمندان ارشد این نمایندگان حضور خواهند داشت. سفارت قبل یا بعد از نهار ترتیب

گزارش خلاصه را خواهد داد و این بستگی به ترتیب زمان خواهد داشت. به همسران و بقیه کارمندان

فرصت داده خواهد شد تا از شهر با اتوبوس دیدن کنند و به دیدن بنای یادبود شهیاد بروند. همچنین اگر

هیئت نمایندگی کنگره مایل باشد، نخست وزیر مایل است بدون صرف نهار خلاصه مطالب را با تمام گروه

در میان بگذارد.

2 سفیر شدیداً به هیئت نمایندگی کنگره توصیه می کند دعوت نامه نخست وزیر را بپذیرند. آموزگار

یک فرد زیرک و باریک بین و در عین حال زباندار و پرتحرکی است که نقش مهمی را در حکومت ایران از

اواخر دهه 50 به ویژه در سالهای اخیر به عنوان نماینده اوپک ایفا کرده است و هنگامی که در سالهای 76

1974 وزیر کشور بود چهره مهمی در برنامه کنترل مواد مخدر ایران به شمار می رفت.

3 پس از اینکه وزارت دربار (شاه) از نخست وزیر خواسته است که این وظیفه را انجام دهد، در

صورتی که هیئت نمایندگی کنگره جلسه ملاقات با وی را لااقل در سطح دادن گزارش خلاصه رد کند، این

امر سوء تعبیر خواهد شد و اثر منفی خواهد داشت، ولی ما یقین داریم هیئت نمایندگی کنگره میل ندارد

یک چنین تأثیری برجا گذاشته شود.

4 خواهشمند است مشورت نمایید.

میکلوس


اهداف و مقاصد در ایران

ص: 669

سند شماره (4)

از : سفارت آمریکا در تهرانتاریخ : 10 ژانویه 1978 20 دی 1356

به : وزیر امور خارجه واشنگتن

طبقه بندی : محرمانه

موضوع : اهداف و مقاصد در ایران

1 با قدردانی از مرکز شناسایی، توجه می دهیم که اظهارات و بیانیه های مربوط به اهداف و مقاصد در

ایران نباید به صورت نظریه ای ثابت و لایتغیر، عنوان شود. ما با احتیاط این مسایل را از پیش در تلگراف

مرجع B آزموده ایم.

اعتقاد داریم که آنها به گونه ای واقع گرایانه انجام شدنی بوده و هماهنگ با منافع اصلی ما در ایران

هستند. اما این بیانیه را جرح و تعدیل کرده و آن را بسط داده ایم تا پیشرفتهای جدید و دریافتهای جزئی

تغییر یافته را در مورد اینکه اهداف و مقاصد جاری ما چگونه باید باشد، در آن بگنجانیم.

بیانیه مجدد را در قالب جدید که در تلگراف مرجع B به کار برده شده، ذیلاً می آوریم:

2 شروع متن

الف. استحکام روابط سیاسی اقتصادی بر پایه اعتماد، اطمینان و احترام دوجانبه.

حفظ و تقویت رابطه اعتماد و اطمینان که با شاه داشتیم.

ارزیابی کاربرد تماسهای سفارت در قسمتهای مهم جامعه ایران و گامهای اولیه برای توسعه روابط

خود، تا حد ممکن، با نیروها و گروههایی که به موازات مدرنیزه شدن ایران، تبدیل به مراکز مهم نفوذ

می شوند. این امر بایستی فرصتهایی را که اخیراً در راه تسهیل فعالیتهای سیاسی تحقق یافت، بشمار آورد و

توجه شود که در بعضی موارد ممکن است متضمن خطرهایی باشد. لازمه احتراز از چنین خطراتی دست به

عصا راه رفتن است.

تشویق آموزگار و کابینه او برای اندیشیدن روی هدفهای اقتصادی دراز مدت ایران و طرح برنامه ای

جامع و کامل که هدف اولیه آن ابقای گردش چرخ اقتصادی در قبال از میان رفتن محتوم درآمد نفت است.

در این خصوص ایرانیها را باید در جستجوی مشاورین خارجی تشویق و حمایت نمود و از طریق IBRDو

دیگر منابع مناسب رهنمود داد.

مطلع نمودن تصمیم گیرندگان و صاحبه نظران ایرانی از سیاستها و گرایشهای ایالات متحده در

خصوص منافع ایران و روابط ایران و آمریکا توسط فعالیت همه جانبه کادر USIS (وزارت اطلاعات

آمریکا).

ب. افزایش روابط ایران و آمریکا در زمینه های غیرنظامی.

تشویق به ادامه ذخیره قابل اطمینان نفتی برای ایالات متحده و متحدان بسیار نزدیک آن و اتخاذ

سیاست معتدل قیمت گذاری. سیاستها و برنامه های انرژی آمریکا و نیاز اقتصاد دنیا برای نفت با قیمت

تحمل پذیر تبیین شود.

تسهیل افزایش سهام آمریکا در بازار ایران و آمادگی برای استفاده از نفوذ دفتر سفیر به منظور

حمایت، و حداقل نفوذ نامشخص تجارتخانه های آمریکایی در فرصتهای شغلی در ایران.

ارزیابی چگونگی فعالتر نمودن کمیسیون مشترک ایران و آمریکا، از جمله چگونگی وارد نمودن

ص: 670

کامل بخشهای خصوصی آمریکا.

پیگیری تدوین متن نهائی توافقنامه همکاری هسته ای ایران و آمریکا که منطبق با اهداف کارتر در

موارد عدم گسترش سلاحهای اتمی باشد، بهمراه دکتر اعتماد و همکاران سازمان انرژی اتمی او.

ابقاء امتیازات اطلاعات جاسوسی آمریکا در ایران و ادامه فراهم آوردن سیاستهای بده بستان در

پاسخ به این امتیازات. هرگونه پیشنهاد برای امتیازات اضافی باید به دقت سبک سنگین شود تا اطمینان

حاصل شود که منافع فعلی را در خطر نمی اندازند.

یافتن راهی برای وارد کردن کامل ایران در امور مواد مخدر منطقه ای، که هدف آن کاهش تولید مواد

مخدر در افغانستان و پاکستان و تقلیل قاچاق مواد مخدر در داخل و خارج ایران می باشد.

همکاری با وزیر آموزش و پرورش به منظور گسترش اقدامات در ارزشیابی و به جریان گذاشتن کار

ایرانیانی که خواستار تحصیل در آمریکا می باشند. گسترش فرصتها برای دانشجویان ایرانی که برنامه

تحصیل در آمریکا دارند به منظور دادن راهنماییهای مناسب، مشورت و تعلیم انگلیسی پیش از عزیمت

آنها.

ادامه زیر فشار گذاشتن ایران برای پرداخت کامل قرضه مازاد اختلاس شده.

ج. روابط نظامی هماهنگ و دقیق، منجمله برنامه ذخیره نظامی.

ابقای گفتگوی مداوم با شاه و مشاورین اصلی نظامی او در مورد نیازهای نظامی اش به منظور رد

تقاضاهای فروش اسلحه غیر ضروری.

زیر نظر گرفتن کامل موارد فروش اسلحه خارجی به ایران، چه آنها که فعلاً در جریان است و چه آنها

که پیش بینی می شود.

زیر نظر داشتن دقیق فعالیتهای نمایندگان کارخانجات اسلحه آمریکا، به منظور اطمینان دادن به

اینکه آنها متوجه قوانین جدید در خصوص بالا رفتن قیمت خرید هستند و به دنبال یافتن راههایی برای

کاهش تعداد پرسنل مربوط به قرارداد دفاعی در ایران می باشند.

زیرنظر داشتن روابط ذخیره نظامی ما به منظور اطمینان یافتن به اینکه نیازهای مشروع دفاعی ایران

در چهارچوب دستورالعمل های جاری نقل و انتقال اسلحه منطبق شده است. روابط همکاری نظامی ایران

و آمریکا باید مورد آزمایش مجدد قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که با قانون همگانی 95 92 انطباق

دارد.

تشویق دولت ایران به منظور پذیرفتن مسئولیت افزایش یابنده توسعه مدیریت، برنامه ریزی و

شیوه های اداری داخلی نظامی با هدف غائی از بین بردن وابستگی ایران به نصایح و کمک نظامی آمریکا.

ابقای حقوق پرواز ایالات متحده و دست یابی به بنادرِ ایران برای کشتی های نیروی دریایی.

د. ابقاء موقعیت متعادل ایران در امور منطقه ای.

تشویق ادامه نزدیکی تعادل یافته ایران به امور عرب و اسرائیل و حمایت ایران از مذاکرات صلح ما در

خصوص خاورمیانه.

تشویق حفظ روابط مثبت ایران با اسرائیل، منجمله روابط نفتی.

ابقای مخالفت ایران با تغییر مجدد (نوسازی) پاکستان.

حمایت از همکاری ایران با عربستان سعودی، عمان و دیگر ایالات شبه جزیره عربی امنیت

ص: 671

خلیج فارس. از توسعه امنیتی در عراق و دیگر همسایگان منطقه ای ایران باید مرتب باخبر بود.

تشویق ادامه همکاری مسئولانه ایران با افغانستان، پاکستان و هندوستان در قلمروهای سیاسی

اقتصادی.

تشویق حمایت ایران از سیاستهای اصلی ما در آفریقا.

ه. پیشرفت در اجرای حقوق بشر در ایران.

مطالعه و بررسی سیاستهای حقوق بشر آمریکا با شاه و دیگر مسئولان در موقعیتی مقتضی، با تمرکز

بر روی گسترش حقوق بشر (که قابل حصول است) که در تضاد با تغییرات سیستم سیاسی است (که ممکن

است مداخلات خارجی را از بین برده و مضر باشد). باید توجه داشت که تصویر نامطلوب همگانی ایران

در این موضوع می تواند چه تأثیری بر روی موقعیت بین المللی ایران در آمریکا و سایر جاها بگذارد.

سولیوان



هدفها و مقاصد سفیر در ایران

ص: 672

سند شماره (5)

از : سفارت آمریکا تهرانتاریخ : 11 ژانویه 78 21 دیماه 1356

به : وزارت امور خارجه

طبقه بندی : سری

مراجع : (A) وزارت خارجه 295486، (B) وزارت خارجه 291277، (C) تهران 367.

موضوع : هدفها و مقاصد سفیر در ایران

من با کمال خوشحالی استفاده می کنم تا در این تلگرام هوایی در مورد مسئله زیر با شما بحث کنم.

یعنی مسئله راههایی که من ادامه می دهم تا اطمینان حاصل کنم که این هیئت اعزامی به صورت فعالی

اهداف و مقاصدی را که دولت ایالات متحده امیدوار است در ایران داشته باشد، دنبال می کند. در مرجع

(C) «تیم کشوری» و من نظریاتمان را در مورد اظهار نظرهایی که مرجع Aفرستاده بود اظهار داشتیم. ما

گفتیم که آن اظهارنظرها را یک برنامه رضایتبخش و منطقی برای دیپلماسی خودمان می دانیم.

اولین کار من برای رسیدن به این برنامه، سازماندهی بود. من سعی کرده ام که تیم کشوری را به صورت

یک تشکیلات یکپارچه و متحد درآورم. برای انجام این کار من جلسات روزانه ای برای این تیم ترتیب

داده ام و مخصوصاً رئیس مستشاری نظامی را در این جلسات روزانه شرکت می دهم. نظر به این که او

کنترل عظیم ترین عنصر مأموریت (یعنی بیش از 1300 افسر نظامی ایالات متحده، افراد نام نویسی کرده و

کارمندان معمولی ایالات متحده) را به دست دارد و اداره پرخرج ترین برنامه را (یعنی 18 میلیارد دلار) به

عهده دارد. من معتقدم که این حرکت من فعال بودن سازمان این مأموریت را به طور چشمگیری افزایش

داده است. بدنبال طرحهایی که من در مأموریتهای بزرگ دیگرم به کار بردم سعی می کنم که بیشترین حجم

ممکن فعالیتهایمان را در جلسات روزانه متمرکز کنم، تا هر عنصر تیم کشوری از فعالیتها و مشکلات بقیه

اعضای تیم آگاهی پیدا کند. من گسترده ترین تشریک مساعی اطلاعاتی ممکنه را در بین اعضای تیم

کشوری، و شرکت اعضاء را در تنظیم صلاحدیدهای سیاسی تحت ریاست معاون هیئت اعزامی تشویق

می کنم.

بر مبنای این پایه تشکیلاتی، هیئت اعزامی این وظیفه را به عهده گرفته که طرحهای متعدد و پیچیده را

عملی سازد. من آنها را تحت عنوانهای اصلی که در مرجع A به کار رفته دوباره بررسی خواهم کرد.

الف) یک رابطه سیاسی اقتصادی طولانی و محکم بر پایه اعتماد و اطمینان.

زمانی که دولت کارتر سرکار آمد، شاه و دولت ایران درباره علاقه او به این منطقه از جهان، تعهدات او

به توافقنامه های گذشته و موضعگیریش در مورد شاه به عنوان یک حاکم مطمئن نبودند. در نتیجه دیدار

شاه از ایالات متحده در واشنگتن در نوامبر و دیدار رسمی پرزیدنت کارتر از تهران در اواخر دسامبر، این

شک و تردیدها کاملاً از بین رفت. در نتیجه انعکاس این وضعیت، من احساس می کنم که توانسته ام آن

رابطه اعتماد و اطمینان را با شاه توسعه دهم. من به طور منظم با او صحبتهای طولانی در مورد تمام مسایل

داشته ام و این صحبتها و مباحثه ها از دو طرف با کمال صراحت و صداقت همراه بوده است.

برای ادامه دادن این نوع رابطه لازم است که من برای او اطلاعات مهمی در مورد مسایلی که مورد

علاقه دو طرف است، مانند خاورمیانه، مذاکرات سالت، مذاکرات اقیانوس هند و غیره تهیه کنم. با وجود

اینکه رئیس جمهور به طور واضح مشخص کرده که مایل است این نوع اطلاعات به شاه برسد، ولی

ص: 673

بوروکراسی حاکم بعضی مواقع مانع از آن می شود که این مطالب به موقع به نظر شاه برسد.

من در مورد این مسایل همچنان بر واشنگتن فشار خواهم آورد.

من همچنین پیشنهاد می کنم که گاهگاهی رئیس جمهور به طور مستقیم با شاه ارتباط برقرار نماید. این

تماسها در مورد مسایلی خواهد بود که بین دو رهبر (کارتر و شاه) بحث شده است. البته من از هر مکاتبه ای

که از طرف رئیس جمهور به ابتکار خود واشنگتن به وجود بیاید قدردانی می کنم. نظر به اینکه کادر رهبری

این کشور بسیار شخصی و خصوصی است، بنابراین این گونه ارتباطهای شخصی بهترین وسیله برای به

وجود آوردن اعتماد است.

در رابطه با سیاست جدید آزادی در ایران، سفارت نامه ها و تماس هایی از طرف گروههای مخالف

داشته است. ما به اینها جواب داده ایم و محتاطانه سعی کرده ایم که طیف وسیعی واسطه در این گروهها که

خارج از «حلقه رسمی رابطهای سفارت» هستند به وجود بیاوریم.

در مورد مشکلات اقتصاد بزرگ، ما گفتگوهای متمرکز را با وزرای جدید و جوان کابینه آموزگار که از

نظر فنی صالح هستند، شروع کرده ایم. به عقیده من هم برای ایالات متحده و هم برای ایران مفید خواهد

بود اگر ما از هیئت خارجی بین المللی مانند بانک جهانی بخواهیم که مطالعات متمرکزی را در مورد آینده

اقتصاد ایران، در زمانی که منابع نفتی دیگر پیشرفت ایران را پی ریزی نخواهد کرد، انجام دهد. با وجود

اینکه این بانک موافق این برنامه است، ولی من مقاومتهایی از جانب ایرانیان در مورد این عقیده مشاهده

نموده ام، اما به کوششهایم در این مورد ادامه می دهم.

ب) روابط رو به افزایش در زمینه های غیر نظامی بین ایران و آمریکا.

ما معتقدیم که موفقیت چشمگیری در توسعه روابط ایران و آمریکا در زمینه انرژی، بخصوص نفت

داشته ایم. ایران اولین کشوری بود که خواستار ثابت نگهداشتن قیمت نفت اوپک در سال 1978 شد. ایران

همچنان به عنوان یک منبع نفتی مطمئن برای ایالات متحده و نزدیکترین دوستان ما باقی می ماند. یک

قسمت از این پیشرفت به خاطر وضعیت ذخیره نفتی جهان بود، قسمتی دیگر به خاطر برنامه های انرژی

دولت کارتر بود و یک قسمت هم به خاطر صحبتهای بی پرده با شاه در مورد مشکلاتی که به خاطر

سیاستهای قیمت گذاری ایران، بین روابط دوجانبه ما، در حال به وجود آمدن بود. اگر ما به طور

قانع کننده ای نشان دهیم که برنامه انرژی ما از واردات انرژی ما می کاهد و به طور جدی از منابع دیگر

انرژی بهره برداری می کند. من معتقدم که ما خواهیم توانست ایران را در گروه میانه روها نگهداریم.

این فشار با تورم پایین تر ایالات متحده و تمایل بازرگانی ایالات متحده همراه با حمایت دولت آمریکا

از آن، برای ترتیب دادن خریدهای نفتی نظیر جهت جبران هزینه های دلاری قراردادهای ایالات متحده با

ایران پشتیبانی می شود.

یکی از فروشهای تجارتی بزرگ آمریکا به ایران در ظرف چند سال آینده حدود 10 میلیارد دلار

ارزش خواهد داشت و آن راکتورهای اتمی نیرو است، که نتیجه یک موافقت دوجانبه بین ایران و آمریکا

در مورد استفاده های صلح آمیز از انرژی اتمی می باشد. رئیس جمهور و شاه در تاریخ 31 دسامبر اعلام

کردند کردند که در اصول توافق شده و من امیدوارم که در کمیسیون مشترکی که نمایندگان ایران و آمریکا

در 28 فوریه خواهند داشت، این موافقتنامه به طور رسمی امضاء شود. اگر مجلس سنا تا آن زمان این

فروش را تصویب نکند این تاریخ ممکن است به تعویق افتد. این مسئله به عنوان برنامه ریزیهای دیگر در

ص: 674

زمینه های خانه سازی، کشاورزی و هواپیمایی کشوری، قاعدتاً باید ما را قادر سازد که وضعیت کمیسیون

مشترک را پی ریزی کنیم. کمیسیونی که بخش تهران آن را من مستقیماً به دفتر خودم آورده ام.

همکاریهای اطلاعاتی ما با ایران همچنان به خوبی پیش می رود و من معتقدم با طرحهای مشخص فنی

جدید که ما انتظار داریم در آینده نزدیکی بدهیم، این همکاریها افزایش خواهد یافت به همکاریهای ما با

ایران در زمینه مواد مخدر برای افغانستان، در سال 1978 توجه بیشتر خواهد شد.

مشکل رفتن دانشجویان ایرانی به آمریکا مشکلی است که برای سالهای زیادی برای ما وجود خواهد

داشت. ما در چند ماه گذشته با همکاری وزارت علوم و آموزش عالی پیشرفتهای زیادی در زمینه

برقراری برنامه های آشناسازی و تحقیق در مورد افراد داشته ایم. ما همچنین تعدادی طرح برای تصحیح و

کامل کردن به واشنگتن داده ایم که معتقدیم از نظر مطالب، این طرحها کمک زیادی به پیروزی ما بر این

مشکل خواهد کرد، بخصوص در به کارگیری فرم 20 در رابطه با اداره مهاجرت و تابعیت.

در مورد مسئله وصول تمام پرداختی بدهی عقب افتاده اموال اضافی، من با مشکلاتی مواجه شده ام که

وضع حقوقی غامضی ناشی می شود که در آن ایرانیها تصور می کنند در قبال خسارتی که به راه آهن ایشان

وارد شده پرداختهای جبران کننده ای باید وجود داشته باشد. با به میان کشیدن نقش بریتانیاییها در زمان

جنگ در این مورد و عدم علاقه و دولتهای بریتانیا و ایران در مورد تهیه مدارک مربوط برای ما، پیشرفت

در این کار بغرنجتر می شود. ما به فعالیتهای خود در این مورد ادامه می دهیم.

ج) روابط نظامی به دقت متناسب شده، که شامل برنامه تهیه وسایل نظامی نیز هست.

در نتیجه تغییرات قوانین اداری که به خاطر سیاست خلع سلاح رئیس جمهور بود، من برای خود یک

نقش مستقیم بسیار بیشتری نسبت به افراد قبل از خود در مورد تهیه تجهیزات نظامی برای ایران دیدم در

اجرای این نقش، من با شاه و افسران نظامیش یک طرح درازمدت در مورد احتیاجات ایران در تجهیزات

نظامی که باید از آمریکا به دست آید، تهیه کرده ام. به خاطر چند عامل این طرح به طور محسوسی از

طرحهایی که قبلاً پیشنهاد شده بود، معتدل تر است. این برنامه کم شده در آینده نزدیکی در کنگره مورد

بحث قرار خواهد گرفت. من همچنین برای مطابقت با سیاست رئیس جمهور با تمام کنتراتچی های دفاعی

ایالات متحده در اینجا ملاقات کرده ام و سیاستهای جدیدمان را برای آنها توضیح داده ام و آنها را از

خواستهای جدیدی که قوانین جدید به وجود آورده، آگاه کردم.

د) ابقای وضع متعادل ایران در امور منطقه ای:

اکثر بحثهای طولانی من با شاه در ماههای اخیر در مورد مسایل منطقه ای بوده است. همچنین در مورد

همین مسایل بحثهای بسیار زیادی با خلعت بری وزیر امور خارجه داشته ام. از این بحثها من نتیجه

می گیرم که سیاست خارجی ایران مسئولانه و سازنده است و اینکه ما می توانیم با تأثیرگذاری بر آن به

همین صورت نگاهش داریم. در نزاع اعراب و اسرائیل، در اقیانوس هند، در عدم ازدیاد سلاحهای اتمی،

در شاخ آفریقا و آفریقای جنوبی، ایران نقشهای سازنده ای بازی می کند. برای ادامه نفوذ خود در آن

نقشها، من احتیاج دارم که حداقل به اندازه هم صحبتهای خود در مورد این مناطق و حوادثی که در آنجا

اتفاق می افتد، اطلاع داشته باشم. به این دلیل من از رسید خلاصه اطلاعات مختلف مخصوصاً اخبار

روزانه داخلی خاورمیانه استقبال می کنم. من همچنین از دریافت نشریات سیاسی از NSC یا S/Pکه در

رابطه با این موضوعات است، به همان صورتی که تهیه می شود، استقبال می کنم.

ص: 675

ه) پیشرفت در اجرای حقوق بشر ایران:

این ظریفترین جنبه روابط ما با ایران است. من معتقدم که ما در چند ماه گذشته پیشرفتهایی در این

موضوع کرده ایم. با صحبت کمی با ایرانیان، به خصوص شاه، در رابطه با غرورشان در باره تصویر

بین المللی از آنها روی این موضوع، ما به این پیشرفتها دست یافتیم. درباره صحبتی که رئیس جمهور در

این مورد با شاه داشته نیز سهم بزرگی در این پیشرفت داشته. یک راه مؤثرتری که من برای در افتادن با این

مسئله پیدا کرده ام این است که از طریق میانجیگری یک سازمان خصوصی غیردولتی کار کنیم. یک

نماینده برجسته آن سازمان که نسبت به پیشنهادات من تأثیرپذیر است، به نام خودش طرحهایی برای

اصلاح حقوق بشر به مقامات ایرانی ارائه می دهد. البته با وجود اینکه او در مورد تاکتیکهایش با من

مشورت می کند، ولی خودش مسئولیت تمام پیشنهاداتش را به عهده می گیرد. به این وسیله ایرانیها

می توانند و توانسته اند که اجرای حقوق بشر را توسعه دهند بدون اینکه اینجا نشان داده شود که آنها به

وسیله یک دولت خارجی، اگرچه دوست، به این لاف زدنها پرداختند.

سولیوان



هیئت نمایندگی ویلیامز استیونس

ص: 676

سند شماره (6)

از : سفارت آمریکا تهرانتاریخ : 19 ژانویه 1978 29 دی 1356

به : وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی.

طبقه بندی : محرمانهشماره : 00719

موضوع : هیئت نمایندگی ویلیامز استیونس

1 خلاصه هیئت نمایندگی ویلیامز استیونس در تاریخ 9 تا 11 ژانویه دیدار 36 ساعته سودمندی از

ایران به عمل آورد. سناتورها در تاریخ 10 ژانویه با شاه نهار صرف نمودند که ظاهراً رخدادی در دیدار

کوتاهشان به شمار می رفت. این هیئت با نخست وزیر ایران آموزگار نیز به تبادل نظرهای مهمی پرداختند

و در هنگام صرف نهار با ژنرال طوفانیان از تلاشهای ارتش در جهت نوسازی نیز آگاه گردیدند. (پایان

خلاصه)

2 همچنین این هیئت توانست در تاریخ 10 ژانویه پس از بازگشت شاه از ملاقات با سادات در آسوان

و توقف کوتاه ایشان در ریاض جهت ملاقات با ملک خالد و مقامات سعودی، به تبادل نظر در طول نهار

بپردازد. موضوع بحث به هنگام نهار نیز پیرامون مسایل خاورمیانه و آینده صلح متمرکز بود. دیگر عناوین

بحث شامل شاخ آفریقا و وضع امنیت در این منطقه بود.

3 شاه به سناتورها این گونه فهماند که سادات بیش از حد فداکاری نموده است در حالی که اسرائیل

هنوز نتوانسته است به وی جواب کافی بدهد. بحث بسیار صمیمانه و دوستانه انجام گرفت و شاه بسیار

خوشحال به نظر می رسید. وی اظهار داشت که موفقیت روش پیشنهاد شده توسط سادات بستگی به

تصمیم اسرائیل دارد. شاه به خوبی می داند که انجام مذاکرات به سادگی امکان پذیر نیست، لیکن مهم است

که اسرائیل به سادات به گونه ای جواب دهد که گل ظریفی که به وسیله سادات چشم به زندگی گشاده،

پژمرده و پرپر نشود.

4 جلسه دوساعته هیئت با نخست وزیر آموزگار با ارائه نمایشی توسط وی از طرحهای توسعه

پیشرفت و آن طور که اذعان شد مشکلات بزرگی که برای نیل به موفقیت می بایست بر آنها غلبه کرد،

شروع شد.

نخست وزیر همچنین در جواب به سؤالی که شد، نمایشی اضافی از وضع امنیتی ایران در قبال هریک

از همسایگانش به علاوه وضع عمومی منطقه ارائه کرد. پیرامون تعرفه و انتقال تکنولوژی نیز بحث شد.

واضح است که سناتورها و نخست وزیر از نتایج این بحث استفاده های شایان برده اند. سناتور بیکاف در

پایان اظهار داشت که ما معتقدیم که هیچ کس اطلاعات کافی در اختیار نداشته و ایرانیان و آمریکاییها باید

با صراحت به بحث و تبادل نظر پیرامون مسایل دوجانبه بپردازند تا هرچه بیشتر از یکدیگر بیاموزند.

5 ژنرال طوفانیان وضع سررشته داری در ایران را تشریح نمود. سفیر چگونگی کمکهای امنیتی

عمومی به ایران و مدیریت آمریکایی برنامه های مستشاری نظامی را در ایران برشمرد.

6 سناتورها به هنگام صرف صبحانه موفق به دیدار اتاق بازرگانی ایران آمریکا شدند و پیرامون این

موضوع نیز به بحث و تبادل نظر پرداختند. بحث جریان بسیار جالبی را طی نمود و در ابتدا رئیس اتاق


آقای لفلدت از حضار خواست تا موضوع مالیات را پیش نکشند، تا جلسه فرصت تبادل نظرهای کلی تر و

جامعتر را پیدا کند.سولیوان


مذهب و سیاست قم و عواقبش

ص: 677

سند شماره (7)

محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهرانتاریخ: 24 ژانویه 1978 4 بهمن 1356

به: وزیر امور خارجه واشنگتن دی سی.

مرجع: (A) تهران 0548 (B) 0389

(C) تهران 0665 (D) 77 تهران 124

موضوع: مذهب و سیاست قم و عواقبش

خلاصه متن: آشوبهای مذهبی در طول آخر هفته 15 14 ژانویه به طرز گسترده ای وجود داشت.

مصاحبه آقای شریعتمداری با سه خبرنگار خارجی آشکارا و بی سابقه تکذیب عمومی اظهارات و

بیانیه های دولتی بود. به عنوان ماحصل رویدادهای قم می توان گفت، این حرکت سیاسی مذهبیون،

سازمان یافته ترین و پرتوان ترین و شکل یافته ترین جنبش آنان از سال 1963 تاکنون بوده. مسلمانان به

طور کلی صرف نظر از بعد تقدیس متحد شده اند. دولت ایران تظاهر می کند که هنوز مقدار نسبتاً قابل توجه

وقایع پیش بینی نشده در طول مبارزات وجود دارد که ممکن است ورق را به نفع دولت برگرداند. (پایان

خلاصه متن)

1 توضیحاتی که ذیلاً خواهید دید شرح وقایعی است که از تماسهایی که با ایرانیان نزدیک به رهبران

مذهبی اخذ شده است، یا از دو خبرنگاری (از سه خبرنگار) که با آقای شریعتمداری یا سایر رهبران

مذهبی مصاحبه کرده اند. ارزیابی و تشخیص سفارت از وقایع مهم و پرمعنی قم و نیز عواقب آن در

پاراگراف 6 تا 9 داده شده است.

2 اخبار کاملی که به دست ما رسیده است حکایت از آن دارد که در 15 14 ژانویه

تظاهرات وسیع مذهبی در مشهد آبادان اهواز دزفول خرمشهر شوشتر زنجان و یا شاید شهرهای

دیگر دیده شده است. بازار اهواز به مدت 2 روز بسته بود. نیز گزارش گردید که 50 شهروند اهوازی به زور

از محل سکونت خود به قم تبعید شده اند و این امر بدنبال شرکت آنان در تظاهرات صورت گرفته است.

شایعات تأیید نشده حاکی از این است که تعدادی از مردم شهر کشته شده اند و نیز در نقاط دیگر هم تعدادی

مجروح وجود داشته است. شایعه تأیید نشده ای در تهران حاکی از آن است که سه نفر از مردم به دنبال

مجروح شدن در دانشگاه صنعتی آریامهر کشته شده اند. (11 و 12 ژانویه) به نظر می رسد بسیاری از

ایرانیان از باور کردن گزارشات مربوط به وقایع مذهبی مندرج در روزنامه ها دست برداشته اند و آن را ضد

تظاهرات که ملهم از دولت است، تلقی می کنند.

3 به نظر می رسد خبرنگارانی که با آیت اللّه شریعتمداری مصاحبه کرده اند تحت تأثیر صمیمیت او

قرار گرفته اند.

آیت اللّه مایل به مصاحبه برای انتشار در روزنامه نبود، ولی نهایتاً قانع شد که اگر اظهارنظر ایشان با

نامشان همراه نباشد برای مردم کمتر معنا خواهد داشت. شریعتمداری مستمراً تأکید می کرد که مایل نیست

در زدوخوردها و کشمکشها با مقامات دولتی درگیر شود. او گفت که او به بازار شهر دستور نداده است که

بسته شوند و او رهبران مذهبی در هر شهر را تشویق کرده است که خودشان تصمیم بگیرند که چگونه

مراسم یادبود آنهایی که در قم کشته شده اند، انجام یابد.

ص: 678

به هر حال بیانیه های شریعتمداری که در واشنگتن پست هم آمده است (20 ژانویه) به عنوان یک

مبارزه مستقیم با دولت ایران که مسلحانه روبروی مردم قم در تظاهرات اخیر ایستاده است، تلقی می شود.

4 احترامی که از جانب سایر رهبران مذهبی (یا افراد روحانی که در مدرسه مذهبی شهر قم کار

می کنند) در طول مصاحبه حضور داشتند، نسبت به شریعتمداری واضح و آشکار بود. رهبران مذهبی

همگی توافق داشتند که پلیس بیش از حد لزوم خشونت به خرج داده و تیراندازی اش بسوی مردم کاملاً

بدون انگیزه بوده است. آیت اللّه سؤالی مطرح کرد: (که البته سؤال به وسیله مخبرین گزارش نشده است)

چرا پلیس از گاز اشک آور و یا از شلنگ آب پاش برای متفرق کردن مردم استفاده نکرد؟ شریعتمداری و

همقطارانش گفتند که جمعیت اصلی (اولیه) حدود 5000 نفر بوده اند. او گفت چیزی حدود 30 نفر به طور

پراکنده وقتی تیراندازی شروع شد، کشته شده اند و بعداً تعداد بیشتری کشته شده اند که جمعاً 70 نفر کل

آمار کشته شدگان وقایع اخیر است. (نظریه سفارت: گزارشاتی که سفارت از طریق خبرگزاری پارس

دریافت کرده است، بعد از اولین خبرها، مبنی بر این بوده است که آمار کشته شدگان 76 نفر است که این رقم

به دستور دولت ایران به کار برده نشده است. به قضاوت ما رقم صحیح و درست تر همان آماری است که به

وسیله گروه اطلاعاتی مخالفان گزارش شده است که ادعا می کند که 14 نفر از کشته شدگان به طور رسمی

شناسایی شده اند و علامت گذاری گردیده اند. (به یادداشت مذاکره جداگانه رجوع شود) این خبر اخیر از

خبرهای قابل اطمینانی بوده است که سفارت به تازگی دریافت کرده است.

5 در ادامه بحث با خبرنگاران خارجی شریعتمداری همچنین عنوان کرده است که مساجد و مدارس

علوم مذهبی اهواز به مدت 5 روز بسته بوده اند و این به خاطر این است که در آنجا روحانیون اثر زیادی

گذاشته اند. دو نفر از روحانیونی که به تازگی از استان خوزستان برگشته اند، از اثرات سازماندهیشان در

آنجا سخن گفتند. برداشت خبرنگاران این بود که شریعتمداری به عنوان یک رهبر پیشرو در مقابل

عکس العمل مردم در برابر دولت قرار دارد. سایر منابع سفارت او را یکی از 8 رهبر بزرگ مذهبی ایران و یا

احتمالاً بزرگترین و مهمترین آنها توصیف کرده اند. بعد از زندانی شدن آیت اللّه طالقانی و نیز تبعید تنی چند

از رهبران مذهبی در پاییز امسال در واقع شریعتمداری مهمترین رهبر مذهبی ایران قلمداد می شود. کسی

که اسلام اصلاح شده اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم را مطالعه کرده است.

خبرنگاران خارجی توسط افرادی که در حسینیه ارشاد مقام بالا و ارشد و سابقه داری دارند به آیت اللّه

معرفی شده اند. حسینیه مرکزی است مذهبی که با شریعتمداری و دیگر آیت اللّه ها تماس دارد.

6 تحلیل سفارت: از نقطه نظر سیاسی جالبترین قسمت مصاحبه شریعتمداری آن است که او اشاره به

پوشش و حجاب زنان می کند. نیز عنوان می کند که اسلام مخالف اصلاحات ارضی نیست و اگر مخالفتی

هست مربوط به روش اجرائی آن است که دولت اعضاء خاصی را برای انقلاب شاه و مردم در نظر گرفته

است. دو نفر از واسطه های محلی ما که به امور و جریانات مذهبی آشنا هستند، اعتقاد دارند اگر

شریعتمداری بتواند از این موقعیت که در حال حاضر دارد به عنوان محور اصلی گردهم آیی مخالفین

مذهبی استفاده کند، می تواند جهت حرکت نهضت را به دست کسانی بدهد که تا به حال از مخالفتهای

سیاسی دور بوده و به مذهب ارتجاعی هم علاقه ندارند و اعضاء طبقه متوسط ایران هستند.

7 در ماههای آتی سفارت سعی خواهد داشت که بر روی وظیفه ذاتاً دشوار یادگیری بیشتر درباره

اجزای دینی جنبش مخالفین منجمله عقایدی که در حال حاضر هم مترقیون و هم مرتجعین آنها را باور

ص: 679

دارند کار کنیم. به هر حال آنچه که واقعه قم و عواقب آن انجام داده است این بوده که مخالفت دینی را به

جایگاه نمایان و برجسته تری در بین کسانی که تا اینجا از اعطای آزادیهای اخیر نفع برده اند ارتقاء داده

است. پیروزیهای آیت اللّه ها و ملاها در ایجاد تجمعات در جواب به وقایع قم تحسین برانگیز است. هرچند

برای آنها مشکل خواهد بود که در غیاب رویدادهای تبلورساز (تحقق بخش) دیگر، صرفاً برای مقاصد

سیاسی، تظاهرات فوری برپا کنند. (تظاهرات قم به دنبال درج مقاله ای در روزنامه اطلاعات شروع شد که

در آن مقاله به رهبر دینی و تبعیدی ایرانیان، خمینی، چند بار به طور پراکنده حملاتی شده بود) برای مثال

در این مورد تردید وجود دارد که آیا در آینده نزدیک بتوانند جهت حمایت از یک قانون یا برای تظاهرات

به نفع اصلاح قانون اساسی بسیج شوند. به هرحال ترکیب و آموزش بالقوه سیاست و مذهب چیزی است

که شاه و دولت ایران را از خطر آمیزش روحانیت در سیاست آگاه کرده است.

8 به نظر می رسد نخستین علائم حاکی از آن است که دولت ایران قادر نبوده است، طبقه متوسط

ایرانی را با این شعار که: تظاهرات مذهبی قم تلاش نومیدانه مرتجعین بوده است، به طرف خود جلب کند و

آنها را به نفع خود بسیج نماید. با این وجود هستند کارگران، روستاییان، کسبه، کارمندان دولت،

دانش آموزان و بعضی از روشنفکرانی که بنا به حس وظیفه شناسی به نفع دولت ایران تظاهرات کنند. ولی

حتی این امر هم باعث نشده که طبقه متوسط ایرانی به دولت نزدیک شود. البته خطر بالقوه این است که

امکان دارد دولت کنترل خود را روی عوامل مذهبی خود از دست بدهد.

در ظرف 15 سال اخیر سیاستهای ایران ذاتاً به سویی رهبری شده اند که رهبران مذهبی که خواستار

تغییرات اساسی هستند، کاملاً از غیرمذهبیونی که طرفدار مدرنیزه شدن ایران هستند دور نگاه داشته

شوند، چرا که نوع این برخورد مسلماً خطرناک خواهد بود و به این جهت باید حتماً از آن احتراز شود.

9 بنابر آنچه گذشت، آمریکا و سایر دول خارجی خود را مستقیماً و یا غیرمستقیم در حمله به دولت

ایران دخالت نداده اند. رگه تمایل به تنفر از بیگانه به طرز عمیقی در مسلمین اصلاح طلب دیده می شود. به

هر حال مشکل بتوان پیش بینی کرد که وضع موجود تا چه حد قابل دوام است، مگر اینکه زمانی برسد که

آیت اللّه های مترقی قادر به اعمال نفوذ باشند، و این نفوذ را به طرزی دقیق و اکید روی مقلدین خود (از

طریق وضع مقررات سخت) پیاده کنند و این مسئله به خاطر تجارب گذشته محتمل به نظر می رسد.

خصوصاً اگر این وسط مارکسیستهای اسلامی آب را گل آلود کنند.

سولیوان


مخالفین ایرانی

ص: 680

سند شماره (8)

از : سفارت آمریکا در تهرانتاریخ : اول فوریه 1978 12 بهمن 1356

به : وزارت کشور

طبقه بندی : سری

موضوع : مخالفین ایرانی

خلاصه مطلب: این تلگرام نمایانگر گروههای مخالف و افرادی است که در خلال 8 ماه گذشته که

دولت ایران تسامح بیشتری در مقابل نظرات مخالف نشان داده، ظاهر شده اند. این گروهها شامل افراد

چپ و راست و گروههایی است که با گروههای تروریستی در تماسند. سخنگویان چیره دست آنها را،

احتمالاً «لیبرال میانه رو»های مخالف تشکیل می دهند که بازگشت به حکومت مشروطه منجمله انتخابات

جدید و استقلال بیشتر برای قوه قضائیه را خواستارند. در هفته های اخیر یک مخالف مذهبی بسیار

محافظه کار، علناً اظهار وجود کرده است. ادامه نارضایتی که در رابطه با عقاید مذهبی است همچنان

بزرگترین خطر بالقوه علیه دولت ایران به شمار می آید. دولت برای اجتماعات عمومی محدودیتهایی قائل

شده ولی از توزیع نامه ها و اعلامیه های گروههای ناراضی جلوگیری به عمل نمی آورد. از طرف دیگر

دولت از طریق تنها حزب سیاسی یکایک افراد را برای تظاهرات به طرفداری از خود بسیج کرده است. در

حال حاضر اکثر این گروههای مخالف در داخل یا در کنار این سیستم حکومتی کار می کنند. اگر آنها بدانند

که دولت به این ترتیب تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت، حداقل بعضی از آنها به ایجاد خشونت و بلوا دست

خواهند زد. اکثر این گروههای مخالف، آمریکا را قدرتی می شناسند که می تواند در دولت ایران از طریق

اعمال نفوذ برای آنها جایی باز کند. اگر از این سو ناامید شوند، احساسات ضعیف ضد آمریکایی (و

شگفت آور) جای خود را به احساسات و فعالیتهای ضد آمریکایی شدیدتر خواهد داد. (پایان خلاصه

مطلب)

مقدمه:

این تلگرام تلاشی است در جهت ترسیم دانسته های ما درباره گروههای مخالفی که در 8 ماه گذشته در

نتیجه انعطاف پذیری بیشتر دولت ایران در برابر اظهار مخالفت عمومی ظاهر شده اند. چون جناح مخالف

ایرانی مدتهای مدید «مخفیانه» کار می کرده است و هنوز هم در ظاهر شدن در برابر بیگانگان با احتیاط

عمل می کند، نمی توان این تلگرام را تحقیقی جامع درباره گروههای مخالف و یا تحلیلی خاص درباره همه

افراد حاضر در صحنه دانست. دلیل دیگر بر این مدعی این است که عده ای از مخالفین عضو چند سازمان و

یا گروه مشخص هستند. تشریح زیر با گروههایی که در چپ طیف قرار دارند، آغاز شده به مخالفین

«میانه روِ لیبرال» و محافظه کاران مذهبی راست می انجامد.


گروههایی که ممکن است دارای روابط تروریستی باشند

گروههایی که ممکن است دارای روابط تروریستی باشند:

در چپ ترین جناح طیف ایدئولوژیکی، گروههای انقلابی چپ گرایی، چون سازمان انقلابی حزب

توده که در اروپا فعالیت نموده و در تهران نیز سازمانی یک پارچه را ایجاد کرده، قرار دارند. درباره این

گروه اطلاعات چندانی نداریم، فقط می دانیم که یکی از اعضای آن در یک تیراندازی تروریستی در

ص: 681

دسامبر 1976 دستگیر گردیده است. دیگر گروههای مارکسیستی نیز در اروپا وجود دارند، ولی از نظر ما

سازمانهایی کوچک بوده و نمی توانند تأثیر چندانی بر ایران داشته باشند. که نهضت آزادی ایران از آن

منشعب گردیده است. جبهه آزادیبخش ملی به وسیله بنی صدر در سال 1964 در پاریس سازمان یافت.

صادق قطب زاده که یکی از اعضای اصلی و رابطین این سازمان در پاریس به شمار می رود، مسئول مکاتبه

با افرادی چند در ایران است. با وجود اینکه جبهه آزادیبخش ملی روابط تروریستی دارد، ولی تلاش

می نموده است که خود را سازمانی حامی گروههای مخالف میانه رو راست مارکسیستی قلمداد کند، ولی

این ادعا برای بسیاری قابل قبول نیست. ظاهرا جبهه آزادیبخش ملی گروههای یک پارچه و کوچکی را

در تهران و چند شهر اروپایی و آمریکایی ایجاد کرده است. بنابه گزارشی مقر این سازمان در آمریکا در

هوستون می باشد. رابط اصلی آن در تهران ممکن است احمد صدرحاج سیدجوادی باشد که قبلا به

قضاوت مشغول بود و در چند برنامه مخالفت منجمله، مکاتبه اخیرش با رئیس سازمان ملل والدهایم

دست داشته است. بعضی از آیت اللّه ها با مجاهدین خلق (مبارزین مردم) در تماس هستند. لیکن تا آنجا که

ما می دانیم اینها گروه خاصی را به این منظور تشکیل نمی دهند. در حال حاضر از نحوه ایجاد این تماسها

مطلع نیستیم ولی از طرف افرادی که با جناح مخالف سروکار داشته اند اشاراتی در این زمینه شده است. از

طریق این آیت اللّه ها مخالفین مذهبی ضد چپ در رابطه با بعضی از بخشهای مجاهدین قرار می گیرند. به

نظر می رسد که تیمهای دارای فعالیت تروریستی دور از دسترس این رابطین نگاهداشته می شوند. علاوه بر

این، بازار که مرکز مهم طیف مخالف سیاسی در حال حاضر است از نهضت مخالفین / مذهبی حمایت

بسیار به عمل می آورد. در حالی که تعدادی از مردم خود را کمونیست و یا حامیان حزب توده می دانند ولی

حزب توده سازمانی غیر قانونی است و به صورت زیر زمینی کار می کند. سفارت معتقد است که رهبر این

حزب همان عبدالعلی پرتوی علوی، استاد سابق دانشگاه و رئیس سابق سازمان جبهه توده و برادر بزرگ

علوی رهبر این حزب در تهران، که اکنون در آلمان شرقی در تبعید بسر می برد، می باشد. درباره دیگر

اعضای احتمالی این گروه اطلاعات کافی در دست نیست، ولی در دیگر دانشگاههای ایران شخصیتهای

چپ در رابطه با آن قرار دارند و بنابه اعتقاد بسیاری از اساتید دانشگاهی، هم مسلکان این گروه نفوذ

ایدئولوژیک و فکری بسیاری بردانشجویان دارند.

بازماندگان میانه روتر جبهه ملی پیشین

ماهیت متغیر هسته مرکزی نهضت مخالفین، شناخت دقیق آن را مشکل می سازد. با این وصف، عناصر

اصلی زیرین را رؤیت کرده ایم که بسیاری از شخصیتهایشان در دو یا چند گروه عضویت دارند. اتحادیه

نیروهای جبهه ملی ایران که در نوامبر 1977 سازمان یافت افرادی چند از قبیل داریوش فروهر، دکتر

کریم سنجابی، شاهپور بختیار و علی شایگان را گرد هم آورده است. تلاش این گروه در جهت بازگرداندن

حکومت مشروطه واز بین رفتن «دیکتاتوری» شاه بوده است.

علی اصغر حاج سید جوادی را آنچنان که در نامه ای 200 صفحه ای اش در آوریل 1977 به تحریر آورده

است می پذیرند. سفارت سعی کرده است که یک نسخه از این نامه را به چنگ آورد... ولی تا کنون موفق

نشده است، اتحادیه دارای گرایشهای چپ بوده و شامل بسیاری از پیروان جبهه ملی (دوره مصدق)

می باشد.

نهضت رادیکال ایران در سال 1975 به وسیله مهندس رحمت اللّه مقدم مراغه ای و چند تن از

ص: 682

دوستانش پایه گذاری شد. بنابه اعتقاد سفارت، محمد حسین ملکی و مهندس کاظم حسیبی از جمله

اعضاء و یا رابطین این واحد خاص به شمار می آیند. نهضت رادیکال ایران سیاستی مشابه اتحادیه

نیروهای جبهه ملی دارد و خواستار لغو تنها حزب ایران، آزادی مطبوعات انتخابات جدید و آزاد و آزادی

قوه قضائیه می باشد. تنها وجوه تمایز آن با اتحادیه نیروهای جبهه ملی همان نقطه نظرهای شخصیتهایی

است که 30 25 سال قبل اظهار شده است. ظاهرا کمتر گرایش به چپ داشته (مانند «حزب رادیکال» در

فرانسه) ولی گرایش کمی نسبت به آمریکائیها در آن به چشم می خورد.

حزب زحمتکشان به وسیله دکتر مظفر بقایی رهبری می گردد. این حزب ابتکار شخص دکتر است که

خود سالها نویسنده ای سر سخت بوده و زمانی به حمایت از دکتر مصدق پرداخت، ولی بعدها در سال

1953 از نخست وزیر جدا شد.

اعضای برجسته دیگری نیز در این گروه وجود دارند، که بسیاری از آنها از جمله اعضای کانون

نویسندگان ایران فراری هستند، که سعی در تجدید سازمان خود دارند: هدایت اللّه متین دفتری که قاضی

اهل تهران و نوه بزرگ مصدق است؛ علی امینی، نخست وزیر آزادیخواه سابق و حامی نزدیک بسیاری از

گروههای مخالف؛ فریدون آدمیت سفیر پیشین ایران در هلند و هند ؛ مقدم مراغه ای از حزب رادیکال

(بالا) ؛ و مهندس مهدی بازرگان اولین رئیس شرکت ملی نفت ایران و مخالف دیرین شاه از این جمله

می باشند. در بسیاری از راهپیماییها، بازرگان مهارت خود را در سخنوری نشان داده است و خواستار

حکومت مشروطه، آزادی وسیع مطبوعات، استقلال کامل قوه قضائیه و انتخابات کاملاً جدید و آزاد

مجلس می باشد.

بسیاری از این افراد و گروهها خود را در یک جبهه ملی جدید با هیئت مدیره ای هفت نفره که مرکب از

مهندس مقدم مراغه ای، مهندس بازرگان، کریم سنجابی، دکتر کاظم سامی، آیت اللّه حاج سید ابوالفضل

موسوی زنجانی و آقای صمغ آبادی است، سازمان داده اند. این گروه با کمیته حقوق بشر تازه تأسیس

یافته که در ژانویه 1978 تشکیل شده بود همکاری داشته و در حقیقت دارای عضویت مشترک هستند.

با گروه دکتر فروهر نیز همگامی دارد، ولی علیرغم حضور شخصیتهای مذهبی در جبهه ملی جدید

بنظر نمی رسد که هماهنگی بسیاری با متعصبین و محافظه کاران مذهبی داشته باشد.

علاوه بر این مخالفین دیرینه، چند شخصیت دیگر نیز اهمیتی کسب کرده اند که می توان گفت یا به

خاطر وقایعی بوده است که در آن درگیر بوده اند و یا به خاطر روابط خارجیشان است. مهمترین افراد این

گروه عبارتند از غلامحسین ساعدی نویسنده ای که توجه ناشرین آمریکایی را به خود جلب نموده است ؛

دکتر هما ناطق استاد تاریخ دانشگاه تهران (و عضو کانون نویسندگان) ؛ و علی اصغر مسعودی، افسر

پیشین ارتش و مشاور سابق زندانیان سیاسی در دادگاههای نظامی. بسیاری از این مخالفین میانه رو از

خشونت اجتناب ورزیده، معتقدند که آمریکا می تواند شاه را وادار به برآوردن خواستهای

«آزادیخواهانه» آنها سازد. همین اتکای آنها به نقش آمریکاست که آنان را وادار به تقاضای توقف

فعالیتهای تروریستی از طریق واسطه هایشان از گروههای تروریستی کرده است. لیکن اگر اکثر آنها متوجه

شوند که آمریکا نمی تواند شاه را وادار به کنار آمدن با آنها بکند، تبدیل به نیروی بسیار خطرناک خواهند

شد. در حالی که می دانیم که دولت ایران از تلاشهای آمریکا در این زمینه حساسیت نشان می دهد، ولی تا

کنون از طرف دولت نسبت به تمایل سفارت با این گونه افراد، یا افراد نزدیک به آنها، و یا دیگر حامیان

ص: 683

جناح مخالف عکس العمل شدیدی مشاهده نگشته است. البته اگر دولت از این عمل احساس خطر کند و یا

نسبت به پشتیبانی اساسی دولت آمریکا مشکوک شود، می توان احتمال داد که وضع تغییر خواهد کرد.

گروههای دارای تمایلات مذهبی در دو هفته گذشته بخصوص به دنبال وقایع قم (عطف به قسمت ب).

نقطه نظرهای جناح مخالف مذهبی نیز روشن تر شده است. آیت اللّه سید کاظم شریعتمداری نیز به

خصوص بعد از مصاحبه اش با سه روزنامه نگار خارجی به عنوان سخنگوی این گروه شناخته شده است

(تهران 961) حامی پشت صحنه این آیت اللّه های مترقی و رابط گروه مذهبی تهران دکتر ناصر میناچی

است که وکیل دادگستری بوده و نیز سمت رئیس هیئت مدیره حسینیه ارشاد را که یک مرکز مذهبی بود و

در کنار مسجد جامع جاده شمیران واقع است، داشته است. این مرکز 5 سال قبل به علت ایراد سخنرانیهایی

علیه حکومت تعطیل گردید. در چند ماه گذشته دولت ایران اجازه باز شدن آن را مخفیانه داد و به نظر

می رسد که محل تجمع و ابراز نظرات مذهبیونی خواهد شد که تا حدی تند نیستند. یک آیت اللّه دیگر بنام

حاج سید ابوالفضل موسوی زنجانی نیز در رابطه با مخالفین میانه روتر یاد شده در بخش آخر شناخته شده

است.

ظاهرا چند گروه مذهبی وجود دارند که در اطراف آیت اللّه شریعتمداری گرد آمده اند. اکثر آنها آیت اللّه

خمینی را که در سال 1963 به عراق تبعید شده بود، رهبر واقعی شیعیان می دانند. شاگرد اصلی خمینی

آیت اللّه محمود طالقانی است، یکی دیگر از اینها که یار نزدیک طالقانی است، حسین علی منتظری می باشد

که او نیز مدتها در زندان به سر برده است. بنا به تحقیق سفارت تعدادی بالغ بر ده نفر از این آیت اللّه ها و

ملاها در پاییز 1977 به علت بیانات ضد حکومتی یا به زندان افکنده شدند و یا به تبعید محکوم گردیدند.

بنا به اظهارات یکی از منابع مطلع، بعضی از رهبران مذهبی به همین دلیل حرکت آنها را ارتجاعی خوانده و

پذیرش آنها توسط دولت ایران را به همین دلیل می دانند.

واقعه قم باعث شده است که شخصیتهای مذهبی به شرایط سازمانی خود بیشتر دقیق شوند ساخت

پراکنده و همه گیر مذهبی ایران را شاید بتوان تنها منطقه مناسب برای فعالیت یک گروه مخالف در یک

شبکه سرتاسری مملکت دانست. به خاطر تلاشهای پیگیر ساواک به خاطر اینکه (ما معتقدیم) رهبران

مذهبی دائما نتیجه برخوردشان را با دولت ناخوشایند تلقی کرده اند، احساسات ضد دولتی هنوز چندان

آشکار و رایج نشده است. هنوز حقایقی در دست نیست، ولی نشانه هایی در دست است مبنی بر اینکه

مخالفین میانه رو و رهبران مذهبی مترقی قرار است برای انجام یک تظاهرات مشابه آنهایی که منجر به

برخورد با دولت ایران در سال 1963 گردیده بودند متحد شوند. شرایط از اهمیت خاصی برخوردار

است... زیرا اگر وقایعی در رابطه با جامعه مذهبی چون آتش گشودن بر روی راهپیمایان، اتفاق بیافتد،

علائق مذهبی، نیروی انسانی عظیمی را برای انجام تظاهرات فراهم خواهد نمود.

گردآوری منابع صحیح درباره عقاید مذهبی و سیاسی، کاری است بسیار دشوار. شخصیتهای مترقی

به گونه ای که نشان دهنده حمایتشان از یک دولت غیر مذهبی است سخن می گویند. آنها «حقوق بشر» را

می پذیرند، و خواهان اصلاحات ارضی و در عمل خواستار جدایی سیاست از مذهب هستند. ولی اصول

پایه شیعه همیشه تأکید بر اهمیت مذهب در زندگی دارد و در ایران، تشیع همیشه با ناسیونالیزم ایرانی در

رابطه نزدیک بوده است. کسانی که با اصول تشیع آشنا هستند، معتقدند که ملاهای شیعی نمی توانند حامی

اصول پیشرفته باشند. این موضوع از یک طرف متشکل از افراد عادی و روحانی هستند و خواستار

ص: 684

جدایی سیاست از مذهب و خواهان ارجاع مطالبی نظیر حجاب به وجدان افراد هستند و آنهایی که مصرانه

کاربرد اصول واقعی تشیع را بر تمام جنبه های زندگی بشری خواستارند. جناح اخیر با عقاید طبقه متوسط

نو ظهور ایرانی منافاتی نداشته و می تواند حمایت بسیاری از مذهبیون مخالف مذهبی که بر اصول تشیع

تکیه دارد، احتمالاً بسیاری از روشنفکران میانه رو را به اتحاد نامیمون با دولت وادار خواهد نمود.


گروههای مرکب

گروههای مرکب

این نامه هوایی نتوانسته است به گروههایی که عملاً در رابطه با فعالیتهای تروریستی بوده اند چون

مجاهدین خلق و چریکهای فدایی خلق، بپردازد. تاکنون نتوانسته ایم نشانه ای از رابطه بین تیمهای فعال

هر یک از این گروهها و مخالفین میانه روتر به دست آوریم که خود ممکن است به دلیل اعمال روشهای

امنیتی بوده باشد. به نظر می رسد (حتما نیست) مخالفین میانه رو از این گروههای تروریستی خواسته اند که

به فعالیتهای خشونت بار خود خاتمه دهند تا ببینند که آیا دولت کارتر می تواند بر شاه و یا دولت ایران

اعمال نفوذ نماید یا خیر.

در سال گذشته وقایع خشونت آمیز بسیاری رخ داده است که چند تای آنها در رابطه با دیدار کارتر از ایران

در 31 دسامبر و اول ژانویه می باشد و حاکی از عدم انضباط گروهها و یا جدی نبودن اخطار است. ولی

می توان پذیرفت که یک هماهنگی نسبی بین شخصیتهای مخالف متعدد و نهضت تروریستی وجود دارد.

گاهی میانه روها بر افراطیون اعمال فشار می نمایند؛ و ممکن است که افراطیون برای تحریک (یا حداقل

چشم پوشی) خشونت بیشتر بر میانه روها اعمال نفوذ نمایند.


عکس العمل دولت ایران

عکس العمل دولت ایران

دولت ایران بعضی از اجتماعات عمومی را تا کنون مجاز دانسته است، اگر چه بعضی از آنها را در نوامبر

و دسامبر 1977 بشدت سرکوب کرده است. به ناراضیان اجازه داده شده است که مقالاتی منتشر سازند،

ولی اکثر آنها به طور پراکنده (یا با حالتی منفی) در مطبوعات درج گردیده است. نشانه هایی مبنی بر قصد

دولت ایران برای بسیج گروهها و افراد از طریق حزب رستاخیز جهت انجام تظاهراتی به حمایت از

برنامه های دولتی علیه فعالیتهای مخالفین ارتجاعی وجود دارد. چنین تظاهراتی در 22 نوامبر 1977 به

وقوع پیوست و اوج آن در 26 ژانویه بود که به طرفداری از انقلاب شاه و ملت انجام گرفت.

ولی دولت هنوز درباره این ادعای مخالفین که ایران از مشروطیت منحرف گشته، کاری انجام نداده

است. بلکه معتقد است که سلطنت، قانون اساسی و انقلاب شاه و ملت عناصر اصلی توافق میان بخشهای

مختلف ملت ایران است. دولت ایران هنوز خط متمایز کننده ای بین دولت به عنوان یک نیروی مترقی و

همه مخالفین به عنوان ارتجاعی رسم نکرده است، ولی بیانات سخنگویان راهپیماییهای طرفدار حکومت

حاکی از همین مطلب می باشد. بر مخالفین دولت ایران اکثرا برچسب استعمار مجدد زده می شود (با در

نظر گرفتن مفهوم تاریخی وسیعتر) تا بگویند که مداخله روسیه و بریتانیا در امور ایران از طریق چنان

مخالفتهایی تجدید خواهد گردید. با پوشاندن حکومت 40 ساله شاه در لوای میهن پرستی، سخنگویان

سعی دارند، پرداختن دولت به اموری فراتر از حزب یا انقلاب شاه و مردم را به طور کلی نشانه ای از وطن

پرستی بشناسانند.

ص: 685

بعضی از مقامات دولت ایران و حزب رستاخیز معتقد هستند که سرانجام بعضی از مخالفین در رابطه با

حزب رستاخیز به فعالیت خواهند پرداخت. ولی در حال حاضر این موضوع رؤیایی بیش نیست.

آنهایی که احتمالاً این رویه را در پیش خواهند گرفت مخالفین سرسختی که در بالا از آنها یاد شده

نمی توانند باشند بلکه از جمله کسانی خواهند بود که در نظام سیاسی ایران هیچ گونه شرکت فعالانه ای

نداشته اند ؛ یعنی طبقه متوسط نو ظهور ایرانی. یقینا می توان گفت که مبارزه ماهها و سالهای آینده بین

دولت ایران و مخالفین در جهت به تبعیت در آوردن اکثریت عظیم ایرانیانی است که در زمره گروههای

مروزی شده قرار می گیرند. اگر دولت بتواند با این گروه متحد شده خود را تقویت کند می توان گفت که

مخالفین وجهه چندانی را در صحنه ملی به دست نخواهند آورد. بر عکس اگر مخالفین بتوانند به بسیاری

از افراد واقع در این طبقه اجتماعی بپیوندند، راه برای یک تجزیه شدید مشابه آنچه که در سال 1963 اتفاق

افتاد بخصوص با نیروی اختناق جنون آمیز داخلی مشابه، هموار خواهد گشت.


امکان افزایش احساسات ضد آمریکایی

امکان افزایش احساسات ضد آمریکایی

تا سال 1977 فعالیت فزاینده مخالفین منجر به پیدایش احساسات ضد آمریکایی شدید نشده بود.

ولی از دسامبر به این طرف، اعلامیه هایی چه از طرف مارکسیستهای چپ و چه از طرف مذهب گرایان

راست طیف، به وضوح و آشکارا احساسات و بیانات ضد آمریکایی را به همراه داشته است و بر میزان این

گونه اعلامیه ها نیز در ماه گذشته افزوده شده است. با وجود تداخل آمریکا در همه سطوح ایران و

اصطکاک ناشی از تماس دو فرهنگ، حدود و میزان خودداری از ابراز احساسات ضد آمریکایی به این

نحو آشکار بسیار عجیب به نظر می رسد. یکی از دلایل اساسی توافق مخالفین بر این مسئله است که (گر

چه علت آن را نمی دانیم) که دولت آمریکا با نفوذ عمده و قدرت خود در ایران قادر است شاه را وادار به

بازسازی نظام سیاسی بنماید. به همین علت مخالفین نارضایتی خود را از آنچه که به نظر «حمایت»

آمریکا از شاه است کمتر اعلام کرده، از مخالفین مذهبی نیز خواسته اند احساسات ضد خارجی خود را

کمتر بروز دهند.

اگر عناصر مخالف همان طور که بسیاری از افراطیون تاکنون فهمیده اند. فکر کنند که آمریکا

نمی خواهد و یا نمی تواند به عنوان واسطه ای برای ورود مخالفین به نظام سیاسی عمل کند، احساسات ضد

آمریکایی خفته می تواند به صورت آشکار و فزاینده ای تجلی یابد. سفارت درباره این پدیده در متون

دیگر به اظهار نظر بیشتر خواهد پرداخت.


ایران، بررسی نهضت تشیع (مسلمانان شیعی مذهب)

ص: 686

سند شماره (9)

از : سفارت آمریکا در تهران تاریخ : 3 فوریه 197814 بهمن 1356

به : وزیر خارجه، واشنگتن، دی سی. دارای حق تقدم 3659

طبقه بندی : محرمانه

تهیه کننده گزارش : لمبراکیس تهران 1/1691

موضوع : ایران، بررسی نهضت تشیع (مسلمانان شیعی مذهب)

1 (محرمانه تمام متن)

2 خلاصه: گر چه اطلاعات موجود در این زمینه کافی نیست، ولی آنچه که می توان تا این تاریخ گفت

این است که نهضت شیعی مذهبها به رهبری آیت اللّه خمینی از سازمان یافتگی بهتری برخوردار است و

برخلاف آنچه که دشمنان این نهضت بیان می دارند، اینان با داشتن زمینه فکری خاص قادر به مقاومت در

برابر کمونیسم هستند. این امر در افکار مردم ایران ریشه ای عمیقتر از ایدئولوژیهای غربی و حتی کمونیسم

دارد. لکن رویه های حاکم جایی برای فشارهای روشنفکرانه ضد روحانیت که در صف مخالف وجود

دارد ایجاد کند. که بیش از آنچه به نظر می رسد منجر به چیزی شبیه به جریانات دمکراتیک غربی شود.

3 همان طور که وزارت امور خارجه و دیگر مخاطبین آگاهند، مدتهاست در تلاش هستیم تا وسعت و

عمق این نهضت نوظهور شیعی اسلامی ایران را درک کنیم تا بتوانیم در تحلیلها و اتخاذ روشهایمان در

آینده استفاده نمائیم. ولی مطالعات ما هنوز به مرحله نتیجه گیری و پایانی نرسیده است. اما خالی از فایده

نیست اگر بتوانیم درباره این انقلاب در حال پیشرفت در ایران، در این مرحله بحرانی قضاوتی آزمایشی

بکنیم.

4 ابتدا توانسته ایم تا این تاریخ مدارک کافی گردآوریم که منطقا مطمئن باشیم که نهضت اسلامی در

رأس انقلاب ایران قرار گرفته و رهبر فردی و سمبلیک آن آیت اللّه خمینی و سازمانهای مرتبطی که از او

حمایت می کنند، می باشد. سخنگویان حکومت ایران مدتهاست که پیروان خمینی را کمونیست یا

چپ گرایانی از تیره مارکسیستها می خوانده اند. دیگر ایرانیان مطلع از قبیل روزنامه نگاران، تجار و

کارمندان دولتی نیز در این باره هم عقیده اند. اینان ادعا می کنند که از سالها قبل جوانان کمونیست در

مدارس مذهبی رخنه کرده و امروز به صورت ملاها و دیگر سازمان دهندگان نهضت اسلامی عمل می کنند

و دلیل این ادعای ایشان نیز این است که مذهبی های ایران به خصوص و مردم ایران به طور کلی از

تشکیلات و سازماندهی سر در نیاورده و نمی توانند یک چنین نهضتی را انسجام بخشند. مگر اینکه تنها

گروه سازمان یافته در ایران یعنی حزب توده آنان را در این راه یاری داده باشد.

5 این مخالفان به نظر می رسد که در نادیده گرفتن نهضت اسلامی در بعضی موارد بیش از ناظران

غربی تلاش می کنند. در زمان دو شاه پهلوی، غربگرایی مشروعیت و مقامی کسب کرده بود و توانسته بود

خاطرات گذشته اسلامی را از اذهان بسیاری از افرادی که به مدارس غربی شده می رفتند و یا تحصیلات

عالیه خود را در خارج از کشور می گذرانیدند، عملاً بزداید. پس از کمال آتاتورک در ترکیه و بعد از جنگ

جهانی دوم، شاهان پهلوی دائم در تلاش بودند که نهادهای اسلامی را به عنوان بقایای ارتجاعی گذشته ای

که دیگر مناسب زمان حال نبوده مطرود است به مردم بشناسانند. برای اینکه این پیشگوییشان باور مردم

شود، در این زمینه و جهت گامهایی نیز برداشتند. مثلاً حکومت سعی می کرد که از کمکهای مالی مستقیم

ص: 687

مردم به ملاها جلوگیری کرده و آنان را متکی به مستمریهای دولتی نماید. به وسیله دورکردن و جداسازی

ملاها تا حد امکان از انظار عموم، به تمسخر گرفتنشان، به بند کشیدن بسیاری از رهبرانشان در زندانهای

ساواک، و اصرار بر این که ایران باید آینده ای غیر مذهبی داشته باشد، شاهان ایران سعی داشتند که ایران را

به اجبار از طریق یک مرحله غربی شدن که شامل جدایی حکومت از مذهب باشد که در اروپا طی طریقی

چند صد ساله داشت، بگذارنند

6 معذالک، بر همه روشن است که اسلام عمیقا در زندگی اکثریت وسیعی از مردم ایران ریشه دارد و به

صورت تشیع، قرنها است که ناسیونالیسم ایرانی نام گرفته، قبل از آنکه حتی پای ناسیونالیسم امروزی به

شرق رسیده باشد. خاندان پهلوی سعی داشت ناسیونالیسمی امروزی تر بر اساس بازگشت به سنتها،

افسانه ها و عظمت قبل از اسلام را جانشین این ناسیونالیسم کهنسال نماید. البته اگر این تلاش به مدت چند

دهه یا چند قرن بی رقیب می ماند، حتما موفق می شد. این موفقیت نیز تنها از طریق ایجاد نهادهایی که

بتوانند در میان مردم ریشه دوانده و به رقابت با اصول تشیع اسلامی برخیزند به وجود می آمد.

7 ولی خاندان سلطنتی پهلوی رفرمیست از همان اوان با مقاومت یک ایدئولوژی غربی دیگر یعنی

کمونیسم نیز روبرو شدند. پارلمان نوپا و دیگر نهادهای حکومتی در اواخر سالهای 1940 و اوائل دهه

1950 تقریبا تحت تأثیر غربی سازی به روش کمونیسم قرار گرفتند. مبارزه توأم با موفقیت شاه فعلی علیه

آن مقاومت و مجذوب شدن وی در ایجاد ایرانی مدرن، غیر مذهبی و صنعتی او را در مورد مقاومت دیر

پای اسلام و تأثیر آن بر مردم کور کرده بود. در حالیکه تمام تلاشهای او شخصا متوجه تأسیس یک

ایدئولوژی ایرانی بر اساس 2500 سال شاهنشاهی ایرانی «و رسیدن به تمدن بزرگ» شده بود و به نظر

می رسید که کمی هم پیشرفت کرده باشد، ولی امروز به وضوح می توان دریافت که تمام این اعمال باعث

عمیق شدن تنفر مسلمانان شیعه و گسترش مخالفت طبقات مختلف مردم نسبت به رژیم گشته بود. امروزه

حتی فارسی سخن گفتن شاه نیز به مسخره گرفته می شود.

چون شاه هنگام کاربرد کلمات فارسی دچار اشتباه می شود و این نیز در نظر مردم دلیلی دیگر

می شود، برای اینکه بگویند که او عامل و حافظ منافع خارجیها است، نه مردم.

8 از نظر تاریخی، علمای اسلامی پیدایش تشیع را به مقاومت در برابر حکام در چند مرحله زمانی نسبت

می دهند. تشیع ابتدا نشانه مقاومت پارسیها علیه مهاجمین عرب و مغول بود و به تدریج تشیع ایرانی جدا

گردیده و قسمت اعظم آن بعد از آنکه حکام صفوی تشیع را مذهب رسمی دربار خواندند مخفی شد و به

کارهای «زیرزمینی» اشتغال ورزید. بنابه گفته دانشمندان ایرانی این حکام نیرومند پارسی بعدا تشیع را به

صورت نوعی تسنن در آوردند. یعنی از بعضی از نهادهای شیعی درخواست پیروی از شاه را نمودند. به

عبارت دیگر قرار بر این شد که در غیاب امام دوازدهم شاه تصمیمات عرفی و غیر روحانی را اتخاذ نماید.

همزمان با این نیروی رسمی (صفوی) نیروی مقاوم غیر رسمی دیگری (علوی) به وجود آمد که متکی بر

اصل اختفای تشیع کهن بود و اعلام مخالفت و نبرد علیه حکام ظالم و فاسد را نمود.

9 نشانه بارز وجودی این دو نیرو را در ایجاد دو نوع مسجد و مقبره در بسیاری از شهرهای ایران، به

خصوص از زمان فتحعلیشاه قاجار، یعنی آنها که توسط شاه ساخته و حمایت می شدند و آنها که مردم

می ساختند و در آنها برای انجام فرایض دینی حاضر می شدند، می توان مشاهده کرد. ائمه جمعه ای که

توسط شاه برگزیده می شدند، تا بر مساجد شاه نظارت داشته باشند، مورد بی احترامی مؤمنینی واقع

ص: 688

می شدند که خود به دنبال ملا و مجتهد خود می رفتند و از آنها پیروی کرده و زکوه خود را نیز تنها به آنها

می پرداختند. همین مقاومت «علوی» مخفیانه سرانجام در قرن 19 به صورت نهضت تنباکو که نمایانگر

مخالفت شدید مردم تحت رهبری روحانیت علیه اعطای امتیاز تنباکو که توسط شاه وقت به انگلیس بود،

به صورت عصیانی آشکار پا به عرصه گذاشت و عامل اصلی نهضتی بود که در ابتدای قرن منجر به وضع

قانون اساسی در سالهای 1906 و 1907 گردید. با وجود اینکه شاهان پهلوی سعی داشتند از آن یک

عامل غیر فعال بسازند، ولی تشیع علوی قلب انقلاب امروزی است.

10 در ایران امروز به دنبال سازمانهای سیاسی بودن کاری است بیهوده. دموکراسی پارلمانی مدرن

در مدت کوتاهی که در ایران عرضه شد، موقعیت چندانی را در این جهت به دست نیاورد و باید اضافه کرد

که تنها حزب سیاسی نسبتاً موفق در گذشته این کشور حزب کمونیست یا حزب توده بوده است و بس.

اشخاص مهم و نیرومند از قبیل ملاها در پارلمان، نمایندگانی که حافظ منافع شخصی آنها باشند نیز

داشتند. که گاهگاهی با یکدیگر پیمانهای موقتی می بندند، ولی کارهای با ارزشی در جهت توسعه و

پیشبرد حکومت دمکراتیک به مفهوم غربی انجام نداده اند. مصدق تنها نخست وزیری که توانست میزان

قابل توجهی قدرت به دست آورد و رقیبی برای شاه شناخته شود نیز شخصا بصورت خود مختار عمل

می کرد. وی یک خاطره و میراث سیاسی در ایران به جای گذاشت، ولی سازمان سیاسی و یا نویدی برای

شکل گرفتن این حرکت در آینده به چشم نمی خورد. خلاصه اینکه، برای حکومت بر ایران نیرویی تمرکز

یافته که مسلط بر مردم نیز باشد همواره برای حکمروایی در ایران ضرورت داشته است.

11 نهاد اسلامی از طریق بسیاری از وسایل آموزشی و سوادآموزی که قسمت اعظم جمعیت ایران را

در طول چهار، پنج دهه گذشته تغییر داده، تجدید قوا نموده است. رهبران مسلمان می توانند بسیاری از

جوانان مسلمان تحصیلکرده را که ذفن تبلیغ و سازماندهی را در دانشگاههای اروپایی و آمریکایی

فراگرفته اند، به سوی خود فراخوانند. حرکت اسلامی که در ابتدا مورد حمله کمونیسم قرار گرفته بود در

طول دو یا سه دهه گذشته تا آنجا پیش رفت که می توان گفت در برابر این ایدئولوژی غربی مصونیت یافته

است و در همان حال سعی بر آن داشته تا بسیاری از فرایض خود را به صورت امروزی تر و مناسب جهان

حال امروزی در آورده، نقش تشیع را در حکومت ایران مشخص سازد.

12 بنابه توضیحات رسیده از طرف دانشمندان اینجا، مروجین شیعی اسلامی، نه تنها بر ارزشهای

تغییرناپذیر قرآن و سنت (گفتار و کردار پیغمبر) پافشاری می کنند، بلکه معتقدند که باید تعبیر و تفسیری نو

از آنها داده شود که مطابق تغییرات زمانی نیز باشد.

آن دسته از اصول اسلامی که به نظر می رسد در این زمینه پویایی داشته باشند، عبارتند از «اجتهاد» یا

تعبیر و تفسیر فلسفی حقایق جاودانی و «اجماع» یا توافق عام یعنی اینکه بعضی از تعبیر و تفسیرهای

جدید از طریق توافق رهبران مذهبی قانونی شناخته شده و می توانند به صورت قانون در آیند. به این

ترتیب می توان گفت که نتیجه تسلط نظام روحانی به مردم ایران حداقل تا حدی مدرن ساز است و از منابع

مالی خود نیز تغذیه می گردد و می تواند کانالهای ارتباطی مخصوص به خودش را نیز بین مؤمنین برقرار

سازد .دیگر شکی نیست که گروهی از تجار بازار حمایت خویش را از رهبر مذهبی به وسیله پرداخت

هزینه های مکرر و متوالی اعلام می دارند. هر هفته میلیونها دلار میان آیت اللّه ها دست به دست می گردد.

این منابع صرف بسیاری از کارهای شایسته و حمایت از نهضت می شود.

ص: 689

13 نمونه ای از سازمانهای مربوطه یک نظام مدرسه مذهبی است که 32 سال قبل توسط یک آیت اللّه

که هنوز هم زنده است پایه گذاری گردید و رفته رفته تبدیل به 1500 مدرسه از این نوع در سراسر ایران

گردید. از نظر مادی این گونه مدارس کاملاً به وسیله بازاریان حمایت می شود. دانش آموزانی که از

خانواده های مهم مذهبی، بازاری و غیره هستند، در این گونه مدارس نه تنها دروسی که در مدارس دولتی

تدریس می شود، بلکه دروس ممنوع اعلام شده از طرف دولت را نیز فرا می گیرند. تلاش دولت نیز باری

تصرف این مدارس آخرین بار توسط مقاومت شدید مذهبیون و بازاریان کاملاً درهم شکست. اساتید

دانشگاهی و افراد تحصیلکرده بسیاری داوطلبانه در اینگونه مدارس خدمت می کنند تا دانش آموزان علم

و دانش کافی برای راه یافتن به دانشگاه کسب کنند. کتابها و کتابچه های بسیاری را که برای استفاده در این

گونه مدارس تولید شده بارها دیده ایم که خود نشان دهنده پیشرفت این سازمان در جامعه مسلمان ایران

است.

14 برای اثبات این ادعا که شبه نظامیان مذهبی همان کمونیستهای لباس عوض کرده هستند، دلیل

کافی در دست نیست، ولی می توان گفت که شاید کمونیستها در رده های پایینی اردوی خمینی رخنه کرده

باشند. نهضت اسلامی آن طور که حکومت شاه و دیگر ناظرین غربی اعلام می کنند، نه ضعیف است و نه

کور. تسلط آن بر احساس مردم و پول بازاریان بسیار قویتر از هر گروه دیگر است. از بسیاری از جهات

ایران اصلاح یافته و سنت گرایی را که اسلام نوید می دهد، ایرانیان جالب تر و جاذب تر از نمونه های روسی

و چپی می یابند.

15 از طرف دیگر هیچ گونه تضمینی وجود ندارد که عملکرد (حکومت اسلامی مترجم) بر اساس

دموکراسی پارلمانی به مفهوم ما غربیها باشد. در حقیقت عقیده «تقوی سالاری» در روش آن به چشم

می خورد. به نظر می رسد که قدرت نیز در اختیار جمع باشد (همچنان که از اجماع بر می آید) تا اینکه دست

فرد. یعنی حتی امام خمینی نیز نمی تواند خود در دست گیرنده قدرت باشد. بسیاری از اختیارات به وسیله

یک شورای اسلامی اعمال خواهد شد، ولی از ساخت آن هیچ گونه اطلاعی در دست نیست. رهبران

سیاسی احتمالاً بیش از ملاها در برنامه های انقلاب تعیین خط مشی کرده و در اجرای آنها نقش خواهند

داشت. به قولی پیشنهاد شده است که متخصص باید مورد قضاوت و داوری رهبران مذهبی قرار گیرد، تا

بتواند تخصص خود را در بخشهای مختلفه اقتصادی به کار بندد. بنابراین با یک نظر اجمالی چنین فهمیده

می شود که مفهوم احزاب سیاسی در پارلمان غربی برداشته شده و جای آن را چند گروه گرفته است که از

طریق تصمیم گیری غیر رسمی و سنتی به توافق عمومی دست می یابند.


16 تمام آنچه متذکر شدیم در حال حاضر مبهم است و احتمال می دهیم که نهضت اسلامی نتواند به

طور کلی در تشکیل حکومت خود از بسیاری از عقاید غربی که در بین جناحهای مخالف نیز جریان دارد

دوری ورزد. برای اثبات این موضوع نیز زمانی طولانی تر لازم است و در زمانی کوتاه نمی توان چنین

نتیجه ای گرفت. در همان حال می توان انتظار داشت که یک نهضت از مرز انقلابی گذشته تشیع اسلامی

بتواند مورد حمایت بسیار مردم قرار گیرد. و احتمالاً بنای مخالفت را با کمونیسم به عنوان یک واردات

خارجی و با بسیاری از جنبه های غربگرایی، با تمام قوا بگذارد.سولیوان

ص: 690

سند شماره (10)

تاریخ : 5 فوریه 1978 16 بهمن 1356

آقای : ویکتور تامست (مایکل مترینکو، دیویدمک گافی)

کنسولگری آمریکا شیراز (اصفهان، تبریز)

طبقه بندی : سری غیر قابل رؤیت برای خارجیها

ویکتور (مایکل، دیوید) عزیز:

ضمیمه این نامه راهنماییهایی جهت گزارش اقتصادی و سیاسی از حوزه مأموریت شما در سال آینده

است. طبیعتا ما نمی خواهیم شما را که در متن اوضاع محل هستید در تهیه گزارش از محل مأموریت خود

محدود کنیم. ما میل داریم این خطوط راهنما را به منظور آگاه کردن شما از عناوین و موضوعاتی که ما در

تهران فکر می کنیم اهمیت بیشتری را داراست و آنها را که اطلاعات بیشتری را در موردشان می خواهیم به

شما بدهیم. در مجموع من فکر می کنم گزارشات از آن ناحیه ایران عالی بوده است اما این احساس را هم

دارم که می تواند بهتر شود و یا شاید گزارشات دقیقتر توضیح داده شود. همچنین میل دارم نظرات شما را

در مورد ضمیمه این نامه بدانم که آیا با قسمتی از آن مخالفت شدید دارید یا نه؟

من همچنین درک می کنم که این ضمیمه خیلی جامع است و ما نمی توانیم همه چیز را فورا انتظار داشته

باشیم. معهذا امیدوارم که سودمند باشد.

همان طور که همه شما درخواست کرده اید ما ملاقاتهای بیشتری بین کارمندان عالی خواهیم داشت و

با امیدواری باید گفت که ملاقات بعدی اواخر مارس یا اوائل آوریل باشد. موضوعات اولیه مسایل

کنسولی و اداری خواهد بود و همچنین می توانیم در مورد راهنمای گزارش نویسی سیاسی اقتصادی

دقیقتر بحث کنیم.

با بهترین آرزوها

جک سی میکلوس

این نامه برای: مایکل مترینکو، ویکتور تامست و دیوید مک گافی، کنسولهای آمریکا در تبریز، شیراز و

اصفهان فرستاده شده است.


نکات راهنمای گزارش نویسی سیاسی اقتصادی برای اصفهان

ص: 691

سری غیر قابل رؤیت برای اتباع خارجی

نکات راهنمای گزارش نویسی سیاسی اقتصادی برای اصفهان

سیاسی

اصفهان به چند دلیل مورد خاصی محسوب می شود؛ اما در رابطه با گزارش نویسی، دلیل اصلی این

است که از آغاز بازگشایی کنسولگری در سال 1975 تعداد گزارشات جامعی که از آنجا فرستاده شده

است زیاد نبوده است. دلایلی برای آن وجود داشت. اما اینک در رابطه با اطلاعات عمومی زمینه کار، ما

نیازمند دو تحلیل طولانی تر می باشیم که ساخت اساسی قدرت در شهر و استان و وضع اجتماعی،

اقتصادی و سیاسی را نشان دهد. در عین حالی که در ایران تصمیمات عمده در مرکز اتخاذ می شوند. این

امر در حوزه اقتصادی و حتی سیاست عدم تمرکز و تشکیلات حزبی مصداق کمتری دارد. اصفهان و دیگر

کنسولگریها نمودارهای خوبی فراهم می آورند تا با استفاده از آنها پیشرفت یا عدم پیشرفت کار تهران و

ادعای (حزب) رستاخیزیان معلوم گردد. به ما گفته شده آموزگار قصد دارد به کار حزبی اصرار بیشتری

ورزد و می خواهد کار گروهی بر مبنای علاقه و فعالیت در زمینه تخصیص منابع حداقل گردآوری در

امور اولویت دار را در مجامع حزب تشویق نماید. دریافت نظرات شما در این مورد، تا نوروز حداقل به

شکلی مقدماتی سودمند خواهد بود. مشابه آن، سیاست عدم تمرکز لااقل در حرف مورد توجه قرار گرفته

است. عکس العمل «زاد» فرماندار آنجا نسبت به این تلاش اخیر آموزنده خواهد بود. در این رابطه اگر

بتوانید تناسب بین فعالیت سیاسی و سیاست عمرانی رانشان دهید سودمند خواهد بود.

از آنجایی که اصفهان از شهرهای مقدس است، ما هم به شما بیش از دیگر کنسولگریها توجه داریم تا

درباره جامعه مذهبی و به طور کلی فعالیتهای مذهبی، خصوصا آنهایی که در خود نوعی نارضایتی یا

مخالفت احتمالی نهفته دارند یا نهایتا به آنجا منتهی می شوند، بینشی به دست آوریم. شاید مسلمانان

متعصب تر اصفهان واقعا بخش برجسته ای از ساخت آنجا باشند، زیرا در دیگر نقاط ایران چنین نیست.

در حالیکه دیدار امیدوار کننده کارتر یک مقداری از حالت دستور فوری مساله حقوق بشر کاسته

است، اما هنوز موضوع عمده ای است که بخش سیاسی با داشتن موضعی که بزحمت می تواند آن را موضع

سیاسی دانست با آن سر و کار دارد. اطلاعات درباره این موضوع همیشه مفید است. ما همچنان از

گزارشان تلفنی شما استقبال می کنیم و با خوشحالی آنها را با مال خودمان یکی خواهیم کرد، همان طور که

طی سال گذشته در چندین مورد این کار با موفقیت انجام شده اگر آن دوستانی که به تلفنها گوش می دهند،

بفهمند که ما توجهمان جلب این موضوع است. البته اگر گزارشها صرفا شرح ماوقع باشند یا بتوان جنبه

حساس آنها را حذف کرد، من شخصا اهمیتی نمی دهم که دوستان با گوش دادن به تلفن ما بفهمند که ما

همچنان به این موضوع توجه داریم).

موضوع دیگر در این رابطه، جوّهای بحرانی است که بر اثر توسعه صنعتی به وجود می آیند و همیشه

خواندنی هستند؛ مخصوصا اگر مقداری از وقتتان را صرف تهیه یک گزارش منسجم از نظریاتتان پیرامون

حوادثی از قبیل اعتصاب چند روز پیش کارخانه آرد و دیگر ناآرامیهای کارگران آمریکایی یا جهان

سومی بکنید.

با گذشت مدتی از سال، تجدید کردن نامه جین درباره جماعت آمریکایی اصفهان و مشکلات و آینده

و امور دیگر ایشان یک متن خواندنی به دست خواهد داد. (اگر مسئله فوری یا در شرف وقوعی در رابطه با

ص: 692

ما وجود داشته باشد زود مشغول شوید و برای نوشتن متن طولانی معطل نمانید.)

باز هم به عنوان نمودار، اطلاعات درباره فعالیتهای دانشگاهی، که به حرکتهای احتمالی مخالف

مربوط می شوند و مواضع کلی دانشجویان، بدرد می خورد. در بخش آموزش ناآرامی وجود دارد و

همان طور که در گذشته اتفاق افتاده است، ممکن است دوباره شرکت کنندگان و تحریکات آن از جانب

اصفهان باشد.

از آنجایی که یک کنسولگری شوروی هم با شما مقیم آنجاست، ما امیدواریم حداقل چند نوشته از

طرز برخوردهای آن کنسولگری را برای گزارش CERP-2در مورد روابط با کشورهای کمونیست گرد

آورید.

مهلت گزارش تا 15 نوامبر است، ما در صورت امکان مایلیم گزارش شما را یک ماه قبل از آن موعد در

دست داشته باشیم.

سیاسی نظامی :

واضح است که در زمینه سیاسی نظامی اگر نه همه امور، ولی بیشتر آنها(منجمله گزارش نویسی) که

مربوط به کوششهای مصروف نوسازی ارتش ایران و برنامه یاری امنیتی ما است، بوسیله بخش سیاسی

نظامی سفارت و هیئت مستشاری نظامی آمریکا در ایران انجام می شود. در برنامه اجرای امور عملیات

روزمره بخشهای وسیعتر سیاسی نظامی، بر عهده بخش سیاسی نظامی و اداره رایزنی نظامی است. با

این همه هنوز مفیدترین گزارشها، توضیحات و حتی تحلیلها در زمینه سیاسی نظامی، باید توسط

کنسولها نوشته شود. برای نمونه، در حوزه های کنسولی همه شما تأسیسات و پایگاههای نظامی دایر

هست. بسیار مفید است که شما در اصفهان، شیراز، و تبریز و مسافرت در حوزه های خود، اثر چنین

پایگاهها و تأسیسات (افراد آنها نیز) را در مناطقی که قرار دارند به نظر بیاورید. باید بتوانید، حداقل به

مرور زمان، این تشخیص را به دست آورید که آیا پایگاهها و تأسیسات باعث توسعه بخش خصوصی

هستند، با اینکه جریان به عکس است، یا اینکه این دو رابطه متقابل با یکدیگر دارند. به عبارت دیگر در

نتیجه واقع بودن پایگاه در آن منطقه، ممکن است جاده ها و مدارس جدید، یا امکانات دیگر مراکز

آبرسانی و برق دهی ساخته شده باشد. حتی شاید مراکز بازرگانی کوچک، مغازه و دیگر فعالیتهای

تجارتی نیز به دنبال ساختن یا فعالیت پایگاه (هر کجا که باشد) پدید آمده باشد.

امیدواریم که استاندار منطقه طرحهای پایگاهها و تأسیسات جدید را جزئی از برنامه عمرانی کلی منطقه

خود حساب کند. در این رابطه به دست آوردن مقداری اطلاعات باید امکان پذیر باشد به علاوه علاقمندیم

که از طرز فکر ارتشیانی که در هر منطقه مشخص زندگی می کنند بهتر آگاهی داشته باشیم.

آیا آنها از مشاغل ارتشی خود راضیند ؟

آیا وظایف خود را خو ب انجام می دهند؟

آیا پایگاه یا تأسیسات مورد نظر کارآیی دارد؟

به طور کلی تلقی شان از شاه و نحوه پیشرفت عمرانی در ایران چیست؟ نظر شخصی ایشان چیست؟

همچنین دانستن اینکه افراد ارتش، خود را تا چه میزان وقف شغلشان می کنند، جالب خواهد بود. مثلاً آیا

در خیلی از آنها این تمایل وجود دارد که در پایان مأموریت خود در پایگاه مورد نظر، خدمت خود را ترک

ص: 693

کنند (با فرض اینکه وضع خدمت وظیفه یا حرفه ای ایشان امکانی را می دهد) یا اینکه اکثریت می خواهند

به پستهای جدید نظامی بروند؟ شاید هیچ تمایلی در بین نباشد. آیا کارگر به اندازه نیاز پایگاه موجود

است؟ آیا نیازهای نیروی انسانی بخش خصوصی بر اثر احتیاجات پایگاه عاطل مانده اند؟

ما می فهمیم که بدست آوردن بعضی از این اطلاعات مشکل و در بعضی موارد غیر ممکن است. همچنین

می دانیم که به هر صورت دسترسی به آنها مقداری زمان لازم دارد. در حقیقت بسیار متشکر خواهیم شد

اگر درباره این موضوع کلی فکر کنید و سئوالات اضافی را که دنبال کردنشان مفید است و حتی موضوعات

بیشتری را که برای بخش سیاسی نظامی مفید باشد، پیشنهاد کنید.

حتی اگر اطلاعاتی به دست آوردند که به نظر کامل یا تماما شکل یافته نباشند قبل از اینکه آن را در هر

نوع گزارش رسمی به کار برید، بهتر است که آنها را حتی به صورت غیر رسمی به بخش سیاسی نظامی

سفارت بفرستید. در ابتدا احتمالاً این امر بیشتر موقعی اتفاق خواهد افتاد که ما با بخش سیاسی نظامی

کار می کنیم تا سودمندترین و هماهنگ ترین رابطه همکاری را در تمامی تلاش هیئت (دیپلماتیک ) در

بخش سیاسی نظامی برقرار کنیم.

اقتصادی :

در زمینه اقتصادی با محدوده کاری پر محتوایی سرو کار دارید. گزارش سالیانه یا گزارش محلی در

مورد کارخانه NISOC و طرحهای NISIS (هر دو مربوط به کارخانه ذوب آهن) هم برای ما و هم برای

واشنگتن مفیدند. دیدارهای محلی از صنایع برجسته، ملاقات با بازرگانان درجه اول، بانکداران و مقامات

اتاق اصناف موضوعات خوبی برای گزارش هستند. شما که در نوشتن گزارشهای اقتصادی سوابق

همکاری فراوان دارید، مشکلتان زمان خواهد بود، نه مهارت؛ اما فهرستی از موضوعات می تواند شما را

در تشخیص تقدم و تأخر انجام تحقیقات صنعتی و اقتصادی یاری دهد.

سرمایه داری: تأسیس، کارکنان اصلی، مقدار و تاریخ سرمایه گذاری، منبع سرمایه، نوع و شکل

فعالیتهای تجاری، در صد درآمد وسعت و محل، طرحهای توسعه.

روابط خارجی: میزان درآمد، حق الامتیازها، اجاره نامه ها (در این صورت، شرایط از قبیل شرایط

صادرات) حضور مدیریت و تکنسینها و خصوصیت.

طرحهای آموزشی، تحقیق خدمات و بازاریابی.

فعالیت: میزان محصول سالهای اخیر به درصد ظرفیت، استعداد تولیدی (در صورت امکان با معیارهای

ایالات متحده، ژاپن و اروپا مرتبط سازید) کنترل کیفیت، موانع زیربنائی (برق، آب و غیره) تعداد نوبتهای

کار پیش بینیها.

مصرف و تولید: کشور منبع مصرفهای عمده مشکلات (از قبیل تهیه تجهیزات اصلی عدم تمایل به

عوامل که باعث رقابت می شوند) میزان کالاهای انبار شده و برنامه در مورد آنها، بازارهای فعلی و آینده

(داخلی و خارجی) سرویس محصولات.

دخالت دولت: مالیات و دیگر کمکها و تعرفه و دیگر حمایت در بازار رقابت، مشکلات در رابطه با

دولت، مشکلات نرخ گذاری و غیره

مالی: عایدیهای خالص و ناخالص فعلی و پیش بینی شده، بازگشت سرمایه، سهام (اگر عمومی است) و

ص: 694

شرکت در برنامه تقسیم سهام، برخوردهای مالیاتی (مثلا دعواها) و هر گونه مشکل در اعتبار گرفتن،

بدهی خدماتی و غیره.

نیروی انسانی: تعداد و خصوصیت کارکنان (مثلاً مرد، زن، کارگر و کارمند، خارجی) چگونگی

استخدام و آموزش آنها، میزان اصلاح سازمان و تغییر پرسنل سازمان و کارآیی، نرخهای حقوق، تمایلات

و چگونگی میزان تشخیص آن سهم از منفعت، امتیازات، مشکلات. چنین گزارشی همچنین باید حاوی

یک جنبه اطلاعاتی در مورد فرصتهای استفاده ایالات متحده مثلا در یک برنامه توسعه و مرتبط با یک

تمایل به کسب مجوز فعالیتهای خارجی باشد. گزارش شما در امور اقتصادی مملکت از قبیل موارد ذیل

مورد استفاده قرار خواهد گرفت: سیاست کنترل قیمتها، تورم (قیمتهای معمول زمین و اجاره) به تعیین

حقوق، دور نما و وضعیت فعلی برنامه تقسیم سهام (اصل 13) مشکلات و اصلاحات تأمین و پخش (مانند

سیستم ترابری، انبار داری، بازارها) موجود بودن و تخصیص اعتبار ؛ اوضاع سرمایه گذاری / تجارت به

طور کلی (شامل میزان بالارفتن سرمایه) عوامل موثر در آن اوضاع (مثلاً تصمیم به سرمایه گذاری یا عدم

آن) و فعالیتهای دولتی (کارآیی بوروکراسی، اتخاذ تصمیمات محلی یا همه در تهران) ؛ تأثیر خرجها، تقلیل

طرحهای عمرانی و غیره.


راهنمای گزارش نویسی سیاسی و اقتصادی برای شیراز

ص: 695

سری غیر قابل رؤیت برای خارجیان

راهنمای گزارش نویسی سیاسی و اقتصادی برای شیراز

سیاسی :

ابتدا عکس العمل ما نسبت به طرح بسیار خوب شما: با توجه به گزارش سیاسی این مسئله صحیح

است که مرکز کنترل می کند. معذالک با توجه به آشوبهای دانشگاهی، تجزیه و بالا گرفتن احساسات

مذهبی، آنچه که در شیراز اتفاق می افتد مهم است، اگر چه تنها به عنوان ملاکی برای اندازه گیری آنچه در

تهران اتفاق می افتد، باشد. در مورد «حقوق بشر» که به طور وسیع تعریف شده به طور مهمی به ما کمک

کرده است. البته ما میل داریم چیزی در مورد بررسی احساسات مذهبی در شیراز و اینکه چگونه این

احساسات در عرصه سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ظاهر می شود در نیمه سال و یا زودتر ببینیم. (مثلا در

اصفهان نامه هایی به مؤسسات اقتصادی فرستاده شده که در آن گفته شده است که بهائیان نباید استخدام

شوند.)

اگر این مسئله در بررسی ناآرامیها می گنجید، نیر خوب است. این مسئله نیز مورد علاقه ما است که

بدانیم که آیا نتیجه این گسترش به طور عملی یا بالقوه مشکلاتی را در مورد جامعه آمریکاییهای ساکن

ایران در بر دارد.

در مورد عدم مرکزیت و حکومت ایالتی ما مایل هستیم که از هر تغییر پرسنل مهم سریعا آگاه شویم؛ اما

در غیر این موارد شما اتفاقات مهم و اساسی را می توانید در توضیح کلی که از حوادث جاری می دهد ذکر

کنید. مثلاً اگر زمانی پیش از نوروز گزارشی در مورد برخورد با حکومت آموزگار در شیراز و ناحیه

مأموریت خود داشته باشید، بسیار مفید خواهد بود، هر چند این گزارش منفی و یا خنثی باشد.

ما در این مسئله با شما هم عقیده هستیم که سیاست و اقتصاد به هم پیچیده اند، ولی برای

گزارش نویسی می توان بعضی چیزها را از هم جدا کرد. ما با این گفته موافقیم که گزارشات شش ماهه از

شرایط بندر ضروری به نظر می رسد. بخش سیاسی میل دارد در صورت امکان یک بررسی در مورد

گسترش اقتصادی همراه با تقسیم بودجه داشته داشته باشد. البته در صورتی که این بررسی خیلی شبیه

سعی در تجزیه یک آمیب در زیر میکروسکوپ الکترونی نباشد.

ما در اینجا به این نتیجه رسیده ایم که یادداشتهای شما از مکالمات (memcon ) به اندازه کافی بوده و

توجهتان را بر روی گزارشات و مقاله های تحلیلی تمرکز دهید که طی این گزارشات پیشرفتها را توضیح

دهید، ولی بیش از حد، مانند مطالعات تحقیقی و اطلاعاتی INR طویل نباشد.

مثلاً علاوه بر روی کار آمدن مذهب، دانشگاه پهلوی و رئیس دانشگاه آقای مهر دو موضوع خیلی

جالب هستند. دانشگاه پهلوی از این جهت که منعکس کننده مشکلات ناشی از توسعه سریع آکادمیک

است (که این گونه مشکلات به شکل یک اپیدمی ملی در آمده است) و آقای مهر به دلیل اینکه نه تنها او

یکی از صریحترین و شایسته ترین رؤسای دانشگاه است، بلکه جانشینی برای وزیر آموزش فعلی و با یک

شغل دانشگاهی است، شاید ریاست دانشگاه تهران و یا مسئولیت تمام دانشگاهها در پست معاونت عالی

می باشد. وضعیت آزمون نیز چنین است.

او در اینجا موضوع جالبی است و روش او به وسیله کسانی که او را می شناختند و یا به تغییر کابینه علاقمند

هستند مورد توجه است.

ص: 696

ما هنوز علاقمند به گزارشاتی در مورد حقوق بشر هستیم. گرچه درخشش امید بخشی که ملاقات

نمایندگان را احاطه کرده است، مقداری از حرارت مستقیم را رفع نموده است. اگر شما میل دارید که طی

ملاقات خلاصه تلفنی تماس بگیرید، این تماسها استقبال خواهند شد. من شخصا فکر نمی کنم که به

دوستان شنونده ما از یادآوری علاقه ما نسبت به این موضوع آسیب رسد، البته در صورتی که گزارش یا

منبع زیاد حساس نباشد.

با توجه به فعالیت کمونیستها، اگر از این نوع فعالیتها در حوزه شما هست، ما میل داریم اطلاعاتی برای

گزارش (cerp-2) یک ماه قبل از شروع به کار گزارش (که حدودا 15 نوامبر است) در دست داشته باشیم.

سیاسی نظامی:

(قسمت سیاسی نظامی این راهنما دقیقاً مشابه بخش سیاسی نظامی در راهنمای گزارش نویسی در

مورد شهر اصفهان است مترجم)

اقتصادی:

گزارشات و یادداشتهای مکالمه ای شما از دیدار از صنایع و سایر مسایل اقتصادی بسیار عالی

بوده اند. از آنجایی که بیشترین توجه در ناحیه شما بر روی مسئله انرژی متمرکز است، یک ارزیابی از

منابع جدید انرژی مثلاً سد رضاشاه و تاثیر محلی و ملی آن مؤثر و مفید است. همان طور که قبلاً بحث

کرده ایم ما سعی در تشویق شما در جدا کردن مطالب دولتی و غیر دولتی به شکل طبقه بندی نشده و

طبقه بندی شده داشته ایم. مخصوصا این در نقلها و گزارشات شما از بندر بسیار مفید است و نیز منابع

بازرگانی زیادی دارد. هنگامی که شما از صنایع دیدن می کنید، لیست موضوعاتی را که در زیر آورده

می شود ممکن است برای شما مفید باشد، که البته این لیست جامع نیست:

(توضیح مترجم: باقیمانده راهنمای گزارش نویسی اقتصادی در مورد شیراز دقیقاً مشابه راهنمای

گزارش نویسی اقتصادی برای اصفهان است که قبلاً آمده است).


راهنمای گزارش نویسی سیاسی و اقتصادی برای تبریز

ص: 697

سری غیرقابل رؤیت برای خارجیان

راهنمای گزارش نویسی سیاسی و اقتصادی برای تبریز

(برای مایک مترینکو تبریز)

سیاسی:

طی دو سال گذشته ما گزارشات خوبی از منطقه تبریز داشته ایم. خیلی خوب خواهد بود اگر بتوانید در

شش ماه آینده ساخت اساسی استان را ترسیم کنید و معلوم کنید چه کسی قوی است، چه کسی با وی

مخالف است (اگر هست) و فعالیتها و رهبران اصلی حزب (اگر باشند) چگونه است. این کار با یک، دو یا

سه نامه هوایی می تواند تمام شود. چگونگی انجام آن بیشتر با خودتان است. بی فایده نیست اگر مانند

دیوید مک گافی در سال گذشته، زمانی در بهار، نامه مربوط به وضع امنیتی را تجدید کنید. اگر لازم بود

می توانید گروههای مخالف را هم در آن بگنجانید، فعالیت تروریستی در تبریز را تخمین بزنید و میزان

کارآیی پلیس را به نظر آرید.

اگر شما فرصت تهیه یک خلاصه جامعتر درباره حضور نظامی ایران در ناحیه مرزی تبریز شوروی

داشته باشید، مطمئنم که همکاران در اداره وابسته دفاعی و بخش سیاسی نظامی آن را مفید خواهند

یافت. آن را ای شروع گزارشهای منطقه ای، به سراغ مسئله کردها می رویم. از آنجایی که گزارشات مربوط

به بخش کردنشین مورد توجه کشورها است، فعالیت تبریز در هفت سال گذشته عمدتاً صرف این امر شده

است. ما امیدواریم که شما بتوانید روابط جدیدی را برقرار و حفظ نمایید تا حداقل در هر نیمسال ما را از

عقاید کردها در مورد مسایلی از قبیل برادران عراقیشان، استعداد آنها برای حمایت از ناراضیان در عراق

و دیدشان را نسبت به آمریکا، مطلع سازید. از صحبتهایمان در تهران شما می دانید که در عراق کردهای

ناراضی فعال هستند. این همراه با بعضی فعالیتهای عراق در چند ماه اخیر، مسئله حقوق انسانی کردهای

عراقی را هم در آمریکا و هم در صحنه سازمان ملل متحد به صورت علنی مطرح ساخته است. هرگونه

شواهدی که شما در مورد نحوه رفتار خوب، بد و یا میانه آنها به دست آورید بسیار استقبال می شود. نحوه

رفتار خوب، بد و یا میانه آنها به دست آورید بسیار استقبال می شود.

از لحاظ علائق سیاسی فعلی، ما از شما می خواهیم که همچنان ناظر صحنه دانشگاهها باقی بمانید.

این شاید بیش از آنچه شما فکر می کنید برای ما مفید باشد. زیرا شما با ناحیه ای حساس سروکار دارید.

اینجا متناوباً اطلاعات غلط از اطلاعات بیشتر می شود و گزارشهای تهیه شده توسط شما و دیگر کنسولها

معیار اصلی قضاوت ما خواهند بود. مخصوصاً به هرگونه شواهدی دال بر جنب و جوش حزب رستاخیز

چه در کانالهای رسمی یا غیر رسمی علاقه مندیم. آموزگار و بعضی از افراد که در اینجا ما با او صحبت

کرده ایم ابراز داشته اند که نخست وزیر از حزب متوقع است در گرد آوردن منافع مشترک و راهنمایی تهران

در تخصیص منابع فعالیت وسیعتری داشته باشد.

در صحنه حکومت منطقه ای و محلی به طوری که ما کسب اطلاع کرده ایم شهردار تبریز بالاخره تهدید

به کناره گیری کرده که این یک بار هم برای او زیاده از حد بوده است، زیرا از او خواسته شد که استعفا بدهد.

اطلاعات بیشتر در این باره و در مورد تحولات شهری (شامل فرصتهای تجاری) مطلوب خواهند بود.

دوباره باید یادآور شد که تهیه گزارش درباره شهرداری و استانداری توسط شما، نمودار خوبی خواهد بود

تا ادعاهای موافقان و مخالفان سیاست عدم تمرکز امتحان شود.

ص: 698

فعالیتهای مقامات شوروی در ناحیه شما بسیار مورد علاقه است. ما پیشنهاد می کنیم که در هنگام انجام

مقررات گزارش نویسی یک یادداشت ملاقات در هر مورد تماس به RSOفرستاده شود. اهمیت خاص به

توصیف جزء به جزء عقاید و رفتار شورویهایی که ملاقات می کنید، قائل شوید. چنین گزارش نویسی

باعث کمک بسیار در تشخیص مقامات شوروی که احتمالاً بتوانند اطلاعات جاسوسی چشمگیری فراهم

کنند، خواهد بود.

سیاسی نظامی:

(توضیح مترجم: این قسمت مانند قسمت سیاسی نظامی برای شهرهای اصفهان و شیراز است، از

تکرار آن صرف نظر می شود).

اقتصادی:

بازدید و گزارش از پالایشگاه جدید سودمند خواهد بود. مذاکره قبلی با ریچارد بش مسلماً

راهنماییهای مخصوصی را به دست خواهد داد.

در صورت امکان، تجدید سالانه بخش صنعتی بسیار ذیقیمت است. مانند هر بازدید صنعتی دیگر،

عناوینی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:

(توضیح مترجم: باقی بخش اقتصادی این راهنما برای تبریز مشابه بخش اقتصادی راهنمای

ش نویسی در مورد شیراز و اصفهان است و از تکرار آن صرف نظر می شود).



ملاها، فساد، ساواک

ص: 699

سند شماره (11)

استفاده محدود اداری12 فوریه 1978 23/11/1356

سفارت آمریکا تهران

یادداشت مذاکرات

موضوع: ملاها، فساد، ساواک

در طول چند سال اخیر پرویز رائین برای سفارت کاملاً شناخته شده است. او تا اندازه محدودی فکر

خود را بازگو می کند و من احساس می کنم که او آدم مطلعی در امور شهر است. به طور کلی گزارشگر مورد

اعتمادی به نظر می رسد. او موفقیتهایی در رژیم فعلی به دست آورده، اما نقطه نظرهای او می رساند که

تغییر بعضی چیزها لازم است. من چنین دریافته ام که او گاه گاهی هم با شاه ملاقات می کند.

ملاها

رائین عموماً ملاها را گروهی غیر قابل اعتماد، توطئه گر و کاملاً خودخواه می داند. رائین معتقد است که

بسیاری از آنها قلباً هرگز شاه را به خاطر کوتاه کردن دست آنها از قدرت سیاسی و اقتصادی در دهه

1960 نخواهند بخشید و بدون شک اگر فرصت بیابند برای دولت و کشور دردسرهایی تولید خواهند کرد.

رائین احساس می کند که ملاها در حال به انفجار کشیدن حرکتهای جاری کشور هستند که این خود از

پی آمدهای آزادیهای سیاسی برای مردم می باشد. اما در حقیقت آنها می خواهند ایران را به قرن 15

برگردانند و در این مسیر اموال از دست رفته خود را احیاء کنند. عدم اعتماد ملاها ظاهراً از حادثه خونین

میدان سپه در اوائل سال 1960 ریشه می گیرد. بر طبق نظر او ملاها تظاهراتی بر ضد شاه ترتیب داده و

گروهی از دانش آموزان مدارس را سازمان داده تا خود را بر ضد پلیس پیش اندازند. وقتی که پلیس به آنها

دستور داد که بایستند، ملاها آنها را تحریک به پیشروی کردند. بالاخره پلیس به دلیل دستوری که اگر

تظاهرکنندگان عقب گرد نکردند، بر روی آنها آتش بگشایند، تیراندازی کردند و تعدادی از دانش آموزان

مدارس کشته شدند. رائین این استراتژی را کاملاً قابل سرزنش می داند.

رائین از مصاحبه اخیری که توسط سه تن از خبرنگاران خارجی با آیت اللّه خمینی به عنوان مردی

آزادیخواه و بزرگ به عمل آمد، ناراحت بود و می گفت او چنین مردی نیست.

فساد

رائین می گوید فساد در ایران بسیار گسترده است و تنها راه کم کردن آن «عمل از بالا» است. به نظر

رائین مجرمان اصلی ژنرالها و خانواده سلطنتی می باشند. این دو گروه زمینهای بسیاری در نزدیکی دریای

خزر را تقریباً مجانی به خود اختصاص داده اند و پس از تقسیم کردن، آنها را با قیمت گزاف فروخته اند. این

هردو گروه پولهای زیادی از دولت گرفته تا جاده هایی منتهی به املاک خود بسازند. این ساختمانها به نفع

هیچ کس نیست جز صاحبان آنها.

ساواک

رائین می گوید البته درست است که زندانیان در ایران شکنجه می شوند و تمام ایران این را می دانند، اما

ص: 700

باید دید شکنجه چیست؟ حتی 24 ساعت در زندان بودن ممکن است برای بعضی، نوعی شکنجه باشد.

وی در عین حال که قبول دارد ساواک نقش بسیار مهمی دارد و در مقابل عراق و در تهیه ادامه کار یک

دستگاه اطلاعاتی لازم است، اما معتقد است که مقامات بالای ساواک از جمله ژنرال نصیری باید

بازنشسته شوند. این اشخاص در ساواک کفایت خود را از دست داده و ایران را بدنام کرده و سبب بدبختی

بسیاری از مردم شده اند. او دکتر حسین زاده (که نام اصلی او عطارپور است) را به عنوان رئیس بازجویی

ساواک نام می برد که فقط از طریق محکوم کردن مردم از طریق بازجوییهای خود، که آنها را مجرم یا بیگناه

معرفی نماید، زندگی می کند.

رائین داستان زیر را که منجر به زندانی شدنش به مدت چند ساعت شد، تعریف می کند: رائین می گوید

خبری را که درباره برف سنگینی بود که ارتباط چندین روستا را قطع کرده بود، برای آسوشیتدپرس

نیویورک تنظیم می کردم، اما سردبیر این خبر را نمک زده و با خبر دیگری جور کرد و نوشت: در زمانی که

ارتباط ارتباط چندین روستای ایران قطع شده بود و مردم درصدد پاک کردن برف سنگین از راهها بودند،

شاه در تپه های سنت موریتز در حال اسکی بود. رائین می گوید ساواک بلافاصله او را دستگیر کرد و به

سلول انداخت. در پایان رائین اضافه می کند که زاهدی یک تلفن فوری از واشنگتن به شاه زد و تأیید کرد

که سطور توهین آمیز در نیویورک اضافه شده و رائین از زندان بیرون آمد.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 701

سند شماره (12)

محرمانه

15 فوریه 1978 26 بهمن 1356

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

سفیر در مورد سفرش به واشنگتن برای شرکت در جلسه در تاریخ بیستم فوریه صحبت کرد. وی

همچنین اشاره کرد که سفر اخیر او به مناطق جنوبی ایران بسیار آموزنده بوده است. صنعت نفت بسیار

تأثیرپذیر است و قسمتهای IIN نیز تأثیرپذیری بالقوه ای دارند. در دنباله این سفر، سفیر ملاقاتی با شاه

داشته است و در مورد مناقشات خاورمیانه و شاخ آفریقا بحث کرده اند. شاه همچنین از روابط دوجانبه با

بریتانیا ابراز نارضایتی نموده است. شاه تأکید می کرد که در مورد محموله های نظامی آمریکایی نباید

قضیه ای به وجود آید و سفیر بیان داشت که ایران نباید خود را درگیر مذاکرات مربوط به نقل و انتقالات

سلاحهای عربستان سعودی، مصر و اسرائیل کند. شاه موضوع را خوب درک کرده و موافقت کرد.

سفیر خاطرنشان کرد که به نظر می رسد که دستور جلسه کمیسیون مشترک تأیید می شود. اگر همه مدعوین

در واشنگتن شرکت کنند، گروه زیادی از ایران نیز حضور خواهند داشت (وزیر تذکر داد که تاکنون عده ای

حذف شده اند). کمیته اجرائی شورای بازرگانی ایران و آمریکا در حال بازدید است و این کمیته مذاکرات

بی نتیجه ای در مورد امنیت اجتماعی، مالیات مضاعف و سهام عادلانه داشته است. آنها گزارشی در

خصوص وضع سرمایه گذاری در ایران تا ماه «می» تهیه نخواهند کرد.

سفیر تقاضا کرد که هرکس که اطلاعاتی در مورد مسئله دارو (مواد مخدر) و TAS دارد به «پت دویچ»

اطلاع دهد. هیئت مدیره USEAچنین تصمیم گرفت که شراب یک متمم غذایی است و لذا باید جیره بندی

شود.

تصمیم سفیر بر این بود که شراب نباید تأمین کننده ای برای بازار تهران شود و بنابراین باید علیرغم

ارزش غذایی آن جیره بندی شود.

سفیر امروز صبح درباره خط مشی استخدامی هیئت برای همسران و فامیل جلسه ای خواهد داشت.

ژنرال گست اظهار داشت که هیئت مستشاری نظامی طالب دقت بیشتری در مورد دستورات جاری است.

آقای بروین در پاسخ سؤالی از طرف سفیر گفت که تلگرامی در مورد موافقتنامه امنیت کره جنوبی به

واشنگتن خواهد فرستاد و درخواست دستورالعمل در خصوص عملکرد موافقتنامه دوجانبه ما خواهد

نمود.

وزیر گزارشی درباره دستور جلسات کمیسیون مشترک داده و متذکر شد که کلیه موافقتنامه ها احتمالاً

تا تنظیم آخرین صورت جلسه تکمیل نخواهد شد.

آقای زیشک اطلاع داد که آهنگساز آمریکایی دیوید آمرام برای اجرای برنامه در IAS و جنوب کشور

هفته آینده به ایران می آید. سفیر اشاره می کند که آرنود وبور چگریو برای مصاحبه با وی و همچنین

ملاقات با شاه خواهد آمد.

ژنرال گست از سفیر پرسید که آیا وی سوابقی در رابطه با مسافرتش به واشنگتن لازم دارد یا خیر؟ از

او خواسته شد که اطلاعاتی در مورد نیازمندیهای ساختمانی و برنامه های مربوط به F-16 و آواکس و

بیشتر F-14 تهیه کند. سفیر گفت که از جانب ما شاه به خاطر مساعی ایرانیان در تلاش جهت یافتن پسربچه

ص: 702

مفقود آمریکایی تشکر کرد. ژنرال گست گزارش کاملی راجع به شرایط مربوط به حادثه پیاده روی داد.

روز گذشته ژنرال طوفانیان طی تماسی با ژنرال گست در مورد نحوه افزایش قدرت تانکهای M-60

مذاکره نمود. لیکن به وی خاطرنشان شد که این برنامه ممکن است امکان پذیر باشد، ولی پرسنل تانک

دولت ایران نیاز به آموزش وسیعتری خواهند داشت.

آقای بروین خاطرنشان ساخت که تلگرافی راجع به نزاع شرکت نفت ایران با شارجه دریافت داشته

است. این یک اقدام خیلی پیچیده است که شامل شرکت نفت ایران و یک شرکت آمریکایی است که طی آن

شرکت نفت ایران برای شرایط مالی فشار می آورد که ممکن است منجر به تعطیلی شرکت آمریکایی در

شارجه شود. آقای بروین اظهار داشت که شایعاتی در مورد این قضیه شنیده است، مبنی بر اینکه شرکت

آمریکایی (LSC) قراردادش را لغو کرده و از مدیر آن خواسته شده که طی 24 ساعت ایران را ترک کند. وی

در این مورد بررسی خواهد کرد.

آقای لمبراکیس درباره رئوس مطالب امروز مطبوعات گزارش داد و گفت مجلس در حال بررسی

لایحه ای است که در آن هر خارجی که به طور غیرقانونی وارد ایران شده باشد تحت پیگرد قرار می دهد.

مقاله ای در مورد حقوق بشر توسط جهانگیر آموزگار در کیهان اینترنشنال نوشته شده بود.

آقای فری گفت که اولین گروه دامپزشکی آمریکا وارد شده و روی یک برنامه آموزش کمیسیون

مشترک کار می کند و یک نمایش یک روزه در مورد محصولات غذایی برای نشان دادن مقاطعی از

خوراکیها در 4 آوریل به اجرا گذاشته خواهد شد.

فرمانده هاگ اطلاع داد که کشتیهای USS DAVIS و کشتی USS FURER به بندرعباس وارد

نخواهند شد و در عوض در نقطه ای از دریای سرخ خواهند ماند.

گولز به معرفی آقای «تیم اسکود» پرداخت و گفت که او به طور موقت در کنسولگری کار خواهد کرد و

بعداً به شیراز منتقل خواهد شد.


خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 703

سند شماره (13)

محرمانه

تاریخ : 23 فوریه 1978 3/12/1356

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی:

وزیر جلسه را با اشاره به اینکه انجمن روزنامه نگاران ملی روز گذشته ملاقات خوبی با وزیر یگانه

داشته اند و برای امروز برنامه پرمحتوایی تدارک دیده اند که شامل یک جلسه با نخست وزیر است، آغاز

کرد. به هنگام مرور اخبار دریافت شده، آقای میکلوس در مورد پیغامی از سوی سفارت خارطوم که

گزارشی در مورد موقعیت کشور چاد بود، صحبت کرد. او همچنین توجه افراد را به ازدیاد ملاقاتهای

سالیانه از گروه دانشگاه دفاع ملی که امسال تعداد آن نسبتاً کاهش خواهد یافت جلب نمود. ما همچنین

تأییدیه ملاقات با مگن کلارک و ژنرال هایزر را دریافت کرده ایم. وزیر خاطرنشان ساخت که مصر آن گونه

که در محافل آنکارا شایع شده به پیمان سنتو نخواهد پیوست.

سفیر نامه ای از ویلیام. اچ. کورتنی یکی از همکاران در کنسول روابط خارجی دریافت داشت مبنی بر

اینکه او در ماه آوریل از ایران بازدیدی به عمل خواهد آورد. در میان نامه های دریافتی نامه جالبی به

دست سفیر مربوط به عکسهای «کمیاب» شاه و ملکه الیزابت رسید. آقای گولز که مأمور انجام این کار

شده بود، گفت که ممکن است او یک دسته تمبر پستی برای نویسنده بفرستد. آقای جینگلز از امتیازهای

استخدامی که نصیب کارمندان بانک ایرانیان گردیده است بسیار متعجب شد. او اضافه کرد که از مقررات

سخاوتمندانه قرارداد اطلاع داشته ولی آن را از کارمندان سفارت مخفی نگاه می داشته است. عضو دیگر

هیئت کشوری عقیده داشت که قرارداد را به عنوان یک نمونه برای مذاکرات آینده مدیریت ایالات متحده

برای AFSAبفرستند.

آقای شلنبرگر گزارش داد که پروفسور آبراهام، از دانشگاه ویرجینیا، در صورت باز بودن دانشگاه،

امروز در دانشگاه ملی با اعضای هیئت علمی و دانشجویان ملاقات خواهد نمود. سفیر فروغی به آقای

شلنبرگر گفت که گسترش آشوب در تبریز به علت وجود اختلاف اقتصادی در میان طبقه متوسط پایین

است. فروغی گفت که «ندارهای» اجتماعی ایران حکایت از وجود رشوه در میان طبقات بالا می کند. به

عنوان مثال فروغی به گزارش اخیر روزنامه های فارسی زبان در مورد یک میهمانی پرخرج که در تهران

ترتیب داده شده بود اشاره نمود که در آن به یک رقاص محلی برای انجام یک رقص عریان 000/50 دلار

داده شده بود. آقای شلنبرگر گفت که واقعاً این کارها مردم را منقلب می سازد. تفسیر کوتاه بعدی در مورد

بحث و تبادل نظر روی نمایش ماه آینده در شیراز از سیستم خطوط ارتباطی ماکروویو و کنترل ترافیک

بود. USISیک نماینده اداری در این بازدید خواهد داشت.

ژنرال گست طرحی در مورد تهیه یک تحلیل از حوادث اخیر نیروی هوایی تهیه نموده است. این گروه

کار خود را از 27 فوریه آغاز کرده و از پایگاههای هوایی بازدید خواهند نمود. ژنرال گست خاطرنشان

ساخت که از طریق سفیر زاهدی، از نماینده نیروی هوایی در مورد بازدید از ایران از پنجم الی نهم آوریل

دعوتی به عمل آمده است. مستشار نظامی در رابطه با سفارت، مسیر بازدید را مشخص خواهد نمود. یک

تیم مرکب از سه ژنرال در 25 فوریه برای مذاکراتی در مورد اداره F-16، آواکس و برنامه های هوائی ایران

وارد خواهند شد. مستشار نظامی معتقد است که برنامه دفاع هوایی باید زیر پوشش FMSقرار گیرد. ژنرال

ص: 704

گست شب گذشته مذاکراتی با هیئت اداری DOD داشت و به نظر می رسد که در واشنگتن نظریاتی وجود

دارد که درخواست اسلحه در طولانی مدت توسط ایران به منزله «دوست دارم داشته باشم» است و نه

بمنزله نیازهای اصلی ایران، آقای مارتین گفت که تجهیز ایران در طویل مدت نشان دهنده علاقه نسبت به

ایران است. سفیر اظهار تمایل کرد که این نکته برای واشنگتن روشن شود و ژنرال گست گفت که اقدامات

لازم را در این مورد به عمل خواهد آورد.

آقای لمبراکیس اشاره به اخبار امروز در مورد تعداد دستگیرشدگان و کشته شدگان در شورشهای

تبریز نمود. جالب اینجا است که دستگیرشدگان در دادگاههای مدنی محاکمه خواهند شد. هنوز تمام

گزارشات در مورد شورش به ما نرسیده است و تئوریهای زیادی وجود دارد، ولی به نظر می رسد که بعضی

از مقامات مسئول این امر خواهند بود. شایعاتی در مورد وقوع تظاهرات بیشتر در صورت عدم آزاد کردن

دستگیرشدگان در تبریز وجود دارد. روزنامه های فارسی زبان گزارش می دهند که شاه به نامه ای از

عرفات پاسخ داده است که مضمون آن فاش نشده است. علیرغم مقالات پوزش آمیز مندرج در تهران

ژورنال امروز، یک منبع MFA به آقای لمبراکیس گفت که سفارت دولت ایران در نایروبی به حالت تعطیل

درآمده است که خود نشان دهنده تیره شدن روابط بین دو کشور است. آقای فری گزارشی در مورد

تعدادی از بازدیدکنندگان داد: نماینده Uncle Benامروز ایران را ترک می کند، یک گروه ضربت آموزشی

به زودی خواهد رسید. یک گروه از سران کشاورزی در اواسط ماه مارس وارد خواهد شد.

آقای مارتین گفت که ژنرال ویلیامز، رئیس BHI امروز برای یک مصاحبه عمومی نزد او خواهد آمد.

آقای جینگلز، باب واتسون مقام مدیریت آتی پست ایران را که در حال بازدید از اینجاست به من

معرفی نمود. آقای بنرمن گزارش داد که فراری FBI به هواپیمای به مقصد پاریس نرسید و با اقدامات

امنیتی به سوی نیویورک بازگردانده شد.

آقای دویچ با موفقیت بازگشت و گزارشی در مورد مسافرت رسمی خود به پاریس و نیس و کمک به

فرار رابط ایرانی ناقل مواد مخدر تهیه نموده است. آقای رینو گفت که او نظر محتاطانه ای نسبت به گشایش

مرکز بازرگانی تهران دارد. در واشنگتن در مورد گشایش تعداد زیادی از این مراکز گفتگو به عمل آمد.

آقای میکلوس خاطرنشان ساخت که قبل از تصمیم گیری نهایی واشنگتن باید در مورد نقطه نظرهای ما

تحقیق نماید. آقای رینو به کوششهای خود برای حل مشکل تعهد مشتریان ادامه می دهد.



گزارش وقایع هفتگی: ایران

ص: 705

سند شماره (14)

گزارش وقایع هفتگی : ایران

ایران : 3 مارس 1978 12 اسفند 1356

جلسه چهارم کمیته مشترک ایران و آمریکا با صدور بیانیه و مفاد مشترک از طرف وزیر امور خارجه

ونس و محمد یگانه، وزیر اقتصاد و دارایی، در واشنگتن در 28 فوریه پایان گرفت. کار رسمی کمیته با

پایان کار پنج کمیته مشترک در هفته گذشته آغاز شده بود. این گردهمایی ها پیشنهادهای ملموسی را در

زمینه همکاری فنی در امور کشاورزی، تربیت نیروی انسانی، و تحقیقات علمی مطرح نمود.

شرکت کنندگان در کمیسیون خواستار توسعه روابط تجاری که به نظر آنها به میزان قابل توجهی افزایش

نیافته بود، شدند. کمیسیون حاضر مفیدترین کمیسیون برگزارشده تا امروز بوده است، طرفین با شناخت

کامل از منافع خود به نتیجه های خوبی رسیدند. (طبقه بندی نشده)

کمیته فریزر، نماینده کنگره در تاریخ 28 فوریه به استماع نظرات مربوط به وضع «حقوق بشر» در ایران

پرداخت. (البته در روزهای گذشته همین جلسات در رابطه با کشورهای دیگر برگزار گردید). تنها شاهد

موجود در جلسه مربوط به ایران برایان روبل بود که ادعا می کرد در دادگاههای نظامی ایران به هیچ وجه

نمی توان انتظار یک محاکمه منصفانه را داشت. قرار است که جلسه شاهدان دیگری را برای روزهای بعد

در این باره تهیه نماید. (طبقه بندی نشده).

نتایج شورشهای مذهبی تبریز در 18 فوریه حاکی از آن است که دولت ایران باید در انتظار تظاهرات

دیگری نیز باشد. ولی در حال حاضر دولت منتظر است تا نتیجه یک بازپرسی خاص معلوم گردد تا به

دنبال آن بتواند اقدامی در پیش گیرد. تحقیقات اولیه نشان دهنده بی توجهی مقامات استانها به خصوص

استاندار آذربایجان شرقی است که از خدمت برکنار شده است، شاه، در انظار عموم اعلام کرده است که

آزادیهای سیاسی به طور مداوم افزایش خواهد یافت هرچند که گروههای ارتجاعی به سوءاستفاده از آن

بپردازند. (محرمانه)

سفارت آمریکا در تهران از طریق سازمان سیا اطلاعاتی مبنی بر کاهش تولید نفت ایران از 7/6 میلیون

بشکه در روز به 1/6 میلیون بشکه در روز دریافت نموده است. سفارت نسبت به این برآورد چندان

خوش بین نیست، چون بنا به اطلاعات تهیه شده توسط منابع صنعتی تهران 8/6 میلیون بشکه نفت در روز

تشخیص واقعی تری است. (محرمانه)

ام. جانسون

سی. دبلیو. ناس


NWK-9 سفر تحقیقاتی

ص: 706

سند شماره (15)

از : CMDT NWC واشنگتن دی. سی.تاریخ : 10 مارس 1978 19 اسفند 1356

به : سفارت آمریکا در تهران

طبقه بندی : محرمانه

موضوع : NWK-9 سفر تحقیقاتی

1 از کمک سفارت تشکر می کنیم.

2 گروه هشت عضو خواهد داشت، به نامهای کلارک هوارت ناتسون اونیل پاک ستون سندز

تایلور تامسون. اونیل ناظر بر کار گروه است و کلارک رهبر گروه.

3 لطفاً چهار اتاق دو تخته در یک هتل متوسط رزرو کنید.

4 مواردی که مورد علاقه گروه است، عبارتند از: منافع امنیتی و سیاست خارجی آمریکا در منطقه

خلیج فارس، سیاستهای داخلی ایران که مربوط به ثبات و ساخت ملت می شود، طرحهای توسعه

اقتصادی، درآمدهای نفتی، برداشت ایرانیان از گسترده شد. اقدامات امنیتی و نقش ایران، پیشرفت و

آمادگی نظامی.

5 گروه قبلاً از زحماتی که شما در طرح برنامه به خاطر تعطیلات سال جدید کشیده اید، تشکر می کند

و درخواست ملاقات با عالیرتبه ترین مقامات را دارد. گروههای قبلی با اعلیحضرت ملاقات کرده اند، و

این گروه تشکر خواهد کرد اگر زمینه چنین ملاقاتی فراهم شود. مقامات دیگری که مایلیم ملاقات شوند

عبارتند از: نخست وزیر، وزیر خارجه، وزیر جنگ، وزیر دارایی، وزیر طرح و برنامه، وزیر آموزش و

پرورش، و مدیر شرکت نفت ایران، دبیر کل حزب رستاخیز و دانشکده دفاع ملی، که ملاقات با آنها بسیار

مثمر ثمر است. گروه همچنین می خواهد که ترتیب مرور گزارش ایشان را با تیم کشوری در وهله اول

بدهید، با در نظر گرفتن احتمال با در نظر گرفتن احتمال تأخیر پرواز (گروه در ساعت 5، 8 آوریل سوار

خواهند شد در نیویورک و وقت ملاقات در وسطهای روز 10 آوریل مناسب است) در صورتی که مقامات

به علت تعطیلات حضور نداشتند، در صورت امکان، سفارت ترتیب مسافرت گروه را به اصفهان و دیدار از

پایگاه جتهای F-14در پایگاه خاتمی بدهد. گروه همچنین هزینه مسافرت در کشور را دارد.



دستورات مربوطه به نقشه های کشور: مناسبات دوجانبه درباره ارتباطات

ص: 707

سند شماره (16)

از : سفارت آمریکا تهرانتاریخ : 13 مارس 1978 22 اسفند 1356

به : آژانس اطلاعات ایالات متحده واشنگتن دی سی با حق تقدم

طبقه بندی : استفاده محدود اداری

موضوع : دستورات مربوطه به نقشه های کشور: مناسبات دوجانبه درباره ارتباطات

1 از اواخر قرن گذشته، ایران به عنوان سرپرست ارجح برای معاملات بین المللی به ایالات متحده

رجوع کرد. ایالات متحده پاسخ مثبت داد و به ویژه پس از جنگ جهانی دوم تعهد مهمی برای حق

حاکمیت ایران را پذیرفت. در حالی که جنبه امنیت ملی در مناسبات ایران با ایالات متحده در درجه اول

اهمیت قرار دارد. این کشور یکی از ده کشور مهم طرف معامله با ایالات متحده است و یکی از

فراهم کنندگان نفت به کشورهای دمکراتیک صنعتی است. ایران می تواند مدعی داشتن مناسبات ویژه با

ایالات متحده باشد و همین کار را هم می کند و این رفتار به نحو متقابلی پاسخ داده می شود.

2 مناسبات ارتباطی بین ایالات متحده و ایران مناسباتی است که هردو کشور آن را جدی می گیرند و

در پی توسعه آن هستند.

3 در سطوح برگزیدگان سیاسی ارتباطات بین ایران و آمریکا تسهیل شده است، بدین معنی که این

گونه ایرانیان از میان گروه کشورهای خاورمیانه به استثنای احتمالاً اسرائیل و لبنان، از لحاظ آشنایی با

زبان بیشترین مهارت را دارند، سفرهای دور و درازی کرده اند، دارای تحصیلات عالی هستند (بیشتر در

ایالات متحده) علاوه بر این منابع اطلاعاتی درباره ایالات متحده به سهولت از طریق رسانه های گروهی

محلی و سایر وسایل در دسترس می باشند و هیچ کدام آنها به طور سیستماتیک ایالات متحده آمریکا را

آن طوری که نیست جلوه نمی دهند یا تحقیر نمی کنند. رادیوی زبان انگلیسی و کانالهای تلویزیون به طور

عمده وسایلی برای اطلاعات مربوط به آمریکا است و به وسیله ایرانیان علاقمند تهیه و سرپرستی می شود

که قابلیت تحمل و مدارای واردات فرهنگی آنها نسبتاً بالا است. تماسهای روبرو با آمریکاییان صاحب

نظر و وارد در زمینه های مربوط به هدفهای مأموریتی نه تنها امکان پذیر است، بلکه تحت سرپرستی

حکومت ایالات متحده یا دیگران به کرات صورت می گیرد.

4 با توجه به اینکه 60 هزار ایرانی در همه سطوح در ایالات متحده تحصیل می کنند و کادر حرفه ای

اینجا با ایالات متحده و طرق آن آشنا است، در پایان هر سال تحصیلی به نحو تصاعدی افزایش می یابد.

ارتباطات از طریق ازدواج رو به افزایش است. حدود 50 پیوند دانشگاهی بین ایران و ایالات متحده

وجود دارد. حدود 250 مربی آمریکایی در دانشگاههای مهم ایران (که هفت نفر از آنها از بورس تحصیلی

فولبرایت استفاده کرده اند) و دهها نفر بیشتر از آنان در نهادهای مختلف آموزشی تدریس می کنند. یک

جامعه بازرگانی آمریکایی مقیم ایران که از لحاظ تعداد بزرگ و از لحاظ حرفه متنوع است، نیز در ایران

فعالیت دارد.

5 خلاصه گفت و شنود بین ذینفوذهای جهان وطن ایران و همتاهای آمریکایی آنها بسیار فشرده و

محکم است و از طریق هر وسیله قابل تصور دیگری منتقل می شود. معذالک قشر برگزیده دارای تعدادی

اشخاص است که معلومات انگلیسی آنها ابتدایی است. گفت و شنود با ذینفوذهای کمتر پیچیده به دلایل

فرهنگی و زبانی محدود است؛ نبودن این گفتگوها ممکن است یک عامل نامساعد به شمار رود، در

ص: 708

صورتی که شرایط حل نشده کنونی در میان کم سوادها رو به وخامت برود مسئله ای که برای آژانس

ارتباطات بین المللی (ICA) وجود دارد این است که چگونه این آژانس می تواند با تعداد بزرگی از

شنوندگان که به طور سنتی از فعالیت اداره اطلاعات ایالات متحده آمریکا بدورند راه ارتباط پیدا کند و

اینکه آیا می تواند چنین راهی وجود داشته باشد یا خیر؟ پخش برنامه های به زبان فارسی روی موج

متوسط و کوتاه از خارج، اشخاص دارای تمایلات و کنجکاویهای سیاسی را از همه سطوح اجتماعی

جلب می کند. هرچند این موضوع در هدفهای، میسیون مورد بحث قرار نگرفته، توجه بیشتر آژانس

ارتباطات بین المللی به آن بسیار بجا است.

6 یک منبع تشنج ذاتی در مناسبات ارتباطاتی بین ایالات متحده و ایران که در حیطه فعالیت ICA

قرار نمی گیرد، چیزی است که یک کارشناس آن را «نارضایتی قابل درک در میان حرفه ایهای طبقه

متوسط از شالوده موروثی سیاست در ایران» توصیف می کند. آشنایی با ارزشهای سیاسی آمریکا هرچند

غیرقابل انتقاد نیست، بسیاری از ایرانیان را به آن ترغیب می کند که از بوالهوسی سیستم خودشان

سرخورده و ناراحت بشوند. برای بسیاری از حرفه ایهای متفکر که هدف یا آرزوی آنها مهاجرت به

ایالات متحده آمریکا است، گوش دادن به صدای درونی طبیعت ویژه و سنتی ایران توجیه کافی فراهم

نمی کند.

7 محیط طبیعی ممکن است در مورد ارتباطات رویاروی تأثیر مخالف داشته باشد. در تهران رفت و

آمد متراکم و هرج و مرج مانند وسایط نقلیه و آلودگی هوا و تورم و متوقف شدن خدمات عمومی هم و غم

آمریکاییهای مقیم و دیدارکننده از ایران (و همچنین تهرانیان) را تشکیل می دهد. علاقه آنها به ایران و

درک آنها از ایران به طور کلی در حداقل قرار گرفته. در ایالات متحده محیطهای محصور دانشجویان

ایرانی که به وسیله اشخاص غیر واجد شرایط، از لحاظ توانایی زبان و مناسبات فرهنگی پرشده و مورد

پشتیبانی ناراضیان آمریکا قرار گرفته،زمینه مناسبی را برای فعالیتهای ضد رژیم و اطلاعات نادرست

برای بی اعتبار کردن مناسبات ایران و ایالات متحده فراهم می کند. به جای اینکه آنها را به موفقیت های

تحصیلی وادارد، چهره ایران در میان بعضی از گروههای دانشجوئی در ایالات متحده یک چهره منفی

است. این امر کمیت و کیفیت آمریکاییهایی را که می خواهند با ایران ارتباط داشته باشند تحت تأثیر منفی

قرار می دهد. ICAدر کوتاه مدت می تواند در سروکار داشتن با بعضی از این مشکلات از طریق برنامه های

جهت دار، چه در ایران و چه در آمریکا کمک کند.

8 دریچه های فرار به خاطر عدم رضایت از اینجا مشهور است. محدودیتها و خویشتن داریهای

وسایل ارتباط جمعی کمتر شده است. علیرغم بی نظمیها، شاه هنوز هم باید تدابیر مربوط به لیبرالیزاسیون

را جهت عکس بدهد. سیر تحول تحمیلی بر ایران در راه عدم تمرکز بیشتر در روندهای تصمیم گیری باید

قابل بهبود باشد. در حالی که ایران مدرنیزه می شود، نیروها و گروههای جدیدی به مراکز مهم نفوذ تبدیل

می شوند. ICAو سفارت در ارزیابی چنین تازه به دورانهایی از لحاظ تولیدات و برنامه های ICA

همکاری خواهند کرد.

9 نوسازی نظامی، حفظ شتاب اقتصادی، تصمیم گیری درباره قیمت نفت، ابتکارات سیاسی و

اقتصادی منطقه ای و امنیت داخلی از انواع هم و غمهایی هستند که به نحو قابل ملاحظه ای شامل عده

محدودی از برگزیدگان ایرانی می شود، که دستیابی نامحدود و بلافاصله به اطلاعات و شخصیتهای

ص: 709

صاحب نظر آمریکایی دارند. معذالک یک چنین دستیابی محافل داخلی ایران را درباره معتبر بودن

سیاست ایالات متحده متقاعد نمی سازد. سیستم حکومتی ایالات متحده درباره رسیدگیها و تعادلها که از

لحاظ نظری قابل تحسین است روند تصمیم گیری را متوقف می کند و چهره ایالات متحده را به عنوان یک

متفق قابل اطمینان در مقابله با مسایل حاد بین المللی و داخلی (مثلاً شاخ آفریقا یا قانون انرژی) مخدوش

می کند. محافل داخلی ایران نگرانیهای حقوق بشر حکومت کارتر را با توجه به اینکه اولویت را به رفع

نیازهای انسانی می دهد، نابجا می دانند. بعضی از مسایل مربوط به گفت وشنودهای شمال و جنوب با نظر

ناهماهنگ تلقی می شود زیرا ایران به مفهوم نظام جدید اقتصادی جهان نظر آیینی دارد. پیوند ایران به دلار

برای بعضیها ناراحت کننده است. روشهای مربوط به نقش رسانه های جمعی تفاوت دارد و ایران بیشتر

نسبت به این اتهامات همدردی نشان می دهد که جهان سوم و جهان چهارم به وسیله رسانه های جمعی

غربی به طریقه غلطی معرفی شده است. ICAمی تواند به بعضی از این نگرانیها از طریق طرحهای مبادله ای

چندجانبه و سمینارها و اطلاعات زمینه ای پاسخ دهد. اینها زمینه هایی هستند که مربوط به منافع و

نیازهای آمریکا و همچنین ایران می باشند و مدارهای متعددی به ویژه در خارج از تهران و در بعضی از

نهادهای جدید دانشگاهی برای احتراز از موارد زائد وجود دارد. اینها شامل منابع انرژی متناوب و مسئله

اشاعه نیروهای هسته ای و تعالی در تحصیلات و نگرانیهای محیطی و مطالعات آمریکایی و فارسی و

ارتباطات در رشد ملی و مشاورت در امور جهت گیری دانشجویان و تدریس انگلیسی و پیشبرد بازرگانی

و هنرهای زیبا می شود.

شلنبرگر



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 710

سند شماره (17)

محرمانه

29 مارس 1978 9 فروردین 1357

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

سفیر پرواز خود به جزیره کیش و مذاکراتش با شاه در آنجا در مورد سفر بگین به ایالات متحده،

نارضایی، جنوب لبنان و جنرال موتورز را مرور کرد.

بدنبال یک گفتگوی کوتاه درباره کلمه اختصاری مناسب برای آژانس ارتباطات جهانی جدید، سفیر

از آقای وستلی خواست که در مورد «تحقیق نمودار سرمایه گذاری بی واسطه آمریکا در خارج» اطلاعاتی

بدهد. شرکتهای آمریکایی باید بدانند که غفلت در پاسخگویی یک خطای قابل تنبیه است.

سفیر گفت که خبر دارد که تیمسار ربیعی به هیئت مستشاری نظامی گفته بود که بوئینگ AMSTبرای

خرید غیرنظامی مورد تأیید قرار گرفته بود. ژنرال گست اظهار داشت که موضوع را از پنتاگون تحقیق کرده

بود و خبر یافته بود که اطلاعات ربیعی غلط بودند بنابراین ژنرال گست تیمسار ربیعی را آگاه خواهد

نمود.

سفیر چند موضوع امنیتی را مطرح کرد: (1) نامه ای که به سرویس اطلاعات ایالات متحده USISدر

کابل داده شده و زمزمه می شود که کار چریکها بوده (2) دستوری که به ما برای تشکیل کمیته مراقبت

هیئت نمایندگی رسیده (3) تهدید بمب گذاری در کلیسای کامیونیتی (4) دستورالعمل نحوه مقابله با

هواپیماربائی، تهدیدات دائر بر هواپیما ربایی و تهدیدات دایر بر خرابکاری (5) تلگرام در مورد احتمال

ایراد خسارت به تأسیسات نفتی.

در موضوع یدک کشهایی که به اقیانوس هند می روند، سفیر از آقای مارتین خواست که تلگرام کند که

ما باید در این مورد خود را در مرخصی فرض کنیم تا بعد اگر لازم شد به امور اقتصادی بپردازیم. سفیر از

آقای وستلی خواست که پیش برود و تحقیقی پیرامون احتمال فروش پوشاک پا به ایران به عمل بیاورد

هرچند که این کمی شبیه بردن آب به سرچشمه است.

سفیر از آقای فری خواست که به تقاضای پیشاهنگان برای کاشت درخت در اینجا طی گردهمایی

سال 1979 رسیدگی کند. آقای فری گفت که این تقریباً یک رویداد فرهنگی بود. سفیر جواب داد که آن

یک رویداد کشاورزی بود. امکان استفاده از بیلهای کرمی برای کندن چاله ها به اختصار بررسی شد.

سفیر از آقای تیلور خواست که از اجرای توصیه هایی که اخیراً در رابطه با مسئله بدرفتاری با کودکان

اعلام شده اطمینان حاصل کند و آن را دنبال نماید.

وزیر مختار گفت که فردا در چندین شهر اجتماعاتی برای یادبود چهلم شورشهای تبریز برپا خواهد شد.

آقای شلنبرگر گفت که در رابطه با «تهران 78» با واشنگتن صحبت کرده و آنها کوشش خواهند کرد تا

با نلسون راکفلر و نانس هنکز تماس بگیرند. آلمانیها و انگلیسها هرکدام نمایشهای معتدلی ارائه خواهند

نمود. خبری که از اصفهان داشتیم این است که دولت حاضر است به عنوان یک ژست سمبلیک مقداری

زمین به انجمن ایران و آمریکا اعطاء کند. ژنرال گست گفت که ژنرال هویزر مسرور خواهد شد که با

خانواده سولیوان یک شام خانوادگی صرف کند. وی همچنین گزارش داد که پایگاه هوایی بندرعباس

دیروز در جریان یک مأموریت آموزشی یک هواپیمای اف 4 از دست داد. وی گفت که طبق اطلاعش

ص: 711

معاون الکساندر سفر خود به ایران را برای سی روز به تأخیر خواهد انداخت.

آقای وستلی گزارش داد که با نمایندگان شرکت آمریکایی که به دولت ایران برای مترو،لوازم حفاری

تونل می فروشد، ملاقات داشته است. در رابطه با قناتها و فاضلابها به او گفت که ماشینها محفوظ خواهند

بود، اما کارگران به تجهیزات مخصوص هوای بد احتیاج خواهند داشت.

آقای لمبراکیس به اجمال گزارشی درباره سفرهای خود در منطقه خلیج ارائه داد. آقای فری درباره

سفرهای خود به شوروی گزارش داد.

آقای مارتین گفت که فردی به نام آقای «جی ایس» از TRW در رابطه با کوشش TRWبرای اینکه

مترجم سیستم دفاع هوایی شود بدیدارش آمده بود.

وابسته ارتش به کوتاهی درباره حضور ایران در ظفار چیزهایی اظهار داشت.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 712

سند شماره (18)

5 آوریل 1978 16 فروردین 1357

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

سفیر گفت که او و آقای بروین دیروز از وزارت صنایع دیدار کرده بودند تا در مورد سه پروژه

سرمایه گذاری آمریکایی که هیچ کدام وضعیت خوبی ندارند، صحبت کنند. از طرف دیگر، شرکت

اتومبیل سازی فورد به نظر می رسد که میرود تا یک قرارداد برای یک طرح بزرگ تولید اتومبیل ببندد.

سفیر اواخر روز گذشته به وزارت خارجه خوانده شد تا قسمتهایی از پاسخ دولت ایران به اطلاعیه

حقوق بشر آمریکا را که توسط وزیر خارجه خوانده شد، بشنود. سفیر گفت که وی از دکتر استمپل خواهد

خواست تا به MFA رفته و یک کپی از آن را بعد از اینکه حاضر شد، دریافت نماید.

پیغامی مربوط به پذیرش خانم ازهاری به بیمارستان دریایی بتسدا دریافت شده است. کلنل مکنزی

اقدامات لازم را برای آگاه کردن وی تا قبل از صبح 6 آوریل به وقت واشنگتن خواهد کرد.

در رابطه با پیام مربوط به سلسله مراتب پذیرش (قانونی) برای نفت خام جهت ذخیره نفت آمریکا، آقای

بروین از آقای بش خواهد خواست تا پاسخ دهد.

یکی از شاهزاده های پهلوی برای یک دوره هشت ماهه تعلیم هلیکوپتر عازم آمریکا است.

سفیر پرسید که آیا سازمانهای امنیتی آمریکا مطلع شده اند. آقای مارتین از اداره تحقیقات ویژه خواهد

پرسید.

آخرین پیام از سیل پیامهایی که در مورد افزایش پرسنل هستند، امروز صبح وارد شد و در آن

درخواست شده بود که از هر منصب اصلی آمریکا و کارکنان محلی سرویس خارجه یک نفر، و از هر

منصب برنامه ریزی آمریکا و کارکنان محلی سرویس خارجی یک نفر کاسته شود. مک لوکلین وضع ما را

بررسی خواهد کرد.

سفیر از آقای بروین از جدیدترین اخبار در مورد موضوع ماهواره جهانی ارتباطات رادیویی رومانی

و از آقای مارتین در مورد هویتزرهای مراکش پرسش نمود. در هر دو موضوع، به نظر می رسد که

مشکلات نوروز در جهت برقرار نمودن تماس با افراد دولت ایران باعث اشکال و تأخیر شده است.

وزیر مختار شب گذشته با سفیر آلمان شرقی که گزارش داد، که اوضاع جاری در مورد روابط آنها با

ایران به نظر بهتر و روشنتر می رسد، صحبت کرد. یک نماینده بلندپایه در آینده نزدیک به تهران خواهد

آمد. آقای شلنبرگر گفت که «رولوف بنی» با ما تماس خواهد گرفت تا ترتیب به نمایش درآمدن عکسهای

او را در آمریکا بدهیم.

پیرامون اینکه آیا یک چنین نمایشی اگر به توسط دولت ایران از لحاظ مالی پشتیبانی شود، دانشجویان

ایرانی آشوب طلب و دیگر اینچنین اوباشی را جلب خواهد کرد، بحث و تبادل نظر شد. پرویز عدل،

سخنگوی وزارت خارجه، شب گذشته در تلویزیون اعلام داشت که یک گروه جدید از وزارت خارجه

تشکیل خواهد شد، تا ایرانیان خارج از کشور را از جریانات واقعی پشت صحنه اغتشاشات اخیر آگاه

سازد. ژنرال گست امروز بعد از ظهر برای ملاقات با استتسون عازم شیراز می شود. پیرامون موضوعاتی که

شاه ممکن است در ملاقاتشان مطرح کند، قدری بحث شد. سفیر پیشنهاد کرد به لیست آقای مارتین که

شامل چیزهایی است که کارتر اجازه فروش آنها را داده است نگاهی بیاندازند. او همچنین از ژنرال گست

ص: 713

خواست تا به گواهی AMST(1) نگاهی بیندازد. ژنرال گست گفت که او با ربیعی صحبت کرده است. در رابطه

با تحقیقات امنیتی، دو پایگاه کامل شده و یکی به زودی به اتمام خواهد رسید. آقای بروین، «رالف باک» را

که یک مسئول اقتصادی تجارتی جدید است، به دیگران معرفی نمود. آقای بروین گفت که او شب گذشته

با آقای «سوبر» در مورد وام و اجاره صحبت و اجاره صحبت کرده است. مقداری پیرامون مسئله ای که

آقای گارنیتز از (بخش) تجارت و بازرگانی احتمالاً می خواهد در مورد آن در رابطه با آینده «مرکز

تجارت» صحبت کند، بحث شد. آقای بروین و آقای رینو برای اتخاذ یک سیاست واحد برای هیئت

نمایندگی با سفیر دیدار خواهند کرد.

آقای لمبراکیس پیرامون شایعات اخیر در مورد شلوغیها، بمب گذاریها، تظاهرات و رفتارهای عمومی

غیراصولی گزارشاتی داد. دولت ایران به وضوح مصمم است که کلیه فعالیتها را به اطلاع عموم برساند، تا

بدین وسیله احساسات عمومی را بر علیه اغتشاش و لات بازی برانگیزد.

در رضائیه مجیدی ریاست اولین جلسه یک گروه رستاخیز را که به منظور مقابله با آشوبگران تشکیل

شده بود بر عهده داشت. سفیر توضیح داد که ساختمان جدید حزب رستاخیز که به سرعت بالا می رود،

پنجره های اندکی دارد (علاوه بر معنای بدیهی جمله این است که به حقایق امور زیاد التفات ندارد

مترجم)

آقای فری از سفیر برای شرکت در نمایش غذای شب گذشته تشکر کرد. او گفت که «مرد لوبیا» و «مرد

گوشت» خیلی کار کردند. این گفته آقای مهدوی که ایران بیشتر سرمایه گذاری مشترک می خواهد تا خرید

بیشتر غذای خارجی مورد توجه واقع شد.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

1- که برای تبلیغ ناوچه های آلمانی GE 1 ترابری پیشرفته پرواز و فرود کوتاه از نوع متوسط آقای مارتین گزارش داد که او امروز صبح بروشور بودند را دریافت داشت. او همچنین در مورد ملاقاتش با نماینده شرکتی که اژدرهای ”شماره 48 “ را تولید می کند ٬ صحبت کرد. آنها همچنان این امکان را می دهند که بتوانند آنها را احتمالاً به ایران بدهند. برنامه دانشکده ملی جنگ همچنان به خوبی مستحکمتر و بهتر می شود. آقای مک فردا می رسد و کار با سرعت در جهت درست کردن یک ساختمان ویزای دانشجویی تا قبل از ماه NEA/EX لافلین گزارش داد که جان کانلی از ژوئن همچنان ادامه دارد.
ص: 714

سند شماره (19)

محرمانه

19 آوریل 1978 30 فروردین 1357

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

(سفیر) سولیوان جلسه را با مروری از وقایع هفته پرکار گذشته آغاز کرد. ایرانیها با ارسال سرباز بیشتر

به جنوب لبنان موافقت کرده اند؛ دولت ایران رئیس کمیته پنجم خواهد شد؛ وزرای خارجه سنتو در لندن

تشکیل جلسه داده اند؛ ژنرال هویزر از تهران دیدن کرد؛ ژنرال گریوز اکنون اینجا (تهران) است؛ رأی کانال

پاناما امروز صبح تصویب شد؛ و ونس عازم مسکو می باشد.

سفیر از آقای لمبراکیس خواست تا گزارشی در مورد شرکت ایران در جلسه ویژه خلع سلاح در

نیویورک بدهد. او از کلنل واندر میر خواست تا یک نسخه از پیام مربوط به سازگاری آواکس ایران و ترکیه

بدهد. او از آقای شلنبرگر در مورد برنامه کشوری آژانس ارتباطات جهانی ایالات متحده سؤال نمود.

وزیر مختار از همه کنسولهایی که در حال نوشتن گزارش های کارآیی کارمندها هستند، خواست که تا

فردا آنها را به اتمام رسانده و به مسئول بررسی برسانند.

آقای شلنبرگر گزارشی در رابطه با فعالیتهای اخیر آژانس ارتباطات بین المللی ایالات متحده داد. گروه

تأتر لال بازی ظرف چند روز آینده در اصفهان و شیراز ظاهر خواهد شد. یک گروه دبیرستانی از آمریکا

در شهر است که در جهت بهتر نمودن برنامه تحصیلات سرزمینهای خارجی مشغول به کار می باشد. هفته

آینده قاضی هوفستدلر (به اینجا) خواهد رسید.

سفیر گفت که یک گروه خانم، از جمله خانم پاتراستوارت در شهر است. برنامه آنها شامل دیدار با

شهبانو فرح و پرنس اشرف می باشد. سفیر در مورد گروهی که عکس آنها در حالی که سلام خانم کارتر را

به شهبانو می رساندند، در روزنامه های امروز چاپ شده بود، پرسش کرد. کسی آنها را نمی شناخت.

(نکته: آنها خانم و آقای کارلتون هیکس و خانم و آقای جیمس بیشاپ دوستان شخصی کارترها بودند).

کلنل واندرمیر گفت که ژنرال گست با ژنرال گریوز در جنوب بسر می برند. او از سفیر در مورد ملاقات

2923 آوریل توسط ژنرال استون که به زودی جانشین ژنرال مولر می شود، پرسید.

آقای لمبراکیس گزارشی در مورد حمله «ژورنال دو تهران» به سخنگویان رسمی که جملاتی از قبیل

«ایران از خطرناکترین زمان در تاریخش عبور می کند» اظهار می کنند، داد. وی همچنین گزارشی به وسیله

مجیدی، انصاری، عاملی را مطرح و پیرامون آن بحث کرد. جملات عاملی درباره دخالت خارجی در

ایران جالب بودند.

سفیر در مورد تبلیغات یک رستوران که بر روی دیوار سفارت نوشته شده بود، سؤال نمود.

آقای لمبراکیس گفت که او از انگلیسیها شنیده که کمیسیون مشترک ایتالیایی منحل شده است و این

پیش بینی گزارش داد که انگلیسیها نیز به زودی نوبتشان خواهد شد.

شایع است که دولت آموزگار تصمیم گرفته است که کمیسیونهای مشترک به درد آینده نمی خورند.

آقای بویس از ملاقات معاون وزیر حمل و نقل داون پورت، که برای ادامه تجارت (مسایل) کمیسیون

مشترک که در واشنگتن پیرامون آنها بحث شده بود، در شهر است، گزارشی داد.

آقای رینو درباره جلسه مرکز تجارت با نمایندگان بازرگانی و دولت صحبت نمود و آن را «خوب و

ص: 715

مفید» توصیف کرد. او از سفیر برای معرفی خوب و ساده اش تشکر کرد.

سفیر از آقای ددیچ پرسید که آیا وی در طی ملاقات خانم فالکو در اینجا خواهد بود، آقای ددیچ

اظهار داشت که وی اینجا خواهد بود منتهی دکتر استمپل مشغول استراحت و تفریح خواهد بود. آنها

پیشنهاد می کردند که فالکو برنامه سفر خود را تغییر بدهد تا بتواند با دکتر ملاقات بکند.

آقای بنرمن در مورد کارهای اتمامی تالار جدیدمان صحبت کرد. او تقاضای یک هفته مهلت قبل از

شروع انتقادات کرد.


نقطه نظرهای انگلیسیها در مورد وقایع ایران

ص: 716

سند شماره (20)

تاریخ : 25 آوریل 1978 5 اردیبهشت 1357

از : سفارت تهران

به : وزارت خارجه، واشنگتن دی سی

طبقه بندی : محرمانه

موضوع : نقطه نظرهای انگلیسیها در مورد وقایع ایران

1 صحبتهای معاون ساندرز با دستیار معاون FCO «ویر» و آقای وزیر، لوکاس در 18 آوریل، در

رابطه با اوضاع ایران برای ما جالب بود. بسیاری از نقطه نظرها که توسط مأمورین FCO ارائه شد، مورد

موافقت ما است اما اختلافاتی در شیوه کلی داریم که شاید ناشی از تراکم مکالمات نسبتاً کوتاه باشد.

2 شاه به سفیر سولیوان یادآور شده که توجه او برای پیشبرد مراحل برنامه های لیبرالیزاسیون داخلی

همچنان مورد توجهش می باشد. همان طور که انگلیسها اشاره کرده اند، این مشکلات بسیاری را ایجاد

می کند و ما نمی توانیم به طور مطمئن نتیجه گیری کنیم که شاه مایل به ایجاد نهادهای اصیل سیاسی نیست،

زیرا تشخیص کلمه اصیل در فارسی دشوار است و به آسانی نمی توان دوره ای از تاریخ ایران مدرن را به

خاطر آورد که چنین نهادهای سیاسی وجود داشته و نافذ هم باشند.

3 مشکل شاه به نظر ما بیشتر از فشار برای ایجاد نهادهای مدرن است که در عین حال جناح خود را

از افراطی های راست و چپ و روابط خود را با رهبران محافظه کار مذهبی، که اثر زیادی بر مردمش دارند،

حفظ می کند. یک عامل تصادفی در برخی از همکاریهای جاری بین ناراضیان مذهبی و سایرین (جناح

چپ و روشنفکر) وجود دارد، اما مشکل است که عامل اساسی یک تصادف باشد. بلکه آنچه که ما در حال

تجزیه و تحلیلش هستیم این است که شکست روابط بین نهاد متجددانه اطراف شاه و محافظه کاران

مذهبی، می تواند جداً به عدم ثبات داخلی منتهی شود که جناح چپ قدیمی و جبهه ملی، مخالفان این

سلطنت محافظه کار، با مخالفان این سلطنت محافظه کار، با هشیاری از آن مایه بگیرند.

همان طور که انگلیسها می گویند این وضع تا حد معتنابهی به دست خود شاه پیش آمده است، به نظر

می رسد که در جریان سعی برای دخالت دادن مردم در فعالیتهای سیاسی و ارتباط بیشتر، یک حمله خام و

بدون حساب روزنامه ای به یک مخالف دینی دست راستی (آیت اللّه خمینی)، طغیان قم را سبب شده باشد.

4 در حالی که ما در این مورد با سفارت انگلستان موافقیم و نیز با FCO در مورد اینکه یک بعد

اقتصادی برای نارضایتیها در حال حاضر وجود دارد، ریشه های نارضایتی برمی گردد به سالها قبل و

صف بندیهای سیاسی و درگیریها، و ما فکر نمی کنیم انگلیسها از ما بیشتر معتقد باشند که درمان در بهبود

وضع اقتصادی نهفته است. تکنیک شاه در کنترل ارتش، نیروهای امنیتی، وزراء و سایر مقاومت کنندگان

بالقوه با سلطنت او بیشتر شبیه ستونهای موازی است تا یک هرم. اما این امر برای خود او خوب کار کرده

است. به خصوص وقتی با آنچه در کشورهای مجاور گذشته، مقایسه گردد.

5 در حالی که ناآرامیهای ایران در حدود 15 سال است (از 63 1962)، بدترین حالات را

می گذراند، اما شیوه شاه در مقابل آنها بسیار پیچیده است. سفارت درصدد تهیه و ارسال یک تجزیه تحلیل


مفصل تری در مورد وقایع عمده ایران در سال گذشته است که نظر ما را در مورد اهداف شاه و سیاستهایش

و برآورد اینکه جریانات به کجا می انجامد. بیان خواهد داشت.سولیوان


خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 717

سند شماره (21)

محرمانه

26 آوریل 1978 6 اردیبهشت 1357

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

سفیر سولیوان جلسه را با گزارشی در مورد اینکه ما بالاخره دستور ادامه مذاکرات دوطرفه انرژی

اتمی را دریافت داشتیم، آغاز نمود. آقای میکلوس امروز با منصور ملاقات خواهد نمود. طبق گزارشات

رسیده از واشنگتن به نظر می رسد که در قانون فروش هواپیما به خاورمیانه مشکلی پیش آمده است.

کنگره میزان فروش را پایین آورد، ایران نیز تحت تأثیر این جلسه قرار خواهد گرفت.

سفیر تفسیری در مورد میهمانان برجسته ما، رونالد ریگان، جرج بوش و مارگارت تاچر نمود و ادامه

داد به نظر می رسد که تهران محل تجمع حزب مخالف کنگره خواهد بود.

سفیر در مورد آن نماینده مجلس که مخالف بمب گذاریهای تهران بود از دکتر استمپل سؤال نمود. دکتر

استمپل گفت که او همان مزاحمی بود که اخیراً لایحه سانسور دولت در مورد تبریز را ارائه داده است.

سفیر در مورد مفاد درخواست برای تسلیم پاسپورتهای کارکنان شرکت بل به شرکت از آقای گوئلز

سؤال نمود. آقای گوئلز گفت که شرکت مزبور صرفاً برای گرفتن اوراق مربوط به کار و غیره به این

پاسپورتها نیازمند است. این عمل وقت خیلی زیادی می گیرد. ولی پاسپورتها دوباره بازگردانده می شود.

آقای میکلوس گفت که دپارتمان رسماً ما را به دلیل عدم وصول به موقع برنامه مالی بر روی برنامه

زیان توبیخ نموده است. او گفت PER، بر روی این موضوع حساسیت دارد.

آقای شلنبرگر گزارشی در مورد بازدیدکنندگان فعلی آژانس ارتباط بین المللی آمریکا داد. قاضی

شرلی هوفستدلر، پروفسور دیوید آبتر، کارشناس انرژی خورشید «جری و نگارتر» و اهالی آمریکا برای

شرکت در کنگره علمی همگی در شهر هستند و یا در راهند. گروه آخر شامل رابی کرف، دخترش، معلم

سرخانه اش و فرانسیس نایت است.

آقای شلنبرگر گفت که شنیده است که دیروز برخوردی جدی بین گروههای موافق و مخالف رژیم در

دانشگاه تهران رخ داده است. کلاسها در سه دانشکده تعطیل شده. او همچنین گفت که در اطراف دانشگاه

ملی اعلامیه هایی مبنی بر اینکه شاه نوکر کارتر است به چشم می خورد. او متذکر شد که این کارها از سوی

مخالفین رژیم انجام می گیرد. آقای شلنبرگر عده ای از دوستداران را دعوت به دیدن فیلمی از سفیر

«رینهارت» در مورد سازماندهی جدید در آژانس ارتباط بین المللی آمریکا نمود. در جواب سؤالی از

طرف آقای بروین، سفیر گفت که او با سفیر برسون درباره مین گذاری دریا صحبت کرده است. انگلیسیها

این عقیده را به گوش ایرانیان رسانده اند، گرچه نتوانسته اند مستقیماً این موضوع را با انصاری در شرکت

نفت جنوب در میان بگذارند. دکتر استمپل گزارشی از سوی رستاخیز در مورد تصحیح گفته شاه که گفته

بود تورم به 6/12% رسیده است ابراز داشت. پس از تصحیح اشتباه چاپی، گزارشگر نرخ تورم را 6/17%

اعلام می کند ولی هنوز معلوم نشده است که چه کسی در حین چاپ ارقام را عوض کرده است.

در گزارش دیگر حزب، عضو مرکزی حزب رستاخیز امروز جهت شرکت در راهپیماییهای مردم به

اصفهان عازم است. آقای فری گزارشی جز رفتن به مزرعه مهدوی در طی مسافرت خود نداشت. مهدوی

مقداری توت فرنگی تازه برای سفیر فرستاد و او آنها را در عوض انگورهای ترش به فرماندار ریگان

ص: 718

خواهد داد. فرمانده هاک گزارش داد که هنوز به نظر می رسد که هلندیها 4 تا 8 بازار فروش کشتیهای

تفریحی را در دست دارند. نمایندگان آلمانی دیروز ایران را ترک کردند و بر طبق برنامه در ماه ژوئیه، بر

خواهند گشت.

سفیر گفت که بعضی از مقامات آلمان به او گفته اند که ایرانیان حدود انتخاب خود را بازگذاشته اند تا زمانی

که ببینند آیا آمریکا استفاده از یک سری سلاحهای کامل ساخت آمریکا را به تصویب خواهد رساند یا نه.

آقای دویچ گزارشی را در مورد انقضای یک قرارداد جدید اظهار نمود. دکتر آدلر گفت که بر طبق

شایعات دانشمندانی که همراه پرزیدنت شیل هستند، باید با دولت ایران در مورد دو نیروگاه اتمی دیگر

مذاکره نمایند. او گفت این عمل اضطراب آمیز بود، چون با اطلاعات وستینگهاوس در مورد طرح

خریدهای ایرانیان مغایرت دارد.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 719

سند شماره (22)

محرمانه

3 مه 1978 13/2/1357

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

سفیر سولیوان جلسه را افتتاح کرد و گفت که وقایع افغانستان موجب تغییری اساسی در موقعیت

استراتژیک منطقه شده است. برای ایرانیها کودتا، کابوسی است که به حقیقت پیوست. ما می توانیم انتظار

تغییراتی در روش روسها، افغانها و مخالفان ایرانی داشته باشیم. او گفت ما مشغول بررسی شناسایی رژیم

جدید هستیم.

ویلیام باتلر از کمیسیون بین المللی قضاوت در شهر بود. او شاه را در جنوب دید و نقطه نظرهای خود را

در مورد تغییرات در سیستم قضائی ارائه داد. شاه ظاهراً نظریات باتلر را پذیرفت. آقای لمبراکیس در این

مورد تلگرامی فراهم می کند.

سفیر از آقای مارتین در مورد مطلب بمب نوترونی سؤال کرد. آقای مارتین با گودرزنیا آن را به عهده

خواهند گرفت.

ما پیامی از نلسون راکفلر در مورد قصه او برای دیدن شاه در جزیره کیش در روز 5 می داریم. سرگرد

مکنزی وضع ذخائر سوخت را بررسی خواهد کرد.

سفیر اشاره کرد که این آخرین جلسه «هیئت کشوری» آقای میکلوس بود. او پس از 13 سال کار در

رابطه با ایران، گفت که دقیقاً وقایع ایران را از موضع جدید خود، تحت نظر خواهد داشت.

آقای میکلوس سپس پیشنهاد ایران را مبنی بر فراهم کردن نیروهای بیشتری برای نیروهای پاسدار

صلح سازمان ملل در لبنان مشروط بر عقب نشینی اسرائیل مورد بحث قرار داد. در گزارش آخر خود او

اطلاع داد که وزارتخانه تصمیم گرفته که گزارشات قوانین دریایی بسیار مفصل و جزء به جزء بوده و ما از

حالا فقط خلاصه های هفتگی را دریافت می کنیم.

آقای شلنبرگر گزارشی در مورد نمایش «آموزش اخلاق از طریق هنر» که به اقتضای مناسبت توسط

شاهدخت اشرف گشایش یافت، داد. هنگامی که آنجا بود با معاون ریاست پروتکل صحبت کرد که

می گفت مطمئن است که کودتای افغانستان از روسیه دیکته شده است.

ملاقات قاضی «شرلی هوفستدلر» به خوبی برگزار شد و «دیوید آبتر»، دانشمند علوم سیاسی «ییل»

آخر این هفته می آید.

سفیر خاطرنشان کرد که خاخام کورف را دیروز دیده بود؛ خاخام و اطرافیانش در حال ایجاد یک

طرح نسبتاً بزرگی هستند.

دریادار کنلی گزارش داد که مأمورانی که با نماینده محلی فورد قرارداد منعقد می کردند، فهمیدند که

سفارشاتی را که به فروشنده می دادند را ثبت نمی کند. آقای بانرمن تحقیق خواهد کرد.

آقای بروین گزارش آمار جدید ما را از تجارت خارجی ایران در سال مالی گذشته داد. واردات غیر

نظامی تا 4/3 درصد و صادرات غیر نفتی تا 7 درصد افزایش یافته است و این هردو تا حد زیادی به تورم

مربوطند. آقای لمبراکیس در مورد وقایع متوالی و ملاقاتهای وزرای خارجه ایتالیا و مراکش گفتگو کرد.

آقای فری گزارشی در مورد دیدار پیشنهادی وزیر کشاورزی با وزیر برگلند ارائه داد. سفیر پرسید آیا

ص: 720

این مسئله با وزارت خارجه آمریکا مشورت و هماهنگ شده است که پذیرایی مناسبی در بندر ورودی

آمریکا به عمل آید؟ آقای فری گفت که بررسی خواهد کرد.

آقای مارتین در مورد تلاش GOULD در مورد فروش موشک اندازهای زیردریایی MK-48، گزارش

داد. ظاهراً دریادار حبیب اللهی به نیروی دریایی آمریکا نوشته و اطلاعاتی در مورد موشک انداز

زیردریایی خواسته تا ببیند چه وقت تولید می شود و اگر تولید شد و به دست رسید آیا برای زیردریاییهای

آلمانی مناسب است یا نه؟ دریادار کلنی گفت که زیردریایی احتمالاً هرگز تولید نخواهد شد.

آقای جینگلز گفت که او این شنبه ملاقاتی در رابطه با مسئله زمین در تبریز خواهد داشت. او

خاطرنشان کرد که معامله همچنان در حال پیشرفت است.

آقای بیرنز گزارش داد که بنگاه هوانوردی کشور (FAA) در حال حاضر 6 نفر از 9 نفر متخصصین دائم

خود را در صحنه دارد. بودجه 5/18 میلیون دلاری به وزارت جنگ ارائه شده که قسمت اساسی آن برای

کالاها و خدمات آمریکا است. امید می رود که یکی از اجزای اصلی آن برج جدید مهرآباد باشد.

سفیر در مورد سانحه T-34 سؤال کرد. آقای بیرنز تشریح کرد که هواپیما در حال یک نمایش تمرینی

بود.

آقای وستلی که تازه از افغانستان برگشته بود، گزارشی در مورد نقطه نظر یک نفر در مورد کودتا داد.

آقای رینو اطلاعیه ای از روز بین المللی خورشید (International Sun Day) را با گزارش اینکه نیروی

خورشیدی احتمالاً بهترین کار مرکز تجارت بود، ارائه داد.

آقای اسنو گزارش نمایش انجمن ایران و آمریکا از 12 هنرمند معاصر آمریکایی را داد. آقای

میکلوس در اظهارنظر آخر خود گفت که معمولاً کلمه معاصر به عنوان «دیوانه جهنمی» ترجمه می شود.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 721

سند شماره (23)

محرمانه

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی10 مه 1978 23/2/1357

کاردار در غیاب سولیوان (سفیر) که در یک کنفرانس مطالعات آمریکایی تحت نظر انجمن ایران و

آمریکا (ICA) در شیراز شرکت کرده بود، ریاست جلسه را به عهده داشت. آقای ناس خواست که آقای

جینگلز لیستی از کمیسیونهای سفارت تهیه کند و جدولی از جلسات کمیسونها قبل از آمدن بازرس فراهم

کند. دیشب آقای ناس شنونده یک سخنرانی تحت عنوان بی اثری سیاست خارجی آمریکا، از آقاشاهی

مشاور خارجی پاکستان، که ملاقاتی با وی داشت، بود.

آقای زیشک گزارش داد که تظاهرات در دانشگاه پهلوی بر جلسات کنفرانس مطالعات آمریکایی تأثیری

نگذاشت. دیروز انجمن ایران و آمریکا در اصفهان تهدید به بمب گذاری در آن شد. ساختمان بلافاصله

تخلیه گردید اما بمبی کشف نشد.

ژنرال سیکورد (Secord) گفت که هیئت مستشاری نظامی گزارشاتی مبنی بر تظاهراتی که دیروز در

آنجا انجام گرفت، دریافت داشته. آقای بروین گفت که یک هیئت تجارتی بزرگ نروژی در تهران هستند و

بخش اقتصادی گزارش نتیجه ملاقات آنها را خواهد داد. یک شرکت آمریکایی «شرکت منازل ملی» نیمی

از یک قرارداد جدید برای خانه های پیش ساخته را دریافت کرد. نیمه دیگر توسط کنسرسیوم سوئیسی

دریافت شد که مقداری سهم آمریکایی دارد.

آقای لمبراکیس مروری بر مقالات مطبوعات در مورد تظاهرات در سطح کشور نمود. ظاهراً در

شیراز، دکتری به جرم توزیع مطالب تخریبی توسط دادگاه نظامی بازداشت شد، چون دادگاه عادی

دستورالعملی در این مورد نداشت.

آقای ناس تذکر داد که مشکل است آمار دقیقی از زندانیان آزاد شده یا بازداشت شده داشته باشیم و

خاطرنشان کرد که گزارشات سفارت این امر را در نظر داشته باشند.

آقای فری گزارشی از ملاقات نمایندگان انستیتوی تخم مرغ و مرغداری آمریکایی و نمایندگان «برنج

عموبن» داد. شرکت اخیر در توزیع تولیدات خود مشکلاتی دارد. فقط 5000 تن از نیم میلیون محموله آن

به فروش رفته است.

آقای مارتین گفت که دیروز توسط معاون نیروی زمینی، الکساندر در معیت ژنرال گست (از نیروی

هوایی آمریکا) و با حضور دریادار حبیب اللهی از دولت ایران، گزارشی دقیق از (DD-970) USS Caronبه

سرتیپ آذری داده شد. در موردی دیگر ما دریافتیم که دولت ایران بعضی از قراردادهای نظامی بلندمدت

را عمدتاً مربوطند به لوله های آتشبار، کاهش خواهد داد.

آقای جینگلز دو حادثه در شرف وقوع را اطلاع داد، فردا یک فیلم ویدئو از فروش F-14در کاروانسرا

نمایش داده خواهد شد. روز 12 می به خاطر گشایش استخر شنای سفارت یک میهمانی خواهد بود.

آقای گوئلز، ریچاردسون عضو جدید بخش کنسولی را معرفی کرد.

ناس از آقای فالمر خواست که ارقامی از فروش صادرات آمریکا از وزارت بازرگانی، در رابطه با

ازدیاد فعالیتهای مرکز بازرگانی تهران (اتاق بازرگانی) کسب کند.

آقای دیش در مورد یک دوره تعلیماتی پلیس تهران در رابطه با مأموران گمرک، همکاری خواهد کرد.

ص: 722

او همچنین در مورد دستگیری دو ایرانی در هلند به خاطر مبادله هروئین گزارش داد.

آقای بنرمن گزارش داد که رستوران لافونتن اصفهان قبل از برنامه شام که برای وزیر الکساندر ترتیب داده

شده بود، تهدید به بمب گذاری شده بود. میهمانی وزیر را به هتلشان انتقال دادند. به نظر نمی رسد تهدید

علیه گروه آمریکایی بوده باشد.

آقای کارلتون از گزارشات دریافته است که آلمانیها و فرانسویها ممکن است هریک دو راکتور دیگر اینجا

بفروشند شایع است که ژاپنیها هم امکاناتی در این مورد داشته باشند. این گونه معاملات ما را در تنگنا قرار

خواهد داد