گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد اول
روش ها و موضع های سیاسی در جنوب ایران






ص: 802

سند شماره 60

تاریخ: 22 سپتامبر 1978 اول مهر 1357

طبقه بندی: محرمانه

از: کنسولگری آمریکا در شیراز

به: وزارت امورخارجه

موضوع: روش ها و موضع های سیاسی در جنوب ایران

خلاصه و مقدمه: گفتگوهای اخیر با عده مختلفی از مردم در جنوب ایران یک صدایی قابل ملاحظه ای

را مورد نفرت نسبت به رژیم که در رأس آن شاه قرار گرفته آشکار ساخته است ولی در مورد مسایل دیگر

از جمله مقام اسلام، وحدت کمتری نشان داده شده است. عدم رضایت بدون شک عمیق است ولی به غیر

از دانشجویان رادیکال چپ و متعصبین مذهبی رادیکال راست که از سرنگونی شاه و برقراری یک

حکومت سخن می گویند، کمتر مردمی می توانند درباره یک راه سازنده دیگر برای حکومتی که ظرف 15

سال گذشته بر سر کار بوده است با یکدیگر توافق کنند. اغلب برای انتخاباتی که آزاد از دست کاریها بوده و

هر چه زودتر انجام شود تقاضا می شود. معذالک ایرانیان فکور حتی آنهایی که از رژیم کنونی شدیدا

متنفرند اذعان می دارند که در غیاب فشار درباره اینکه چه کسی و تحت چه شرایطی باید انتخابات را

انجام دهد، و اینکه انتخابات احتمالاً مجلسی بوجود خواهد آورد که اعضای آن قادر نخواهند بود درباره

هر مسئله ای به جز تظلمات خود از حکومت های گذشته وحدت ایجاد کنند. باتوجه به چنین اوضاع و

احوالی به نظر می رسد که شاه ناگزیر است که علیرغم فقدان شوق برای رهبریش به عنوان فیصله دهنده

نهایی ایران همچنان به کار ادامه دهد

پایان خلاصه و مقدمه

1 در روزهای اخیر در جنوب ایران پیدا کردن شخصی که کلمه خوبی برای شاه داشته باشد بسیار

دشوار است. نمای جمعیت ایران نشان می دهد که چرا، تقریبا نیمی از همه ایرانیان از سال 1963 به بعد

بدنیا آمده اند و این آخرین باری بود که کشور با یک بحران سیاسی و اقتصادی مهم روبرو شده بود.

تقریبا32 جمعیت ایران از سال 1953 به بعد به دنیا آمده اند و این آخرین زمانی بود که ناچارا حکومت شاه

به طور جدی یک چیز امکان پذیر بود. کمتر کسی از میان این گروه از مقایسه آن زمان و این زمان تحت

تأثیر قرار می گیرد در حالی که این مقایسه برای کسی که شاهد این تحول ایران از یک کشور فقر زده که

حاکمیت آن از سوی کشورهای ثروتمند و با نفوذتر نادیده گرفته شده بود و نقش کلیدی را در آن تحول

داشتند، بوده است، معنی عمیقی دارد. به نسلی که بعد از سال 1953 بدنیا آمد وعده هزاره داده شده است و

مقایسه آن با این معیارها صورت می گیرد.

2 حتی آنهایی که سنشان می رسد که آن روزگار بد سالهای 1953 و قبل از آن را به یاد داشته باشند،

تظلماتی نسبت به رژیم دارند. این تظلمات از غیر مذهبی کردن دولت تا رخوت کارمندان عالیرتبه دولت و

فرو ریختن بازار مستغلات و فساد و ادامه (و رشد) نابرابریها در جامعه ایران، دامنه دارد. شاه و

مشاورینش از منابع عدم رضایت از آن نوعی که در فوق بر شمرده شد بی اطلاع نبودند و معمولاً نسبت به

آنها واکنش نشان می دادند. معذالک اقداماتی که برای رفع فشار در یک زمینه به عمل می آمد، مانند کنترلها

ص: 803

بر احتکار و بورس بازی معاملات ملکی که برای کاهش دادن تعداد میلیونرهای یکشنبه و مسدود کردن

شکاف بین ثروتمند و فقیر، زمینه هایی جدی برای سرخوردگی بوجود آورده است (یعنی در میان مالکان

که البته نه همه آنها دارایی خود را از لحاظ مالکیت بر تعداد روستاها بر می شمارند و امیدوارند که املاک

خود را در مقابل پول کافی بفروشند تا بتوانند فرزندان خود را به دانشگاه بفرستند و یا اندوخته ای برای

بازنشستگی خود داشته باشند) در زمانهای دیگر اراده به نوسازی ایران منجر به تصمیماتی شده است

(مثلاً دادن حق رأی به زنان) که معلوم بود در معرض مخالفت قرار می گیرد (یعنی از سوی محافظه کاران

مذهبی).

3 دگرگونی، همواره منافع موجود واگذار شده را در معرض تهدید قرار می دهد ولی از این نمی توان

نتیجه گرفت که تغییراتی که شاه انجام داده است، از قبل تعیین شده بود که درجه ای از مخالفین را نسبت به

فرمانروایی او که اکنون در میان جمعیت های ایرانی آشکار است بوجود خواهد آورد. بلکه بیشتر چنین به

نظر می رسد که طرز اعمال این تغییرات اغلب بیش از خود این تغییرات یک عامل اساسی تر در واکنش

نسبت به آنها بوده است، ایرانیان ظاهرا در اینکه عملاً از همه تصمیمات سیاسی 15 سال اخیر خارج از

میدان گذاشته شده اند شدیدا اظهار انزجار می نمایند. همان طوری که یک ایرانی میانسال، که می گفت

خوب یاد دارد اوضاع در دوران مصدق چگونه بود، اظهار داشته این که حکومت یک عوارض خروجی بر

ایرانیانی که قصد ترک کشور را دارند تحمیل کرده است، کمتر باعث دردسر من است تا اینکه داریوش

همایون وزیر اطلاعات سابق بدون اینکه زحمت مشورت با مجلس را که اعضای آن طبق قانون اساسی

باید حافظ منافع من باشند، به خود بدهد، آن تصمیم را اعلام کند. یک ایرانی دیگر که بازرگانان است

ضمن اشاره به مداخله حکومت در ساعات بازو بسته بودن مغازه ها گفت: «ما ایرانی ها اغلب دارای این

روحیه هستیم که (امروز کار کنیم و امروز هم بخوریم) و این میراث زمانی است که ایران هنوز یک کشور

فقیر بود، دکانداران کوچک بدین ترتیب تمایل دارند که ساعت های مناسب برای کدبانوها که عادات آنها

تابع شرایط حافظه یک روز قبل است که ممکن است هنگام ظهر برای خرید نان ناهار، ندانند پولی را که

برای خرید مواد لازم برای شام مورد احتیاج است از کجا خواهد آمد، به کار مشغول شوند. در عمل ما

ممکن است همان هفته ای چهل ساعت را که در غرب متداول است کار کنیم ولی ما خوشمان نمی آید که از

بوروکراتهای فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد که فکر می کنند بهتر از ما می دانند بشنویم که چه چیزی

برای ما بهترین است و چگونه و چه هنگامی باید کار کنیم.»

4 ایرانیان در جنوب ایران علاوه بر عدم رضایت های مشترکی که آنها از حکومت خود دارند در مورد

بیشتر مسایل دیگر، دارای نظریات مختلفی هستند. مثلاً روستاییان در حالی که عمیقا مذهبی هستند

به طور کلی در شور و هیجانی که برای بازگشت آیت اللّه خمینی که در اغلب مناطق شهری روی داده است

به طور کلی بی علاقه هستند آنها متمایل هستند که این مسئله را به نگرانی های اصلی خودشان از قبیل هوا

و قابل دسترس بودن آب و قیمت گندم و غیره نامربوط بدانند از سوی دیگر و علیرغم مواضع فکری

خویشاوندان روستایی اشخاصی که اخیرا از روستاها به شهرهایی وارد می شوند که در آنجا التهابات

مذهبی روی داده اغلب در این گونه فعالیت ها چهره برجسته ای نشان داده اند. توضیح این تضاد ظاهری

چنین به نظر می رسد که نتیجه بیمارگونه ای باشد که این روستاییان در کوشش برای هماهنگ کردن خود با

زندگی شهری دستخوش آن می شوند. اغلب مذهب آنها تنها نهادی است که در محیط جدید آنها، برای آنها

ص: 804

آشنا است و آنها بدین ترتیب بشدت تحت تأثیر عوامل مذهبی قرار می گیرند که آرمانی مانند آرمان

خمینی را در برگرفته است.

5 جامعه بازرگانان نیز درباره مسئله مذهب دچار تفرقه است. آنهایی که حرارت بیشتری از خود

نشان می دهند، در اعتراض به حکومت و در عزای مرگ شهدا داوطلبانه مغازه های خود را می بندد که

اغلب باعث خسارات مالی فراوان آنها می شود. دیگران نیز معمولاً مغازه های خود را می بندند، ولی بیشتر

از ترس عملیات تلافی جویانه به خاطر نبستن است نه اینکه به خاطر همدردی با آرمانهایی که علما در

پیش گرفته اند. آنها ممکن است مذهب را بسیار جدی بگیرند و از رژیم به همان اندازه متعصبین بدشان

بیاید.ولی آنها همچنین نگران کار و کسب خود نیز هستند و از برهم خوردگی هایی که تعطیل کار و کسب

بوجود می آورد منزجرند.

6 در میان اغلب اعضای نوگرای جامعه در جنوب ایران، نفرت نسبت به بنیادگرایان اسلامی شاید

عمیق تر از مخالفت با رژیم باشد یک بانکدار اهوازی آنهایی را که در تظاهرات مذهبی شرکت کرده اند (و

همچنین عده ای از پس مانده های بانک) را در آن شهر قلمداد که به عقل خود تحت نفوذ رهبران مذهبی که

کمتر از خودشان سواد دارند حکم مرخصی داده اند، قلمداد کرد. یک افسر ارشد نظامی در شیراز

روحانیون را به طور کلی بدترین عنصر در جامعه ایران معرفی کرد و بدست و پاهای تنبل که تنها به خاطر

اجتناب از نظام وظیفه وارد مدارس مذهبی شده اند معرفی کرد، یک مهندس تربیت شده در آمریکا در

صنایع الکترونیک ایران در شیراز در مقایسه رضاشاه (که او را تحسین می کند) با آتاتورک یک رهبر

بزرگتری بود برای این که او از همه علما در ترکیه خلاص شده است در حالی که رضاشاه مرتکب این

اشتباه شده است که بعضی از آنها را زنده گذاشته است. البته تسلط او بر واقعیات تاریخی ممکن است بسیار

متزلزل باشد ولی او شکی باقی نگذارده است که در مورد مسایل مذهبی در چه موقعیتی قرار گرفته است.

7 عدم اتفاق آراء درباره موقعیت و مقام اسلام به موازات عدم اتفاق در مورد مسایل سیاسی غیر

مذهبی قرار گرفته است. به جز آنهایی که خواستار بیرون راندن شاه و برقراری یک جمهوری بوده اند (و

این نظریه ای است که هنوز محدود به عده کوچکی از اقلیت ها در گروههای چپ افراطی و راست افراطی

در جنوب ایران است). ایرانیان کمتری به نظر می رسد که راه دیگری نسبت به رهبری شاه در نظر داشته

باشند.

انتقادات معمولاً محدود به نکاتی است که شاه در مورد آنها شکست خورده است و کمتر توجهی به این

موضع کرده است که چگونه نارسایی های گذشته باید اصلاح شود. به طور کلی یک اجماع آراء وجود دارد

که مجلس کنونی و آنهایی که ظرف 15 سال اخیر در خدمت دولت بوده اند بی اعتبار هستند و بنابراین

انتخابات هر چه زودتر، آزاد از دستکاری های دولت، اغلب مورد تقاضا است.

8 معذالک ایرانیان فکور اذعان دارند که هنوز انضباط مورد لزوم برای انتخابات با نظم در کشور کمتر

وجود دارد اغلب احزاب و گروه بندیهای سیاسی که در هفته های اخیر بوجود آمده اند تنها در سایه

شخصیت رهبران آنها به یکدیگر چسبانده شده اند. باتوجه به این اوضاع و احوال این ایرانیان اذعان دارند

که انتخابات بدون محدودیت ها درباره اینکه چه کسی می تواند در انتخابات شرکت کند و اندازه احزابی که

می توانند نامزدهای قابلی به مجلس بفرستند کدام خواهد بود احتمالاً مجلسی بوجود می آید که اعضای

آن مجموعه ای از احزاب کوچک و ناتوان به وحدت بخشیدن درباره هرگونه مسئله ای غیر از بی کفایتی

ص: 805

حکومت های گذشته می توان گفت که این راه دیگری به جای شاه است.

9 خلاصه، ایران با یک دو راهی دشواری مواجه شده است. اگر جنوب ایران به عنوان نماینده بقیه

کشور به عنوان نمونه فرض شود اغلب ایرانیان از ماهیت رهبری که آنها دارند ناراضیند ولی آنها نمی توانند

درباره آنچه که می خواهند به جای آن باشد با یکدیگر به توافق برسند. علاوه بر این به جز راه یک انقلاب

خشونت بار و تحمیل رژیمی که به احتمال قوی به همان اندازه رژیم شاه خودکامه خواهد بود ایرانیان به

نظر نمی رسد که در چنین لحظه ای انضباط شخصی کافی برای پیدا کردن راه چاره ای از وضع کنونی

خودشان داشته باشند. بدین ترتیب چنین به نظر می رسد که باتوجه به این کمبود شاه همچنان داور نهایی

آینده سیاسی ایران خواهد بود.



خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

ص: 806

سند شماره 1 سند شماره 61

محرمانه

خلاصه مذاکرات هیئت مسایل مملکتی

4 اکتبر 1978 12 مهر 1357

سفیر با دادن دیدگاههای خودش از صحنه سیاسی داخلی جلسه را شروع کرد، این هفته به خاطر 3

حادثه بزرگ، دولت با یک جو سیاسی متشنج روبرو شد. عکس العمل هایی در قبال محاصره خانه خمینی

در عراق، افزایش اخیر اعتصابات صنعتی و تظاهرات در مناطقی که در آن حکومت نظامی نبود. سفیر در

این هفته دو بار نخست وزیر را دیده و در این دیدارها این حوادث مورد بحث بوده اند. سفیر، سولیوان

پیش بینی می کند که موقعیت هایی برای ناآرامیهای بیشتر در هفته آینده وجود دارد، زیرا مجلس روز

جمعه باز می شود و کلاس های دانشگاهها به طور آزمایشی دوباره شروع می شود. سفیر با هر دو نفر

آقایان انصاری و هویدا ملاقات خواهد کرد و جویای نظریات آنها در مورد سیاست های جاری ایران

خواهد شد. سپس سفیر چند نتیجه از ارتباطات اخیر را عنوان کرد.

... وزیر امورخارجه ونس ملاقات خوبی با وزیر امورخارجه ایران افشار، داشت. آقای افشار در

نیویورک با عراقی ها صحبت کرده و به نظر می آید که روابط ایران با عراق به طور قابل توجهی

مسالمت آمیز شده.

... سفیر شنیده که نروژیها از معامله گاز خارج شده اند، بخش اقتصادی در این مورد تحقیق خواهد

کرد.

... سفیر تا حدی در مورد قوانین ما در مورد فروش ماشین های خصوصی نگران است. اداره شما را در

جریان قوانین موجود علیه سودجویی در فروش ماشین های خصوصی قرار خواهد داد.

... تعداد زیادی از ملاقات کنندگان ما با ندادن توضیحات کافی در مورد سفرشان و برنامه ریزیشان ما

را همچنان در بلاتکلیفی نگه می دارند. سپس رؤسای بخش ها خبرهای خود را در مورد عملیاتشان

گزارش دادند.

آقای شلنبرگر گفت که ثبت نام برای کلاسهای زبان IAS بیشتر از حدی بود که حتی آنها می توانستند

خوابش را ببینند (یا خواب وحشتناک!). در نتیجه مشکل کمبود معلم بدتر شده، نمایشگاه هنری تهران 78

و نمایشگاه دکوننیک منتفی شده اند.

ژنرال گست، ژنرال استون رئیس جدید ارتش را معرفی کرد. ژنرال گست گزارشی داد که مشمولین وظیفه

در گارد شاهنشاهی خدمت نمی کنند، ولی ممکن است در تیپ لجستیکی خدمت کنند.

... آقای جان میلز درباره اعتصابات اخیر گزارش داد، بانک ملی و شرکت تلفن آرام و مستقر شده اند.

ولی هنوز به شرکت ملی نفت ایران اطمینانی نیست، آقای میلز این طور پیش بینی کرد که آرام کردن

اعتصابات با وعده های مالی گرانقیمت مطمئنا نتایج بسیار بد اقتصادی به دنبال خواهد داشت زیرا که

منافع حقوق های جدید به تمام کارمندان دولت اضافه می شود.

آقای رینو اشاره کرد که رقم های تقریبی نهایی در نمایشگاه کالاهای تجارتی کاملاً رضایتبخش

است. اکثر شرکت کنندگان امریکایی در نمایشگاه کالاهای تجارتی متوجه شده اند که شرکت شان سودآور

بوده.

ص: 807

آقای لمبراکیس در مورد وضعیت سیاسی بحث نمود. او اشاره کرد که تعداد زیادی احزاب جدید

سیاسی تشکیل شده اند. یک ناشر جدید در روزنامه فارسی زبان کیهان سرکار آمده. به نظر می آید که ناشر

قبلی به خاطر طرز برخورد و اهمیتی که کیهان به وضعیت خمینی در عراق داده از کارش برکنار شده.

آقای نیلی گزارش داد که نگرانی ها و بحث های زیادی در حوزه های کشاورزی، در مورد افزایش

قیمت های مواد غذایی وجود دارد.

آقای آلدر اظهار داشت که قصد دارد با یک تیم کمک های عمومی دولت ایالات متحده سفری به

منطقه طبس بنمایند. گروهی سعی دارد که یک هلیکوپتر تأمین کند تا قدرت نظاره کردن بر زلزله را داشته

باشد.


بدبینی در مورد ثبات ایران

ص: 808

سند شماره 62

وزارت امورخارجه

محرمانه

تاریخ: 4 اکتبر 1978 12 مهر 1357

یادداشت

از: تئودور. اچ. موردن (مشاور هیئت برنامه ریزی سیاسی)

به: آقای پاول کریسبرگ

آقای آرنولد رافل

آقای پتر ویلسون

آقای فیلیپ کاپلان

موضوع: بدبینی در مورد ثبات ایران

خلاصه: یک مقام جوان و... ایرانی (رجوع شود به ورقه جدا شده) که اخیرا از تهران بازگشت تصویر

شومی از عدم ثبات در این کشور به دنبال تصویب حکومت نظامی و آتش سوزی سینما ترسیم کرده است.

این مرد که معمولاً رو به ترقی به نظر می رسید، به طور روشنی از شکننده بودن رژیم تکان خورده بود در

زیر ملاحظات و تجزیه و تحلیل او از اینکه چه نوع سیاست هایی برای برقراری ثبات در میان مدت، لازم

است ارائه می شود.

1 شکننده بودن رژیم در ایران در مطبوعات غربی و از سوی مقامات ارشد آمریکایی به طور

چشمگیری... گرفته شده است (نمونه ها ذکر شده است) نیاز غرب به شاه نیروی آمریکاییها را در مقابل

این واقعیت که سیستم ایران با وزارتخانه عریض و طویل و تسلیحات مدرن و صنایع نمایشی یک صدف

توخالی است، نابینا کرده است.

2 در پایان ماه اوت و دو هفته... ماه سپتامبر بلندمرتبه ترین اعضای حکومت ایران (در سطح کابینه و

بالاتر از آن) کاملاً فلج شده و در پشت پنجره های کرکره دار قدم می زدند، گویی مانند اعیان و اشراف در

انتظار احضار یک روبسپیر ناشناس برای رفتن به سوی گیوتین بودند.

3 همه اشخاص در تهران به حالت عصبی از یک کودتای ارتشی صحبت می کنند. معذالک خطر

فوری از یک فرقه تازه به دوران رسیده در دستگاه ارتش نیست بلکه از، از دست رفتن مشروعیت تمامی

رژیم سرچشمه می گیرد که سربازان وفادار به آن از شلیک به سوی مردم عادی که در حال تظاهرات آیاتی

از قرآن را تلاوت می کنند خودداری می کنند و یا قاطعانه علیه چنین دستوری عمل می کنند. این امر نفوذ و

اعتبار شاه را با قاطعیت بیشتری از توطئه های سرهنگ ها، از میان می برد و (برخلاف سرهنگ ها) حفاظی

برابر خود ندارد و در مقابل آن نمی توان نقشه ای طرح کرد.

4 فشارهایی که ایران دچار آن است ناشی از تکان شدید فرهنگی نوسازی و انتظارات غلوآمیز

درباره رشد اقتصادی و واقعیت زیربنای ناچیز اجتماعی است، نزدیک ترین علت آشوب های ایران، ناشی

از هجوم سیل وار مهاجرین از دهات به حومه های پر جمعیت شهرها است.


طریقه کوتاه مدت پاسخگویی به شکوه های مردم این بوده است که وعده های بیشتری بدهند (مثلاً

وزیر آموزش و پرورش و عده 18000 خانه برای معلمین داده است). این بدترین نتیجه قابل تصور

ص: 809

می باشد زیرا (الف) برای تحقق امکان پذیر نیست و (ب) خواست های دیگران را باشکوه بر می انگیزد.

6 هرگونه برنامه واقعی دراز مدت جهت ثبات در ایران باید خودخواهی ها و ساخت قدرت اسلام

سنتی را تسکین دهد زیرا اسلام سنتی به خواستهای واقعی (غربی) جهت فاضلاب و راهها و خانه ها و

خدمات پاسخ می گوید و همچنین جریان هجوم سیل آسای مهاجرین به شهرها را مهار کند (محدودیت

اخیر مالیات بر تولیدات کشاورزی گامی در جهت درست بود) و همچنین باید یک حزب سیاسی برای

پشتیبانی از سوی گروههای طبقه متوسط پایین تر که از برنامه های دولت سود می برند ایجاد کند. در حال

حاضر آن طوری که اوضاع و احوال نشان می دهد اشخاصی که از شاه پشتیبانی می کنند به هیچ وجه قادر

به اقدام نیستند. در واقع نگاهی به گذشته نشان می دهد که شکست در سرو صورت دادن به حزب رستاخیز

بزرگترین شکست شاه به شمار می رود.

7 ناپدید شدن شاه فاجعه بزرگی خواهد بود، نه تنها بدان علت که یک نفر مانند قذافی ممکن است

قدرت را بدست گرفته و یک حکومت رادیکال منسجم سازمان دهد، بلکه بدان علت که رهبر دیگری با

نیروی جاذبه یا قدرت سبع حیوان صفتانه که بتواند ایران را به نحو منسجمی اداره کند وجود نخواهد

داشت. ایران بدون شاه شاید شاهد کودتا پس از کودتا باشد و امواج ناآرامی، نیروی کشور را به زوال

بکشاند و ظرفیت کشو را برای هرگونه منطقه ای از میان ببرد.



دولت شریف امامی، تحلیل و طرح

ص: 810

شماره 63

تاریخ: 16 اکتبر 1978 24 مهر 1357

شماره: 10061

طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهران

به: وزارت امورخارجه واشنگتن

موضوع: دولت شریف امامی، تحلیل و طرح

خلاصه: این اولین برگ از سری تلگرافهایی است که عوامل مهم مرتبط با وضع داخلی ایران را تحلیل

می کند. دولت آشتی شریف امامی با مواجه با محذور حکومت نظامی کار خود شروع کرد و هنوز در تقلای

حل مشکلات ناآرامی های داخلی است که با هدایت رهبران مذهبی ایران و همکاری گروه گسترده ای از

شاکیان سیاسی اقتصادی جریان دارد. این دولت با تهیه پیش نویس قوانین آزادی مطبوعات، اداره

دانشگاهها و اجتماع که بلافاصله با انتقاد شدید روبرو گشت که این قوانین از قوانین مشمول اصلاح قبل

بدتر هستند، بدجوری ضربه خورد. معهذا، دولت می خواهد پایداری کند و امتیازاتی به رهبران مذهبی که

(فعلاً سعی در مذاکره با ایشان دارد) داده است، افزایش دستمزد را برای آرامش کارکنان داخلی و دولتی

تأیید نموده، فشار مبارز ضد فساد را براساس درخواست مجلس و مردم برای تنبیه سودجویان به عمل

آورده است.

شکست مذاکرات با رهبران مذهبی محققا به سقوط زودرس دولت می انجامد و حتی وصول توافقی

در این مورد تضمینی برای ادامه حکومت نیست. ضعف آشکار شده دولت ایران در آینده نگری به اضافه

مسایل خدمت به یک آقای سخت گیر به صورت شاه و هماهنگ کردن خود با مدیریت جداگانه حکومت

نظامی باعث ایجاد مسایل فرعی زیادی گردیده است. ادامه وضع منجر به تولید ناآرامی که در حد کنترل

رهبران مذهبی نیست می گردد. هرگونه تلاش که به درگیریهای خونین بیانجامد، امکان دارد رهبران

مذهبی را وادار به نقض مصالح نماید. پایان خلاصه

1 در مواجهه با اعتراضات به مقیاس وسیع به رهبری محافظه کاران مذهبی، شاه دولت تکنوکرات

آموزگار را برکنار کرد (27 اوت) و دولت جدید شریف امامی تشکیل شد. مأموریتش آرام کردن و

همکاری با مذهبیون و عوامل دیگر مردمی که در تظاهرات وسیع دست دارند بود. کابینه جدید ترکیبی از

مهارت و تجربه است. سن متوسط هیئت دولت نسبت به قبل بیشتر بوده و کمتر تحصیل کرده آمریکا

هستند.

برخی سابقه عضویت حزب توده دارند. شریف امامی قبلاً خود نخست وزیر بوده و شش تن از

وزیرانش در زمینه اقتصادی از کابینه قبلی منتقل شده اند. دیگران سیاستمداران مسن تری هستند که به

مسایل مردم بیشتر توجه دارند. به عنوان یک برخورد سمبلیک وزیر امور زنان حذف شده. سازمان اوقاف

تحت ریاست کنی که بین عناصر مذهبی خیلی شناخته شده است، به سطح وزارت ارتقاء داده شده است.

شریف امامی خود از خانواده ای مذهبی بوده و همانند آزمون وزیر امور اجرایی وابستگی مذهبی

دارد. آنها با تمام احوال به شاه وفادار بوده و نخست وزیر شخصا تقرب خاصی به شاه دارد. هر چند اعتبار

مذهبی شریف امامی و آزمون بین مجامع روحانیت مبارز مورد سؤال بوده و معتقدند که رفتار غیر مذهبی

ص: 811

و حتی شهرت فساد آنها وجهه مذهبی آنها را خدشه دار کرده است.

2 در مراسم معرفی دولت به شاه گفته شد که اختیارات بیشتری درخواست و حاصل شده و احتمال

انتقال کابینه به دولت قوی تر وجود دارد. او واقعا اقدام به خنثی کردن انفجار آمیزترین مسئله نمود و در

زمینه مذهبی امتیازاتی داد. تقویم هجری به جای تقویم شاهنشاهی پهلوی (که تازه معرفی شده بود) به کار

گرفته شد، کازینوهای قمار بسته شد، اعضای کمی از بهائیها و دیگر عناصر مشکوک مرتبط به آنها مورد

تنفر شیعه اصولی (مثل هویدا) کنار گذاشته شدند. و خواهر تنی اشرف که شکایات فراوانی از او شده از

اخبار حذف شد.

در واقع اکثر وابستگان خاندان سلطنتی (که متهم به فساد بودند) کشور را ترک کرند. فقط شهبانو در

مراسم عمومی با شاه حضور یافت.

3 متأسفانه روحیه شریف امامی در اثر تظاهرات وسیع تهران در آخر رمضان که ارتش، دولت و شاه را

تا حد برقراری حکومت نظامی در 11 شهر (علاوه بر اصفهان) ترساند، شدیدا ضربه خورد. اولین برخورد

ارتش با تظاهرات در میدان ژاله تهران (18 سپتامبر) منجر به قتل تعداد کثیری گردید. این «قتل عام»

رهبران مذهبی محافظه کار را نیز برعلیه شریف امامی برانگیخت و او نتوانسته از این ضربه بهبود پیدا کند.

4 برنامه اساسی دیگر شریف امامی مبارزه با فساد است، وزیر پیشین بهداری (دولت های هویدا و

آموزگار) متهم گردیده و برعلیه کارمندان عالیرتبه دیگری نیز اقدام گردید. هدفهای بعدی، بازپرسی

تاجران بزرگ بود (از یکی از نمایندگان سلب مصونیت گردید) و سخن از لیست هزار نفری برای بازجویی

و صدها نفر که حق خروج از کشور ندارند است. وزیر دادگستری باهری (عضو حزب توده در جوانی)

اعلام کرده که اقدامات قانونی وقت گیر بوده و اثبات اعمال خطا در اغلب مسایل مشکل است. موضوع

اقامه دعوی علیه ارتشبد نصیری رئیس ساواک به دادگاه نظامی محول شد. وزیر دربار جدید اردلان (به

جای هویدا) با جنجال فراوان اعلام کرد که شاه خاندانش را از مشارکت در معاملات تجاری محروم کرده

است. تمام این قضایا با تردید از نظر عمومی مردم و پارلمان می گذشت که اغلب نمایندگان محافظه کار

وفادار به دستگاه شروع به حمله به دولت سابق در زمینه فساد و عدم کفایت اداری کرد.

5 در زمینه سیاسی دولت شریف امامی جدی ولی ناشیانه بر خورد کرده است. دولت با تأنی سقوط

تنها حزب حاکم (رستاخیز) را باعث گردید و جایگزینی گروههای متعدد و احزاب را در جهت انتخابات

آزادی که شاه قول داده در ژوئن آینده صورت پذیرد تشویق کرده است. مطبوعات پس از سالها اختناق و

سانسور شدید آشکار و نهان به طور شگفت انگیزی آزاد شده اند. برنامه های زنده رادیو تلویزیونی ضد

دولتی از پارلمان پخش شد. چند روز سانسور حکومت نظامی (12 14 اکتبر) منجر به قول آزادی های

تضمین شده مطبوعات از سوی شریف امامی گردید. دولت لایحه سه قانون دولتی، آزادی مطبوعات،

استقلال دانشگاهها و آزادی اجتماعات را با قید فوریت به مجلس داده، متأسفانه دو قلم اینها از سوی

دولت قبلی تهیه شده بود و هیچ یک به نظر موکلین مشمول آن قوانین نرسیده بودند، به همین جهت

اعتراض مطبوعات، ادارات دانشگاهی و وکلا، اعضای مجلس متفقا در اعتراض به محدودیت بیشتر این

قوانین به جای آزادی بیشتر بلند شد که در اثر این انتقادات و علیرغم فوائد احتمالی آنها، هر سه قانون در

پارلمان با زحمت روبرو شده و برای مطالعه و بحث بیشتر و اصلاح اعاده گردید. این موضوع اعتبار

شکننده دولت جدید را در هم ریخت.

ص: 812

6 کوشش های دولت برای اجتناب از برخورد اقتصادی به علت ایجاد اعتصابات کارکنان دولت،

مناطق نفتی، و دیگر کارگران صنعتی بدفرجام بود و با روحیه اصلاح طلبانه ای، دولت به سرعت

خواسته های اقتصادی را به صورت مضاعف کردن دستمزد کارگران انجام داد که منجر به اعتصاب

کارکنان بخش خصوصی برای خواسته های مشابهی گردید. این عمل نیز احتمالاً منتهی به افزایش حقوق

کارکنان شرکت های شخصی خواهد گردید و بدین ترتیب علیرغم نتیجه ای که دولت از تقلیل بودجه

دفاعی و دست زدن به برنامه های اقتصادی وسیع مانند توقف خریدهای آتی راکتورهای اتمی برای

کاستن بخشی از تورم دارد، یک دور تورم آمیز آغاز شده است.

7 تمام این پس رفتن ها و خطاها همراه با انتقاد پارلمان و مردم طبعا باعث درگیری در کابینه که خود

یک مجمع فاقد امید شده است، علیرغم ناخشنودی مسئولین وزارتخانه های اقتصادی و دیگر

خصومت های شخصی فقط دو استعفا انجام شده، یکی وزیر بهداری که بلافاصله تعویض شد، و دیگر وزیر

علوم و آموزش عالی (که استعفا او هنوز بر ملا نشده) امکان استعفاهای دیگر را نمی توان نفی کرد.

خصوصا باتوجه به انتقادات پراکنده پارلمانی و دیگران که اتهامات ایراد شده آنها مبنی بر بی کفایتی و

فساد می تواند به مصادر حاضر امر نیز مانند بسیاری از اسلاف آنها نسبت پیدا کند. ولی شاه مصمم به

تغییراتی در نخست وزیر نبوده و ما در انتظار کوشش های جدی برای مسکوت گذاردن درگیریهای کابینه

هستیم.

8 مشکل جدی دولت اینک در اواسط اکتبر خاتمه دادن به بی نظمی توسعه یافته در شهرها و دهات

ایران است که باعث تلفاتی از متظاهرین و نیروی پلیس شده است. یک عامل مهم ناآرامی گسترده

دانشجویان که اغلب حمایت اعضای دانشکده ها را نیز با خود دارد و اخیرا به دبیرستانها و معلمین سرایت

کرده است. خط مشی دولت مذاکره آرام با رهبران مذهبی و سیاسیون مخالف در عین حال و کنترل نمودن

اغتشاش بوده و به این امید که باعث انزوای اخلال گران که وابسته به گروههای افراطی هستند بشود.

کوشش هایی غیرمستقیم برای قانع کردن خمینی صورت می پذیرد. در صورت موفقیت این کوشش ها راه

درازی را برای تفاهم با مشکلات مشابه دولت با دانشگاهها و گروههای دانشجویی وجود دارد. واضح

است که هدف دولت اجتناب از گسترش حکومت نظامی و در واقع پایان دادن هر چه زودتر آن قبل از

انتخابات تابستان سال آینده است.

9 پس از گذشت دو ماه از تصدی امر در دوران اغتشاشات ناگهانی، دولت شریف امامی عملکرد

اشتباهی ارائه داده و گرچه ظاهرا می خواهد او را برای آینده نزدیک بر سر کار نگهدارد ولی هنوز به

صورت عامل انتقالی مختصری به آن نگاه می کند. ملت در ماههای گذشته از ریشه تکان خورد و هیچ

دولت دوره جدید خاطره ای از مشکلات چنین پیچیده و انفجاری نداشته است، به علاوه نخست وزیر

مجبور بوده که در داخل دستگاه خود با یک شاه خودنگر، دور از وقایع و اغلب خود رأی و همچنین

فرماندهی عالی نظامی خشمگین، بی قرار و گاهگاه خشن وفق دهد. محدودیت حوزه عمل او در وضعیت

کنونی بسیار آشکار است.

10 اگر شریف امامی به حصول تفاهم با رهبران مذهبی در جریان مذاکرات نایل شود، یک قدم بزرگ

در جهت سکون سیاسی برداشته است. واضح است که این کوشش می بایست برای او در درجه اول قرار

گیرد. ولی دولت او با قصور در توجه به عواقب اقدامات شتابزده و ناگهانیش خود را انگشت نما کرده است.

ص: 813

با کوشش در جهت جلب رضایت اقشار گوناگون مردم توسط رشدهای سریع (از قبیل بالا بردن فوق العاده

دستمزدها، ارائه مواد نامناسب به مقننه و غیره)

دولت ایران سهوا به ایجاد عکس العمل های خشمگینانه دیگر مدد رسانه است. این اعمال به مشکل بزرگ

دولت در هماهنگ کردن خود با احوال شاه و اقدامات ارتش افزوده می شوند و می توانند به تضعیف اثر

موفقیت های احتمالی دولت در مذاکراتش با رهبران مذهبی کمک نمایند.

11 سؤال دیگر این است که آیا رهبران مذهبی قادر به کنترل مهار یا اداره کامل بی نظمی های گسترده

هستند؟ ایشان امسال رهبری ناآرامی ها را داشتند و باید دید که آیا باتوجه به عناصر متعدد مستقل

جمعیت که اینک در پی منافع خود آشوب ایجاد می کنند آنها می توانند جهت جریان را دگرگون سازند. اگر

رهبران مذهبی نتوانند در این جهات کاملاً مؤثر واقع شوند، دولت مجبور خواهد شد که با اغتششات

مقابله کند و سرکوب شدید آنها می تواند باعث خونریزی شود و لذا رهبران مذهبی را دوباره به خاطر حفظ

وجهه شان در میان مردم به میدان جنگ بکشاند.

سولیوان



ارزیابی اطلاعاتی درباره ایران

ص: 814

سند شماره 64

طبقه بندی: سری

ارزیابی اطلاعاتی درباره ایران

فهرست مطالب

1 زمینه نا آرامی کنونی

ناهنجاری های اجتماعی

دشواریهای اقتصادی

بن بست سیاسی.

2 چشم انداز کوتاه مدت

تحمیل حکومت نظامی

آرام کردن مخالفین

اثر بر روی سیاست خارجی و دفاعی

3 مشکلات دراز مدت

اقتصاد و نفت

تشنجات داخلی

نقش منطقه ای

جهت گیری بین الملل

4 چشم انداز تا آخر سال 1985

فرمانروایی پهلوی

حکومت نظامی

کنترل غیر نظامی

سری غیر قابل دسترسی برای خارجیان

بحث


1 زمینه ناآرامی کنونی

1 زمینه ناآرامی کنونی

ایران در سال 1978 دچار آشوب سیاسی و ناآرامی های داخلی جدی تری از هر زمانی در دوران

سلطنت 37 ساله محمد رضاشاه پهلوی است. آنچه طنزآمیز به نظر می رسد این است که ناآرامی که

موقعیت شاه را تهدید می کند به اندازه زیادی ناشی از موفقیت او در پیشبرد تغییرات اجتماعی و رشد

اقتصادی در جامعه سنت گرای ایران بوده است.

این تغییر به اندازه ای سریع بود، که از توانایی نهادهای اجتماعی اقتصادی و سیاسی کشور برای انطباق

خود با آن پیشی جسته است. اثر جمیع مشکلات جدی ناشی از هر یک از این زمینه ها بوده است که

تصاعد تظاهرات خیابانی را که منجر به اعلام حکومت نظامی در سپتامبر 1978 تسریع کرده و می توان

گفت که یک تحول ناهنجار که مخالف میل مردم بوده باعث بوجود آمدن آن شده است. علیرغم حکومت

نظامی ناآرامی عمومی ادامه یافته و در واقع مشکل های جدیدی از قبیل متوقف شدن وسیع کار و

ص: 815

تحریم های دانشجویی و دانش آموزی به خود گرفته است.


بدبختی های اجتماعی

بدبختی های اجتماعی

مدرنیزه شدن سریع جامعه ایران در 15 سال اخیر منافع قابل ملاحظه ای برای جمعیت ایران آورده

است چه در زمینه تعلیم و تربیت و چه در خدمات پزشکی ولی در عین حال باعث شده است که

اختلال هایی جدی بوجود آورد که به طور مستقیم به ناآرامی های داخلی کمک کرده اند. انقلاب سفید شاه

که رسما از سال 1963 آغاز شد و بعدا نام انقلاب شاه و ملت را گرفت تغییرات اساسی ولی ناقص در

قشرهای پایه ای جامعه ایران ایجاد کرد که از جمله آنها مالکیت زمین، رشد زندگی روستایی و توزیع آب و

سیستم دادگاهها و تعلیم و تربیت و خدمات پزشکی و نقش روحانیون و زنان بوده است. اثرات اجتماعی

صنعتی کردن سریع و در واقع اجباری و ظهور تسریع شده یک طبقه متوسط مدرن و جریان فزاینده سریع

شهرنشینی را باید به اثرات بر هم زننده این اصلاحات افزود.

آنهایی که اکنون شاه را به مبارزه طلبیده و درپی آنند تا نظام سیای ایران را اصلاح یا جایگزین کنند از

گروهی برخاستند که از دگرگونی جامعه و به ویژه تعداد فزاینده جوانان تحصیلکرده سود برده اند و

همچنین از میان گروهایی که فاقد هرگونه امتیازی بوده و به ویژه مهاجرین بدون مهارت به مناطق شهری

تشکیل شده اند. هر دو مقوله حتی اگر به نظر بگیریم که تنها در معرض تأثیر رسانه های گروهی قرار

گرفته اند تا اندازه ای اندیشه ها و ارزش های مدرن و غیر مذهبی را از آن خود کرده اند و این امر آنها را برای

زندگی در یک محیط خشن غیر مشخص شهری عاجز ساخته است و آنها را برآن داشته است تا هرگونه

حاکمیت و اعتباری را از جمله حاکمیت شاه یا اسلام سنتی را به مبارزه بطلبند این تحول اخیر وسیله ای

بوده است تا تمایل نیرومند رهبران با نفوذ مذهبی را برای مخالفت با نوسازی تقویت کند.


دشواریهای اقتصادی

دشواریهای اقتصادی

تا اواخر رشد مداوم و سریع، اقتصاد ایران ظاهرا قادر به نظر می رسید تا پیشرفت مادی کافی را برای

غلبه بر اثرات سوء مشکلات فزاینده اجتماعی تأمین کند. ولی اکنون حکومت و مردم ایران آگاهند که

منافع بدست آورده اقتصادی به خوبی توزیع نشده است و این که سودهای آینده به این آسانی سرازیر

نخواهند شد و اینکه کیفیت همگانی زندگی ممکن است بهبود نیابد و حتی در زمینه هایی که اقتصاد سیار

سریع رشد کرده است. به دلیل اینکه آرزوهای واقعی همه طبقات از امتیازات مادی که بدست آورده اند

فراتر رفته است و علاوه بر این اثرات سیاسی اوضاع اقتصادی بیش از خود واقعیت اقتصادی که عبارت از

این است که این واقعیت که یک نفر ایرانی نمونه اکنون از یک سطح زندگی بالاتری از هر زمانی در گذشت

برخوردار است، آشوب انگیزتر است. موارد گله ها درباره تورم، فساد و توزیع فزاینده نابرابر ثروت و

هم چنین نیازهای مشخصی مانند مسکن، غذا، حمل و نقل، کار و خدمات اساسی عمومی دور می زند.

دشواریهای اقتصادی که به ناآرامی کنونی کمک کرده است در درجه اول ناشی از طرح های جاه طلبانه

صنعتی کردن کشور در اوایل و اواسط دهه 1970 بوده است. مثلاً برنامه سرمایه گذاری 5 ساله سالهای 78

1973 که براساس درآمدهای پیش بینش شده نفتی تنظیم شده بود( باتوجه به این که در سالهای 74

1973 قیمت های نفت چهار برابر شده بود) شامل 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری در طرح های رشد

ص: 816

اقتصادی بوده است. در دوران 76 1970 ایران از نرخ رشد تولید ناخالصی ملی سالیانه 10% برخوردار

بود ولی در عین حال دچار مشکلات مربوط به آن نیز شده بود که عبارتند از کمبود کارگر ماهر و بعضی

کالاها، انبارها، بنادر و تأسیسات توزیع داخل پیش از اندازه انباشته شده و تأخیرهای جدی ناشی از

دیوانسالاری و تورم فزاینده (24 درصد در سال 1977) و غفلت نسبی در زمینه کشاورزی و بخش

خصوصی. این موج فراوانی در سال 1977 متوقف شد و در آن هنگام نرخ رشد متوسط تولید ناخالص

ملی به کمتر از 3% رسید و هدف های محقرانه تری در نظر گرفته شد ولی زیان سیاسی به ویژه در میان

کارگران شهری و پیشه وران خرده پا و صنعتگران کار خود را کرده بود.


بن بست سیاسی

بن بست سیاسی

نظام سیاسی ایران نتوانسته است بنحو مؤثری به هجوم تقاضاهایی که ناشی از مشکلات متعدد

اجتماعی و اقتصادی کشور بود، پاسخ مثبتی بدهد. آنچه موجب تضادهای ضد و نقیض می شود این است

که شاه و حکومت اکنون دستخوش عواقب فرمانروایی درازمدت خودکامانه او شده اند که کمتر فرصت

برای مشارکت عموم داده است و همچنین شاه دستخوش لبیرالیزه کردن سیاسی شده است که تظلمات

بیان شود و این امر به ناآرامی های جدی منجر شده است، برنامه لیبرالیزه کردنی که شاه در سال گذشته

آغاز کرده در واقع به مطبوعات آزادی قابل ملاحظه ای داده است و اجازه تشکیل احزاب سیاسی را غیر از

حزب رسمی رستاخیز و وعده انتخابات آزاد در سال 1979 داده است.

علاوه براین این برنامه همراه با کاهش محسوسی در بکار بردن روش های پلیسی ساواک و سایر

بنگاهها برای خبرگیری و کنترل فعالیت های سیاسی بوده است. در نتیجه این برچیده شدن مهارها و

محدودیت ها، بیان سیاسی از سوی گروههای وسیعی از مردم اعم از وفادار یا مخالف مانند قارچ روئیده و

بطوری که ورای توانایی نهادهای رسمی تضعیف شده کشور و برای مقابله با آن شده است. نه دولت هنوز

آن آمادگی را که برای پذیرفتن وظایف و مسئولیت های یک نظام سیاسی دمکراتیک لازم است، ندارند.

حزب رستاخیز عملاً در میان این آشوب از هم متلاشی شده است و مجلس هر چند به عنوان یک

تریبون بحث در اطراف مشکلات کشور بیشتر از هر زمانی از سالهای 1950 فعال تر بوده است و بنابراین

به عنوان یک سوپاپ اطمینان مورد استفاده قرار گرفته، نتوانسته است راه حل های مؤثری برای رهایی از

این بلاتکلیفی سیاسی یا رهبری در مقابله با آن فراهم کند بنابراین بار سنگین تماما بر روی شاه (و بر روی

حکومت جدید و به طور کلی ضعیف، جعفر شریف امامی نخست وزیر) برای متعادل کردن لزوم نظم عمومی

با ضرورت یک راه حل سیاسی افتاده است. رهبران ارشد نظامی برای شق اول اصرار دارند در حالی که

مخالفین غیرنظامی خواستار شق اخیر هستند.

مخالفین غیرنظامی که علم مبارزه را بر افراشته اند دارای دو عنصر اساسی هستند یعنی جانشینان

دست چپی جبهه ملی سالهای 1950 که اکنون تا میزان محدودی تحت نام نهضت آزادی ایران فعالیت

می کنند و جامعه محافظه کار مذهبی شیعه میلیون نیروی خود را از روشنفکران طبقه متوسط طبقه بالای

شهرها کسب می کنند و به طور کلی با حکومت خودکامه مخالفند. در حالی که مخالفان مذهبی از طبقات

پایین و پایین متوسط برخوردارند و در درجه اول با سیاست های اصلاح طلبانه شاه که وضع مذهب را در

کشور تهدید می کند مخالفند، علاوه اینها مخالفین سازمان یافته شامل مجاهدین خلق که عضویت خود را

ص: 817

از میان مخالفان مذهبی تکمیل می کند و چریک های فدایی خلق که دارای گرایش چپ است و از میان

دانشجویان دانشگاه سربازگیری می کند و همچنین حزب توده (کمونیست). رهبران مذهبی، به ویژه

چهره هایی مانند آیت اللّه روح اللّه خمینی تبعید شده و آیت اللّه شریعتمداری از شهر قم نفوذ بزرگی بر روی

توده ها دارند و به سرعت می توانند آنها را بسیج کنند ولی در گذشته آنها توانایی محدودی برای سازمان

دادن خود و پیروان خویش نشان داده اند. احزاب چپ گرا و گروههای تروریستی بهتر سازمان یافته اند ولی

پیروان کمتری دارند. رهبران چندین گروه مخالف لزوم تشریک مساعی با یکدیگر را احساس می کنند

ولی تاکتیک ها و اهداف متفاوت آنها که در زیر درباره آنها بحث خواهد شد همکاری مؤثر را غیرممکن

ساخته است.


2 چشم انداز کوتاه مدت

2 چشم انداز کوتاه مدت

دورانی که به اواسط سال 1979 ختم می شود احتمالاً، در تعیین توانایی شاه به حفظ قدرت و

اختیارات سلسله پهلوی و نظام موجود سیاسی ایران، در یک شکل تضعیف شده که بتواند مانند گذشته

انجام وظیفه کنند، دوران بحرانی خواهد بود شاه در این چهارچوب زمانی، ضرورتا باید قدرت تصمیم و

توانایی خود را برای حفظ نظم کشور نشان دهد زیرا هرچند حکومت نظامی را می توان به ماورای تاریخ

انقضای آن در مارس 1979 تمدید کرد چنین کاری موضع شاه را باز هم بیشتر تضعیف خواهد کرد و این

منزله آن خواهد بود که شاه به طور ضمنی به ناتوانی خود برای برقراری مجدد ثبات و اعتماد اعتراف کرده

است. علاوه بر این شاه وعده داده است که انتخابات چهار ساله مجلس که تاریخ آن تابستان 1979 است

انجام خواهد گرفت و آزاد خواهد بود، وفا کردن به این تعهد مستلزم دادن امتیازات بی سابقه ای چه از

جانب شاه و چه از جانب مخالفین عمده او خواهد بود. اگر شاه بتواند پاسخگوی این... مبارزه جویی باشد

مهلتی برای خویش بدست خواهد آورد ولی اگر موفق نشود موقعیت او به تدریج و بنحو متصاعدی متزلزل

خواهد شد.


تحمیل حکومت نظامی

تحمیل حکومت نظامی

شاه و حکومت در کوشش برای حفظ نظم مدنی در ماههای آینده حتی در شرایط حکومت نظامی با

دشواریهای بزرگی مواجه خواهد شد، هر چند ثبات نسبی از ماه سپتامبر در تهران و یازده شهر دیگری که

حکومت نظامی در آن برقرار شده به چشم می خورد، معذالک آشوب های داخلی و حوادث تروریستی در

سراسر کشور توسعه یافته و دست کشیدن از کار باعث تعطیل شدن مؤسسات متعدد دولتی و بعضی از

مؤسسات شخصی شده است و تحریم کلاس ها از سوی دانشجویان، گشایش بیشتر دانشگاهها را به تأخیر

انداخته است. آنچه مضحک به نظر می رسد این است که موقعیت حکومت در برقراری مجدد نظم در این

اوضاع و احوال بنحو فزاینده ای در ادامه آمادگی مخالفان اعتدالی تر اثر خواهد گذاشت تا به هم مذهبان و

هم مسلکان سیاسی خود توصیه خویشتن داری کنند.

نمایندگان حکومت سرگرم مشورت با رهبران مذهبی برگزیده و سیاست مداران غیرمذهبی هستند و

با اندکی موفقیت می کوشند تا بر علاقه آنها در اجتناب از هرج و مرج و تأمین تغییرات کنترل شده و ثبات

اساسی مداوم فائق شوند. این تاکتیک باعث خاتمه آشوب ها نخواهد شد و انتقادکنندگان را خرسند

ص: 818

نخواهد ساخت ولی ممکن است باعث دفع وقت شده و مانع تحکیم بیشتر مخالفان شود در حالی که

بی نظمی های جدی تری تکرار شود انحصار قدرت در دست نیروهای مسلح و امنیتی ایران از لحاظ نظر و

تئوریکی به آنها قدرت کافی می دهد تا مانع آن شوند که آشوب ها از کنترل آنها خارج شود یا در آینده

بسیار نزدیک یا در سال 1979 اگر تمدید حکومت نظامی ضرورت پیدا کند این نیروها هر چند برای

کنترل اغتشاشات خوب آموزش ندیده اند معذالک دارای تجهیزات ویژه و آموزش محدود اضافی هستند

و قادر خواهند بود رژیم را تحت حمایت خود بگیرند ولی تا زمانی که وفادار باقی بمانند و عزم وفادار

بودن را داشته باشند. نظامیان در حال حاضر از رژیم حمایت می کنند و حاضرند از آن با قوه قهریه دفاع

کنند ولی واضح است که در میان پرسنل آنها درجات مختلفی از وفاداری و پشتیبانی وجود دارد.

افسران ارشد همه چیز خود را از این رژیم دارند و از لحاظ سیاسی از همه محافظه کارترند و تمایل به

حداکثر وفاداری نسبت به شاه را دارند. این افسران ارشد بودند که شاه را متقاعد ساختند تا حکومت

نظامی را اعلان کند معذالک این افسران بیش از همه در اوضاع و احوال افراطی برآن خواهند بود تا

سرخوردگیهای خود را با ناآرامی مداوم جبران کرده و با آشوب های حکومت کشوری خواستار حکومت

نظامی یا کودتا گردند، ما اطلاعات کمتری درباره روش و موضع افسران جزء و سربازان وظیفه داریم ولی

این افسران و سربازان به ویژه مانند خود تظاهرکنندگان، به طور عمده از طبقات محرومتر شهرها و از

طبقات پایین و متوسط پایین تغذیه می شوند، بنابراین اگر امنیت عمومی در هم بریزد کمتر یقین حاصل

است که این عناصر از میان نظامیان به دستور مافوق های خود برای شلیک به طرف تظاهرکنندگان صرفا

به خاطر حمایت از شاه و حکومتی که از طرف وی منسوب شده اطاعت کنند. از میان چندین واحد نظامی

که برای تحمیل حکومت نظامی در دسترس است گارد شاهنشاهی که اکنون در تهران مستقر شده و تیپ

نیروهای ویژه و سربازان هوابرد از طرف حکومت ایران بیش از همه قابل اتکاء تلقی می شوند.


آرام کردن مخالفان

آرام کردن مخالفان

اوضاع امنیتی سرانجام به آرامی ولی تنها پس از اینکه امتیازات مهمی از سوی شاه و حکومت علاوه بر

آنچه تاکنون پیشنهاد کرده اند داده شود. این امتیازات در همه زمینه ها لازم خواهند بود اعم از اجتماعی،

اقتصادی و سیاسی، معذالک حتی امتیازات بسیار وسیعی نیز ادامه آرامش را تأمین نخواهد کرد زیرا در

میان ایرانیان و یقینا در میان مخالفان سیاسی و مذهبی یک گرایش عمومی و همگانی وجود دارد که

هرگونه امتیاز را نشانه ای از ضعف می دانند که بایستی مورد بهره برداری قرار گیرد و آن را عناصر مثبت

یک راه حل سیاسی نمی دانند بنابراین شاه و حکومت لازم است امتیازات به موقع را که به خوبی تشریح

شده است با اعمال عاقلانه حاکمیت کافی و نیروی قهریه توأم نمایند تا آنهایی را که ارفاق را با ضعف

یکسان می دانند و بازهم بیشتر رژیم را به مبارزه خواهند طلبید بترسانند. تقاضاهایی که از طرف چندین

گروه مخالفین عنوان می شود از لحاظ محتوا و روح عنوان شدن و احتمال پذیرفته شدن به وسیله رژیم

بسیار متفاوت است. روحانیون شیعه که مؤثرترین گروه مخالفان را تشکیل می دهند همچنین در میان خود

با یکدیگر متفاوتند. بانفوذترین رهبر آنها آیت اللّه خمینی که سالها تبعید شده خواستار سرنگون کردن شاه

و برقراری یک حکومت الهی بوده است. و بنابراین عملاً هیچ شانسی نیست که شاه یا هرگونه حکومت غیر

مذهبی با او به یک راه حلی برسد. چهره های مترقی تر مذهبی در ایران از جمله آیت اللّه شریعتمداری

ص: 819

روحانی سرشناس خواستار نقش کاهش یافته تری برای شاه و اجرای نظارت بر قوانین از سوی یک کمیته

روحانیون هستند که تطبیق قوانین را با تعالیم اسلامی تشخیص دهد. این ماده در قانون اساسی وجود دارد

ولی تاکنون اجرا نشده است. هر چند شانسی نیست که یک چنین هیاتی اجازه حق وتو داشته باشد

معذالک شاید فرجه ای برای یک راه حل آشتی بین طرفین وجود داشته باشد. رهبران مذهبی شیعه

صرفنظر از رقابت های شخصی و اختلاف بر سر هدف های نهایی در تقاضاهای خود مبنی بر اینکه شاه

برنامه های نوسازی اجتماعی خود را متوقف سازد با یکدیگر وحدت دارند و آنها معتقدند که این برنامه ها

اثرات فاسدکننده و دنیوی کننده ای بر روی جامعه سنتی اسلامی داشته است.

سیاستمداران و به ویژه آنهایی که با جبهه ملی وابستگی دارند و همچنین آنهایی که رهبری احزاب

کوچک مستقل را که به پیش بینی انتخابات سال 1979 تشکیل شده است، به عهده دارند، اکثرا تقاضا

دارند که نقش شاه بنحو محسوسی کاسته شود و یک سلطنت مشروطه با یک نخست وزیر مستقل از شاه

برقرار شود. این سیاستمداران که گرایش به چپ دارند خواستار حقوق وسیع تر مدنی و پایان دادن به فساد

و امتیازات و یک سیاست خارجی مستقل از جمله شل تر شدن پیوندهای ایران با ایالات متحده امریکا

هستند. این گروه از سوی بخش مهمی از طبقه متوسط مدرن پشتیبانی می شود ولی از داشتن پیروان وسیع

متعصب ملاها برخوردار نیست این ملغمه از مخالفان غیرنظامی از لحاظ اصولی با برنامه شاه درباره

مدرنیزه کردن جامعه و اقتصاد ایران مخالفتی ندارد و از هرگونه توسعه آزادیهای سیاسی بیشتری استفاده

را می برد بنابراین شاه و حکومت شانس بهتری از سازش با این گروه را دارد تا با هرگونه عنصر دیگری از

مخالفان هیچ گونه احتمالی نیست که رژیم کنونی بتواند زمینه مشترکی با دو گروه تروریستی کشور یا با

حزب توده پیدا کند همه اینها می خواهند شاه را سرنگون کنند. کمونیست ها و چریک های فدایی خلق یک

حکومت غیرمذهبی مارکسیستی برقرار می کردند (اگر پیروز می شدند) و مجاهدین خلق ظاهرا از

حکومت الهی که مورد تقاضای رهبران شیعه محافظه کار ریشه ای است پشتیبانی می کنند. دستگاههای

امنیتی ایران ظرف سالهای گذشته مؤثر بودن این گروههای رادیکال را بنحو محسوسی محدود کرده است

و نتیجه این شده است که آنها نتوانسته اند یک حمله هماهنگی علیه رژیم برپا دارند حتی هر چند که آنها با

یکدیگر در تماسند و عضویت بعضی از آنها درهم آمیخته است. این گروهها سازمانهای مخفی و زیرزمینی

دارند که ممکن است آنها را قادر سازد که در آینده نقش مؤثرتری در بی نظمی داخلی به ویژه از طریق

کاربرد تروریسم داشته باشند. شاه تاکنون در کوشش خود برای پایان دادن به ناآرامی داخلی و اعلام

تحمل رهبران میانه رو مذهبی و سیاسی یک سلسله امتیازاتی داده است. در زمینه جامعه و مذهب

نخست وزیری (شریف امامی) منصوب کرده است که دارای روابط حسنه با رهبران شیعه است و بعضی از

کارمندان دولت را که اعضای فرقه بهایی بوده اند و از طرف شیعیان جزو گروه بدعت گذاران به شمار

می آیند از کار برکنار کرده و پست وزارتی امور زنان را در کابینه حذف کرده و مسئولیت اداره اوقاف را به

سطح وزارت رسانده و کازینوهای قمار را تعطیل کرده و از تقویم به اصطلاح پهلوی به تقویم اسلامی

رجعت کرده و مذاکرات خصوصی را با رهبران مذهبی آغاز کرده است برای رفع تقاضاهای اقتصادی

حکومت کوشیده است تا اعتصابات متعدد را در بخش مؤسسات دولت با شرایط سخاوت مندانه از قبیل

اضافه دستمزد، هزینه مسکن، حق بازنشستگی و غیره حل وفصل کند و قصد خود را برای کاهش

هزینه های هسته ای به نفع طرح هایی که مستقیما در زندگی توده های مردم تأثیر دارد از جمله درباره

ص: 820

مسکن، کشاورزی، حمل و نقل و بهداشت ابراز داشته است.

در زمینه سیاسی رژیم متعهد شده است که برنامه آزادسازی شاه ادامه خواهد یافت و وعده کرده است

که همه زندانیان سیاسی آزاد خواهند شد و همچنین فعالیت های اعضای خاندان سلطنتی را محدود کرده

و یک برنامه پر شدت ضد فساد به راه انداخته و آزادی مطبوعات و حق مردم برای اجتماع و استقلال

دانشگاهها را اعلام داشته است. شاه همچنین مجال بیشتری به حکومت شریف امامی داده است به طوری

که حکومت وی از فرصت ای بیشتری از حکومت های سلف اخیر خود برخوردار شده است.

هنگامی که این تدابیر نتوانستند خشونت ها را متوقف کنند یک دولت نظامی بر روی کار آورده شد.

هیچ کدام از مشکلات اساسی ایران ظرف چند ماهی که تا انتخابات سال 1979 باقی مانده است حل

نخواهد شد معذالک در همین زمان است که شاه به طور مبرمی نیازمند حمایت از یک نوع نظم عمومی و

اعتماد سیاسی است. ما معتقدیم که او هنوز مجالی برای چنین کار و برای تصویب و ترغیب شرکت در

انتخابات برای مخالفین اعتدالی دارد ولی مشروط براینکه حکومت امتیازات قابل ملاحظه ای بدهد این

امتیازات شامل شواهد مشخص بیشتری درباره قصد حکومت برای بهبود دادن وضع اقتصادی مردم

عادی و حمایت و توسعه امتیازات ملاها و نقش اسلام و برچیده شدن حکومت نظامی طبق برنامه و دادن

اجازه به فعالیت های سیاسی بدون هرگونه قید و بندی در دوران قبل از انتخابات و احتمالاً تعویض

حکومت کنونی با حکومت دیگری که مستقل از شاه باشد خواهد بود.


اثر بر روی سیاست خارجی و دفاعی

اثر بر روی سیاست خارجی و دفاعی

ناآرامی در ایران در جریان سال 1978 هیچ گونه اثری در مناسبات سیاسی کشور با همسایگان

خویش از جمله مهم ترین همسایه (ایران) شمالی آن اتحاد شوروی نداشته است مقامات ایران گاه بگاه

مدعی شده اند که اتحاد جماهیر شوروی بنحو فعالی از گروههای ناراضی در ایران پشتیبانی کرده است

ولی ما هیچ گونه مدرک مستقلی برای تأیید این امر نداریم و دستگاههای امنیتی ایران، به طور خصوصی

اذعان داشته اند که اغتشاشات در داخل رشد کرده است. شوروی ها شاه را به عنوان یک مخالف که قدرت

سیاسی مالی و نظامی برای برهم زدن هدف های منطقه ای شوروی به کار می برد تلقی می کنند. ولی آنها

تمایل نداشته اند تا به طور مستقیم در حوادث ایران درگیر شوند مبادا چنین درگیری مناسبات دوجانبه

اقتصادی پیوندهای قابل قبول سیاسی کنونی که بین (تهران) و مسکو وجود دارد دچار مخاطره گردد.

منافع شوروی احتمالاً دچار یک نوع ناکامی کوتاه مدت خواهند شد اگر شاه سرنگون شده و یک دولت

ارتجاعی نظامی یا مذهبی جای آن را بگیرد ولی یک چنین تحولی هم چنین دورانی از بی ثباتی را بوجود

خواهد آورد که به مرور زمان توسعه نفوذ شوروی را در ایران و در منطقه خلیج فارس تسهیل خواهد کرد.

شاه که از مشکلات داخلی ایران نگران است، احتمالاً در آینده نزدیک توجه زیاد خواهد داشت که در

مناسبات خود با شوروی ها از هرگونه تغییرات یا دشواریهایی اجتناب کند.

این دل مشغولی نسبت به تحولات داخلی همچنین ایران را برآن خواهد داشت تا در پی مناسبات

مداوم و صحیح و مرتب با اولی ترین حریف منطقه ای خود عراق و همچنین افغانستان باشد. سازشی که با

عراق در سال 1975 حاصل شده به خوبی دوام یافته است و عراقی ها به هر صورت احتمال نمی رود در پی

آن باشند تا از دشواریهای کنونی ایران استفاده کنند. هر چند رژیم عراق از لحاظ ایدئولوژیک بر ضد شاه

ص: 821

قرار گرفته ترس آن از فعالیت های شوروی در منطقه و نگرانی درباره روشها و رفتارهای نصف جمعیت

عراق که شیعیان هستند بغداد را متمایل می سازد تا ترجیح دهد نقش شاه ادامه یابد به جای اینکه

بلاتکلیفی ها و هرج ومرج سیاسی در ایران ایجاد شود یا اینکه یک دولت ارتجاعی مذهبی یا نظامی در

ایران بر سر کار آید. از سوی دیگر رژیم چپگرای پرزیدنت تره کی در افغانستان نیز که فاقد هرگونه

ظرفیتی برای نفوذ در حوادث ایران است و سرگرم تحکیم قدرت خود می باشد نیز احتمال نمی رود در

آینده نزدیک مشکلاتی برای ایران ایجاد کند.

ظرفیت نظامی ایران لااقل در کمترین حد در نتیجه تقاضاهای تحمیل و اداره حکومت نظامی مشمول

تأثیر واقع شده است. گارد شاهنشاهی و نیروهای ویژه و بعضی از سربازان هوابرد در تهران مستقر

شده اند. و عملاً همه واحدها در سراسر کشور برای گرفتن سرباز و تجهیزات طرف استفاده قرار گرفته تا

تکمیل کننده نیروهای پلیس محلی باشد. این تغییر جهت، چه از لحاظ روانی و چه از لحاظ جسمی به

احتمال قریب به یقین اثر زیانباری بر روی سطح آمادگی و روحیه داشته است و ممکن است اثر محدودی

بر روی توانایی های رزمی نیز داشته باشد معذالک این مشکلات در آینده نزدیک احتمال نمی رود به نحو

محسوسی برتری کلی نظامی ایران را بر عراق یا در خلیج فارس کاهش دهد. و همچنین احتمال نمی رود

تا تجدیدنظر در سیاست امنیتی ایران را در این مناطق برانگیزد. تصمیم به عقب انداختن به مدت نامحدود

و یا فسخ قراردادهای مربوط به خریدهای آینده تجهیزات پیچیده نظامی به ویژه تعداد زیادی

هواپیماهای F-16 , F-14 و مقادیر متنهابهی تجهیزات نیروهای زمینی که بنا به ملاحظات اقتصادی

صورت بگیرد اثریی در توانایی های رزمی کلی لااقل تا اوایل 1980 نخواهند داشت ولی از اواسط 1980

توانایی های رزمی ایران نسبت به عراق و اتحاد جماهیر شوروی کاهش خواهد یافت.

ایران در واقع در نتیجه دشواریهای اقتصادی ناشی از ناآرامیهای جاری، خریدهای تجهیزات نظامی و

صنعتی را از ایالات متحده کاهش خواهد داد یا به تأخیر خواهد انداخت ولی این امر احتمالاً یک

عقب کشی مجدد خواهد بود که به خودی خود اثری در مناسبات وسیع بین دو کشور نخواهد داشت

دشواریهای اقتصادی احتمالاً ایران را متمایل خواهد ساخت تا در راه بالا بردن متعدل قیمت های نفت

بکوشد ولی سیاست قیمت گذاری احتمال نمی رود به نحو مستقیم وابسته به تحولات سیاسی کوتاه مدت

باشد مقامات رسمی ایران به رغم سوءظن های همیشگی خود درباره اینکه ایالات متحده در همه امور

داخلی ایران دست دارد معتقدند که رابطه نزدیک مداوم با ایالات متحده و پشتیبانی آمریکا از شاه در یک

دوران بلاتکلیفی سیاسی ضروری است. اگر شاه بتواند با نقشه جاری خود به دنبال کردن اجرای

برنامه های لیبرالیزه کردن ادامه دهد مشکلات جدی بر سر حقوق بشر و سایر مسایل سیاسی دوجانبه

احتمالاً از میان خواهد رفت.


3 مشکلات درازمدت

3 مشکلات درازمدت

ایران صرف نظر از سرنوشت شاه، حکومت کنونی مواجه با چند مشکل اساسی است که فشارهای

مهمی بر اختیار راههای مختلف در دراز مدت در سیاست داخلی و خارجی اعمال خواهد کرد. جهتی که

ایران سالهای دهه 1980 طی خواهد کرد در واقع در نتیجه واقعیت های مداومی که از چهار زمینه

اشکالات اصلی سرچشمه می گیرد تعیین خواهد شد که عبارتند از:

ص: 822

رشد اقتصادی و کاهش تولید نفت

تشنجات داخلی بین نوسازی و سنت گرایی و بین لیبرال سازی و خودکامگی

نقش ایران در خلیج فارس و ماوراء آن

جهت گرایی بین المللی و اتکاء به ایالات متحده


اقتصاد و نفت

اقتصاد و نفت

مشکل اساسی اقتصادی ایران این است که ظرفیت تولیدی نفت خام ایران به مرحله اوج خود نزدیک

می شود و به احتمال از اوایل دهه 1980 به انحطاط آغاز خواهد کرد. در عین حال مبالغ بیشتر، بیشتری

لازم خواهد بود تا تنوع بخشیدن مداوم به اقتصاد را تأمین مالی کرده و حتی برنامه های کاهش یافته

نظامی و هسته ای را تحمل کند. فراتر از اینها هزینه های جدید قابل ملاحظه ای یقینا پیش خواهد آمد زیرا

حکومت در پی رفع تقاضاهای فزاینده مردم برای بهره وری اقتصاد است. ظرفیت تولیدی نفت خام ایران

ممکن است 8/6 میلیون بشکه در سال 1978 است. ظرفیت قابل تحمل ممکن است در سال 1980 به 7

میلیون بشکه در روز برسد ولی بعد از آن روبه کاهش خواهد رفت و به احتمال قریب به یقین به 6 میلیون

بشکه در روز خواهد رسید و شاید تا سال 1985 به مقیاس قابل ملاحظه ای کمتر از آن باشد. نرخ کاهش

بستگی به موفقیت یک برنامه وسیع و پر خرج مبنی بر تزریق گاز دارد که قرار است برای حفظ فشار

مخازن به کار رود تا تولید نفت خام را در میدان های نفتی عمده تسهیل کند. ما معتقدیم که تمام حجم 43

میلیارد بشکه ذخایر ایران را می توان به مرور زمان با قرار دادن وسیع دستگاههای نمک زدایی در

میدان های نفتی و در نتیجه یک برنامه وسیع حفاظت چاهها و تجهیزات بهره برداری کرد.

با استفاده از طریقه تزریق گاز طبیعی 17 میلیارد بشکه دیگر از ذخایر نفتی قابل بدست آوردن است

هر چند این امر مستلزم هزینه هنگفتی است. در حالی که تولید نفت رو به انحطاط می رود هر حکومت

ایران تحت فشار فزاینده افزایش قیمت های نفت قرار خواهد گرفت تا بتواند برنامه های جاری را تأمین

مالی کند و واردات فزاینده را بپوشاند. اگر تا سال 1980 قیمت های نفت بالا نرود حساب جاری ایران در

آن سال دچار کسری خواهد بود در اوضاع و احوالی که قیمت های نفت به همان نرخ قیمت های وارداتی

ایران بالا رود و تولید نفت ایران به تدریج تا سال 1985 به 5/5 میلیون بشکه در روز برسد حساب جاری

ایران در سال 1982 دارای کسری قابل ملاحظه ای خواهد بود. از سوی دیگر اگر قیمت های واقعی نفت

سالیانه به طور متوسط تا چند سال دیگر 5% بالا رود ایران شاید قادر باشد تا پایان سال 1985 مازادی

برحساب جاری داشته باشد.

ذخایر رسمی ارز ایران به مبلغ 13 میلیارد دلار و دارایی های غیر ارزی آن به میزان 6 میلیارد دلار به

ایران امکان خواهند داد تا وام گیرندگی ایران بنحو قابل ملاحظه ای افزایش یابد. معذالک ایران راه حل

آماده شده دیگری برای پرداخت های فزاینده خارجی خود در اواسط دهه 1980 ندارد. تولید گاز طبیعی

(از ذخایر 500 تا 600 تریلیون فوت مکعبی ایران که بعد از اتحاد شوروی در درجه دوم قرار دارد) در چند

سال آینده بنحو قابل ملاحظه ای افزایش خواهد یافت ولی نخواهد توانست جای نفت را به عنوان یک

عامل کسب ارز خارجی بگیرد. یک برنامه فعال برای جلب سرمایه گذاری خارجی موفقیت های

محدودی داشته است ولی این برنامه دچار برهم خوردگی خواهد شد مگر اینکه ثبات سیاسی دوباره

برقرار شود.

ص: 823

در نتیجه این دشواریها تولید ناخالص ملی ظرف چند سال آینده احتمالاً نرخ رشد محقرانه ای بین 4 تا

7 درصد در سال خواهد داشت و برای تجدید ساختار اقتصادی پیشرفت ناچیزی در انتظار است به رغم

تأکید کنونی بر روی نیاز به متنوع کردن صنایع این رشته در سال 1985 سهم اندک بیشتری از سهم آن در

سال 1977 خواهد داشت.

فشارهای جدی داخلی در نتیجه زیربنای نارسا همچنان مداومت خواهد داشت و کمبود کارگر

متخصص و پرسنل فنی و فقدان قدرت تولیدی در بخش خصوصی و کشاورزی و تورمی که در نتیجه

امتیازات اقتصادی که اکنون برای ناآرامی های عمومی داده می شود بازهم بیشتر تشدید خواهد شد.

در چند سال آینده سیاست سازان ایران منابع خود را از برنامه های مطلوب اخیر نظامی و هسته ای به

نیازهای اساسی مانند حمل و نقل و کشاورزی تغییر خواهند داد. در صورتی که چنین تغییرات مهمی در

اولویت ها در نظر گرفته نشود سهم مواد غذایی تولید شده در داخل ایران از 75% کنونی به 60% تنزل

خواهد کرد و بدین ترتیب افزایش چند برابر در پرداخت ها برای واردات مواد غذا و سوبسید قیمت ها لازم

خواهد شد در جنبه سیاسی برای پیشگیری ناآرامی های بیشتر به موازات کاهش انتظارات مردم براثر

رشد اقتصادی کاهش یافته جهت گیری مجدد لازم خواهد بود، بنابراین در دوران آینده انحطاط تولید

نفت این امر مستلزم کاهش 28% هزینه های بودجه ای خواهد بود که اکنون به مصرف دفاع می رسد یک

چنین کاهشی هنوز ایران را قادر خواهد ساخت تأمین مالی سلاح های خود را به عهده بگیرد ولیکن نه به

مقیاس سالهای دهه 1970


تشنجات داخلی

تشنجات داخلی

برهم خوردن نظام سیاسی و اجتماعی ایران که مشکلات عظیم را برای شاه در کوتاه مدت بوجود

آورده است به زودی ترمیم نخواهد شد. تشنج تا چندین سال مداومت خواهد داشت تحت هر حکومتی که

باشد اعم از اینکه شاه باشد یا خیر و و این تشنج بین نیروهای نوسازی و نیروهای سنت گرا است و بین

نیروهای لیبرالیزه ساختن و نیروهای خودکامگی این دو کشمکش درهم پیچیده است ولی در عین حال از

یکدیگر مجزا است یا مثلاً بر سر این که آیا تعهد شدید او برای نوسازی می تواند به بهترین وجه از طریق

سیاست های خودکامانه یا سیاست های لیبرال دنبال شود در عذاب است.

در تاریخ ایران حوادثی برای این که هم فرمانروا و هم آنهایی که تحت فرمانروایی قرار گرفته اند را

متمایل کند که رفتار خودکامانه اعمال کنند و انتظار چنین رفتاری را داشته باشند بسیار فراوان وجود

دارد. هر چند نخستین شاهنشاه ایران بیش از 2500 سال پیش تأسیس شد معذالک هیچ گونه تجربه

واقعی با شکل های دموکراتیک وجود نداشته است و هم چنین احساس ملیت گرایی ایرانی نیز بسیار کم

وجود دارد اندیشه جدید یک ملت به عنوان یک کشور و دولت در ایران دیر ظاهر شد و آن هم وارداتی از

اروپا بود و برای الهام سیاستمداران ایران در اینکه سجایای مشترک استقلال و خود بزرگ گرایی را به نفع

رفاه عموم بالاتر از همه چیز قرار دهند چندان تأثیری نداشته است. این بی میلی هم چنین در نتیجه تنوع

وسیع فیزیکی و فرهنگی کشور و در نتیجه توالی فرمانروایان بیگانه از لحاظ تاریخی تقویت شد.

از سوی دیگر در ایران یک سنت برقرار شده درباره یک فرمانروای نیرومند در رأس یک حکومت

ص: 824

خودکامه و فرمانبرداری عمومی از هر گامی که اراده خود را با قوه قهریه متظاهر می کند وجود دارد مثلاً

تجربه شاه کنونی از لحاظ سطحی چنین القا می کند که ثبات سیاسی در ایران به بهترین وجه به وسیله

حکومت خودکامه تأمین می شود و دوران های ناآرامی های بزرگ سیاسی زمانی پیش می آید که فرمانروا

به هر دلیلی که باشد قدرت و مقام خود را با دیگران سهیم می کند.

از قبیل دوران مصدق در سالهای 53 1951 یا کوشش هایی برای وارد کردن آزادیهای بیشتر از قبیل

برنامه لیبرالیزه کردن اواسط سال های 1970. در واقع هرچند رفتار سیاسی ایرانیان تنها به کندی تغییر

خواهد کرد اشتهای عمومی برای مشارکت در حکومت در نتیجه عواملی نظیر در معرض رسانه های

جمعی و ارزش های غربی و تعلیم و تربیت و زندگی شهرنشینی به اندازه کافی برانگیخته شده است

به طوری که هیچ حکومتی این توانایی را نخواهد داشت تا بنحو دائمی به عقب باز گردد.

این کشمکش بین خودکامگی و لیبرال سازی آن قدر اساسی است که تقریبا حتمی است که ظرف چند

سال آینده باعث بی ثباتی مداوم خواهد شد و بنابراین مشکلات بزرگی برای شاه یا یک رژیم نظامی یا

کشوری که جای آن را ممکن است بگیرد پیش خواهد آورد. دوگانگی فرهنگی که باعث خواهد شد

بی نظمی در جامعه ایران ادامه یابد تشنجی است که بین نوسازی و سنت گرایی بوجود آمده است شاه از

پیش برندگان اصلی نوسازی سریع بوده است ولی هدف های برنامه همچنین مورد پشتیبانی اکثر سران

نظامی و سیاستمداران غیر مذهبی است که بسیاری از آنها از مخالفین شاه هستند. نوسازی جامعه آن

طوری که شاه آن را پیش می برد متمرکز در اصلاحات ارضی و اقتصادی و حقوق زنان و آموزش و

پرورش و بهداشت و عمران روستایی بوده است با پیشرفتی در این زمینه ها با این حال تغییرات اساسی

دیگری نیز بوجود آمده است به ویژه از لحاظ گسترش سریع شهرنشینی و تغییرات در ساخت سنتی

طبقاتی و در عین حال غیرمذهبی شدن عمومی جامعه که شاید دیگر برگشت پذیر نباشد. اینها همه از

لحاظ اجتماعی و سیاسی عوامل برهم زننده بوده اند. ناتوانی جامعه ایران در سازش دادن خود به طور

موفقیت آمیز با این تغییرات اجتماعی تا اندازه زیادی ناشی از نفوذ همه جانبه مذهب و رهبران مذهبی

است. ایران از سایر کشورهای عمده اسلامی به این صورت متمایز می شود که جمعیت آن اکثرا تابع فرقه

شیعه در اسلام است که یک فرقه مخالف با معتقدات اکثر مسلمانان است. هر چند فرقه شیعه (که در

برگیرنده هشت درصد از همه مسلمانان است) برای وحدت دادن به دو گروه بزرگ فرهنگی در ایران یعنی

فارس ها و آذربایجانی ها عامل مؤثری است در عین حال این فرقه مؤمنان را به یک جمود فکری و یک

رهبری که بنحو متعصبانه ای با هرگونه نوسازی مخالف است وادار می کند. اسلام شیعه نه تنها یک مذهب

است بلکه همچنین یک نظام همه گیر مذهبی، اقتصادی، حقوقی، اجتماعی و فکری است که همه جنبه های

زندگی را تحت کنترل خود دارد و رهبران فرقه برخلاف همتاهای خود در اسلام سنی معتقدند که آنها

تجلیات خدا را بر روی زمین تکمیل می کنند. دهها هزار ملای شیعه هر چند از لحاظ سیاسی خوب

سازمان نیافته اند تماس مستقیم تر و منظم تری با توده های ایران دارند تا حکومت یا مقامات حزبی. نظریه

اینکه ملاها سالها شاهد حذف شدن امتیازات اقتصادی، قضایی، اداری و اجتماعی بوسیله حکومت ها و

نیروهای نوگرا بوده اند به همین جهت آنها اکنون نفوذ خود را برای مهار کردن این گرایش به کار می برند.

آنها اکنون شاه را به مبارزه طلبیده اند ولی تا چند سال بعد آنها نیروی کافی خواهند داشت تا تقاضاهای

مشابهی از هر رژیم نظامی یا کشوری که در آنها زیاد مشارکت ندارند بکنند. ما پیش بینی نمی کنیم که

ص: 825

چنان اوضاعی پیش آید که یک حکومت تحت کنترل رهبران مذهبی روی کار آید هر چند احزابی که

شالوده های مذهبی دارند ممکن است بوجود آید. اگر انتخابات معناداری در سال 1979 یا بعد از آن انجام

گیرد سیاست مداران برای جلب حمایت روحانیون از فرصت استفاده خواهند کرد.


نقش منطقه ای

نقش منطقه ای

جغرافیا و تاریخ به اتفاق هم چنین مقدر ساخته اند که ایران برای آینده نامحدودی در روابط خود با

همسایگان منطقه ای با فشارهایی مواجه خواهد شد. عوامل استراتژیک اقتصادی، سیاسی و فرهنگی همه

اینها منافع ایران را از منافع رقابت گرایانه اعراب در غرب و افغانی ها و پاکستانی ها در شرق متمایز

می سازد. رهبران ایران از هر گرایشی، متوجه می شوند که اختیارات آنها در سیاست خارجی و دفاعی

منطقه بوسیله نیاز به حمایت از تمامیت ارضی کشور و مسیرهای نفتی و بوسیله علاقه آنها برای متعادل

کردن دیدگاه و سیاست های ضد ایرانی کشورهای همسایه محدود می شود.

نگرانی بلافاصله ایران در سیاست خارجی این است که برتری ایران را در خلیج فارس تأمین کند و این

هدفی است که بیم از رادیکالیسم عرب و آسیب پذیر بودن میدان های نفتی ایران و مسیرهای کشتی آن را

بوجود آورده است. در تعقیب این هدف ایران در پی آن بوده است که روابط دوجانبه صحیحی با

کشورهایی که به نظر ایران بیشتر احتمال می رود این برتری را تهدید کنند از قبیل اتحاد جماهیر شوروی،

عراق و عربستان سعودی برقرار کند و ایران کوشیده است که کشورهای عربی خلیج عرب را (مقصود

خلیج فارس است م) به یک پیمان منطقه ای امنیت دستجمعی علاقه مند کنند. عدم اعتماد ریشه دوانده

اعراب نسبت به جاه طلبی های ایران مانع تحقق یک چنینی موافقتنامه چند جانبه شده است و به احتمال

قریب به یقین درآینده نیز این چنین خواهد بود، هر چند کشورهای عربی به طور انفرادی آمادگی برای

عادی ساختن روابط خود با ایران داشته اند.

ایران و عراق با نهایت دلسوزی مواد پیمان الجزایر در سال 1975 را که باعث پایان یافتن دخالت ایران

در قیام کردها شد و مرز مشترک دو کشور را تعیین کرد، رعایت کرده اند و مناسبات دوجانبه احتمالاً برای

چند سال آینده ثابت خواهد بود. این ثبات در درجه اول نتیجه بیم رهبران عراق از قدرت نظامی و نفوذ

سیاسی ایران و نگرانی آنها درباره فعالیت شورویها در منطقه است ایران به نوبه خود سپاسگزار است از

اینکه عراق در حال حاضر نه در مشکلات داخلی ایران مداخله می کند و نه اینکه فعالانه می کوشد تا به

اقدامات براندازی علیه رژیم های محافظه کار کوچکتر عربی در خلیج بپردازد.

تصمیم عربستان سعودی در حفظ منطقه نفوذ خود در قسمت عربی خلیج و سیاست محافظه کارانه تر

آن درباره قیمت های نفت و بیم و هراس آن از تحولات داخلی ایران و سیاست یک حکومت احتمالی بعد

از شاه نسبت به عربستان سعودی احتمالاً مانع از این خواهد شد که عربستان سعودی مناسبات نزدیکتری

با ایران داشته باشد. معذالک نگرانی مشترک هر دو کشور درباره تهدیدهای درک شده از جانب شوروی و

اعراب رادیکال احتمالاً آنها را برآن خواهد داشت تا وجوه اختلاف در روابط دوجانبه را به حداقل کاهش

دهند.

سیاست دفاعی ایران در منطقه خلیج فارس هدفش ایجاد یک نیروی هوایی آن دارد که از

هواپیماهای با کیفیت عالی و آموزش بهتر خلبانی و توانایی بزرگتری در ECM هوابرد و مهماتی از قبیل

ص: 826

بمب های هدایت شونده بوسیله لیزر و موشک های هدایت شونده بوسیله تلویزیون که در دسترس عراق

نیست برخوردار است. نیروی دریایی ایران نیز به مراتب برتر از نیروی دریایی عراق است و می تواند به

آسانی خلیج فارس را برای کشتیرانی عراق ببندد و می تواند بکوشد در عملیات آب خشکی به مقیاس

کوچک شرکت داشته باشد. نیروهای زمینی دو کشور بیشتر نسبت به یکدیگر تعادل دارند و هریک از

طرفین دارای امتیازات گوناگونی از لحاظ تجهیزات بوده و قادر است به سرزمین دیگری رخنه کند.

آرایش نیروهای زمینی و قابلیت بیشتر تحرک نیروهای عراق می تواند در واقع به بغداد یک برتری و

امتیاز از لحاظ تعداد در امتداد مرز در مراحل اولیه یک حمله بدهد.

برنامه توسعه نیروی دریایی که در شرف اجرا است اگر تا سالهای دهه 1980 ادامه یابد توانایی ایران را

برای ارائه نیروهای خود فراتر از خلیج فارس و به سوی اقیانوس هند و به طرف شبه جزیره عربستان

تقویت می کند. معذلک علیرغم این افزایش قدرت نظامی، ما معتقدیم که ایران بر طبق سیاست کنونی خود

بنحو خویشتندارانه ای عمل خواهد کرد. ایران احتمالاً تحت هر حکومت آینده قابل پیش بینی، برای

کنترل مشکلات امنیتی در میان کشورهای کوچکتر شبه جزیره عربستان تنها در صورتی مداخله خواهد

کرد که از آن دعوت شده باشد که چنین کند یا اینکه این مداخله به وسیله کشورهای محافظه کار عربی به

ویژه عربستان سعودی بدون سروصدا مورد تصویب قرار گیرد کما اینکه ایران در جنگ ظفار در عمان در

اواسط دهه 1970 شرکت کرد. همچنین ایران تنها در پاسخ به تهدید مستقیم به امنیت خویش برای بدست

گرفتن و کنترل مسیرهای کشتیرانی اقدام خواهد کرد.

عدم اعتمادی که مشخص کننده مناسبات بین ایران و افغانستان است عملاً و یقینا ظرف چند سال

آینده در نتیجه آن چیزی که ایران تلقی می کند که تره کی رئیس جمهور افغانستان با حرکت مداوم به سوی

مناسبات نزدیکتری با اتحاد جماهیر شوروی پیش می رود عمیق تر خواهد شد. یا شاه و یا یک دولت

نظامی برای گروههای مخالف افغان پشتیبانی مخفیانه ای فراهم خواهند کرد، اگر آنها به این نتیجه برسند

که فرصتی برای برهم زدن حکومت چپگرا در افغانستان پیش آمده است ولی به علت مشکلات داخلی

ایران و بیم از عکس العمل احتمالی شوروی احتمال نمی رود که ایران بطور آشکار یا مستقیم دست به

مداخله بزند. در سطح دپیلماتیک تهران در پی روابط صحیح با کابل خواهد بود به این امید که رشد نفوذ

شوروی را در افغانستان مهار کند. معذالک ایران برای اینکه خود را در مقابل وخیم تر شدن دراز مدت

اوضاع در افغانستان یا پاکستان مصون بدارد در چند سال آینده خواهد کوشید تا موقع نظامی خود را در

منطقه مرزهای شرقی بهبود بخشد. نیروهای محدود ایران در شرق در حال حاضر برای دفاع از هرگونه

تهدید نظامی کافی است ولی این نیروها توانایی بیشتری برای فراتر رفتن از مرزهای ایران ندارند.


جهت گیری بین المللی

جهت گیری بین المللی

به استثنای رادیکال ترین چپ گراها و یا تروریست ها، رهبران همه گروههای ایران درباره موقعیت

ژئوپلتیک ایران بیم دارند. آنها چنین می بینند که ایران به وسیله کشورهای اساسا غیردوست و غیرقابل

اتکا محاصره شده است و علاوه براین در محاصره یک ابر قدرت که روسیه باشد قرار گرفته است که مصمم

است در درازمدت نفوذ منطقه ای ایران و ثبات داخلی آن را برهم زند. در نتیجه این درک و پیوندهای

وسیع که ایران به همین جهت با ایالات متحده برقرار کرده است هیچ گونه جهت گرایی محسوس در

ص: 827

سیاست ایران نسبت به ابرقدرتها احتمال نمی رود که در اواسط دهه 1980 پیش آید.

تمایل ضد کمونیستی شدید شاه و اغلب رهبران سیاسی و نظامی از اشغال ایران در جریان جنگ

جهانی دوم و بعد از آن و سالهای اولیه دشوار سلطنت شاه منشأ می گیرد. یعنی شورویها به عنوان تهدید

اصلی به نقش شاه و تمامیت ارضی کشور تلقی می شدند. ترس از مقاصد مسکو در سالهای بعد در نتیجه

درک ایران از علاقه روسیه به دسترسی به بنادر آبهای گرم در این منطقه و در سالهای بعد از آن نیز براثر

نشانه های کمبود آینده نفت در اتحاد شوروی همچنان حفظ شد. ایران در اواخر دهه 1970 نگران

فعالیت های شوروی در آفریقا و جمهوری دمکراتیک خلق یمن و افغانستان است و از آن بیم دارد که این

«محاصره» ایران با کوشش هایی برای برهم زدن امنیت پاکستان، همسایه ایران و یا خود ایران ادامه خواهد

یافت.

ایران در چند سال آینده اقداماتی در حد امکان برای مقابله با نفوذ شوروی در این منطقه به عمل

خواهد آورد ولی برای آنکه منافع خود را نیز حفظ کند در پی آن خواهد بود تا مناسبات عادی هر چند

محتاطانه دوجانبه با اتحاد شوروی ادامه یابد. شاه هم اکنون نیز با توسعه دادوستد و خرید اسلحه از اتحاد

شوروی و با ادامه مبادلات سیاسی در سطح بالا مشوق های نیرومندی برای همکاری با اتحاد شوروی

فراهم کرده است. معذالک برای متعادل ساختن این مناسبات، ایران همچنین خواهد کوشید تا مناسبات

حسنه دوجانبه خود را با چین حفظ کند. ایران در سال 1971 حکومت پکن را به رسمیت شناخت.

شاه و رهبران نظامی ایران اتحاد جماهیر شوروی را بزرگترین تهدید نظامی درازمدت برای ایران

می دانند هر چند نه آنها و نه ما اوضاع و احوالی را پیش بینی نمی کنیم که در آن خصومتی بین ایران و

شوروی روی دهد. جهت گیری تنها یکی از هفت لشکر ایران به سوی مرز شوروی بیان کننده این موضوع

است که رهبران ایران پی برده اند که نیروهای ایران نمی توانند بدون مساعدت خارجی، هم اکنون یا در

آینده حمله شوروی را مهار کنند. یک دفاع قابل اعتماد ایران مستلزم آن خواهد بود که نیروهای زمینی

ایران مورد یک تجدید آرایش به سوی شمال قرار گیرند و این ابتکاری است که برای عملی کردن آن

چندین هفته وقت لازم خواهد بود و توانایی ایران را در مقابل عراق از بین خواهد برد. در چنین اوضاع و

احوالی استراتژی ایران عبارت خواهد بود از استراتژی بازدارندگی، ایران در پی آن است که نیروهای

کافی آرایش دهد. برای این منظور که هرگونه اقدام نظامی شوروی را به اندازه غیرقابل قبولی پرخرج

سازد و پیوندهای نزدیک خود با ایالات متحده را حفظ کند تا احتمال پاسخ عملی و شدید غرب افزایش

یابد.

تمایل شاه به مناسبات نزدیک به ایالات متحده در درجه اول ناشی از پشتیبانی آمریکا در سالهای

اولیه سلطنت او و نگرانی های امنیتی در مورد اتحاد جماهیر شوروی است. معذالک بر مبنای همین عوامل

شبکه ای از پیوندها که شامل مطالبی فراتر از فروش تجهیزات نظامی یا سازمان پیمان مرکزی است ایجاد

شده است. مثلاً بیشتر تکنولوژی و کالاهای سرمایه ای و قسمت بزرگی از واردات مواد غذایی و مساعدت

از لحاظ نیروی انسانی، از کشورهای صنعتی غرب و در درجه اول ایالات متحده تأمین می شود. علاوه

براین تعداد زیادی از ایرانیان در ایالات متحده آمریکا تحصیل کرده و یک نوع نزدیکی فرهنگی نسبت به

غرب احساس می کنند. غرب به نوبه خود خریدار قسمت اعظم نفت ایران است. هر چند بسیاری از

رهبران مخالف غیرنظامی در ایران هواخواه یک سیاست خارجی متعادلتر هستند اهمیت اساسی این

ص: 828

مناسبات به احتمال قوی به غیر از یک حکومت رادیکال چپ گرا همه حکومت های دیگر را از اعمال

تغییرات ناگهانی مناسبات ایران و آمریکا منصرف خواهد کرد.

منافع ایالات متحده ظرف چند سال آینده بدون شک در نتیجه کوشش های ایران برای بدست آوردن

قیمت های بالاتر واقعی نفت تحت تأثیر خواهد گرفت. باتوجه به پایین تر رفتن سطح تولید در سالهای

1980 هر حکومتی به درآمدهای بیشتر ناشی از قیمت های بالاتر نفت نیاز خواهد داشت. معذالک در

نتیجه آگاهی ایران در مورد پیوندهای وسیع این کشور با کشورهای صنعتی در همه زمینه ها و در نتیجه

سیاست های معتدلتر بعضی از اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) این هدف با شدت

محدودی دنبال خواهد شد. این عوامل پیچیده ترکننده ممکن است در ایران یک نوع پذیرش نسبت به

میانه روی در افزایش قیمت نفت ایجاد کند به ویژه اگر رکود و انحطاط جدی در اقتصاد غرب احتمالی به

نظر رسد.

ایالات متحده همچنان فراهم کننده عمده تجهیزات پیچیده نظامی و نیروی انسانی آموزش دیده برای

ایران برای چند سال بعد باقی خواهد ماند مگر اینکه تغییرات انقلابی و غیر محتمل در جهت گیری کشور

نسبت به ابرقدرتها پیش آید. ایالات متحده مدتی است عرضه کننده عمده اسلحه برای ایران است و باتوجه

به اینکه معادل چندین میلیارد تجهیزات هنوز باقی مانده که باید تحویل شود ایالات متحده در سراسر

دوران اواسط دهه 1980 عرضه کننده عمده اسلحه به ایران باقی خواهد ماند به ویژه برنامه های نیروی

هوایی و دفاع هوایی تقریبا تماما متکی به ایالات متحده است و در اواسط سال 1978 تقریبا 9500

آمریکایی در ایران در بخش دفاعی کار می کردند. اتکای نظامی ایران به ایالات متحده در واقع به اندازه ای

حساس است که اگر پشتیبانی ایالات متحده پس گرفته شود نیروهای مسلح ایران احتمالاً قادر نخواهند

بود در مقابل عملیات خصمانه تمام عیار بیش از دو هفته دوام بیاورند.

ایران می کوشد از طریق متنوع کردن منابع تهیه اسلحه از اتکای خود به ایالات متحده بکاهد و به تولید

سلاح ها در داخل کشور توسعه بخشد و برای فراهم کردن نیروی انسانی ماهر برنامه های جاه طلبانه

آموزشی به راه بیندازند. هر چند در همه این زمینه ها پیشرفت هایی حاصل می شود، پیچیده تر شدن

فزاینده سلاح های مدرن و تقاضای سریعا رشد یابنده ای برای نیروی انسانی در اقتصاد و امور نظامی

باعث خواهد شد که این مشکلات لااقل تا چند سال دیگر هم و غم عمده ایران را در تنظیم سیاست دفاعی

و خارجی تشکیل دهند. معذالک نقش ایالات متحده در امور نظامی و اقتصادی ایران ممکن است سریعتر

از نقش سیاست خارجی آن به طور کلی رو به انحطاط برود و این در نتیجه تعیین حداکثر فروش اسلحه از

سوی ایالات متحده و کوشش های حکومت ایران برای کاهش دادن یک مسئله جذاب سیاسی برای

مخالفان خواهد بود.


4 چشم انداز برای سالهای 1980

4 چشم انداز برای سالهای 1980

اگرچه رهبران ایران ظرف چند سال آینده با مشکلاتی مواجه خواهند شد که توسط فشار داخلی و

خارجی بر روی ایران اعمال می شود و این مشکلات بوجودآورنده حدودی کلی خواهند بود که

سیاست های ایران باید در داخل آن تدوین شود، اما در مورد نوع رژیمی که ممکن است به قدرت برسد و

همچنین در مورد پاسخ گویی های احتمالی آنها نسبت به مشکلات ایران اختلاف هایی وجود دارد. اگر شاه

ص: 829

و جانشینان منتخب او باقی بمانند ما شاهد یک نظام سیاسی خواهیم بود که در نتیجه حوادث سال 1978

تزکیه شده و تغییر یافته ولی در جهت همان هدف های اساسی علیرغم سرعت کاهش یافته آن، باتوجه

بیشتر نسبت به مشکلات سر رسنده و تقاضاهای عموم و خلق کار می کنند. اگر شاه بر مسند قدرت باقی

نماند ما شاهد یک یا چند رژیم دیگر خواهیم بود که به احتمال قوی یک هیئت حاکمه نظامی دست راستی

ولی شاید همچنین یک حکومت غیرنظامی با تسلط رهبران مذهبی شیعه یا چپ گرایان میانه رو

غیرمذهبی خواهیم بود. ما تصور می کنیم که یک رژیم رادیکال چپ گرا کمتر احتمال دارد. هرچند همه این

رژیم ها ممکن است احتمالاً بکوشند تا پیوندهای ایران را با ایالات متحده به نفع، مقتضیات سیاسی

ملی گرایانه ایران شل تر کنند معذالک تنوع وسیعی در سیاست های داخلی و اولویت های خارجی آنها

وجود خواهد داشت.


فرمانروایی پهلوی

فرمانروایی پهلوی

ما کمتر احتمال آن را می بینیم که شاه داوطلبانه قبل از اواسط سال 1980 استعفا دهد. نظر به اینکه او

سالهای سال سرنوشت خود را با سرنوشت ایران یکی قلمداد کرده است، بی ثباتی سیاسی کنونی احتمالاً

تصمیم شاه را برای برقراری مجدد نظم و کار در راه جانشینی منظم به پسرش رضا ولیعهد 18 ساله تقویت

خواهد کرده ولی شاه نرمش ناپذیر نیست او آمادگی برای دادن امتیاز به مخالفین با مسئولیت نشان داده

است و ممکن است به این نتیجه برسد که نقش خود او و همچنین نقش پسرش بایستی کاهش یابد. برنامه

لیبرالیزه کردن سیاسی در واقع از سوی شاه بیشتر به عنوان وسیله ای برای مشارکت وسیع تر (مردم) در

فراگرد سیاسی ابداع شده است و او چنین گامی را برای تأمین ثبات در دوران بعد از جانشینی اش لازم

تشخیص داده است.

اگر شاه و وارثان منصوب او (ترتیبات کنونی نشان می دهد که یک شورای نیابت تحت ریاست شهبانو

فرح در صورتی که خود او که در نهایت سلامتی است، قبل از سال 1980 هنگامی که ولیعهد 20 ساله باشد

بمیرد، تعیین می شود) بر مسند قدرت باقی بمانند ما پیش بینی می کنیم که آنها در چند سال آینده در پی

ثبات سیاسی از طریق موازنه امتیازات محدود از لحاظ برنامه لیبرالیزه کردن و نیروی قهریه از جمله

حکومت نظامی اگر لازم باشد خواهند بود. علاوه بر این اگر خاندان سلطنتی بر مسند قدرت باقی بماند ما

پیش بینی می کنیم که عناصر اصلی سیاست های کنونی شاه درباره نوسازی اجتماعی و عمران و رشد

اقتصادی ادامه یابد. این سیاست ها معذالک با شدت و سرعت کمتری از گذشته تعقیب خواهند شد و این

در نتیجه مشکلات سیاسی و اقتصادی است که در سال 1978 ظاهر شده اند. شاه رضا یا یک شورای

نیابت تحت ریاست فرح به احتمال قوی خواهد کوشید تا یک چهره لیبرال تری از شاه کنونی برای خود

بسازد و حساسیت آنها در مقابل حملاتی به روش فرمانروایی شاه آنها را وادار خواهد کرد تا کمتر

خودکامه بوده و نسبت به نگرانی های عمومی پاسخگویی بیشتری داشته باشند. ما کمتر احتمال می دهیم

که تحت فرمانروایی پهلوی سیاست داخلی در خط تبلیغ شده بوسیله رهبران مذهبی شیعه تغییر جهت

دهد.

عناصر اساسی سیاست خارجی و دفاعی ایران نیز بنحو اساسی تحت رژیم سلسله پهلوی تغییر نیافته

خواهد ماند. خاندان سلطنتی و ساختار قدرت که از آن حمایت می کند از قبیل اشخاص متنفذ در کابینه

ص: 830

پارلمان، دیوانسالاری، نیروهای امنیتی و جامعه بازرگانان همگی درباره جهان و منافع ایران یک نظر

مشترک دارند این نظر متوجه لزوم تقویت برتری ایران در خلیج فارس بدست آوردن حداکثر درآمد از

نفت، مقابله با نفوذ رادیکالهای عرب و شوروی در منطقه به حداقل رساندن بی ثباتی در شبه قاره هند و

حمایت از مناسبات ایران با ایالات متحده است. معذالک ممکن است بین شاه و وارثان او درباره اجرای

سیاست، اختلاف مهمی وجود داشته باشد.

وارثان او یقینا در ابتدا اعتماد شاه و تجربه او را نخواهند داشت و آنها احتمالاً گستاخی کمتری در

پیشنهاد کردن ابتکارات خارجی خواهند داشت و تمایل بیشتر خواهند داشت تا نظریات مشاوران

کشوری و لشکری خود و وزارت امور خارجه و مجلس را سبک و سنگین کنند. این فراگرد احتمالاً منجر

به اقدام کندتر و قاطعیت کمتر خواهد شد.


دولت نظامی

دولت نظامی

ناآرامی سیاسی که در جریان سال 1978 رخ داده برای نخستین بار بعد از سالها این امکان را بوجود

آورده است که شاه ممکن است در زمانی قبل از اینکه به نفع پسر خود کناره گیری کند، قدرتش را از دست

بدهد. همچنین بلاتکلیفیهای جدید احتمال آن را که در صورت مرگ شاه جانشینی طبق برنامه صورت

خواهد گرفت کاهش داده است. جانشینان به نحو گریزناپذیری ضعیف تر از خود او خواهند بود و در ابتدا

اگر چهره های با نفوذ سیاسی و نظامی آغاز به مانور برای رسیدن به قدرت در نتیجه کوتاهی های رژیم

جدید در تحکیم سریع مواضع قدرت خود بنمایند آنگاه خطر فراخواهد رسید. اگر ولیعهد رضا با شهبانو

نتوانند کنترل خود را برقرار کنند سلسله پهلوی به پایان خواهد رسید. علی پسر دوم شاه که 12 ساله است

پایگاه مستقل قدرت ندارد هر چند ممکن است دیگران برای اینکه بدست گرفتن قدرت خود را قانونی

جلوه دهنده از او استفاده کنند. اگر سلسله پهلوی در معرض فشار قرار گیرد تا در قدرت با دیگران سهیم

باشد یا اینکه از مسند قدرت کنار گذاشته شود تنها احتمال منحصر به فرد این خواهد بود که نظامیان کنترل

را بدست خواهند گرفت هر چند در حال حاضر معلوم نیست که عناصری در میان نظامیان علیه شاه توطئه

می چینند. افسران ارشد در سپتامبر 1978 انگیزه تصمیم برای تحمیل حکومت نظامی بوده اند و ما

معتقدیم که در اوضاع و احوال دشوارتر آنها خواهان یک دولت نظامی شده یا در به راه انداختن یک کودتا

خواهند کوشید. اگر یک دولت نظامی در دوران بقای شاه ادامه یابد چنین دولتی یقینا در همه زمینه ها به

وسیله افسران ارشد با نظریاتی مشابه نظریات شاه رهبری خواهد شد. اگر نظامیان کودتای موفقی به راه

بیندازند (و ما در این باره اساس درستی در دست نداریم که برآن مبنا پیشگویی کنیم که کدام واحدها یا

افراد ممکن است چنین کوشش بنمایند) امکان دارد که افسران جوانتر با نظریاتی که کمتر قابل پیش بینی

است به قدرت خواهند رسید.

بیشتر افسران ارشد متوسط ظاهرا بر روی هدف های کلی برنامه های رشد اقتصادی و نوسازی

اجتماعی شاه و همچنین کوشش های او برای توسعه و بهبود نیروهای مسلح صحه می گذارند. در مورد

مسایل داخلی یک رژیم نظامی از دادن امتیازات سیاسی و غیره که مورد تقاضای رهبران مذهبی است،

خودداری خواهد کرد. دیدگاه سیاسی نظامیان که عموما محافظه کارانه است و درباره لیبرالیزه کردن

سیاسی، شوقی از خود نشان نداده است، باعث خواهد شد که با گروههای مخالف چپگرا سازش نکند. به

ص: 831

احتمال قوی بیشتر دولت های نظامی بیش از شاه برای سرکوبی ناآرامی هایی مانند ناآرامی های سال

1978 از قوه قهریه استفاده خواهند کرد و ممکن است بار دیگر کنترل های سرکوب گرایانه از نوعی که قبل

از برنامه لیبرالیزه کردن از سوی شاه و برطرف کردن محسوس ترین نقض حقوق بشر، به مورد اجرا گذاشته

می شد، اجرا شود.

یک رژیم نظامی در چند سال آینده احتمالاً همان هدف های شاه را در سیاست خارجی و دفاعی

دنبال خواهد کرد ولی باتوجه به آن که فاقد تجربه او است و نسبت به شاه در اواسط دهه 1970، از منابع

مالی کمتری برخوردار است با احتیاط بیشتر و سرعتی کمتر عمل خواهد کرد. این امر در یک برنامه

محدودتر مانند توسعه نیروی دریایی به سوی اقیانوس هند تجلی خواهد کرد. به قدرت رسیدن رهبران

نظامی ممکن است همچنین باعث سؤظن متقابل بیشتری در روابط بین عراق و ایران و اتحاد شوروی و

عربستان سعودی بشود. روابط حسنه ایران با این کشورها به طور عمده بستگی به تفاهم مساعد رهبران

دیگر درباره رهبری شخصی و هدف های شاه داشته است و هریک از آنها از روی کار آمدن یک دولت

نظامی در تهران بیمناک خواهند بود.

آگاهی در میان نظامیان ایران درباره آسیب پذیری ژئوپلتیک کشور و مناسبات نظامی گذشته آن با

ایالات متحده شاید حفاظی در مقابل چرخش اساسی در مناسبات با ایالات متحده باشد. علاوه بر این

به علت اینکه یک رژیم نظامی در درجه اول مورد سوءظن بیشتر همسایگان ایران قرار خواهد گرفت

احتمالاً اگر به قدرت برسد در پی داشتن پیوندهای رضایت بخش با ایالات متحده خواهد بود. سیاست

قیمت گذاری نفت یک رژیم نظامی تابع همان ملاحظاتی خواهد بود که شاه را تحت تأثیر قرار می دهد و

هیچ گونه تغییر مهمی در این زمینه احتمال نخواهد داشت. معذالک ممکن است مشکلاتی بین ایالات

متحده و یک رژیم نظامی در مورد حقوق بشر پیش آید.

ما کمتر احتمال می دهیم که یک افسر نظامی دست چپی افراطی یا ناسیونالیست یا یک گروه مشابهی

بخواهد ظرف چند سال آینده کودتای موفقی به راه بیندازد. معذالک اگر چنین رویدادی پیش آید نتیجه

اجرای یک سیاست خارجی خواهد بود که در درجه اول بی طرف یا ضد بیگانه خواهد بود ولی منجر به

فرسودگی تدریجی پیوندهای نزدیک و همکاری با ایالات متحده و غرب می شود. رهبران یک چنین

رژیمی به احتمال قویتر از میان عناصر جوان افسران ارتش برخواهند خواست و پیوندهایی با گروههای

مخالف غیرنظامی از جمله افراطیون خواهند داشت. سازش با چنین گروههایی غیر محتمل به نظر

نمی رسد ولی ماهیت یک چنین مناسباتی و دامنه مشارکت این گروهها در دولت تماما وظیفه ایدئولوژی و

شخصیت یک رهبر جوان خواهد بود.


کنترل غیر نظامی

کنترل غیر نظامی

رهبران برگزیده غیرنظامی کنونی یعنی سیاستمداران دیوانسالاران، بازرگانان و روحانیون و سایر

اهل حرفه ها موقعیت خوبی برای بدست گرفتن قدرت ندارند مگر اینکه آنها از پشتیبانی شاه یا نظامیان

برخوردار باشند. کوشش های گذشته برای پیشبرد فعالیت سیاسی با مسئولیت، از سوی حکومت یا

مخالفان موفق از آب در نیامده است و نتیجه آن شده است که هیچ حزب سیاسی که خوب سازمان یافته

باشد و بتواند رهبری واجد شرایط یا خلقی را به عنوان راه دیگری در برابر شاه و نظامیان تشکیل دهد،

ص: 832

بوجود نیامده است. جامعه مذهبی یک رهبری بهتر شناخته شده و بیشتر مورد قبول دارد ولی اندیشه به

قدرت رسیدن آن بنحو شدیدی مورد مخالفت عملاً همه گروههای نیرومند است. جبهه ملی نزدیکترین

چیزی است که در ایران معاصر به یک حزب سیاسی شباهت دارد ولی به سختی می تواند گفت که این جبهه

به عنوان یک موجودیت سازمان یافته وجود دارد. جبهه ملی در درجه اول مرکب از گروهی از

پشتیبانی های پا به سن گذاشته مصدق نخست وزیر پیشین می باشد که سرشناس ترین آنها در اواخر دهه

1970 کریم سنجابی و مهدی بازرگان بوده اند. معذالک اگر این گروه خود را احیا کند و در ظرف چند سال

آینده به قدرت برسد احتمالاً در پی اجرای تقاضاهای دائمی خویش برای اصلاحات اجتماعی، اقتصادی

و اداری در داخل و یک سیاست مستقل خارجی با پیوندهای ضعیف تری با ایالات متحده خواهد بود.

سایر سیاستمداران مستقل از این هم پیروان کمتر و سازمان ضعیف تری دارند ولی این سیاستمداران

مستقل با اعضای جبهه ملی نظرگاههای مشترک دست چپی دارند. ما هیچ گونه شواهدی از اینکه هر یک

از این سیاستمداران غیرنظامی قادر باشند ظرف چند سال آینده یک رهبری جایگزین نیرومند مؤثر

داشته باشند در دست نداریم. عنصر رهبری غیرنظامی که دارای وسیع ترین پیروان خلقی است و بیش از

همه مورد سؤظن سایر رهبران است تا چند سال دیگر روحانیون شیعه خواهند بود. چهره هایی مانند

آیت اللّه خمینی و شریعتمداری هم اکنون نفوذ نیرومندی را بر دولت اعمال می کنند و هرکس دیگری که بر

مسند قدرت باشد برآنها نیز اعمال خواهند کرد، ولی آنها کمتر شانس آن را دارند که پیروان وسیع خود

برای بدست گرفتن کنترل دولت برای خودشان بهره گیری کنند. با وجود این نفوذ نیرومند آنها برای مدت

زیادی بر جهت گیری سیاست های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که حکومت های غیرمذهبی یا

غیرنظامی یا نظامی از آن پیروی می کنند ادامه خواهد یافت.

توضیح: نسخه پاکنویس شده این سند در لانه جاسوسی بدست نیامده است و این ترجمه از روی

پیش نویس سند به زبان انگلیسی ترجمه شده است.



گردهمایی پیش آهنگی

ص: 833

سند شماره 65

تاریخ : 17 اکتبر 1978 25 مهر 1357

شماره سند: 14950

طبقه بندی : محرمانه

از : وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی محرمانه

به : سفارت آمریکا در تهران فوری

موضوع : گردهمایی پیش آهنگی.

1 نمایندگان برجسته پیشاهنگان آمریکا با اداره امنیت وزارت خارجه و بخش خاور نزدیک ایران

ملاقات و موضوع گردهم آیی در نیشابور را بررسی کردند. طبق برنامه 2500 پیش آهنگ آمریکایی قصد

شرکت دارند، گرچه به دلیل مخارج زیاد و عدم ثبات وضع ایران، نیمی ثبت نام نکرده و پیش آهنگی

آمریکا نیز معتقد نیست که می تواند به اهداف خود برسد.

2 شورای پیش آهنگی آمریکا در مورد مشارکت آمریکا در گردهم آیی بحث کرده بود در صورت

عدم شرکت آمریکا، گردهمایی احتمالاً تشکیل نمی شود. شورای پیش آهنگی آمریکا نگران وضع داخلی

ایران در آن موقع بوده و کمی هم انتقادهای گروه های حقوق بشر و مشکل ترتیب اجازه هواپیما را مد نظر

دارد (ناس وزیر مختار آشنایی دارد) شورای پیش آهنگی آمریکا برای ترتیبات سفر باید ظرف چند

هفته تعهداتی را برعهده بگیرد و در صورت بطلان گردهمایی 200 هزار دلار از دست رفته، که از هیچ

شرکت بین المللی بیمه ابطال را نخواهد توانست بدست آورد.

3 مأمور وزارتی در مورد سوالات خلاصه اوضاع سیاسی ایران حوادث مهم آتی مثل: محرم، پایان

حکومت نظامی و انتخابات را بیان کرد. بنظر او پیش آهنگان آمریکایی با وضع امنیتی خطرناک مواجه

نخواهند شد و عناصر مخالف حتی تروریستها، گروههای ضربه پذیری مثل پیشاهنگان آمریکایی را هدف

قرار نداده بودند. بعلاوه دولت ایران مطمئنا برای تهیه ترتیبات مؤثر محکم همه گونه کوشش را بعمل

خواهد آورد. معهذا وزارت تضمین صددرصدی در مورد ابطال گردهمایی در آینده از سوی دولت ایران یا

اجرای مراسم بدون مشکلاتی را نمی دهد. به نظر ما این کار مثل جشن هنر شیراز نیست.

4 در خاتمه قرار شد سنجشها و توصیه های احتمالی سفارت خواسته و براساس آنها اقدام شود. قرار

شد سفارت با دکتر حسین بنایی مسئول گردهمایی از سوی ایران برای کسب نظراتش تماس بگیرد و

نمایندگان شورای پیش آهنگی آمریکا از ما خواستند از طریقه توصیه به انجمن بین المللی پیش آهنگی

نسبت به تعویق آن به سال 83 عمل شود تا دولت ایران بتواند بدون آبروریزی خود پیشقدم برای تعویق

گردهمایی شود. گردهمایی می تواند سال آینده در سوئد تشکیل و با این شرایط سفارت با بنایی تماس

نگیرد تا تصور فشار آمریکا پیش نیاید. قول تماس داده شد و متأسفانه به علت کمی وقت مجبور به

نصیحت شورای پیش آهنگی آمریکا پیش اطلاعات 19 اکتبر شده ایم.

کریستوفر


گردهمایی پیش آهنگی

ص: 834

سند شماره (الف) 65

تاریخ : 17 اکتبر 1978 25 مهر 1357

طبقه بندی : محرمانه

شماره سند : 10101

از : وزارت امور خارجه واشنگتن. دی. سی.

به : سفارت آمریکا در تهران فوری

موضوع : گردهمایی پیش آهنگی.

1 ایران وارد یک مرحله ناآرامی سیاسی و امنیتی قابل ملاحظه گردیده که محتملاً تا ژوئن آینده که

وعده انتخابات پارلمانی داده شده ادامه دارد. در این وضع ممکن است تغییراتی حاصل بشود یا عوامل

جدیدی وارد صحنه شوند ولی به هر حال مشکل بتوان وضع داخلی سیاسی امنیتی را در جولای 79

پیش بینی نمود. برگزاری گردهمایی پیش آهنگی برای اولین بار در ایران نیاز به پول و انرژی به مقادیر

زیادی دارد و احتمال به مخاطره افتادن آن در آخرین لحظات برای مسایل امنیتی و غیره را نمی توانیم

ندیده بگیریم. بنابراین سفارت نمی تواند پیش بینی کند. که اوضاع برای برگزاری گردهمایی رضایت بخش

است.

2 بدیهی است این تصمیم بستگی به پیش آهنگی آمریکا دارد، بنظر ما عاقلانه است با نمایندگان

دولت ایران صحبت کرده و نه تنها با دکتر حسین بنائی، بلکه با هر شخص مسئولی که در امور تدارکات

اداری، فنی و امنیتی برگزاری گردهمایی مؤثر است، صحبت شود. بی پرده بگوییم، بنظر ما با اوضاعی که

پیش بینی می کنیم از اکنون تا ژوئیه آینده در ایران حادث شود، این طرح فوق العاده بلندپروازانه است. و با

امکان تغییرات پرسنلی وزارتی و دولتی، ممکن است تکمیل به موقع تدارکات اداری در خود آنها مشکل

باشد. فشارها و تأکیدها به مصادر امر ممکن است دولت را از نیمه راه فعالیتش به انصراف رأی وادارد.

معهذا سفارت یا دولت آمریکا نباید تصمیم گیرنده برای پیش آهنگی آمریکا و ایران باشند. مطالب یادشده

بیانگر بهترین سنجش وضعیت توسط مقامات سفارت است.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی

ص: 835

سند شماره 66

تاریخ : 18 اکتبر 1978 26 مهر 1357طبقه بندی : محرمانه

از : سفارت آمریکا در تهران

به : وزارت امور خارجه واشنگتن

موضوع : گزارش سیاسی امنیتی، تاریخ 18 اکتبر 1978

خلاصه: یک نماینده مخالف در 9 مورد از دولت شریف امامی شدیدا انتقاد کرد. نخست وزیر در جلسه

غیرعلنی مجلس از سیاستهای دولت دفاع خواهد کرد. سنجابی رهبر جبهه ملی اظهار داشت که رژیم

سلطنتی اگر مطابق قانون اساسی باشد مورد مخالفت نیست. خمینی از کارتر به خاطر بی اعتنایی به زیرپا

گذاشتن حقوق بشر در ایران انتقاد کرد. 340 استاد ایرانی از رئیس جمهور فرانسه درخواست کردند که

محدودیتها را برای خمینی حذف کند. نصیری، رئیس پیشین ساواک برای پاسخگویی به موارد اتهام فساد

و سوءاستفاده از مقام، به تهران بازگشت. مقامهای دولت ایران اعلام کردند که اکثر زندانیان سیاسی در دو

هفته آینده آزاد خواهند شد. انجمن قلم آمریکا از روزنامه نگاران ایرانی به خاطر اعتصاباتشان حمایت

کرد. آیت اللّه دستغیب پس از دو ماه بازداشت در شیراز آزاد شد. هیچگونه گزارش جدیدی از برخورد بین

نیروهای امنیتی و تظاهرکنندگان نیست. دو دانش آموز آمریکایی که به طور اتفاقی با تظاهراتی در اصفهان

برخورد کردند ترسانیده شدند و به طرف یکی سنگی پرتاب شد. مجموع کشته شدگان از تاریخ 16 اکتبر

تاکنون 12 نفر هستند. (پایان خلاصه).

1 نماینده مجلس عباس اخباری دیروز سیاستهای دولت را به باد انتقاد گرفت، و یک هفته برای

پاسخگویی به دولت فرصت داد. مجلس در تاریخ 22 اکتبر جلسه ای غیرعلنی تشکیل خواهد داد و به

دیگر سوالات و مخالفت های مطرح شده توسط نمایندگان مجلس رسیدگی خواهد کرد. هنوز معلوم

نیست که چه موقع مجلس در مورد انتقادات اقدام خواهد کرد. اخباری در 9 ماده قطعنامه اش، به خاطر

متوقف نکردن کشتار در ایران و زیرپا گذاشتن امنیت رهبران مذهبی، به دولت حمله کرد. وی سوال کرد،

چرا مسئولینی که خمینی را به تبعید فرستاده اند، هنوز به مجازات نرسیده اند، و در گزارشش اظهار داشت

که دولت ایران بر عراق، کویت و فرانسه فشار وارد آورده است که آزادی را از خمینی سلب کنند. دولت

اجازه داده است که درآمد نفت، در نتیجه تنزل دلار کاهش یابد، دولت اجازه داده است که کنسرسیوم نفت

ثروت ملی را به یغما ببرد، و درآمد نفت را در جریان پروژه هایی چون جزیره کیش از بین برده است. از

مواردی که وی به عنوان نقطه ضعف دولت، به آن حمله می کرد، از جمله آزادی تشکیل اجتماعات، آزادی

مطبوعات و استقلال دانشگاهها بود. دولت فعلی نمی تواند ملت را آرام کند به دلیل اینکه عوامل زیادی از

وابستگان دولت ظالم قبلی وجود دارند، برای مثال دولت موفق نشده هویدا را تحت تعقیب قرار دهد

زیرا هویدا در زمان فساد و تباهی کشور، رئیس دولت بوده است، بالاخره دولت سعی کرده است

اشتباهات دولت قبلی را با افزایش بیش از حد معمول حقوق ها جبران کند. که این موضوع فقط به تورم

می افزاید.

2 کریم سنجابی رهبر جبهه ملی در مصاحبه خود متذکر شد که وی هیچگونه مخالفتی با رژیم

سلطنتی که مطابق با قانون اساسی باشد ندارد. همچنین وی گفت دولت مجبور است که بین دموکراسی

حقیقی و حکومت نظامی، یکی را انتخاب کند. موقعیتی دیگر وجود ندارد.

ص: 836

3 آیت اللّه خمینی در مصاحبه ای که در تاریخ 21 سپتامبر با خبرنگار فرانسه انجام داد و در تاریخ

17 اکتبر روزنامه لوموند آن را منتشر کرد. وی از کارتر به خاطر زیرپاگذاشتن حقوق بشر در ایران انتقاد

کرد، و افزود کارتر به سیاست شوروی اعتراض کرد، اما شاه را پس از کشتار 8 سپتامبر (17 شهریور) مورد

حمایت قرار داد. مطبوعات گزارش دادند که 340 تن از استادان ایرانی از ژیسکاردستن رئیس جمهور

فرانسه تقاضای لغو مقررات دست و پاگیر برای خمینی کردند.

4 نصیری، رئیس پیشین ساواک در تاریخ 17 اکتبر به تهران بازگشت، انتظار می رود که وی برای

پاسخگویی به موارد اتهام فساد و زیرپاگذاشتن حقوق بشر به ایران آمده باشد. نصیری با خبرنگاران و نیز

دست اندرکاران در باب این مسایلی که تقریبا واضح و روش نیستند، صحبتی نکرده است.

5 مقامهای دولتی دیروز اعلام کردند که قسمت اعظمی از زندانیان سیاسی در دو هفته آینده آزاد

خواهند شد. دولت زندانیان سیاسی را به دو گروه تقسیم کرده است. آنهایی که به خاطر عقاید سیاسی و

فعالیتهای سیاسی به زندان افتاده اند و یا آنهایی که به خاطر عملیات تروریستی دستگیر شده اند، اولین

گروه ممکن است که آزاد شود. آزمون، وزیر کشور در امور اجرایی گفت، تروریست ها بخشوده نخواهند

شد، اما بعضی از گزارشات دلالت می کند که حکم صادره ممکن است شامل فرجام خواهی بشود. آزمون

گفت همه کسانی که عمل آنها مطابق با قانون اساسی بوده است، آزاد خواهند شد. مطبوعات گزارشات

پراکنده ای از اعتصاب غذا بین زندانیان سیاسی نقل کرده اند. ظاهرا در چند روز گذشته زندانیان شیراز

و تبریز نیز دست به اعتصاب غذا زده اند و به دیگر اعتصابیون و زندان قصر و کرج تهران پیوسته اند، یکی از

قضات دادگاه تهران نیز دست به اعتصاب غذا زده است، که این امر به علت اعتراض به بازداشت موقت و

غیرقانونی سه تن از قضات است که آنها را روز یکشنبه در حال خارج شدن از وزارت دادگستری دستگیر

کردند.

6 مطبوعات گزارش می دهند که انجمن قلم آمریکا که شامل 1600 نویسنده است از روزنامه نگاران

ایرانی به خاطر اعتصابات اخیرشان حمایت کردند.

7 آیت اللّه حاج سیدجواد دستغیب در تاریخ 17 اکتبر از بازداشت آزاد شد، وی دو ماه پیش در شیراز

دستگیر شده بود.

8 هیچگونه گزارش جدیدی از تظاهرات خشونت آمیز نیست، مجموع کشته شدگان از تاریخ 16

اکتبر تاکنون 12 نفر هستند، کرمان کشته های بیشتری از آنچه که گزارش شده بود داشت، ولی

درگیری های آنجا از همه جا چشم گیرتر بود. گزارش می شود که جمعیتی در حدود 200 الی 300 نفر به

شبستان مسجد در حین اجرای مراسم حمله کردند، و موتورسیکلت ها را به آتش کشیدند، و عکسهای

خمینی را سوزاندند، و به مسجد خساراتی وارد کردند و به نمازگزاران حمله ور شدند.

9 در صبح روز 18 اکتبر در اصفهان حادثه جزیی ضدآمریکایی اتفاق افتاد، دو دختر دبیرستانی

آمریکایی که به مدرسه می رفتند، در بین راه به طور اتفاقی، در سر راه گروهی از تظاهرکنندگان که در

حدود 40 50 نفر بودند، قرار گرفتند، موقعی که جمعیت شروع به فریاد کشیدن کردند، آنها دویدند، یکی

از آنها مورد اصابت سنگ از میان جمعیت قرار گرفت، و جمعیت به راه خود ادامه داد. بدون اینکه آنان را

تعقیب کند. این حادثه دخترها را وحشت زده کرد، اما جمعیت بجز شخص پرتاب کننده سنگ بیشتر به فکر

ادامه راه پیمایی خود بودند تا دنبال کردن و مجروح نمودن آمریکایی ها.


نظری به پیش

ص: 837

سند شماره 67

تاریخ : 19 اکتبر 1978 27 مهر 1357

طبقه بندی : محرمانه

از : سفارت آمریکا در تهران

به : وزارت امور خارجه واشنگتن

موضوع : نظری به پیش

1 خلاصه، در حالی که هنوز بسیار زود است که پیش گویی های مشخصی بشود، نشانه های

تشویق کننده ای در دست است مبنی بر اینکه بحران ایران از مرحله تب آلود گذشته و چشم اندازهایی برای

راه حل سازنده گشوده است معذالک تعدادی از نقاط خطرناک دیگر بین حال حاضر و انتخابات عمومی

که برای ماه ژوئن آینده پیش بینی شده است در پیش است. (پایان خلاصه).

2 با گذشت بدون حادثه روز عزاداری جهت قربانیان حکومت نظامی در 16 اکتبر و حل اختلافات

کارگری اخیر و تبعید آیت اللّه خمینی به پاریس و نشانه های تحکیم حکومت شریف امامی اوضاع سیاسی

در ایران اندکی تسکین یافته است. معذالک با توجه به اینکه حکومت نظامی کنترل همه مراکز بزرگ

جمعیتی را در دست دارد قرائت و کشف رمز عمق این حالت آسودگی واقعا ممکن نیست.

3 چهره های سیاسی در میان مخالفین که کوشیدند بر امواج نارضایی عمومی به رهبری آیت اللّه

خمینی و ملاها سوار شوند اندکی از جاه طلبی های خود کاسته اند در حالی که دو یا سه هفته قبل بیشتر این

سیاستمداران علنا خواستار برکناری شاه بوده اند و بیشتر آنها اکنون اعلام می دارند که لزوم ادامه رهبری

شاه را می پذیرند هرچند در چهارچوب یک جامعه دمکراتیک طبق قانون اساسی باشد. همین چهره ها

همچنین به نحو بی سروصدایی آغاز کرده اند که تا خود را از خمینی کنار بکشند و خواستار خویشتنداری

از ملاها بشوند.

4 این تغییر موضع تااندازه ای ممکن است جنبه تاکتیکی داشته باشد و منعکس کننده کمبود شوق و

حرارت در رویارویی با حکومت نظامی باشد. معذالک آنچه اساسی تر است این است که این تغییر وضع

ممکن است انعکاس این درک باشد که در صورتی که اوضاع متلاطم فروکش نکند و چشم انداز یک

حکومت لیبرال شده «جبهه ملی» در اوضاع و احوال کنونی از بوجود آمدن یک رژیم نظامی سرکوبگر

کمتر متحمل است. در این انعکاس این مسئله که تنها شاه می تواند از تحمیل یک دولت نظامی جلوگیری

کند و این که حیثیت و اعتبار مداوم او برای خویشتنداری ضروری است، کاملاً ثابت است.

5 بنابراین همین رهبران در حال حاضر در جستجوی راهی برای شرکت در ساخت حکومتی هستند

و آنچه ایده آل است اینکه آنها مایلند مأموریت دولتی به آنها داده شود و کابینه را به دست بگیرند. مثلاً

مردانی نظیر علی امینی که قبلاً «خواستار بود» که سمت نخست وزیری به او با اختیار تام بر نظامیان داده

شود اکنون می گویند که با کنترل حکومت بدون اختیارتر نظامیان راضی هستند و رهبری نظامیان را

مستقیما به عهده شاه واگذار خواهند کرد. مخالفان متواضع تر و واقع گرای دیگر صحبت از «حکومت

ائتلافی» می کنند.

6 به احتمال نزدیک به یقین کمتر شانسی وجود دارد که شاه سیاستمداران جبهه ملی را وارد کابینه

کنونی کند مگر اینکه این سیاستمداران نشان بدهند که آنها به طور اصیلی از پشتیبانی سیاسی مردم از

ص: 838

طریق محک یک انتخابات آزاد برخوردارند. شاه خاطرنشان ساخته است که ترجیح می دهد شریف امامی

را حفظ کند و شاید جزیی تغییراتی در کابینه بدهد تا زمانی که انتخابات ماه ژوئن فرا رسد. مبارزه طلبی او

در مقابل مخالفان این است که در این انتخابات به رقابت بپردازند. و نشان بدهند که آیا می توانند شایسته

به عهده گرفتن مأموریت یک حکومت یا شرکت در ائتلاف یا حتی مشارکت جزیی در حکومت باشند یا

خیر.

7 البته مخالفان این موضع را پیش کشیده اند که انتخابات آزاد نخواهد بود و اینکه اگر هدفهای خود را

به تعویق بیندازند و تا ماه ژوئن آینده صبر کنند جاه طلبی های آنها از میان خواهد رفت. از سوی دیگر شاه

اطمینان خود را درباره انتخابات آزاد تکرار می کند و این اندیشه را القا می کند که مخالفان در جستجوی

آنند تا از نمایش ضعف خودشان اجتناب کنند. اخیرا نشانه هایی به دست آمده که گفت وشنودهایی

آزمایشی و موقتی و غیرمستقیم درباره انتخابات بین مخالفان و وفاداران شکل می گیرد. یکی از مخالفان

برجسته به سفیر گفته است که او حاضر است برای تهیه یک «منشور انتخاباتی» با حکومت همکاری کند و

حدود انتخابات آزاد را مشخص کند و زمینه را برای ناظران بین المللی و تضمین های مشابه فراهم کند.

8 در ضمن ستاره خمینی ظاهرا رو به افول است. اظهارات علنی خمینی در فرانسه ماهیت مبهم و

قدیمی مفهوم های سیاسی او را نشان داده است. این واقعیت که خمینی از صحنه بسیار دور است و در یک

کشور مسیحی واقع شده است ممکن است نفوذ او را در اینجا به فرسایش رساند. آیت اللّه های قم ظاهرا

دارای احساس اعتماد به نفس بیشتری هستند و در مرحله مذاکره و تفاهم با حکومت قرار گرفته اند که

منجر به وفاداری آنها به شاه خواهد شد.

9 ترتیبات تهیه شده بین حکومت و مطبوعات منتج به برقراری یک مطبوعات آزاد شده است که

ممکن است آن را اصالتا مستقل نامید. اگر مطبوعات در چنین اوضاع و احوالی مسئولانه رفتار کنند، کار

بزرگی را برای نیشتر زدن و بار کردن جوشهای سوءظن عمومی که از شایعات ناهنجار سرچشمه گرفته

است، انجام خواهند داد. اگر مطبوعات در آینده آزاد و مسئولیت دار باشند، چنین اکاذیبی، که تقریبا همه

آن را می پذیرفتند مبنی بر این که سربازان اسرائیلی مسئول حوادث قتل عام میدان ژاله بوده اند، نباید

متداول شود.

10 معذالک مشکلات دردسرداری در پیش است حل مسئله اعتصابات مستلزم هزینه های

فوق العاده ای بوده است که با در نظر گرفتن دستمزد و مزایا مبلغ 5/3 تا 3/4 میلیارد دلار برای دوران 23

سپتامبر 1978 تا 20 مارس 1979 آغاز می شود هم اکنون نیز با 5/10 درصد اضافه دستمزد سنگین شده

است که مبلغ 3 میلیارد دلار در همان سال اضافه پرداخت خواهند داشت هزینه های دستمزدی مشابهی

در بخش خصوصی یقینا مارپیچ تورمی سالهای 77 1976 را مجددا برقرار خواهد کرد. اگر تا اوایل سال

1979 کالا برای ارضای این تقاضای قدرت خرید در دسترس نباشد، هنگامی که طبق برنامه، حکومت

نظامی قرار است برچیده شود مشکلات جدیدی برخواهد خاست.

11 مسئله دانشگاهها هنوز لاینحل مانده است وزیر آموزش عالی استعفا داده و لایحه خودمختاری

دانشگاه «برای مطالعه بیشتر» پس گرفته شده است. یافتن شخصی که حاضر باشد پست وزارت آموزش

عالی را به عهده بگیرد بسیار مشکل است و در مورد این که کسی پیدا شود که به اندازه کافی برای

دانشگاهها قابل قبول بوده و گشایش مجدد آنها را تأمین کند تردید فراوانی وجود دارد. این تااندازه ای

ص: 839

بدان جهت است که تقاضای دانشگاهیان درهم و برهم است. از یکسو ملیون مذهبی قرار دارند و از سوی

دیگر مارکسیستها و علاوه بر این هستند اشخاصی که خواهان خودمختاری دانشگاه بوده و همچنین

هیئت مدرسین دانشگاه که خواستار بهبودهایی در حقوق و دسترنج خود هستند.

12 نظامیان پیچیدگی ویژه ای را از خود نشان می دهند. هرچند رهبران آنها وفاداری خود را به شاه

حفظ کرده اند معذالک این واقعیت را پنهان نمی دارند که به عقیده آنها شاه «گذشتهای» بیش از اندازه ای را

از خود قائل می شود. آنها ترجیح می دهند یک مشی خشن تری مانند دستگیری «ناراضیان» و پافشاری

بر احترام بیشتر به «نظم و قانون» در پیش گرفته شود. نظامیان این نقطه نظر را به طور مداوم با شاه در میان

می گذارند و تا مدتی بر نظریات شاه به علت اطلاعاتی که مورد توجه شاه قرار می دهند، نفوذ خواهند

داشت. نظامیان به ویژه هنگامی که تقلیل بودجه دولت بر خرید اسلحه اثر سنگینی داشته باشد سخت

ناراحت خواهند شد. در مرحله کنونی هنوز نشانه ای از آغاز عدم وفاداری یا آثار جزیی از احتمال یک

کودتا وجود ندارد ولی شاه در حالی که به سوی پیش گام برمی دارد روشن است که باید به ناراحتی های

نظامیان توجه ویژه مبذول دارد.

13 علاوه بر این مشکلات کم و بیش اساسی، خطرات احتمالی عاطفی نیز که از جانب مذهبیون

برمی خیزد همچنان حضور دارد ایام محرم که روزهای عزای شیعیان است مصادف خواهد بود با نیمه اول

ماه دسامبر این دوران پرتشنج سنتی ممکن است فرصتهایی برای زدوخوردها بین مسلمانان مبارزه جو و

نظامیان پیش آورد.

14 سرانجام، مشکلات روانی و جسمی که در ذات فراگرد «کاهش فشار» از یک دوران حکومت

نظامی باشد نیز وجود دارد. هر چند حکومت تقاضای مجوز برای 6 ماه حکومت نظامی از پارلمان کرده و

چنین مجوزی دریافت کرده است معذالک همه آنها جدا امید دارند که در حدود پایان ماه دسامبر اگر

اوضاع آرام بماند می توانند بساط این حکومت نظامی را شاید شهر به شهر برچینند تا در اوایل سال 1979

به حکومت غیرنظامی بازگرداند. اگر این فراگرد منجر به دور جدیدی از آشوبها و بی قانونی ها شود تمامی

برنامه لیبرالیزه کردن در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت.

15 بدین ترتیب هشت ماهی که بین حال حاضر و انتخابات وجود دارد دوران بسیار پیچیده ای برای

شاه و حکومت او برای مذاکرات موفقیت آمیز خواهد بود. رسیدن به روح همکاری دمکراتیک در آستانه

انتخابات که باید آماده انجام انتخابات ملی با حسن نیت و نزاکت باشد، شاید در چنین محله ای از تحول

سیاسی ایران تقاضای بیش از اندازه باشد. میل به چنین مرحله ای در شرایط صلح و آرامش داخلی نیاز به

پیشگیری های بیشتر از آنی خواهد داشت که ظرف هفتاد سال اخیر نشان داده شده است. بنابراین حتی

اگر هم آشوبهای جاری فروکش کند نباید چنین تصور کرد که این هدف بدست آمده است. معذالک هدف

مزبور یک هدف لایق برای نیل به آن است و هنوز هم از دیدگاه محو نشده است.

سولیوان


سیاستهای سنتی ایران علاجی برای آینده

ص: 840

سند شماره 68

شماره سند : 10421

از : سفارت آمریکا در تهران

به : وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی.

طبقه بندی : محرمانه

تاریخ : 25 اکتبر 78 3 آبان 1357

موضوع : سیاستهای سنتی ایران علاجی برای آینده

خلاصه : بازگشت به سیاست سنتی شانس خوبی برای رژیم فعلی در جهت بسیج حمایت لازم بین مردم

است.

1 امیر طاهری سردبیر روزنامه کیهان بهترین مفسر روزنامه نگاری در صحنه امروز ایران است. در

ملاقاتی تحلیل جالبی از وضع و راه حل آن ارائه داد که به طور خلاصه اعتقاد به عدم وجود یک ریشه کلی

در مخالفتها داشته و نارضایی عمومی را در اثر شکایات گوناگون و گرفتاری ها می داند. نتیجتا دولت باید

بسیج منابع انسانی خود را برای جلب حمایت در میان سازمان های ایرانی که در هر محلی مسئول هستند

با مشکلات ملی شروع کند. دست اندرکاران دولت بایستی به مسایل سنتی سیاسی ایران آشنا شده و با

سیاسیون سنتی ارتباط برقرار کند. هویدا این مطلب را درک کرده و کنترل می کرد. آموزگار نتوانست و

قطع کمک و دیگر اقدامات اقتصادی او هیچ کمکی به مشکل فعلی نکرد.

2 طاهری می خواست به اعضای دولت پیام دهد ولی اعضای دولت شریف امامی را نمی شناخت،

هرچند اردشیر زاهدی را در سفر اخیرش دیده بود ولی فرصت صحبت نیافته است. زاهدی یک

سیاستمدار اساسا فعالی است که به دلیل معلومات عمومی نامتناسب با تحصیلات رسمی اش امکان

برقراری ارتباط به شیوه سنتی با ایرانیان را بنا به گفته طاهری دارد. طاهری گفته که با وجود شهرها و

ایالات دست نخورده ای که از سوی مخالفین فتح نشده است، بایستی شروع کرد. حوادث کوچکی که

منجر به قتل مردم در اثر ناآرامی شده و به نفع مخالفین تمام شده است. افراد خوب اعضاء مجلس،

استانداران، فعالین حزب رستاخیز، و دیگران که وفادار به شاه هستند، و تقاضای ادامه کاری را دارند.

دولت باید با آنها تماس گرفته و پس از متمرکز کردن آرامش در تهران و استفاده از شبکه وکلای مجلس

(حدود صد یا 110 نفرشان نفوذ محلی داشته و در انتخابات آزاد قابل انتخابند) و رؤسای مختلف، به شیوه

سنتی ایران عمل کند. شاه در سالهای 62 63 فعالیتهای سیاسی را منع کرده و احزاب سیاسی را ممنوع

کرد، تا موفق به شکستن سازمان بازار گردد و غیره ...

3 ضمن تماس تصادفی با یکی از دوستان مورد اعتماد شریف امامی، سناتوری با روابط سیاسی

طولانی در تهران که بدون رضایت پس از 15 18 سال فعالیت سیاسی بازنشست شده او نصیری، هویدا،

و علم را به خاطر حصارکشی دور شاه و قطع ارتباطش سرزنش کرد. نصیری 15 سال پیش به او گفته بود

که افراد زیادی دوروبر خانه او پرسه زده، ایجاد خطر کرده و بایستی از این کار جلوگیری کند. ایشان از

بازنشستگی خارج و از کار در کابینه سرباز زده و در پشت صحنه فعالیت دارد. او گفت طرح جاری

شناسایی مردم (فقیر، ستمدیده) جنوب تهران و نام نویسی آنها جهت توصیه ملاقات با نخست وزیری

است. به نظر او و نخست وزیر استفاده از اعضا مجلس برای بسیج حمایت میسر است. به گفته طاهری او

ص: 841

نیاز به بسیج ایالات منجمله تهران را برای رهبری، راه مناسبی تشخیص داده است.

4 نظریه : تحلیل و راه حل طاهری احتمالاً همان است که در ذهن هویدا طی مذاکراتش با سفیر بوده و

سیاستمداران سنتی ستون فقرات حمایت سیاسی از شاه بوده اند (مثل سال 1950). در حالی که رجعت

کلیه سیاسیون پیر را (که شاه آنها را سد راه انقلاب سفید تلقی می کرد) انتظار نداریم تعدادی از آنها به

انضمام رهبران جدید سیاسی (و شاید جوان) احتمالاً شانس بهتری برای بسیج اکثریت ساکت در این

کشور دارد. تا کوشش هایی برای ایجاد احزاب سیاسی شبه غربی بزرگ جدید بعمل آید.

سولیوان


تفسیر ترنر در مورد ایران (رئیس سیا در آن وقت م)

ص: 842

سند شماره 69

تاریخ : 25 اکتبر 78 3 آبان 1357

طبقه بندی : استفاده محدود اداری

از : وزیر امور خارجه

به : سفارت آمریکا در تهران

موضوع : تفسیر ترنر در مورد ایران (رئیس سیا در آن وقت م)

مطالب زیر عینا تفسیر آدمیرال ترنر درباره ایران است :

سؤال: به اندازه کافی خبر از ایران که یکی از مهم ترین تأمین کنندگان نفت ما است به این کشور می رسد.

مشکلات زیادی وجود دارد و درگیری های زیادی اتفاق افتاده است. تصور می کنم که اولین سؤالی که باید

پرسیده شود این است که آیا C.I.A، اثری از روسها را در پشت این جریانات کشف کرده است؛ هرگونه

حرکت از سوی شوروی به منظور داخل شدن و سوءاستفاده از موقعیت و یا چیزی در آن زمینه؟

(جواب) رئیس ترنر : خوب، من فکر می کنم موقعیتی که شاه اکنون در آن قرار گرفته موقعیتی بسیار

مشکل است. وی به طور خالصانه ای سعی داشته است در مدت زمان طولانی کشور را به سوی

آزادیخواهی و مدرنیزه شدن راهنمایی کند. در ماههای اخیر وی با مقاومت قابل ملاحظه ای از طرف

نیروهای راستگرای محافظه کار در کشورش روبرو شده است. به هر حال، در نتیجه این اوضاع هسته

کوچکی از کمونیستهای چپ گرا سعی کرده اند از این موضوع امتیازاتی بدست آورند و از این آشفتگی

راستگرایان به نفع خود استفاده کنند. من مطمئن هستم که تا هر درجه ای باشد، کم وبیش تأثیر شوروی ها

در پشت این جریان وجود دارد. اما من فکر می کنم فرصت طلبان می خواهند از اختلافات و نارضایتی

داخلی کشور در جهتی که شاه می رود سوءاستفاده کنند. اما من ...

سؤال: آیا شما به طور مشخص هیچ روسی می بینید، پول تازه شوروی و حرکت جاسوسان تازه

شوروی به داخل کشور برای گسترده کردن و استفاده کردن از موقعیت؟

(جواب) ترنر : نه، من آن را ندیده ام، من بسیار راضی هستم که شاه به تلاش آزادسازی خود ادامه می دهد و

همان طوری که شما می دانید، حادثه بزرگ طبق قولی که او داده است ژوئن آینده خواهد بود و وی در

قول خود همچنان پابرجا است که برای مجلس خود انتخابات آزاد داشته باشد. لحظات بسیار مهمی برای

او، و برای ما است.پایان مطلب ونس



بحران سیاسی ایران

ص: 843

سند شماره 70

استفاده محدود اداری

آژانس ارتباطات بین المللی، تهران، ایران

یادداشت مکالمه

شرکت کنندگان : فریبرز عطاپور، نویسنده تهران ژورنال

علیرضا فرهمند، دبیر سرویس خارجی روزنامه کیهان

رابرت کرن، مدیر آژانس ارتباطات جهانی امور خاور نزدیک، واشنگتن دی. سی

جک شلنبرگر، آژانس ارتباطات جهانی ایالات متحده و کارمند روابط عمومی

زمان و مکان : محل سکونت کارمند روابط عمومی، 25 اکتبر 1978

موضوع : بحران سیاسی ایران

در شامی که در رابطه با کار ما و به افتخار کن ترتیب داده شده بود، عطاپور و فرهمند روزنامه نگاران

ایرانی نظریات خود را درباره بحران ایران ابراز داشتند. این دو نفر قبلاً با یکدیگر آشنا نبودند و از لحاظ

وضع اجتماعی با یکدیگر بسیار تفاوت دارند (عطاپور یک مفسر تلویزیونی سرشناس اگر نگوییم

انگشت نما است و همچنین مقاله نویس مورد توجهی است. فرهمند بیشتر یک سردبیر است و در خارج

از حرفه خودش چندان شهرتی ندارد) این دو نفر در مورد اوضاع به طور قابل ملاحظه ای نظرات یکسانی

داشتند. نکات اصلی نظریات آنها از این قرار است :

1 خمینی یک عامل اساسی و حساس است و بیشتر از شاه بر روی توده ها نفوذ دارد.

2 دستورالعمل خمینی در مورد ایران نه مبهم و غیرمنطقی است، در حالی که شخصا از پیروان او

نیستم، معتقدیم که به هیچ وجه او را نمی توان دیوانه یا آلت دست منافع بیگانه قلمداد کرد. طرز فکر او

نماینده آن چیزی است که بیشتر ایرانیان معتقدند، این دو جمله به هیچ وجه یکدیگر را نفی نمی کنند.

3 ایالات متحده آمریکا در یک موقعیت غیر برنده قرار گرفته است. مخالفان رژیم، ایالات متحده

آمریکا را تنها تکیه گاه شاه می دانند. هواداران رژیم همچنان احساس می کنند که ایالات متحده برای

تأمین دسترسی خود به نفت و فروش تجهیزات نظامی، با هر کس هر نوع معامله ای انجام خواهد داد.

اظهارات کارتر، به ویژه پیام تلفنی او از کمپ دیوید در مورد تعادل کمکی نکرده است، زیرا با این اظهارات،

شایعات مبنی بر اینکه ایالات متحده مغز متفکر همه جریانات بوده است، تأیید می شود. ولی این اظهارات

بسیار کمتر از اشارات دیوید اون درباره ضروری بودن شاه فاحش و زمخت بوده است.

4 مبارزه حقوق بشر آمریکا در میزان سرعت حوادث در اینجا تأثیر بسزایی گذاشته است و همه چیز

را به مراتب بیش از قدرت هر کسی برای کنترل آن تسریع کرده است.

5 نفرت از بیگانگان در حال رشد است. گرچه این نفرت در حال سکون قرنها وجود داشته است.

فشارهای فزاینده ای برای لغو قراردادهای بیهوده مشاورین غربی در همه زمینه ها صورت خواهد گرفت.

نظری که اکنون حتی در محافل برگزیدگان شایع است این است که مستشاران خارجی ارزش پولی را که

برای آنها خرج می شود ندارند و انگیزه های آنها مشکوک است و توصیه های آنها غیرصمیمی است و با

فرهنگ و سنتهای ایران در حال خصومت است.

6 دیدکلی : برقراری یک دولت اسلامی با تضمین نظامیان طبق الگوی ضیاء (منظور حاکم پاکستان

ص: 844

است م) با تغییراتی همراه آن در نهادهای سیاسی و که برای رهبران مذهبی رضایتبخش است. هیچ کدام

از ما چنین چیزی را نمی خواهد ولی اوضاع فراتر از آن پیش رفته است که یک انتقال منظم در راه یک

دولت دمکراتیک صورت گیرد.

اظهارنظر : این ارزیابی های نسبتا بی روح حاصل فکر عطاپور است. فرهمند کمتر لفاظی می کند و در

قضاوت های خود بیشتر تحلیل گر است، میهمان دیگری به نام ایرج ایمان مدیر مؤسسه ملی روانشناسی

(که یک سازمان پژوهش نظرسنجی است) کوشید تا استدلال کند که مردم به نهاد سلطنت احترام

می گذارند و از اصلاحات متعددی که در سطح زندگی در ظرف 25 سال اخیر شده است به خوبی آگاهند و

هم از ملاها و هم مارکسیستها احتیاط می کنند و نظریات ایمان به عنوان «طرز فکر نیاوران» مطرود

شناخته شد.


آینده نگری

سند شماره 71

تاریخ : 28 اکتبر 1978 6 آبان 1357

طبقه بندی : محرمانه

از : وزیر امور خارجه واشنگتن

به : سفارت آمریکا در تهران

موضوع : آینده نگری

1 نظرات خارجی با نفوذی مبنی بر اینکه سیاست شاه در مورد دادن امتیازات سیاسی اشتباه بوده

است و باید در جهت سرکوبی مخالفان تغییر وضع دهد، در اینجا به گوش می رسد. وقت آن رسیده و بیسار

مفید و لازم خواهد بود، اگر بدون در نظر گرفتن این پیام، شما بهترین تجزیه و تحلیل خود را در مورد

عواقب و نتایج کوتاه مدت و درازمدت یک سیاست استفاده از زور برای بازگرداندن اعتصابیون به سر

کارهایشان و تظاهرکنندگان از خیابانها، برای ما بفرستید.

می توان گفت در کنار چنین سیاستی در بند کشیدن (کنترل) مطبوعات و دانشگاهها و دستگیری تعداد

زیادی از روحانیون و مخالفین مذهبی لازم است (ما از مأمورین امنیتی شنیدیم که با دستگیری 400

مخالف اصلی مخالفتها فروکش می کند) لطفا در تجزیه و تحلیل خود تخمینی از وفاداری ارتش و سایر

نیروهای مسلح، تحت شرایط سخت کنترل در مدت زمانی طولانی و واکنش احتمالی گروههایی سیاسی

داخل ایران و همچنین واکنش عمومی در اثر عقب انداختن احتمالی انتخابات را نیز در نظر داشته باشید.

2 با در نظر گرفتن اینکه شما نقطه نظرات خودتان و پاسخ به این سؤالات را در پیامهای مختلف برای

ما فرستاده اید، اگر همه را یک جا گرد آورده و در یک پیام توزیع عادی انتشار انحصاری برایمان بفرستید،

بسیار مفید خواهد بود. ونس


امنیت پرسنل امریکایی در ایران

ص: 845

سند شماره 72

30 اکتبر 78 8 آبان 1357

سری

شخصی جهت ژنرال هویزر از سرلشکر گاست

موضوع : امنیت پرسنل امریکایی در ایران

1 طی چند هفته گذشته وضعیت ایمنی پرسنل امریکایی در ایران تغییر عمده ای کرده است. تا قبل از

این زمان، تلاشهای ما مصروف خنثی کردن گروههای تروریستی سرسخت بود. در عین حال که این

فعالیت بدون شک ادامه خواهد داشت، اما اینک عواملی وجود دارد که ما نمی توانیم کاملاً از عهده اش

برآئیم، لکن، باید دانست که به وضوح شکل گیری این عوامل و انگیزه اش تفاوت اساسی با تروریستهای

سرسخت دارد. فعالیتهای انجام شده در تهران، اصفهان و سایر شهرها بنظر می آید که شامل دانشجویان

دبیرستانها و دانشگاهها، و گروههای مذهبی و چپ باشد. صرفنظر از ترکیب، میزان تشکیلاتی آنها

نامشخص است، اما الگوهایی در حال بروز است. جهت گیری آنها بنظر می آید که هم ضددولتی و هم تا

اندازه ای ضدخارجی و مخصوصا ضدامریکایی باشد.

2 وضعیت موجود شامل عواملی از بی نظمی غیرنظامی توسط گروههای متعدد است که احتمالاً با

هدفها و تکنیکهای مختلف کار می کنند و سبب اضطراب و ناراحتی برای امریکاییان می شوند. چندین

مورد وجود داشته که هم پرسنل دولتی و هم پرسنل شرکتهای امریکایی مورد خشونت قرار رفته و هنگام

مسافرتشان با سنگ، و در یک مورد به وسیله بمب لوله ای (سه راهی)، مورد حمله واقع شدند. مواردی هم

بوده است که منازل امریکایی های غیردولتی به آتش کشیده شد و تهدیدهای دیگر وجود داشت که منجر

به آسیب جدی نگردید.

3 هیئت نمایندگی امریکا درصدد گسترش اقداماتی برای خنثی کردن وضعیت تاحد ممکن هستند،

ما در نظر داریم کمیته های هماهنگ کننده، مرکب از هیئت نمایندگی و عوامل دولت ایران تشکیل دهیم،

قصد ما این است که نمایندگانی از مؤسسات مختلف ایران بخواهیم. یک سری اقدامات انفعالی و مثبت

انجام خواهیم داد که کمک کند تا افراد ما با ایمنی بر سر کار بروند و خارج از وقت کار هم حتی المقدور

وضع را عادی بگذرانند. فکر می کنیم که با هماهنگی در این تلاش می توانیم به خنثی کردن وضعیت جاری

کمک بنمائیم. بدیهی است که راهنمایی های ما باید شامل نوعی از اقدامات باشد که نه تنها امنیت بیشتری

را فراهم کند بلکه همچنین روحیه امریکایی ها را حفظ کرده و اعتماد ببخشد که سیستمی کار می کند که

اطلاعات، مشورتها، و تکنیکها و عملیات لازم را انجام می دهند.

4 محدودیتهایی در مورد آنچه که مأموران امریکایی مجاز به انجامش هستند وجود دارد و قطعا در

مورد نوع وظایف پرسنل دفاعی نیز محدودیتهایی هست. تصور می کنیم که از میزان این محدودیتها آگاه

باشیم. همچنین گمان ما بر این است که می توانیم در محدوده آنها عملیات انجام دهیم و خدمت شایسته ای

برای جماعت امریکایی اجرا کنیم.

5 مقامات دولت ایران با هماهنگی تمام با هیئت نمایندگی همکاری خواهند کرد و موافقت نموده اند

که یک سری کمیته های هماهنگ کننده راه بیندازند. نقشه ما این است که به طور کامل به عنوان بخشی از

هیئت بررسی مسایل کشوری و در محدوده رهنمودهای تهیه شده به وسیله سفارت امریکا عملیات انجام

ص: 846

دهیم. قصد ما این است که خط مشی های مقتضی برای روبرو شدن با این وضعیت جدید فراهم کنیم و

آماده: اجرای رویه هایی با تغییرات وضعیت باشیم و همچنین راهی برای کمک به پیمانکاران آمریکایی

تهیه ببینیم. فکر می کنیم که بتوانیم به پیمانکاران کمک کنیم که سیستم (حفاظتی) برای خود بوجود آورند

و در نظر است که اطلاعات را در صورت مقتضی بودن با آنها در میان بگذاریم. تصور می کنیم که از طریق

این روش هم می توانیم از محدودیتها عدول نکنیم، و هم خدمت مفیدی انجام دهیم.

6 درخواست کمک به صورت مهارت و تخصص هایی که در بخش دفاعی امریکا در ایران نیست را

داریم. در عین حال که «دایره بازرسی ویژه» (از نیروی هوایی امریکا) در زمینه عملیات ضدتروریستی

بسیار تواناست، اما ارزیابی ما بر این است که آنها نه آموزش کافی و نه تجهیزات مناسب برای مقابله با

اغتشاشات غیرنظامی و انعکاس آنها در داخل جماعت امریکایی اینجا داشته باشند. «دایره بازرسی

ویژه» نقش خود را با شایستگی انجام داده و در وضعیت جدید نیز هم چنان انجام می دهد، لکن اعتقاد ما بر

این است که احتیاجاتی برای توانایی های اضافی زیر وجود دارد :

الف تخصص در تشخیص روندها و مفهوم بعضی از روندها که به هنگام وقوع اغتشاشات غیرنظامی

بر جماعت امریکایی اثر می گذارند.

ب تخصص و معلومات برای برقراری یک زیربنا و سازمان جهت بهبود وضعیت امریکایی ها.

ج توانایی برای طرح ریزی پیشاپیش و پیش بینی تغییرات در وضعیت

د تخصص در برقراری یک مرکز عملیات برای اتخاذ اقدام مقتضی و در جریان قراردادن پرسنل از

وضعیت جاری.

ه همچنین احتیاج به پرسنلی که معلومات و تجربه ای در برآورد تأثیرات حاصله بر جماعت

امریکایی داشته باشد، به شرح زیر، داریم ک

(1) تأثیر اقدامات انجام شده به وسیله گروه های ناراضی؛

(2) ارزیابی وضعیت شرایط روحی جماعت امریکایی؛

(3) نیازهای ایجاد شده برای این جماعت ؛

(4) برآورد هر نوع عملی که ممکن است ما انجام دهیم و اینکه این عملیات به وسیله جماعت

امریکایی چگونه تعبیر می شود.

7 وضعیت هنوز خطرناک نیست و قابل کنترل می باشد. گمان می کنیم موضوعات مورد بحث در این

نامه آغاز مناسبی باشد. درخواست 6 تا 8 نفر را داریم که دارای مهارت ها و تخصص های فهرست شده در

بند 6 باشند. این پرسنل را هر چه زودتر برای یک ماه بفرستید و اختیار تمدید مأموریت مورد لزوم آنها را

به ما بدهید.


امنیت کارمندان، میزان تهدیدات

ص: 847

سند شماره 73

تاریخ سند : 30 اکتبر 1978 8 آبان 1357

شماره سند : 10558

گزارشگر : استمپل

طبقه بندی : محرمانه

از : سفارت امریکا تهران

به : وزارت دفاع واشنگتن

موضوع : امنیت کارمندان، میزان تهدیدات

خلاصه : آخر هفته به آرامی سپری شد با وجود شایعات فعالیت بر علیه خارجی ها، سفارت معتقد

است تهدیدات تروریستی بر جای خود باقی است. افزایش تظاهرات در خیابانها همراه جو ضدخارجی

احتمال حوادثی در رابطه با آمریکاییها و سایر خارجی ها را افزایش داده است.

پایان خلاصه.

1 جریان شایعات بیانگر این است که آخر هفته گذشته به احتمال قوی، زمانی برای خشونت عمومی

و حوادث ضدخارجی بود. تلگرام از مرجع (B) پاسخی مبنی بر وقایع قبل از پایان هفته داد. آنچه در ذیل

می آید آخرین اخبار در مورد میزان تهدیدات است که مبنی بر وقایع 5 روز اخیر می باشد.

2 حوادث واقعی در آخر هفته گذشته محدود بود به سنگ اندازی به اتوبوسهای هیئت مستشاری در

روز 28 اکتبر، هنگامی که پایگاه هوایی دوشان تپه را ترک می کردند (مرجع C، ذکر کرده)، و آتش زدن

اتوبوس انگلیسی در اصفهان و موضوعات جزیی دیگری که در مرجع «)» ذکر شده است. کم بودن

حوادث، نگرانی ها را در جمع خارجیان کاهش نداده است و دریافت تهدیدات کتبی متعدد در روزهای

اخیر، شامل بمب گذاری (که هیچ یک کشف نشد)، احساس عدم آسایش در میان خارجیان را کم نکرده

است.

3 با افزایش تعداد تظاهرات در خیابانها جو تاحدی در خلال هفته اخیر تغییر کرده است. در برخی

موارد اتوبوسهای مدرسه برای پرهیز از جمعیت تغییر مسیر داده اند، اما بسیاری از آمریکاییها و دیگران

تظاهرات خیابانی را در بسیاری از مناطق، بخصوص نزدیک مدارس ایرانی جایی که معلمان اعتصابات

دانش آموزی را از دبیرستان گرفته تا سالهای بالای ابتدایی، تشویق کرده اند، دیده اند، دردسر این

تظاهرات به مقدار قابل توجهی کم بوده است، حتی در مواردی که پلیس و ارتش وارد جریان شده اند.

(مرجع های Cو D را برای موارد اخیر، مطالعه کنید). به آمریکاییها اخطار شده که رفت وآمد خود را

محدود کنند و از محلهای تظاهرات علنی مردم دور باشند (سفارت به علت گفته های نادرستی که همه

آمریکاییها را مجبور به اقامت در خانه کرده است، در این مورد گزارشی نداده است.

4 ما معتقدیم تهدیدات تروریستی ذاتا تغییری نکرده اند، گزارش و یا شواهدی در دست نیست که

گروههای متخصص مثل مجاهدین و یا چریکها، علیه افراد خارجی فعال تر شده باشند. همزمانی وقایع

ماههای اخیر نشانگر این است که تهدیدات از طرف گروههایی که ماهیت واقعی آنها معلوم نیست افزایش

یافته که آنها احتمالاً افراد یا گروههای هوادار اسلام هستند، که آنها هم قدرت حمله به هدفهای داخلی را

دارند. در حالی که اغلب فعالیتهای این گروهها یا افراد علیه هدفهای محلی (داخلی) متمرکز شده، تعداد

ص: 848

کمی هم در واقع علیه آمریکاییها متمرکز شده است. به هر حال، تهدید از این سو به مراتب بیشتر قابل توجه

به نظر می رسد تا محدوده تروریسم که ما در گذشته با آن درگیر بودیم. (بمب گذاری اتوبوس انگلیسها در

اصفهان به عنوان مثال.) رشد تظاهرات و احساسات مردمی از عقاید ضدخارجی که قبلاً ساکت شده بود،

این احتمال را نشان می دهد که ممکن است حوادث بیشتری در رابطه با آمریکاییها و همچنان سایر ملتها،

رخ دهد.

دوستان فرانسوی، انگلیسی و ایتالیایی ما از همان حملات گاه و بیگاه کوچک علیه ملتهاشان گزارش

می دهند، که ما هم با آن مواجه بوده ایم و همچنین هم عقیده ایم که امکان بالقوه برای وقایع بیشتری،

افزایش یافته است. ظهور سرکشی ها، حالت ضدآمریکایی بیشتری گرفته، بیشتر به خاطر آنکه تعداد ما

بیشتر است و قابل رویت ترین گروه در اینجا هستیم.

تابحال این محدود به توهین های گاه و بیگاه و سنگ پراکنی ها، با تعداد محدودی، طرح آتش زدن

ماشینها یا بمب گذاری، بوده است. گزارش یا شاهدی نیست که عملیات و طرحهای جنگی خاصی علیه

آمریکا، طرح ریزی شده باشد تا به آمریکایی ها به خاطر آمریکایی بودنشان حمله کنند. بسیاری ایرانیان

جو را این گونه تشریح می کنند که این یکی از بزرگترین هیجانات عمومی است که برای مدتی بوجود آمده

است اما تا به حال به خاطر ترس آمیخته با نزاکت، عقب نگهداشته شده است.

5 فعالیت های بیشتر سیاسی در خیابانها احتمال درگیری شهروندان آمریکایی را در حوادث ناگوار یا

خطرناک افزایش داده است. این احتمال خطر فزاینده، شامل همه افراد هم خارجی و هم ایرانیان در خلال

جو متشنج فعلی می شود. کمیته مراقبت امنیتی جهت بحث پیرامون ارزیابی بالا در 22 و 25 اکتبر جلسه

داشت.

6 کمیته مراقبت امنیتی همچنین مسئله روحیه آمریکایی را که بیشتر متوجه مشکلات خودشان

هستند بررسی کرد. مأموران هیئت تلاش خصوصی کرده اند تا دریابند که اختلافات جزیی در محیط،

توسط ماموران اصلی هیئت و افراد، بیشتر درک شود. اظهارنظر خلاصه شده «جو ضدامریکایی افزایش

می یابد» پیچیدگی واقعیت را نادیده می گیرد که جو برای همه متشنج تر شده نه فقط امریکاییها. احتمالاً

شرایط نامعین باقی می ماند تا عوامل سیاسی داخلی، اعتصابیون، تظاهرکنندگان و غیره، به وضوح تغییر

کنند یا بهتر یا بدتر.

7 سفارت به یادداشت خلاصه اوضاع ادامه می دهد و هر تغییری در ارزیابی بالا را به وزارتخانه

گزارش می دهد.

سولیوان



چشم انداز تغییرات افکار عمومی ایرانیان

ص: 849

سند شماره 74

تاریخ : 31 اکتبر 1978 9 آبان 1357

طبقه بندی : محرمانه

شماره : 0621

از : سفارت امریکا در تهران

به : وزارت امور خارجه واشنگتن

موضوع : چشم انداز تغییرات افکار عمومی ایرانیان

خلاصه: حوادث ماه گذشت، بخصوص هفته پیش ناظر تغییر مواضع گروههای متعددی از مردم نسبت

به شاه و دولت است. این تغییرات در کوتاه مدت با اهمیت هستند، چون آنها پیش درآمد طرز تفکر و اعتقاد

در ایران درباره سیاست را تشکیل می دهند. مهمترین جریانات از این قبیل هستند.

الف سؤالات تجدیدشده ای درباره مؤثر بودن و مشروح بودن شاه، بخصوص از سوی گروههایی که

تاکنون لااقل به طور خاموشی نسبت به شاه و حکومت وفاداری نشان داده اند (و حتی پیش از آن).

ب رشد این عقیده در بخشهایی از جامعه که مستقیما در دولت دخالتی ندارند مبنی بر این که رژیم

شریف امامی بار سنگین تری را از گذشته بر دوش دارد تا بتواند با موفقیت نظم را مجددا برقرار کند و یا

زمینه انتقال به دولتی با انتخاب آزاد را فراهم کند.

ج درک متجددین طبقه متوسط مبنی بر اینکه نیروهای مذهبی و کمونیستها ظرفیت سازماندهی

بیشتری از آنچه خیلی ها تصور می کردند، دارند.

د احساس گسترش یابنده سریع مبنی بر اینکه حکومت کنونی نخواهد توانست با رهبران مذهبی

کنار بیاید و اینکه راه دیگری که در پیش است احتمالاً حکومت نظامی است که هر چه زودتر در پیش است

(این عقیده چه در میان حامیان و چه در میان مخالفان شاه شایع شده است). علیرغم تمایل ایرانیان به

دوره هایی از جنون و افسردگی سیاسی، تغییر در تصورات اساسی که تاکنون بر رفتار اغلب مردم حاکم

بوده، باعث انحطاط ثبات در افکار عمومی مردم ایران خواهد شد. عوامل مخالف و موافق شاه بر این

عقیده اند که شاه اگر قرار باشد حوادث را طبق اراده خود شکل دهد و مرکزیت سیاست ایران را احیا کند،

باید رهبری و تصمیم گیری بهتری نشان دهد. پایان خلاصه.

1 در ده روز اخیر مأمورین سفارت تغییرات اساسی در روحیه طبقات و افراد مختلف مشاهده کردند.

آنچه در زیر می آید جمع بندی و تحلیل اولیه بعضی از تغییرات است که لزوما در مفاهیم اساسی سیاست و

حکومت در ایران تأثیر خواهد گذاشت. در حالی که این مفاهیم بدون شک در کوتاه مدت اثر خود را

خواهد داشت، شاید اهمیت بیشتر آنها حاکی از تغییر در طرز تفکر درباره سیاست باشد که در درازمدت

شکل سیاسی کشور را تغییر خواهد داد.

2 مهمترین این مفاهیم عبارت است از بدبینی توسعه یافته و تقریبا همگانی در میان عملاً همه گروهها

در بخش نوین جامعه درباره آینده کشور و حکومت. خودداری علنی آیت اللّه خمینی از سازش با دولت

ایران و انعکاس نظریات آیت اللّه شریعتمداری (تهران 10499) در مورد امکان خاتمه دادن سریع ناآرامی و

بحران سیاسی در آینده ای بسیار نزدیک. حامیان شاه در طبقات بالا از جمله بعضی از (مأمورین عالیرتبه)

تجار. به انضمام تعداد قابل ملاحظه ای از افراد میانه رو در دانشگاه ها، اعتقاد دارند که «پایان»بازی

ص: 850

سیاسی کنونی احتمالاً حکومت نظامیان خواهد بود. افراد فکور ایرانی با یکدیگر هم عقیده هستند که شاه

رهبری مؤثری اعمال نکرده است. وی حتی از فرصت آشکار برای مخاطب قرار دادن مردم از تلویزیون و

بحث در مورد مسایل با آنان استفاده نکرده است. او ظاهرا هنوز هم تصور می کند که مردم برای

توضیحات جدی بلوغ کافی ندارند، به موازات آن از سوی تعداد زیادی که از شاه به نحو پیگیری به عنوان

بهترین امید برای آینده یاد می کنند، یک نوع تمایل برای پرسش این مطلب که آیا شاه باید بماند بوجود

آمده است. آنها نمی خواهند به شاه صدمه ای بزنند ولی درباره متوقف کردن دور تظاهرات در اوضاع و

احوال کنونی امیدی ندارند، بعضی از آنها حتی شانسی برای سلطنت ولیعهد نمی بینند و برای اولین بار

درباره «موضوع فکر نکردنی» مشغول تفکرند.

3 عنصر اساسی در این الگو، این درک وسیع از سوی گروههای مذکور در فوق است به اضافه

کارمندان دولت و حتی بعضی از نظامیان، مبنی بر این که حکومت شریف امامی به دنبال حوادث کشیده

می شود.

مسئولین وزارتی در سطح بالا متوجه شده اند که چگونه جمعیتهای انبوهی به داخل وزارتخانه ها

هجوم برده و اوضاع وزارتخانه ها را در چهار یا پنج روز اخیر برهم زده و فعالیت وزارتخانه ها را متوقف

کرده اند.

به نظر می رسد بر سیاسیون میانه رو که در حال حاضر گروههای متمایل به مرکز را تشکیل می دهند (که

«لااقل تا رسیدن انتخابات» از نخست وزیر پشتیبانی می کنند) گرفته تا هواخواهان جبهه ملی که خواست

حکومت بیطرف را پیش کشیده اند این عقیده حکمفرما است که تغییر حکومت باید حادث شود.

حتی سیاستمداران نزدیک به صحنه از روی بی میلی به طور خصوصی نتیجه می گیرند که احتمالاً

روزهای حکومت های اشخاص دست چین شده شاه، برای ابد سپری شده است.

عدم توانایی دولت در استقرار مجدد نظم عمومی، بیش از هرگونه اعلامیه ای درباره لیبرالیسم سیاسی،

ایران نوین را به یک دولتی که همه در آن دخالت دارند تبدیل کرده است. (اظهارنظر: مشکل این برداشت

آن است که عده زیادی از مردم به ویژه آنهایی که سابقا از امور سیاسی بیگانه یا فرصت طلب بوده اند و

همچنین اشخاصی که وابسته به دستگاه هستند، از قبیل کارمندان دولت، اقدام سیاسی مؤثر را در حال

حاضر در اعتصابها و تظاهرات می بینند و نه در مشارکت منظم در انتخابات مأمورین دولتی).

4 مفهوم دیگری که به عنوان یک واقعیت ناخوشایند غافلگیرکننده ای برای حکومت و مخالفان

غیرمذهبی و نوآوران از هر نوع پیدا شده است، درک این موضوع است که رهبران مذهبی و به ویژه

پشتیبان های سابق حزب توده سازمان دهندگان بهتری از هر کس دیگری که تصور می رفت هستند. عملاً

همه دانشگاهیان در این عقیده موافقت دارند که هیئت های عمده دانشجویان دانشگاههای ایران به نسبت

هفتاد و سی بین دانشجویان وابسته به سازمانهای اسلامی و سازمانهای کمونیستی به ترتیب قطبی

می شوند. سازمانهای زیرزمینی توده ظرف هفته گذشته عملاً در همه دانشگاهها (از جمله در مدرسه عالی

دماوند برای دختران که توسط آمریکایی ها تأسیس شده و تا قبل از سال جاری هرگز تظاهراتی نداشته

است) علنی شده و خواستار اصلاحات دانشگاهی و استقلال کامل از حکومت ایران شده است. عده ای از

منابع دانشگاهی ما ابراز عقیده کرده اند که گروه میانه در محوطه های دانشگاه از میان رفته است و

دانشجویان به یکی از دو قطب کشانیده می شوند و هیچ کدام از این دو قطب نمی خواهد تحت رهبری

ص: 851

حکومت کنونی مسایلش حل شود. این امر به طور واضحی بسیاری را افسرده کرده است و در موارد

متعددی عکس العمل های درونی علیه آنچه که به عقیده آنها سیاست غیرعادلانه حقوق بشری آمریکا

است که ایران را به اوضاع کنونی وارد کرده است، بوجود آورده است. بعضی دیگر ایالات متحده آمریکا را

خائن به مردم ایران تلقی کرده و معتقدند که ایالات متحده نتوانسته است مبارزه برای حقوق بشر را به ایران

بکشاند و بدین ترتیب کشور را به وضع نابسامان کنونی کشانده است. به طور روشنی می توان گفت که یکی

از قربانیان ناآرامی های کنونی در ایران عبارت بوده است از تجزیه و تحلیل عینی و مبرا از بار عاطفی به

وسیله گروهی از استادان که ممکن بود بتواند رهبری تثبیت کننده تحت اوضاع و احوال دیگری فراهم کند.

5 اگر مردم درک کنند که رهبری مذهبی قادر است مردم را برخلاف اراده حکومت در خیابانها

نگهدارد، راه دیگری که در مقابل آن قرار گرفته از طرف مردم همانا راه دولت نظامی است. مخالفان ترجیح

می دهند که شاه برود ولی سوءظن دارند از اینکه این امر داوطلبانه صورت بگیرد. پشتیبانان شاه نخستین

نیاز ایران از نظم اجتماعی می دانند، هر دو اکنون به اجتناب ناپذیر بودن دولت نظامی با احتمال قاطع اینکه

چنین حکومتی یک سیاست خشنی را دنبال خواهد کرد و لیبرالیسم سیاسی داخلی را به پایان خواهد

رساند و فعالیتهای بیشتر تروریستی سازمان یافته را برخواهد انگیخت معتقد شده اند. سلطنت طلبان این

دولت نظامی را یک ضرورت قابل تأسف برای حفظ ساخت اجتماعی و اقتصادی مدرن تلقی می کنند، در

حالی که مخالفان آن را به عنوان یک فاجعه برای کشور و یک فاشیسم واپسگرا تلقی می کنند که راه را

برای تروریسم خواهد گشود.

6 بسیاری از کارمندان دولت و بخش صنایع به ویژه بانکداران و برنامه ریزان اقتصادی موج کنونی

اعتصابها را به عنوان یک عامل اختناق تدریجی کشور تلقی می کند که «راه رهایی» ندارد. بسیاری از آنها

به طور خصوصی می گویند سیاست شریف امامی در اجازه دادن به انبوه جمعیتها برای ابراز احساسات

خود به مرحله ای رسیده است که امیدواری به موفقیت را، به برهم زدن اقتصاد و بافت اجتماعی تبدیل

کرده است. تولید نفت کاهش یافته، کارخانه ها عاطل و باطل مانده و طرحهای زیربنایی مانند مجتمع

قندوشکر خوزستان پس از یک ماه و اندی سهل انگاری به خرابه تبدیل خواهد شد. بسیاری احساس

می کنند (و اکنون حاضرند با دوستان خود در آن باره بحث کنند) که یک نوع دگرگونی اساسی ضروری

است. این عده در حالی که شاید هنوز حاضر به خواست یک حکومت یا رژیم جدید نیستند، به تجزیه و

تحلیل مخالفان که 6 ماه قبل به صورت سخنان پوچ و بی معنی جلوه گر می شد گوش فرا می دهند.

7 آنهایی که صحنه های ایران را از نزدیک دنبال می کنند و به ماهیت جنونی و افسردگی آمیز افکار

سیاسی ایران عادت دارند ممکن است این گونه خصوصیات را که در بالا توصیف شده است نسبت به هم به

مردمی که به لفاظی های دمکراتیک و مسایل مربوط به مشارکت مردم عادت نداشته و معیارهایی برای آن

بسازند. معذالک تغییرات در روشها عمیق تر از آن است تا در مورد سوال قرار دادن این فرضیه اساسی در

15 سال گذشته که شاه رهبری خشن و بلامنازع است که در عمل رهبر کشور محسوب می شود. احساس

اینکه نیروهای سیاسی به بن بست رسیده اند یک نوع سرخوردگی بوجود آورده که ممکن است بالمآل

زیانبارتر به ثبات افکار عمومی ایران باشد. تا واقعیت صرف ناآرامی های کنونی.

8 بخش قطعا بزرگی از ایرانیان از هر طبقه و حتی مخالفان شاه ظاهرا در انتظار آن هستند که شاه

کاری انجام دهد. عادت انتظار برای این که آنهایی که در مافوق قرار گرفته اند اقدام کنند عادتی است که

ص: 852

ریشه کن کردن آن سخت است. بعضی از ناظران دقیق ایران متوجه شده اند که چهره های متعلق به دستگاه

حاکمه ظاهرا در انتظار آنند که شاه به گروهی یا گروههایی «اشاره کند» که از جانب او در صحنه سیاسی

اقدام کنند. اثر این روش «انتظار برای انجام کاری» این است که میلیونها حزب جدیدالاحداث فاقد

هرگونه قدرت اثری می باشند. تقریبا هر کس و به ویژه اکثریت زیادی از آنهایی که ممکن است جزیی از

میانه روهای دست راستی باشند، به یک دستگاه رهبری چشم دوخته اند که امید بیشتر آن از جانب تاج و

تخت سلطنتی است. حتی مخالفان احساس می کنند که آنها باید چیزی داشته باشند که با آن مخالفت کنند

و این چیز همانا شاه و سیاستهای او است و نه حکومت. چه به دلایل نمادی و چه به علل عملی

سهل انگاری شاه در اقدام قاطعانه (طبق معیار ایرانی) و یا اینکه وی در پرده تلویزیون ظاهر شده و ملت

خود را مخاطب قرار دهد، مردم را به پرسشهای بیشتری واداشته است و این امر باعث شده است که در

میان تقریبا همه بخش های افکار عمومی یک نوع روش ناامنی بوجود آمده است.

9 حتی اگر هم به زودی نظم بدون حرکتی برای دولت نظامی اعاده شود، بیشتر ایرانیان احساس

می کنند که شاه برای حفظ بقای خود باید کار بهتری انجام دهد. برای نخستین بار در 20 سال گذشته افکار

عمومی در قهوه خانه ها به چاره های دیگر می اندیشند فقدان عمل مستقیم تاکنون از سوی آنهایی که با شاه

مخالفت نمی کنند و از سوی آنهایی که به طورکلی با شاه مخالفت می کنند، منعکس کننده یک فرضیه است

که از قدیم الایام باقیمانده و آن این است که راه قابل دوام دیگری جز شاه وجود ندارد. به همین دلیل حتی

اغلب مخالفان تاکنون حاضر شده اند با وجود شاه زندگی کنند و آن را به عنوان یک شری که کوچکتر از

شر بزرگتری است تلقی می کنند، معذالک این فرضیه نیز اکنون در معرض منازعه فزاینده قرار می گیرد.

سولیوان