گروه نرم افزاری آسمان

ص: 101







کاهش واسطه ها که به عقیده او تعدادشان به ویژه در کشاورزی بسیار زیاد است. پیدا کند. او اعلام داشته

است که حکومتش برای کمک به کشاورزان جهت متشکل کردن خودشان، اعتبارهایی را ارائه خواهد

کرد.

چنین تصور می شود که اجویت نسبت به بخش خصوصی ظنین است. در مبارزه انتخاباتی پاییز 1973

او همچنان در مخالفت با «سرمایه انحصاری» چه خارجی و چه داخلی سخنرانی می کرد و این مسئله ای

است که او لااقل از سال 1967 به آن پرداخته است. از زمان انتخاب به بعد او نوشته است که نادیده گرفتن

سیاستهای استثماری از سوی نهادهای خصوصی به امید رشد سریع ملی بدون شک راه را به سوی

استثمار خارجی خواهد گشود؛ زیرا صاحبان مؤسسات خصوصی برای به دست آوردن وزنه ای در مقابل

حکومت خود از پشتیبانی خارجی استفاده می کنند. به عقیده اجویت این امر منجر به ادغام صنایع داخلی

در کمپانیهای بیگانه خواهد شد و این ادغام اقتصاد ملل ضعیف را به صورت وابسته های اقتصادی

کشورهای نیرومند در خواهد آورد.

یک مأمور سفارت آمریکا اظهار نظر کرده است که اجویت ممکن است از کمپانیهای خارجی بخواهد

تا ماهیت ترکیه ای بیشتری داشته باشند و حتی موانعی در قبال سرمایه گذاری خارجی در ترکیه ایجاد

خواهد کرد. (برنامه انتخاباتی حزب جمهوریخواه خلق که به طور عمده منعکس کننده نظریات اجویت

بود، خواستار ملی کردن منابع نفتی ترکیه بود که بخشی از آنها تا مدتی تحت کنترل کشورهای بیگانه بود

پروتکل ائتلافی حزب جمهوریخواه خلق و حزب رستگاری ملی از شدت چندانی برخوردار نیست و تنها

خواستار تجدید نظر در قوانین مربوط به نفت و ایجاد تغییرات لازم می باشد.) اجویت ممکن است با این

گونه مسائل به طور عملی برخورد داشته و در قبال سرمایه گذاری خارجی و عملیات کمپانیهای خارجی

بر طبق نیازهای کلی سیاست خارجی، موانعی ایجاد کند.

ارتش و سیاست

اجویت از قدرتمند شدن نظامیان است می ورزد و بسیار مایل است تا شاهد انصراف از پرداختن به

امور سیاسی پس از تقریباً سه سال مداخله غیر مستقیم باشد. معذالک اجویت می داند که ارتش قبل از

اینکه بخود را کنار بکشد، باید متقاعد شود که فعالیت حکومت او ثبات و امنیت کشور را به خطر نخواهد

انداخت.

نقشه ها و مواضع بین المللی

مأمورین سفارت آمریکا انتظار ندارند که اجویت به این زودیها دست به ابتکارات مهم در سیاست

خارجی یا هر گونه تغییر در سیاست خارجی بزند. (در واقع در پروتکل حزب جمهوریخواه خلق و حزب

رستگاری ملی اظهار شده است که جهت گرایی سیاست خارجی ترکیه همچنان بدون تغییر خواهد ماند.

معذالک نخست وزیر جدید با دید انتقادی بیشتری به مواضع سیاست خارجی که تاکنون ترکیه داشته است

خواهد نگریست.

ص: 102

ایالات متحده

اجویت اصولاً طرفدار غرب است، ولی در عین حال بر طبق دفاعش از ناسیونالیسم (ملیت گرایی)

خواستار اتکاء کمتری به ایالات متحده آمریکا شده است. او تماسهای متعددی با ایالات متحده و

آمریکایی ها داشته است، ولیکن همواره در پی آن بوده است که به منظور حفظ آزادی خود در تهیه فرمول

سیاسی و تقویت حزب خود نه به عنوان حامی و نه به عنوان مخالف با این کشور شناخته شود. برنامه

سیاسی حزب جمهوریخواه خلق مبنی بر در پیش گرفتن برداشت مستقل تر در دفاع مشترک است. این امر

ممکن است به اجویت امکان دهد تا در ترتیبات دفاعی آمریکا و ترکیه تجدید نظر کند، هر چند او همواره

مراقب آن بوده است تا نیاز ترکیه را به اتحاد با ایالات متحده مورد تأکید قرار دهد.

اجویت آشکارا متعهد به تجدید نظر در منع تولید خشخاش که آمریکا مشوق آن است می باشد (در عمل

این تصمیم از ژوئیه سال 1971 گرفته شده است). او ظاهرا میل ندارد بر خلاف احساسات آمریکایی ها و

کشورهای اروپایی درباره این مسئله رفتار کند، ولی چنین احساس می کند که ترکیه باید گشت خشخاش

را تا اندازه ای قانونی سازد. او از سوی کشاورزان سابق تحت فشار قرار گرفته است زیرا وسائل معیشت

این کشاورزان در نتیجه منع کشت شدیداً تحت تأثیر قرار گرفته است و آنها هنوز شغل دیگری که باعث

خرسندی آنها شود پیدا نکرده اند.

اجویت پیشنهاد کرده است که تدابیر فنی و دولتی در جریان فصل کشت برای جلوگیری از

سوءاستفاده محصول خشخاش به مورد اجرا گذارده شود. او ممکن است همچنین دولت ایالات متحده را

برای فراهم آوردن پول بیشتری جهت اجرای برنامه های جایگزین محصول و جبران خسارات وارده

کشاورزان تحت فشار قرار دهد.

ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی)

از اواخر دهه 1960 اظهارات اجویت در محافل عمومی و خصوصی نشان داده اند که وی در مورد

ارتباط با سازمان ناتو جانب احتیاط را در پیش گرفته است. معذالک وی هنوز راه دیگری را که قابل دوام

باشد پیدا نکرده است. در جریان یک مصاحبه مطبوعاتی در اکتبر 1973 او اعلام داشت که در نظر دارد

ترکیه را در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نگه دارد. علاوه بر این به موجب اظهار یک ناظر سیاسی قابل

اطمینان او در نظر ندارد هیچ کدام از پایگاههای ناتو را تعطیل کند.چنین گمان می رود که اجویت احساس

می کند ترکیه نباید برای دفاع از خود بر ناتو متکی باشد و اینکه ترکیه باید علاقه بیشتری را در حرکت به

سوی هماهنگی اقتصادی و سیاسی اروپایی نشان دهد.

جامعه اقتصادی اروپا

اجویت بر ادامه ارتباط ترکیه با جامعه اقتصادی اروپا اهمیت بسیاری قائل است؛ ولی او درباره خط و

مشی تحولات آینده جانب احتیاط را رعایت می کند. اجویت اظهار نظر کرده است که اقتصاد ترکیه هنوز

کوشش لازم را جهت شرکت کامل در جامعه اقتصادی اروپا به عمل نیاورده، همچنین معتقد است ترکیه

تاکنون امتیازات بسیاری به جامعه اقتصادی اروپا داده است (به ویژه در مورد محدود کردن صدور

منسوجات و میوه های ترکیه) در حالی که در مقابل امتیازات بسیار ناچیزی به دست آورده است. به نظر

ص: 103

می رسد که اجویت خواستار تجدید نظر در پروتکل بین ترکیه و جامعه اقتصادی اروپا به ویژه در ارتباط با

آن بخشهایی که با دوران انتقال ترکیه از عضویت وابسته به عضویت کامل و محدود کردن بازرگانی ترکیه با

کشورهای غیر جامعه اقتصادی اروپا می باشد.

مناسبات با یونان و قبرس

اجویت اعلام داشته که قبرس ریشه اختلاف نظرهای بین ترکیه و یونان است. او ظاهرا معتقد است که

این دو کشور علائق متقابلی فراتر از مسئله قبرس با یکدیگر دارند و باید این مسئله را هر چه زودتر حل

کند. او ظاهرا از مذاکراتی که میان یونانیها و ترکها و قبرسیهای یونانی و ترک جریان دارد پشتیبانی می کند.

دانشجو و روزنامه نگار

بولنت اجویت در روز 28 مه سال 1924 در استامبول به دنیا آمده است. خانواده او در سال 1929 به

آنکارا منتقل شد، زیرا پدر او به عنوان نماینده از سوی حزب جمهوریخواه در مجمع بزرگ ملی انتخاب

شده بود. اجویت به مدرسه ابتدایی معمار کمال (تا سال 1936) و دبیرستان آتاترک آنکارا می رفت، تا

اینکه وارد استامبول، 4کالج رابرت استامبول شد. خانواده او میل داشتند که او معماری یا مهندسی یا حقوق بخواند،

ولی اجویت در عوض رشته هایی را انتخاب کرد که او را به سوی حرفه روزنامه نگاری و نوشتن خلاقانه

هدایت می کرد.

اجویت پس از دریافت درجه لیسانس در سال 1944 دوباره به آنکارا بازگشت و مدتی به عنوانی

مترجم شفاهی در وزارت مطبوعات و رادیو و جهانگردی کارکرد. در عین حال او به تحصیل زبان و

ادبیات انگلیسی در دانشکده زبان و تاریخ و جغرافیا در دانشگاه آنکارا پرداخت. هنگامی که رئیس او در

وزارتخانه در سال 1946 به عنوان دبیر مطبوعاتی به لندن اعزام شد، اجویت نیز به عنوان دبیر این شخص

به لندن فرستاده شد. اجویت در اوقات فراغت به تحصیل خود ادامه داد و در دانشکده مطالعات شرقی و

آفریقایی دانشگاه لندن به تحصیل زبانهای سانسکریت و بنگالی و تاریخ هنر پرداخت و در عین حال در

مؤسسه کوتو به تحصیل مشغول گردید.

در سال 1949 اجویت به درجه وابسته مطبوعاتی ارتقاء یافت و در همین سمت تا سال 1950 در لندن

باقی ماند و آن گاه به ترکیه بازگشت. در همان سال او به عضویت حزب جمهوریخواه خلق درآمد و به

عنوان سردبیر خارجی وارد هیئت تحریریه به روزنامه اولوس که ارگان تبلیغاتی حزب جمهوریخواه بود

شد. اجویت در سال 1951 و 1952 برای انجام خدمت وظیفه به عنوان افسر احتیاط در بخش تشریفات

ستاد ارتش ترکیه از این روزنامه مرخصی گرفت.

در سال 1952 اجویت به روزنامه اولوس بازگشت و در جریان نه سال بعد، او مدیر اجرایی و سرانجام

مدیر سیاسی آن شد. در همین سمت او روزانه تفسیرهای سیاسی می نوشت، که اغلب از رژیم عدنان

مندرس که در آن زمان نخست وزیر ترکیه بود، انتقاد می کرد. علیرغم اینکه مندرس در سال 1953

روزنامه اولوس را به طور موقت تعطیل کرده بود.

در جریان سالهای 1954 تا 1957 هنگامی که اجویت ابتدا با بورس تحصیلی وزارت امور خارجه به

عنوان نویسنده مهمان روزنامه ژورنال و سنتینل به ایالات کارولینای شمالی سفر کرد و سپس با استفاده از

ص: 104

بورس بنیاد راکفلر در دانشگاه هاروارد برای تحصیل تاریخ عثمانی سفر کرد. افقهای فعالیت

روزنامه نگاری اجویت توسعه یافت. بین سالهای 1950 و 1957 اجویت مقدار زیادی از وقت خود را به

کارهای ادبی غیر روزنامه نگاری وقف کرد و به عنوان یک مدرس، مترجم، نویسنده و منتقد شهرت قابل

ملاحظه ای به دست آورد.

حزب جمهوری خواه خلق

در سال 1957 اجویت با موفقیت برای احراز یک کرسی نمایندگی در مجمع بزرگ ملی از شهر آنکارا

از سوی حزب جمهوریخواه خلق فعالیت کرد. او به زودی یکی از اعضای جوان این حزب شد و وارد

شوراهای عالی این حزب گردید. چند عامل به ترقی سریع او در حزب کمک کرد که از جمله آنها مناسبات

حسنه او باعصمت اینونو رهبر این حزب و استعداد او در سازمان دادن شاخه جوانان حزب و سمت

برجسته او به عنوان سخنگوی مطبوعاتی حزب و علاقه فعالانه او در کمیته سیاست خارجی مجمع بزرگ

ملی وعضویت او در کابینه «سایه» و کمیته پژوهش بود.

پس از کودتای نظامی در ماه می سال 1960، حزب جمهوریخواه خلق اجویت را به عنوان عضو مجمع

مؤسسان انتخاب کرد این مجمع از سوی حکومت نظامی در ژانویه 1961 مأمور تنظیم یک قانون اساسی

جدید بوده در اکتبر 1961 اجویت بار دیگر به عنوان نماینده از آنکارا در حزب جمهوریخواه خلق

انتخاب شد و در هیئت مرکزی اداری این حزب سمتی به دست آورد.

وزیر کار و مرد دست راست اینونو

در نوامبر سال 1961 اجویت در کابینه ائتلافی تحت ریاست اینونو سمت وزارت کار را به دست آورد.

کابینه ائتلافی مرکب از حزب جمهوریخواه خلق و حزب عدالت بود (در این اوضاع احوال او به علت

نداشتن وقت از کار خود در روزنامه اولوس کناره گیری کرد). اجویت علیرغم نداشتن تجربه در امور

کارگری یک وزیر بسیار قابل از آب درآمد و در جهت پیشبرد حقوق کارگران و پشتیبانی از قوانین

ترقی خواهانه کار کرد. در جریان ترمیم کابینه در ماه ژوئن 1962 اینونو از او خواست که در سمت وزیر

کار باقی بماند.

ایثار اجویت به آرمان کارگران بدون شک صمیمانه بود. معذالک انگیزه اش، میل سیاسی او برای تقلیل

نفوذ حزب کارگر ترکیه بود. در پایان دوران وزارت او در فوریه سال 1965، اجویت در میان دانشجویان و

کارگران پیروان متعددی را به دست آورد و موقعیت او به عنوان سخنگوی حزب جمهوریخواه خلق به

خوبی مستحکم شد. او همچنین از طریق اجتناب از مانورهای زیرکانه و محیلانه و از حملات شخصی

علیه سایر اعضاء احترام زیادی در حزب به دست آورد و جایگزین تورخان فیض اوغلی به عنوان

سخنگوی اندیشمندان جوان حزب جمهوریخواه خلق گردید (فیض اوغلی اکنون رهبر حزب اتکاء

جمهوریخواه است).

از سال 1961 عصمت اینونو اعتماد بسزایی نسبت به اجویت داشت. در دوران 1963 تا 67 مناسبات

شخصی این دو بقدری نزدیک بود که اظهارات عمومی اینونو به منزله طنین اظهارات اجویت تلقی می شد.

در فوریه سال 1966 فتحی چلیکباش رهبر حزب جمهوریخواه خلق اجویت را به عنوان بانفوذترین

ص: 105

مشاور اینونو می شناخت.

میانه رو چپگرا

سیاستهای اجویت در جریان مدتی که وی وزیر کار بود گرایشهای چپی داشت. اجویت از پایگاه

جدید سیاسی خود به عنوان حزب جمهوریخواه خلق از زونگولداک (که در پاییز سال 1965 انتخاب شده

بود) شروع به دفاع از برنامه های سوسیالیستی در برنامه های حزبی کرد. در سال 1966 اجویت عصمت

اینونو را متقاعد کرد تا از او فرقه چپگرای او به جای فیض اوغلی پشتیبانی کند. فیض اوغلی اصرار داشت

که حزب در مرکز طیف سیاسی باقی ماند. اجویت معذالک بسیار مواظب بود که بین سوسیالیزم از نوعی

که او طرفداری می کرد و سوسیالیزم حزب کارگر ترکیه که دارای تمایلات افراطی چپی بود، تفاوت قائل

شود. او تأکید کرد که جنبش چپ میانه رو او صرفاً مجری اصول سوسیال دمکراسی بود که توسط انقلاب

سال 1960، تبلیغ می شد.

در اکتبر 1966 اجویت به دبیر کلی حزب جمهوریخواه خلق انتخاب شد و به اتفاق حامیان خود

سیاست حزبی را به سوی چپ میانه رو تغییر داد. این حرکت به سوی چپ بدون مبارزه از سوی مخالفان

باقی نماند. در ماه می 1967 عده ای از انتقاد کنندگان از اجویت، به عنوان اعتراض علیه سیاست حزب

کناره گیری کردند و حزب اتکا را تشکیل دادند. علیرغم یک چنین اختلافی برنامه اجویت و حیثیت و

قدرت او در داخل حزب در کنوانسیونهای حزبی در سالهای 1967 و 1970 تأیید شود. در اواسط 1968

اجویت به نحو وسیعی به عنوان برجسته ترین مدعی ریاست حزب جمهوریخواه خلق در صورت

کناره گیری یا مرگ اینونو تلقی شد؛ هرچند بعضی از رهبران حزب او را جوانتر و کله شق تر از آن

می دانستند که بتواند پشتیبانی عناصر محافظهکارتر حزب را جلب کند. اینونو در آن زمان درباره آینده

اجویت در حزب شک و تردیدهایی پیدا کرده بود، ولی انتخاب کنندگان اجویت در حوزه انتخابی

زنگولداک با انتخاب مجدد او به عنوان نماینده در پاییز سال 1969 پشتیبانی خودرا از او به اثبات

رساندند.

استعفا

هنگامی که اینونو در ماه مارس 1971 تصمیم گرفت به اعضای حزب جمهوریخواه خلق اجازه دهد

در کابینه نهاد اریم سمت وزارت کسب کنند. بولنت اجویت علیرغم مناسبات شخصی بسیار نزدیک با

اینونو و احترام نسبت به اینونو از سمت خود به عنوان دبیر کل حزب استعفا داد. او استدلال کرد که

حکومت اریم که یک حکومت («مافوق سیاست» طبق تقاضای سران نظامی است، در واقع بدان منظور

تشکیل شده است تا «خوشایند سرمایه داران بیگانه و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و بازار

مشترک اروپا» باشد و بنابر این به نفع دمکراسی ترکیه نیست. اجویت به دنبال استعفای خود کوشید تا از

بدتر شدن قطع مناسبات خود با اینونو اجتناب کند و از محیط سیاست آنکارا خارج بوده و در عوض به

تحکیم موقعیت برجسته خود در سطوح محلی و ایالتی حزب جمهوریخواه خلق بپردازد. معذالک شکاف

بین این دو مرد (مقصود اجویت و اینونو) وسیعتر شد و با خودداری اجویت

ص: 106

رئیس حزب جمهوریخواه خلق

کوششهای اجویت چنان موفقیت آمیز بود که در کنوانسیون این حزب در ماه می 1972 اجویت به

ریاست این حزب انتخاب شد. اینونو پس از آنکه در کوششهای خود برای بر کنار کردن پشتیبانهای

اجویت از مواضع قدرت در حزب شکست خورد، از سمت خود استعفا داد. انتخاب اجویت ضربه جدی به

ثبات کوتاه مدت حزبی بود. بسیاری از اعضای پیرتر و محافظه کارتر حزب تهدید به تشکیل یک حزب

جدید کردند که به دقت می توان گفت منعکس کننده نظریات سیاسی آنها بود. بسیاری از دیگران معتقد

بودند که تغییر در رهبری حزب مشخص کننده پایان حزب جمهوریخواه خلق بر اساس ماهیت اولیه خود

می باشد. عده ای از ژنرالهای ارشد ارتش همچنین انتخاب اجویت را آشوب انگیز تشخیص دادند. این

ژنرالها که نسبت به اجویت به عنوان یک مرد چپگرا اعتماد نداشتند، به ممدوح تخماق، رئیس ستاد ارتش

ترکیه توصیه کردند تا برای جلوگیری از روی کار آمدن در انتخاب عمومی آینده تدابیری اتخاذ کند.

در پاسخ به این تحولات اجویت کوشید تا یک چهره دولتمردانه از خود ایجاد کند و نشان بدهد که او یک

رادیکال لجام گسیخته نیست و درصدد التیام زخمهای حزب جمهوریخواه خلق است. او تأکید کرد که

حزب جمهوریخواه خلق فقط اندکی به چپ متمایل شده است و خواهد کوشید آنرا در همان جهت پیش

ببرد معذالک اجویت که در ماه ژوئیه بار دیگر ریاست حزب انتخاب شده و از این انتخاب تشویق شده بود

برای نشان دادن کنترل خود بر روی حزب فرصت را از دست نداد. در نوامبر 1972 او سیاست اینونو را در

پشتیبانی حزب جمهوریخواه خلق از ائتلاف مافوق سیاست معکوس کرد و برنامه پنجساله اقتصادی را که

اخیرا به تصویب رسیده بود، مورد انتقاد قرار داده و فرید ملن و نخست وزیر وقت را متهم کرد که بیش از

اندازه تحت تأثیر احزاب دست راست ائتلافی قرار گرفته است. در پاسخ اینونو 25 نماینده از حزب

جمهوریخواه خلق استعفا کردند.

در ماه دسامبر اجویت اعلام داشت که حکومتهای غیر حزبی فاقد کارآیی هستند و توصیه کرد که

حکومت سیاسی هر چه زودتر باز گردد.

در ماه ژانویه 1973 او مناسبات بین حکومت و مقامات حکومت نظامی را (که در بهار1971 به دنبال

اخراج سلیمان دمیرل نخست وزیر با دادن اتمام حجت از سوی نظامیان برقرار شده بود) مورد انتقاد قرار

داد. با چنین کاری او رضایت بدون سرو صدای نظامیان ترکیه را که علیرغم مداخله خود، شکلهای

دمکراتیک را در سیاست ترکیه حفظ کرده بودند، به مبارزه برانگیخت. تحت راهنمایی اجویت در انتخاب

ریاست جمهوری در مارس 1973 حزب جمهوریخواه خلق به عنوان اعتراض علیه فشار نظامیان جهت

انتخاب ژنرال فاروق گورلر از دادن رأی امتناع کرده بود، ولی هنگامی که یک کاندیدای دیگر به نام فخری

کورترک که به هیچ کدام از احزاب تعلق نداشت و در نتیجه سازش بین طرفین پیشنهاد شده بود در انتخاب

ریاست جمهوری شرکت کرد و نعیم تلو در ماه آوریل حکومتی تشکیل داد. حزب جمهوریخواه خلق

تصمیم گرفت تا در صف مخالفین باقی بماند.

در همان دوران 1972 و 73 در حالی که اجویت از حکومت تحت سرپرستی نظامیان انتقاد می کرد،

نظامیان بیش از پیس نسبت به اجویت ظنین شدند. یک منبع نظامی موثق گزارش داد که مقامات حکومت

نظامی در نوامبر 1972 سرگرم بررسی نطقهای علنی ضبط شده اجویت شدند تا ببینند که آیا او قانونی را

نقض کرده است یا خیر. این منبع همچنین گزارش داد که صحبت از برچیدن مصونیت پارلمانی اجویت در

ص: 107

میان بوده تا او را به خاطر انتقاد از حکومت نظامی تحت تعقیب قانونی قرار دهند. یک منبع نظامی دیگر در

ماه دسامبر گزارش داده بود که همین مقامات در نظر دارند، اجویت را به اتهام تشویق به مخالفت علیه نظام

کنونی تحت تعقیب قانونی قرار دهند؛ ولی ظاهرا این فعالیتهای نتیجه ای نداده است.

مسافرت

اجویت در اروپا بسیار سفر کرده است. او در سال 1951 به عنوان عضو هیئت مطبوعاتی به دعوت

وزارت امور خارجه به انگلیس از این کشور دیدن کرد و در سال 1953 به عنوان عضو هیئت مطبوعاتی

تحت سرپرستی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از فرانسه، پرتغال و ایتالیا بازدید به عمل آورد. در

سال 1958 به عنوان عضو هیئت نمایندگی مجمع بزرگ ملی وابسته به مجمع مشورتی اروپا به شهر

استراسبورگ رفت. او همچنین در سال 1964 به عنوان وزیر کار برای تحقیق درباره اوضاع کارگران

ترکیه در خارج در سراسر اروپا سیر و سیاحت کرد. گفته می شود که او در کشورهای غربی احساس

ترغیب نمی کند.

سبک

بعضی از ناظران، اجویت را به عنوان یک مرد خوشایند و خوش رفتار توصیف کرده اند. دیگران وضع

روحی او را اندکی فاقد خوش مشربی تشخیص می دهند و شخصیت جذاب ظاهری او را به عنوان یک

سادگی و صمیمیت مطالعه و حساب شده تلقی می کنند. اجویت به نظر یک مأمور سفارت آمریکا یادآور

یک شاگرد مدرسه با استعداد درخشان و خوش رفتاری است که از میان همشاگردیهایش برای نشان دادن

به بازدید کنندگان خارجی انتخاب می شود. موضع و ژستهای او گاهی چنین القاء می کنند که فاقدآسودگی

خاطر بوده و همواره در حال تشنج به سر می برد.

در مبارزات سال 1973 حامیان اجویت لقب کارا اوغلان را به او دادند کارا اوغلان یکی از قهرمانهای

فولکلور ترکیه است که شبیه رابین هود، عیار و قلدر تاریخ انگلستان است. آنها این لقب را مناسب اجویت

می دانستند، زیرا قهرمان آنها دارای شهامت و سجایای اخلاقی بوده و رنگ چهره و موهای سیاه و قیافه

پسرانه او با تصویر آنها از کار اوغلان جور در می آید.

اجویت اندیشمند

اجویت اندیشمندی است که علائق او از سیاست فراتر می رود و به هنر و ادبیات نیز علاقه دارد. او

نسبت به دوره رنسانس و بشردوستی و فلسفه هند علاقه خاصی نشان داده است. او از اوان کودکی شعر

می گفته و بعضی از آثار او به عنوان شاعر و مقاله نویس و منتقد به انگلیسی ترجمه شده اند. آثاری که او از

منتشر شده شامل ترجمه هایی از انگلیسی به ترکی از «کوکتل پارتی» تی.اس.الیوت و «زن آندروس» اثر

تورنتون و ایلدر و دو اثر از رابیندرانات تاگور شاعر هندی به نام «گیتانجالی» و «آواره کوشلاو» می باشد.

در سال 1954 اجویت یکی از صاحبان و ویراستاران نشریه فرهنگی و سیاسی «فوروم» بود که در آن

زمان تازه تأسیس شده بود.

اجویت که یکی از اعضای جامعه اندیشمندان ترکیه است، برای رهبری اندیشمندان اهمیت

ص: 108

فوق العاده ای قائل است. او رهبری را به عنوان وظیفه اندیشمندان تلقی می کند تا امتیاز آنان. اجویت به

لحاظ نظرهای ناشی از تعقل دقیق شهرت دارد و به عنوان یک مرد سازمان یافته، کارا و پر انرژی توصیف

شده است.

در سال 1952 اجویت یکی از بنیانگذاران جمعیت هنری «هلیکون» در آنکارا بوده است. از سال

1963 او عضویت «آنکارا، 4جمعیت روزنامه نگاران آنکارا» و «جمیعت منتقدان هنری بین المللی» و «مؤسسه

مطبوعاتی بین المللی» را دارا می باشد.

نخست وزیر به عنوان یک ناطق خوب شناخته شده است. او به سینما بسیار علاقه دارد. مبتلا به زخم

معده است و مشروبات الکلی نمی نوشد؛ هر چند به مهمانان خود مشروبات الکی تعارف می کند. اجویت به

زبان انگلیسی به خوبی صحبت می کند.

خانواده هنرمندان

رخصان اجویت 51 ساله که از سال 1945 همسر نخست وزیر است، فارغ التحصیل رابرت کالج

استامبول می باشد که در همان دانشکده با اجویت آشنا شده بود. یک منبع گزارش می دهد که او سیاست را

به عنوان یک عامل نفوذی مخرب تلقی می کند. از تغییراتی که سیاست در زندگی او به وجود آورده

خوشش نمی آید. این منبع همچنین تأکید می کند که خانم اجویت روزنامه نگاری خالص و نوشتن خلاقه

را شغل طبیعی همسر خود می داند و امیدوار است که همسرش روزی این کار را از سر گیرد. معذالک یک

منبع مدعی است که خانم اجویت قوه محرکه حرفه سیاسی شوهرش می باشد. خانم اجویت باهوش و

خوشایند و نسبتا آرام است، او نقاشی نسبتا بااستعداد است و به زبان انگلیسی به نحو بسیار خوبی صحبت

می کند. اجویت ها فرزند ندارند.

نازلی مادر نخست وزیر نیز یک نقاش نسبتا برجسته است و به تدریس هنر مشغول است. مادر

نخست وزیر از اعضای بنیانگذار شاخه زنان حزب جمهوریخواه خلق است که در سال 1952 تأسیس شد

و از همان زمان رئیس این سازمان در شعبه ایالتی اسکودار بوده است. 11 فوریه 1974


روابط ایران و ترکیه

سند شماره (4)

تاریخ: 13 اسفند ماه 1356 5 مارس 1978طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.به: سفارت آمریکا در تهران، با اولویت 2888

موضوع: روابط ایران و ترکیه

1 در تاریخ 9 اسفندماه مشاور سیاسی ایران، اردلان با نیمتس مشاور وزارتخانه جهت انجام تبادل

نظر کلی پیرامون روابط ایران و ترکیه ملاقات نمود.

2 اردلان از نیمتس خواست که در مورد سفرش به ترکیه مختصر توضیحی بدهد. نیمتس از

سیاستهای اجویت در قبال قبرس، یونان و مشکلات اقتصادی تمجید کرد. وی گفت دولت اجویت دریافته

است که مشکلات اقتصادی وخیمتر از آن است که تصور می کرده است و برداشت جامعه بین الملل از ترکیه

به خاطر مشکلات مربوط به قبرس و یونان، حل مشکلات اقتصادی و امنیتی این کشور را پیچیده تر کرده

است. بخش اعظم گفتگو در آنکارا به تمایل ترکیه به دریافت کمک اقتصادی متمرکز بود تا بافت اجتماعی

ص: 109

دمکراتیک بتواند در برابر اقدامات توأم با صرفه جویی مقاومت نماید.

3 آمریکا با ترکیه احساس همدردی نموده و اظهار داشت که میل دارد ترکیه را در حل مشکلات

یاری دهد و گرایش آن را نیز به سوی غرب حفظ کند. در همان حال، توافق ترکیه و صندوق بین المللی پول

و دیگر اعتبار دهندگان مهم خارجی ضرورت بسیار دارد. نیمتس یادآور شد که اولین سفر وی به آنکارا

مصادف بود با سفر جلود، نخست وزیر لیبی به این کشور. اجویت از لیبی خواستار حمایت اقتصادی شده

بود و با وجود آشکار نشدن پاسخ لیبی، اجویت ظاهرا از سفر جلود خوشحال به نظر می رسید.

4 مشاور ایرانی گفت که اجویت کلاً با کشورهای بیطرف مراوده دارد و تا حدودی جذب قذافی رهبر

لیبی شده است. وی گفت بسیاری از مقامات ترک میل دارند که این کشور با شوروی به توافق بیشتری

دست یابد.

5 با در نظر گرفتن شرایط بالا،نیمتس پیشنهاد کرد که بهتر است ایران و دیگر کشورهایی که میل

دارندگرایش غربی ترکیه حفظ شود، با مقامات ترکیه پیرامون نگرانیهایشان اظهار همدردی بنمایند.

6 اردلان در پاسخ گفت از جنگ جهانی دوم، ایران رسما با هم پیمان سنتو یعنی ترکیه، روابط

حسنه ای برقرار کرده است. در واقع انزوای ترکیه و ناسیونالیزم درونگرای آن و تاریخ عثمانی و رقابت

پارسی سبب شده است که بین دو کشور فاصله ایجاد شود .

7 اردلان چندین بار موضوع صحبت را عوض کرد و به «مسائل مهم مورد نگرانی ایران» اشاره نمود.

وی این مسائل را تحت عنوان شاخ آفریقا، و بن بست حاضر در مذاکرات مصر و اسرائیل توصیف نمود.

وی گفت ادامه وخامت موضع غرب در شاخ آفریقا، سرانجام بر تصور سعودیها از غرب تأثیر خواهد

گذارد و منجر به ارزیابیهای دوباره ای خواهد شد که در نتیجه آن ضربات سنگینی به مواضع اقتصادی

غرب، وارد خواهد آمد. وی گفت ترس از آن دارد که شکست ابتکار صلح سادات منجر به تندروی در

خلیج و خاورمیانه شده و خساراتی را به ایران و آمریکا وارد سازد.

8 در این لحظه نیمتس گفت پس از جنگ جهانی، ترکیه یکی از همسایگان آرام، با ثبات و دارای

گرایش غربی ایران بوده است. هر دو گفتند که این روند باید ادامه یابد.

9 اظهار نظر: نیمتس هنگام اقامت در آنکارا از مقامات بلند پایه ترکیه سؤال کرد که آیا با وجود

مشکلات جاری ترکیه آنها هرگز به فکر افتاده اند که از همسایگان دوست خود چون ایران و عربستان

سعودی خواستار کمک شوند؟ در صورتی که مخاطبین بتوانند در این زمینه اظهار نظر بنمایند، موجبات

امتنان این وزارتخانه فراهم خواهد گردید. کریستوفر


ترکیه خواستار تمدید مهلت بازپرداخت نفتی خود شده است

سند شماره (5)

تاریخ: 15 اسفند ماه 1356 6 مارس 1978طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: ترکیه خواستار تمدید مهلت بازپرداخت نفتی خود شده است

خلاصه: دبیر کل وزارت امور خارجه ترکیه در بخش امور اقتصادی دوجانبه، بهیک هزار، به مشاور

اقتصادی گفت که ترکیه از شوروی و ایران خواسته است که مهلت بازپرداختهای نفتی این کشور را تمدید

ص: 110

نمایند، و همچنین از لیبی خواستار خرید نفت بیشتر شده است. هزار معتقد است که شوروی نفت خود را به

طور نسیه در اختیار ترکیه قرار خواهد داد، ولی ایران این کار را نخواهد کرد. لیبی قادر نیست نفت بیشتری

به ترکیه بدهد، ولی اظهار داشته است که مایل است پیرامون مسائل اقتصادی دیگر از جمله تمدید مهلت

بازپرداخت نفتی به مذاکره بنشیند. گرچه توافق با عراق در زمینه بازپرداختهای نفتی به نتیجه نرسیده

است، منابع جدید حاضر نیستند به جای عراق به این کشور نفت ارسال دارند، ولی خواهند توانست

مصرف روزافزون را تأمین نمایند. در تلاشی برای تمدید مهلت بازپرداخت، ترکها سعی دارند در مدیریت

قروض خود انعطاف پذیری خاصی را پدید آورند. سفارت پیشنهاد می کند که شاید بهتر باشد دولت

آمریکا با استفاده از نفوذ خود در ایران، از این کشور بخواهد که مهلت بازپرداخت نفتی ترکیه را تمدید

نماید. (پایان خلاصه)

1 در تاریخ 10 اسفندماه مشاور اقتصادی با بهیک هزار دبیر کل امور اقتصادی دوجانبه وزارت امور

خارجه ترکیه ملاقات نمود تا پیرامون جنبه های اقتصادی سفر جلود نخست وزیر لیبی به آنکارا گفتگو

نماید. هزار اطلاعات تلگرام مرجع را تأیید نمود. پس از آن بحث پیرامون واردات نفتی ترکیه متمرکز

گردید. هزار گفت که ترکیه در نظر دارد از شوروی و ایران نفت خریداری نماید و نفت دریافتی خود از لیبی

را افزایش دهد و در عین حال خواستار تمدید مهلت بازپرداخت نفتی خود در رابطه با این سه کشور و

عراق است.

2 برای محو کمبودهای مزمن خود، از مدتها پیش ترکیه میل داشته است که از شوروی نفت

خریداری نماید؛ چون از نظر جغرافیایی یک منبع مناسب است. در مذاکرات تجاری اوت و دسامبر گذشته

ترکیه از شوروی خواست که به این کشور نفت بفروشد، لیکن شوروی تقاضای آن را رد کرده بود. ولی بنا

به گفته هزار، شوروی در ماه اوت اعلام کرده بود که در سال 1980 قادر خواهد بود به ترکیه نفت بفروشد.

هزار گزارشی را که در نشریه 10 اسفند ماه روزنامه طرفدار دولت به نام ملیت، مبنی بر ورود هیئت تجاری

شوروی به آنکارا در اواسط مارس برای فروش نفت نسیه توسط شوروی به ترکیه چاپ شده بود تأیید

کرد. وی گفت دولت ترکیه مایل است که این معامله بر اساس تهاتری صورت گیرد. وقتی گفتیم که شوروی

خود با کمبود نفت رو به روست، هزار به مقاله ای در نیوزویک در رد این ادعا اشاره کرد، لیکن اعتراف نمود

که طبق اظهار جلود، شوروی سالانه 6 میلیون تن نفت از لیبی خریداری می کند.

3 هزار به ما گفت که دولت ترکیه میل دارد سالی یک میلیون تن نفت از ایران خریداری کند. وی گفت

با ایرانیها در این زمینه تماس حاصل شده، لیکن به نظر وی این مذاکرات نیز به خاطر شرایط باز پرداخت

مانند گذشته شکست خواهد خورد؛ چون دولت ترکیه میل دارد به صورت نسیه از ایران خرید نماید. شاه

همیشه خواستار بازپرداخت به صورت نقد بوده است.

4 هزار در مذاکرات اخیر بین جلود و نخست وزیر اجویت (تلگرام مرجع) حضور داشت. وی گفت

ترکیه از جلود خواسته است که علاوه بر 3 میلیون تن نفتی که سالانه به ترکیه می فروشد، سالانه 6 تا 7

میلیون تن نفت اضافی نیز در اختیار این کشور قرار دهد. ترکیه امیدوار بود که حداقل 3 میلیون تن نفت

اضافی از طریق لیبی به دست آورد، لیکن جلود به آنها گفته بود که به خاطر تعهدات دیگر لیبی این کار

عملی نخواهد بود. ولی جلود توافق کرد که پیرامون تمدید مهلت بازپرداخت نفتی ترکیه، صدور اعتبار

دراز مدت برای ترکیه و خرید موارد کشاورزی ترکیه حتی بیش از نیاز لیبی را مورد بحث قرار دهد. هزار

ص: 111

گفت امکان دارد که لیبی از گندم ترکیه به عنوان «کمک خارجی» استفاده کند. طبق اظهارات هزار، اجویت

از وزارت امور خارجه ترکیه خواهد خواست که در اواخر ماه جاری در این مذاکرات که در سطوح فنی بین

ترکیه و لیبی انجام خواهد گرفت به توافق دست یابد. باطرح این سؤال که آیا ممکن است این توافقها طبق

بیانیه جلود در هنگام بازدید اجویت از لیبی امضاء شود یا خیر، هزار گفت وی انتظار دارد که این کار قبل از

آن انجام گیرد.

5 هزار اعتراف کرد که در زمینه تهدید مهلت بازپرداخت ترکیه و عراق به توافق نرسیده اند و میزان این

بازپرداختها حدوداً معادل 300 میلیون دلار می باشد. معذالک وی گفت که دولت ترکیه در نظر ندارد از

منابع جدید به جای عراق نفت خریداری نماید: ولی وجود منابع جدید برای تأمین نفت وارداتی 17

میلیون تنی سال 1978 ضروری است؛ در حالی که میزان واردات نفتی ترکیه در سال 1977 معادل 15

میلیون تن بود.

6 اظهار نظر: دولت اجویت در تلاش برای تمدید مهلت بازپرداخت خود می باشد تا بتواند در

مشکلات مربوط به قروض خود نوعی انعطاف پذیری را پدید آورد. قروض کوتاه مدت ترکیه که باید در

سال 1978 بازپرداخت گردد، حدود 32 میلیارد دلار می باشد. متأسفانه هزینه تأمین تمدید مهلت

بازپرداخت نفتی، افزایش وابستگی این کشور به نفت شوروی و دیگر اقمار آن می باشد، که برای هم

پیمانان غربی ترکیه موجبات نگرانی بسیاری را فراهم آورده است. توافق بین شوروی و ترکیه در مورد

خرید نفت به چند دلیل تحقق نخواهد یافت. ما می دانیم که شوروی در رابطه با تعهدات صادراتی خود با

کمبود نفت روبه روست؛ و میدانیم که ترکیه از کشیده شدن به زیر سلطه همسایه شمالی خود می ترسد. ولی

معلوم نیست که شورویها تا چه حد حاضرند منابع نادر نفتی را فدای امتیازات سیاسی در ترکیه بنمایند.

7 اقدام مقتضی: دولت آمریکا ممکن است با استفاده از نفوذ خود در ایران بخواهد که این کشور علاوه

بر ارسال نفت بیشتر مهلت بازپرداختهای نفتی ترکیه را نیز تمدید نماید. این امر سبب از بین رفتن و یا

محدود شدن نفوذ شوروی در ترکیه و تخفیف بحران مالی در ترکیه خواهد شد.

8 پیام بالا قبل از دریافت مرجع ب تهیه شده بود. سفارت میل دارد امکان ارسال نفت توسط ایران به

ترکیه بر اساس تمدید مهلت بازپرداخت در رابطه با گفتگو مشاور نیمتس و مشاور سیاسی ایران، اردلان و

تقاضای وزارتخانه پیرامون اظهارنظر در رابطه با پاراگراف 9 مرجع ب مطرح نماید. اسپیرز


روابط اقتصادی ایران و ترکیه

سند شماره (6)

تاریخ: 16 اسفند 13567 مارس 1978طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهرانبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: روابط اقتصادی ایران و ترکیه

خلاصه: روابط دو جانبه اقتصادی بین ایران و ترکیه هنوز هم با مانعی چون اختلاف موجود پیرامون

دریافت مالیات توسط ترکیه از کامیونهای ترانزیت حامل علامت تی. آی. آر روبرو می باشد. حتی اگر این

مانع نیز از میان برداشته شود، منابع دولت ایران معتقدند که ایران 2/1 میلیارد دلار اعتبار سال 1975 را در

اختیار ترکیه قرار نخواهد داد. تحلیل موجود مرجع الف و مراجع پیشین از قبیل غرور و عصیان دو جانبه

استوار بر عوامل فرهنگی و تاریخی هنوز هم مصداق می یابد. (پایان خلاصه)

ص: 112

1 اولین و تنها اجلاس کمیته مشترک وزیران ترکیه و ایران پیرامون همکاریهای اقتصادی و فنی در

آنکارا در اکتبر سال 1975 برگزار گردید. این گردهمایی منجر به امضای یک پروتکل اقتصادی دو جانبه

گردید که طی آن ایران ملزم به صدور 2/1 میلیارد دلار اعتبار به ترکیه می گردد تا نیمی از آن در عمران

تأسیسات ترابری ترکیه به کار برود. وضع مالیات غیرمنتظره از طرف ترکیه در قبال کامیونهای حامل

علامت تی.آی.آر. در ژانویه 1976 سبب شد که کامیونهای ایرانی مجبور شدند در ازای هر تن کیلومتر

40 قروش مالیات به ترکیه بپردازند چون در این زمینه قرار دارد دو جانبه ای امضاء نشده بود. ایران که

طبق قرارداد دو جانبه قبلی حدود 9 قروش مالیات می پرداخت از ترکیه می خواهد که با همسایه خوب

خود گرچه حاضر نیست اعتبار مهمی به این کشور بدهد، بهتر از اینها رفتار نماید. در همین حال شرکتهای

حمل و نقل ایرانی نیز یا با شرکتهای خارجی دیگر شریک شده اند تا بیش از 25 قروش مالیات نپردازند و

یا طبق گزارش سفیر به صورت یک شرکت جداگانه در ازای هر کامیون 19 تا 20 تنی حدود 2600 تا

2700 مارک آلمانی می پردازند. طبق اظهارات منابع ایرانی، به ایرانیها اذیت و آزار می شود و در ترکیه از

دریافت ریال ایرانی به عنوان مالیات کامیونها ممانعت به عمل می آید و از کامیونهای ایرانی که وارد ترکیه

می شوند خواسته می شود که مالیات خود را به دلار یا ارزهای معتبر دیگر بپردازند. علاوه بر این گفته

می شود که ترکیه از بازنگهداشتن گمرک مرزی ترکیه به طور شبانه روزی امتناع می ورزد، در حالی که

ایران گمرک خود را بیست و چهار ساعته باز نگهداشته است و همین امر از جانب ترکیه سبب شده است که

صف طویلی از کامیونداران در آن سوی مرز ترکیه منتظر صدور اجازه ورود معطل بمانند.

2 میربها دبیر کل امور اقتصادی و مالی مسئول امور بین المللی آسیا و آفریقا در مورد روابط دو جانبه

با مقام اقتصادی در تاریخ 15 اسفند ماه گفتگو کرد. وی گفت روابط از طریق سازمان همکاری و عمران

منطقه ای و سنتو به خوبی در جریان است، لیکن روابط دوجانبه از اکتبر 1975 متوقف مانده است. او با

سفیر ترکیه به کرات ملاقات می کند ولی در رابطه با بن بست اساسی ترانزیت تا به حال هیچ گونه گشایشی

پدید نیامده است. وی گفت مهمترین مانع همکاری اقتصادی یعنی مالیات ترانزیت از نظر مالی برای ایران

حائز اهمیت نیست. لیکن طرز برخورد ترکیه را در روابط بین دو کشور نشان می دهد. دولت ایران آماده

است با تشکیل اجلاس دیگری در سطوح وزیران این مانع را از میان بردارد، لیکن سفیر ترکیه طفره می رود

و به سفر ناموفق وزیران ترابری و مالی به تهران در نوامبر 1976 اشاره می کند (گزارش مرجع الف) میربها

می گوید بنا به اعتقاد دولت ایران دو وزیر مزبور قادر هستند که یا میزان مالیات را کاهش دهند و یا

کشوری را از پرداخت آن معاف نمایند. به هر حال، برنامه ای برای مذاکرات بیشتر در نظر گرفته نشده و

میربها فکر نمی کند که پیشرفتی در این زمینه حاصل آید، که خود شرط اصل پیشرفت در زمینه های دیگر

اقتصادی است.

3 میربها به دو مسئله مربوط دیگر که باید حل شود تا اعتبار مشخص شده در پروتکل به ترکیه داده

شود اشاره کرد که عبارتند از:

الف) دولت ایران اصرار دارد که مطالعات امکان پذیری هر پروژه مندرج در پروتکل، قبلاً تسلیم این

دولت شود.

ب) دولت ایران نیز مطابق با گزارش پیشرفت پروژه ها این اعتبار را صادر خواهد کرد و به دولت ترکیه

اجازه نخواهد داد که به دلخواه خود از این اعتبار استفاده کند.

ص: 113

4 میربها گفت که دولت ایران به اوضاع اقتصادی ترکیه که کاملاً واقف است و اگر دولت ترکیه حسن

نیت نشان دهد، دولت ایران نیز به پروتکل خود عمل خواهد کرد. دولت ایران فکر می کند که دولت ترکیه

می خواهد از این اعتبار در موازنه پرداختهای خود استفاده کند و نمی خواهد از آن در زمینه احداث و

پیشبرد پروژه ها بهره برداری نماید. طبق اظهارات اظهارات میربها، ایران به ترکیه گفته است: «اگر شما در

زمینه موازنه پرداخت خود به کمک احتیاج دارید (یعنی حدود 100 تا 200 میلیون دلار) این موضوع را

اعلام نمایید.» این به معنی آن نیست که دولت ایران آماده ارائه کمک در این زمینه است؛ ولی میل دارد

دولت ترکیه را وادار کند که اهداف مربوط به قروض خود را مشخص نماید و با این کار ایران در نظر دارد

نقش کمک دهنده را ایفا کرده باشد.

5 اظهار نظر پیرامون نکات خاص مطروحه در گزارش آنکارا 1657 در پیام جداگانه خواهد

آمد.میکلوس


تعویق مهلت پرداخت به ایرانیها

سند شماره (7)

تاریخ: 18 اسفند 13569 مارس 1978طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهران به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

موضوع: روابط ایران و ترکیه: تعویق مهلت پرداخت به ایرانیها

خلاصه: به نظر ما در حال حاضر ایده ارسال نفت توسط ایران به ترکیه بر اساس امتیاز و یا تعویق مهلت

پرداخت امکان پذیر نیست. این نتیجه گیری بر چند دلیل استوار است که به تعدادی از آنها در گزارشهای

آنکارا 1722 و آنکارا 1657 و نیز تهران 2332 اشاره شده است. ایران اصولاً می داند که برقراری روابط

بهتر با ترکیه به نفع آن کشور است و بدون شک به همین دلیل بوده است که شاه از سفیر خود در آنکارا

خواسته است که در جهت بهبود روابط تلاش نماید. ولی به نظر ما حداقل در کوتاه مدت، شاه نسبت به

ماحصل این روابط چندان خوش بین نیست. ایران مشکل ترکیه را آنقدر بنیادین و پیچیده می داند که فکر

نمی کند با کمکهای اقتصادی لیبرال حل گردد. این کشور از آشفتگی صحنه سیاسی ترکیه و خشونت و

ناآرامی حاصل از بی نظمی سیاسی نگران است و احتمالاً با محدودیتهای رهبران ترکیه نیز در پاسخگویی

به تقاضای ایران، به طرز واقعگرایانه ای برخوردار می کند، ولی در رابطه با کمکهای ایران خواستار

دریافت امتیازاتی از سوی ترکیه نیز می باشد. به نظر ما مداخله در مسئله ارسال نفت ایران به ترکیه ثمر

نخواهد داشت و طرز تفکر طرفین را نسبت به یکدیگر چندان تغییر نخواهد داد. (پایان خلاصه)

1 در همان حال که سفارت در نتیجه تلاشهای دیپلماتهای ایرانی در آنکارا در جهت بهبود روابط بین

ایران و ترکیه ترغیب به همکاری می شود و معترف است که حسن نیت ما در اینجا ممکن است به بهبود

روابط اندکی کمک نماید ولی فکر نمی کنیم که گفتگوهای ما با دولت ایران جهت تمدید مهلت بازپرداخت

ترکیه در ازای نفت خام ایران (که مداخله ها باید در سطوح بالا صورت گیرد) ثمری به بار آورد. واقعیت

این است که تخفیف قیمت نفت اوپک و تمدید مهلت بازپرداخت به خاطر حساسیت و وسواس ایرانیها باید

از طریق سیاستهای مربوط به قیمت نفت تعیین و مشخص گردد. ایرانیها در گذشته نیز میل نداشته اند اعتبار

دراز مدت و یا میان دوره ای به خریداران نفتی بدهند (گذشته از تخفیفهای جزئی در معاملات که آن هم

ناشی از اوضاع خاص بازار است) مگر در موارد بسیار استثنائی چون مشکلات عمیق مربوط به موازنه

ص: 114

پرداختهایی که می تواند ثبات یک کشور همسایه را به مخاطره افکند. ایران در مورد کشورهایی که از

شرکت ملی نفت ایران تمدید مهلت بازپرداخت دریافت می کنند اطلاعاتی فاش نمی کند که احتمالاً چهار

کشور (و احتمالاً سودان) یعنی هند، سری لانکا، پاکستان و بنگلادش به این هدف دست یافته اند. تنها

اطلاعات دقیق موجود در رابطه با هند است، یعنی به محض دریافت نفت یک سوم قیمت قبلاً پرداخت

می گردد و دو سوم باقیمانده در مدت 5 یا 6 سال با نرخ بهره ممتاز قابل بازپرداخت خواهد بود. حتی اگر

دولت ایران متقاعد شود که باید با ترکیه نیز مانند هند و بنگلادش رفتار نماید، طرز عملکرد ترکیه در مورد

مالیات ترانزیت تی. آی. آر. و طرز برخورد آنها با 2/1 میلیارد دلار اعتبار سال 1975 طبق نظر ایرانیها و

همان گونه که در تلگرام مرجع ب مورد بحث قرار گرفته، دست آخر از نظر ایرانیها به ناگزیر بن بستی را

پدید می آورد. مشکل دیگر این است که کاهش ارزش دلار از نظر شاه سبب شده است، که قدرت خرید

ایران بیست درصد کاهش یابد. البته در اینجا قصد نداریم سیاستهای دولت ترکیه را توجیه نماییم. ولی

می خواهیم با واقعگرایی و عینیت کافی با آن برخورد کرده باشیم.

2 بعضی از ایرانیها در خفا خواهند گفت که البته نظریه ترکیه درست است، یعنی آنهایی که از

شاهراههای ترکیه استفاده می کنند، باید برای بازسازی آنها هزینه ای بپردازند، ولی، ایران رسما و در رابطه

با مذاکرات خود با ترکیه خواستار یک امتیاز شده است. عوامل روانی و تاریخی مطروحه در مرجع الف نیز

بدون شک در تشکل نظریه ترکیه نقش داشته اند. رفتار ایرانیها در مذاکرات مربوط به کامیونها در چند

سال گذشته نیز احتمالاً ترکیه را به این نتیجه رسانیده که ایران می خواهد با ترکیه مانند یکی از

خویشاوندان دور و فقیر خود برخورد نماید. ولی به نظر ما، این نظریه خالی از مبالغه نیست.

3 ولی بنا به اعتقاد ما، مهمترین مسئله درک ایران از تواناییهای ترکیه در انجام کار برای خود، ایفای

نقش نیرومند اشتراکی آن می باشد. درست است که درمورد طرز فکر ایران درباره دولت اجویت سند

معتبری در دست نداریم، ولی بدون شک این کشور از ناآرامیهای اخیر زندگی سیاسی ترکیه بسیار ناراضی

و نگران بوده است. این کشور همیشه امیدوار بوده است که رهبریت ترکیه بتواند این آشوب را به نظم تبدیل

کرده و با مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ترکیه با قاطعیت تمامتر برخورد نماید. ایران آماده است

با رهبریتی اینچنین وارد همکاری شود، که در این زمینه می توان از کمکهای سخاوتمندانه آن به بنگلادش،

هند و مصر به عنوان مصداق بارز یاد کرد.

از نظر ایران، رهبریت این گونه ای خواهد توانست تصمیمات قاطعی را بگیرد و مواضع وابسته ایران و

ترکیه را در جهان واقعی به طرز واقعگرایانه تری منعکس نماید. معلوم نیست که آیا ایران فکر می کند این

رهبریت در ترکیه به وجود آمده یا خیر. به نظر ما ترکیه باید تلاشهای بسیاری به خرج دهد تا طرز تفکر و

برداشت ایران تغییر نماید. این تلاش عبارت است از تمایل ترکیه به ایجاد نظم داخلی و به رسمیت شناختن

ایرانی نیرومندتر و متنفذتر از ترکیه. با وجود مشکلات گذشته این برخورد به زودی تحقق نخواهد یافت.

4 بالاخره ایران تقصیر بعضی از فجایع ترکیه را به گردن آمریکا می اندازد. به خصوص به طرز تلقی

کنگره از همکاری نظامی آمریکا و ترکیه تکیه می کند و معتقد است که این زخمی است که به دست

خودشان وارد شده است. به نظر ایران منافع ما در رابطه با یک ترکیه نیرومند و قابل اعتماد با عدم

توانایی مان در حمایت از ترکیه در زمینه حیاتی آن سازگار نیست. بنابر این، در ایفای نقش واسطه به

منظور حل مشکلات مالی ترکیه، آمریکا نخواهد توانست نقش متقاعد کننده ای داشته باشد.میکلوس


شرایط تمدید مهلت بازپرداخت نفتی

ص: 115

سند شماره (8)

تاریخ: 22 اسفند ماه 135614طبقه بندی: محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. مارس 1978به: سفارت آمریکا در آنکارا، با اولویت

رونوشت: به سفارت تهران

موضوع: شرایط تمدید مهلت بازپرداخت نفتی

در نظر داریم در موقعیتهای مناسب با کشورهای ذیربط دوست در منطقه چون ایران، نشان دهیم که

همدردی با مشکلات ترکیه به نفع خود آنهاست (مرجع ب). ولی نمی خواهیم خود را درگیر روابط

دوجانبه ترکیه تا حدودی نماییم که مجبور به انجام اقدامات ویژه در زمینه هایی که امکان بروز پاسخ مثبت

بعید به نظر می رسد، شده و یا در زمینه صادرات آمریکا امتیازاتی را از دست بدهیم. بنابر این، میل نداریم با

دولت ایران درباره احتمال عرضه نفت به ترکیه بر اساس تمدید مهلت بازپرداخت وارد مذاکره

شویم.ونس


روابط ایران و ترکیه

سند شماره (9)

طبقه بندی: خیلی محرمانه تاریخ: 3 فروردین 1357 23 مارس 1978

از: سفارت آمریکا در جدهبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا ایران

موضوع: روابط ایران و ترکیه

به نظر ما سعودیها مایلند به توضیحات دولت ترکیه پیرامون مشکلات اقتصادی این کشور گوش فرا

دهند. ولی، سعودیها، که در محاصره همسایگان عربی دارای مشکلات موازنه پرداخت قرار گرفته اند،

میل ندارند در این زمینه به هیچ کشور دیگر و حتی مصر کمک نمایند. آنها ترجیح می دهند که از طریق

منابع مالی سعودی برای عمران و یا دیگر راههای چندجانبه چون بانک عمران اسلامی، صندوق عربی و

یا صندوق اوپک به پروژه ها کمک نمایند. با اضافه کردن این عوامل به خونسردی دولت عربستان سعودی

نسبت به گرایشات سیاسی اجویت، باید گفت که امکان ارائه کمک از طرف سعودیها بسیار محدود خواهد

بود. ولی وامهای ناچیز، چه به طور مستقیم و چه چندجانبه، می تواند از حمایت سعودیها برخوردار باشد.

وایلی


ملاقات بین وزیر دارایی ترکیه و وزیر خزانه داری آمریکا

سند شماره (10)

تاریخ: 15 فروردین 13574 آوریل 1978 خیلی محرمانه

از: وزارت خارجه در واشنگتن دی. سی. به: سفارت آمریکا در آنکارا

موضوع: ملاقات بین وزیر دارایی ترکیه و وزیر خزانه داری آمریکا

1 وزیر بلومنتان روز پنج شنبه 3 فروردین ماه با مؤذن اوغلو وزیر دارایی ترکیه ملاقات نمود. ورال

گوگساواس مدیر کل خزانه داری و سفیر اسنبل نیز در این ملاقات حضور داشتند. در گروه آمریکایی

دستیار وزیر، برگستن و ریچارد فیشر، معاون ویژه وزیر شرکت داشتند.

2 وزیر دارایی، در آغاز گفت که همان روز بعدازظهر یک نامه تفاهم با صندوق بین المللی پول امضاء

ص: 116

خواهد کرد. سپس به شرح مشکلات اقتصادی ترکیه و راه حلهای دولت در برخورد با آنها پرداخت. وی

گفت برنامه مربوط بمدت دو سال اجرا می شود و شامل 300 میلیون دلار سنتو (حدود 360 میلیون دلار)

خواهد بود. علاوه بر این ترکیه احتمالاً از طریق مؤسسه ویتهوین مقادیر نامشخصی کمک مالی دریافت

خواهد کرد. دستیار وزیر یعنی برگستن گفت پاسخ مؤسسه ویتهوین سه ماه طول خواهد کشید، که در اینجا

وزیر دارایی ترکیه متعجب شد.

3 وزیر خزانه داری سؤال کرد که آیا به نظر او این روشها می تواند تغییری در وضع موجود پدید آورد.

وزیر دارایی اظهار امیدواری نمود، لیکن گفت مایل است از حمایت دولت آمریکا نیز برخوردار شود. وی

سپس به ذکر نوعی عملیات «مانند عملیات پرتغال» در رابطه با ترکیه پرداخت و گفت که دولت باید در این

مورد به کنگره رجوع کند که خالی از اشکال نیز نمی باشد. معذالک وی سؤال کرد که آیا در «موقع مناسب»

می توان این عملیات را انجام داد؟ وی یادآور شد که ترکیه نه تنها در سال جاری بلکه در سال آتی نیز به

اینگونه کمکها نیازمند خواهد بود. وی سپس به طور غریبی از خزانه داری آمریکا خواست تابه بانکهای

بخش خصوصی برای وام دادن به ترکیه «چراغ سبز» نشان دهد.

4 وزیر بلومنتال گفت که بانکهای خصوصی خود تصمیمات مربوط به خودشان را اتخاذ می نمایند.

دولت آمریکا نمی تواند به آنها دستور دهد که در نقاط خاصی سرمایه گذاری نمایند. عکس این موضوع

نیز صادق است یعنی نمی تواند مانع از سرمایه گذاریهای آنها در نقاط خاصی بشود. ولی در صورتی که

بانکها بخواهند می توانیم در مورد شرایط نظر دهیم و بانک های خصوصی اگر مطلع شوند که ترکیه برای

حل مشکلات خود برنامه ای تهیه کرده بیشتر توجه خواهند کرد. در مورد کمک وزیر گفت که توجه کنگره

به مؤسسه ویتهوین و بودجه اختصاصی آی. اف. اس. معطوف شده است.

با وجود اطلاع از برخورد کنگره نسبت به موضوع کمکها، وی اظهار داشت که چون ارائه اعتبار

ای.اس.اف. و یا کمک دوجانبه به تصویب کنگره نیازمند است، فکر نمی کند امکان ارائه این گونه کمکها

وجود داشته اند.

5 دستیار وزیر یعنی برگستن به دقت موضوع کمک چندجانبه برای پرتغال را بررسی کرد و آن را

موردی «بسیار غیر عادی» خواند و یادآور شد که هدف از ادامه این اعتبار ای. اس. اف. از بین بردن عدم

توازن بازپرداخت در کوتاه مدت بوده است. وزیر بلومنتال بار دیگر تأکید نمود که کمک چه به صورت

اعتبار ای. اس. اف باشد و چه به صورت کمک دوجانبه باید به تصویب کنگره برسد که کاری است بس

دشوار.

6 وزیر دارایی گفت که علت هواداری وی از عملیاتی مشابه «عملیات پرتغال» در ترکیه دلایل

سیاسی بسیار مبرهن است. وی سؤال کرد که آیا دولت آمریکا نمی تواند اعلام کند که هیچ گونه «تحریم

اقتصادی» علیه ترکیه وجود ندارد. بلومنتال به وزیر دارایی اطمینان داد که هیچ گونه تحریمی علیه ترکیه

به کار گرفته نشده و گمان می کند که مطرح کردن علنی موضوع، این فکر را در اذهان به وجود می آورد که

شاید موضوع تحریم اقتصادی علیه ترکیه تا به حال صحت داشته است، وی گفت سعی می کنیم در فرصتی

بایسته این مطلب را اعلام نماییم.

7 وزیر دارایی سپس خواستار حمایت دولت آمریکا در نهادهای بین المللی شد، ولی مسئله خاصی

را عنوان ننمود، وزیر بلومنتال گفت ما می توانیم وامهای اعطایی بانک بین المللی بازسازی و توسعه را

ص: 117

مورد تجدید نظر قرار دهیم و تا حدود امکان مفید واقع شویم، ولی نمی توانیم یک «چک سفید امضاء» به

این کشور بدهیم.

8 وزیر دارایی پس از آن موضوع مربوط به سازمان توسعه همکاریهای اقتصادی را عنوان کرد. وزیر

بلومنتال گفت ما در اجلاسیه شرکت خواهیم کرد، ولی طبق برداشت وی این کنسرسیوم فعالیت چندانی

ندارد. وزیر دارایی گفت این موضوع درست است لیکن دولت ترکیه امیدوار است منابع مالی مورد نیاز

پروژه های خود را از طریق این کنسرسیوم تأمین ساخته و قروض خود را نیز برنامه ریزی مجدد نماید.

برگستن گفت ما با مقامات دیگر کشورها در مورد تهیه یک طرح مؤثر چند جانبه برای ترکیه تبادل

نظرهایی داشته ایم. به نظر ما خود مکانیزیم مهم نیست بلکه مؤثر بودن حائز اهمیت است. وزیر دارایی

گفت دولت ترکیه با تعداد دولتهای درگیر در این قرارداد دوجانبه مخالف نیست، ولی ترس از آن دارد که

روند حاضر زمان بسیاری را تلف کند. برگستن گفت برای حل این مسئله تلاش بسیاری خواهیم کرد.

9 وزیر بلومنتال گفت که به نظر او بانکهای خصوصی در صورت اطلاع از برنامه دولت ترکیه برای

حل مشکلات از این دولت حمایت خواهند کرد. وزیر دارایی ترکیه نیز گفت که تبادل نظرهای وی با وزیر

بلومنتال و حمایت وزیر از برنامه اقتصادی دولت ترکیه در این زمینه مؤثر واقع خواهد شد.ونس


هزینه اقتصادی حضور ترکیه در قبرس

سند شماره (11)

تاریخ: 11 آوریل 197823 فروردین 1357طبقه بندی: سری

موضوع: هزینه اقتصادی حضور ترکیه در قبرس

تهیه شده از سوی وزارت امور خارجه آمریکا دفتر اطلاعات و پژوهشها

ترکیه برای نگهداری موقعیت ویژه خود در قبرس متحمل هزینه های گوناگون می شود، بعضی از این

هزینه ها مستقیم و لااقل از لحاظ امکانات بالقوه قابل اندازه گیری است و برخی دیگر غیر مستقیم بوده و

اندازه گیری آن عملاً غیر ممکن است. معذالک در سبک و سنگین کردن گزینشهای سیاسی، آنکارا (ترکیه)

عوامل مربوط به شرافت ملی و نظامی را همزمان با هزینه های اقتصادی و سودها در نظر می گیرد.

در میان هزینه های مستقیم اقلام زیر در اولویت قرار می گیرد.

کمک خارجی به دولت فدرال ترک جزیره قبرس.

هزینه اضافی حفظ نیروهای نظامی ترکیه در قبرس.

هزینه پرسنل غیر نظامی که به وسیله ترکیه عرضه می شود.

از این سه عامل فقط عامل اول به دقت معلوم شده است.

کمک به دولت فدرال ترک جزیره قبرس که از فوریه سال 1975 اعلام شده، ظاهرا به طور متوسط حدود

45 میلیون دلار در سال است هر چند دشواریهای جاری اقتصادی در ترکیه احتمالاً این مبلغ را کاهش

داده اند.

برای محاسبه هزینه های نظامی اضافی معقول به نظر می رسد که فرض کنیم، این هزینه ها برای ترکیه

حدود 15% از نگهداری همین اندازه واحدهای نظامی در خاک خود ترکیه تمام می شود.

این تناسب بدان معنا است که ترکها شاید سالیانه بیش از یک هزار دلار اضافه برای هر سرباز در قبرس

خرج نمی کنند. این محاسبه القاء می کند که هزینه اضافی نیروهای نظامی ترکیه در قبرس سالیانه بالغ بر

ص: 118

30 میلیون دلار است.

سرانجام از اطلاعات مختصری که در دست است، چنین به نظر می رسد که ترکها برای حفظ پرسنل

غیرنظامی خود در قبرس بیش از 5 میلیون دلار در سال خرج نمی کنند این سه مقوله مخارج نشان می دهد

که ترکیه سالیانه 80 میلیون دلار خرج می کند. به هر صورت مخارج مستقیم به اندازه قابل ملاحظه ای

بیش از 50 میلیون دلار، ولی کمتر از 100 میلیون دلار است.

مخارج مستقیم

کمک خارجی ترکیه. حکومت ترکیه هم لیره ترک برای پشتیبانی از بودجه و هم ارز خارجی برای

دولت فدرال ترک قبرس فراهم می کند. بر طبق ارقامی که توسط قبرسیهای ترک منتشره شده کمک

حکومت ترکیه در سال 1975 مبلغ 470 میلیون لیره ترک (5/32 میلیون دلار) بوده است. در سال 1976

کمک ترکیه 459 میلیون لیره ترک (6/28 میلیون دلار آمریکایی) و در سال 1977 این مقدار بالغ بر 451

میلیون لیره ترکی (1/25 میلیون دلار) گشته است. این ارقام رسمی شاید مبالغ واقعی را کمتر نشان داده

است، زیرا بیشتر احتمال می رود که کمک ترکیه به بودجه قبرس سالیانه به 40 میلیون دلار بالغ شده است.

علاوه بر این در سالهای 1975 و 1967 حکومت ترکیه 15 میلیون دلار شکل ارز خارجی که مورد نیاز

مبرم ترکهای قبرسی بوده است فراهم کرده، زیرا دولت فدرال ترک قبرس از لحاظ موازنه نامساعد

بازرگانی و به علت نداشتن ارز خارجی از منابع دیگر در مضیقه بوده است.

در نتیجه این دشواریهای مالی حکومت ترکیه ممکن بود، نتوانسته باشد در جریان سال گذشته تعهدات

خود را که مبنی بر کمک دولت فدرال ترک قبرسی انجام دهد. در اواخر ماه دسامبر یک منبع مخفی گزارش

داد که از 451 میلیون لیره ترک که حکومت ترکیه به ترکهای قبرس در سال 1977 وعده داده است، تنها

170 میلیون لیره ترک (4/9 میلیون دلار) عملاً تا آن تاریخ به ترکهای قبرس پرداخت شده است.

هزینه های اضافی حفظ نیروهای نظامی ترکیه در قبرس

ترکیه حدود 30 هزار نفر پرسنل نظامی در ترکیه دارد. هزینه حفظ این نیرو در زمینه های پرسنل و

تجهیزات لجستیکی و آمادگی رزمی است. بر اساس این عوامل، معقول به نظر می رسد که فرض کنیم که

هزینه اضافی نگهداری نیروی ترکیه در قبرس حدود 15% بیشتر از هزینه مستقر کردن چنین نیرویی در

خود سرزمین ترکیه است. این برآورد تقریبی از عوامل زیر اقتباس شده است زیرا اطلاعات دقیق درباره

هزینه نگهداری نیرویی به همین اندازه در ترکیه در دست نیست:

* = لیره ترک به نرخ مبادله کنونی طبق نرخهایی که از سوی صندوق بین المللی پول منتشر شده تبدیل

می شود.

از آنجایی که نیروهای مسلح ترکیه دچار مازاد نیروی انسانی ناشی از برنامه خدمت نظامی همگانی

می باشد، نیروی 30 هزار نفری ترکیه تقریبا به طور یقین نماینده نیروی انسانی است که در هر صورت

می بایستی به خدمت نظامی فرا خوانده شود و به طور ویژه برای خدمت در قبرس احضار نشده است. از

آنجایی که 90 درصد این افراد سربازان وظیفه بوده و می باشند که (حقوق پایه آنها یک دلار در ماه است)

هزینه پرسنلی بسیار نازل است: تنها افسران و درجه داران برای خدمت در قبرس مقرری فوق العاده

ص: 119

می گیرند که برای هر یک از آنها بین 8 تا 16 دلار در ماه است.

هزینه لجستیکی نسبتا زیاد است، زیرا همه سربازان و تقریباً همه آذوقه آنها باید از سرزمین ترکیه به

قبرس با کشتی حمل شود. علاوه بر این برای حفظ یک نیروی 30 هزار نفری در وضع آمادگی رزمی

هزینه بیشتری لازم است تا آنکه اگر آنها در وضع آموزشی یا آمادگی عادی نگهدارند.

پرسنل غیرنظامی که بوسیله ترکیه را فراهم می شود

ترکیه انواع مستشاران غیر نظامی را برای دولت فدرال ترک قبرس فراهم می کند، که عبارت است از

مدیران و کارشناسان فنی که برای مدت زمانی در قبرس مانده اند که مدت اقامت آنها ممکن است بین چند

روز تا چندین سال نوسان داشته باشد. درباره تعداد چنین پرسنلی اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ هر

چند، چند صد یا شاید چند هزار نفر از سال 1974 در این برنامه شرکت داشته اند. بعضی از اینها بدون شک

کارمندان دولت ترکیه بوده اند، برخی دیگر به عنوان مشاور از سوی دولت فدرال ترک قبرس استخدام

شده، ولی حقوق آنها از سوی حکومت ترکیه پرداخت شده است. در میان این گروهها شاید بعضی ترکهای

قبرسی هم وجود داشته باشد که در سرزمین اصلی ترکیه اقامت داشته و فرصت آن را یافته اند تا به موطن

خود بازگردند.

مخارج غیر مستقیم

شاید مخارج غیر مستقیم مربوط به درگیری ترکیه در قبرس اثرات اقتصادی مؤثرتری از مخارج

مستقیم فوق الذکر داشته باشد. این مخارج غیر مستقیم شامل موارد زیر می باشد:

سرمایه گذاریهای خارجی، پرداختها به کارگران و عایدات توریستی که از سال 1974 به علت

بلاتکلیفیهای سیاسی مداوم ناشی از درگیری ترکیه در قبرس بوده است.

هزینه ناشی از منع سلاحهای آمریکایی و مدت زمان و انرژی که مسئله قبرس و انعکاسهای امور

خارجی از سایر مسائل فوری خارجی و داخلی داشته است.

معذالک ترکها به درگیری خود در قبرس به عنوان مقایسه هزینه ها و سودها در درجه اول نگاه

نمی کنند.

به نظر ترکها قبرس در درجه اول یک مسئله شرافت ملی و تعهد است. هنگامی که در سال 1974 آنها

در قبرس مداخله کردند، انگیزه اقدام آنها نگرانی برای خویشاوندان ترک قبرسی خود بوده است و ناشی

از تصمیم آنها به خودداری از تسلیم در برابر تحریکات فرضی یونان و از ترس محاصره قبرس از سوی

یونانیها، حتی بعد از آنکه ترکیه امنیت قبرسیهای ترک را تأمین کرد و مانع آن شد که یونانیها خاک اصلی

قبرس را به دست بگیرند، شرافت ملی ترکیه عمیقا در این موضوع در میان بود. این امتیازات با خون ترکها

به دست آمد و قبرس این امکانات بالقوه را داشت که در مدت کوتاهی به عنوان یک مسئله عمده ترکیه در

صحنه رقابتهای داخلی در این کشور جلوه کند.

تهیه شده به وسیله استفان ار اسنو


اختلاف ایران و ترکیه پیرامون مالیات ترانزیت ترکیه و...

ص: 120

سند شماره (12)

طبقه بندی: خیلی محرمانه

مکان: محل اقامت سفیر کانادا، هنگام صرف شام زمان: 10 اردیبهشت 1357، 30 آوریل 1978

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: رحیم گمرک اوغلو سفیر ترکیه در ایران کلاید د. تایلور، دبیر اول

اختلاف ترکیه و ایران پیرامون مالیات ترانزیت ترکیه

موضوع: اختلاف ایران و ترکیه پیرامون مالیات ترانزیت ترکیه و در طرح ترکیه در رابطه با

سفارت جدید در تهران

در پاسخ به سؤال مربوط به دلایل واقعی بن بست موجود بین دو کشور بر سر مالیات ترانزیت ترکیه،

سفیر گفت که به نظر وی هیچ راه حل رسمی در این زمینه وجود ندارد. وی گفت که پیرامون اولین قرارداد

در سال 1963 با ایران مذاکره کرده بود که از طریق آن ایران در مقایسه با دیگر کشورها از امتیازات

ویژه ای برخوردار می شود. در طول سالهای مدید در مورد این ترانزیت با 22 کشور قرارداد به امضاء

رسانده بود و به همین دلیل با آن کاملاً آشناست. وی گفت در این زمینه ترکیه با پاناما شباهت بسیار دارد،

یعنی به خاطر مواهب طبیعی با اروپا مرتبط شده است، ولی بعضی از کشورهای خلیج مانند عراق و ایران

می خواهند از این تأسیسات ترابری سوء استفاده کنند و حاضر نیستند در رابطه با هزاران تصادفی که رخ

می دهد، ترافیک سنگین، تعمیر و مرمت جاده ها و هزینه سنگین آسفالت، چیزی بپردازند.

وی گفت که در رابطه با تاکتیکهای مالیات جاده که در ژانویه 1976 وضع شده، دولت خود را بی تقصیر

نمی داند، ولی احساس می کند که دولت ترکیه برای رسیدن به توافق با ایران امتیازات زیادی را از دست

داده است. وی گفت به محض اعلام قوانین مالیاتی جدید پیش نویس تعویض پروتکل مربوط به جاده را از

طریق دیپلماتیک تسلیم ایران کرده بود. تنها کاری که ایران می بایست انجام دهد، رسمی اعلام نمودن این

پیش نویس ها بود و پس از آن می توانست مالیات کمتری در قبال استفاده از این جاده بپردازد. وی گفت

نتیجه گیری من مبنی بر اینکه ایران در مقایسه بادیگر کشورهای طرف قرارداد دولت ترکیه خواستار امتیاز

بیشتری است، صحت دارد. وی گفت از وزیر هوشنگ انصاری و چند مقام برجسته دیگر دولت ایران

شنیده است، که آنها می خواهند راههای دیگری بین ایران و اروپا به وجود آورند و وی به همه آنها پاسخ

داده بود که ترکیه به این تجارت علاقه مند نیست و اگر آنها می خواهند کامیونهای خود را از طریق

بلغارستان و یا از طریق دریا به عراق آورده و از آنجا به ایران برسانند، هیچ اشکالی از نظر ترکیه وجود

ندارد. در واقع ارقام مربوط به تناژ عبور داده شده به ایران از طریق شاهراه ترکیه را دریافت کرده است که

نشانگر 50 درصد افزایش یا112 میلیون تن بیش از سال قبل از آن می باشد. بنابر این، این ادعا که مقدار

زیادی از کالاها از طریق راههای دیگر به ایران وارد می گردد، صحت ندارد. سفیر گفت، در حقیقت اکثر

کالاهای ایران و احتمالاً حدود 9795% آن توسط کامیونهایی به این کشور آورده می شود، که از آن

کشورهایی هستند که با ترکیه قرارداد ترانزیت بسته و از مالیات 25 قروش برای هر تن بر کیلومتر استفاده

می کنند.

راه حلی که وی یافته است و مطمئن است تحقق خواهد یافت، راه حلی است که نه تنها منافعی از طریق

ایران کسب نمی کند، بلکه با آن نیز رابطه ندارد. این راه حل عبارت است از یک شاهراه شش خطه که به

وسیله گروه کنسرسیوم اروپایی یا شرکتهای ترابری در ترکیه احداث خواهد شد. این شاهراه خواهد

ص: 121

توانست در مسیر 300 کیلومتر کاهش مسافت پدید آورد. هزینه احداث آن 7 میلیارد دلار است و

قراردادهای مربوط به آن نیز مورد مذاکره قرار گرفته است. وی گفت پس از احداث این شاهراه از دولتش

خواهد خواست که از کامیون عابر مقدار معینی عوارض دریافت گردد.

در رابطه با 2/1 میلیارد دلار اعتبار امضاء شده توسط ایران و ترکیه در اکتبر سال 1975، سفیر گفت که

این اعتبار «ماهیت خارجی خود را از دست داده است.» سفیر گفت که نمی داند در عدم اجرای این پروتکل

ایران چه انگیزه دیگری می تواند داشته باشد.

سفارت جدید پیشنهادی ترکیه در ایران

سفیر پس از گفتگو پیرامون این مذاکرات بی ثمر در مورد مالیات ترانزیت و نیز احتمالاً برای مشخص

کردن نحوه معامله در ایران به تاریخچه تلاش خود در تعویض محل سفارت ترکیه و انتقال آن به بخش

مرکزی شهستان پهلوی اشاره کرد. (دولت ایران در نظر دارد شمالی ترین نقطه شهر تهران را به صورت یک

منطقه مرکزی در آورد، که علاوه بر وزارتخانه ها و آژانسهای مهم نمایندگیهای دیپلماتیک نیز در آنجا

سکنی خواهند گزید. احداث شهستان پهلوی هم اکنون آغاز شده است). وی گفت که اولین نمایندگی

مستقر در تهران، سفارت ترکیه بود که به شهرداری مراجعه کرده است تا محل آن در این منطقه تعیین شود و

زمینه خرید زمین لازم نیز فراهم آید. (دولت ایران موافقت کرده است که سفارت کنونی ترکیه در خیابان

فردوسی را خریداری کرده و به صورت موزه و پارک درآورد.) در زمان شهردار نیک پی، وی قطعه زمینی

به دست آورده بود و پس از تکمیل نقشه برداری آن در نظر داشت دور آن را دیوار بکشد و دو باغبان را به

طور تمام وقت در آنجا بکار بگمارد تا قبل از احداث ساختمان سفارت مناظر اطراف آن دلپسند شده

باشد. در طول ملاقات رئیس جمهور ترکیه با شاه، او این موضوع را با وی در میان گذاشته و حدود 30

میلیون لیره از طرف دولت ترکیه دریافت داشته بود که طبق گفته سفیر در دولت ترکیه این مقدار پول به

آسانی استخراج نمی شود.

پس از برکناری شهردار نیک پی در سال 1977 و روی کار آمدن شهردار شهرستانی، او با شهردار

جدید ملاقات کرد تا کار خود را در مورد سفارت ادامه دهد. ولی شهردار جدید و کارمندان وی نتوانستند

پرونده های مربوط به فروش زمین به سفارت ترکیه و انتقال آن را به شهستان پهلوی پیدا کنند. سفیر این

موضوع را در وزارت امور خارجه مطرح کرد و از وی خواسته شد که مختصراً و کتباً مطلب را گزارش کند.

پس از آن دو یادداشت دیگر نیز ارسال داشته است، ولی هنوز از وزارت امور خارجه در این زمینه چیزی

نشنیده است. وی پس از آن گفت: «اکنون من به آنکارا چه جوابی بدهم؟ آیا به آنها بگویم که با یک عده

احمق طرف شده ام؟ چطور ممکن است که موضوعی بین سران دولت تا این حد مورد بحث و تبادل نظر

قرار گیرد و ناگهان همه جزئیات آن از بین برود؟»


ملاقات نخست وزیر اجویت و وزیر خزانه داری آمریکا، بلومنتال

ص: 122

سند شماره (13)

تاریخ: 1 تیرماه 1357 22 ژوئن 1978طبقه بندی: محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.به: سفارت آمریکا در آنکارا با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: ملاقات نخست وزیر اجویت و وزیر خزانه داری آمریکا، بلومنتال

1 نخست وزیر اجویت در تاریخ 15 خرداد با وزیر خزانه داری بلومنتال ملاقات کرد. طرف ترک

ملاقات، وزیر خارجه آگان، وزیر دفاع السیک، وزیر خزانه داری ژنرال کوکساواس، و سفیر اسنبل شرکت

داشتند. در بخش آمریکایی ملاقات معاون وزیر خزانه داری سولومون، سفیر اسپایرز، دستیار ویژه وزیر

فیشر و بلیک مقام رابط خزانه داری در ترکیه حضور داشتند.

2 نخست وزیر با نگرشی کلی به اوضاع اقتصادی ترکیه بحث را آغاز نمود. وی گفت که ترکیه در حال

گذار از یکی از وخیمترین بحرانهای اقتصادی تاریخ خود می باشد و به نظر وی بحران به اوج خود رسیده

است. وی این بحران را ناشی از چند عامل خارجی و داخلی دانست. در بخش داخلی، عدم مدیریت

صحیح اقتصادی نقش مهمی را به عهده دارد و در بخش خارجی عواملی چون افزایش قیمت نفت، تورم

جهانی و عقب افتادگی اقتصادی و «تاثیرات جنبی» تحریم تسلیحاتی نیز تأثیر بسزایی داشته اند.

3 نخست وزیر تلاش دولت خود را در حل این بحران، افزایش پس انداز و انتقال آنها به بخشهای

مولدتر توصیف کرد. وی گفت در نتیجه این تلاشها اعتماد جامعه بین الملل به ترکیه بیشتر می شود و در این

رابطه به نقش مهم قرارداد صندوق بین المللی اشاره کرد.

4 نخست وزیر به تفصیل به شرح امکانات اقتصادی ترکیه پرداخت و از دورنمای صنعتی، جامعه باز،

منابع طبیعی «معقول» و جهانگردی صحبت کرد. وی گفت که دولتش در نظر دارد از این امکانات به

سرعت استفاده کند.این امر نیز دوباره سازماندهی اقتصاد را در صادرات و حذف مشکلات در برمی گیرد.

وی از تأکید دولت ترکیه بر ایجاد صنایع جایگزین کننده واردات که به نظر وی در بسیاری موارد «همان

ادامه دهنده سیاست وارداتی است» انتقاد کرد.

5 با پرداختن به اقدامات اجرایی مورد نظر دولت، نخست وزیر از اصلاح قوانین مالیاتی گسترده،

گفتگو با بزرگترین اتحادیه کارگری ترکیه در مورد «یک قرارداد اجتماعی» و فعال سازی دوباره

کنسرسیوم سازمان همکاری و عمران اقتصادی یاد کرد. نخست وزیر گفت مقادیر هنگفتی از اعتبارهای

تضمین نشده هنوز به صورت یک مشکل عظیم باقی مانده و او امیدوار است که اعضای کنسرسیوم

سازمان همکاری و عمران اقتصادی بتوانند در این زمینه مثمرثمر واقع شوند و در رابطه با حل این مشکل

از یک «نهاد مالی» تحت الحمایه خزانه داری آمریکا یاد کرد.

6 نخست وزیر گفت که مذاکرات با بانکهای خصوصی ادامه دارد و نسبت به نتایج آنها خوش بین

است. وی از وام احتمالی 500 میلیون دلاری اروپا به عنوان حداقل نیاز برای اعاده تولید یاد کرد و گفت که

امیدوار است وزارت خزانه داری آمریکا بانکهای آمریکایی را به دادن وام در این جهت تشویق نماید. وی

گفت، بانک مرکزی ترکیه در رابطه با گرفتن وام با بانک بین المللی تماس گرفته است و بانک فدرال آمریکا

نیز می تواند در این زمینه نقش خطیری را به عهده گیرد. وی از خزانه داری خواستار کمک در زمینه دوباره

فعال شدن بانک صادرات و واردات در ترکیه شد. این گونه اقدامات می تواند ترکیه را در حل مشکلات

ص: 123

مربوط به ارز خارجی یاری دهد.

7 وزیر بلومنتال گفت آمریکا از اینکه ترکیه، با صندوق بین المللی پول به توافق رسیده بسیار خشنود

است و به نظر وی همین توافق کلید تمام کمکهای مالی دیگر است. وی پس از آن از نخست وزیر پرسید که

دستیابی به اهداف صندوق بین المللی پول تا چه حد مشکل است. نخست وزیر اجویت پاسخ داد که ترکیه

قبلاً نیز نشان داده است که قدرت صرفه جویی و «کانالیزه کردن» اعتبار را دارد. به نظر وی مهمترین اقدام

افزایش ارز خارجی ترکیه در جهت از بین بردن مشکلات واردات می باشد.

8 وزیر بلومنتال یادآور شد که گویا نخست وزیر اجویت از طرز برخورد بانکداران نیویورک در رابطه

با کمک به ترکیه خوشحال است. معاون وزیرکوکساواس گفت که بانکهای مهم در مدت کوتاهی

پیشنهادات خود را مطرح خواهند کرد. معاون وزیر سولومون سؤال کرد که آیا ترکیه از دولتهای اروپایی

نیز درخواست کمک کرده است. نخست وزیر گفت که آلمان غربی و اتریش پیشنهاد کمک کرده و صندوق

بازسازی و عمران بین المللی نیز قرار است به ترکیه وامی بدهد.

9 وزیر بلومنتال گفت که آمریکا تا جایی که بتواند کمک خواهد کرد و قرارداد صندوق بین المللی پول

و اجزای آن نیز از اهمیت بسیار برخوردار است، چون کارهای دیگر را امکان پذیر ساخته است. نخست

وزیر گفت که صادرات ترکیه در آوریل و می سال جاری افزایش یافته و پولهای ارسالی کارگران ترکیه از

خارج نیز رو به افزایش است. وی گفت که دولتش در نظر دارد کارگران صاحب ارزهای خارجی را به

سرمایه گذاری در ترکیه تشویق نماید. وزیر بلومنتال گفت در حالی که بخش اعظم پولهای کارگران از

آلمان غربی می رسد، تسریع فعالیت اقتصادی در این کشور به ترکیه کمک خواهد کرد و نخست وزیر نیز با

این عقیده ابراز توافق نمود.

10 معاون وزیر سولومون در مورد مشکلات مربوط به اجرای قرارداد صندوق بین المللی پول سؤال

کرد. نخست وزیر گفت مردم از زمان به قدرت رسیدن دولت تأثیر افزایش قیمتها را احساس کرده و قبول

دارند که تقصیر پیدایش تورم متوجه دولت وی نیست. وی گفت که بنا به عقیده وی مردم در بقیه طول سال

این وضع را خواهند پذیرفت، ولی لازم است که وضع بهبود بیشتری پیدا کند. وی باز دیگر اقدامات مورد

نظر دولت خود را گوشزد کرد و گفت که باید موانع موجود بر سر راه صادرات از بین برود. وی گفت که

دولتش از حمایت «اکثریت» برخوردار است و با مردم رابطه خوبی برقرار کرده.

11 معاون وزیر سولومون از نخست وزیر سؤال کرد که دولت وی برای بازسازی میان مدت و

درازمدت اقتصادی چه برنامه هایی دارد. نخست وزیر پاسخ داد که این بازسازی از طریق گسترش

صادرات صورت خواهد گرفت تا ترکیه بتواند از موقعیت جغرافیایی خود که همانا نزدیکی به بازار

خاورمیانه است، بهره برداری نماید. بخش خصوصی نیز می تواند نقش مهمی را ایفا کند و دولت وی نیز در

رابطه با همکاری بخشهای خصوصی خارجی «دچار عقده» نیست. وزیر بلومنتال سؤال کرد که کدامیک

از صادرات خاص ترکیه می تواند به بازار خاورمیانه راه یابد. نخست وزیر پاسخ داد که صنایع فولاد و

ذوب آهن، صنایع ساختمانی و الکترونیک مهمترین صادرات این کشور می باشند.وی گفت ترکیه می تواند

از همکاری در زمینه تولید تجهیزات نظامی نیز سودمند گردد. وی در همین زمینه با وزیر دفاع آمریکا،

براون گفتگو کرده بود.

12 وزیر بلومنتال در مورد برنامه های دولت ترکیه در برخورد با تورم سؤال کرد. نخست وزیر گفت

ص: 124

که شرح این برنامه مشکل است و بستگی به «توازن عرضه و تقاضا» در منطقه دارد. ارز خارجی بیشتر

اوضاع را آرام تر خواهد کرد و اجازه خواهد داد که واردات ضروری در زمینه تولید تأمین شود. وی گفت

میزان تورم در سال گذشته حدود 50 درصد بوده و او امیدوار نیست که «نتایج بسیار مثبتی» در سال

جاری پدید آید.

13 وزیر بلومنتال در مورد بررسی صندوق بین المللی پول از عملکرد ترکیه سؤال کرد. نخست وزیر

گفت که صندوق بین المللی پول اوضاع را زیر نظر خواهد گرفت و معاون وزیر کوکساواس گفت که

نمایندگان مالی در آخر سال جاری بررسیهای جدیدی را به عمل خواهند آورد. معاون وزیر سولومون

گفت که در بسیاری موارد صندوق بین المللی پول با تأخیر عمل می کند. نخست وزیر توافق کرد و گفت

دولت پیشین حدودا یک سال را تلف کرده بود.

14 وزیر بلومنتال به عنوان حسن ختام گفت آمریکا هر کاری خواهد کرد. تا بتواند به ترکیه کمک

کند. ما اوضاع را از نزدیک زیر نظر داشته و امیدواریم بانکهای خصوصی نیز بتوانند کمک کنند. وزیر

خارجه آکان سؤال کرد که آیا آمریکا نمی تواند از ایران و کویت بخواهد که کمکهای مالی در اختیار ترکیه

قرار دهند. وزیر بلومنتال گفت که این کشورها خودشان در این رابطه تصمیم می گیرند. نخست وزیر

اجویت گفت وزیر دارایی ترکیه با وزیران دارایی کویت و عربستان تماس گرفته و تلاشهای آمریکا در این

زمینه مفید واقع نخواهد شد. وزیر بلومنتال گفت اگر کویت و عربستان سعودی کمک مالی به ترکیه

می دادند ما مشکلی نداشتیم. ولی در هر حال این کشورها خودشان باید تصمیم بگیرند. اگر این کشورها از

ما نظرنخواهی کنند، ما به آنها جواب مثبت خواهیم داد.ونس


قرارداد تجاری جدید ایران و ترکیه

سند شماره (14)

تاریخ: 15 تیر ماه 1357 6 ژوئیه 1978طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در تهران به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

موضوع: قرارداد تجاری جدید ایران و ترکیه

1 نمایندگان ایران و ترکیه در اینجا به خاطر انعقاد قرارداد تجاری جدید و مهم بین دو کشور که طی

آن ایران به مدت یکسال حدود یک میلیون تن نفت خام و نیم میلیون تن نفت سوختی در ازای محصولات

کشاورزی و مقداری محصولات صنعتی (شیشه و سیمان) به ترکیه خواهد داد، جشن گرفته اند. این قرار

داد در مطبوعات انگلیسی زبان 5 ژوئیه تهران گزارش شده که وزیر امور اقتصادی ترکیه حکمت ستین و

وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران یگانه آن را امضاء کرده اند.

2 معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی به مقام سفارت گفت قرارداد مزبور یک قرارداد تهاتری نیست.

وی گفت دولت ایران در مورد کمیت، تاریخ تحویل و قیمت محصولات ترکیه که به ایران صادر خواهد شد

باید به توافق برسد. در همان حال نمایندگان ترکیه نیز باید پیرامون تاریخ ارسال و جزئیات نفت خام

(نسبت اختلاط نفت سنگین و سبک) و سوخت ایرانی مذاکره نمایند. قیمت نفت خام همان قیمت تعیین

شده توسط اوپک خواهد بود لیکن قدری «هزینه مالی» در اختیار ترکیه قرار داده خواهد شد (به صورت

تخفیف جزئی). ارزش کل این قرارداد حدود 150140 میلیون دلار است و باید در مدت یک سال کاملاً

به اجرا درآید. ناس


پیشرفت مذاکرات ترکیه و عرضه کنندگان نفتی

ص: 125

سند شماره (15)

تاریخ: 22 تیرماه 135713 ژوئیه 1978طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: پیشرفت مذاکرات ترکیه و عرضه کنندگان نفتی

خلاصه: ترکیه در تلاش است تا با انعقاد قراردادهای پرداخت دوجانبه، تداوم واردات نفتی خود را

تضمین نماید. ایران توافق کرده است که در رابطه با نفت خام و نفت سوختی ایرانی به ترکیه اعتبار دهد، و

صادرات ترکیه را نیز بپذیرد. ترکیه با یک هیئت نمایندگی عراقی در حال مذاکره است و امیدوار است

بتواند حدود نیمی از قروض نفتی خود به عراق را از طریق صادرات خود بپردازد. (پایان خلاصه)

1 پس از امضای یک قرارداد پنجساله دو جانبه تجاری و اعتباری با لیبی در ماه می و قرارداد سه

ساله تجارت تهاتری با شوروی در ماه ژوئن، ترکیه جهت تضمین ادامه واردات نفتی خود به دو کشور نفتی

دیگر روی آورده است. ایران در تاریخ 13 تیرماه توافق کرد که در سال آتی صدور 5/1 میلیون تن نفت

خام و نفت سوختی خود به ترکیه را از نظر منابع مالی تضمین نماید و مقادیر نامشخصی از صادرات ترکیه

را نیز بپذیرد. در تاریخ 19 تیر ماه ترکیه مذاکرات خود را با یک هیئت عراقی به این امید که بتواند حدود

نیمی از بدهیهای نفتی ترکیه را در دو سال آتی از طریق صدور کالاهای ترکیه و تأمین منابع مالی باقیمانده

بپردازد، آغاز نمود. ترکیه می خواهد عراق را که مهمترین تأمین کننده نفتی آن کشور است متقاعد سازد که

صادرات نفتی به ترکیه را که آغاز سال 1978 متوقف شده بود، از سر بگیرد.

2 یک هیئت ترکیه ای به سرپرستی ستین وزیر کشور ترکیه در تاریخ 13 تیرماه در تهران سه قرار

اقتصادی را امضاء نمود. طبق این قراردادها ایران علاوه بر فروش نفت به ترکیه، اعتبار لازم را جهت

صادرات ترکیه به ایران، و همکاری نزدیکتر دوجانبه اقتصادی دو کشور نیز افزایش خواهد یافت.

3 طبق قرارداد عرضه نفت منعقد بین پالایشگاه دولتی ترکیه (ایرپاس) و شرکت ملی نفت ایران، ایران

تصمیم گرفته است در 12 ماه آینده یک میلیون تن نفت خام و 000/500 تن سوخت نفتی به ایرپاس یعنی

بزرگترین پالایشگاه نفتی ترکیه بفروشد. در این قرارداد کیفیت نفت ایران و مقررات حمل و نقل نیز

مشخص شده است. نفت به قیمت تعیین شده توسط اوپک خریداری خواهد شد.

4 بر اساس یک قرارداد اعتباری، وزارت دارایی ایران و مدیر کل همکاریهای فنی صنعتی به بانک

مرکزی ترکیه اعتباری معادل تمام هزینه خرید نفتی ترکیه از ایران خواهد داد. طبق این قرارداد بانک

مرکزی ترکیه موظف خواهد بود، چهارده ماه پس از دریافت هر محموله نفتی هزینه کامل و بهره مورد نظر

هر محموله را بپردازد. نرخ بهره سالانه 6 درصد خواهد بود.

5 چهارچوب قرار داد بین دولت ترکیه و ایران خواستار صدور کالاهای ترکیه به ایران و همکاری

اقتصادی دوجانبه شده است. ترکیه امیدوار است که با صدور سالانه سیمان، شیشه، گندم، جو و مرکبات،

گوشت و گوسفند زنده به ایران حدود 100 میلیون دلار عاید خود سازد. رابطهای سفارت در تأیید این

مطلب گفته اند که قیمت صادرات در رابطه با قیمت مورد توافق، کیفیت، و کمیت (مرجع الف) پرداخت

خواهد شد. دو دولت مزبور در زمینه جهانگردی، مخابرات، ترابری، و پرورش دام، همکاری خواهند کرد.

6 در بخش دیگر، یک هیئت عراقی به سرپرستی معاون وزیر بازرگانی با دولت ترکیه در تاریخ

2319 تیرماه در آنکارا پیرامون صادرات ترکیه به عراق در دو سال آتی به گفتگو نشسته است، که این

ص: 126

خبر نیز توسط نیلوفر یاسین که یک منبع مؤثق است در یکی از مقالات روزنامه طرفدار دولت بنام ملیت

در تاریخ 21 تیرماه درج شده است. بنا به گزارش یاسین هیئت عراقی موضوع باز پرداخت 330 میلیون

دلار قروض نفتی ترکیه را به اجلاس بعدی خود در بغداد موکول نمود. علاوه بر این، به گفته وی، تا زمانی

که رابطه های سیاسی در سطوح عالیرتبه برقرار شود، عراق صدور نفت خام به ترکیه را از سر نخواهد

گرفت. بنا به گزارش ترکها سعی دارند در دو سال آتی حدود 150 میلیون تا 160 میلیون دلار کالا را به

عراقی صادر نمایند، که نیمی از مقداری است که عراقیها قادرند در «سال جاری» خریداری نمایند. طبق

اظهارات یاسین، عراقیها به سیمان و مواد غذایی ترکیه نیاز دارند، لیکن ترکها سعی دارند عراق را به وارد

کردن کالاهای با دوام مصرفی از ترکیه متقاعد سازند.

7 اظهار نظر ایران متخصص امور نفتی وزارت خارجه سانلی ترپوزکوغلو گفت که قراردادهای نفتی

و اعتباری منعقد با ایران به محض تکمیل «اقدامات رسمی دولتی» به اجرا در خواهد آمد. و این کار

احتمالاً حدود 2 تا 3 هفته به طول خواهد انجامید. توپوز اوغلو که از مذاکرات مربوطه در تهران بازگشته تا

به مذاکره با عراق بپردازد، انتظار دارد که تانکرهای نفتکش ترکیه در مدت کوتاهی عازم خلیج فارس

شوند. گرچه این گونه قراردادها فوراً در مطبوعات ترکیه منعکس می گردد، ولی وی فکر نمی کند که

قراردادهای ایران و ترکیه منتشر شوند. با این حال مشاورین حقوقی ترکیه خواهند توانست پیرامون آن

اظهار نظر نمایند. بر اساس مرجع ج ما فکر می کنیم که ایران به جای ترکیه خواهان محرمانه ماندن این

قراردادها شده است.

8 ترکیه ظاهرا با انعقاد این قراردادها توانسته است بر وقفه پیش آمده بر روابط اقتصادی خود با ایران

فائق آید. تاکنون ایران اصرار داشته است که ترکیه در ازای نفت ایران وجه نقد بپردازد (مرجع ج). ترکیه نیز

موفق شده است مهلت بازپرداخت را تا چهارده ماه دیگر تمدید نماید که در رابطه با پرداختهای نفتی ترکیه

حدود 135 تا 150 میلیون دلار خواهد بود. این گونه اعتبار کوتاه مدت همان چیز مورد نظر ترکیه است و

نرخ بهره 6 درصد نیز بسیار پایین است. ولی هنوز معلوم نیست که ایران آیا مایل است به قراردادهای

پرداختی دراز مدت تری که ترکیه و لیبی و شوروی منعقد ساخته اند تن دهد یا خیر (محض اطلاع شما: در

تاریخ 20 تیرماه مطبوعات ترکیه گزارش دادند که برنامه اعتباری نامحدود 100 میلیون دلاری لیبی تا 9

مرداد ماه با نرخ بهره 5/8 درصد ارائه خواهد شد و قرارداد سه ساله تجاری ترکیه و شوروی در تاریخ 29

مردادماه منعقد خواهد شد.)

9 میزان نفتی که ایران تأمین منبع مالی آن را به عهده گرفته 15 درصد کمتر از واردات نفتی ترکیه از

ایران در سال گذشته (8/1 میلیون تن) می باشد. اگر ترکیه تنها نفت پیشنهادی ایران را خریداری می کرد،

صادرات ایران 8 درصد واردات نفت خام سالانه و حدود 30 درصد واردات سالیانه نفت سوختی ترکیه را

شامل می باشد. برای اولین بار بخشی از صادرات نفتی ایران به ترکیه را نفت سوختی تشکیل خواهد داد.

صدور 000/500 تن سوخت نفتی ایران به ترکیه اجازه خواهد داد که واردات خود را به سطح 50 درصد

بیش از 1977 برساند و روند چند سال گذشته را نیز حفظ کند. (محض اطلاع شما سوخت نفتی اصولاً در

رابطه با تأمین نیروی برق و حرارت مورد نیاز منازل استفاده می گردد).

10 بنا به گفته توپوز اوغلو قرارداد ترکیه و ایران رابطه مستقیمی بین صادرات نفتی ایران به ترکیه و

صادرات ترکیه به ایران ایجاد نمی کند. در نتیجه قراردادهای ایرانی از نظر سفارت نوعی قرارداد تهاتری

ص: 127

مشابه قرارداد ترکیه و لیبی که در آن میزان کالاهای صادراتی ترکیه به لیبی مشخص شده، نمی باشد (مرجع

د). السیل اویمن دبیر کل خزانه داری ترکیه در گفتگوی اخیر خود با مقام سفارت گفت که قراردادهای

ترکیه با لیبی و ایران در رابطه با وارد کردن نفت و صدور کالاهای دیگر نباید موجبات نگرانی صندوق

بین المللی پول را فراهم آورد، چون آنها اعضای همین صندوق هستند.

11 تنها نشانه تعهد ترکیه در قبال ایران در ازای این اعتبارهای نفتی در اشاره به همکاری دوجانبه در

بخش ترابری مشهود است. ممکن است ترکیه توافق کرده باشد که در رابطه با کامیونهای ایرانی که از

شاهراههای ترکیه عبور می کنند به ایران امتیازی بدهد. همین موضوع در زمینه روابط ایران و ترکیه

موجب رنجش خاطر بسیار شده بود و باعث شده بود که 2/1 میلیارد دلار وام عمرانی ایران به ترکیه صادر

نگردد.

12 عراق. با وجود اینکه قراردادهای ترکیه و ایران به وضوح نوعی موفقیت را نشان می دهد، لیکن

مهمترین تأمین کننده نفتی ترکیه عراق است که در سال 1977 معادل 56 درصد از نفت خام ترکیه (6/6

میلیون تن) را تأمین می کرده است. از زمان توقف صدور نفت عراق به ترکیه در آغاز سال 1978 ترکیه

مجبور شده است بخش اعظم واردات نفتی خود را از طریق بازار سیاه تهیه نماید. به همین دلیل،

گفتگوهای جاری عراق و ترکیه بسیار بحرانی و خطیر می باشند. این گفتگوها در مقایسه با ایران در سطح

پایین تری صورت می گیرد و عنوان «مذاکرات فنی» به خود گرفته است. مطبوعات ترکیه نیز با خوش بینی

خاص خود امیدوارند که خط لوله نفتی عراق به ترکیه تا اواخر ژوئیه کار خود را از سر بگیرد. ولی سفارت

معتقد است که حل مشکلات مالی و بازرگانی عراق و ترکیه چندین ماه طول خواهد کشید.

13 نماینده محلی سیتی بانک در تاریخ 19 تیر ماه به مقام سفارت گفت که وی فکر می کند، دو طرف

ممکن است درباره دریافت وام از این بانک توسط بانک مرکزی ترکیه گفتگو نمایند، تا تمام و یا بخشی از

هزینه نفتی عراق پرداخت گردد. سیتی بانک نیز از عراق خواسته است که این وام را تضمین نماید. اگر

یاسین درست گفته باشد این موضوع در آنکارا مطرح نخواهد گردید. ترکمن در تاریخ 21 تیر ماه گزارش

داد که دنیز بیکال، وزیر انرژی دعوت شده است تا جهت بحث و تبادل نظر پیرامون وام نفتی به بغداد سفر

کند.

14 سفارت اطلاعاتی در مورد نتیجه مذاکرات با عراق به دست خواهد آورد و گزارش خواهد نمود.

دیلون


تورگوت تولومن، سفیر جدید ترکیه در ایران

سند شماره (16)

تاریخ: 22 تیر ماه 1357 13 ژوئیه 1978طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: تورگوت تولومن، سفیر جدید ترکیه در ایران

1 برای تورگوت تولومن که یک دیپلمات 49 ساله استثنائی است و در دو سال گذشته یکی از

مهمترین شغلهای وزارت خارجه ترکیه را در رابطه با امور قبرس و یونان عهده دار بوده، تهران اولین پست

سفارت می باشد. وی به ما گفته است که بهبود روابط ترکیه و ایران را ارجح می داند و تصمیم گرفته است که

برای پیدایش این بهبود از هیچ کاری فروگذار ننماید. وی در ماه اوت جهت عهده دار شدن سمت جدید

ص: 128

رهسپار تهران خواهد گردید.

2 سوابق شخصی تولومن مشابه مشخصات افراد ترکیه ای موجود در بخش شرقی آمریکاست. وی

در استانبول متولد شده و تحصیلات متوسط را در استانبول، 4گالاتاساوی لیسه استانبول گذرانیده و در دانشگاه

آنکارا در دانشکده علوم سیاسی تحصیل نموده است. پس از پیوستن به وزارت امور خارجه در سال

1952 وی تجارب بسیاری در زمینه اقتصادی، سیاسی، مطبوعاتی و امور ناتو کسب کرده است. وی در

خارج از ترکیه در واشنگتن، نیکوزیا، آتن و بروکسل (ناتو) خدمت کرده است. وی در سال 1973

سرپرستی هیئت نمایندگی ترکیه را در مذاکرات مقدماتی کاهش توازن نیروی دو جانبه به عهده داشت، و

در سالهای 761974 معاون سخنگوی وزارت امور خارجه ترکیه بود.

3 هنگام تصدی دبیر کل امور قبرس یونان در سال 1976، او به ما گفته بود که ما می توانیم روی پر

کاری وی در حل مسئله قبرس حساب کنیم، وی گفت که تلاش خواهد کرد روشهای انعطاف جویانه تری

را پدید آورد. به نظر ما در رابطه با محدودیتهای سیاسی و تصمیم گیری محافل ترکیه وی تا حدود زیادی

به این وعده خود عمل کرده است. معذالک وی را یک چک و چانه زن بسیار سرسخت یافته ایم، که تحت

فشار تسلیم نمی شود. گرچه روش او در رابطه با بعضی مسائل بسیار تندتر بوده است. ولی وی شدیدا

تلاش کرده است که یک توافق بوروکراتیک در حمایت از انعطاف پذیری و سازش پدید آورد. وی بیش از

اکثر همکارانش در جستجوی ابتکارهای خلاق است و در بسیاری از موارد ما و او توانسته ایم بحثهای

مفیدی انجام داده و توصیه های مثمر ثمری را در رابطه با اقدامات در سطوح عالیرتبه ارائه نماییم. او به

آسانی خشمگین می شود و با صراحت از سیاستهای آمریکا انتقاد می کند. ولی لحن انتقاد وی توأم با یأس

است نه سرزنش و بدون عصبانیت به انتقادهای طرف مقابل گوش می دهد. او با صحت تمام موضع دولت

ترکیه را منتقل کرده و ظاهرا موضع ما را نیز بدون کم و کاست گزارش می کند. او دارای نظریات بسیار

وسیع و کامل سیاستگرایانه است و در مورد نحوه کار دولتش نیز اطلاع کامل دارد.

4 هواداری حزبی تولومن روشن نیست. در امور مربوط به قبرس و یونان، و با دولتهای دو حزب مهم

همکاری بسیار صمیمانه داشته است. با وجود اینکه همیشه یکی از عکسهای نخست وزیر پیشین دمیرل

را در اتاق پذیرایی خود دارد، ولی با نخست وزیر اجویت نیز که تلاش کرده است، شخصاً نقشی نیرومند را

در تصمیم گیری پیرامون مسئله قبرس و روابط ترکیه و یونان ایفا نماید، همکاری صمیمانه داشته است.

5 تولومن و همسرش به خوبی به زبان انگلیسی تکلم می کنند. همسر وی یک میزبان خوب و متعادل

است، تنها فرزند آنها که یک دختر 23 ساله است یک هنرمند با ذوق است (وی اخیرا به کمک ما

نمایشگاهی از آثار خود را در انجمن ترکیه و آمریکا برگزار کرد) و به همین زودیها ازدواج خواهد کرد.

خانواده تولومن از آرامش بسیار خوششان می آید و از هنر و موسیقی کلاسیک لذت می برند، و

میهمانیهای زیادی برگزار می کنند و مانند تمام مردم ترکیه عاشق ورق بازی هستند.

6 تولومن در انتصاب جدید خود از هوش و ذکاوت، تجربه، صراحت، حس سیاسی و اطلاعات

مربوط به نحوه انجام کار در آنکارا استفاده خواهد کرد. وی احتمالاً از حمایت اجویت نیز برخوردار

خواهد بود. به نظر ما، شما از همکاری و آشنایی با وی لذت خواهید برد. دیلون


بهبود روابط ترکیه با عرضه کنندگان نفت

ص: 129

سند شماره (17)

تاریخ: 6 مرداد 1357 28 ژوئیه 78طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: بهبود روابط ترکیه با عرضه کنندگان نفت

خلاصه: در بهبود بخشیدن به روابط اقتصادی خود با سه کشور صادر کننده نفت (لیبی، ایران، و

شوروی) ترکیه پیشرفتهایی کرده است. لیکن روابط ترکیه و عراق که تا سال جاری مهمترین صادر کننده

نفت به این کشور به حساب می آمد، پیشرفت چندانی نداشته است. ترکیه در حال حاضر از لیبی به طور

نسیه نفت دریافت می کند و شورای وزیران ایرانی نیز گویا اعطای 150 میلیون دلار اعتبار نفتی به ترکیه را

تصویب کرده است. و ترکیه نیز به زودی از شوروی نفت وارد خواهد کرد. در همین حال، روابط ترکیه و

عراق ظاهرا متوقف شده است تا دو کشور بتوانند پیرامون قیمت کالاهای صنعتی و کشاورزی صادراتی

توسط ترکیه در سفر هیئت نمایندگی بازرگانی عراق در تاریخ 2319 تیرماه به توافق دست یابند. پایان

خلاصه

1 تلاش ترکیه در بهبود روابط اقتصادی خود با ایران، لیبی و شوروی در حال به ثمر رسیدن است،

لیکن در رابطه با عراق این پیشرفت با کندی بسیار رو به تحقق است.

2 ترکیه بر اساس قرار داد 5 ساله تجاری و اعتباری منعقد با لیبی در خرداد ماه (مرجع ج) از این

کشور نفت خام دریافت می کند. معاون سرپرست بانک مرکزی ترکیه، ناسی تیبت جزئیات ذیل را در مورد

توافق اعتباری در اختیار مقام سفارت قرار داد.

(1) بانک عرب ترکیه در تاریخ 9 مرداد ماه 1357 در استانبول افتتاح خواهد شد

(2) لیبی درنظر دارد مفاد قرارداد را تا 16 مرداد ماه در اختیار این بانک قرار دهد تا این بانک نیز

بتواند در تاریخ 19 مرداد ماه معادل 100 میلیون دلار اعتبار نامحدود به ترکیه بدهد.

(3) این اعتبارها به منظور نیازهای ضروری ترکیه مورد استفاده واقع نخواهد شد؛

(4) نرخ بهره 75% بیش از 5/8 درصد گزارش شده در مرجع الف خواهد بود.

(5) این اعتبار در طول پنج سال آتی باز پرداخت خواهد شد.

3 مطبوعات ترکیه در تاریخ 29 تیرماه گزارش کردند که شورای وزیران ایران صدور اعتبار 150

میلیون دلاری را جهت بانک مرکزی به منظور تأمین هزینه واردات نفتی ترکیه از ایران که در تاریخ 16 تیر

ماه (مرجع الف) پیرامون آن توافق شده بود تصویب کرده اند. ولی دولت ترکیه هنوز در رابطه با اینکه دولت

ایران این مقدار اعتبار نفتی را به ترکیه خواهد داد اطلاعیه رسمی دریافت نکرده است.

4 معاون رئیس شرکت نفت ترکیه اسماعیل کافه سی اوغلو در تاریخ 4 مرداد ماه به مقام سفارت گفت

که در طول سفر نخست وزیر اجویت به مسکو احتمالاً شوروی و ترکیه پیرامون جزئیات صادرات نفتی

شوروی به توافق دست خواهند یافت (مراجع، د، ه، و، ز). کافه سی اوغلو گفت در قرارداد سه ساله تجاری

که وزیر بازرگانی ترکیه قبلاً به مطبوعات در تاریخ 29 تیرماه وعده اعلام آن را داده بود، به توافق برسند

(مرجع الف)

5 پس از یک هفته مشورت در آنکارا با دولت ترکیه در تاریخ 2319 تیر ماه (مرجع الف) یک هیئت

ص: 130

میان پایه بازرگانی عراق چون نتوانسته بود پیرامون قیمت کالاهای صادراتی صنعتی و کشاورزی ترکیه به

عراق در دو سال آتی به توافق دست یابد به بغداد بازگشت. منبع این اطلاعات سانلی توپوز اوغلو،

متخصص نفتی وزارت امور خارجه است. در طول این مشورتهای بازرگانی، عراق توافق کرد که

000/400 تن گندم ترکیه را به همراه 60 دستگاه اتوبوس به همراه مقادیر کمی عدس، فندق، پسته، و

مقادیر نامشخص از ماشینها و یخچالهای ساخت آن کشور را خریداری نماید. منبع به مقام سفارت در

تاریخ 2 مرداد ماه گفت که طرفین توانسته اند تنها در زمینه 5 میلیون دلار کالای صادراتی به توافق برسند.

وی گفت دولت ترکیه اکنون منتظر دریافت پیشنهاد از سوی عراق در مورد قیمت گندم، سیمان، شیشه و

اتومبیل ترکیه می باشد.

6 طبق اظهارات توپوز اوغلو مذاکرات ترکیه و عراق شدیداً تجاری بوده و بین منافع صادراتی ترکیه

و قروض نفتی این کشور به عراق رابطه ای ایجاد نشده است. وی در تاریخ 3 مرداد ماه به مقام سفارت گفت

تا زمانی که مذاکرات مربوط به بدهیهای نفتی ترکیه آغاز نشده، این رابطه نیز برقرار نخواهد شد. در مورد

تخمین تاریخ آغاز این مذاکرات وی زحمت حدس زدن را به خود نخواهد داد، چون دعوت عراق از دنیز

بیکال وزیر انرژی ترکیه برای سفر به عراق «در اولین فرصت» با تأخیر روبه رو شده است.

7 توپوز اوغلو گزارش می دهد که معلوم نیست که عراق بار دیگر نفت خود را از طریق خط لوله به

ترکیه ارسال خواهد نمود یا خیر؟ تنها واردات نفتی ترکیه از عراق از ابتدای سال جاری از طریق بازارهای

سیاه (پرداخت وجه نقد) تأمین شده است که بنا به توضیح وی از طریق خط لوله به این کشور ارسال

نمی گردید.

8 یکی دیگر از منابع می گوید که ترکیه در زمینه ارتباط راه آهن بین عراق و ترکیه (مرجع ب) همیشه

منتظر دریافت پیشنهاد از طرف عراق است. اردل کازکان سر مهندس وزارت ترابری در 2 مرداد ماه به

مقام سفارت گفت که قرار است یک گروه متخصص ترابری عراق در آینده از آنکارا بازدید کند تا پیرامون

احداث خط آهن 130 کیلومتری بین موصل عراق و نوصیبین ترکیه مذاکراتی به عمل آید. این راه آهن بین

عراق و اروپا رابطه را که در آبان 1356 با اقدام سوریه در بستن راه آهن به روی قطارهای عازم عراق قطع

شده بود، بار دیگر برقرار خواهد کرد. این راه آهن برای ترکیه بسیار حائز اهمیت است، چون پر کردن

شکاف توسط کامیونهای ترکیه در برنامه کار تأخیرهایی ایجاد می کند.

9 اظهار نظر: با وجود اینکه ترکیه در دعوی دسترسی به منابع نفتی خارجی پیشرفت می کند، ولی تا

زمانی که نتواند قراردادهای اعتباری با عرضه کنندگان نفتی مهم چون عراق که 65 درصد نیاز نفتی این

کشور را در سال 1356 تأمین می کرد منعقد سازد، مجبور خواهد بود به بازار سیاه نفتی روی آورد. ترکیه

علاوه بر تمایل خود به کاهش مخارج خود در زمینه ارز خارجی برای نفت، بنا به گفته معاون رئیس

شرکت نفت ترکیه، این کشور به سه دلیل درنظر دارد با عراق قراردادهای مالی و بازرگانی نیز منعقد سازد:

(1) می خواهد به این ترتیب از پرداخت هزینه اضافی در بازار سیاه جلوگیری به عمل آورد.

(2) می خواهد عملکرد خط لوله ترکیه و عراق را به حداکثر ظرفیت برساند تا میزان عواید دریافتی از

این طریق افزایش یابد.

(3) و خطر تحت فشار قرار گرفتن فعالیت اقتصادی ترکیه را با جلوگیری از قطع عرضه نفت که 86

درصد آن در حال حاضر وارد می شود، کاهش دهد.

ص: 131

10 حسن کمال از بغداد در تاریخ 1 مرداد ماه در نشریه چپگرای جمهوریت از بغداد «23 ژوئیه»

گزارش داد که دورنمای روابط عراق و ترکیه در بغداد مانند دورنمای آن در آنکارا چندان نوید بخش

نیست. تحت عنوان «بادهای سرد و زنده در بغداد به جای آنکارا»، کمال می نویسد که به چند دلیل زیر یک

دیوار سیاسی بین آنکارا و بغداد به وجود آمده است که عبارتند از: بدهیهای نفتی ترکیه، منحرف ساختن

جریان آب دجله و فرات توسط ترکیه، عدم پیشرفت در توافق پیرامون خط آهن، و مشکلات مربوط به

خط ترانزیت کامیونهای تی. آی. آر. طبق اظهارات کمال، احمد کیلالی وزیر فرهنگ ترکیه اخیرا به بغداد

فرستاده شده بود، تا دلیل تعطیل مرکز فرهنگی ترکیه در کرکوک را جویا شود. با این وصف در این مقاله در

مورد توضیحات ارائه شده و تمایل جاری عراق به همکاری ترکیه در کنترل کردهای ساکن مرز عراق و

ترکیه مطلبی نوشته نشده است.

11 مطبوعات ترکیه در تاریخ 4 مرداد ماه گزارش خوش بینانه ای را منتشر کرده اند. در این گزارش

آمده است که معاون دبیر کل حزب خلق جمهوریخواه کازکان قره گزاوغلو با دعوتنامه عراق از

نخست وزیر، اجویت برای بازدید از عراق در رابطه با حیات تازه بخشیدن به روابط عراق و ترکیه از بغداد

بازگشته است. قره گزاوغلو که سرپرستی هیئت ترکیه را در جشن دهمین سالگرد جمهوری عراق به عهده

داشت گفته است که وی با مقامات عراق مذاکرات وسیعی انجام داده است، که طی آن شورای فرماندهی

انقلابی عراق تصمیم گرفته اند، روابط عراق و ترکیه را بهبود بخشند. وی معتقد است که عراق دیون نفتی

ترکیه را بار دیگر زمان بندی خواهد کرد و ارسال نفت از طریق خط لوله نفتی عراق و ترکیه را از سر خواهد

گرفت.

12 بیانات قره گزاوغلو امیدوار کننده است. ولی سفارت یادآور می شود که مطبوعات ترکیه فعلاً

اعلام کرده بودند که مشورتهای 2319 مردادماه سرانجام در پایان تیرماه منجر به راه افتادن جریان نفت

از طریق این خط لوله خواهد شد (مرجع الف). طبق انتظار سفارت رفع مشکلات مالی و بازرگانی ترکیه و

عراق چندین ماه به طول خواهد انجامید. ولی دلیلی نداریم که پیرامون این گفته توپوز اوغلو که گفته بود،

عراق و ترکیه باید اختلاف خود را در مورد قیمت صادرات ترکیه حل کنند، تردید داشته باشیم. همین

بیانیه در تاریخ 4 مرداد ماه توسط یلدریم آلپرگون مدیر فروش دفتر محصولات خاکی ترکیه تأیید شده

است و وی اصرار داشت که ترکیه در صدور 000/400 تن گندم مورد توافق به عراق از طریق راههای

خشکی و دریایی مشکلی نخواهد داشت و ترکیه به قدر کافی گندم در اختیار دارد که بتواند به تعهد خود در

این زمینه عمل کند. دیلون


ترکیه با عراق قرارداد اقتصادی امضاء می کند

سند شماره (18)

تاریخ: 6 شهریور ماه 135728 اوت 78طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: ترکیه با عراق قرارداد اقتصادی امضاء می کند

1 طبق تأیید وزارت خارجه، ترکیه امروز یک قرارداد اقتصادی با عراق امضاء نمود (3 شهریور

1357) که بر اساس آن عراق صدور نفت به ترکیه را فوراً از سر خواهد گرفت و بعضی از صادرات ترکیه را

ص: 132

نیز خواهد پذیرفت و علاوه بر این برای بازپرداخت قروض نفتی ترکیه به خود برنامه ریزی جدیدی را در

پیش خواهد گرفت. مقام سفارت این اطلاعات را از طریق فرات اتمان، معاون سرپرست بخش امور نفتی

اداره روابط دوجانبه اقتصادی وزارت امور خارجه به دست آورد که در مذاکرات دوجانبه مورخ 64

شهریور ماه نیز شرکت کرده بود. اتمان گفت که ترکیه و عراق بر سر اصل بهبود روابط دو جانبه سیاسی

توافق کرده اند، ولی وی گفت در این قرارداد از طرف ترکیه هیچ گونه تعهدی نسبت به میزان آبی که باید از

دجله و فرات وارد عراق شود نیامده است.

2 رادیو و تلویزیون ترکیه امروز گزارش داد که انعقاد این قرارداد به ترکیه اجازه می دهد که از هم

اکنون تا سال 1358 معادل 2/6 میلیون تن نفت خام از عراق وارد کند. بر اساس همین قرار داد 320

میلیون دلار قروض نفتی ترکیه به عراق از طریق صدور کالاهای کشاورزی و صنعتی به عراق پرداخت

خواهد شد.

3 مطبوعات محلی در تواریخ 6 و 7 شهریور ماه جزئیات ذیل را منتشر نمودند. هیئت نمایندگی

عراقی به سرپرستی عدنان حسین حمدانی وزیر نفت این کشور که عضو شورای فرماندهی انقلابی عراقی

نیز می باشد، در تاریخ 64 شهریور ماه از آنکارا دیدار به عمل آوردند. این سفر به طور ناگهانی صورت

گرفت و قبلاً پیش بینیهایی در مورد آن به عمل نیامده بود. دنیز بیکال، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه از

این هیئت در فرودگاه استقبال نمود و پس از آن وزیر کشور حکمت ستین و وزیر امور خارجه گوندوز آکان

با این هیئت مذاکره نمودند.

4 اخبار مطبوعاتی حاکی از آن است که در هیئت نمایندگی عراق افراد متخصص نیز وجود داشتند که

در مباحثات فنی کمیته های مربوطه شرکت جستند. این کمیته ها به ترتیب در مورد روابط اقتصادی،

همکاری کشاورزی و عرضه نفت و آب تبادل نظرهایی انجام دادند.

5 اظهار نظر: دولت ترکیه معتقد است که بالاخره توانسته است وقفه ای را که در روابط خود با عراق به

وجود آمده بود به طور کامل از میان بردارد و امیدوار است که نفت عراق بار دیگر از طریق خط لوله

کرکوک اسکندرون در پایان ماه اوت به سوی ترکیه روان گردد. سفارت مطمئن است که عراق در ازای

این امتیاز قیمتی را دریافت خواهد، کرد. ولی هنوز نمی دانیم که این قیمت چیست. ترکیه نیز بنا به گزارش

قول داده است که نیازهای آبی عراق را «درک» نماید. ولی این تضمین عادی نخواهد توانست شیرهای

نفت را به احتمال زیاد باز کند. سفارت سعی خواهد کرد که قبلاً در مورد این قرارداد که در روزنامه گازت

منتشر خواهد شد، اطلاعات بیشتری برای شما تهیه نماید.

6 پاورقی ذیل می تواند جالب باشد. مخبر آسوشیتدپرس در آنکارا که همسر سرمهندس خط لوله

است، به مقام سفارت در هفته گذشته گفت که در خط لوله مشکلات فنی به وجود آمده است. در واقع

همسرش به آنجا اعزام شده تا این مشکلات را مرتفع سازد. وی اظهار داشت که علیرغم استفاده از بهترین

مصالح در این خط لوله و تکمیل کار پس از مدت یک سال عملیات خط لوله به راحتی به راه نیافتاده است.

مدت زیادی است که از این لوله نفتی عبور نکرده است. وی گفت ترکها مصرانه از عراق می خواستند که

علیرغم عدم عبور نفت از این خط لوله، عراقیها نرخ ترانزیت را بپردازند. ظاهرا همین موضوع نیز در

مذاکرات مورد بحث قرار گرفته است. دیلون



قرارداد اقتصادی ترکیه و عراق

ص: 133

سند شماره (19)

تاریخ: 9 شهریور ماه 135731 اوت 1978طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: قرارداد اقتصادی ترکیه و عراق 2

خلاصه: در ازای تضمین شفاهی ترکیه که عراق را از آب مورد نیاز محروم نخواهد کرد و مبنی بر

قرارداد کتبی که قروض نفتی خود به این کشور را از طریق صدور کالا خواهد پرداخت و هزینه خریدهای

نفتی جاری خود را 60 روز پس از دریافت محموله به عراق استرداد خواهد کرد، عراق نیز تقبل کرده است

که نقش خود را به عنوان مهمترین صادر کننده نفت به ترکیه در سال 1358 بار دیگر از سر بگیرد. قرار

دادن مربوط به نفت، آب و حل مشکلات باز پرداخت سبب شده است که در روابط اقتصادی و سیاسی

عراق و ترکیه روحی تازه دمیده شود. به همین دلیل نخست وزیر اجویت در دو ماه آینده از عراق بازدید به

عمل خواهد آورد. لیکن اگر ترکیه نتواند به تعهدات خود در زمینه مقررات بازپرداخت بدهیها عمل کند،

بهبود در روابط ممکن است از بین برود. (پایان خلاصه)

1 بنا به اظهارات فرات اتمان مقام نفتی وزارت خارجه ترکیه، عراق نیز در مذاکرات انجام شده در

آنکارا در تاریخ 31 مرداد تا 3 شهریور ماه در قبال توافقهای شفاهی کتبی بین دو کشور شرایط سختی را

به ترکیه تحمیل کرده است.

2 قراردادهای شفاهی: با وجود اینکه در مورد حقوق آبی عراق کتبا چیزی نوشته نشده (مرجع الف)

ولی دولت ترکیه طی تضمینهای شفاهی اعلام کرده است که با احداث سد مورد نظر خود بر روی کراکیه

نمی خواهد به عراق و یا یک کشور ثالث دیگر لطماتی را وارد سازد. ترکیه به عراق اطمینان داده است که از

سد کراکیه تنها برای تولید نیروی برق استفاده خواهد کرد و نه برای آبیاری و علاوه بر این همین سد مانند

سدکبان که احداث شده نقش کنترل کننده سیل را در مورد فرات سفلی ایفا خواهد کرد.

(اظهار نظر: سفارت یاد آور می شود که منبع موجود در وزارت خارجه ممکن است از حدود تعهدات ترکیه

در مورد مسئله آب با خبر باشد، چون وی قبلاً اظهار داشته بود که ترکیه و عراق در این مورد به توافق

نرسیده اند (مرجع الف). ترکیه نیز در سال 1358 تنها به خاطر تضمینهای ارائه شده در مورد سد کراکیه از

عراق نفت دریافت خواهد کرد. برای تمدید تاریخ صدور نفت نیز عراق ممکن است در مورد هر سد

جدیدی که بخواهد توسط ترکیه ساخته شود، مایل به کسب امتیاز شود: چون ترکیه در نظر دارد یک برنامه

وسیع را در زمینه آبیاری و تولید برق به مرحله اجراء در آورد. ولی دادن امتیاز ممکن است از نظر

اقتصادی و سیاسی چندان هم به نفع ترکیه نباشد.)

3 عراق نیز شفاها به ترکیه قول داد که با وجود عملکرد خط لوله با تمام ظرفیت عوارض لازم را

خواهد پرداخت، و این امر در صورتی که عراق قادر به تداوم آن باشد یا نباشد ادامه خواهد یافت.

4 قرارداد کتبی: در قرارداد کتبی دولت ترکیه تعهد کرد که هزینه نفت دریافتی خود را بر اساس شرایط

بازرگانی که تنها، دارای دو ماه اعتبار است پرداخت نماید. ولی در این توافق میزان نفت عراقی که ترکیه

وارد خواهد کرد، مشخص نشده است. وزارت خارجه گفت که میزان 2/1 میلیون تن در سال 1357 و 5

میلیون تن در سال 1358 که از طرف منبع مطبوعات به نقل از وزیر انرژی ترکیه دنیز بیکال عنوان شده،

ص: 134

ممکن است بر تفاهم و توافق شفاهی استوار باشد (مرجع الف).

5 منبع گفت بر خلاف ادعای مطبوعات، ترکیه توافق نکرده است که بدهیهای موجود نفتی خود به

عراق (حدود 300 میلیون دلار) را تا سال 1360 پرداخت نماید. وی گفت قادر نیست در مورد برنامه

بازپرداخت نفتی ترکیه به عراق که در مورد آن توافق نشده، تبادل نظر نماید.

6 طبق گفته اتمان، قرارداد کتبی بین بانکهای مرکزی دو کشور یک مکانیزم پرداختی ویژه را ایجاد

می کند که بر اساس آن ترکیه از طریق منافع صادراتی خود، بدهیهای نفتی را به عراق پرداخت خواهد کرد.

وی گفت این نوعی قرارداد پایاپای نیست بلکه مشابه قراردادهای ترکیه با ایتالیا و لیبی (مرجع ج) است.

7 وزیر انرژی ترکیه در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از تشریفات امضای قرارداد در 3 شهریور ماه

گفت که ترکیه قروض نفتی خود به عراق را از طریق گندم،نخود، لوازم خانگی و اتوبوس پرداخت خواهد

کرد. صادرات گندم قرار است در سال 1358 به 000/400 تن و در طول هر دو سال بعدی سالانه به

000/300 تن برسد، مگر آنکه وضع محصول به ترکیه امکان دهد که میزان آنها را افزایش دهد.

8 بازدید آتی اجویت از عراق. مطبوعات ترکیه در تاریخ 5 شهریور ماه گزارش دادند که نخست وزیر

ترکیه، بولنت اجویت، با سرپرست هیئت عراق ملاقات و توافق کرد که در دو ماه آینده به عراق سفری

انجام دهد. یکی دیگر از کسانی که به عراق سفر می کند وزیر بازرگانی تئومان کوپرولولر خواهد بود که در

تاریخ 7 مهرماه تا 9 مهر ماه به منظور بازگشایی نمایشگاه تجاری ترکیه به عراق سفر خواهد نمود.

9 اظهار نظر: این قراردادها حاکی از آن است که اگر ترکیه بتواند به تعهد خود نسبت به پرداخت هزینه

نفتی دو ماه پس از دریافت هر محموله به سرعت اقدام نماید، عراق نیز در سال 1358 نقش خود را به

عنوان مهمترین عرضه کننده نفت به این کشور ایفا خواهد نمود. تقبل پرداخت هزینه عبور نفت از خط لوله

در صورتی که عملکرد آن کامل باشد یا نباشد (حدود 45 میلیون دلار در سال) بخشی از این هزینه های

نفتی را جبران خواهد کرد. ولی بعید به نظر می رسد که عراق میزان صادرات نفتی خود به ترکیه را به سطح

مربوط به سالهای 1353 تا 1356 (6 میلیون تن) برگرداند، تا چه برسد به ده میلیون تن مورد نظر در

سالهای 1356 تا 1358؛ آن هم بر اساس قرارداد خط لوله منعقده بین عراق و ترکیه در شهریور سال

1352.

10 در تاریخ 7 شهریور ماه رادیو و تلویزیون ترکیه به نقل از وزیر این کشور گزارش داد که وی در

سخنرانی خود در ازمیر گفته است که ترکیه نیازهای نفتی خود را تا پایان سال 1358 تأمین خواهد نمود.

همین طرز برخورد نیز توسط عبدی ایپکی، یکی از مهمترین روزنامه نگاران ترکیه در روزنامه ملیت

طرفدار دولت در تاریخ 5 شهریور ماه عنوان شده است. وی گفت بر اساس قراردادهای تجاری ترکیه با

عراق (5 میلیون تن) و لیبی (3 میلیون تن)، شوروی (3 میلیون تن) و ایران (یک میلیون تن) ترکیه خواهد

توانست در سال 1358 نیز مانند سال 1357 (12 میلیون تن) نفت مورد نیاز خود را تأمین نماید. به نظر

سفارت این اظهارات قدری خوش بینانه است. علاوه بر این شوروی توافق کرده است که تنها تقاضای

ترکیه را در مورد 3 میلیون تن نفت مورد نیاز در سال 1358 مورد بررسی قرار دهد و تاکنون در قبال آن

تعهدی نکرده است.

11 علیرغم تکذیب اتمان مبنی بر اینکه ترکیه و عراق قرارداد پایاپای امضا نکرده اند تا مشکل

موجود پیرامون قروض نفتی جاری ترکیه حل شود، وی اعتراف می کند که بانکهای مرکزی دو کشور

ص: 135

برنامه بازپرداختی مشابه قرارداد ترکیه و لیبی (مرجع ج) را تهیه خواهند کرد.

در نتیجه، قرارداد پرداخت ترکیه و عراق ممکن است بر خلاف موازین تعهد ترکیه به بانک صندوق

بین المللی پول در 13 اردیبهشت 1357 باشد که در آن ترکیه موظف است با هیچ یک از دیگر اعضای

صندوق بین المللی قرار داد پرداخت دو جانبه جدیدی را امضا نکند. در واقع بنا به گزارشهای رسیده، وزیر

انرژی ترکیه به مطبوعات در تاریخ 3 شهریور ماه گفته است که «ترکیه خواهد توانست از طریق صدور

کالاهای مورد قبول دیون نفتی خود را به عراق بپردازد».

12 در پایان مذاکرات، بیانیه و یا خبر مطبوعاتی خاصی منتشر نگردید. ممکن است چند ماه دیگر

این قرارداد کتبی در روزنامه رسمی گازت منتشر شود چون قبل از انتشار باید توسط شورای وزیران به

تصویب برسد.دیلون


قراردادهای تجاری دوجانبه

سند شماره (20)

تاریخ: 12 مهر ماه 1357 4 اکتبر 1978طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا تهران

موضوع: قراردادهای تجاری دوجانبه

1 خلاصه: مدیر کل قرارداد تجاری وزارت بازرگانی به وابسته بازرگانی گفت که قراردادهای اخیر

تجاری منعقده توسط ترکیه نشانگر تغییرات اساسی در سیاست تجاری کشور نیست، بلکه نیاز کشور را

در تلاش برای تأمین واردات حیاتی به خصوص در زمینه مواد نفتی و تضمین بازارهای صادراتی نشان

می دهد. وی انعقاد قراردادهای اضافی را در رابطه با معاهده های تجاری منعقده با کشورهای اوپک و نیز

انعقاد قراردادهای تجاری تهاتری دیگر را پیش بینی نمی کند. (پایان خلاصه)

2 وابسته بازرگانی با مدیر کل قراردادهای تجاری، اردوگان کوکوراوغلو در وزارت بازرگانی

ملاقات کرد تا پیرامون قراردادهای تجاری اخیرا منعقد شده توسط ترکیه بحث و تبادل نظر نماید.گفتگو با

بحث پیرامون پروتکل قرارداد تجاری تهاتری این کشور با شوروی که در تاریخ 7 مهرماه 1357 در آنکارا

امضاء شده بود، آغاز گردید. کوکوراوغلو گفت که این پروتکل دنباله قرارداد موجود این کشور با شوروی

می باشد. (تنها قرارداد دیگر رسمی تهاتری ترکیه با آلبانی منعقد شده است.) ترکیه در نظر دارد بخش

عمده نیاز نفتی خود را از شوروی در ازای محصولات کشاورزی و صنعتی تأمین نماید. وی گفت قیمت

کالاهایی که باید در ازاء نفت به شوروی صادر گردد قیمت آنها در بازارهای جهانی در هنگام انعقاد

قرارداد، خواهد بود.

3 کوکوراوغلو در ادامه موضوع تأمین محصولات نفتی مورد نیاز گفت: «از طریق انعقاد قراردادهای

تحکیم قروض ویژه با چند کشور اوپک (عراق، ایران و لیبی) ترکیه نه تنها خواهد توانست نفت کافی تأمین

نماید، بلکه بازارهای مربوط به صادرات ترکیه نیز تضمین شده است. وی یاد آور شد که درگذشته جهت

تأمین بازار برای صادرات خود ترکیه با مشکلات روبرو بوده است. این کالاها به قیمت مرسوم در

بازارهای جهانی در هنگام انعقاد قرارداد، به طور تهاتری صادر خواهد گشت.

4 کورکوراوغلو گفت که ترکیه به هیچ وجه این قراردادهای دوجانبه تجاری ویژه را دوست ندارد،

ص: 136

لیکن در حال حاضر چاره دیگری نیز جز پذیرفتن آنها ندارد. او فکر نمی کند که ترکیه قراردادهای دیگری

در رابطه با بازپرداخت قروض نفتی و یا تهاتری با کشورهای اوپک منعقد سازد. وقتی که از وی سؤال شد

که دلیل آن چیست، وی گفت که صدور اعتبارهای جدید از طرف کشورهای اعتبار دهنده به دنبال

برنامه ریزی درباره قروض، این امکان را محدود ساخته است.

5 در هنگام صحبت پیرامون معاهده تجاری ترکیه با جمهوری خلق چین، کوکورواغلو گفت که

بازدید اخیر هیئت تجاری چین از ترکیه منجر به انعقاد یک پروتکل جدید علاوه بر تجارت آزاد بین دو

کشور گردید. اهداف تجاری آمده در پروتکل تجاری مشابه 35 پروتکلی است که این کشور منعقد ساخته

است یعنی اهداف نشانگر تعهد نیست، بلکه نشانگر میزان دلخواه تجارت می باشد.

6 اظهار نظر: بیانات کوکوراوغلو با نظرات وزیر بازرگانی کوپرولولر مطابقت دارد، چون وی به یک

مجله یانکی گفته بود که قراردادهای منعقد تجاری ترکیه و کشورهای سوسیالیست نشانگر قطع رابطه با

غرب نیست، بنابر این غرب نباید نگران باشد. وزیر تأکید نموده بود که ترکیه به این دلیل این قراردادها را

منعقد ساخته است تا بتواند به بازارهای جدید راه پیدا کند. وی گفت این گونه قراردادها با کشورهای

خاورمیانه ای و آفریقایی و نیز با کشورهای سوسیالیست به همین منظور منعقد گردیده است.

7 کوکوراوغلو در بحث پیرامون قراردادهای تجاری و به خصوص قراردادهایی که مطبوعات آنها را

به عنوان «معاملات پایاپای» عنوان کرده بودند بسیار صریح و بی پرده سخن می گفت. وی تلاش می کرد به

کشورهای غربی و صندوق بین المللی پول اطمینان دهد که این اقدامات برای برآورد سریع نیازهای

اضطراری صورت گرفته است. وی در گفته های خود شدیداً تأکید می کرد که ترکیه در این زمینه وارد

قراردادهای دیگری نخواهد شد.

8 با وجود ناپسند بودن این قراردادها، فقدان اعتبار اضافی از طرف منابع «بازار آزاد» ممکن

استترکیه را وادار به پذیرش آنها سازد. قطعا ملل عرضه کننده نفت نیز از ترکیه خواهند خواست

که در ازاء نفت آنها وجه نقد و یا تضمین پرداخت ارائه نماید. خطر دیگر این است که ترکیه ممکن است

متوجه شود که این قراردادها راه بهتری برای تأمین حداکثر صادرات بوده، و از رقابت در بازارهای

جهانی برای این کشور بهتر است.


افزایش نگرانیهای ترکیه در مورد ایران

سند شماره (21)

تاریخ: 11 بهمن 13571 فوریه 79طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: افزایش نگرانیهای ترکیه در مورد ایران.

1 (تمام متن خیلی محرمانه است)

2 این یک پیام خبری است، و مقتضی اقدام نیست.

3 خلاصه: مقامات و خبرنگاران ترکیه در روزهای اخیر در مورد اینکه رویدادهای ایران تعادل

استراتژیک را به ضرر غرب دگرگون سازد، اظهار نگرانی کرده اند. گزارش خبری پیرامون تجزیه طلبی

اکراد ایران نیز نگرانی هایی را در اینجا پدید آورده است؛ چون امکان وارد شدن تأثیرات جنبی سیاسی به

ص: 137

ترکیه نیز هست. اجویت در مصاحبه با مجله «اشپیگل» از عدم توانایی شاه در پیاده کردن همزمان

اصلاحات دموکراتیک و عمران اقتصادی انتقاد کرد و از پیدایش «تغییرات تند» در منطقه اظهار نگرانی

نمود. (پایان خلاصه)

4 در چند ماه گذشته دولت ترکیه از اظهار نظر پیرامون ایران با دقت خودداری کرده است، ولی

مقامات ترکیه در اختفا از تأثیرات بی ثباتی ایران بر منافع ترکیه اظهار نگرانی کرده اند. ترکها معتقدند که از

پویایی سیاسی موجود در ایران برداشت درستی نداشته اند و معتقدند که اگر هم بخواهند نمی توانند روند

مثبتی را در وقایع آن کشور پدید آورند. ترکیه، به عنوان همسایه ای که مجبور است با هر رژیمی که در

ایران روی کار آید تفاهم داشته باشد، به این نتیجه رسیده است که باید احترام خود را حفظ کند.

5 با این وصف در گفتگوهای اخیر خود با مقامات عالیرتبه و رهبران سیاسی ترکیه شاهد ابراز

نگرانیهای عمیق بوده ایم. ژنرال ساهنیکایا رئیس ستاد نیروی هوایی در تاریخ 9 بهمن ماه در ضیافتی با

مشاور سیاسی ملاقات و یک گفتگوی طولانی با وی داشت.

ساهنیکایا گفت که وضع کنونی ایران برای ترکیه یک «فاجعه استراتژیک» است، و خود او شخصاً

ترس از برنده شدن کمونیسم دارد. او رویدادهای ایران را در متن تعادل قدرت منطقه ای و جهانی می بیند و

سؤال کرد که آمریکا در حفظ تعادل به نفع خود چه کاری انجام خواهد داد.

سناتور کامبن ایفان رهبر حزب عدالت در تاریخ 10 بهمن ماه نقطه نظرات مشابهی را ارائه کرد و گفت

اقدامات و بیانیه های آمریکا مبنی بر بهره برداری شوروی از اوضاع ایران مبهم بوده است. وی این وضع را

دارای اهمیت استراتژیک بسیار می داند و از آمریکا می خواهد که خود را بیش از حد با مسائل دموکراسی

مشغول ندارد و به شوروی در این زمینه اخطار نماید.

6 به دنبال انتشار گزارش مطبوعات 10 بهمن ماه (تلگرام مرجع) در مورد تشکیل «شورای وحدت

کردستان» در ایران، سناتور انیان و دیگر میهمانان ضیافت، از ما سؤال کردند که آیا ما این خبر را تأیید

می کنیم. سناتور محسن باتور مقام، متنفذ در حزب خلق جمهوریخواه نگرانی عمیق خود را در مورد

پیدایش دولتهای مستقل آذری و کرد در ایران ابراز داشت و گفت این ایالات تحت کنترل شوروی در

خواهد آمد. مقام وابسته دفاعی دریافته است که به دنبال انتشار خبرهای مطبوعاتی در مورد «کردستان»

در تاریخ 10 بهمن ماه ستاد عمومی ترکیه جلسه ای تشکیل داد تا پیرامون اهمیت این رویداد برای ترکیه

بحث و تبادل نظر نماید.

7 در همین حال، در شماره جاری «اشپیگل» نخست وزیر اجویت به طرز غریبی به روند رویدادهای

ایران اشاره کرده است. طبق ترجمه رسمی این مقاله به زبان انگلیسی (گویا مجله نکات مطروحه توسط

وی را منتشر خواهد کرد) اجویت از شاه به خاطر عدم ارتقا ارزشهای دموکراتیک همگام با

مدرن سازیهای اقتصادی و اجتماعی که می توانست مانع بی ثباتیهای کنونی باشد انتقاد نمود. اجویت گفته

ترکیه در برابر مشکلات مشابه مصون خواهد بود، چون نهادهای دموکراتیک نیز به طور همزمان پیدایش

یافته اند و حتی فراتر از تغییرات اقتصادی رفته اند. اجویت گفت «نظام قدیم» در ایران پایان یافته است،

لیکن نهادهای تغییر دهنده نظم سیاسی هنوز ظاهر نشده است.

اجویت با یادآور شدن این مطلب که منطقه خاورمیانه بسیار بحرانی است و آتش بس و صلح بر

«موازنه قدرت دقیق» استوار است گفت «تغییرات تند» رو به هر سمت، نه تنها برای منطقه بلکه برای تمام

ص: 138

جهان مخاطراتی را به همراه خواهد داشت.

8 اظهار نظر: با نتیجه گیری بر اساس پوشش مطبوعاتی محدود در اینجا، ایران تا همین اواخر برای

آمریکا بیش از ترکیه یک مشکل در سیاست خارجی بود. ولی این امر گویا تغییر کرده است. ما فکر

می کنیم که ترکیه سیاست عدم مداخله هر چند ظاهری خود را حفظ نخواهد کرد، ولی بیانات ترکیه موضع

ترکیه را بیش از پیش روشن می سازد.

اجویت ظاهرا انقراض سلطنت ایران را پذیرفته است (او از دیرباز به طور پنهانی از شاه انتقاد می کرد)

و حامی یک راه حل دموکراتیک است و در مورد «تغییرات تندگرای انه» نیز اظهار نگرانی کرده است. ولی

نگفته است که این نکته آخر به چه معنی است. اظهارات غیر علنی دیگران نشانگر نگرانی ترکیه در مورد

تجزیه شدن ایران و یا تحت کنترل شوروی درآمدن آن می باشد.دیلون


وضع تدارک نفتی ترکیه

سند شماره (22)

تاریخ: 30 بهمن ماه 13579 فوریه 79طبقه بندی: محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی، فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: وضع تدارک نفتی ترکیه

1 تلگرام، اقدام مقتضی

2 خلاصه: یکی از سرویسهای خبری محلی مدعی است که لیبی در نظر دارد به یک تحریم نفتی

جهانی مبادرت ورزد. با وجود دور از واقعیت بودن، این مطلب توجه را به ناهنجاری وضع ترکیه در تأمین

نفت مورد نیاز خود معطوف می دارد.

ارسال هرگونه اطلاعات موجود مبنی بر تکذیب یا تأیید این گزارش موجب امتنان سفارت خواهد

بود. (پایان خلاصه)

3 ملیت، روزنامه طرفدار دولت ترکیه در تاریخ 20 بهمن ماه گزارش داد که لیبی فروش نفت خود به

تمام نقاط جهان را متوقف ساخته است. بر اساس گزارش یک سرویس خبری محلی در آنکارا (بنام

آنکا)، این مقاله معتقد است که لیبی این تصمیم را به حمایت از خمینی در ایران اتخاذ نموده است.

4 روزنامه فوق گزارش داد که تصمیم لیبی «بحران» نفتی موجود در جهان را که نتیجه توقف صدور

نفت ایرانی پدید آمده بود، تشدید خواهد کرد. این مقاله در ادامه می گوید تصمیم لیبی شامل ترکیه نیز

می شود، چون ترکیه در سال 1978 با لیبی قراردادی را منعقد ساخته بود تا طی آن سه میلیون تن نفت

دریافت دارد که تا به حال حدود 4/2 میلیون تن آن ارسال گردیده است.

5 در تاریخ 20 بهمن ماه، مقام سفارت با معاون مدیرکل بازاریابی شرکت نفت ترکیه (گولتکین

یوکسل) تماس گرفت تا پیرامون این گزارش خبری گفتگو نماید. یوکسل به مقام سفارت گفت که وی بیش

از آنچه در گزارش خبری آمده، در این زمینه اطلاعی ندارد. وی اضافه کرد پالایشگاه ایپراس ترکیه که در

رابطه با نفت خام لیبی با شرکت بازاریابی نفتی پرگای لیبی قرارداد بسته بود، پس از پیدایش گزارش

خبری سعی کرده است از طریق تلکس با لیبی تماس بگیرد.

پرگا علاوه بر عدم پاسخ، دریافت تلکس را نیز تأیید نکرده است و وی پیشنهاد کرد که پرگا امروز

ص: 139

تعطیل خواهد بود، چون روز جاری یکی از روزهای تعطیل مذهبی می باشد.

6 مقام سفارت از یوکسل پرسید که وضع نفتی پالایشگاه ایپراس تا چه حد بحرانی است، چون در

نشریه ملیت مورخ 19 بهمن گزارش شده بود که این پالایشگاه تنها معادل یک روز مصرف خود، نفت خام

در اختیار دارد. وی گفت در زمان درج خبر این موضوع صحت داشت، لیکن محدودیت نفتی پالایشگاه با

ورود تانکر نفتی جدید در غروب روز بعد (19 بهمن ماه) از بین رفته است. نفت وارد شده توسط این تانکر

ادامه کار پالایشگاه را به مدت هفت روز دیگر ممکن خواهد ساخت.

7 یوکسل گفت که منطقه ساحلی استانبول و دریای سیاه که توسط پالایشگاه ایپراس تدارک می گردد

تا ده روز دیگر سوخت نفتی مصرفی و تا 5 روز دیگر سوخت دیزل مصرفی خود را خواهد داشت. وی

اضافه کرد که در رابطه با محصولات دیگر از قبیل بنزین محدودیتی وجود ندارد، فقط در رابطه با توزیع

مشکلاتی وجود دارد.

8 مقام سفارت از یوکسل خواست که پیرامون تدارک نفتی ترکیه به طور کلی اظهار نظر نماید. وی

گفت پالایشگاههای ترکیه در وضع خوبی به سر نمی برند. ترکیه در نظر داشت حدود 2 میلیون تن نفت

مورد نیاز خود را در سال 1979 از طریق بازار سیاه به دست آورد، ولی این کار نیز مشکل خواهد بود».

وی گفت با این وصف، ترکیه قادر خواهد بود در اکثر مواقع پالایشگاههای خود را مشغول به کار

نگاهدارد، ولی ممکن است این عملکرد باظرفیت کامل همراه نباشد.

9 اظهار نظر: وضع ترکیه از نظر نفتی چندان خوب نیست، ولی ترکیه به این نحوه زندگی بخور و نمیر

عادت کرده است. ولی در صورتی که لیبی بخواهد تحریم نفتی خود را طبق گزارش سرویس خبری آنکا به

اجرا درآورد، ترکیه به آسانی نخواهند توانست نفت دیگری را جایگزین نفت لیبی نماید. از زمان سفر

نخست وزیر اجویت به لیبی در ماه گذشته ترکیه فکر می کرد که لیبی در سال 1979 چهار میلیون تن نفت به

این کشور صادر خواهد کرد. در صورتی که لیبی به این تعهد خود عمل نکند، تنها منبع قابل اعتماد نفتی

دیگر ترکیه پنج میلیون تن نفتی خواهد بود که از عراق دریافت خواهد کرد. در نتیجه، تحریم نفتی لیبی

ترکیه را وادار خواهد ساخت که برای تأمین 6 میلیون تن نفت مورد نیاز خود به بازار سیاه روی آورد، تا

بتواند سطح وارداتی 1978 (11 میلیون تن) خود را حفظ کند. ولی رابط شرکت موبیل در استانبول به

سرکنسول اطلاع داده است که ترکیه در یافتن منابع نفتی دیگر در بازار سیاه به سه دلیل با مشکلاتی رو به

رو شده است:

(1) قیمت نفت در بازار سیاه به علت محدودیت عرضه بسیار بالا است.

(2) تأمین کنندگان نفت بازار سیاه ترجیح می دهند به مشتریانی نفت بفروشند که بیش از ترکیه در

بازار سیاه فعالیت دارند.

(3) تأمین کنندگان نفت بازار سیاه ترکیه را متهم به «تحریم» آژانس انرژی بین المللی کرده اند و حال

آنکه ترجیح می دهند نفت خود را به اعضای این آژانس بفروشند.

10 خبر مربوط به تحریم نفتی توسط لیبی واقعگرای انه به نظر نمی رسد. اگر واقعیت داشته باشد،

قذافی آن را به طرز فاحش تر از آنچه که در صفحه هشتم ملیت آمده اعلام می کرد.

11 اقدام مقتضی: ارسال هر گونه اطلاعات در رد یا تأیید این گزارش موجبات امتنان سفارت را

فراهم خواهد آورد.


اولین کمک کویت به ترکیه

ص: 140

سند شماره (23)

تاریخ: 2 اردیبهشت 135822 آوریل 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در کویت به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اولین کمک کویت به ترکیه

1 (تمام متن خیلی محرمانه است)

2 آژانس کمکهای رسمی عمرانی کویت، صندوق کویتی عمران اقتصادی عربی، علیرغم عنوان خود

از سال 1974 به کشورهای غیر عربی کمکهایی ارائه کرده است. مقامات مالی کویت در گذشته نیز خاطر

نشان ساخته اند که به ترکها گفته اند که مایلند به تقاضای ترکیه در زمینه کمکهای عمرانی پاسخ گویند،

لیکن گویا ترکها هیچ گاه این امکان را مورد بهره برداری، قرار نداده اند.

3 اوضاع داخلی ترکیه احتمالاً در طرز تفکر دولت ترکیه نسبت به کمکهای عربی تغییر داده است. در

تاریخ یکم اردیبهشت مقام مالی کویت با اشاره به سند کمک دراز مدت روی میز خود گفت، هیئت مدیره

این صندوق اخیرا اعطای 4 میلیون دینار وام کویتی (معادل 5/14 میلیون دلار) را در قبال پروژه 55

میلیون دلاری برق کیلکی که در بسفر واقع شده تصویب کرده است. در رابطه با امضای قرارداد باید با

مقامات ترکیه مذاکره گردد.

4 مقام صندوق کویتی گفت که از طرف این صندوق تیمی به آنکارا رفته است تا تقاضای کمک ترکیه

را در مورد یک پروژه تأمین آب در آنکارا مورد مطالعه قرار دهد. تاکنون میزان سرمایه گذاری کویت در

این پروژه مشخص نشده است.

5 اظهار نظر: این واقعیت که کویت یعنی کمک دهنده بزرگ عربی قرار است به ترکیه کمک نماید،

بسیار بااهمیت تر از میزان کمک آن می باشد. 5/14 میلیون دلار در مقایسه با بهره ماهانه قروض خارجی

ترکیه که طبق برآورد کویت حدود 60 میلیون دلار است بسیار بسیار کم اهمیت می باشد. ولی نکته مهم

دیگر این است که ترکیه برای جلب کمکهای مورد نیاز خود تلاش بیشتری را انجام داده است.

مائسترون


اجلاس سفیران خاورمیانه ای ترکیه

سند شماره (24)

تاریخ: 14 اردیبهشت 13584 مه 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارا به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اجلاس سفیران خاورمیانه ای ترکیه

1 (طبقه بندی نشده) این یک پیام اطلاعاتی است و نیازی به اقدام ندارد.

2 (خیلی محرمانه) خلاصه: کنفرانس خاتمه یافته اخیر سفیران ترکیه در کشورهای اسلامی به این

دلیل تشکیل گردید تا سیاست ترکیه در قبال خاورمیانه و کنفرانس آتی وزیران خارجه اسلامی مورد بحث

قرار گیرد. گزارش مطبوعاتی نشانگر آن است که سفیران مزبور از ترکیه خواسته اند که روابط اقتصادی،

تجاری و سیاسی خود را با کشورهای همجوار گسترش دهد. در مورد عدم توانایی و موفقیت رژیم ایران

ص: 141

در تحکیم قدرت و کاهش اعتماد کشورهای میانه رو عربی نسبت به آمریکا نیز نگرانی هایی ابراز گردیده

است. یکی از منابع ما در وزارت امور خارجه اطلاع داد که مسئله مناطق کردنشین هسته اصلی بحثهای

اجلاس را تشکیل می داده است. (پایان خلاصه)

3 (طبقه بندی نشده) در تاریخ 2927 آوریل وزارت امور خارجه ترکیه اجلاس سه روزه ای را با

شرکت سفیران خود در 9 کشور اسلامی (ایران، عراق، کویت، سوریه، افغانستان، پاکستان، لبنان، عربستان

سعودی و مصر) تشکیل داد. این اجلاس که شامل نمایندگان همه وزارتخانه های مسئول در امور اقتصادی

و خارجی و نیز رئیس ستاد مشترک ترکیه ژنرال اورن و رئیس سازمان اطلاعاتی ترکیه ژنرال ارسوز بود،

جهت بررسی سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه انعقاد یافته بود. طبق گزارش مطبوعات از سفیران

خواسته شده بود تا نظریات و پیشنهادات خود را در مورد سیاستهایی که باید در قبال کنفرانس آتی وزیران

خارجه کشورهای اسلامی اتخاذ شود ارائه دهند.

4 (طبقه بندی نشده) سخنرانی نخست وزیر اجویت دردومین روز اجلاس مقامات و سفیران که در

مطبوعات نیز درج گردیده است خواستار گسترش روابط، همکاری و همبستگی با کشورهای منطقه

می باشد. با اشاره به بیانات پیشین خود در مورد مداخله «امپریالیست» و «کاپیتالیست» در خاورمیانه،

نخست وزیر اظهار داشت: «هنوز کسانی هستند که می خواهند مانع گسترش همکاریهای ما و قطع

صمیمت (تاریخی) ما در گذشته باشند و این تلاشها ممکن است ادامه یابد. علاوه بر این، بعضی از آنها

می خواستند نفاق و تردید را در میان کشورهای منطقه پرورش دهند. ما معتقدیم که کشورهای منطقه با

توسل به اتحاد و همکاری می توانند بر این تلاشهای منفی چیره شوند. تنها کشورهای این منطقه هستند که

می توانند برای مشکلات منطقه راه حلهای مناسبی فراهم آورند.»

5 (طبقه بندی نشده) اجویت در سخنرانی خود تأکید خاصی بر ایجاد همکاریهای اقتصادی صمیمانه

نمود. او به سفرا گفت: «ما نمی توانیم میان مسائل اقتصادی و سیاسی اولویتی قائل شویم. ولی به نظر ما اگر

از همکاریهای اقتصادی شروع کنیم، راه حلهای مناسبی برای مشکلات سیاسی نیز فراهم خواهد آمد.»

وی در این رابطه گفت اگر منابع صنعتی و طبیعی و کشاورزی ترکیه و نیروی کار صادراتی این کشور با

منابع طبیعی نفت و امکانات مالی کشورهای منطقه ترکیب گردد، همه کشورهای منطقه از آن سود

خواهند برد.

6 (طبقه بندی نشده) با گزارش پیرامون نتایج کنفرانس در اول ماه می در روزنامه ملیت طرفدار

دولت، خبرنگار دیپلماتیک مطلع نیلوفر یاسین اطلاع داد که سفیران در هفت مورد توافق دارند و به عنوان

پیشنهادات خود آنها را تسلیم دولت خواهند کرد. این پیشنهادات عبارتند از:

دولت تلاش نماید روابط اقتصادی، تجاری و فنی خود را با کشورهای همجوار افزایش دهد. سفیران

از نحوه برخورد ترکیه در استفاده از بازارهای منطقه ای انتقاد کرده اند.

اکنون جو مناسبی فراهم آمده است و ترکیه می تواند با اکثر کشورهای خاورمیانه ای روابط نزدیکی

برقرار سازد.

آنها معتقدند که ترکیه باید از درگیر شدن در اختلافات اعراب اجتناب ورزیده و طرف گیری

نیزننماید. علاوه بر این، ترکیه باید از انقلاب راستین اعراب حمایت نماید. در رابطه با کنفرانس وزیران

خارجه اسلامی، ترکیه باید در مقابل توسل به اقدام، مقاومت نموده و روابط خود با مصر را قطع نموده و در

ص: 142

تحریمهای اقتصادی شرکت جوید.

ترکیه باید تماسهای خود با عربستان سعودی را افزایش دهد البته بر اساس تصمیم سیاسی سعودی

مبنی بر دادن کمک به ترکیه.

بازدیدهای مقامات باید افزایش یابد.

ترکیه باید اقدامات جدیتری در قبال قاچاق انجام دهد تا تجارت قانونی با کشورهای همجوار به

جریان افتد.

دیپلماتهای ترکیه در خاورمیانه باید در زمینه های اقتصادی و تجاری تجربه و آموزش داده شوند.

6 (طبقه بندی نشده) در رابطه با اوضاع ایران و طبق گزارش روزنامه ملیت، سفیران از اینکه رژیم

ایران موفق نشده است قدرت خود را تحکیم بخشد، اظهار نگرانی کرده اند. سفیران از دولت خواسته اند که

وقایع ایران و خصوصا تلاشهای اقلیتهای ایرانی را در کسب خودمختاری زیر نظر داشته باشد. آنها نگران

این هستند که مبادا از طریق ایران اسلحه به گروههای موجود در ترکیه برسد.

7 (طبقه بندی نشده) سفیران یاد آور شدند که به خاطر طرز فکر ضعیف آمریکا در قبال وقایع ایران که

منجر به سقوط شاه گردید، کشورهای میانه رو خاورمیانه در حال حاضر به آمریکا اعتماد کمتری دارند.

سفیران اظهار داشتند که اگر این بحران اعتماد افزایش و شدت یابد روسها نیز سعی خواهند کرد با تلاش

خود خلأ ایجاد شده، توسط آمریکا را پر نمایند. بنا به گزارشها نمایندگان دولت ترکیه در این مورد نگرانی

عمیق ابراز داشته و گفته اند که خاورمیانه مهمترین منطقه مبارزه نفوذی ابرقدرتهاست و همیشه یکی از

آنها سعی دارد، خلأ ایجاد شده به وسیله دیگری را پر سازد.

8 (خیلی محرمانه) اظهار نظر: چند روز قبل از این اجلاس سه روزه بسیاری از مطبوعات اظهار نظر

داشتند که در نتیجه این اجلاس تغییرات مهمی در سیاست ترکیه در قبال خاورمیانه به وقوع خواهد

پیوست. بر اساس گزارش یاسین، که کامل سرپرست امور سیاسی وزارت خارجه صحت آن را در گفتگو با

کاردار آلمان غربی تأیید کرده است، این تغییرات رخ نداده اند. بیانات اجویت، که در آن از استمرار

صمیمت و ایجاد روابط با دولتهای همسایه صحبت کرده، نشانگر عقب نشینی ناچیز وی در محکوم

شمردن مداخله کاپیتالیستها در منطقه است (آنکارا 3288). اجویت خیلی میل دارد به عراق و عربستان

سعودی نزدیک شود، چون این دو از نظر نفت و امور مالی می توانند به ترکیه کمکهای بسیار بنمایند.

9 طبق اظهارات باتو سرپرست بخش امور قبرس و یونان وزارت امور خارجه ترکیه که در کنفرانس

شرکت جسته بود، مسئله روابط ترکیه با اسرائیل و نحوه برخورد با آن در کنفرانس آتی وزیران خارجه

کشورهای اسلامی اجلاس چندان مطرح نگردید. باتو گفت مشکلات امنیتی جدید ترکیه به دنبال سقوط

شاه در ایران و به خصوص خطر بروز ناسیونالیسم کردی و روشهای مبارزه با این خطر برای حفظ تمامیت

ارضی ترکیه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

اسپیرز



نظریات هیئت نمایندگی ترک در مورد کنفرانس اسلامی

ص: 143

سند شماره (25)

تاریخ: 27 اردیبهشت 135817 مه 1979 طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: نظریات هیئت نمایندگی ترک در مورد کنفرانس اسلامی

1 تمام متن خیلی محرمانه است.

2 یکی از اعضای هیئت نمایندگی ترکیه در کنفرانس فز (کنفرانس اسلامی م) با خوشحالی گفت

ترکیه توانسته است بدون مصالحه در مورد مواضع خود در قبال خاورمیانه در مورد قبرس قطعنامه ای به

تصویب برساند. تندروها از ترکیه نخواسته بودند که با اسرائیل قطع رابطه کند، ولی ترکها احساس کردند

که نباید در مورد به تعلیق در آمدن عضویت مصر سر و صدا راه بیندازند. ترکها معتقدند که سعودیها بر ساف

نفوذ بسیار دارند و هیئت نمایندگی ایرانی از هیچ گونه عمقی برخوردار نبودند. (پایان خلاصه)

3 متخصص امور قبرس در هیئت نمایندگی ترکیه در کنفرانس اسلامی، اینال باتو، به مقام سفارت

(پک) گفت که ترکها از اینکه توانسته اند بدون اینکه مجبور باشند مورد سیاستهای معتدل خاورمیانه ای

خود سازش نمایند، قطعنامه ای را در مورد قبرس به تصویب برسانند، خوشحال هستند. در مشورتهای

پیشین و در اجلاس افتتاحیه کنفرانس، ترکها به شرکت کنندگان اخطار کرده بودند که آنها نمی توانند با

اسرائیل قطع رابطه کنند. باتو گفت که ترکها تهدید کرده بودند که اگر قرار باشد ترکیه به عنوان تنها کشور

اسلامی مرتبط با اسرائیل مورد انتقاد قرار گیرد از اجلاس بیرون خواهند رفت. باتو گفت این پایداری قوی

سبب شد که رادیکالهای عرب در این مورد به ترکیه فشار وارد نیاورند.

4 پس از پیروزی در مورد این مسئله ترکها متوجه شدند که برای به دست آوردن قطعنامه ای مثبت در

مورد قبرس آنها باید به رادیکالهای عرب در مورد به تعلیق درآمدن عضویت مصر امتیازی بدهند. بنابر

این ترکیه در این مورد با اکثریت آراء مخالفتی ننمود و بدون اینکه «سخنی بگوید» آن را پذیرفت.

5 ترکیه از تصویب قطعنامه قبرس به وسیله کنفرانس بسیار خوشحال بود. پیش نویس اولیه ترکیه در

کمیته مسدود گردید، ولی ترکها توانستند موجبات تصویب آن را فراهم آورند. تنها الجزیره و یمن جنوبی

در این مورد اعتراض کرده بودند. الجزیره تلاش بسیار کرد تا به طرفداری از موضع ترکیه قطعنامه ای

صادر نشود، ولی ترکیه از طرف پاکستان و بنگلادش و عربستان سعودی کمک زیادی دریافت نمود. باتو

معتقد است که سعودیها ساف را آرام نگاهداشتند تا در برابر موضع ترکیه مخالفت چندانی نشان ندهد.

6 باتو گفت قطعنامه مربوط به قبرس بسیار شبیه قطعنامه های پیشین کنفرانس است و تفاوت آن در

دو پاراگرافی است که در انتها آورده شده (متن برای INR/ DDR/ RWE فرستاده شده است). دو پاراگراف

نهایی به شرح زیر است:

از دو جامعه دعوت می شود که با برقراری آتش بس از طریق مذاکره مشکلات خود را به طرز

مسالمت آمیز حل نمایند.

از اعضای کنفرانس اسلامی می خواهد که از حسن نیت خود استفاده کرده و هر کاری که از آنها

برمی آید انجام دهند تا جامعه مسلمانان ترک قبرسی از کمکهای بین المللی استفاده برند و کمکهای لازم را

به آنها بنمایند تا اقتصادشان که در نتیجه تحریمها متوقف شده، فعال گردد.

ص: 144

7 باتو گفت به طور کلی ترکها معتقدند که سعودیها از نفوذ بیش از حد خود بر ساف استفاده کردند و

توانستند عامل مهمی را در پیدایش این نتیجه مثبت برای ترکیه سبب شوند. باتو گفت هیئت نمایندگی

ایرانی در کنفرانس تا آنجا که ترکیه می داند نقشی نداشت. ایرانیها دیرتر از موعد در اجلاس حاضر شدند

(در روز سوم) و به هیچ یک از زبانهای غربی سخن نمی گفتند و به همین جهت نتوانستند با هیئتهای

نمایندگی غیر عربی رابطه برقرار سازند. (آنها ظاهرا به عربی صحبت می کرده اند.) باتو گفت بین این هیئت

نمایندگی ایرانی و هیئتهای پیشین که بسیار عالی و از نظر دیپلماتیک صیقل یافته بودند، تفاوت زیادی

وجود داشت. ایرانیان مانند آیت اللّه ها لباس پوشیده بودند و نمی دانستند چه کاری باید انجام بدهند.

اسپیرز


کسب اجازه ورود به آمریکا برای وزیر کشور پیشین ایران، حسن زاهدی

سند شماره (26)

تاریخ: 14 خرداد 1358 4 ژوئن 1979 طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارا به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: به سفارت آمریکا در تهران

موضوع: کسب اجازه ورود به آمریکا برای وزیر کشور پیشین ایران، حسن زاهدی

1 (تمام متن خیلی محرمانه است) تلگرام اقداماتی

2 وزیر امور خارجه آکان در وزارت امور خارجه امروز صبح با سفیر اسپیرز ملاقات نمود و از دولت

آمریکا خواست تا بدون سر و صدا با وی همکاری نماید تا وزیر کشور پیشین ایران حسن زاهدی را از

ترکیه خارج نموده و به آمریکا نزد دخترش برساند. بنا به گفته آکان، زاهدی چهار روز قبل در «لباس

مبدل» وارد ترکیه شد و اکنون در اختفا به سر می برد. آکان قرار است در نهم ژوئن از ایران بازدید به عمل

آورد و می خواهد در آن زمان بتواند ادعا کند که زاهدی در ترکیه نمی باشد. بنا به گفته آکان، زاهدی دارای

پاسپورت دیپلماتیک ایرانی است و تا سال 1981 نیز روادید آن اعتبار دارد. وی گفت در صورت لزوم

دولت ترکیه می تواند جواز سفر در اختیار زاهدی قرار دهد.

3 سفیر گفت لازم است از واشنگتن دستور بگیرد و بعدا نزد وی باز خواهد گشت. پس از این گفتگو،

به نظر ما بهترین راه حل این است که به آکان بگوییم که زاهدی چون پاسپورت و روادید آمریکا دارد

می تواند به آمریکا بیاید و دولت آمریکا باید وسیله مسافرت او را با هواپیما فراهم نماید. در صورتی که آن

وزارتخانه دستور دیگری ندهد. ما فردا این کار را خواهیم کرد.اسپیرز


سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران

سند شماره (27)

تاریخ: 24 خرداد 135814 ژوئن 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران

1 پیام حاضر پیام خبری است.

2 خلاصه: در طول بازدید سه روزه از ایران، وزیر امور خارجه ترکیه پیرامون همکاریهای اقتصادی،

ص: 145

بازرگانی و فنی گفتگو کرد.

بیانیه مشترک ایران و ترکیه که در 22 خرداد (پس از بازگشت آکان به آنکارا) منتشر گردید، مدعی است به

نتایج قاطعی دست یافته شده است. بنا به گفته ترکها، مهمترین موفقیت این مذاکرات 60 درصد افزایش

نفت خامی بود که ایرانیها در سال 1358 در اختیار ترکیه قرار خواهند داد.

در صورتی که ایران به تعهد خود عمل کند 10 درصد از نفت وارداتی ترکیه را مانند سال 1357 تأمین

خواهد کرد. (پایان خلاصه)

3 در تاریخ 21 خرداد ماه، وزیر امور خارجه ترکیه گوندوزآکان در یک کنفرانس مطبوعاتی در تهران

گفت که ایران توافق کرده است محموله نفت ارسالی خود به ترکیه در سال 1358 را بیش از سطح مورد

توافق در اوائل خرداد (پاراگراف 3 مرجع الف) افزایش داده و بنا به اظهارات مطبوعات ترکیه، قرار است

میزان این نفت صادراتی در سال 1359 نیز افزایش یابد. سرپرست بخش امور نفتی وزارت خارجه ترکیه

عمر زیتین اوغلو در گفتگو با مقام سفارت این گزارش را تأیید نمود و اضافه کرد که ایران نفت صادراتی

خود به ترکیه را در سال 1358 معادل 6 درصد بیش از میزان مورد توافق در اوائل خرداد افزایش خواهد

داد، (معادل 300000 تن) و میزان سوخت ارسالی به این کشور را نیز 50 درصد (000/100 تن) افزایش

خواهد داد و مقادیر نامشخصی گاز خالص مایع وسوخت هواپیما نیز در اختیار این کشور قرار خواهد داد.

در نتیجه، کل نفت صادراتی ایران به ترکیه (برحسب تن) بشرح زیر خواهد بود:

1358 - 1359

نفت خام - 000/800 - 0000/500

نفت سوختی - 000/300 - 000/500

گاز خالص مایع - 000/30 - 000/50

سوخت هواپیما - 000/5 - 000/10

4 آکان به مطبوعات گفت که در طول سفر سه روزه خود به ایران در رابطه با نفت ارسالی ایران به ترکیه

در سال 1358 با رئیس شرکت ملی نفت ایران حسن نزیه به نتایج قاطعی دست یافته است. وزیر خارجه

گفت احتمالاً در اواخر تیرماه یک هیئت نمایندگی ترکیه ای به ایران سفر خواهند کرد تا ایران نیز در اوائل

مرداد ماه کار ارسال نفت را آغاز نماید.

5 ترکیه انتظار دارد که شرایط باز پرداخت عادی اوپک در مورد این خرید نفتی مصداق پیدا کند،

یعنی قیمت کامل (دلار برای هر بشکه) 45 روز پس از تحویل نفت پرداخت گردد. با این وصف، آکان به

مطبوعات اظهار داشت که شرایط دقیق باز پرداخت هنوز روشن نشده است.

6 ایران از ترکیه خواستار صدور گندم، گوشت، دام زنده، تخم مرغ و پنیر بر اساس یک قرارداد دراز

مدت شده است.

ترکیه نیز توافق کرده است که 000/50 تن از محصول گندم سال 1357 را به ایران صادر نماید و پیرامون

امکانات صادراتی دیگر نیز بررسی و تحقیق نماید. همچنین توافق شد که بخشهای خصوصی و دولتی دو

کشور با یکدیگر جهت انجام مقاصد تجاری تماس برقرار نمایند.

7 هیئت نمایندگی ترکیه خواستار امضای یک قرارداد چهارچوب بازرگانی و فنی و یک قرارداد

ص: 146

فرهنگی گردید. لیکن طرفین ایرانی که برای امضای چنین قراردادهای همه جانبه ای آمادگی نداشتند

اظهار داشتند که این پیشنهادات را مورد بررسی قرار خواهند داد. آکان به مطبوعات گفت که ترکیه قبول

کرده است پیرامون یک پروژه خاص به تحقیق بپردازد.

این پروژه عبارت است از احداث یک خط لوله گازی و نفتی از ایران به دریای سیاه به مقصد مدیترانه.

8 در تاریخ 22 خرداد ماه به طور همزمان در دو کشور ایران و ترکیه یک خبر مطبوعاتی منتشر گردید

و گشایش یک دوره جدید در روابط ایران و ترکیه را تبریک گفت. مطبوعات با اعتراف به این واقعیت که


هنوز اساس همکاریهای اقتصادی روشن نشده، اظهار داشتند که این «ملاقات نتایج بسیار موفقیت آمیزی

را به همراه داشت که جو تفاهم و روحیه اخوت اسلامی بر آن حاکم بود».

9 اظهار نظر: سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران موفقیت آمیزتر از سفر وی به عراق، عربستان سعودی، و

امارات متحده عربی در اوائل خرداد بود (مرجع ب، پاراگراف 12). در این سفر آکان نه تنها زمینه

همکاریهای اقتصادی صمیمانه تر را فراهم آورد. بلکه به ایجاد کارهای روبنایی نیز دست زد. او موفق شد

به هدف ترکیه در متقاعد ساختن ایرانیها به دوباره از سر گرفته شدن صدور نفت به ترکیه دست یابد. اگر

ایران بتواند در سال 1358 به تعهد خود عمل نماید، بار دیگر خواهد توانست 10 درصد از نفت وارداتی و

محصولات پالایشی مورد نیاز ترکیه را تأمین نماید. زیتین اوغلو گفت فکر نمی کند که ایران قادر باشد در

سال 1359 معادل 5 میلیون تن نفت به ترکیه صادر نماید. لیکن گفت اگر ایران این مقدار نفت را به ترکیه

بدهد، ترکیه در سال 1359 در این رابطه به شوروی متکی نخواهد بود، البته در صورتی که عراق و لیبی نیز

به تعهد عمل خود عمل کرده و به ترتیب 5 میلیون تن نفت مورد توافق را به ترکیه صادر نمایند.

10 اگر این بیانات صمیمانه با عمل توأم گردد، روابط اقتصادی ایران و ترکیه در همان جا که در سال

1357 قطع گردیده بود از سر گرفته خواهد شد. به احتمال بسیار همکاریهای بازرگانی، اقتصادی و فنی

بین دو کشور همسایه افزایش خواهد یافت، لیکن هنوز معلوم نیست که انقلاب ایران اجازه تحقق این

امکانات را بدهد. (پایان اظهار نظر)

11 ما از طریق دیگر افراد ترک شرکت کننده در این سفر اطلاعات بیشتری کسب خواهیم کرد و برای

شما گزارش ارسال خواهیم نمود. اسپیرز


سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران

سند شماره (28)

تاریخ: 29 خرداد 135819 ژوئن 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران

1 تمام متن خیلی محرمانه است. پیام حاضر اطلاعاتی است.

2 خلاصه: وزیر خارجه آکان معتقد است که توانسته است با رژیم انقلابی ایران «گفتگوهای

حسنه ای» را آغاز نماید.توافقهایی در زمینه گسترش همکاریهای اقتصادی و فنی به وجود آمده است ولی

به موارد خاص آن اشاره ای نشده است.

آکان معتقد است که ایرانیها می خواهند روابط بهتری با آمریکا برقرار سازند، ولی در این زمینه سوءظن و

ص: 147

تردید دارند. آنها نسبت به شوروی و اسرائیل با تندی رفتار کرده اند. نشانی از علاقه به گسترش همکاری

منطقه ای (بین پاکستان، ایران و ترکیه) و حمایت اخلاقی از شورشیان افغانی به چشم نمی خورد. (پایان

خلاصه)

3 بنا به درخواست سفیر، وزیر خارجه آکان گزارش مفصلی از سفر خود به ایران در تاریخ 119

ژوئن ارائه نمود. وزیر خارجه گفت در این سفر به هدف اصلی یعنی آغاز گفتگوهای حسنه با رژیم انقلابی

ایران دست یافتیم و توانستیم راه را برای گسترش همکاریهای اقتصادی و فنی هموار سازیم. ایرانیها نیز به

تمایل سیاسی ترکیه به برقراری همکاریهای صمیمانه تر پاسخ مثبت دادند. ولی وزیر امور خارجه

نتوانست بگوید که وقایع چگونه پیش خواهند رفت، چون ایرانیها آمادگی تمرکز بر موارد خاص از قبیل

تشکیل کمیسیون مشترک را ندارند. نگرانی اصلی آنها بیشتر مربوط به امور داخلی می شد تا امور

خارجی. گرچه ایرانیها وانمود می کردند که کنترل امور را در دست دارند، ولی آکان چندان هم خوش بین

نبود.

4 معاون وزیر خارجه و وزیر خارجه یزدی درطول اقامت وی حدود یک روز و نیم با وی همراه بود.

علاوه بر این وزیر امور خارجه توانست حدود 40 دقیقه با نخست وزیر بازرگان و حدود یک ساعت و نیم

با آیت اللّه خمینی ملاقات نماید. همچنین ملاقاتی با تعدادی از وزیران از قبیل سرپرست شرکت ملی نفت

ایران نیز صورت گرفت.

5 برداشتهای آکان:

خمینی: وی که یک انقلابی سرسخت اسلامی است و حاضر نیست به ایدئولوژیهای دیگر میدان

بدهد، با آکان در مورد اسقف ماکاریوس گفتگو کرد. او با غرب به دلایل فرهنگی و مذهبی بسیار مخالف

است. ملاقات با آیت اللّه بسیار غیر عادی بود چون خبرنگاران تلویزیونی و مطبوعات در سراسر ملاقات

حضور داشتند.

یزدی: رفتار یزدی بسیار خوب است. نحوه برخورد وی «مدرن» بود ولی در آن رنگ شدیدی از

ایدئولوژی اسلامی نیز مشاهده می شد. در حال حاضر وی رابط بین خمینی و دولت بازرگان است و روابط

موجود با نخست وزیر نیز صمیمانه است. ولی معلوم نیست در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد. آکان فکر

می کند که یزدی مخالف غرب نیست و می خواهد با آمریکا روابط بهتری برقرار گردد (دستیار آکان یعنی

ادیمن در مورد این نقطه نظر وزیر تردید دارد).

بازرگان: وی که یک سیاستمدار مسن است. حامی همکاری با ترکیه است و از اینکه مذاکراتی در این

جهت آغاز شده اظهار خوشحالی نمود. نحوه برخورد وی با مسائل بیش از یزدی توأم با مادیگرایی بود.

و شریعتمداری: آکان در میان ایرانیها به ایشان علاقه بسیار دارد. او این آیت اللّه ترکی الاصل را بیش از

خمینی دموکراتیک و انساندوست می داند و معتقد است که روابط بین این دو آیت اللّه چندان خوب نیست و

آنها دائما با یکدیگر در مورد مسائل قانون اساسی مشاجره دارند.

6 مسائل عمده:

روابط با آمریکا: برداشت آکان این است که ایرانیها مایلند با آمریکا روابط حسنه برقرار سازند، ولی

نسبت به انتقادهای سنا در مورد مسائل حقوق بشر بسیار حساسیت به خرج می دهند. آکان از آمریکا

می خواهد که با احتیاط و آرامی برخورد کرده و به ایرانیها بفهماند که همکاری به نفع هر دوی آنهاست.در

ص: 148

این رابطه وی گفت امیدوار است ما سفیر جدیدی به ایران بفرستیم. سفیر گفت که ایرانیها پس از آنکه

پذیرش سفیر کاتلر را تصویب کرده بودند آن را رد نمودند که واشنگتن نمی تواند با این گونه اعمال کنار

بیاید. علاوه بر این سفیر گفت دولت کارتر در انتقاد از عدم رعایت حقوق بشر در ایران انقلابی محتاطانه

عمل کرده است، در حالی که از دولت شاه نیز در مورد همین مسئله انتقاد می کرد.

روابط با روسیه: آکان گفت که احساس می کند ایرانیها مایل به برقراری روابط با شوروی نیستند.

ایرانیها معتقدند که شوروی به گروههای مخالف یاری می رساند. آکان گفت که ایرانیها گفته اند که به نظر

آنها آمریکا در مسائل جاری مداخله ای ندارد. اسرائیل: ایرانیها نسبت به اسرائیل، به سخت ترین نحوی

عکس العمل نشان داده اند. ایرانیها شدیدا معتقدند که اسرائیل با بقایای ساواک همکاری می کند تا در میان

گروههای مخالف شورش ایجاد نماید. عراق: ایرانیها از موضع عراق بخصوص در استان خوزستان که

مخالفین آنجا از عراق کمک دریافت می کنند، سر در نیاورده اند.

افغانستان: ایرانیها با شورشیان اسلامی افغانستان اظهار «همبستگی اخلاقی» کرده اند. ایرانیها

معتقدند که دولت ترکی با مشکلات شدیدی مواجه است.

سازمان گسترش همکاری منطقه ای: ایرانیها مایل نیستند از این سازمان در بالا بردن میزان همکاری

منطقه ای استفاده کنند و مایل هستند به طور دوجانبه عمل نمایند.

فرستاده جدید برای ترکیه: در نظر دارند یک کاردار جدید به آنکارا و یک سرکنسول به استانبول

بفرستند. آکان نمی داند که چرا آنها به جای ارسال سفیر، کارداری به آنجا می فرستند.

نفت: آکان گفت از گفتگوهای موجود در مورد نفت بسیار «راضی» است و اضافه کرد که سال 1980

شاهد گسترش تجارت در زمینه نفت و دیگر محصولات خواهد بود. (آنکارا 4538)

7 اظهار نظر: برداشتهای آکان در اختفاء برخلاف گزارش های مثبت مطبوعات درباره سفر وی به

ایران چندان هم امیدوارکننده نیست. دولت اجویت سعی دارد بیشترین استفاده را ببرد. البته با گذشت

زمان معلوم خواهد شد که مذاکرات مربوط به همکاری اقتصادی و فنی تا چه حد می تواند موثر از آب

درآید.اسپیرز



وضع ملت، روحیه نگران کننده

سند شماره (29)

تاریخ: 12 تیر 13583 ژوئیه 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: وضع ملت، روحیه نگران کننده

1 تمام متن خیلی محرمانه است.

2 این یک پیام گزارشی است و به اقدامی نیاز ندارد.

3 خلاصه: با خالی شدن شهرها و ادارات دولتی در طول تعطیلات تابستان، روحیه تعطیلاتی در ترکیه

به چشم نمی خورد. ملت دارای روحیه ای افسرده است؛ تقریباً هر کس در مورد یک مسئله سیاسی،

اقتصادی اظهار ناراحتی می کند و نسبت به رهبریت کنونی علاقه چندانی وجود نداشته و میزان وفاداری

نسبت به آن نیز کاهش یافته است. در همان حال تعداد خیلی کمی از افراد چشم امید به رهبریت جایگزین

دوخته اند و علیرغم جریان کمکهای اضطراری، تنها افرادی که خیلی خوش بین هستند باور دارند که وضع

ص: 149

اقتصادی بهتر خواهد شد. گرچه هم از حکومت نظامی استقبال می کنند، ولی نمی توان امیدوار بود که این

وسیله بتواند خشونتهای داخلی را از میان بردارد. سیاست خارجی نیز توجه عموم را به خود جلب

نمی کند. (پایان خلاصه)

4 بخش اعظم این افسردگی و ناامیدی ناشی از مشکلات اقتصادی است. کمبودها، توزیع نادرست،

تورم، کاهش تولید و بیکاری رو به افزایش، شاخصهای اقتصاد ترکیه شده اند. بسیاری از بازرگانان

معتقدند که یا کمکهای آمریکا به موقع نخواهد رسید و یا اینکه در استفاده از آن درایت لازم معمول نخواهد

شد. در محافل تجاری این نگرانی وجود دارد که علی رغم «پول جدید» سیر نزول اقتصاد ترکیه ادامه

خواهد یافت. و بسیاری نیز معتقد نیستند که دولت بتواند برنامه اصلاحی اقتصادی صندوق بین المللی پول

را به مرحله اجرا درآورد.

5 بسیاری از ناظران سیاسی ترکیه اعتراف می کنند که بی تفاوتی سنتی ترکیه در مورد شیوع تظاهرات

خشونت بار ناشی از محرومیت اقتصادی قابل کاربرد نیست، ولی بسیاری از آنها نیز در مورد تأثیرهای

احتمالی زمستان آتی نگران هستند و معتقدند که کمبود سوخت و بعضی از مواد غذایی در زمستان نیز ادامه

خواهد یافت. بعضی از ناظران معتقدند که کمبود گازوئیل و کود اجازه کشت پاییزه را نخواهد داد.

6 علیرغم موفقیت محدود حکومت نظامی در مهار کردن تروریسم داخلی، اکثریت جامعه ترک

خواهان ادامه یافتن آن هستند. حکومت نظامی اجویت را بیش از حکومت نظامیهای پیشین انسان

دوستانه می دانند. دادگاههای حکومت نظامی به سرعتی بیش از دادگاه مدنی به کار خود ادامه می دهند.

در نقاطی که حکومت نظامی مستقر نشده مانند ازمیر، بسیاری خواهان گسترش حکومت نظامی تا آنجا

نیز هستند.

7 گرچه مردم حکومت نظامی را تأیید می کنند، ولی علائم موجود نشان می دهد که خود ارتش از

نقش کنونی خویش چندان هم راضی نیست. گزارشات بسیاری دریافت کرده ایم که نشان می دهد بسیاری

از افسران از تأثیر حکومت نظامی بر آمادگی و آموزش ارتش نگران هستند. علاوه بر این، گرچه تاکنون

حکومت نظامی اثر منفی بر ارتش نداشته است، ولی بعضی از افسران معتقدند که اگر باز هم نتوانند میزان

خشونتها را کاهش دهند به ارتش و احساسات آن آسیب وارد خواهد آمد.

8 بسیاری از ترکها احساس می کنند که نخست وزیر اجویت در رأس یک دولت بی کفایت قرار گرفته

است. همه معتقدند که حزب عدالت 4 کرسی از 5 کرسی مجلس شورای ملی را در انتخابات میان دوره ای

خواهد ربود و خواهد توانست رای اعتماد مجلس شورا را به نفع خود و بر له اجویت در اولین مجمع

مجلس پس از انتخابات کسب نماید و تعداد کمی از ترکها معتقدند که دمیرل خواهد توانست دولتی تشکیل

دهد. در محافل سیاسی و تجاری بسیاری معتقدند که پس از سقوط اجویت دولتی که باید ضرر و زیانهای

وارده را جبران نماید، به وجود خواهد آمد.

9 نظریه مخالف آنچه گفته شد مربوط به گروه کوچک لیکن رو به رشدی است که فکر می کنند اجویت

می تواند تا سال 1981 بر سر پا بایستد. اجویت توانسته است کمک اقتصادی عمده ای دریافت نماید واین

خود سبب خواهد شد که اقتصاد بهبود بیشتری یافته و خسارات وارده سیاسی را جبران خواهد کرد.

بعضی نیز از ائتلاف حزب جمهوریخواه ملی و حزب رستگاری ملی برای ارجاع انعطاف پارلمانی بیشتر

برای اجویت سخن می گویند. بنابر این گرچه اجویت دیگر شهرت و اعتبار خود را از دست داده است، ولی

ص: 150

اقلیتی معتقد است که نباید تدریجا اجویت را در بازگشت و نجات دولت خود دست کم گرفت. مهمترین

نکته مثبت این است که همه معتقدند که هیچ کدام از جانشینان وی بهتر از خود او نیستند.

10 افسردگی و یأسی که در ماههای اخیر زیاد شده، سبب شده است که محافل نخبه ترکیه به صحبت

پیرامون نیاز ترکیه به یک رهبریت قوی و نیرومند بپردازند. البته بعضیها آشکارا می گویند که ارتش باید

مداخله کند و برای مدتی کوتاه آزادیهای دموکراتیک لغو شوند «تا همه چیز درست شود»، ولی ما فکر

نمی کنیم که ارتش بخواهد در صحنه سیاسی مداخله نماید. چون ارتش نیز فکر نمی کند که بتواند بیش از

همتای مدنی خود مشکلات اقتصادی و سیاسی ترکیه دست و پنجه نرم کند. علاوه بر این، بحرانی به وجود

نخواهد آمد که این حرکت ارتش را ضروری و مشروع نمایان سازد.

11 مردم در حال حاضر به سیاست خارجی توجه چندانی ندارند، مسائلی از قبیل یو2، قبرس،

روابط ترکیه با غرب و خاورمیانه و ناآرامیهای ایران، معمولاً در روزنامه ها گزارش می شوند، ولی مردم

توجه چندانی به آنها ندارند.

ترکها از نظر سنتی بسیار درونگرا هستند و مشکلات فزاینده داخلی و اقتصادی نیز این روحیه آنها را

تقویت کرده است.

12 کنسولگریهای آدانا، استانبول و ازمیر نیز در این ارزیابی سهیم بوده اند. نسخه ای از گزارشات آنها

نیز، به آن وزارتخانه ارجاع خواهد گردید.اسپیرز


عکس العمل های سیاسی ترکیه در قبال آمریکا

سند شماره (30)

تاریخ: 3 مرداد 135825 ژوئیه 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: عکس العمل های سیاسی ترکیه در قبال آمریکا

1 تمام متن خیلی محرمانه است. این پیام اطلاعاتی است.

2 خلاصه: پس از لغو تحریم تسلیحاتی اوت 1978 توسط کنگره، فکر می کردیم که تیرگی موجود در

روابط ترکیه و آمریکا از بین خواهد رفت و بایستی کارهایی در این جهت صورت گیرد. وقایع سال گذشته

نشان داد که این برآورد درست نبوده است. گرایش و تمایل ترکیه به غرب و عضویت آن کشور در ناتو

هنوز هم سیاست مورد قبول و مورد حمایت عناصر اصلی دولت ترکیه است. با این وصف تماسهای ما

حاکی از آن است که عناصر سیاسی ترکیه از روند روابط ناراضی و ناراحت هستند. (پایان خلاصه)

3 لغو تحریم در سال گذشته رنجشهای خاطر اصلی را از میان برداشت، لیکن چند عامل بر

عکس العمل های ترکیه در قبال آمریکا تأثیر منفی گذارده است.

اشکالات متعدد اداری مانع تلاش ما در تسریع تجدید جریان کمک نظامی آمریکا به ترکیه گردید.

تلاشهایی برای از میان برداشتن این موانع صورت می گیرد، ولی عدم تصویب کنگره از کمک 50 میلیون

دلاری برنامه کمکهای نظامی، این سوءظن را پدید آورده است که گویا آمریکا سعی دارد در مورد مسائلی

از قبیل تقاضای آن کشور جهت دریافت هواپیماهای یو 2 به ترکیه فشار وارد آورد. در حال حاضر

گزارشات خصمانه مطبوعات سعی دارد به مردم بفهماند که 50 میلیون دلار کمک نظامی که به وسیله

ص: 151

کنگره تصویب نشده است، کل کمکهایی بوده است که آمریکا مایل به ارائه آن به ترکیه بوده است.

حملات اجویت در پاییز و زمستان به صندوق بین المللی پول و عکس العمل غرب در مقابل مشکلات

اقتصادی ترکیه نشان می دهد که با وخیمتر شدن بحرانهای اقتصادی داخلی آتش کینه نیز شعله ورتر

خواهد گشت. همه باور کرده اند که به خاطر تلاشهای یونان در آمریکا قرار است یک تحریم اقتصادی

علیه ترکیه به کار گرفته شود.

نگرانی ترکیه از قابل اعتماد بودن آمریکا به عنوان یک همپیمان که ناشی از تحریم و ناشی از عدم

توانایی ما در مخالفت از سقوط شاه ایران و این فرضیه که آمریکا در برابر شوروی در حال از دست دادن

قدرت می باشد، شدت بیشتری یافته است.

ترکها به مقایسه میلیاردها دلاری که آمریکا حاضر است به اسرائیل و مصر کمک نماید و آنچه که

حاضر است برای ترکیه انجام دهد، پرداخته و معتقدند که در زمانی که دموکراسی آنها با بحرانهای بسیار

عمیق سیاسی و اقتصادی با سابقه روبرو شده، این کمکها بسیار ناچیز است.

ورود یونان به بازار مشترک اروپا این تصور را در اذهان ترکها پدید آورده که این عمل به هر حال به

ضرر ترکیه خواهد بود. دیگر مسائل مربوط به یونان از قبیل مسئله ورود دوباره آن به سازمان ناتو و مسئله

قبرس نسبتا در عکس العمل ترکیه در قبال آمریکا تأثیر چندانی نداشته اند، ولی هنوز هم ممکن است به

متشنج تر شدن روابط منجر شوند.

4 از نظر دورنمای سیاسی، عکس العملها در قبال آمریکا و گرایش غربی ترکیه متفاوت است. در

انتهای چپ، گروههای کمونیست و مارکسیست لنینیستی بر سیاستهای خارجی و امنیتی تأثیر چندانی

ندارد. لیکن این مسئله در مورد (روشنفکران چپگرا که در جناح چپ حزب جمهوریخواه خلق،

حرفه ایهای چپگرای مؤسسات، فدراسیون تجارت دیسک چپگرایان و بسیاری از محوطه های دانشگاه

و در ستونهای ضد آمریکایی جمهوریت که مورد مطالعه روزمره روشنفکران ترکیه می باشد، مصداق

ندارد. این محافل گرایش غربی ترکیه را به دیده تردید نگریسته و خواستار سیاستی دیگر بر اساس بهبود

روابط با جهان سوم، کشورهای عرب همجوار ترکیه و بلوک شرق می باشند. آنها شدیداً ضد آمریکایی

بوده و مایل هستند بدون خارج کردن کامل ترکیه از ناتو آن را وادار به اتخاذ یک سیاست بیطرف بنمایند.

5 چپ مرکزی: چپهای میانه رو و مرکزی حزب جمهوریخواه که تحت رهبری نخست وزیر اجویت

هستند، از نظر سیاسی اهمیت بیشتری دارند. گرچه خواهان پیروی از یک سیاست خارجی انعطاف پذیرتر

که موجب نزدیکی بیشتر با کشورهای جهان سوم و بلوک شرق بشود، هستند ولی از اتحاد ترکیه در ناتو

نیز به عنوان زیر بنای سیاست امنیتی ترکیه حمایت می نمایند. قبل از اجلاس ماه می سازمان توسعه و

همکاری اقتصادی این گروه احساس می کرد که غرب با کندی ارائه کمکهای اضطراری اقتصادی این

کشور را تنها گذاشته است. سیاستمداران حزب جمهوریخواه خلق معتقدند که ما خیلی دیر و خیلی ناچیز

به مشکل آنها علیرغم اتحاد ترکیه در ناتو و اهمیت استراتژیک این کشور، پاسخ داده ایم. افرادی مانند

سناتور ضیا گوکالپ ملایم، سرپرست کمیته روابط خارجی سنا، می گویند که اگر ما باز هم نسبت به

نیازهای ترکیه بی تفاوتی نشان دهیم، بنا به ضرورت ترکیه در گرایش غربی خود تغییری خواهد داد. لیکن

بسیاری از آنها این تغییر را در نتیجه سقوط حزب جمهوریخواه خلق و سیاستهای خودشان امکان پذیر

می دانند.

ص: 152

6 راست مرکزی: عناصر محافظه کارتر حزب جمهوریخواه خلق و جناح میانه رو حزب عدالت که

شامل رهبر حزب سلیمان دمیرل است احساس نزدیکی با آمریکا کرده و در گفتگوهای خصوصی از آن

حمایت می کنند. ولی همینها می بینند اگر در انظار با این مسائل مخالفت کنند به نفعشان می باشد. بنابر این

دمیرل نیز در مورد مسئله یو 2 به انتقاد شدید از آمریکا پرداخته است.

علاوه بر این به دنبال انقلاب ایران حس اعتماد به آمریکا کمتر شده است، و تنفر از تحریم تسلیحاتی

این تصور را در آنها پدید آورده که آمریکا در مورد قبرس نیز به آنها فشار وارد خواهد آورد. نکته جالب

توجه اینجاست که با وجود اینکه طرفداران اجویت از مشکلات سالهای اخیر ترکیه در برابر بازار مشترک

شکوه می کنند، دمیرل معتقد است که ترکیه باید به دلایل سیاسی خود را آماده پیوستن به این بازار بنماید. و

علیرغم اجویت که مایل است با کشورهای رادیکال عرب از قبیل لیبی روابط حسنه به وجود آورد، دمیرل

این گونه کشورها را جالب توجه نمی داند.

7 حزب راستگرای جمهوریت: جناح محافظهکارتر و ناسیونالیست حزب جمهوریت از آمریکا به

خوبی یاد نمی کند. این جناح از غربگرایی چندان دل خوشی نداشته و مایل است با کشورهای عربی نیز

روابط حسنه برقرار شود. حتی بیش از خبرگان سنتی طرفدار اروپای متمرکز در حزب جمهوریخواه خلق

در مورد اختلافات مسلمانان ترکیه و غرب مسیحی حساسیت نشان می دهد خصوصا اگر قرار باشد یونان

نیز وارد صحنه بشود.

8 حزب ناسیونالیست فعال ترکیه: راستگرایی رادیکال ناسیونالیزم ترکیه در حزب ناسیونالیست

فعال ترکیه به صورت ضدیت عمیق با کمونیسم و شوروی تجلی می یابد. بنابر این حزب خواستار

بازگشت ارزشها و معیارهای جنگ سرد بوده و نسبت به روابط حسنه چه با شوروی و چه با یونان اظهار

تردید و بدبینی می کند. نظریات آنها در دراز مدت درد سرهایی برای ما فراهم می آورد، ولی در کوتاه

مدت و در صورتی که به عنوان یک ضریب سیاسی در حاشیه عمل نمایند هیچ گونه خطری به همراه ندارد.

9 حزب رستگاری ملی: حزب رستگاری ملی اربکان که از نظر مذهبی راستگراست، تاریخی مملو

از حمایت و طرفداری از اسلام دارد. در حال حاضر، حزب رستگاری ملی نیروی سیاسی رو به ضعف به

حساب می آید. ولی در صورتی که بتواند در دولت وارد ائتلاف گردد، نظریات آن گرایشهای طرفداری

عربی و جهان سوم را تشدید خواهد کرد و در مورد قبرس نیز مشکلاتی پدید خواهد آورد.

10 خدمات خارجی و ارتش: ارتش و خدمات خارجی ترکیه مهمترین عناصری هستند که بر

سیاست خارجی و امنیتی ترکیه نفوذ دارند. مطبوعات ترکیه نیز در این زمینه بسیار مؤثر هستند، ولی چون

نظریات حزبی را منعکس می سازند آنها را نیز می توان در زمره عکس العملهای سیاسی احزاب به حساب

آورد.

11 خدمات خارجی و ارتش حرفه ای هنوز هم از نظریات سنتی آتاتورک حمایت می کنند. گرچه

تأثیر منفی تشنج دهساله قبرس و تحریم تسلیحاتی 781975 بسیار زیاد است، ولی آنها به روند

اروپایی سازی و رابطه با آمریکا و ناتو به عنوان اساس سیاست خارجی ترکیه می نگرند. هیچ یک از این

گروهها نسبت به طرز فکر چپگرایانه فرهنگیان و روشنفکران احساس همدردی نمی کند، ولی افراد جوان

این گروهها احتمالاً تحت تأثیر این طرز تفکرها قرار گرفته اند. آنها بر خلاف ارشدهای خود به سیاست ما

قبل جنگ جهانی دوم ترکیه به عنوان راهنمای سیاست خارجی آتی ترکیه بدیده تردید می نگرند.

ص: 153

12 معذالک خدمات خارجی و ارتش نیز تاحدودی در افسردگی دیگران در قبال پاسخ آمریکا به

نیازهای کنونی ترکیه سهیم هستند. و ظاهرا از میزان اعتماد به خواست توانایی آمریکا کاسته و آن را

نشانی از سقوط نفوذ غرب در آسیای غربی نمایانده است.

13 اظهار نظر: این بررسی طرز تفکر نشان می دهد که با وجود گرایش غربی ترکیه علایم نارضایتی

در صحنه سیاسی زیادتر می گردد و این نارضایتی مشکل جدیدی نیست و علیرغم لغو تحریم ناشی از

وقایع اواسط سالهای 1960 می باشد. متخصص امور خارجی ترکیه صیفی تاشان، اخیرا در دیس پولیتیکا

نوشته است که حمایت ملی در قبال سیاست خارجی غربگرایی که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت

رو به نقصان و کاهش است. تحلیلهای ما نیز این نظریه را تأیید می نمایند گرچه آمریکا در سال گذشته

تلاشهای بسیار نمود تا با ارائه کمکهای بیشتر به ترکیه کارهای مثبتی انجام دهد.

14 این پیام حاوی نظریات کنسولگریها نیز می باشد و چون وسیله تعیین نظریات عمومی در ترکیه

وجود ندارد، این گزارش با استفاده از تماسهای شخصی سفارت و مقامات کنسولی تهیه شده است.

اسپیزر


نظریات وزارت امور خارجه ترکیه پیرامون ایران

سند شماره (31)

تاریخ: 17 مرداد 13588 اوت 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: نظریات وزارت امور خارجه ترکیه پیرامون ایران

1 تمام متن خیلی محرمانه است.

2 مقامات وزارت خارجه ترکیه در گفتگوهای جداگانه با مقام سفارت در روز 7 و 8 اوت به

اظهارنظر پیرامون وقایع ایران پرداختند. در بخش ایران و آسیای جنوبی نظر سرپرست بخش محیطات

بالکان، این است که دولت ایران «تلاش معقول» برای برگزاری منصفانه انتخابات مبذول داشته است لیکن

عدم مشارکت گروههای مخالف به خصوص در مناطق دارای اقلیتهای غیر فارسی زبان نشانگر تردید در

قابل قبول بودن انتخابات می باشد. بالکان مطمئن نیست که نتیجه این انتخابات می تواند به عنوان حمایت

فعال از خمینی و یا به عنوان «عدم تمایل» و عدم توانایی عناصر ناراضی در تشکیل یک جناح متحد

مخالف تلقی گردد.

3 سرهنگ سلیم سرپرست امور سیاسی دو جانبه وزارت امور خارجه معتقد است که در حال حاضر

اوضاع منطقه کردنشین ایران آرام است نیروهای خمینی ظاهرا توانسته اند کنترل منطقه را بدست گیرند و

کردها نیز فعلاً سعی دارند از درگیر شدن با قدرت تهران امتناع ورزند. به نظر سلیم، مهارت دولت ایران در

برخورد با شکوائیه های اقلیتها نشان خواهد داد که این آرامش تا چه حد دوام پیدا خواهد کرد. وی که

اعتراف می کند که عبور مرزی و حمل و نقل سلاح در مرز ایران و ترکیه شدت پیدا کرده است معتقد است

که رابطه آنچنانی بین گروههای کرد ترکیه و ایرانی وجود ندارد. دولت ترکیه نیز مطمئن است که کنترل

اوضاع بخش ترکیه ای مرز خود را در دست دارد. اسپیرز


اوضاع امنیتی شرق ترکیه

ص: 154

سند شماره (32)

تاریخ: 19 شهریور 135810 سپتامبر 1979طبقه بندی: سری

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اوضاع امنیتی شرق ترکیه

1 (تمام متن سری است)

2 خلاصه: این پیام حاوی ارزیابی اوضاع سیاسی و امنیتی شرق ترکیه است. دولت ترکیه برای کنترل

منطقه کردنشین شرق ترکیه از روش طعمه و شلاق استفاده می کند، یعنی به جلب همکاری رهبران و

مالکان پرداخته و حضور نظامی خود را نیز افزایش می دهد. در سالهای اخیر، این روش در نتیجه بروز

تمایلات سیاسی کردها، افزایش آگاهی نژادی و درگیری بعضی از جوانان تحصیلکرده حول و حوش

فعالیتهای انقلابی مارکسیستی، تجزیه طلبانه و تروریستی، بی تأثیر مانده است.

دولت اجویت در برخورد با وقایع شرق ترکیه «ملایمت» را پیشه خود ساخته و اجازه داده است، که

نظریات متخاصم ابراز شود و در ازای آن سعی کرده است سازمانهای حقوقی و اجرای قانون را نیز در

نقاط تقویت نماید. این «ملایمت برخورد» مورد حمایت رهبریت مهم ارتش ترکیه است، ولی کمالیستهای

محافظه کار و فرماندهان بعضی از واحدهای مستقر در شرق ترکیه را نگران کرده است، چون آنها مایلند که

مخالفین را با قدرت بیشتر سرکوب نمایند. با وجود اینکه فرماندهان نظامی نگران قیام تجزیه طلبانه

کردها هستند. ولی ما فکر نمی کنیم که گروههای رادیکال کرد ترکیه بخواهند با قدرت غالب ارتش ترکیه

در منطقه کردنشین مایل به مبارزه باشند. احتمالاً دولت ترکیه به «ملایمت برخورد» خود ادامه خواهد داد،

مگر اینکه در رهبریت سیاسی ترکیه تغییری پدید آید و یا پیروزی کردها در ایران تمامیت ارضی ترکیه را

به خطر افکند. (پایان خلاصه)

3 کردها اکثریت ساکنین استانهای شرق و جنوب شرقی ترکیه حدود 90 درصد جمعیت بعضی از

استانها از قبیل دیار بکر را تشکیل می دهند. از پنجاه سال قبل یعنی زمانی که دولت مدرن ترکیه تأسیس

گشت، دولت ترکیه توانسته است منطقه را با اتخاذ سیاستهایی از قبیل همکاری سیاسی و اقتصادی مالکین

کرد و رهبران قبیله ای کنترل کرده و حضور نظامی خود را افزایش بخشد. با وجود اینکه بسیاری از کردها

وارد زندگی سیاسی و اقتصادی ترکیه شده اند، ولی به منطقه کردنشین توجه نشده و میزان بیسوادی، درآمد

سرانه و سطح زندگی در آنجا خیلی ناچیز است و چون در اوائل جمهوری ترکیه کردها دست به انقلاب زده

بودند، دولت ترکیه نسبت به وفاداری کردها بسیار مردد است.

آنها همیشه با استفاده از قدرت نظامی موفق به برقراری صلح و سرکوب نهضتهای جدایی طلب

شده اند. سرمایه گذاری، ساختن مدارس و پیشرفتهای زیربنایی با نوعی کینه توزی توأم بوده و منطقه

مزبور از آناتولی غربی و مرکزی بسیار عقب افتاده تر است.

4 در سالهای اخیر، حزب جمهوریخواه خلق و حزب رستگاری، ملی به خاطر حمایت از افزایش

سرمایه گذاری و برنامه های اقتصادی مورد علاقه کردها واقع شده اند. کردها عنصر مهمی را در حمایت از

اجویت تشکیل می دهند. در ده سال گذشته، کردهای جوان تحصیلکرده نوعی بازگشت به خویش کرده و

از سیاستهای توأم با غفلت در منطقه آبا و اجدادی خود آگاه شده اند.بسیاری از آنها مارکسیسم انقلابی را

ص: 155

شعار خود ساخته که نوعی خطر برای دولت محافظه کار و ارتش ترکیه به حساب می آید، و علاوه بر این

بسیاری از آنها به سازمانهای ضربتی چپگرای رادیکال پیوسته اند و در درگیریهای تروریستی مشارکت

جسته و علنا خواستار تجزیه طلبی کردها گشته اند.

5 علیرغم احساسات ناسیونالیستی کردها و افزایش تقاضا برای کمکهای اقتصادی، نهضت کردهای

ترکیه راه زیادی را باید طی کند تا بتواند یک سیاست هماهنگ و یا یک جهت مشخص را پیشه خود سازد.

رهبران قبیله ای و زمین داران خود را با دولت سیاسی ترکیه همپیمان دانسته و غالبا هم پاداش این

وفاداری را دریافت می دارند.

گروههای چپگرای تندرو نیز که به نظر ما از حمایت مردمی برخوردار نیستند، دائما در معرض

انشعاب بوده و با یکدیگر در مبارزه هستند.

6 در سال گذشته، دو واقعه مهم تأثیر فاحشی بر تصورات ترکیه از وقایع استانهای شرقی به جای

گذاشت:

الف) ایران: عدم موفقیت خمینی در تحکیم قدرت به دنبال انقلاب موفقیت آمیز خود و شیوع جنگ

داخلی در استانهای کردنشین موجبات نگرانی سیاسی ترکها را فراهم آورده است. این تصور که رژیم

ضعیف ایران ممکن است مجبور شود به کردهای ایران مقداری خودمختاری بدهد و یا یک دولت کرد

مستقل ممکن است ظهور نماید، موجبات نگرانی عمیق را فراهم آورده است.

ب) افزایش آگاهی نژادی: نگرانی ترکیه در مورد وقایع استانهای شرقی بخصوص در اثر افزایش

آگاهی نژادی در ترکیه و بخصوص در بخش شرقی شدت بیشتری یافته است. بسیاری از ترکها معتقدند که

دولت اجویت با تحمل ابراز عقاید متخاصم موجب می شود که مشکلات ترکیه در زمینه امور نژادی بیشتر

شود. با وجود اینکه نخبگان ترکیه نیز به هیچ وجه از خلوص نژادی برخوردار نیستند، ولی همه آنها

فرضیه «ترک بودن» آتاتورک را به عنوان شیرازه اتحاد گروههای فرهنگی و نژادی مختلف کشور خود

می نگرند. بسیاری از این نخبگان به ما گفته اند که می ترسند این آزادی ابراز کرد بودن و اعتراف به این

حقیقت که کردها از نظر جغرافیایی و نژادی ممتاز هستند، موجبات تجزیه ترکیه را فراهم آورد. نگرانی

خبرگان طرفدار آتاتورک در سخنرانی پیروزی 30 اوت پرزیدنت کوروتورک که در آن وی اخطار کرده

است که «سران تجزیه طلب به زودی سرکوب خواهند شد» نشان داده شده است.

7 کاهش تدریجی احترام برای کارآیی دولت ترکیه در سالهای اخیر در نتیجه مشکلات سیاسی و

اقتصادی داخلی کشور نیز از همین میزان اهمیت برخوردار است. این پدیده را در همه نقاط کشور می توان

به چشم دید. گرچه مناطق غربی و مرکزی نیز توأم با شورش بوده است، ولی تقویت حضور رسمی در

شرق مشروعیت دولت ترکیه را به زیر سؤال کشیده است.

در گذشته اعمال قدرت توسط مقامات ترکیه و ارتش کشور در شهرها و شهرکها بیشتر بود و در مناطق

روستایی چندان شدت نداشت. با ضعف کلی اختیارات مدنی، به خصوص سیاسی شدن پلیس و

بوروکراسی ترکیه، گروههای ضربتی چپگرای رقیب از قبیل آپوکولار، سیوانسیلار، و دیگران توانسته اند

به طور موقت مناطقی را که خارج از حیطه اختیارات روزمره مقامات ترکیه بوده تحت کنترل درآورده و از

مردم در ازای حراستی که به عمل می آورند، پول دریافت نمایند. فعالیت این گروهها از نظر منطقه ای

وزمانی محدود است، لیکن ظهور آنها و گرایشهای، مارکسیستی انقلابیشان و شعارهای

ص: 156

تجزیه طلبانه شان، واحدهای نظامی را که مسئول حفظ قانون ترکیه در این نقاط کردنشین هستند، نگران

کرده است.

8 پاسخ دولت اجویت به افزایش آگاهی نژادی کردها و ظهور احساسات ناسیونالیستی شبه نظامی،

بردباری، اتکاء شدید به شرایط قانونی و تقویت نیروهای مجری قانون در آن نقاط بوده است. این

«ملایمت برخورد» حاکی از تعهدات دموکراتیک اجتماعی اجویت و وابستگی وی به نمایندگان کرد حزب

جمهوریخواه خلقی و مستقل برای حفظ اکثریت طرفدار خود در پارلمان است. همان طور که در گفتگوی

اخیر با سفیر اشاره شد (تلگرام مرجع ه) مقام عالی ارتش ترکیه یعنی ژنرال کنان اورن نیز مانند اجویت

خواستار ادامه یافتن «ملایمت برخورد» می باشد. با وجود اینکه اورن معتقد است که تأخیر اصلاحات

ارضی موجب شورش کردها شده است، ولی وی فکر می کند «مسئله» کردها در صورت امکان باید بدون

توسل به «جبر» حل گردد.

9 البته روش اجویت اورن چندان هم منحصر به فرد نیست و ما گزارشهایی را مشاهده کرده ایم که بر

اساس آنها بسیاری با این روش مخالف هستند. افسرانی که نظریات آنها در مورد اوضاع امنیتی شرق در

گزارش اطلاعاتی اخیر ضبط گردیده (مرجع ب) ظاهرا خواستار اعمال روشهای سنتی و تند می باشند.

آنها معتقدند که اگر نتوان اعمال قدرت مطلق نمود، کنترل کاملاً از دست خارج خواهد گردید. شرح آنها از

اوضاع امنیتی بدون شک تحت تأثیر عقاید آنها در مورد نحوه کنترل است، ولی کاملاً در نقطه مقابل

نظریات اجویت اورن قرار دارد.

10 به نظر ما حداقل در کوتاه مدت امکان آن وجود ندارد که نهضت ناسیونالیستی کرد بتواند انقلابی

را در ترکیه به وجود آورد. هنوز شرایط برای این کار مناسب نیست. نهضت ناسیونالیستی که کوچک و

تجزیه شده است. تعداد نیروهای نظامی ترکیه در شرق نیز بسیار زیاد است. گروههای رادیکال کرد

احتمال دارد که در محاسبه نیرو، ضعف و مصمم بودن ارتش ترکیه راه خطا بروند، ولی امکان آن نیز بسیار

ناچیز است.

11 به نظر ما دولت ترکیه سعی خواهد کرد «ملایمت برخورد» اجویت را دنبال نماید. در صورتی که

اجویت در ماههای آتی سقوط نماید و یا وقایع ایران و عراق موجب از بین رفتن این «ملایمت برخورد»

شود ارتش ترکیه به منظور حاکمیت ترکیه و سرکوب نیروهای منطقه اقداماتی انجام خواهد داد. به نظر ما

این تلاش توأم با اقدامات شدید و خالی از تبعیض خواهد بود و احتمالاً در کوتاه مدت سبب از بین رفتن

مخالفت و مخفی شدن رادیکالها خواهد گردید. ولی در دراز مدت بهترین راه حل تسریع پیشرفت

اقتصادی در شرق ترکیه است تا در شاخصهای اقتصادی این بخش همیشه در انتهای فهرست اقتصادی

مهم قرار نداشته باشد.اسپیرز


نظریات تورگوت اوزال، رهبر حزب رستگاری ملیپ

ص: 157

سند شماره (33)

تاریخ: 26 شهریور 135817 سپتامبر 1979 طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزیر امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: نظریات تورگوت اوزال، رهبر حزب رستگاری ملی

1 تمام متن خیلی محرمانه است.

2 خلاصه: این یک پیام اطلاعاتی است و به هیچ گونه اقدامی نیازمند نیست. تورگوت اوزال رهبر

حزب رستگاری ملی معتقد است، که اجویت در انتخابات آینده دارای وضع بهتری خواهد بود، لیکن به

هرحال دولت وی سقوط خواهد کرد. اوزال معتقد است که ائتلاف حزب رستگاری ملی و PRP(حزب

جمهوریخواه خلق) امکان پذیر نیست. اگر رهبر حزب عدالت یعنی دمیرل نخواهد قدرت را به دست گیرد

اوزال معتقد است که دولتی مرکب از تکنیسینها امور را در ترکیه به دست خواهد گرفت. اوزال می گوید که

اوضاع امنیتی بخصوص در نقاط کردنشین خیلی بدتر از آن چیزی است که دولت توصیف می کند. وی

فکر می کند که روش «معتدل» برخورد با مخالفین کرد سرانجام منجر به اغتشاشات جدی نژادی می گردد.

(پایان خلاصه)

3 در مروری بر صحنه سیاسی ترکیه با مشاور سیاسی، تورگوت اوزال، رقیب اربکان رهبر حزب

رستگاری ملی اظهار بدبینی می نمود. وی معتقد است که در انتخابات آینده وضع اجویت بهتر خواهد شد،

ولی دولت وی نخواهد توانست در دوران بعد از انتخابات دوام بیاورد. اوزال در این مسئله که رهبریت

نیرومند مورد نیاز ترکیه وجود ندارد، که بتواند مشکلات سیاسی و اقتصادی داخلی آن کشور را حل نماید

اظهار نگرانی کرد.

4 اوزال گفت که امکان ندارد که حزب رستگاری ملی با اجویت به ائتلاف دست بزند. او با این مسئله

مخالف است و معتقد است که نیمی از 24 عضو حزب رستگاری ملی گروه پارلمانی با وی در این امتناع

همگام خواهند شد. وی گفت حتی اگر اربکان بتواند نیم دیگر حزب رستگاری ملی را با اجویت ائتلاف

دهد باز هم وضع توأم باثبات نخواهد بود و اوزال فکر نمی کند که اجویت بتواند 226 رای لازم را به دست

بیاورد.

5 اوزال می گوید که به نظر او هدف حزب عدالت یعنی برگزاری انتخابات جدید موضوع مناسبی

نیست و فکر می کند که در پارلمان اکثریتی در حمایت از این هدف وجود ندارد، خصوصا اینکه حزب

جمهوریخواه مترقی و حزب رستگاری ملی با این مسئله مخالف هستند.

6 اوزال شخصا ترجیح می دهد که دولتی تحت رهبری دمیرل از حزب عدالت و با حمایت حزب

رستگاری ملی و حزب NAP ترکیه تشکیل شود. اوزال فکر می کند که شرکاء جبهه ملی پیشین دمیرل

ممکن است متقاعد باشند که بدون شرکت در دولت وی، از او حمایت نمایند. در همان حال، اوزال می گوید

که سقوط اجویت سبب ایجاد بی نظمی در حزب جمهوریخواه خلق گردیده و باعث می شود که این حزب

نتواند خطری علیه ثبات دولت به شمار آید. ولی در حال حاضر دمیرل حاضر نیست قدرت را در دست

گیرد.

7 اوزال معتقد است که تحت این شرایط و پس از این بحرانهای کنونی دولتی حکومتی متشکل از

ص: 158

تکنسینها امور را به دست خواهند گرفت. او شخصا این روش را دوست ندارد ولی فکر می کند که به عنوان

یک اقدام موقت تا انتخابات سال 1981 ضروری باشد. اوزال می گوید اگر در این دولت افراد مناسبی

انتخاب شوند، این دولت خواهد توانست بیش از هر دولت سیاسی با مشکلات اقتصادی و خشونتهای

سیاسی دست و پنجه نرم کند. اوزال از نحوه مبارزه اجویت با خشونتهای سیاسی انتقاد می کرد و می گفت

اظهارات وی در مورد اوضاع امنیتی اغراق آمیز بوده است. اوزال با یادآور شدن اغتشاشات موجود در

راه پیماییهای انتخاباتی گفت احترام مردم نسبت به اختیارات و حاکمیت دولت بسیار کاهش یافته است.

8 او همچنین از افزایش آشوب در مناطق کردنشین و برخورد بین کردها و ترکها در نقاط دیگر ترکیه

اظهار نگرانی نمود . وی گفت برخورد «معتدل» اجویت با مخالفین کرد که اکثرشان چپگرا هستند اشتباه

بسیار بزرگی است و در آینده مشکلات جدی به بار خواهد آورد. اوزال گفت اجویت اصولاً با انگیزه های

سیاسی کار می کند. وی فکر می کند که اگر روش خشن تری در پیش گیرد از حمایت نمایندگان کردها

محروم شود و در نتیجه موجبات سقوط زودتر از موعد مقرر دولت خود را فراهم می آورد.اسپیرز


نماینده حزب چپگرای جمهوریخواه خلق پیرامون انتخابات و...پ

سند شماره (34)

تاریخ: 30 شهریور 21 سپتامبر 1979طبقه بندی: سری

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: نماینده حزب چپگرای جمهوریخواه خلق پیرامون انتخابات و

وضع امنیتی شرق ترکیه اظهارنظر می نماید

1 تمام متن سری است.

2 این یک پیام گزارش است و به اقدامی نیاز ندارد.

3 خلاصه: نماینده میانه رو حزب جمهوریخواه خلق چپگرا، سمیح اریدیز، در گفتگویی در 18

سپتامبر اظهار داشت که اگر در انتخابات اجویت شکست بخورد، تعجبی نخواهد کرد. اریدیز ادعا می کند

که چپگرایان کرد سعی دارند ارتش ترکیه را تحریک نمایند تا موجب تعارض سیاسی گردند و کردهای

مخالف مورد حمله واقع شوند، چون فکر می کنند که این مسئله کردهای نامتعهد را به تند روی وادار

خواهد کرد. اریدیز به مذاکرات دفاعی آمریکا و ترکیه نیز اشاره ای نمود (پایان خلاصه)

4 انتخابات: سمیح اریدیز نماینده حزب جمهوریخواه خلق ترکیه در آنکارا (حفاظت شود) در گفتگو

با مقام سفارت (کریستی) در 18 سپتامبر از ادامه پیش بینی در مورد انتخابات آینده امتناع ورزید. وی

صریحاً اظهار داشت که اگر دولت پس از انتخابات 14 اکتبر سقوط کند نه متعجب می شود و نه نگران. با

این وصف وی فکر می کند که انتخابات ملی طبق برنامه در سال 1981 برگزار خواهد گردید.

5 امنیت انتخابات: هنگام اظهار نظر پیرامون امنیت انتخابات اریدیز خاطر نشان ساخت که در پایان

هفته آنکارا، را ترک خواهد کرد تا برای حزب جمهوریخواه خلق در ایالات یوزکات به مبارزات

انتخاباتی دست بزند. اریدیز اعتراف کرده که علت اینکه وی برای کار در ایالت یوزکات توسط قرارگاه

حزب جمهوریخواه خلق برگزیده شده، این است که بارهبریت حزب در دومین اجلاس سالانه حزبی در

ماه می سال کنونی آشکارا مخالفت ورزیده است. هیچ کس از انجام مبارزات انتخاباتی در ایالات

ص: 159

یوزکات خوشش نمی آید و این کار برای سیاستمداران حزب جمهوریخواه خطرهای امنیتی جدی به بار

خواهد آورد. چون ایالت یوزکات تعداد قابل ملاحظه ای شبه نظامی حزبی دارد، اریدیز نگران امنیت

شخصی خود در طول 25 روز مبارزه انتخاباتی می باشد. معذالک او به حزب وفادار است و حاضر است

این خطر را به جان بخرد.

6 اوضاع شرق ترکیه: طبق اظهارات اریدیز رادیکالهای کرد با استفاده از فنون کلاسیک انقلابی در

جنوب شرقی ترکیه می خواهند وضعی را به وجود آوردند که در نتیجه آن نیروهای مسلح ترکیه به مداخله

سیاسی و از بین بردن نهضت ناسیونالیستی کردها مبادرت ورزند. اریدیز گفت هدف گروههای تندرو کرد

این است که ارتش اقدامات شدیدتری را انجام دهد چون فکر می کنند که با این کار می توانند کردهای

نامتعهد را وادار به تندروی بنمایند.

7 اریدیز می گوید که شوروی حداقل از یکی از این گروهها یعنی آپوکولار پشتیبانی می نماید. وی در

ادامه گفت طبق شواهد موجود مداخله شوروی در امور داخلی ترکیه افزایش یافته است. گرچه اریدیز

آمریکا را آشکارا متهم به مداخله ننمود، ولی پس از ابراز اطمینانهای مقام سفارت او نیز مطمئن شد که

آمریکا از سیاست «عدم مداخله» در مورد مسئله کردها استفاده می کند.

8 اریدیز گفت نگران این است که مبادا کردهای تندرو موفق شوند موجبات اشغال نظامی

راستگرایانه ای را فراهم سازند. اریدیز گفت که این دولت در از بین نبردن آثار ناسیونالیسم کردی به طرز

غیر دموکراتیک و با گشاده دستی عمل می کند و ظهور این چنین دولتی نوعی عقب نشینی و شکست برای

دموکراسی ترکیه به حساب خواهد آمد.

9 از نظر اریدیز، یک نهضت تجزیه طلب کردی نمی تواند موفق شود. ولی اگر ده سال قبل چنین

نهضتی پدید می آمد احتمال موفقیت آن بیشتر می شد. ولی دیگر زمان برای موفقیت نهضت ناسیونالیستی

کردها مناسب نیست و اکثر کردها و علاوه بر آن رهبران سازمانهای رادیکال کرد نیز این واقعیت را

دریافته اند. معذالک وی معتقد است که بعضی از گروههای کرد به فعالیتهای تجزیه طلبانه خود برای

بی اعتبار کردن رژیم دموکراتیک ترکیه ادامه می دهند.

10 اریدیز گفت اگر تاکتیکهای چپگرایان کرد با موفقیت روبرو شود، هر رژیم تحت حمایت نظامی

مانند رژیم جونتای یونان به عنوان وسیله و مخلوق آمریکا شناسایی خواهد گردید. با اظهار نگرانی از

اینکه یک اقدام نظامی در افق سیاسی ترکیه صورت گیرد، وی سؤال کرد که آیا حقوق بشر آمریکا برای

چنین دولتی که سابقه خوبی در رعایت حقوق بشر ندارد مشکلاتی فراهم خواهد کرد یا خیر؟ هنگامی که

مقام سفارت پاسخ داد که اقدام نظامی خالی از دردسر نیست و دولت آمریکا نیز از چنین حرکتی حمایت

نخواهد کرد، اریدیز گفت که لازم است دولت آمریکا این مسئله را مستقیما با رهبریت ارتش ترکیه درمیان

بگذارد.

11 مذکرات دفاعی: با اشاره مختصر پیرامون مذاکرات دفاعی ترکیه و آمریکا، اریدیز گفت که

سیاستمداران حزب جمهوریخواه خلق در مورد این مذاکرات اطلاعاتی کامل دارند. وی خصوصا یادآور

شد که از مذاکره میان وزیر خارجه آکان و معاون وزیر دفاع سیینا و سفیر اسپیرز (آنکارا 6832) اطلاع

دارد که در آن آکان اظهار داشته است که ترکیه یک «مورد خاص» است و آمریکا می تواند یک برنامه پنج

ساله کمک مالی را نیز در صورت تمایل در قراردادها بگنجاند.

ص: 160

12 اظهار نظر: اریدیز 32 ساله رهبر اصلی جناح چپگرای جوانان حزب جمهوریخواه ملی است

اعضای آن در اواخر سالهای 1960 یعنی هنگامی که اجویت دبیر کل حزب جمهوریخواه گردید و آن را به

چپ متمایل گردانید و جذب آن شدند. و چون از عملکرد حزب جمهوریخواه تحت رهبری حامیان

اجویت به نام «جهان سومی ها» ناراحت بودند، اریدیز و تعدادی از سیاستمداران حزب در اوائل سال

کنونی، از رهبریت حزب جدا شده و به همکاری با ماشین سیاسی مستقر در استانبول وزیر تعاون و روستا

یعنی علی توپوز مبادرت ورزیدند. و به علت اختلاف وی با رهبریت حزب، اریدیز موقعیت خود را در

هیئت مدیره حزب در اجلاس ماه می از دست داد. او دیگر درگیر امور اداری حزبی نیست ولی ظاهرا از

مواضع حزب پیرامون مسائل داخلی و خارجی به خوبی مطلع می باشد. اریدیز در سال 1978 و از طریق

یک بورسیه بین المللی آمریکایی موفق شد به آمریکا سفر کند.

13 اظهارات اریدیز در مورد مقاصد گروههای رادیکال کرد احتمالاً نشانگر نگرانی وسیع اعضای

چپگرای حزب جمهوریخواه است در همین رابطه وی از برخورد به اصطلاح «میانه رو» اجویت در قبال

استانهای جنوب شرقی ترکیه به عنوان نوعی مصالحه برای جلوگیری از به خطر افتادن امنیت در منطقه

یاد می کند و اظهار اطمینان می کند که این کار سبب شده است که از تندروی کردهای تجزیه طلب نیز

جلوگیری به عمل آید.اسپیرز


نظریات ترکیه در مورد روابط ایران و آمریکاپ

سند شماره (35)

تاریخ: 6 مهر 135828 سپتامبر 1979 طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: نظریات ترکیه در مورد روابط ایران و آمریکا

1 (تمام متن خیلی محرمانه است)

2 پیام اطلاعاتی

3 در هنگام ملاقات مقام سیاسی سفارت در مورد مسائل دیگر در 28 سپتامبر، سرپرست بخش

خاورمیانه ای وزارت امور خارجه آلپ کارا اعثمان اوغلو در مورد اوضاع سفارت آمریکا در تهران سؤال

نمود. وی با یاد آور شدن سردی اخیر در روابط بین شوروی و ایران از آمریکا خواست که با استفاده از

فرصت در تقویت روابط خود با ایران تلاش نماید.

وی گفت اگر آمریکا در حال حاضر نمی خواهد سفیری به ایران بفرستد، حداقل یکی از «مقامات عالیرتبه

» را برای دیدار دوستانه به این کشور بفرستد. وی گفت سفیر یانگ انتخاب مناسبی در این زمینه است،

چون او در این بخش از جهان از شهرت و اعتبار خاصی برخوردار است.

4 اظهار نظر: کارا عثمان اوغلو که یکی از رابطین مطلع و صمیمی سفارت است اظهار داشت که

گفته های وی بیش از یک اظهار نظر شخصی است.اسپیرز


نقطه نظرات ترکیه در مورد دولت ایرانپ

ص: 161

سند شماره (36)

خیلی محرمانه مکان و زمان: سفارت آمریکا 19 مهر ماه 1358 11 اکتبر 1979

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: تورگوت تولومن سفیر ترکیه

ویلیام دارتی، مقام سیاسی

موضوع: نقطه نظرات ترکیه در مورد دولت ایران

در ملاقات با سفیر ترکیه در سفارت آمریکا در تاریخ 19 مهرماه وی قبل از سوار شدن به اتومبیل خود

نکات ذیل را در مورد دولت ایران مطرح نمود که به گفته خودش از طریق منابع موثّق دولتی به آن پی برده

است:

پس از تصویب قانون اساسی جدید، یزدی سعی خواهد کرد نخست وزیر ایران بشود.

یزدی، چمران، قطب زاده و یک نفر دیگر (احتمالاً طباطبائی) در لبنان آموزش دیده اند و در محافل

عالی ایران به عنوان هیئت حاکمه به رسمیت شناخته شده اند.

یزدی شخصاً چمران را به عنوان وزیر دفاع برگزیده است.

خمینی به رهبران غیر مذهبی دیگر مانند «هیئت حاکمه» بیش از رهبران مذهبی چون بهشتی که به

روایتی از وی متنفر است، اعتماد دارد. اظهار نظر: نکات بالا با وجود جالب بودن، جای تعمق بسیار دارد.

هیئت حاکمه سرانجام جای روحانیون را در دولت خواهد گرفت.


گفتگوهای دو جانبه وزیر خارجه (آمریکا) با وزیر خارجه ترکیهپ

سند شماره (37)

تاریخ: 24 مهر 135816 اکتبر 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.به: سفارت آمریکا در آنکارا

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

گفتگوهای دو جانبه وزیر خارجه با وزیر خارجه ترکیه: مسائل بین المللی

1 (تمام متن خیلی محرمانه است).

2 تلگرام مرجع جنبه های مدیترانه شرقی گفتگوهای دوجانبه وزیر خارجه ونس با وزیر خارجه

ترکیه آکان را در تاریخ 4 و 5 اکتبر تشریح می نماید. این پیام حاوی مسائل دیگر مطرح شده در تاریخ 5

اکتبر است.

3 آکان خاطر نشان ساخت که دفتر ساف در آنکارا نیز در همین روز (5 اکتبر) افتتاح خواهد گردید.

وی گفت که کشورهای عربی از ترکیه خواسته اند که با اسرائیل قطع رابطه نماید، ولی وی اطمینان داد که

اجازه نخواهد داد چنین واقعه ای رخ دهد. وی گفت که نمایندگان ساف از وی خواسته اند که دو مسئله را

پاسخ گفته و یک نکته را به شرح زیر با وزیر خارجه در میان بگذارد:

الف) منظور آمریکا از اینکه تا دو ماه دیگر در مورد خاورمیانه تصمیمی اتخاذ خواهد شد چیست؟

ب) موضع آمریکا در قبال تمامیت ارضی لبنان چیست؟

ج) ساف مایل است به طور رسمی و غیر رسمی با وزیر خارجه تماس برقرار سازد.

در مورد نکته آخر آکان گفت آنکارا می تواند محل این ملاقات باشد و خود او نیز به عنوان کانال ارتباطی

عمل خواهد کرد.

ص: 162

4 وزیر خارجه گفت که ساف از طریق کشورهای دیگر نیز پیامهای مشابه این نکات را برای وی

فرستاده است. به نظر ما در روند صلح خاورمیانه بر اساس موافقت نامه های کمپ دیوید گامهایی برداشته

خواهد شد که منجر به حل کامل تمام جنبه های مسئله خاورمیانه بشود. عنصر اولیه قرارداد سینا است.

عنصر دوم برخورد با مسئله فلسطینیها از طریق مذاکرات به اصطلاح «خود مختاری» است. واضح است

که وضع کرانه غربی و نوار غزه مسائل مهمی را پدید آورده است، و ملت فلسطین نیز باید در راه حل نهائی

شرکت داشته باشند و آنچه هم اکنون انجام می شود، با این روند مغایرت ندارد. مسئله دیگر این است که

چه زمانی موضوع خود مختاری با دیگر عناصر راه حل تداخل پیدا خواهد کرد.

5 وزیر خارجه گفت در مورد لبنان باید سعی کنیم بیش از آتش بس ظریف کنونی ایجاد ثبات نماییم.

فرصتهایی پیش آمده که می توان از طریق آنها به این هدف نائل آمد و بد نیست که به مرحله آزمایش

گذارده شوند.

6 در مورد ایران، آکان گفت ترکیه وقایع ایران را به خصوص در رابطه با مسئله کردها زیر نظر گرفته

است. وی گفت تلاش هر قدرت بزرگ یا قدرت کوچکی چون اسرائیل برای بر هم زدن تعادل منطقه

خطری علیه صلح و ثبات به شمار رفته و بازی با آتش تلقی می گردد. ترکیه از تمامیت ارضی ایران حمایت

می کند و امیدوار است با دولت کنونی که ضد مارکسیست و ضد شوروی است همکاری نماید. علاوه بر این

مایل است، با دیگر ملل دموکراتیک نیز همکاری نماید آکان گفت وی شخصا با وزیر خارجه یزدی روابط

صمیمانه ای برقرار کرده است.

7 وزیر خارجه گفت آمریکا نیز کاملاً معتقد است که نیروهای بیگانه نباید در امور داخلی ایران

مداخله نمایند. ما به شوروی اطلاع داده ایم که مداخله نیروهای خارجی وضع خطرناکی را به وجود

خواهد آورد. همین موضوع را به ایرانیها نیز اطلاع داده ایم. البته فکر نمی کنیم که آنها حرف ما را باور کنند.

آنها هنوز هم فکر می کنند که ما در مسائل کردستان دخالت داریم.

وزیر امور خارجه گفت این مسئله اصلاً صحت ندارد. وزیر خارجه در ادامه گفت ما آماده ایم تا برای

ایجاد روابط دوستانه بین دو کشور همکاری نماییم. از نظر وزیر خارجه مسائل موجود بین دو کشور مانند

قراردادهای تجاری جزئی و کم اهمیت هستند. البته باید بتوان این اختلافات را ریشه کن کرد و تصمیمات

سیاسی لازم را جهت ایجاد روابط حسنه اتخاذ نمود. آمریکا انقلاب را به عنوان یک واقعیت می پذیرد و

آماده همکاری رژیم کنونی می باشد.

8 در مورد صحرای غربی وزیر خارجه ونس گفت که وی به الجزایر و مراکش گفته است که در این

مسئله آمریکا دخالتی ندارد. ما خواستار ایجاد روابط حسنه با هر دو کشور هستیم، به عنوان دوست هر دو

کشور از آنها خواسته ایم که این مسئله را قبل از آنکه خطرناکتر شود بین خود حل نمایند. ما امیدواریم که

این دو کشور به مذاکره همت ورزند. وزیر خارجه آکان گفت دورنمای آغاز گفتگو بین الجزایر و شاه حسن

بسیار ضعیف و مأیوس کننده است. وزیر خارجه آمریکا گفت امیدوار است این طور نباشد و اظهار داشت

که با وارد کردن طرفین دیگر گفتگوهای دوجانبه آغاز خواهد گردید.

9 آکان گفت وی سعی کرده است با استفاده از کانال رومانیها بین کره جنوبی و شمالی میانجگیری

نماید. وی گفت امیدوار بود که با گردهم جمع کردن دو خانواده بتواند موجبات تفاهم بیشتر بین دو ملیت

کره ای را فراهم آورد. وزیر امور خارجه ونس گفت ما نیز با کشورهای متعددی که مایلند روابط حسنه بین

ص: 163

کره جنوبی و شمالی برقرار شود، این موضوع را در میان گذاشته ایم. ونس


اوضاع امنیتی شرق ترکیه

سند شماره (38)

تاریخ: 24 مهر 135816 اکتبر 1979طبقه بندی: سری

از: کنسولگری آمریکا در آدانابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اوضاع امنیتی شرق ترکیه

1 (تمام متن سری است)

2 خلاصه: نظریات اصلی مقام کنسولی در مورد امنیت شرق ترکیه در نتیجه سفری که به این منطقه در

تاریخ 2717 سپتامبر انجام داده، عبارتند از:

(1) ارزیابی پیشین سفارت آمریکا در آنکارا مورد تأیید است.

(2) حاکمیت مرکزی ترکیه کنترل را به دست گرفته است.

(3) ارتش ترکیه در شرایط حاضر می تواند شورشها را خاموش سازد، ولی دیگر نیروهای امنیتی قادر

به مبارزه مؤثر با تروریسم نیستند.

(4) فعالیت ارتش ترکیه در شرق و به خصوص در استان مرزی ایران و عراق به نام حکاری افزایش

یافته است.

(5) سیاست دولت مبنی بر تسریع گسترش اقتصادی و ملایمت برخورد مورد حمایت شدید مقامات

ترکیه و سیاستمداران کرد شرقی است و آنها معتقدند که مطبوعات غرب ترکیه در مورد مسائل امنیتی

شرق ترکیه مبالغه بسیار می کنند.

(6) افزایش کمکهای دولت برداشت محصول خوب در شرق مقداری امیدواری به وجود آورده است.

(7) سیاستمداران محلی معتقدند که اگر شورش تحت الحمایه روسها در کردستان ایران افزایش یابد

منطقه شرق دچار آن نخواهد گردید.

(8) گذشته از این رخدادها ما در آینده نزدیک منتظر بروز اعمال تروریستی هستیم و دولت مرکزی

منطقه را تحت کنترل دارد. (پایان خلاصه)

3 مقام اصلی به همراه همسر و دو کارمند ترک بخش اعظم استان شرق را که شامل شهرهای اورفا،

دیاربکر، سیرت، بیلتیس، تاتوان موس، وان، حکاری، و ماردین می باشد از 17 تا 27 سپتامبر مورد بازدید

قرار داد. در این نقاط ما با همه بجز یک فرماندار (معاون جانشین فرماندار) مصاحبه کردیم هشت شهردار

یک معاون شهردار، شش سیاستمدار، مستقل، حزب جمهوریخواه خلق، حزب رستگاری ملی و حزب

جمهوریت به استثناء دو نفر تمام سیاستمدارها یا کرد و یا از نژاد مختلط ترک و کرد بودند. با مقامات

امنیتی افسران ارتش و ژاندارمری ترکیه، و کارمندان نظامی آمریکا در دیار بکر و تعدادی از شهروندان

ترک صبحت کردیم. هدف ما این بود که ارزیابی دقیق از اوضاع امنیتی سیاسی شرق تهیه کرده و پاسخ

سؤالات سفارت آنکارا را بدهیم.

4 به طور کلی نتوانستیم مسئله مغایر با ارزیابی آنکارا 6660 بیابیم که در گزارشهای پیشین ما (آدانا

191187، وزارت امور خارجه 189) نیز آمده بود. قدرت مرکزی ترکیه کنترل را در دست دارد، و

ص: 164

اکثریت کردها خواهان یک کردستان تجزیه شده نیستند، و ارتش ترکیه نیز می تواند شورشها را خاموش

سازد، ولی قادر نیست با فعالیتهای تروریستی به نحو مؤثر مبارزه نماید.

5 متوجه شدیم که دولت مرکزی در استفاده از نیروهای ارتش «ملایمت برخورد» را پیشه خود

ساخته (ارتش و ژاندارمری در 5 حکومت نظامی و ژاندارمری در سه استان حکومت غیر نظامی). در

منطقه حکاری مجاور مرز ایران و عراق عملیات گشتی و دیگر فعالیتهای نظامی به دقت افزایش یافته

است. به نظر ما این فعالیتها برای کاهش قاچاق اسلحه و دیگر عملیات تجزیه طلبانه کردها در ورای

مرزها صورت می گیرد.

6 ما متوجه شدیم که دولت در سال گذشته از نظر اقتصادی کمکهای زیادی کرده است و شهرداریهایی

را که در نتیجه گسترش سریع شهرها آسیب دیده اند، از نظر مالی نجات داده است این کمکها و همراه با

برداشت خوب محصول سبب شده که مردم و مقامات امیدوارتر بشوند.

7 مقامات و سیاستمداران می گویند که مطبوعات غرب ترکیه درباره امنیت شرق ترکیه بسیار مبالغه

می کنند. چند فرماندار اظهار داشتند که این گونه شایعه پراکنی مطبوعات می تواند انگیزه ای برای حرکات

منفی امنیتی و کاهش سرمایه گذاری اقتصادی باشد (به گزارش آنکارا 7104 مراجعه شود).

8 در این استانها به انتخابات میان دوره ای بیش از استانهای غربی چشم دوخته شده و امکان بروز

خشونت در آنجا بیشتر است.

9 کلاً از اینکه طبق ارزیابی نتیجه گیری شده که گروه «چپگرای تجزیه طلب» توسط سازمانهای

سیاسی، قبیله ای و خانواده ها قدرتمند حمایت می شوند، تعجب کرده ایم. به طور مثال ما دریافتیم که

فعالیتهای آپوکولار «تجزیه طلب» بیشتر ناشی از رقابتهای خانوادگی و سیاستهای حزبی است.

10 احساسات تجزیه طلبی در دو جهت وجود دارد. جهت اول این است که این احساسات بیشتر

جنبه استقلال فرهنگی و کنترل محلی منابع در مراحل طرح و برداشت دارد و اکثریت کردها خواهان و

هوادار این اصول هستند، ولی به نحوی نیست که بخواهند به فعالیتهای تروریستی متوسل شوند. جهت

دوم این است که آنها خواهان استقلال سیاسی تحت رهبری یک دولت سوسیالیست هستند و بیشتر از

خشونت و شورش برای رسیدن به این هدف استفاده می کنند و بیشتر این گروهها فرصت طلب و انشعاب

یافته هستند.

روی هم رفته این گروهها بخش کوچکی از اجتماعات اینجا را تشکیل داده و تعداد هواداران آنها نیز

به ده درصد جمعیت این منطقه نیز بالغ نمی گردد. این گروهها را اکثرا خطرناک و تحت الحمایه روسیه

می دانند در مقام مقایسه شهرها و شهرکهای مورد بازدید به استثناء سیوارک اکثر شهرها آرام و روابط

تجاری مانند آدانا جریان داشت و مشکلات کردها چندان چشمگیر نبود که درست بر خلاف غرب ترکیه

است.

11 مدیران ترک استانها که سخت به کار مشغول هستند ظاهرا در سطح فرماندار معاونینی بسیار

حرفه ای هستند و فقط در سطوح پایین مقداری عدم کارآیی مشاهده می گردد. حتی بهترین فرماندارها نیز

درگیر سنتهای بوروکراتیک و سیاستهای قبیله ای و خانوادگی و پارتی بازی و فساد هستند. پلیس

ضعیف ترین رابط بوروکراسی استان است که در رأس هرم سرپرستان امنیتی استان و بعد از آن افراد نیمه

باسواد و پلیسهای کم حقوق قرار دارند. و رابطه خوبی نیز بین پلیس اطلاعاتی و ضد تروریسم وجود دارد.

ص: 165

احتمالاً گروههای تروریستی شرق نیز آنقدر رشد خواهند یافت که (الف) یا بوسیله گروههای دیگر جذب

شوند و یا (ب) به وسیله ارتش از میان برداشته شوند. ولی به طور کلی باید گفت که نیروهای امنیتی ترکیه

توانایی قابل ملاحظه ای دارند.

12 مهمترین پاسخ این مسئله در ژاندارمری نهفته است آنها اصولاً به کارهای پلیسی مشغول بوده و


کارهای اطلاعاتی در سطح استان انجام می دهند، و ترکها نیز برای افراد نظامی یونیفورم پوش احترام قائل

هستند و مهمتر از همه سیاست زده نیستند. آنها اصولاً در شرق ترکیه به کارهای پلیسی اشتغال داشته و اگر

آموزش و تجهیزات مناسب داشته باشند، می توانند اقدامات ضد تروریستی نیز انجام دهند. گذشته از این

ژاندارمری خواهر خوانده نامناسب ارتش ترکیه است و منابع در دسترس آن کافی نیست، و بیشتر

تجهیزات آن نیز قدیمی می باشد.

13 ملازمین امنیتی ما و فرمانداران در مقایسه با سفرهای قبلی خیلی کمتر بودند. ما و دیگر اعضاء

ترک که با ناراحتی به این سفر آمده بودند، در راه رفتن ها و به چاپخانه ها سر کشیدن دچار ناراحتی

نشدیم. سربازان ترک به مرخصی آمده در حالی که یونیفورم به تن داشتند با مردم آزادانه معاشرت

می کردند و همه آگهیها و تابلوی مغازه ها به زبان ترکی نوشته شده بود.

14 بسیاری از سیاستمداران و کردهای ترکیه ای که با ما صحبت کردند، از وقایع ایران طرفداری

می کردند ولی هیچ یک از آنها میل نداشتند از مرز گذشته و در کنار کردهای ایران مبارزه نمایند و نیز فکر

نمی کنند که حتی اگر قیام کردهای ایران با موفقیت رو به رو شود باز هم می تواند بر شرق ترکیه تأثیر

بگذارد. البته این حرفها خالی از سوءظن نیز نمی باشند، و ما فکر می کنیم که وفاداری کردها به ترکیه

چندان هم خالی از شک و تردید نیست. در صورتی که کردستان مستقل تحت الحمایه روسیه در ایران پا

بگیرد و از طرف مرز نیز اسلحه به کردهای اینجا برسد، شورش کردهای اینجا نیز جنبه وسیعتری به خود

خواهد گرفت آشفتگیهای سیاسی و اقتصادی ممکن است دست به دست یکدیگر داده و گروههای

تجزیه طلب را متحد و آن را به صورت یک خطر جدی علیه ترکیه درآورد. گذشته از این وقایع دراماتیک،

ما علیرغم کنترل دولت مرکزی ترکیه منتظر افزایش فعالیتهای تروریستی در آینده نزدیک هستیم.



کتاب چهل و دوم

فلسطین (1)

ص: 166

ص: 167

فلسطین (1)

بخش اول: فلسطین (1)

ص: 168

ص: 169

بخش اول: فلسطین (1)

سخن در باب فلسطین و فلسطینیها بسیار گفته شده است. حدیث مظلومیت این ملت، حدیث کهنه ای

است که باید بر آن خون گریه کرد. قصه آوارگان فلسطین، سرزمینهای غصب شده، کشتارهای دسته

جمعی دیریاسین، کفرقاسم، صبرا و شتیلا، زندانیان اسیر در دست صهیونیستها و دیگر ستمهایی که بر این

مردم قهرمان و مقاوم رفته است هر یک دفتری است که برگ برگ آن سند استضعاف این ملت و جنایتهای

بی شمار صهیونیستها و حامیان امپریالیست آنهاست.

در این مقال مختصر بر آن نیستیم که سوار کلام را در این وادی بی انتها به حرکت درآوریم و در سوگ

این عزا مرثیه بسراییم. امت مسلمان و قهرمان ما به مسائل فلسطین آگاه است و همدردی خویش را قبل از

پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از آن در شعارها و حرکتهای خویش با این مردم آواره اعلام کرده و عزم

خویش را جزم کرده است که انتقام خون فرزندان اسلام را در سرزمینهای اشغالی از دشمن صهیونیستی

بگیرد. این امت آزادی قدس را جزء اهداف بنیانی و استراتژیک خویش اعلام کرده و بر سر این میثاق با

خون نشسته است. فرزندانش در جبهه های عزت و شرف عاشقانه با آرزوی آزادی مسجدالاقصی شهید

شده اند و می شوند و امام عزیز خمینی بت شکن فرموده اند:

«باید برای آزادی قدس از مسلسلهای متکی بر ایمان و قدرت اسلام استفاده و بازیهای سیاسی را که

از آن بوی سازشکاری و راضی نگهداشتن ابرقدرتها به مشام می رسد، کنار گذاشت.»

جوانان شهادت پیشه این امت نیز با لبیک گفتن به ندای امام بیدار دل، در آرزوی روزی هستند که با

شکست ارتش رو به زوال صدام، مهیای جهاد عظیم برای نابودی اشغالگران قدس شده و نماز را به امامت

خمینی کبیر در قدس به جای آورند انشااللّه

اما در اینجا شما را به شنیدن ماجرای فلسطین به روایت آمریکایی آن دعوت می کنیم. در لابلای اسناد

به جامانده در لانه جاسوسی به اسنادی برمی خوریم که مجموعه خبرها، تحلیلها و شرح ملاقاتهای

مقامات آمریکایی و همپالکیهای آنها است که در آنها موضوع مسئله فلسطین است.

در این اسناد به پشتیبانی همه جانبه آمریکا از اسرائیل برمی خوریم که نیازی به شرح و بسط آن دیده

نمی شود. این موضوع به صورت کامل در کتابهای شماره های 11، 19، 36 نمایانده شده و از خوانندگان

محترمی که مایل به تحقیق در این زمینه می باشند، دعوت می کنیم به آن کتابها از انتشارات «دانشجویان

مسلمان پیرو خط امام» مراجعه نمایند.

ص: 170

در این اسناد می بینیم که جنایتکاران آمریکایی که بوق و کرنای حقوق بشرشان گوش فلک را کرده

است، چگونه بر اشغال سرزمینهای فلسطینی صحه گذاشته و علنا ظالم را تأیید و مظلوم را به ستم پذیری

فرا می خوانند. در اسناد به نقل از کارتر رئیس جمهور مخلوع آمریکا که سیاست خویش را طرفداری از

حقوق بشر، اعلام کرده بود می بینیم که:

«ما هرگز خواستار تشکیل یک دولت فلسطینی نبوده ایم و قصد نداریم در این موضع خود تغییری پدید

آوریم.»

قاعدتا وضع و حال جنایتکاران جمهوریخواه که قداره را از روبسته اند به راحتی معلوم است. در

سندی دیگر آمریکاییها موضع خود را با وقاحت تمام این گونه اعلام می نمایند و فلسطینیها را به انظلام و

ستم پذیری فرا می خوانند:

«دولت آمریکا از تماس و مذاکره با ساف آن هم تا زمانی که این سازمان موجودیت اسرائیل را به

رسمیت نشناخته قطعنامه های 242 و 338 سازمان ملل را نپذیرفته است، امتناع می ورزد.»

در پایان این مقدمه، متن قطعنامه های 242 و 338 آورده شده است که از نظر شما خواهد گذشت.

قطعنامه 242 در 22 نوامبر 1967 (اول آذرماه 1346) یعنی پس از پایان تهاجم صهیونیستی به

سرزمینهای اعراب و اشغال اراضی بیشتر صادر شده است. صدور قطعنامه 338 نیز پس از پایان جنگ

رمضان 73 و شکست ارتش صهیونیستی صورت گرفته است که قطعنامه 338 نیز موضوع تازه ای نداشته

و عمدتا خواستار اجرای قطعنامه 242 شده است. اما نگاهی به مفاد قطعنامه 242 می افکنیم تا دریابیم که

اصرار و تلاش آمریکا برای قبولاندن این ظلمنامه به ساف چه بوده است؟

قطعنامه در ابتدا هدفش را تأمین امنیت و آرامش برای هر دولت در منطقه و لزوم تلاش در راه صلحی

عادلانه و پایدار برای تأمین آن امنیت اعلام می دارد. دولتهای عربی منطقه به هر صورت در امنیت زندگی

می کرده اند و باید دید که مخل این امنیت و آرامش چه چیزی بوده است؟ آیا سرطان صهیونیستی با غصب

ظالمانه اراضی به کمک حامیان غربی و شرقی اش این امنیت را برهم نزده است؟ چرا و چگونه است که

شورای امنیت سازمان ملل به جای محکوم کردن عامل ناامنی، تلاش برای تأمین امنیت آن دارد و آن

حمله وحشیانه و تهاجمی ژوئن 67 را محکوم نکرده و با تعبیر بیرنگ و بسیار ملایم «عدم قبول تصرف

اراضی از طریق جنگ» از کنار آن می گذرد؟ قاعدتا وقتی تنظیم کنندگان سیاست شورای امنیت و

تأمین کنندگان سلاح سرطان صهیونیستی یکی باشند جز این نمی توان انتظار داشت؟ با کمک سلاح،

اراضی غصب می شود و مسلمانان به خاک و خون کشیده می شوند و به یاری قطعنامه بر روی این جنایات

سرپوش گذاشته شده و امنیت برای متجاوز تأمین می گردد.

در چند سطر بعدی در قسمت 1 ب ، شورا خواستار شناسایی حاکمیت و تمامیت ارضی و استقلال

سیاسی هر دولت در منطقه می شود و پر واضح است که از این نمد کلاه برای چه کسی ساخته می شود و سر

چه کسی بی کلاه می ماند؟ سپس وقاحت قطعنامه نویسان بیشتر شده و پس از اینکه استقلال سیاسی

متجاوز را تأمین کردند، آن گاه قصد فراهم آوردن صلح در داخل مرزهای امن و شناخته شده را برای وی

می نمایند و بی شرمی را به نهایت می رسانند.

بعد دیگر این بررسی به برخورد قطعنامه با ملت فلسطین مربوط می شود. در قسمت 2ب، قطعنامه

لزوم مورد «نیل به یک راه حل عادلانه مسئله پناهندگان» را تأیید نموده است و تمام قضیه به همین جا ختم

ص: 171

می شود.

فاجعه آنچه بر فلسطین و فلسطینیها رفته است، فراموش می شود،هیچ صحبتی از حق و حقوق آنها

نمی شود، هیچ کس حتی اظهار تأسف به خاطر آنچه بر اینان رفته است، نمی کند و حتی یک کلمه برای

محکومیت عاملین جنایت گفته نمی شود و فقط، برای آنکه قطعنامه ظاهر وجیه المله و فریبنده خودش را

حفظ نماید، از یک ملت به عنوان «پناهندگان» یاد می شود و اینجاست که باید به آیه شریفه استرجاع پناه

برد. انااللّه و اناالیه راجعون.

و نتیجه آنکه آیا قطعنامه های 242 و 338 سازمان ملل به چیزی به جز به رسمیت شناختن موجودیت

صهیونیستی تأکید دارند و هدفشان چیزی به جز نادیده انگاشتن حقوق مسلم فلسطینیها است. آیا جنایتی

از این بالاتر وجود دارد که مظلوم را به تبعیت از ظالم فرا خوانند و او را وادارند که از حقوق حقه خویش

صرف نظر کند؟ چگونه کسی که زمین خویش را از دست داده است می تواند با غاصب زمین خویش از در

مصالحه درآید؟ مادران فلسطینی که خون فرزندانشان به خاطر آزادی وطنشان و لبیک به ندای اسلام بر

زمین ریخته است، چگونه می توانند با قاتلین آنها سازش نمایند؟ و اصولاً آمریکا به چه جرأتی فلسطینیها

را به این سازش دعوت می کند؟ این زمینه از کجا فراهم شده است و چه کسانی به آمریکا چراغ سبز نشان

داده اند، تا قدرت برخورد این گونه را با انقلاب فلسطین در خویش بیابد؟ می باید به دنبال عوامل انحراف

گشت و آنها را شناسایی کرد. و ما می توانیم با توجه به همین اسناد دریابیم که آمریکا به چه دلیل طمع در

این انقلاب نموده است و با تمام قوا بر آن شده است تا آن را به بیغوله سازش سوق دهد.

برای هر مسلمان در سراسر دنیا و برای هر فلسطینی به خصوص مسلم شده است که قدس را جز با

سلاح متکی بر ایمان نمی توان آزاد کرد. رمز پیروزی انقلاب فلسطین در مقاومت مسلحانه مبتنی بر

قدرت اسلام است و اشغالگران را جز با سرب داغ نمی توان به زانو درآورد.

آن توطئه گرانی که به ظاهر در رهبری انقلاب فلسطین قرار دارند و دل به بازیهای سیاسی بسته و به

تعبیر امام عزیزمان از اعمال آنها بوی سازشکاری و راضی نگه داشتن ابرقدرتها به مشام می رسد، کسانی

هستند که سرچشمه انحراف را باید در اعمال آنها جستجو کرد و چراغ سبز از جانب اینان برای آمریکا

روشن می شود. توجه فرمایید که عامل موفقیت در نظر آمریکاییها از زبان خود آنها چگونه است:

«عامل اصلی موفقیت توقف فعالیتهای تروریستی و مقاومت سازمان فتح در اسرائیل و ساحل غربی

است.»

و به دنبال آن:

«به هر حال ما مایلیم که بتوانیم فلسطینیها را به منظور ایجاد یک آتش بس دائمی آن هم از طریق

طرفین ثالث به همکاری راغب نماییم.»

به جای موضعگیری قاطع و کوبنده از جانب انقلاب فلسطین کسانی که به ناحق مسند رهبری آن را

اشغال کرده بودند دست به تلاشهای بسیار مبتذل و عاجزانه می زنند. اختیار خود را تمام و کمال در اختیار

غاصبین قرار داده و آن گاه به دنبال آن هستند که حقوق آنها در مذاکرات نادیده گرفته نشود:

«وی (نشاشیبی دبیر کمیته اجرائی ساف) گفت عرفات به سعودیها بیشتر متکی خواهد شد تا آنها بر

آمریکا فشار بیشتری وارد سازند تا حقوق فلسطینیها در حین مذاکرات نادیده گرفته نشود.»

آیا این سعودیها همان طرف ثالثی که آمریکاییها از طریق آنها می خواهند فلسطینیها را به همکاری

ص: 172

ترغیب نمایند، نیستند؟ و آیا فلسطینیها خود با پای خویش به تله ای که آمریکا بر سر راه آنها درست کرده

است نیفتاده اند؟

و در پی همین مسائل است که خود را آماده گردن گذاشتن به خفت بارترین پیمانها می نمایند و دبیر

کمیته اجرائی ساف این چنین اظهار نظر می کند که:

(«وی گفت ... ساف نخواهد توانست از اجرای قراردادی که با نظریه آمریکایی و مصری در زمینه

خودمختاری و استقلال مطابقت دارد، سرباز زند».

متعاقب همین برخوردهای سازشکارانه است که منش سیاسی عرفات باب میل آمریکاییها می شود و

با خشنودی اظهار نظر می نمایند که: «عرفات ظاهرا» در حال پی بردن به این مطلب است که تروریسم مانع

جلب حمایت دیپلماتیک در اروپای غربی و آمریکا خواهد شد.»)

این خیانتها به آرمان فلسطین هرگز قابل بخشش نیست و خائنین که بسیار نابجا امور اجرائی انقلاب

را به عهده گرفته اند به هیچ وجه شایستگی آن را ندارند که مقدرات انقلابی را تعیین کنند، که فرزندان آن

انقلاب شایستگی خویش را در عرصه های مختلف به ثبوت رسانیده اند. ملت فلسطین در طول 36

سال مقاومت سرسختانه خود نشان داده است که می تواند یک ملت مسلمان انقلابی باشد و لیاقت آزاد

کردن قدس را دارد و در این راه کوله باری از تجارب اندوخته و توانمندیهای فوق العاده ای نیز پیدا کرده

است که همگان به آن واقفند و آمریکاییها نیز به آن معترف.

در مجموعه اسنادی که تحت نام «تروریسم بین المللی» جمع آوری شده و در این کتاب عرضه

می شود، شما به راحتی اعتراف عاجزانه آمریکاییها را به تواناییها و امکانات فلسطینیها مشاهده می نمایید

و هراس آنها را از این همه توش و توان انقلابی به عیان می بینید، آشکارا دیده می شود که هرگاه تصمیمی به

مقاومت و تهدید منافع امپریالیزم و صهیونیزم گرفته شده است و در این راه سرمایه گذاری شده است،

چگونه خرمن هستی موجودیت صهیونیستی و حامیانش در معرض شعله های آتش قرار گرفته است. و

عجز و ناتوانی مستکبرین در مقابله با این مقاومتهای انقلابی قابل انکار نیست.

به راستی چه چیزی است که می تواند این توانمندیها و امکانات را در بازوان یک ملت زجر دیده

جمع آوری کرده و آنها را بسان پیکری واحد متحد کرده و مشت کوبنده آنها را بر فرق دشمنان فلسطین

فرود آورد؟ آیا این انتظار را از سازمانهای پراکنده که هر یک سر در آخور دولتی مرتجع یا به ظاهر انقلابی

دارند می توان داشت؟ آیا می توان انتظار داشت طرز فکری که کاسه تدلیس را پیش هر کس و ناکسی دراز

می کند، با شرافتمندی یک مسلمان انقلابی دست به یک کارزار همه جانبه علیه دشمنان ملت بزند؟

جواب مشخص است. در این اسناد شما عملکرد کشورهای مختلف را در رابطه با مسئله مطروحه

می بینید. از عراقی که گلوله هایش جز به نفع صهیونیزم و بر علیه ملت فلسطین شلیک نشده است تا

دولتهای مرتجع عربی که وابستگی مالی انقلاب فلسطین به آنها جز فاجعه برای آن به بار نیاورده است همه

و همه سنگهای بزرگی هستند که در این راه قرار گرفته اند و این ملت چاره ای ندارد جز آنکه هرچه

مصمم تر در راه پالایش از هر آنچه وابستگی است و چنگ زدن به ریسمان الهی و افراشتن دوباره پرچم

اسلامی مقاومت تا آزادی قدس و تمامی سرزمینهای اشغالی قدم بردارد. چرا که نتایج پیکار این گونه را

اکنون در جنوب لبنان مشاهده می کنیم. شیعیان لبنان فقط با اتکاء به اسلام و بدون شعارهای فریبنده

ناسیونالیستی که راه جز به بیراهه نمی برد، دست به مقاومت همه جانبه بر علیه اشغالگران زده اند و دیدیم

ص: 173

که چگونه با روحیه شهادت طلبی تجاوزگران را از بیروت بیرون راندند و فقط یک عمل انقلابی آنها لرزه

بر اندام آمریکاییهای قلدر انداخت و با فضاحت تمام به ناوهای خود پناهنده شدند.

راهی که این مسلمانان مخلص در پیش گرفته اند، بی شک همان صراط مستقیم الهی و طریق فلاح

است. دل خوش کردن به ناسیونالیزم عربی و دیگر طرز فکرهای انحرافی دردی را از ملت فلسطین دوا

نمی کند. این طرز فکر تاکنون حاصلی جز بی حاصلی به بار نیاورده است و فرزندان قهرمان این ملت راه

خویش را پیدا کرده اند و آن مقاومت اسلامی همه جانبه مبتنی بر روحیه شهادت طلبی و ایثارگری است

واین همان چیزی است که صهیونیستها و حامیان آنها بشدت از آن واهمه دارند و در نهایت شیشه عمر آنها

را همین سنگ خواهد شکست. در این اسناد به نقل از یک فرمانده نظامی صهیونیستی می بینیم:

«سرپرست فرماندهی شمال اسرائیل یعنی سرلشگر آویگداربن گال در تاریخ 18 مرداد 58 گفت که

اعراب جلیله یک غده سرطانی در بدن اسرائیل هستند.»

ما نیز با نظر این سرلشگر موافقیم. این سرطان سرانجام رگ و ریشه صهیونیستها و موجودیت کثیف

صهیونیستی را سوزانده و نابود خواهد کرد و ملت فلسطین با اتکال به خداوند تبارک و تعالی خواهد

توانست پرچم فلسطین آزاد را در قدس به اهتزاز درآورد و بیگمان امت شهید پرور ایران نیز در این جهاد

مقدس همان گونه که تا به حال نشان داده اند در کنار آنها خواهند بود.

به امید پیروزی نهائی اسلام و برافراشته شدن پرچم لااله الااللّه برفراز گیتی و ظهور امام عصر(عج).

و ما النصر الامن عندا... العزیز الحکیم

دانشجویان مسلمان پیرو خط امام


متن قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل متحد

متن قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل متحد

شورای امنیت(22 نوامبر 1967)

با اظهار نگرانی نسبت به اوضاع وخیم خاورمیانه با تأکید بر عدم قبول تصرف اراضی از طریق جنگ و

لزوم تلاش در راه صلحی عادلانه و پایدار که هر دولت در منطقه بتواند در امنیت و آرامش زندگی کند.

و با تأکید بیشتر بر این نکته که تمام دول عضو (ملل متحد) در قبول منشور ملل متحد تعهد نموده اند که

برطبق ماده 2 منشور اقدام نمایند.

1 تأیید می نماید که اجرای اصول منشور ملل متحد مستلزم برقراری صلح عادلانه و پایدار در خاور

میانه است که این صلح باید اجرای دو اصل زیر را در برداشته باشد:

الف: عقب نشینی نیروهای مسلح اسرائیل از سرزمینهایی که در مناقشه اخیر اشغال نموده است.

ب: خاتمه تمام ادعاها و حالت جنگ و احترام و شناسایی حاکمیت و تمامیت ارضی و استقلال

سیاسی هر دولت در منطقه و حق آن دولتها به زندگی در صلح در داخل مرزهای امن و شناخته شده که از

تهدیدات و یا اعمال زور آزاد باشد.

2 و لزوم موارد زیر را تأیید نماید:

الف: تضمین آزادی کشتیرانی از راههای آبی بین المللی در منطقه.

ب: نیل به یک راه حل عادلانه مسئله پناهندگان.

ج: تضمین غیرقابل نقض بودن (غیر قابل تجاوز بودن) سرزمین و استقلال سیاسی هر دولت در منطقه

ص: 174

از طریق اقداماتی از جمله تأسیس مناطق غیر نظامی.

3 از دبیر کل سازمان ملل متحد می خواهد که نماینده ویژه ای را به منظور نیل به توافق و کمک به

تلاشهای حل مسالمت آمیز و مورد قبول بر طبق مفاد و اصول این قطعنامه و برقراری تماس با دول ذی ربط

در خاور میانه اعزام دارد.

4 از دبیرکل می خواهد که پیشرفت تلاشهای نماینده ویژه را در اسرع وقت ممکن به شورای امنیت

گزارش کند.

قطعنامه 338 شورای امنیت سازمان ملل 22 اکتبر 1973

از سال 1967 تا اکتبر سال 1973 قطعنامه های سازمان ملل مؤید قطعنامه 242 شورای امنیت بوده

است. در تلاش برای پایان بخشیدن به جنگ چهارم خاورمیانه که در تاریخ ششم اکتبر 1973 بین اعراب

و اسرائیل درگرفت، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه زیر را تصویب نمود.

شورای امنیت

1 از تمام طرفین درگیریهای کنونی خواستار توقف آتش بس و اختتام تمام فعالیت های نظامی آن هم

12 ساعت پس از اتخاذ این تصمیم، در مواضعی که هم اکنون تحت اشغال آنهاست، می باشد.

2 پس از آتش بس از تمام طرفین می خواهد که قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل (1967) را

بطور کامل اجرا و رعایت نمایند.

3 تصمیم بر این گرفته است که دقیقا و همزمان با آتش بس مذاکراتی بین طرفین ذی ربط آغاز گردد تا

صلحی پایدار و عادلانه در خاور میانه برقرار شود.

منبع: سند سازمان ملل PR/73/29/(1973)

لازم به تذکر است که براساس قطعنامه 339 شورای امنیت سازمان ملل این سازمان موظف گردیده

است برای رعایت آتش بس ناظرانی را به منطقه اعزام دارد.


صدور روادید برای اردنیها و فلسطینیها

سند شماره (1)

تاریخ: 25 آذر 1350 16 دسامبر 71طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی

موضوع: صدور روادید برای اردنیها و فلسطینیها

1 این وزارتخانه از تلاشی که در جهت به قتل رساندن زید، ریفائی سفیر اردن در لندن صورت گرفت

مطلع شده است. ماجرا حدود ساعت 1 بعدازظهر 24 آذر ماه در نزدیکی سفارت اردن رخ داد. طبق

اطلاعات ما به ریفایی تنها جراحاتی جزئی وارد گردید، لیکن گلوله های بسیاری بر روی اتومبیل وی

شلیک شده بود. این رویداد که به دنبال قتل نخست وزیر تل در قاهره صورت گرفت، نشان می دهد که

فداییان تصمیم گرفته اند به کشتار شخصیتهای مهم دولت اردن ادامه دهند. بنا به گزارشات قبلی ، جناح

افراطی فتح اجرا کننده این طرحها می باشد.

2 بدین ترتیب ما در رابطه با سیاست صدور روادید خود افرادی را زیر نظر می گیریم که در گذشته و یا

ص: 175

حال با سازمانهای فلسطین مرتبط بوده اند. به زودی این موضوع تجدید و دستورات وسیعتری ارائه

خواهد گردید. در حال حاضر واحدها قبل از صدور روادید جهت اتباع اردنی و یا فلسطینی (به استثناء

مقامات دولت اردن) باید از سفارت آمریکا در امان تاییدیه ای دریافت دارند. علاوه بر این واحدها باید به

یاد داشته باشند که فداییان در گذشته نیز همواره با در اختیار داشتن پاسپورتهای سوری و الجزایری اقدام

به سفر می کرده اند.راجرز


تقاضا نامه های اعضای ساف

سند شماره (2)

تاریخ: 4 آذر 1355 25 نوامبر 1976طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی

موضوع: تقاضا نامه های اعضای ساف

1 اخیرا دو تن از اعضای سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) ویزا گرفته اند. صبری جیریس که در

تاریخ 4 دسامبر 1938 در جلیله متولد شده ، در نیکوزیا در تاریخ 16 مهرماه ویزا دریافت داشته است.

جیریس که اکنون به VLO افزوده شده است، ظاهرا دارای گذرنامه ای اصیل از سودان بود که آن را با نام

صبری الیاس گیراس با تاریخ و محل تولد 12 دسامبر 1928 خارطوم ، سودان ارائه کرده است. وی خود

را در آنجا مشاور حقوقی یکی از مراکز تحقیقاتی بیروت لبنان معرفی نموده است. روادید اعطا شده به وی

از نوع ب 12 می باشد تا بتواند به مدت یک ماه در نیویورک به سر برد. و از کتابخانه کنگره برای تحقیقات

خود استفاده کند.

2 حسام سرطاوی متولد سال 1931 در نابلس اردن نیز همراه جیریس سفر می کرده است. او نیز در

زمره VLO ها درآمده و وزارتخانه نمی داند که در چه زمان و از کجا رویداد را دریافت کرده است. از تمام

واحدها تقاضا می شود که به بایگانی روادید مراجعه کرده و ببینند که آیا کسی با نام سرطاوی، سیرطاوی یا

آرطاوی، یا سیطاوی تقاضای ویزا کرده است یا خیر. از واحدهایی که بایگانی آنها براساس ترتیب

تاریخی تشکیل یافته وزارتخانه تقاضای بررسی بیشتری دارد. به نظر می رسد که ویزای جیریس در 16

مهرماه صادر شده و وی اکنون وارد کشور شده است و احتمالاً همراه با سرطاوی این کار را انجام داده آن

هم در تاریخ 27 مهرماه . سرطاوی نیز احتمالاً با یک گذرنامه سودانی مبادرت به این کار کرده است.

3 تلاش جیریس و سرطاوی در زمینه بازگشایی یکی از دفاتر اطلاعاتی ساف در واشنگتن توجه

مطبوعات را جلب کرده و این سؤال را مطرح کرده است که چگونه اجازه ورود به آمریکا به آنها داده شده

است. روادید جیریس پایان یافته و گمان می رود که سر طاوی کشور سرطاوی کشور را ترک کرده است.

تمام واحدها باید متوجه باشند که سرطاوی، یا جیریس تحت همین نامها و نامهای دیگری باز هم تقاضای

ویزا خواهند کرد. جیرس ممکن است به صورت جیریوس یا جیرجیس نیز نوشته شود. اگر یکی از

واحدها تقاضانامه ای از طرف فردی مشابه با جیریس یا سرطاوی دریافت کرد، سریعا و در ابتدای عمل

موضوع را با وزارت خارجه درمیان می گذارد.رابینسون


راهنمای مربوط به تماسهای مقامات آمریکایی با ساف

ص: 176

سند شماره (3)

تاریخ: 27 اردیبهشت 1356 17 مه 1977طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی

عطف به: ژنو 3814 (کتبی)

موضوع: راهنمای مربوط به تماسهای مقامات آمریکایی با ساف

1 چند مورد مبنی بر تماس نمایندگان سازمان آزادیبخش فلسطین با مقامات آمریکایی خارج از

کشور مورد توجه وزارتخانه قرار گرفته است در این رابطه ، به نظر ما مفید است که به واحدهای مخاطب ،

سیاست دیرین آمریکا در رابطه با تماسهای بین مقامات آمریکایی و نمایندگان ساف یادآوری گردد.

2 همان گونه که سخنگوی وزارت خارجه در موارد بسیاری آن هم در سالهای گذشته اعلام کرده

است، سیاست آمریکا در قبال مقامات آمریکایی این است که از انجام و برقراری هرگونه تماس مستقیم و

مهم با نمایندگان ساف اجتناب ورزند. این سیاست تماس مستقیم وعده با دیگر سازمانهای وابسته به

ساف از قبیل گروههای فدایی چون فتح ، جبهه دموکراتیک خلق آزادیبخش فلسطین جبهه خلق

آزادیبخش فلسطین و غیره را نیز در بر می گیرد.

3 طرز برخورد کلی ما در رابطه با ساف هنوز نکرده است دولت آمریکا از تماس و مذاکره با ساف آن

هم تا زمانی که این سازمان موجودیت اسرائیل را به رسمیت نشناخته و قطعنامه های 242 و 338 شورای

امنیت سازمان ملل را نپذیرفته است، امتناع می ورزد، به همین دلیل مقامات آمریکایی خارج از کشور نیز

باید از انجام هر گونه اقدامی که بتواند به عنوان تغییر و یا انعطاف پذیری بیشتر در این سیاست تلقی گردد،

خودداری ورزند.

4 واضح است که ممکن است شرایطی پیش آید که طی آن تماسهای غیر عمده بین مقامات آمریکایی

و نمایندگان ساف ضروری یافته و قابل اجتناب نباشد.(به طور مثال می توان از تماسهای برقرار شده در

سازمان ملل در مورد مسائل اداری و امنیتی که بر وضع هیئت ناظر ساف در نیویورک تأثیر می بخشد و نیز

تماسهایی که در سال 1355 در بیروت صورت گرفت، تا تخلیه مقامات آمریکایی و خارجی از منطقه

تحت کنترل ساف در لبنان با موفقیت انجام شود.) در صورتی که واحدهای مخاطب با شرایط این گونه ای

روبه رو شدند، باید نحوه خاص شرایط را با وزارت خارجه در میان گذاشته و خواستار ارشاد در مورد

نحوه برخورد شوند.

5 ما نیز معترف هستیم که مقامات آمریکایی خارج از کشور کاملاً قادر نیستند از تماس اجتماعی و

گهگاه و غیر مترقبه با اشخاصی که به نحوی دارای تماس مستقیم با ساف هستند، خودداری ورزند. در

صورتی که تلاش آنها مبنی بر اجتناب از تماس ناگهانی با این اشخاص ممکن است مورد توجه اجتماع

حاضر قرار گیرد، مقامات آمریکایی نباید در نشان دادن عکس العمل افراط به خرج دهند. بلکه باید کمال

ادب را رعایت کرده و متوجه باشند که تماس آنها با نمایندگان ساف طولانی و یا مهمتر از آنچه که هست،

نباشد.کریستوفر


تهدیدهای ساف نسبت به منافع آمریکا

ص: 177

سند شماره (4)

تاریخ: 4 مهر 1357 26 سپتامبر 1978طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی، فوری

عطف به: تلگرام وزارتخانه 236773

موضوع: تهدیدهای ساف نسبت به منافع آمریکا

1 تلگرام مرجع به واحدهای سرویس خارجه آمریکا توصیه کرد که با هشیاری اقدامات امنیتی

مناسب را علیه تهدیدهای مطرح شده از طرف فلسطینیها و اعراب به دنبال قرارداد کمپ دیوید در قبال

منافع آمریکا به عمل آورند.

2 واحدها باید آگاه باشند که این تهدیدها علیه منافع آمریکا توسط رهبران فلسطین چون رهبر فتح

یعنی یاسر عرفات، و رهبر جبهه خلق آزادیبخش فلسطین جورج حبش مطرح شده است. عرفات در

دامور در تاریخ 30 شهریور گفت. «امضاء کارتر به قیمت منافع آمریکا در منطقه عربی تمام خواهد شد.»

حبش در دمشق در تاریخ 30 شهریور در اجلاسیه «وحدت و رویارویی» گفته است که از نظر جبهه خلق

آزادیبخش فلسطین» تمام منافع آمریکا (چون نفت) در منطقه عربی به صورت اهداف مشروع نهضتهای

انقلابی عربی و فلسطین درخواهند آمد.»

3 گرچه لحن این تهدیدها آشکار است، ولی دارای ماهیتی کلی هستند. تاکنون، ما هیچ گونه

اطلاعات مشخصی در مورد خطرات مفروض علیه واحدها یا دیگر مقامات آمریکایی و یا آمریکاییهای

بخش خصوصی و مستقیم کشورهای خارج به دست نیاورده ایم. معذالک این وزارتخانه مایل است به

هشدار تلگرام مرجع تأکید نماید و از تمام واحدها می خواهند که اقدامات احتیاطی مناسب را به

عمل آورند، تا از اقدامات احتمالی خشونت بار جلوگیری به عمل آید.

کریستوفر


احتمال بروز اقدام تلافی جویانه گروههای تروریستی خاورمیانه ای

سند شماره (5)

تاریخ: 6 بهمن 1357 26 ژانویه 79 طبقه بندی: محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی . سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی با اولویت

موضوع: احتمال بروز اقدام تلافی جویانه گروههای تروریستی خاورمیانه ای

1 در تاریخ 2 بهمن 1357 علی حسن سلامه (ابوحسن) در بیروت لبنان، به وسیله یک بمب کنترل

شونده از راه دور به قتل رسید. سلمه یکی از اعضای فتح که در ارتباط با گروه سپتامبر سیاه کار می کرد و

گویا حمله به المپیک 1972 را طراحی کرده بود، رئیس امنیت یاسر عرفات و از دوستان نزدیک وی به

شمار می آمد. ساف سازمان اطلاعاتی اسرائیل را مسئول قتل وی اعلام کرده است.

2 امکان دارد که ساف، فتح و، یا گروه سپتامبر به خاطر انتقام قتل سلمه دست به یک اقدام تلافی

جویانه بزنند گرچه چندین سال است که گروه سپتامبر سیاه (نهفته) بود و فتح نیز از سال 1974 از دست

زدن به اقدامات تروریستی در خارج از اسرائیل و سرزمینهای اشغالی ممانعت به عمل می آورده است. ولی

امکان کنار گذاشتن این روش وجود دارد.

3 در حال حاضر این وزارتخانه نشانه هایی دال بر اینکه پرسنل و یا تأسیسات آمریکایی مورد هدف

ص: 178

واقع خواهند شد در دست ندارد، و همچنین در مورد دیگر اهداف احتمالی نیز اطلاعاتی به دست نیاورده

است این پیام در اختیار تمام واحدها قرار داده می شود تا آنها نیز هشیاری خود را به تناسب افزایش دهند.

از آنجا که یک اقدام تلافی جویانه بالقوه به طرح ریزی همه جانبه نیاز دارد واحدها نباید گمان کنند که این

اقدام فورا صورت خواهد گرفت.ونس


عضو کمیته اجرائی ساف می گوید ساف باید به مذاکرات خود مختاری...

سند شماره (6)

تاریخ: 13 اردیبهشت 1358 3 مه 1979خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در دمشقبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: عضو کمیته اجرائی ساف می گوید ساف باید به مذاکرات خود مختاری

آمریکا/ مصر اجازه موفقیت بدهد

1 تمام متن خیلی محرمانه است.

2 خلاصه: دبیر کمیته اجرائی ساف یعنی نشاشیبی گفت اگر نظریه خود مختاری ساحل غربی

مطروحه توسط آمریکا و مصر بر نظریه بگین غالب گردد، او از ساف خواهد خواست که از رویارویی

اجتناب ورزد، و اجازه دهد که حامیانش در انتخابات ساحل غربی شرکت جسته و احتمالاً پس از دوسه

سال در یکی از کنفرانسهای از نوع ژنو برای گسترش چهارچوب در برگیرنده ساف شرکت نمایند. وی

گفت عرفات این سیاست توأم با خونسردی را نخواهد پذیرفت یا امتیازاتی خواهد داد که بتواند در

مذاکرات مستقیما شرکت جوید و یا تلاشهای آمریکا و مصر را تخریب خواهد کرد. به گفته نشاشیبی این

کار اشتباه است چون ساف در صورت ایجاد مانع بر سر راه خود مختاری به روش آمریکا و مصر بازی را

خواهد باخت، وی گفت جریان کنونی تروریسم ساف در اسرائیل فاجعه آمیز و مخرب است به جای آن

ساف باید به یهودی نشینهای اسرائیل در ساحل غربی حمله ور شود و توجه جهان را به اقدامات بگین

جلب کند. (پایان خلاصه).

3 در تاریخ 11 اردیبهشت ماه استرالیاییها در مورد نکات ذیل با دبیر کمیته اجرائی ساف یعنی

نشاشیبی مذاکراتی طولانی به عمل آوردند:

الف) روند صلح:

نشاشیبی در مورد توان و یا امکان ایفای نقش مستقیم ساف درروند مذاکرات ساحل غربی اظهار

تردید نمود. وی گفت همه چیز بستگی به کاربرد نظریه بگین و یا آمریکا و مصر در مورد خودمختاری

فلسطینیها دارد. اگر نظریه بگین چیره گردد روند متوقف خواهد شد، لیکن اگر آمریکاییها و مصریها بتوانند

اسرائیل را به پذیرفتن نظراتشان متقاعد سازند، ساف نخواهد توانست از اجرای قرارداد جلوگیری نماید.

نشاشیبی شخصا معتقد است و در کمیته اجرائی نیز گفته است که اگر روش آمریکا و مصر غالب شود

و در صورتی که خود مختاری واقعی و خروج اسرائیل از ساحل غربی و نوار غزه تحقق یابد بهترین کار

برای ساف این است که برای دو یا سه سال نقش نظاره گر را ایفا کرده و اجازه دهد که حامیانش در منطقه

اشغالی در روند مزبور شرکت جویند. این مشارکت بر اساس انتخابات شهرداری در سال 1355 صورت

خواهد گرفت. نشاشیبی گفت ساف نباید مستقیما وارد این روند شود، لیکن باید وظایف خود را به عنوان

ص: 179

سخنگو و نماینده فلسطینیها به نحو احسن انجام دهد. اگر قراردادهای جدید قابل اجرا باشد ساف خواهد

توانست در کنفرانس آتی ژنو و یا مجمع عمومی زمان ملل و یا اجلاس شورای امنیت از آنها بهره برداری

کند. نشاشیبی نگران این نیست که مبادا ساف در برابر یک رهبریت احتمالی در ساحل غربی و نوارغزه از

صحنه خارج شود. وی گفت حمایت از ساف بسیار شدید است و تا زمانی که این سازمان وجهه بین المللی

خود را حفظ نماید و از حمایت کشورهای عربی برخوردار باشد، هیچ یک از مسئولین ساحل غربی

نخواهند توانست نقش ساف را غصب کنند. در این رابطه باید اردن را از صحنه این مذاکرات خارج کرد.

وی گفت طرز برخورد سوریها نسبت به این روش انتقاد آمیز خواهد بود، ولی او نمی داند سوریها چه

موضعی را اتخاذ خواهند کرد.

نشاشیبی گفت وی از آن می ترسد که مبادا عرفات در دورهای بعدی مذاکرات قادر به خودداری

نباشد. وی گفت عرفات برای حفظ وحدت ساف و تضمین تداوم رهبریش به وجهه خود به عنوان یک فرد

فعال متکی است. وی نمی تواند این انتقاد را بپذیرد که وی کاری انجام نمی دهد. بنا به گفته نشاشیبی، به

همین دلیل عرفات هر کاری خواهد کرد تا ساف در مراحل بعدی عقب نماند. وی گفت عرفات به سعودیها

بیشتر متکی خواهد شد تا آنها بر آمریکا فشار بیشتری وارد سازند تا حقوق فلسطینیها در حین مذاکرات

نادیده گرفته نشود. نشاشیبی ترس از آن دارد که مبادا این فشار خود تحمیل شده برای ادامه نقش فعالانه

ساف منجر به این شود که عرفات امتیازات «غیر مسئولانه ای»بدهد، یعنی قطعنامه 242 را بپذیرد تا

امتیازات مهم کسب شده توسط مصریها و یا آمریکاییها را خنثی سازد. وی گفت که روش دوم غیر

واقعگرایانه می باشد چون ساف نخواهد توانست از اجرای قراردادی که با نظریه آمریکایی و مصری در

زمینه خود مختاری و استقلال مطابقت دارد، سر باز زند.

ب) گامهای بعدی و تروریسم ساف:

نشاشیبی گفت وی مایل است که ساف در چند ماهه آینده تلاش کند تا فشار بین المللی بر علیه نظریه

بگین در مورد خود مختاری در ساحل غربی و نوار غربی متمرکز گردد. تلاشهای بگین در تغییر ماهیت

آماری، انسانی ساحل غربی به منظور تخریب اساس قرارداد کمپ دیوید باید متوقف گردد. نشاشیبی از

تروریسم کنونی علیه اسرائیل انتقاد کرد و گفت که این گونه اقدامات توجه جامعه بین المللی را از

«جنایات» اسرائیل در ساحل غربی منحرف می سازد.

گرچه اقدامات ساف علیه اسرائیل همیشه محکوم می گردد، ولی در رابطه با اقدام نظامی علیه یهودی

نشینها انتقاد بین المللی چندانی بروز نخواهد کرد، چون آنها نامشروع بوده و موانعی بر سر راه صلح به

حساب می آیند. مسئله اینجاست که امنیت اسرائیل در آبادی نشینهای ساحل غربی اینگونه اهداف را

برای ساف غیر قابل دسترس می سازد.

ج) کنفرانس اسلام و جنبش غیر متعهدها:

نشاشیبی گفت که اخراج مصر از جنبش غیر متعهدها هیچ گاه تحقق نخواهد یافت و حتی انجام همین

کار در کنفرانس اسلامی نیز مشکوک به نظر می رسد.

د) ایران:

نشاشیبی خمینی را در سفر اخیر خود به ایران ملاقات کرد و مجذوب وی شد. لیکن وی چنین

برداشت کرده است که خمینی میل ندارد بر ایران حکمروایی کند ولی به دیگران نیز اجازه این کار را

ص: 180

نمی دهد وی گفت ایرانیها در هواداری از ساف زیاده روی می کنند و حتی گفته اند که حاضرند نظامیان خود

را به کمک «فلسطین» بفرستند. نماینده ساف اظهار داشت که هنوز موقع این کار نرسیده است. آنها از ایران

چیزی بیش از حمایت سیاسی و اقتصادی نمی خواهند. نشاشیبی ترس از آن داشت که مبادا ساف در

نتیجه این استقبال گرم، بیش از حد در ایران بماند وی گفت عرفات سعی دارد از رابطه ساف با ایران در

جهت تقویت نیروهای محافظه کار (فتح) و اضمحلال مترقی ها (حبش) بهره برداری کند.

و) اجلاس شورای مرکزی:

نشاشیبی به صورت اختصار گفت که آخرین اجلاس شورای مرکزی در اوائل آوریل موفقیت

چندانی کسب نکرد. گمان می رود که جبهه مبارزه خلق و جبهه آزادیبخش فلسطین نیز در این اجلاس به

عنوان سازمانهای عضو ساف شناخته شوند. ولی در این مورد بعدا تصمیم گرفته خواهد شد.نیوتون


روابط ایران عرب

سند شماره (7)

تاریخ: 17 خرداد 1358 7 ژوئن 79 طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت خارجه آمریکا واشنگتنبه: سفارت آمریکا در تهران فوری

موضوع: روابط ایران عرب

1 تمام متن خیلی محرمانه

2 گزارشی به ما رسیده است که دولت موقت ایران نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین از اهواز را

بیرون کرده است. البته معلوم نیست که او ایران را ترک کرده باشد. اگر اطلاعاتی در این مورد یا گزارش

مختصری از هر گونه تغییری در نقطه نظرهای رهبران ایران نسبت به ساف و کشورهای عربی بفرستید،

متشکر می شویم. ونس


سفارت ایران یادداشتی را در مورد رویداد تروریستی فرودگاه بروکسل...

سند شماره (8)

تاریخ: 20 خرداد 1358 10 ژوئن 79طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در مسقطبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی

رونوشت: سفارت آمریکا تهران

موضوع: سفارت ایران یادداشتی را در مورد رویداد تروریستی فرودگاه بروکسل، منتشر می سازد

سفارت جمهوری اسلامی ایران یک یادداشت دیپلماتیک را در اختیار تمام نمایندگیهای دیپلماتیک

مستقر در مسقط قرار داده است. ما نیز این یادداشت را برای شما ارسال می داریم تا شاید مورد توجه

مخاطبها قرار گیرد. تاریخ یادداشت 13 خرداد ماه است. اصل متن نیز به شرح زیر است.

آغاز متن سفارت جمهوری اسلامی پس از احترام به تمام واحدهای دیپلماتیک کنسولی مستقر در

سلطان نشین عمان افتخار داد که بیانیه زیر را به سمع و نظر آنها برساند:


بیانیه وزارت امور خارجه

ص: 181

بسمه تعالی

بیانیه وزارت امور خارجه

جمهوری اسلامی ایران در مورد پاسپورتهای جعلی ایرانی که توسط دو تن از مهاجمین فرودگاه

بروکسل استفاده شده بود.

به دنبال حمله به فرودگاه بروکسل در تاریخ 27 فروردین 1358 از طرف گروههای غیر متعهد و

افراطی که خود را فلسطینی می خوانند،آژانسهای خبری رویتر و فرانسه گزارش دادند که دو تن از

مهاجمین پاسپورت ایرانی داشته اند.متعاقبا، سفارت جمهوری اسلامی ایران در بروکسل با مقامات

بلژیک تماس گرفت و بررسی کامل پاسپورتها با در نظرگرفتن موارد فنی نشان داد که اینها کاملاً جعلی

هستند.به خاطر روشن شدن اذهان عمومی ، وزارت خارجه جمهوری اسلامی در عین محکوم شمردن

فعالیتهای تروریستی و غیر انسانی این گونه ای، لازم به یادآوری می داند که پاسپورتهای به اصطلاح ایرانی

دو تن از مهاجمین جعل و غیرقانونی می باشند.

علاوه بر این باید به یاد داشت که سازمان آزادیبخش فلسطین نیز حمله کنندگان را از آن خود ندانسته

و اقدام آنان را محکوم شمرده است. سفات جمهوری اسلامی ایران مایل است با استفاده از این فرصت

مراتب احترامات عمیق خود را نسبت به تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسولی مستقر در سلطان نشین

عمان ابراز دارد. پایان متن(1) سایزر


استفاده از پاسپورتهای ایرانی و دیگر کشورهای خاورمیانه توسط گروههای فلسطینی

سند شماره (9)

تاریخ: 27 ژوئن 79 7 تیر 1358طبقه بندی: سری

از: وزارت خارجه واشنگتن دی سیبه: کلیه پست های دیپلماتیک و کنسولی

موضوع: استفاده از پاسپورتهای ایرانی و دیگر کشورهای خاورمیانه توسط گروههای فلسطینی

1 تمام متن سری است.

2 وزارت خارجه مطلع شده است که کارگران فلسطینی به پاسپورتهای ایرانی دسترسی پیدا کرده اند،

ما همچنین به یاد مأمور کنسولی می آوریم که پاسپورتهای لیبیایی تونسی کویتی و سوری و اردنی و

الجزایری و سودانی و لبنانی و عراقی و اسرائیلی توسط اعضاء گروههای تروریستی خاورمیانه مورد

استفاده قرار گرفته است.

3 از پستها تقاضا می شود که توجه خاصی به حاملین پاسپورتهای ایرانی که ظاهرا مشکوک به نظر

می رسند (گرچه ممکن است آنها به عنوان افراد حرفه ای و تاجران قابل احترامی معرفی شوند) مبذول

دارند.

4 ما اطلاعی نداریم که پاسپورت ویژه ای را مشخص کنیم، اما ممکن است که پاسپورتها یا در ایران یا

در یکی از پستها در خارجه صادر شده باشند. حامل می تواند مرد یا زن باشد.

5 ما به مأمورین کنسولی یادآوری می کنیم که پاسپورتها باید برای تاریخ و محل صدور و سفر به

کشورهای دیگر و مهرهای ورود به کشوری که تقاضای ویزا از آن شده چک شود در موارد مشکوک

متقاضیان ایرانی، اسناد مسافرت و دیگر اوراق هویت (مثل شناسنامه که کارت شناسایی ملی ایران است)

1- سند انگلیسی این متن یافت نشد.
ص: 182

باید امتحان شود. با مواظبت زیادتر و سؤالاتی که درباره آنها پرسیده می شود تا کشف شود که آیا جوابهای

متقاضی معتبر و سازگار می باشد یا نه.

6 از آنجایی که پیدا کردن یک ناشایستگی که در قسمت (212) (A) (27) ذکر شده (توضیح مترجم:

قسمت 212(A)(27) در کتاب ویزاها به عنوان ممنوع بودن ویزا برای کسانی است که مأمور کنسولی

می داند یا دلایلی بر این موضوع دارد که شخصی که می خواهد به آمریکا وارد شود فعالیتهایی بر علیه

منافع عمومی در آمریکا می خواهد داشته باشد یا رفاه و امنیت آمریکا را به خطر می اندازد) هر مورد

مشکوکی باید به وزارت خارجه معرفی شود. لطفا وزارتخانه را در این مورد مطلع گردانید همچنین برای

اف بی آی هم بفرستید. تلگرام شما باید شامل شماره پاسپورت به ضمیمه نام و تاریخ و محل تولد و شغل

باشد. مأمور کنسولی باید مورد عمل را تا دریافت جواب از وزارتخانه متوقف سازد.کریستوفر


مشورتهای منیز با دولت ایرلند در مورد سی و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل

سند شماره (10)

تاریخ: 21 تیر 1358 12 ژوئیه 79طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در دوبلینبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا تهران

موضوع: مشورتهای منیز با دولت ایرلند در مورد سی و چهارمین مجمع

عمومی سازمان ملل: خاورمیانه

1 (تمام متن خیلی محرمانه است)

2 در ملاقات 20 تیرماه با معاون وزیر سی. دبلیو منیز، معاون وزیر خارجه ایرلند، نوئل دور «در مورد

چگونگی پیشرفت مسئله خاورمیانه در سازمان ملل سؤال کرد. حق اعراب میانه رو نیز علیه پیمان مصر و

اسرائیل صف آرائی کرده اند و رفتار جاری «و غیر مسئولانه» اسرائیل نیز نشانگر آن است که این کشور

مصر را در نتیجه این پیمان «خنثی» شده تلقی می کند. دولت آمریکا نیز ظاهرا نیاز به حضور نیروهای

سازمان ملل در سینا را حس کرده است، لیکن بعضی از کشورها معتقدند که این مسئله می تواند به تعویق

افتد.

3 منیز گفت بعضی از رهبران میانه رو عربی با تبلیغ پیرامون این قرارداد مخالفند، لیکن در اختفا به ما

می گویند که امیدوارند ما در روند صلح بهبود بیشتری پدید آوریم گرچه آنها در این مورد تردید دارند.

سادات بر اهمیت درگیری مستقیم دولت آمریکا در روند صلح تأکید دارد و در حقیقت خاورمیانه و

مذاکرات محدودیت سلاحهای استراتژیک دو سیاست مهم خارجی ما را تشکیل می دهند. مع الوصف

سیاستهای سادات سبب تجدید طرز تفکر اساسی در اسرائیل شده است، بعضی از احزاب جناحهای

مخالف از استقلال فلسطین سخن می گویند، لیکن در اختفا می گویند که در نهایت با پیدایش یک کشور

مستقل فلسطین موافق هستند. مسئله این است که آیا جهان زمان کافی در اختیار قرار خواهد داد تا روند

صلح به جریان بیفتد یا خیر.

4 منیز گفت تداوم «حضور» سازمان ملل (و نه «نیرو») در صحرای سینا از نظر آمریکا ضروری است.

ولی می توان حضور آن را کاهش داد و آن را مسلح به سلاحهای سبک نموده و نقش آن را نیز تغییر داد.

یعنی تنها به از بین بردن اختلافات بپردازد و موجب پیدایش توافق با پیمان (کمپ دیوید م) شود. نقش این

ص: 183

حضور برای اعراب بیشتر اهمیت دارد تا برای اسرائیل چون تنها خط رابط با قطعنامه 242 مجمع عمومی

سازمان ملل می باشد. اگر این ارتباط نیز از میان برود، اسرائیل نیز به قطعنامه 242 اهمیت نخواهد داد،

چون معتقد خواهد شد که جامعه بین المللی به آن وقعی نمی نهد. منیز با تأکید گفت آمریکا برای حضور

نیروهای اضطراری سازمان ملل رای خواهد داد. اعضای سازمان ملل نیز باید علنا موضع خود را در قبال

این موضوع مهم اعلام کنند.

5 دور سؤال کرد که آیا دولت آمریکا با ساف تماس برقرار خواهد کرد. منیز پاسخ داد که ساف یک

سازمان منسجم نمی باشد و به کرات در اختفا به بعضی از دولتهای عربی گفته است که اقداماتی در این

زمینه به عمل خواهد آورد، ولی هیچ عملی انجام نمی دهد.

6 منیز قبل از عزیمت این پیام را دریافت ننمود. راشینگ


خلاصه اطلاعات 872 (لبنان)

سند شماره (11)

تاریخ: 19 مرداد 1358 10 اوت 79طبقه بندی: سری

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: مجمع گردآوری خلاصه اطلاعات، با اولویت

موضوع: خلاصه اطلاعات 872 19 مرداد 1358 (پاراگرافهای 41 سری هستند)

1 لبنان: تجاوز به منطقه نیروهای میانجیگر سازمان ملل با ادامه درگیریها در بین یاهون، درگیری

کوچکتری نیز در ریشاف آغاز شده است (شرق 1135، شمال 0933) اوضاع مشابه آغاز درگیریهای

بیت یاهون است. در پایان ماه ژوئیه، نیروهای میانجیگر سازمان ملل در روستای خالی از سکنه ریشاف با

اشغال این روستا از طرف شبه نظامیان مسیحی به مخالفت برخواسته اند. این مخالفت با چند رویداد جزئی

ادامه یافته که عبارتند از: مین گذاری در جاده ریشاف و تیراندازیهای پراکنده از سوی مسیحیان.

2 در تاریخ 16 مرداد فلسطینیها به مواضع مسیحیان در ریشاف حمله ور شدند. این حمله نیز به چطرز

شگفت آوری مشابه حمله فلسطینیها به مواضع مسیحیان در بیت یاهون به تاریخ 4 مرداد بود. بنابه

گزارش، مسیحیان بر روی مواضع نیروهای میانجیگر سازمان ملل آتش گشوده بودند، چون فکر

می کردند که حمله از سوی نیروهای سازمان ملل صورت گرفته است.

3 طی یکی از همین فعالیتها، شبه نظامیان مسیحی در منطقه نیروهای سازمان ملل یعنی برفراز تپه

جبل باسیل موضع گرفتند. شبه نظامیان حداد قبلاً نیز این موضع را اشغال کرده بودند.

4 اگر از بیت یاهون تا جبل باسیل خطی کشیده شود میزان تجاوز به منطقه عملیاتی نیروهای

میانجیگر را یک یا 2 کیلومتر نشان می دهد. و نشانگر نوعی گسترش از شرق به غرب است که نیروهای

میانجیگر قادر به متوقف ساختن آن نبوده اند. ظاهرا هدف از این طرح گسترش منطقه عملیاتی مسیحیان

است، تا نیروهای حداد بتوانند با تسلط بر بلندیهای بیت یاهون و جبل باسیل نوعی برتری تاکتیکی به

دست آورند؛ و مهمتر از همه، ایجاد یک جاده کوتاهترو یک خط ارتباطی کوتاه بین مارجون در شرق و

ناقوره در مدیترانه را ممکن می سازد. روستاهای بعدی که تحت فشار مسیحیان قرار خواهد گرفت

عبارتند از یاطار (شرق 2035. و شمال 0933) حریص، وبراشیت.

5 (طبقه بندی نشده) مصر اسرائیل نفت: یکی از مقالات مندرج در مطبوعات قاهره در تاریخ 18

مرداد مدعی است که توافق مصر به فروش نفت به اسرائیل شامل فروش آن با قیمتهای بین المللی است

ص: 184

(طبق ادعای این مقاله مصر در ازاء هر بشکه نفت خود بیش از 30 دلار دریافت می کرده است) و مصر

مجبور نیست، مقدار نفتی خاص و یا نفت چاه به خصوصی را در این مورد به فروش برساند.

در چند روز گذشته مصر و اسرائیل بر سر فروش نفت مذاکره کرده و برخلاف ادعای مقاله منا،

اسرائیلیها از قیمت، مقدار و منبع نفت مطلع شده اند.

6 (طبقه بندی نشده) مطبوعات اسرائیل: مطبوعات اسرائیلی مورخ 18 مرداد ماه به درج مطالبی

پیرامون ضیافت شام «غیرعادی» کارتر و سفیر اورون پرداختند. بعضی از گزارشات از «وعده های» داده

شده توسط رئیس جمهور به اورون سخن می گویند. اصل مطلب تمام این گزارشات این است که با وجود

بهتر شدن جو موجود، اختلافات همچنان به قوت خود باقی است. معاریو در سر مقاله خود عنوان کرد که

«در تعهدات آمریکا نسبت به اسرائیل تغییری پدید نیامده است» و این نوعی توطئه است چون آنها (دولت

آمریکا) می خواهند از تضاد آشکار با اسرائیل اجتناب ورزند تا عکس العمل احتمالی یهودیان آمریکا و

دوستان اسرائیل در کنگره آمریکا را فراهم نیاورند.

7 (طبقه بندی نشده) اسرائیل اعراب اسرائیلی: بنابه گزارش رادیو اورشلیم: سرپرست فرماندهی

شمال اسرائیل یعنی سرلشگر آویگدار بن گال، در تاریخ 18 مرداد گفت که اعراب جلیله یک غده سرطانی

در بدن اسرائیل هستند، طبق این گزارش وی گفته است که حدود نیم میلیون عرب در جلیله منتظر موقع

مناسب هستند، تا به ما کلک بزنند. بن گال گفته است که اعراب اسرائیلی از نهضت ملی گرایی عربی

حمایت می کنند و از طرف ساف و کشورهای عربی نیز حمایت می شوند.

8 (خیلی محرمانه) را بین پرز: بنابه گزارش سفارت آمریکا در تل آویو، کتابچه خاطرات

نخست وزیرپیشین را بین که در آن شدیدا به شیمون پرز، وزیر اسبق دفاع و رهبر حزب کارگر حمله شده،

در حزب کارگر طوفانی مشابه طوفان موجود در لیکود را برخواهد انگیخت. تلویزیون اسرائیل در تاریخ

18 مرداد گزارش داد که را بین در این کتاب نوشته است. پرز نه تنها سعی در خرابکاری علیه من بلکه علیه

تمام دولت داشته است و همیشه این شعار بلشویک را در مد نظر داشته که «هرچه اوضاع وخیم تر شود، به

نفع پرز است» را بین دیگر رهبران حزب کارگر از جمله آهارون بارک دبیر کل پیشین حزب را نیز مورد

انتقاد شدید قرار داده است. سفارت گزارش داد که عکس العمل اولیه پرز این است که نسبت به اتهامات

مطروحه در این کتاب تبلیغات چندانی به راه نیفتد ولی این نشریه به طور حتم به عنوان یک راه حل

جذاب. برای لیکود جناح بندی شده، به حیثیت حزب کارگر لطمه وارد خواهد کرد.

9 (طبقه بندی نشده) اسرائیل اردن تانکهای اسرائیلی: رادیو اورشلیم در تاریخ 18 مرداد گزارش

داد که دولت اسرائیل در نظر دارد یک «مبارزه عمومی را» در آمریکا علیه فروش تانکهای ام 60 به اردن

آغاز کند بنابه گزارش ما دولت از این نگران است که مبادا فروش این تانکها «تمایلات تهاجمی» جبهه

شرقی را تقویت کند.

10 (خیلی محرمانه) عراق سخنرانی صدام: در تاریخ 17 مرداد رئیس جمهور عراق صدام حسین

هنگام سخنرانی در برابر راه پیمایان سعی در از بین بردن شک و تردید نسبت به رهبری خود پس از اعدام

و یا زندانی نمودن بیش از 50 مقام دولتی کرد. وی افزایش حقوق کارمندان دولت، عفو عمومی که شامل

کردها بالاخص و کاهش دوره زندان توطئه گران را اعلام کرد.

صدام به تمجید از ارتش پرداخت در حالی که با آن رابطه چندان مستحکمی ندارد. وی به سوریه اشاره

ص: 185

نکرد، ولی بیانات وی در مورد مداخله خارجی در توطئه پنج ساله با دوران خصومت سوریه و عراق

مطابقت دارد. دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد گزارش داد که تنها توطئه گر محکوم به اعدام احتمالاً به

سوریه گریخته و موجبات رنجش خاطر دیگری را در رابطه دو جانبه در کشور پدید آورده است.

11 (خیلی محرمانه یمن جنوبی تغییر کابینه: خبرگزاری عراق در تاریخ 18 مرداد گزارش داد که

چهارتن از وزراء یمن جنوبی از جمله موتی وزیرخارجه این کشور از سمتهای خود برکنار شده اند. این

گزارش در صورت صحت نشانگر تداوم تغییرات درون دولتی است که طی آن مقامات دارای اصل و نسب

یمن جنوبی رودروی مقامات دارای اصل و نسب یمن شمالی قرار می گیرند.

12 (طبقه بندی نشده) عربستان سعودی نفت روند صلح: بنابه گزارش مورخ 18 مرداد

آسوشیتدپرس، وزیر خارجه سعودی سیاست نفتی را با پیشرفت مذاکرات صلح خاورمیانه مرتبط

دانست، بنابه همین گزارش شاهزاده سعودالفیصل گفته است که عربستان سعودی به برقراری یک صلح

عادلانه و منصفانه «در خاورمیانه که بتواند موجبات خودمختاری فلسطینیها را پدید آورد امیدی نداشت.

وی در ادامه گفت عربستان سعودی از تمام منابع خود استفاده خواهد کرد، تا برای پیشرفت خودمان

وسایل ضروری را به دست آوریم» وی اظهار داشت که سیاست اسرائیل در لبنان سبب پیدایش یک جنگ

جدید در منطقه خواهد شد.

13 (طبقه بندی نشده) ساف قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل: رئیس شورای ملی فلسطین

(پارلمان ساف) خالد فهوم بار دیگر اعلام کرد که ساف قطعنامه های 242 و 338 سازمان ملل را

نمی پذیرد، چون در آنها با مشکل فلسطینیها به عنوان یک حق ملی برخورد نشده است. در حین مصاحبه

با روزنامه سعودی الریاض، فهوم گفت که ساف نمی تواند در مورد قطعنامه های شورای امنیت اظهار نظر

کند، مگر آنکه شورای ملی فلسطین آن را مورد بررسی قرار داده باشد.

14 (خیلی محرمانه) ساف سازمان ملل: کاردار نمایندگی سوئد در سازمان ملل به نمایندگی در

سازمان ملل واقع در نیویورک گفت ترزی نماینده ساف گفته است که اگر آمریکا قطعنامه جدید شورای

امنیت سازمان ملل را که حقوق فلسطینیها را به رسمت خواهد شناخت رد کرده و یا به آن رأی ممتنع بدهد.

ساف نیز احتمالاً در اجلاس غیرمتعهدها در هاوانا خواستار تشکیل اجلاس ویژه مجمع عمومی سازمان

ملل در مورد فلسطین خواهد شد. ما این گزارش را از دیگر منابع دیپلماتیک عربی نیز شنیده ایم.

15 (طبقه بندی نشده) آلمان غربی ساف: بنابه گفته رویتر پس از دو دوره مذاکرات انجام شده بین

یاسر عرفات و یورگن موله مان از پارلمان آلمان غربی که متخصص امور خارجی حزب دموکراتیک آزاد

است، خواستار تماس بیشتر با ساف گردید. وی گفت کشورش تا به حال ساف را نادیده گرفته بود،موله مان

در یک مصاحبه مطبوعاتی در بیروت گفت که تبادل نظرهای وی با عرفات استوار بر یک طرح هشت

ماده ای بود، که توسط حزب دموکراتیک آزاد طرح ریزی گشته بود. وی گفت که اگر این طرح از طرف

وزیر خارجه گنشر و رهبر حزب دموکراتیک آزاد تأیید نشده بود آن را مطرح نمی کرد. بنابه گزارش

رویتر، این طرح خواستار به رسمیت شناخته شدن حقوق خود مختاری ساف توسط همه کشورها منجمله

اسرائیل شده است. این سفر وی احتمالاً روابط آلمان غربی و اسرائیل را تیره تر خواهد ساخت و به ساف

اجازه خواهد داد تا حیثیت و وجهه بیشتری برای نهضت خود از سوی کشورهای اروپایی آن هم به دنبال

ملاقات عرفات، با کرایسکی و ملاقات رئیس اداره سیاسی یعنی قدومی با وزیر خارجه فرانسه کسب کند.

ص: 186

16 (محرمانه) ساف شورای مرکزی: بنا به گزارش رویتر، شورای مرکزی 55 نفره فلسطین (یعنی

پارلمان ساف) در تاریخ 19 مرداد در دمشق تشکیل جلسه خواهد داد. به نظر ما این شورا پیرامون ابتکار

یک جانبه دیپلماتیک عرفات و نیز ملاقاتهای وی با کرایسکی و برانت و تلاش وی برای تغییر قطعنامه

242 شورای امنیت سازمان ملل بحث و تبادل نظر خواهد کرد.کوپر


راهنمای مطبوعاتی در مورد ملاقات یانگ و ترزی

سند شماره (12)

تاریخ: 20 مرداد 1358 11 اوت 79طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: سرپرست هیئت هواپیمایی آمریکا فوری

موضوع: راهنمای مطبوعاتی در مورد ملاقات یانگ وترزی

1 آنچه در زیر آمده راهنمای مطبوعاتی تصویب شده است که توسط وزارت خارجه در رابطه با

شایعه ملاقات مخفی بین سفیر یانگ و نماینده ساف به نام ترزی در نیویورک مورد استفاده قرار می گیرد.

س. آیا واقعیت دارد که سفیر آمریکا در سازمان ملل با آقای ترزی نماینده ساف در آنجا ملاقاتی

مخفیانه داشته است؟

ج. سفیر یانگ با آقای ترزی و یا هیچ یک از دیگر نمایندگان ساف مخفیانه ملاقات نکرده است.

سیاست آمریکا در مورد تماس با ساف دستخوش تغییری نشده است.

واقعیت امر به شرح زیر است:

سفیر کویت یعنی بشاره در تاریخ 1 مرداد ماه به سفیر یانگ پیشنهاد کرد که شب همان روز سفیر

یانگ به انتخاب خود به محل اقامت وی بیاید تا در مورد مسائل شورای امنیت با یکدیگر گفتگو کنند.

سفیر یانگ آن روز عصر همراه فرزندش به گردش رفت و تصمیم گرفت به محل اقامت سفیر بشاره برود.

در حین گفتگو ناگهان آقای ترزی وارد منزل بشاره شد. سفیر یانگ نمی دانست که او نیز به آنها

خواهد پیوست. سفیر یانگ به منظور رعایت سیاست ما در قبال تماس با ساف، پس از تعارفات اجتماعی

حدود پانزده دقیقه بعد محل را ترک گفت.

تأکید من این است که این ملاقات اتفاقی بوده است. سفیر یانگ با آقای ترزی وارد مذاکره و یا

گفتگوی جدی نشد، و سفیر کاملاً مطابق با سیاست جاری دولت آمریکا عمل کرده است.

س. چرا سفیر یانگ فرزندش را نیز به منزل بشاره برده بود؟

ج. خانواده بشاره نیز فرزندی هم سن و سال فرزندان سفیر یانگ دارند که این دو هیچگاه یکدیگررا

ملاقات نکرده بودند. سفیر فکر کرد که موقعیت برای تحقق این ملاقات مناسب است.

س. آیا سفیر قبلاً ترزی را ملاقات نموده است؟

ج. سفیر و مقامات آمریکا در سازمان ملل در ضیافتهای اجتماعی با آقای ترزی رویارویی

دوستانه ای داشته اند.

بر طبق سیاست ما، آنان نیز همان کاری را کرده اند که سفیر در این موقعیت انجام داده است.

تکرار می کنم سیاست آمریکا بر این است که تماس عمده و مهم با ساف برقرار نگردد.

س. سفیر یانگ و بشاره در مورد کدام مسائل شورای امنیت صحبت کرده بودند؟

ج. ما نمی توانیم وارد جزئیات گفتگوهای دیپلماتیک خود شویم. ولی تأکید می کنم که آقای ترزی به

ص: 187

هیچ وجه در گفتگوی سفیر یانگ و سفیر بشاره شرکت نداشت.


خلاصه اطلاعات 874 (آلمان غربی اسرائیل)

سند شماره (13)

تاریخ: 23 مرداد 1358 14 اوت 79طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: مجمع گردآوری خلاصه اطلاعات، با اولویت

موضوع: خلاصه اطلاعات 874 23 مرداد 1358(پاراگرافهای 91 خیلی محرمانه هستند)

1 آلمان غربی اسرائیل: مسئله تعادل: گرچه در نحوه برخورد آلمان غربی با مسئله اعراب و اسرائیل

تغییری اساسی پدید نیامده، لیکن در ماههای گذشته در روش و لحن آن تغییرات مهمی رخ داده است. این

تغییرات مربوطه به شمول فلسطینیها در روند صلح می باشد. نشانه های این تغییرات عبارتند از:

الف) نقش فعال آلمان غربی در خرداد گذشته در فرمول بندی بیانیه جامعه اقتصادی اروپا در قبال

خاورمیانه.

ب) سفرهای جاری وزیر خارجه گنشر به خاورمیانه.

ج) بیانات صدراعظم اشمیت.

مطبوعات غرب نیز همین حرکت را بسیار دراماتیک نشان داده اند و این امر نگرانی اسرائیل را سبب شده

است.

2 موضع اساسی بن همان تداوم نقش حمایت از اسرائیل در جبران دوران نازی است و نیز تضمین

خطوط ارتباطی با تولید کنندگان نفت عربی و حفظ ثبات در خاورمیانه است. آلمان غربی علاوه بر این

نمی خواهد به خاطر منافع خود در خاورمیانه بر واشنگتن پیشدستی کند.

3 در همین رابطه، بن مایل است شاهد رشد و پویایی کمپ دیوید باشد. اما اشمیت و گنشر معتقدند که

به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل توسط فلسطینیها در اختتام موفقیت آمیز مذاکرات بسیار حائز

اهمیت است. آنها علاوه بر این مایلند مذاکرات آمریکا و ساف سهولت بیشتری پیدا کند.

4 خودداری اشمیت و گنشر در اعمال فشارمستقیم بر آلمان غربی به منظور ایجاد تغییر در سیاستهای

آن کشور و نیز تمایل آن به حفظ روابط نیرومند با اعراب شدیدا مورد تأیید آراء عمومی آلمان غربی است

به استثناء محافل محافظه کار، نگرانی بن در مورد حقوق فلسطینیها مغایر با اصول پنداشته نمی شود. اکثر

منتقدین آلمان معتقدند که بن نیازی به پذیرش خالی از تعصب سیاستهای اسرائیل ندارد.

5 ولی تلاشهای اشمیت و گنشر در حفظ موازنه در مورد مسائل خاورمیانه با بحثهای عمومی آلمان

غربی در زمینه مسئله فلسطینیها پیچیده تر شده است. ملاقات عرفات با کرایسکی و برانت در وین نشان

می دهد که بن مایل است ساف با سرعت بیشتری وارد، روند مذاکرات گردد. مشارکت برانت در این

ملاقات به عنوان سرپرست بین الملل سوسیالیست مورد اعتراض اشمیت واقع نشد. برانت در وین نقش

پرجنجالی نداشت، لیکن از آنجا که وی نماینده گروههای حامی اسرائیل است، همین حضور وی به

اسرائیل فهمانده است که حتی بهترین دوستانش نیز هوادار ایجاد تغییر هستند.

6 سفر گنشر به جهان عرب تمام رژیمهای عربی دارای تمایلات سیاسی گوناگون را در برگرفت که

مورد انتقاد مطبوعات آلمان غربی نیز واقع گردید. ولی با ملاقات موشه دایان در بن در شهریور ماه

تماسهای خود با اعراب را متعادل خواهد ساخت. لیکن اشمیت هنوز هم به دعوت سه ساله بازدید از

ص: 188

اسرائیل پاسخ مثبت نداده است این تأخیر در آلمان غربی نو اعمال فشار بر تل آویو تلقی می شود تا

اسرائیل در خروج از سرزمینهای اشغالی تلاش بیشتری از خود نشان دهد. صدراعظم آلمان نیز مایل است

«مانعی در این راه» ایجاد ننماید.

7 اشمیت و نیز گنشر قطعا از دیدار «متخصص» حزب دموکراتیک آزاد یعنی موئله مان با عرفات در

اواخر مرداد احساس شرمساری می کنند. موئله مان یکی از دوستان گنشر بود و یکی از معدود دموکراتهای

آزادی است که در امور بین المللی مجرب است.ولی نظر ما این است که وی از انجام دستورات گنشر فراتر

رفته است. به هر حال گویا گنشر انتظار داشته است که همکارانش در پیشنهاد صلح خود او به ایفای نقش

بسیار بپردازند. که در عین حال با مشارکت دیگران نیز تفاوت چندانی ندارد.

8 بنابراین بیانیه گنشر در 18 مرداد مبنی بر اینکه قصد ندارد، حضور عرفات را در این زمینه گسترش

دهد هنوز هم معتبر است، پس از هیجان ناشی از ملاقات برانت و موئله مان با رهبر ساف، گنشر نیز احتمالاً

هنگام توقف در لبنان در اواخر ماه جاری همین کار را انجام خواهد داد.

9 معذالک، بن نخواهد توانست به آسانی تل آویو را متقاعد سازد، که سیاستهای آلمان غربی

دستخوش هیچ گونه تغییری نشده است. گرچه نمی توان به طور قطع گفت که اسرائیل آلمان غربی را به

عنوان یک عامل خنثی کننده فرانسه در جامعه اروپا از دست داده است، ولی همین تغییر روش و لحن

آنقدر مهم است که اسرائیل نمی تواند آن را نادیده انگارد. و تل آویو با احتیاط کاریهای گنشر در اجتناب از

ملاقات مستقیم با عرفات نیز دلخوش نخواهد شد.

10 (طبقه بندی نشده) را بین پرز حزب کارگر: یکی از سخنگویان حزب کارگر در تاریخ 22 مرداد

گفت که حزب را بین نخست وزیر پیشین را به خاطر انتقاد از شیمون پرز در یک کتاب جدید، سرزنش

کرده است. را بین پرز را متهم به دروغگویی،منحرف ساختن دولت و انتشار اخبار طبقه بندی شده نمود.

11 (طبقه بندی نشده) اسرائیل اعتصابات: گزارشات خبری حاکی از آن است که حدود یک میلیون

کارگر اسرائیل (که در صورت صحت گزارشات یک سوم جمعیت این کشور را تشکیل می دهند) در تاریخ

22 مرداد در اعتراض به افزایش قیمتها دست به اعتصاب زده اند:

12 (طبقه بندی نشده) سیاست اسرائیل آمریکا لبنان:، بنابه گزارش رادیو اورشلیم، وزیر خارجه

دایان در مصاحبه ای به تاریخ 22 مرداد گفت که سیاست اسرائیل در قبال لبنان «کاملاً مورد قبول آمریکا

می باشد.» وی گفت اسرائیل «وظیفه» و «حق» دارد که «پایگاههای تروریستی را به ابتکار خود درهم

کوبد و به انتظار اقدامات تلافی جویانه و امثال آنها نباشد». وی گفت آمریکا تنها نگران آسیب پذیری

غیرنظامیان در این گونه حملات است «به خصوص زمانی که این کار با تجهیزات آمریکایی صورت

می گیرد.»

13 (طبقه بندی نشده) مطبوعات اسرائیل: اورشلیم پست گزارش داد که بگین در تاریخ 21 مرداد به

کابینه گفته است که موضع شدید اسرائیل «علیه فرسایش سیاست واشنگتن به ثمر رسیده است». چون

آمریکا نشان داد که به تعهدات خود در قبال اسرائیل پای بند خواهد بود. بنابه گزارش بگین پیش بینی کرد

که آمریکا برای ممانعت از تغییر قطعنامه 242 ازهیچ کاری فروگذار نخواهد کرد. یکی از خبرنگاران

نشریه ها آرتز اظهار داشت که دایان به کابینه گفته است که یهودیان آمریکا و دوستان اسرائیل در آمریکا در

این زمینه از اسرائیل حمایت خواهند کرد. هاآرتز همچنین گزارش داد که وزیر «برگ» از اینکه اورون

ص: 189

سفیر اسرائیل به یکی از مقامات آمریکایی گفته است که وی (اورون) با موضع اسرائیل در مورد مذاکرات

خودمختاری آشنایی ندارند، شکوه کرد.

14 (طبقه بندی نشده) دولت هلند تحریم عربی: رویتر به تاریخ 22 مرداد گزارش داد که دولت هلند

اعلام کرده است که از شرکتهای هلندی نخواهد خواست که از پاسخ مثبت به تحریم اسرائیل توسط اعراب

دست بردارند.

15 (خیلی محرمانه) عراق فلسطینیها: سفیر عراق در لبنان زمانی که یک گلوله آرپی جی و

گلوله های تیربار به ماشین حامل وی در تاریخ 22 مرداد اصابت نمود، از یک جریان سوءقصد جان سالم

به در برد. این حمله یک روز پس از سخنرانی عمومی یکی از مقامات چپگرای فتح صورت گرفت که در

آن عراق متهم به کشتن یک روزنامه نگار فلسطینی در لبنان شده بود، وی همچنین اعدامهای جمعی در

بغداد را محکوم کرد. این اتهامات موجب پیدایش مناقشاتی بین عراق و فتح گردید. ولی، فاروق قدومی

سرپرست سیاسی ساف از دیپلمات عراق در بیمارستان عیادت نمود و ساف این حمله را محکوم نمود.

عراق همچنین به خاطر قطع رابطه با یمن جنوبی با گروههای چپگرای فلسطینی و لبنانی درگیر شده

است، و کمونیستهای عربی از سرکوب حزب کمونیست عراق توسط دولت این کشور خاطره خوشی

ندارند. بنابراین ممکن است این گروهها دست به دست داده و به این حمله مبادرت ورزیده باشند. ولی این

حمله ممکن است منجر به شیوع کشتارهای تازه ای بین عراق و مخالفین عربی آن شود که نمونه آن

درگیری عراق و سازمان فتح در بهار و تابستان سال 1357 می باشد.

16 (طبقه بندی نشده) سوریه آمریکا: بنا به گزارش رویتر، اسد، رئیس جمهور سوریه آمریکا و مصر

را متهم به خرابکاری در تلاشهای مربوط به استقرار صلحی همه جانبه در خاورمیانه کرده است. اسد در

ضیافتی که به افتخار رئیس جمهور رومانی یعنی چائوشسکو برگزار شده بود این مطلب را بیان نمود.

17 (خیلی محرمانه) اعراب آمریکا قطعنامه 242: وزیر نفت کویت شیخ علی خلیفه الصباح، طی

یک گفتگوی طولانی با سفیر دولت در محل اقامت شیخ یمانی گفت که وی ترس از آن دارد، که مبادا در ماه

جاری روابط آمریکا و اعراب در مورد قطعنامه شورای امنیت پیرامون حقوق فلسطینیها دستخوش بحران

گردد. شیخ علی گفت این قطعنامه یک قطعنامه کویتی نیست، لیکن از حمایت همه کشورهای عربی

برخوردار است. طبق پیش بینی وزیر نفت آمریکا این قطعنامه را رد خواهد کرد. وی گفت، این امر سبب

آسیب پذیری جبران ناپذیر وجهه آمریکا نه تنها در برابر دولتهای عربی بلکه در برابر عامه اعراب خواهد

شد، چون امتناع از پذیرش این قطعنامه نشانگر تغییر موضع شدیدا اخلاقی آمریکا در امور بین المللی

خواهد بود. ونس


قطعنامه سازمان ملل در مورد مسئله فلسطین

سند شماره (14)

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیتاریخ: 27 مرداد 1358 18 اوت 1979

به: تمام واحدهای دیپلماتیک مستقر در خاور نزدیک و آسیای جنوبیطبقه بندی: خیلی محرمانه

موضوع: (خیلی محرمانه) قطعنامه سازمان ملل در مورد مسئله فلسطین

1 (تمام متن خیلی محرمانه است).

2 برای نمایندگی آمریکا در سازمان ملل: لطفا پس از تماس با بشاره و چوفی نکات ذیل را مطرح

ص: 190

نمائید.

3 برای وزارتخانه / دراپر: لطفا با جان رابینسون در سفارت انگلستان تماس گفته و نکات زیر را به

اطلاع وی برسانید: نمایندگی آمریکا در سازمان ملل می تواند همکاران انگلیسی را در همین رابطه توجیه

نماید.

4 واحدهای اقدام کننده نیز باید از نکات ذیل استفاده کنند. مخاطبها نیز می توانند بنابه صلاحدید

خود از این نکات استفاده کنند:

در تاریخ 26 مرداد یعنی روز جمعه سفیر اشتراوس در اسرائیل مطالب ذیل را علنا اظهار داشته

است: ما با (دولت اسرائیل) در مورد امکان ارائه قطعنامه ای (در رابطه با مسئله فلسطین) توسط ملت ما در

سازمان ملل گفتگو کرده ایم، و امیدواریم که این قطعنامه مورد تصویب و تأیید دوستان اسرائیلی مان قرار

گیرد.

آمریکا صریحا اعلام داشته است که قطعنامه های آن بر قطعنامه 242 و 338 استوار بوده و کاملاً

مطابق با اصول قرارداد کمپ دیوید خواهد بود. آمریکا با هر گونه قطعنامه ای که هدف آن اصلاح و یا

تعویض قطعنامه 242 باشد که اساس صلح در خاورمیانه است، مخالفت خواهد ورزید.

ما امیدواریم که در صورت ادامه یک قطعنامه سازنده جهت بررسی در شورای امنیت سازمان ملل،

بتوانیم به پیشبرد و استقرار صلح در خاورمیانه کمک کنیم.

سفیر اشتراوس مایل است که شخصا به این نکات واقف باشید. وی هنوز هم در خاورمیانه در حال

مشورت با طرفین ذی ربط است و در صورت پیدایش پیشرفتهای دیگر ما با شما تماس خواهیم گرفت.

5 وزارتخانه باید با اعضاء منتخب کنگره در این مورد تماس حاصل کند. کریستوفر


تظاهرات موگادیشو به حمایت از آرمان فلسطین

سند شماره (15)

تاریخ: 29 مرداد 1358 20 اوت 1979طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در موگادیشوبه: وزارت امور خارج در واشنگتن دی سی

رونوشت: سفارت آمریکا تهران

موضوع: تظاهرات موگادیشو به حمایت از آرمان فلسطین

1 صبح روز 27 مرداد در موگادیشو تظاهراتی برپا شد. گرچه برخلاف ادعای رسانه های سومالی

تعداد تظاهرکنندگان به صدها هزار نفر نمی رسید، ولی با در نظر گرفتن معیارهای موگادیشو تعداد آنها

زیاد و احتمالاً بیش از ده هزار نفر بود. بنابه اظهارات آژانس خبری ملی سومالی، تظاهرکنندگان

پلاکارتهایی به همراه داشته و با شعارهای خود «سیاست توسعه طلبانه اسرائیل» را محکوم می کردند و

اعلام می داشتند که اورشلیم باید از کنترل اسرائیل آزاد شود.

2 مقامات دولتی، اعضای کمیته مرکزی حزب سوسیالیستی انقلابی سومالی و دیپلماتهای کشورهای

مسلمان نیز در این تظاهرات حضور داشتند. احمدشیرمحمد وزیر دادگستری و امور مذهبی در این

تظاهرات سخنرانی کرد. متن و موضوع اصلی سخنرانی وی این بود که دولت سومالی از حقوق خلق

فلسطین برای رسیدن به خودمختاری حمایت می کند و خواستار بازگردانیدن اورشلیم «به دامان» اسلام

است.

ص: 191

3 اظهار نظر: مسئله اورشلیم به هیچ وجه عامه اهالی سومالی را هیجان زده نمی کند. انگیزه دولت در

سازماندهی این تظاهرات این بوده است که به کشورهای عربی و به خصوص عربستان سعودی نشان داده

شود که علیرغم دوستی با مصر، سومالی از آرمان عربی حمایت می کند. قطعا سومالی نیز خواسته با دیگر

کشورهای عربی همگام شود و به ندای آیت اللّه خمینی که خواسته است که تمام دولتهای مسلمان آخرین

جمعه ماه رمضان را روز قدس (اورشلیم) اعلام کنند، پاسخ داده باشد. علاوه بر این، تظاهرات احتمالاً

پاسخی بوده است به انتقاد عربستان سعودی از رژیم زیاد مبنی بر اینکه این رژیم از امور مذهبی اسلامی

حمایت کافی ننموده است.(1) پیترمون


مشاورت امنیتی (استرداد عربی به نام زید محمد احمد تریف)

سند شماره (16)

تاریخ: 7 شهریور 1358 29 اوت 1979خیلی محرمانه

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: تمام واحدهای دیپلماتیک و کنسول با اولویت

موضوع: مشاورت امنیتی

1 (تمام متن خیلی محرمانه است).

2 این یک پیام اطلاعاتی است. واحدها باید بدانند که یکی از اتباع عربی که از طرف دولت اسرائیل

تحت تعقیب است و در حمله تروریستی اردیبهشت 1358 دست داشته در زندان شیکاگو به سر می برد و

احتمالاً به اسرائیل استرداد خواهد شد. شواهد موجود نشان می دهد که بخشهایی از جامعه عربی مقیم

آمریکا قصد دارند «رسانه های گروهی علیه استرداد عربی که گویا نام وی زید محمد احمد تریف است

تبلیغ نمایند. وزارتخانه به عنوان یک اقدام احتیاط آمیز این موضوع را به واحدها یادآوری می کند تا

مراقب اقدام تلافی جویانه فلسطینی باشند. این یک پیام مشورتی است و نشانگر هیچ گونه گزارش

اطلاعاتی نمی باشد. ونس


اوضاع جنوب لبنان

سند شماره (17)

تاریخ: 9 شهریور 1358 31 اوت 1979طبقه بندی: سری

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: سفارت آمریکا در عمان، فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اوضاع جنوب لبنان

1 تمام متن سری است.

2 از طریق تلگرام جداگانه ارسالی از نمایندگی آمریکا در سازمان ملل متن بیانیه سفیر یانگ در

اجلاس مورخ 7 شهریور شورای امنیت را در مورد اوضاع لبنان رؤیت خواهید نمود. این بیانیه موضع

آمریکا را در دو مورد روشن می سازد: ابتدا، موضع ما را در محکوم شمردن تروریسم ساف استراژی

حملات پیشگیرانه اسرائیل در لبنان، و اقدامات نظامی و عملیات توپخانه شبه نظامیان لبنانی هم پیمان با

اسرائیل و نیز خود اسرائیل روشن می کند. ثانیا ، این بیانیه خواستار متوقف گشتن خشونت در این منطقه

می باشد. در اینجا ما در مورد چیزی بیش از یک آتش بس صرف صحبت می کنیم. منظور ما پایان دائمی

1- سند انگلیسی این متن یافت نشد.
ص: 192

خشونت در این منطقه است. عنصر اصلی اجرای قرارداد منعقده توسط ساف در تاریخ 15 تیرماه است، تا

براساس آن از جنوب رودخانه لیطانی عقب نشینی نماید.

3 آن گونه که ظواهر امر نشان می دهد رهبریت اصلی فلسطینی در فتح بیش از گذشته مایل است که

آتش بس طویل المدت تر و پر معنی تر برقرار شده و نفوذ و حملات تروریستی خود را علیه نیروهای حداد

در جنوب لبنان و نیز علیه اسرائیل متوقف سازد. خصوصا اینکه،برداشتهای آنها از رویدادهای اخیر

می تواند جنبه های مثبتی بر کاهش خشونت داشته باشد به هر حال، ما مایلیم که بتوانیم فلسطینیها را به

منظور ایجاد یک آتش بس دائمی آن هم از طریق طرفین ثالث، به همکاری راغب نماییم.

4 برای بیروت، دمشق، جده، امان و کویت، باید در اسرع وقت با مقامات ذیربط دولتهای میزبان خود

تماس گرفته و در مورد بیانیه مهم ما پیرامون اوضاع لبنان آنها را توجیه کرده و خواستار حمایت آنها از

تلاشها در جهت پدید آوردن یک آتش بس دائمی و اختتام خشونت در جنوب لبنان شوید.

در این رابطه از نکات مهم ذیل استفاده کنید:

آمریکا شدیدا تلاش خواهد کرد تا اقدامات نظامی اسرائیل و حداد که در چند ماه گذشته شاهد آن

بوده ایم، خاتمه یابد. با این وصف استقرار یک آتش بس دائمی ممکن نخواهد بود، مگر با همکاری

فلسطینیها و جلوگیری از حملات آنها علیه نیروهای حداد و اسرائیل.

از دولتهای میزبان می خواهیم که با استفاده از نفوذ خود روی عرفات و رهبریت ساف/فتح و نیز از

نفوذ خود روی دیگر گروههای شبه نظامی، توقف کامل خصومتها را خواستار شده و اجرای قرارداد 15

تیرماه مبنی بر خروج نیروهای مبارز از جنوب لبنان را متضمن شوند. خروج نیروهای فلسطینی از قلمرو

عملیاتی نیروهای میانجیگری سازمان ملل نیز حائز اهمیت است.

دولتهای میزبان باید از عرفات و رهبریت فتح بخواهند که دیگر گروههای شبه نظامی که همیشه از

دستورات ساف پیروی نمی کنند، وادار به همکاری شده تا رعایت این آتش بس دائمی شود. فتح دارای

روشهایی است که می تواند با کاربرد آنها به این هدف نائل آید.

عامل اصلی موفقیت توقف فعالیتهای تروریستی و مقاومت سازمان فتح در اسرائیل و ساحل غربی

است ما از دولتهای میزبان می خواهیم که این مرحله را نیز بر فتح تحمیل نمایند که در نتیجه وضعیت به

طور عمده ای تغییر پیدا خواهد کرد.

ملاحظات بشر دوستانه به تنهایی توجیه گر این اقدامات از سوی دولتهای میزبان می باشد. علاوه بر

این، گسترش موج خشونت ممکن است سبب درگیری مستقیم نیروهای اسرائیل و حداد با نیروهای

سوری در لبنان شود، که می تواند به نوبه خود سبب گسترش تضادها شده و تأثیر بسیاری بر روی منطقه به

همراه داشته باشد.

در گفتگوهای بین دولتهای میزبان و فلسطینیها یک جنبه دیگر نیز باید در نظر گرفته شود. در

ماههای اخیر رویدادهای مهمی به وقوع پیوسته که می تواند بر آینده فلسطینیها و حل مسئله فلسطینیها در

مذاکرات صلح تأثیر بگذارد. فرضیه عدم خشونت به عنوان وسیله ای برای دستیابی به اهداف سیاسی در

بسیاری از نقاط جهان حامیانی برای خود دست و پا کرده است.

5 برای نمایندگی آمریکا در سازمان ملل: باید با نمایندگان دولتهای عربی نیز تماس گرفته و از

نمایندگان کشورهای شرکت کننده در نیروهای میانجیگر سازمان ملل و اعضای 9 کشور اروپایی در نقاط

ص: 193

ذی ربط از نفوذ خود بهره برادری کنند.

6 برای امان: با درنظر گرفتن تبادل نظرهای اخیر حسین و عرفات، امیدواریم که حسین بتواند با

فلسطینیها در مورد تلاش ما به بحث و مذاکره بنشیند.

7 برای پایتختهای 9 کشور اروپایی و پایتخت کشورهایی که در نیروهای میانجیگری سازمان ملل

شرکت دارند. با استفاده از نکات فوق می توانید تلاشهای آمریکا را برای دولتهای مربوطه تشریح کرده و

آنها را ترغیب نمایید که با استفاده از نفوذ خود در رابطه با اسرائیل، فلسطینیها، و دولتهای میانه رو کمک

کنند تا آتش بسی پایدار ایجاد شود.

8 برای هاوانا: بسیاری از سیاست پیشه گان عرب مرتبط با این موضوع هم اکنون جهت شرکت در

اجلاس غیرمتعهدها در هاوانا به سر می برند. ما می دانیم که شما به آنها دسترسی نخواهید داشت، لیکن با

بشاره سفیر کویت تماس گرفته و پس از توجیه کامل وی در رابطه با نکات مطروحه در پاراگراف 4، متن

بیانیه سفیر یانگ را در اختیار وی بگذارید. در مقام تأکید به بشاره بگویید که می تواند با استفاده از

موقعیت خود با همکارانش در مورد تأثیر مثبت میانه روی فلسطینیها بر آراء عمومی آمریکایی و غربی

تبادل نظر نماید.

9 برای تل آویو: لطفا مقامات اسرائیلی را کالاً در جریان تلاشهای مهم ما در جهت جلب همکاری

فلسطینها برای استقرار یک آتش بس دائمی قرار دهید. ما نمی توانیم موفقیت آن را تضمین کنیم، ولی

تصریح نمایید که تلاشهای ما ادامه خواهد یافت.ونس


قطر، جامعه فلسطین و آمریکا

سند شماره (18)

تاریخ: 10 شهریور 1358 1 سپتامبر 1979طبقه بندی: سری

از: سفارت آمریکا در دوحهبه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سی

عطف به: (الف) دوحه 0050رونوشت: به سفارت آمریکا در تهران

موضوع: قطر، جامعه فلسطین و آمریکا

1 (تمام متن سری است).

2 آغاز خلاصه: جامعه فلسطینی عظیم و استقرار یافته قطر در مورد تلاش آمریکا در جهت حل

اختلاف اعراب و اسرائیل با بدبینی می نگرند. آنها اینگونه تلاشها را ناموفق خوانده و بروز جنگ دیگری

را بین اعراب و اسرائیل اجتناب ناپذیر می دانند. علی رغم نگرانیهای ناشی از دست دادن موطن خود،

فلسطینیها معتقدند که از هواداری و دوستی اصیل و واقعی، امیر خلیفه، امیر قطر برخوردارند، چون او

شدیدا وابسته به مهارتهای فلسطینیها و رابطه با غرب است آنها معتقدند (از نظر سفارت نیز این اعتقاد

بجاست) که اگر قرار باشد نمایش قدرتی صورتی گیرد، خلیفه صدور نفت به آمریکا را متوقف خواهد

ساخت تا موجبات تغییر سیاست آمریکا در خاورمیانه پدید آید.

این امر بر خلاف احترام شدید و اساسی امیر نسبت به آمریکا بروز خواهد کرد. علیرغم این واقعیت که

فلسطینیها سیاست آمریکایی را به طرز فاحشی در حمایت از اسرائیل تلقی می کنند، جامعه فلسطینیهای

قطر نسبت به آمریکاییها و آمریکا نظر خوشی دارند. بسیاری از آنها نیز امید دارند که بتوانند تبعه آمریکا

بشوند. (پایان خلاصه).

ص: 194

3 جامعه 000/20 نفری فلسطینیهای قطر (که از این پس فلسطینیها خوانده می شود) پرجمعیت ترین

گروه عربی خارجی (مصریها بالغ بر 000/17 نفر می باشند) بوده و مهمترین و متنفذترین عامل و عنصر

خارجی به حساب می آیند. گروه پاکستانی 000/75 نفری و 000/40 تا 000/45 نفری ایرانی

تعدادشان از فلسطینیها بیشتر است، ولی این گروهها و به خصوص گروه ایرانی متشکل از کارگران عادی

می باشند، گرچه بعضی از ایرانیها به خوبی به کار تجارت مشغولند، ولی به دولت قطر آن چنان مرتبط

نبوده، و رابطه آنها با بومیان قطر نیز از اختلافات مذهبی و خلق و خوی جدا سازنده اعراب و پارسی ها

مصون نمی باشد. از طرف دیگر، قطری ها فلسطینیهای این کشور را نیز عرب و دارای همان تشابه مذهبی

می دانند که به نظر آنها در مورد آنها بی عدالتی عظیمی روا داشته شده و باید نسبت به آنها حمایت و

همدردی به عمل آید. با وجود اینکه موفقیت فلسطینیها حسادتهایی را برانگیخته، ولی این امر با الطاف و

مراحم مخصوص دولت قطر نسبت به فرزندان بومی این شیخ نشین خنثی می گردد.

4 این فلسطینیها، برخلاف کسانی که در اردوگاههای پناهندگان لبنان و سوریه بسر می برند، مأیوس

و نومید نیستند. واقعیت این است که آنها در دولت، بخش حرفه ای و تجاری پستهای مهمی را اشغال

کرده اند. به طور مثال: وزیر دارایی این کشور و نیز سرپرست بانک ملی قطر و مشاور اصلی امیرخلیفه در

امور مهندسی و پیمانکاری همه فلسطینی هستند سردفتر وزارت دارایی و وزارت نفت نیز فلسطینی بوده،

و بسیاری از پزشکان، حسابداران، اساتید، معلمین، وکلا، قضات، پیمانکاران، بازرگانان و مدیران

عالیرتبه بازرگانی فلسطینی می باشند. (مصریها همین نقش را در زمینه آموزش و پرورش ایفاء می کنند)

بسیاری از آنها فارغ التحصیل دانشگاه آمریکایی بیروت و یا دانشگاههای آمریکا می باشند. فلسطینیها به

کاربرد زبان انگلیسی از روزهای سلطه انگلستان بر فلسطین خوگرفته و با سرسختی و عزمی راسخ

تحصیلات و فراگیری زبانهای خارجی و به خصوص زبان انگلیسی را دنبال می کنند. بسیاری از آنها از

رابطه خوبی و دوستی با آمریکا برخوردار بوده و روحیه مسالمت جویانه آمریکا را نیز به خوبی درک

نمایند. نکته نسبتا مضحک مسئله این است که بسیاری از قطریها و به خصوص افراد سالخورده تر،

فلسطینیها را غربی به شمار می آورند و واقع امر این است که فلسطینیها نیز در مورد خودشان همین گونه

فکر می کنند، و در همان حال معتقدند که غربیهای اصلی یعنی آمریکاییها نمی خواهند حقوق فلسطینیها را

به رسمیت بشناسند. انگیزه نهفته در ورای آن نیز اختلاف اعراب و اسرائیل است.

5 فلسطینیهای اینجا نظر مساعدی نسبت به آمریکا داشته و بسیاری از آنها یا در حال خرید

اقامتگاهی در آمریکا بوده و یا خریده و یا در آینده قصد خرید آن را دارند و مایلند که فرزندانشان در آنجا

به تحصیل مشغول شوند. فلسطینیها می آیند و یا قصد آمدن دارند چون معتقدند که می توانند خانه ای

خریداری کرد و در آمریکا پذیرفته شوند. از این نظر آنها متمایل به آمریکا هستند، گرچه این طرفداری و

تمایل توام با عصبانیت شدید آنها نسبت به حمایت آمریکا از اسرائیل می باشد. و علاوه بر این اکثر

فلسطینیها اینجا ظاهرا طرفدار سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) بوده و درصدی از حقوق و

دستمزدهای خود را به این سازمان می دهند. یاسین شریف، نماینده ساف در دوحه مورد احترام جامعه

فلسطینیهای قطر است. فلسطینیها تلاشهای آمریکا را در جهت استقرار صلح در خاورمیانه ناموفق

خوانده و بروز جنگ پنجم اعراب و اسرائیل را اجتناب ناپذیر می دانند. از نظر آنها رئیس جمهور کارتر به

خاطر سیاستهای داخلی آمریکا نمی تواند به حل همه جانبه این اختلاف نائل شود.

ص: 196

آنها معتقدند که در جنگ جدید قطر و دیگر صادرکنندگان نفت خلیج فارس منجمله ایران صدور نفت

خود به آمریکا را قطع خواهند کرد.

6 فلسطینیهای اینجا به کابوسهای تبلیغاتی اخیر مبنی بر اینکه تروریستهای فلسطینی نفتکشها را در

تنگه هرمز غرق خواهند ساخت، تا صدور نفت از آنجا غیرممکن گردد، توجه نمی کنند. با اعتراف به این

واقعیت که افراد درمانده احتمالاً به هر کاری دست خواهند زد، آن را یک اقدام نادرست می خوانند. آنها

معتقدند که در ژاپن و اروپا آرمان آنها در حال تحقق است و نمی خواهند به حیثیت امیر خلیفه و دیگر

رهبران کشورهای صادر کننده نفت خلیج که از جمله هوادارانشان به حساب می آیند آسیب برسد.

7 سؤال این است که آیا فلسطینیها اقدامات احتمالی امیرخلیفه یعنی قطع صدور نفت به آمریکا آن هم

طبق انتظار آنها هنگام بروز جنگ پنجم اعراب اعراب و اسرائیل را دقیقا ارزیابی و پیش بینی کرده اند، به

نظر سفارت پاسخ این است که فلسطینیها درست پیش بینی کرده اند، این موضوع آن بخش از جنبه روانی و

شخصیت ناشناخته و ابهام آمیز حکمران قطر را نشان می دهد. امیر خلیفه در سال 1930 و در خاتمه

دوران رونق اوضاع خلیج فارس در نتیجه تجارت مروارید،متولد شد. اما در سال 1932 ژاپنی ها خود به

پرورش مروارید پرداختند که صنعت مروارید محل را ورشکسته ساخت و قطر با سالهای توأم با فقر رو به

رو گردید. امیر خلیفه در فقر به سر برد. و دقیقا معنی تهیدستی را می داند. انگلیسیها فرمانروا بودند و

برخلاف گفتار آنها نژاد پرستی را اختراع نکردند، ولی قطریهای نسل خلیفه به یاد می آورند که فرمانروایان

استعماری انگلیس آنها را تنها گذاشته بودند، ولی به عنوان یک فرد عرب زیردستی را احساس کرده است.

8 تنها در سال 1949 بود که صادرات نفت و سیل پولهای ناشی از آن به جریان افتاد، و در همان سال

بسیاری از فلسطینیها آواره شدند، و اولین گروه آنها به عنوان اعراب قربانی سیاست انگلستان به دوحه

آمدند. یکی از اینها یعنی مرحوم داود فانوس بافت دولتی را در قطر سازمان داد و به عنوان مدیر پرسنلی

دولت قطر تا زمان بدرود حیات خدمت کرد. فانوس چندان مورد علاقه نبوده، ولی در عین حال فردی

درستکار بود. حکمروایان پیشین قطر از او تمجید کرده و فلسطینیهای با استعداد دیگر را به کار گرفتند و

چیزی رخ داد که بی شباهت به همزیستی مسالمت آمیز نبود. امیر به جامعه فلسطینی بسیار با استعداد خود

شدیدا متکی است، که این اتکاء با روابطی چون زبان و تاریخ عربی محکم تر شده، که شیرازه این اتکاء نیز

زبان انگلیسی و تمایل به جهان غرب می باشد. آنها هم نه تنها به خاطر کسب و کار پررونق خود، بلکه به

خاطر هواداری و حمایتش نسبت به او وفادارند.

9 این تصور که امیر خلیفه و دیگر افراد مانند او تنها به خاطر ترس خود از آرمانهای ملی گرایانه عربی

حمایت می کنند، تنها یک تصور صرف است. امیر قطر از فقری که بر سرتاسر زندگیش حاکم بود بیرون

آمده و ناگهان به ثروتی افسانه ای و اعجاب آور دست یافته است، اینکه چه انگیزه روانی سبب شده که وی

متقاعد به حمایت از آرمان فلسطین شود، نیز قابل تعمق است. شاید او نیز مانند دیگر کسانی که به ثروتی

عجیب دست یافته اند، سعی دارد آرمانی عظیم تر را بیابد و با حمایت از آن، به خدا به خاطر نزول باران

رحمتش بر شخصی زشت و کج پا سپاسگزاریش را نشان دهد، و شاید یک وظیفه عالی خاورمیانه ای به

صورت انگیزه خلیفه درآمده است، و چون می تواند به فلسطینیها کمک کند، به این کار مبادرت ورزیده

است.

10 کسانی که با چشمان خونبار خلیفه روبه روشده و سؤالات وی را شنیده اند که «در مورد اورشلیم

ص: 196

چه می گویید؟ و بر سر حقوق فلسطینیها چه می آید؟ کسانی هستند که به این نتیجه رسیده اند که او از ترس

پنهانی به حمایت از آنها دست زده است تا اقدام تلافی جویانه فلسطینیها را برای خود تضمین ننماید. این

سؤالات و سؤالات مشابه دیگر در گفتگو با امیر خلیفه پیرامون قرارداد کمپ دیوید و یا پیمان مصر و

اسرائیل همیشه حاکم بوده است علاوه بر این، نمی توان از یاد برد که خلیفه کمک 250 میلیون دلار در سال

خود به سادات را قطع نمود، چون متقاعد شده بود که مصریها به منافع فلسطینیها نمی اندیشند.

خلیفه سادات را بهترین دوست عرب خود تلقی می کرد و بقای او را با بقای سیاسی خود مرتبط

می دانست. و بدون شک امیر، آمریکایی نیرومند و موفق را تنها مانع مهم علیه کمونیسم و شوروی می داند.

تنها ماندن سادات از طرف خلیفه (و دیگر رهبران عربی) اقدامی است که حمایت خلیفه را از فلسطینیها و

آرمان آنها نشان می دهد. اگر ما نتوانیم راه حل رضایتبخش برای تضاد اعراب و اسرائیل بیابیم گمان

نمی کنیم که وی باز هم به آمریکا روی آورد.کیلگور


خلاصه اطلاعاتی 888 (ملاقات سفیر یانگ با ترزی)

سند شماره (19)

تاریخ: 14 شهریور 1358 5 سپتامبر 1979طبقه بندی: سری

از: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی سیبه: مجمع گردآوری خلاصه اطلاعات با اولویت

هشدار اطلاعاتی: حاوی منابع و روشهای حساس اطلاعاتی غیر قابل رؤیت برای بیگانگان است.

موضوع: خلاصه اطلاعاتی 888 13 شهریور 1358

1 تمام متن سری است.

2 ملاقات سفیر یانگ با ترزی، به دنبال ملاقات عرفات با کرایسکی و برانت احتمالاً جنبه های مثبتی

به ساف داده است، نحوه برخورد بعضی از کشورها با اینگونه رویدادها سبب شد که بسیاری ازآنها در

تلاش برای مستحکم تر کردن روابط خود با ساف برآمده و یا تماسهای خود با نمایندگان این سازمان را

گسترش دهند. عرفات نیز معتقد است که برای خودش احترام و مقبولیت بسیاری دست و پا کرده است.

علاوه بر این وی به ارزیابی مجدد نقش خشونت در دستیابی به اهداف ساف/فتح پرداخته است.

3 اخیرا ساف متوجه افزایش تحرک تبلیغات دیپلماتیک خود شده است:

فرانسوا پونسه وزیر خارجه فرانسه با رئیس اداره سیاسی ساف یعنی فاروق قدومی ملاقات

پرجنجالی داشت. (عرفات امیدوار است که به زودی به فرانسه سفر کند. لیکن فرانسه امکان سفر وی را

بعید می داند).

در رابطه با حل مسئله تصرف سفارت مصر در آنکارا، ترکیه توافق نمود که به ساف اجازه دهد یکی

از دفاتر خود را که از حقوق کامل دیپلماتیک برخوردار باشد در آنجا تأسیس نماید که این اولین

حرکت این گونه ای یکی از کشورهای عضو ناتو می باشد.

چائوشسکو از رومانی در طول 9 روز دوبار با عرفات ملاقات کرد و واضح است که به سوی ساف

گرایش یافته است. و در همان حال حمایت خود را از قرارداد کمپ دیوید مسکوت گذارده است.

شورای فدرال سوئیس علنا اعلام کرده است که حاضر است به وزیر خارجه کشورش اجازه دهد

که با قدومی علیرغم مخالفت داخلی ملاقات نماید.

تولبرت رئیس جمهور لیبریا نیز توافق کرده است که یکی از فرستادگان ساف را به حضور بپذیرد.

ص: 197

گرچه در مونرویا دفتر ساف تأسیس نشده است.

4 استراتژی عملگرایی ساف ظاهرا دارای دو جنبه است.

حرکت در وراء وجهه تروریستی ساف و کسب اعتبار دیپلماتیک در غرب.

تحکیم وجهه جدید برای شکستن مقامات آمریکا در برابر مذاکرات.

5 در تعقیب این اهداف، عرفات به اجلاس غیرمتعهدها رفت. وی انتظار دارد که قطعنامه ای پدید آید

که شدیدا پیمان مصر و اسرائیل را مورد انتقاد قرار داده و تشکیل یک اجلاس ویژه مجمع عمومی سازمان

ملل را موجب گردد. وی احتمالاً امیدوار است که بتواند به نیویورک بیاید تا پیرامون این جلسه تبادل نظر

نماید.

6 علاوه بر این، عرفات در ظاهر آماده است تا برخلاف گذشته گروههای چریکی تندروتر موجود در

ساف و نیز ضعف دولت سوریه را نادیده بگیرد (دمشق از آن می ترسد که مبادا عرفات در روابط

دیپلماتیک خود نیاز به آن کشور را از دست بدهد).

وی به ظاهر تروریسم بین المللی فتح را متوقف ساخته است. وی در هنگام تهاجم اسرائیل و حداد به

جنوب لبنان نیز اقدامی به عمل نیاورد. فعالیت نظامی فتح علیه اسرائیل نیز ظاهرا به رویدادهایی که

توسط فلسطینیهای ساحل غربی انجام می گیرد محدود شده است در حالی که جناحهای رادیکال ساف ب

فلسطینیهایی از لبنان و یا عملیات نفوذی حمایت می کنند.

7 دعوت از سفیر یانگ و دیگر رهبران سیاه پوست برای بازدید از منطقه نیز بخشی از استراتژی

جدید عرفات را در جلب آراء آمریکاییان نشان می دهد. عرفات بار دیگر خاطر نشان ساخت که

موجودیت اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت، آن هم مشروط بر آنکه آمریکا و یا اسرائیل

خودمختاری ساف و فلسطینیها را به رسمیت بشناسند.

8 عرفات ظاهرا در حال پی بردن به این مطلب است که تروریسم مانع جلب حمایت دیپلماتیک در

اروپای غربی و آمریکا خواهد شد. ولی گمان نمی رود که او عملیات فلسطینیهای تحت اشغال را نیز

تروریسم بخواند، گرچه همین عملیات به غیر نظامیان نیز لطماتی وارد می سازد.

9 در نهایت، عرفات امیدوار است که آمریکا علیرغم مخالفت راسخ اسرائیل و حامیانش، ضرورت

مذاکره با ساف را بپذیرد. خوش بینی وی بر موارد ذیل استوار است:

آنچه که به نظر او رشد اختلاف بین کشورهای اروپایی غربی و آمریکا در زمینه سیاست

خاورمیانه ای می باشد.

تمایل آشکار تولید کنندگان نفت عربی به استفاده از نفوذ و اهرم اقتصادی خود به خاطر آرمان

فلسطین.

10 تقاضای کمک اسرائیل از آمریکا: بنابه اظهارات اورشلیم پست، اسرائیل در نظر دارد از آمریکا 3

تا 5/3 میلیارد دلار کمک مالی در سال جاری دریافت نماید. این مقدار که یک میلیارد دلار بیش از

کمکهای قبلی است براساس کسری تجاری صورت می گیرد که می تواند حدود 5/4 تا 5 میلیارد دلار به

خصوص در رابطه با واردات نظامی گردد. علیرغم ابراز اطمینانها با خزانه داری، مصرف بخش خصوصی

و دولتی در سال گذشته فراتر از حد تعیین شده رفت. منابع دولتی اخطار کردند که اگر بودجه دولت سریعا

کاهش نیابد اقتصاد کشور با عقب افتادگی غیرقابل کنترل دست به گریبان خواهد شد.

ص: 198

در بهمن ماه اسرائیل از کنگره خواهد خواست که در مورد استرداد وامهای گرفته شده در مورد

صف آرایی در صحرای سینا تجدید نظر نماید، چون بنابه استدلال اسرائیل خروج نیروهایش از سینا بار

سنگینی را بر دوش کشور گذاشته است.

11 یکی از مشاورین اقتصادی وزارت خارجه اسرائیل در تأیید به سفارت آمریکا در تل آویو گفت

در بخشهای عالیرتبه دولت اسرائیل، پیرامون کمکهای درخواستی اسرائیل از آمریکا در سال مالی 1981،

مشورتهایی در حال انجام است. اواخر شهریور ماه زمانی است که باید صورت کمکهای درخواستی

اسرائیل در واشنگتن و تل آویو مطرح گردد. در یکی از مقالات نشریه داور آمده است که تقاضای کمک

اسرائیل معادل 5/2 میلیارد دلار خواهد بود گزارش «داور پیش بینی کرد که مبارزه سختی با دولت

آمریکاآغاز خواهد شد که علت آن نیز شرایط اقتصادی آمریکا است. این نشریه می گوید تلاش بسیار

وسیعی باید در آمریکا انجام شود، تا تقاضای کمک مزبور تصویب گردد، و این تلاش وسیله دان هالپرین

وزیر اقتصاد اسرائیل در واشنگتن هدایت خواهد شد.

12 سفارت آمریکا در تل آویو اظهار داشت که اسرائیلیها امیدوارند 5/2 میلیارد دلار کمک در سال

مالی 1360 از آمریکا دریافت نمایند، و فرض بر اینکه در میزان کمک درخواستی کاهش پدید خواهند

آورد، ولی ابتدا درخواست 8/2 تا 3 میلیارد دلار خواهند نمود. طبق برآورد سفارت این درخواست به

صورت 7/1 میلیارد دلار برای فروش نظامی خارجی و 1/1 تا 3/1 میلیارد دلار برای کمک اقتصادی

تقسیم خواهد شد.

13 وایزمن و اف 18 های آمریکایی: اورشلیم پست در تاریخ 12 شهریور گزارش داد که در یکی از

جلسات کابینه، وایزمن وزیر دفاع اسرائیل برنامه مشارکت اسرائیل را در ساخت جنگنده های اف 18

مشخص کرد. وایزمن گفت که وی در نظر دارد طی ملاقات ماه جاری خود در آمریکا این برنامه را ارائه

کند. این روزنامه در ادامه اظهار داشت صنایع هواپیماسازی اسرائیل در این مورد نظر نخواهد داد تا اینکه

تجزیه و تحلیل خود را در موارد جنبه های فنی، مالی و نیروی انسانی که حدود 4 تا 5 ماه طول خواهد

کشید به پایان برساند.

14 اسرائیل حزب سیاسی جدید: رادیو اورشلیم در تاریخ 9 شهریور گزارش داد که یک حزب

سیاسی جدید به نام تنوات هاثیه (نهضت تجدید حیات) در اسرائیل تشکیل شده است. رهبریت آن

متشکل از اعضای نهضت اسرائیل بزرگتر یعنی ائتلافی از وفاداران، به اسرائیل بزرگتر (ارتز اسرائیل)،

گاش آمونیوم، و هاگ آن ورد می باشد. در هفته دوم اکتبر قرار است یک گردهمایی برای تأسیس این

حزب تشکیل گردد.

15 اسرائیل کشورهای عربی. مطبوعات مقالات متعددی را در مورد آخر هفته روز کارگر و

تماس احتمالی اسرائیل با کشورهای عربی و یا شرکت اعراب در مذاکرات درج کردند. رویتر یکی از

مقالات معاریو را گزارش کرد که در آن به نقل از وزیر کشور اسرائیل یعنی برگ گفته شده بود که وی بنابه

دلایل معقولی فکر می کند که اردن نیز به زودی در مذاکرات صلح شرکت خواهد کرد.برگ به یک هیئت

اروپائی دیدار کننده از اسرائیل گفت «رویدادهای خوشایندی در شرف وقوع است».

16 رویتر به نقل از دستیاران بگین گزارش داد که بگین چندین بار برای حافظ اسد رئیس جمهور

سوریه دعوتنامه فرستاده بود تا بلکه بتواند با وی در مورد استقرار صلح بین اسرائیل و مصر گفتگو نماید.

ص: 199

در مورد نحوه و یا مکان صدور دعوتنامه مطلبی فاش نشد.

پاسخ دستیاران نیز ظاهرا به آن دسته از گزارشات مطبوعات اسرائیل بوده است که اظهار داشته اند،

یکی از فرستادگان رومانی از طرف رئیس جمهور چائوشسکو به بگین گفته بود که سوریه آماده ورود به

روند مذاکرات صلح می باشد، مشروط بر آنکه اسرائیل از ارتفاعات جولان کاملاً خارج گردد و به

فلسطینیها خودمختاری تفویض نماید. در تاریخ 10 شهریور یکی از روزنامه های کویتی یک گام فراتر

رفت و گفت که رومانیایی ها یک ملاقات مخفی بین اسرائیلی ها و نمایندگان سوریه را پیشنهاد کرده بودند

و این موضوع بنابه درخواست آمریکا عنوان شده بود.

17 ساف آمریکا بنابه گزارش رویتر، عبدالمحسن ابومیزر سخنگوی ساف در مصاحبه با یک

روزنامه سوری گفته است که ساف هر گونه مذاکره با آمریکا را رد می کند. ابومیزر گفت «برای هزارمین بار

ما به قطعنامه 242 و هر گونه مذاکره با آمریکا که لازمه پذیرش قطعنامه توسط ساف باشد پاسخ منفی

می دهیم.»

18 دایان فلسطینیها: بنابه گزارش سفارت آمریکا در تل آویو ملاقات پرجنجال دایان با مهمترین

شخصیت ساف در نوار غزه یعنی دکتر حیدر عبدالشفیع همراه با سفر وایزمن به ساحل غربی، نشانگر این

است که او و وایزمن در نظر دارند روزهای آتی بر عامل فلسطینی و به خصوص جنبه غزه ای آن تمرکز

نمایند. ملاقات دایان در غزه یک روز پس از شرکت وی در اجلاس وزیران در مورد مذاکرات

خودمختاری صورت گرفت و ظاهرا نشان می دهد که وی قصد دارد نقش نیرومندتری را ایفا نماید.

19 دکتر به خاطر ملاقات با دکتر حیدر عبدالشفیع عذرخواهی نکرد. بلکه به مطبوعات گفت که وی

عمدا قصد داشت با کسانی ملاقات کند که هم طرفدار ساف و هم از شخصیتهای مهم غزه به حساب

می آیند. وی گفت در آینده نیز ملاقاتهای مشابهی را انجام خواهد داد. به نظر سفارت آمریکا در تل آویو

دایان احتمالاً به این نتیجه رسیده است که با آغاز مذاکرات اسرائیل با رهبران غربی و نوار غزه او می تواند

بر حرکت آمریکا به منظور وارد کردن ساف در روند مذاکرات صلح پیش گیرد.

20 در مورد نحوه برخورد دایان با ساف، اورشلیم پست به نقل از وزیر خارجه گزارش داد که این امر

ممکن است متناقض به نظر آید، اما بهبود وجهه و حیثیت ساف این امکان را به اسرائیل می دهد که نقطه

نظرات خود را مطرح سازد و تأکید نماید که قرارداد کمپ دیوید امکان ایجاد یک کشور فلسطینی را از بین

می برد ... در یکی از سرمقالات اورشلیم پست گفته شده که دایان ظاهرا معتقد است «بگین باید درک کند

که صحبت با مقامات نزدیک به ساف تنها راه مؤثر واقع شدن مذاکرات خودمختاری می باشد.»

سردبیر داور می گوید که هیچ کس از ملتی انتظار ندارد که کسانی را به رسمیت بشناسد که نمی خواهند

آن ملت را بپذیرند، اما گفتن این مطلب که اسرائیل با ساف وارد مذاکره نخواهد شد حتی اگر این سازمان

تروریسم را کنار بگذارد و یا مقررات خود را تغییر دهد نیز احمقانه است.

21 مصر مراکش منای قاهره در تاریخ 19 شهریور گزارش داده، سادات قول حمایت آن هم حمایت

نظامی از شاه حسن و مراکش را علیرغم اختلافات بین دو کشور عنوان کرد.

سادات طی یک کنفرانس مطبوعاتی در حضور گنشر وزیر خارجه آلمان غربی اعلام کرد که «علیرغم

طرز برخورد و تفکر شاه حسن و علیرغم روشهای سیاستمداران مراکش در گمراه ساختن مردم مراکش،

اگر این کشور «متقاضی کمک شود» مصر از آن حمایت خواهد کرد. بنابه گزارش منا، سادات از پاسخ به

ص: 200

این سؤال که آیا منظور وی تقاضای کمک نظامی مراکش از مصر است، یا خیر طفره رفت.

22 سادات فلسطینیها سادات در حین یک سخنرانی و طی یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که تا

پایان سال جاری فلسطینیها به خودمختاری کامل خواهند رسید و گفت که در هفته جاری پیرامون مسئله

فلسطین و اورشلیم با بگین در حیفا گفتگو خواهد کرد. دفتر آن بی سی در قاهره در هنگام پایان کنفرانس

مطبوعاتی به سفارت ما گفت که بنابه گفته سادات ملاقات بین ترزی نماینده ساف و سفیر یانگ اولین

تماس بین دولت آمریکا و ساف نبوده است. وی گفت مذاکرات در هنگام تصدی امور وزارت خارجه

توسط کی سینجر در مراکش صورت گرفته بود.

23 سادات در تشریح اهداف خود در رابطه با مسئله فلسطین گفت که در حیفا وی به عنوان نماینده

فلسطینیها سخن نخواهد گفت چون این کار تنها از عهده فلسطینیها برمی آید. وی گفت مذاکرات آتی در

حیفا «به منظور هموار ساختن راه برای خودمختاری فلسطینیها صورت خواهد گرفت که دربرگیرنده

موارد زیر خواهد بود:

خودمختاری فلسطینیها ظرف پنج سال آینده آزادی زندانیان فلسطینی از زندانهای اسرائیل

تأسیس یک دولت فلسطینی «و یک» نیروی پلیس فلسطینی خروج اسرائیلی ها به «نقاط امنیتی»

ساحل غربی و نوار غزه پایان حکومت نظامی و غیرنظامی اسرائیل درست پس از تأسیس یک حکومت

فلسطینی

24 سادات گفت که ملاقاتهای متعدد وی با بگین در سال جاری وی را قادر به ادای این مطلب کرده

است که آنها به راه حلی که در زمینه خودمختاری فلسطین و مسئله اورشلیم دست خواهند یافت.

25 خشونت حرفه ای نه چندان وسیع در سوریه: بنابه گزارش سفارت آمریکا در دمشق، برخلاف

ادعای مخالفین ضد رژیم مبنی بر آغاز کشتار علویها پس از ماه رمضان، اوضاع داخلی سوریه نسبتا آرام

است. در آلپو، حما، و لتاکیه اخیرا خشونتهای حرفه ای رخ داده است. این آرامش احتمالاً ناشی از

سرکوب انجام شده توسط نیروهای امنیتی آن هم پس از کشتارهای آلپو می باشد، اما به علت

افراط کاریهای نیروی امنیتی سوریه امکان بروز خشونت همیشه وجود دارد.

26 عربستان سعودی فلسطینیها لبنان: یکی از مقامات وزارت خارجه سعودی پس از شنیدن نقطه

نظرات آمریکا در مورد جنوب لبنان از طرف سفارت آمریکا در جده، گفت که لبنانیها از عربستان سعودی

خواستار کمک در زمینه جلب توافق و همکاری فلسطینیها در رابطه با آتش بس و اجتناب از فعالیتهای

تروریستی شده اند. مقام سعودی گفت که این موضوع با وزیر دفاع لبنان یعنی ژوزف اسکاف مورد بحث و

تبادل نظر بیشتر قرار خواهد گرفت.ونس