گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
اسناد لانه جاسوسی آمریکا
جلد هفتم
فصل اول (شامل 27 سند در مورد استخدام مستشاران)






1- برای تهیه بخشهایی از مقدمه ٬ از کتابهای زیر استفاده شد: 1 ایران و قدرتهای بزرگ نوشته دکتر ایرج ذوقی. 2 نفوذ آمریکا در ایران نوشته دکتر ابراهیم سنجر.
ص: 505

فصل اول

(در گذشته) اعتقادمان بود که اصلاً از ما کاری ساخته

نیست (مثلاً) ارتش ما اگر بخواهد ارتش بشود، مستشار

لازم دارد، از آمریکا یا از اروپا باید مستشارانی بیایند تا

ارتش ما را بتوانند سروسامان بدهند.

امام خمینی (س) 30/10/59

فصل اول شامل 27 سند است که مقطع تاریخی آبان ماه 1322 تا خرداد ماه 1329 را در بر

می گیرد. 20 سند مربوط به پیش نویس و متن قراردادهای منعقده میان دولت ایران و آمریکا برای

استخدام مستشاران نظامی آمریکا در ارتش و ژاندارمری ایران و همچنین مربوط به اصلاحات انجام

شده در این قراردادها می باشد. نکته تأسف بار در عقد قراردادها و اصلاحات انجام شده این است که

دولت ایران تقریباً نقش «مهر امضاء» را داشته و دولت آمریکا هرگونه که خود می خواسته قراردادها را

تنظیم می کرده و هرگاه که منافعش اقتضاء می کرده، آنها را تغییر می داده است.

2 سند در مورد موضع دولت شوروی در مقابل حضور و فعالیت مستشاران آمریکایی در ارتش

ایران می باشد. 5 سند نیز در رابطه با مذاکرات و مفاد قرارداد «کمک دفاعی متقابل» میان دولتین ایران

و آمریکا می باشد. این قرارداد باعث اضافه شدن یک گروه دیگر به هیئتهای موجود مستشاران نظامی

آمریکا در ایران گردید.

سند شماره (1)

ستاد بزرگ ارتشتاران(1)

قانون اجازه استخدام هیئتی از افسران و درجه داران ارتش کشورهای متحده آمریکا برای وزارت

جنگ، مصوب اول آبانماه 1322 (23 اکتبر 1943)

ماده واحده مجلس شورای ملی به دولت اجازه می دهد با انعقاد قراردادی بین دولتین ایران و

کشورهای متحده آمریکا هیئتی از افسران و درجه داران و متخصصین ارتش کشورهای متحده آمریکا

را که تعداد افسران آن از سی نفر تجاوز نخواهد نمود. به منظور اصلاح امور اداری ارتش و با شرایط

1- این سند نسخه ای از مصوبات مجلس شورای ملی وقت می باشد که در بین اسناد مستشاری نظامی به دست آمده است. م
ص: 506

زیر استخدام نماید.

1 نخست دسته افسران این هیئت به قرار زیر می باشد.

سرلشگر سی. ریدلی سرهنگ ف. ک. دومان سرهنگ توماس ائی ماهونی سرهنگ 2

سوگارد سرگرد ر. س کنلی سروان و. ا. کیدویتس سروان ر. ی ساندوس ارشد افسران مأمور

هیئت سمت ریاست هیئت را داشته و به عنوان مستشار نظامی وزارت جنگ طرف شور و معاضدت

وزیر جنگ خواهد بود بقیه اعضاء این هیئت به تدریج که مورد احتیاج وزارت جنگ واقع شوند و

دولتین در انتخاب آنان موافقت نمایند. طبق مندرجات این قانون استخدام خواهند گردید.

ب استخدام هیئت نامبرده اصولاً برای مدت جنگ یا اعلام خاتمه وضعیت فوق العاده ملی در

کشورهای متحده آمریکا خواهد بود، ولی دولت حق خواهد داشت قبل از انقضاء مدت در صورتی که

صلاح بداند قرارداد استخدام آنها را فسخ و یا با حصول موافقت دولت کشورهای متحده آمریکا برای

بعد از جنگ نیز تمدید نماید.

ج اعضاء هیئت حقوق سالیانه خود را به پول رایج کشورهای متحده آمریکا به میزان زیر از

دولت ایران دریافت خواهند داشت. رئیس هیئت 4207 دلار معاون هیئت 3907 دلار افسران

دیگر هیئت هر کدام 3757 دلار درجه داران جزء و افراد متخصص 2705 دلار. این حقوق باید در

دوازده قسط مساوی ماهیانه پرداخت گردد و هر مبلغ از حقوق ماهیانه هر یک از اعضاء هیئت بنا به

تقاضای او به دلار در آمریکا و بقیه به ریال (به نرخ رسمی) در ایران قابل پرداخت خواهد بود. حقوق

اعضاء هیئت از هرگونه عوارض و مالیاتهایی که قبلاً یا در آتیه چه از طرف دولت و چه از طرف

تقسیمات اداری یا سیاسی تابعه دولت وضع گردد معاف و اگر در این موقع یا در طی مدت قرارداد

مالیات جدیدی هم وضع شود که شامل حقوق این اعضاء گردد بایستی از طرف وزارت جنگ

پرداخت گردد، به قسمی که میزان حقوق معینه برای هر عضوی بدون کم و کسر عاید او شود. هزینه

سفر اعضاء هیئت از آمریکا به ایران و بالعکس در مدت جنگ به عهده دولت آمریکا و بعد از جنگ

در صورت تمدید قرارداد به عهده دولت ایران خواهد بود. در هرحال هرگاه اعضای هیئت بخواهند

خانواده خود را به ایران بیاورند هزینه سفر زن و فرزند تحت تکفل به عهده دولت ایران خواهد بود.

د به دولت اختیار داده می شود پس از شور با وزارت جنگ حدود اختیارات و وظایف و سایر

شرایط استخدام اعضاء هیئت نظامی را با موافقت دولت کشورهای متحده آمریکا تعیین و به موقع اجرا

گذارد.

ه سایر شرایط استخدام اعضاء هیئت نظامی بر طبق قانون مصوب 1301 تعیین خواهد شد این

قانون که مشتمل بر یک ماده است در جلسه اول آبانماه 1322 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

رئیس مجلس شورای ملی حسن اسفندیاری

* یادداشت مترجم سفارت:

قانون مصوب 23 عقرب 1301 (عقرب هشتمین ماه تقویم ایرانی است که هم اکنون آبان نامیده

می شود) مطابق با 15 نوامبر 1922 یک قانون پایه ای به شمار می آید که استخدام مستشاران خارجی

را صرفاً با تصویب مجلس مجاز اعلام می دارد.

ص: 507

سند شماره (2)(1)

وزارت جنگ

موافقت نامه بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت ایالات متحده آمریکا

برحسب تقاضای دولت شاهنشاهی ایران از دولت ایالات متحده آمریکا رئیس جمهوری ایالات

متحده آمریکا اجازه داده است که یک عده از افسران و درجه داران ارتش ایالات متحده و نیروی

هوایی و دریایی ایالات متحده به منظور تشکیل یک هیئت نظامی در ایران طبق شرایط مندرج زیر

گماشته شوند.

ماده 1 هدف این هیئت همکاری با وزارت جنگ و ارتش شاهنشاهی ایران به منظور بالا بردن

قدرت عمل ارتش شاهنشاهی ایران است.

ماده 2 این قرارداد از تاریخ انقضاء قرارداد اولیه به موقع اجرا گذارده خواهد شد، و تا تاریخ

انقضاء آن به طوری که در ماده 3 مقرر گردیده به قوت خود باقی است.

ماده 3 این قرارداد ممکن است به یکی از طرق ذیل پایان یابد:

الف: به وسیله هر یک از دولتین با اعلام کتبی سه ماهه قبلی به دولت دیگر.

ب: به وسیله هر یک از دولتین در صورتی که آن دولت دچار مخاصمات داخلی و یا خارجی

گردد و بدون احتیاج رعایت مقررات بند «الف» این ماده.

ج: به وسیله ابلاغ رسمی از طرف هر یک از دولتین به دولت دیگر در صورتی که مصالح عمومی

آن دولت چنین امری را ایجاب نماید بدون رعایت تشریفات بند «الف» این ماده.

ماده 4 هیئت مرکب خواهد بود از تعدادی افسر و درجه دار متخصص از ارتش ایالات متحده

آمریکا اعم از نیروی زمینی هوایی و دریایی که از حیث عده و انتخاب آنها مورد موافقت وزارت

جنگ ایران و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا قرار گیرد و به هر تقدیر تعداد افسران زائد بر

سی(30) نفر نخواهد بود.

ماده 5 اعضای هیئت در اداره مستشاری که یکی از ادارات تابعه وزارت جنگ است، مشغول

خدمت خواهند شد.

سازمان اداره مستشاری با موافقت رئیس هیئت و تصویب وزارت جنگ دولت شاهنشاهی ایران

تعیین خواهد شد. انتصاب اعضاء هیئت در محلهای سازمانی مربوطه در فرمان عمومی ارتشی درج

خواهد شد.

ماده 6 افسر ارشد هیئت به ریاست هیئت منصوب خواهد گردید، سایر اعضاء هیئت به وسیله

رئیس هیئت به وظایفی گمارده خواهند شد که در جدول سازمانی ذکر گردیده و به تصویب وزارت

جنگ دولت شاهنشاهی ایران رسیده باشد، یا وظایف دیگری که ممکن است درباره آن بین وزارت

جنگ دولت شاهنشاهی ایران و رئیس هیئت توافق گردد.

ماده 7 وظایف هیئت عبارت خواهد بود از اظهارنظر درباره طرحها و مسائل مربوط به سازمان

1- این سند متن پیش نویس قرارداد بوده ٬ که به وسیله وزارت جنگ ایران تهیه شده است. ولی بعد از مذاکرات ٬ با تغییراتی به امضاء دو دولت ایران و آمریکا می رسد و متن اصلی قرارداد در سند شماره 3 آمده است. م
ص: 508

و اصول اداری و روشهای آموزشی در مواردی که وزارت جنگ دولت شاهنشاهی ایران مشورت در

این قبیل امور را ضروری تشخیص دهند و تقدیم پیشنهادات مربوط به امور فوق الذکر. این وظایف

متضمن اصول کار ستاد بزرگ ارتشتاران و ادارات وزارت جنگ در تهران و تشکیلات خارج از مرکز

آن خواهد بود به استثنای طرح های تاکتیکی و سوق الجیشی یا عملیات نظامی علیه یک دشمن

خارجی که به وظایف هیئت ارتباطی ندارد.

ماده 8 اعضای هیئت، فرماندهی یا تصدی امور ستادی در ارتش شاهنشاهی ایران نخواهند

داشت لیکن می توانند تحقیقات و بازرسیهای رسمی را به دستور رئیس هیئت با تصویب وزیر جنگ

دولت شاهنشاهی ایران انجام دهند.

ماده 9 هریک از اعضای هیئت با درجه ای که در نیروهای متحده آمریکا دارا می باشد در ایران

خدمت خواهد کرد و در صورت تساوی درجه و مقام حق تقدم با افسران آمریکایی است و از کلیه

امتیازاتی که ارتش ایران برای افسرانی که در همان درجه و مقام هستند،که در همان درجه و مقام

هستند، مقرر داشته برخوردار خواهند بود و اعضای هیئت با لباس نظامی ارتش ایالات متحده یا

نیروی هوایی و دریایی آن ملبس خواهند بود و علامت مشخصه را که نشانی خدمت در ارتش

شاهنشاهی ایران باشد بر بازو نصب خواهند نمود.

ماده 10 اعضاء هیئت در صورت تخلف از قوانین و مقررات دولت شاهنشاهی ایران ممکن است

از خدمت ارتش شاهنشاهی ایران منفصل شوند پرداخت هزینه بازگشت عضو مزبور به ایالات

متحده آمریکا به عهده دولت شاهنشاهی ایران است.

ماده 11 در موردی که برای انجام وظایف مذکور در ماده 7 از طرف اعضاء هیئت بازدید و

بازرسی قسمتی از تشکیلات نظامی ایران ضرورت پیدا کند افسران و متصدیان مربوطه در ارتش

شاهنشاهی ایران بایستی این قبیل بازرسیها را تسهیل نموده و طرحها و پرونده ها و گزارشها و

مکاتبات را در صورت لزوم در دسترس آنها بگذارند، اعضای هیئت در امور سری دخالت نخواهند

کرد مگر در مواردی که برای اجرای وظایف آنها ضروری باشد و آن هم با تصویب وزارت جنگ باید

انجام گیرد.

هریک از اعضاء هیئت ملزم می باشد، هیچ گونه امر سری یا محرمانه را که ممکن است در سمت

خود به عنوان یک عضو هیئت از آن آگاهی یابد به یک دولت خارجی یا اشخاص دیگر ابراز یا فاش

نسازد. این تعهد پس از پایان خدمت عضو و پس از انقضاء یا لغو این موافقت نامه همچنان به قوت

خود باقی است.

ماده 12 برای مسافرتهایی که به موجب این موافقت نامه برای هر یک از اعضاء هیئت و خانواده

وی از بندر مبدأ در ایالات متحده آمریکا تا محل خدمت در ایران و بالعکس لازم باشد هزینه سفر از

کوتاه ترین راهی که معمولاً طی می شود به وسیله دولت شاهنشاهی ایران پرداخته می شود. هزینه

مزبور برای افسران درجه یک و برای درجه داران درجه دو خواهد بود.

ماده 13 حقوق اعضای هیئت از هرگونه عوارض و مالیاتهایی که فعلاً یا در آتیه چه از طرف

دولت و چه از طرف تقسیمات اداری یا سیاسی تابعه دولت وضع گردد معاف و اگر در این موقع یا در

طی مدت قرارداد مالیات جدیدی هم وضع شود که شامل حقوق این اعضاء گردد، بایستی از طرف

ص: 509

وزارت جنگ پرداخت گردد، به قسمی که میزان حقوق معینه برای هر عضوی بدون کم و کسر عاید او

شود.

ماده 14 منظور از کلمه خانواده که در این قرارداد ذکر شده همسر و اولاد تحت تکفل می باشد.

ماده 15 دولت شاهنشاهی ایران هزینه حمل و نقل و هزینه سفر اعضاء هیئت را در امور رسمی

مربوط به دولت شاهنشاهی ایران تأمین و پرداخت خواهد نمود.

ماده 16 علاوه بر وسایط و وسایل نقلیه ای که از طرف دولت ایالات متحده آمریکا در اختیار

هیئت گذاشته شده دولت شاهنشاهی ایران در موقع لزوم وسایل نقلیه دیگری (اتومبیل و هواپیما) برای

انجام کارهای اداری تأمین خواهد نمود و دولت شاهنشاهی ایران یک سوم مجموع مصرف بنزین و

روغن وسایل نقلیه متعلق به دولت ایالات متحده آمریکا را که در اختیار هیئت خواهد بود، طبق

تشخیص رئیس هیئت تأمین خواهد کرد تعداد و نوع وسایل نقلیه دولت ایالات متحده آمریکا که در

اختیار هیئت خواهد بود از طرف وزارت جنگ آمریکا تعیین خواهد گشت و نیز مقرر گشت که در

موارد لزوم طبق تشخیص رئیس هیئت و تصویب وزارت جنگ دولت شاهنشاهی ایران با پیروی از

مقررات و قوانین جاریه وسایل نقلیه هوایی آمریکا با کارکنان آن برای انجام امور اداری اجازه ورود

به ایران و خروج از ایران داشته باشد مشروط بر این که رئیس هیئت قبلاً طبق قواعد و مقررات دولت

شاهنشاهی ایران به اولیای مربوطه ایران مراتب را اطلاع دهد کلیه وسایل نقلیه دولت ایالات متحده

آمریکا که در داخله ایران برای عملیات در اختیار هیئت است از قوانین و مقررات ایران متابعت خواهد

کرد.

ماده 17 دولت شاهنشاهی ایران محل کار و وسایل مناسب و ماشین نویس و نویسنده و

مترجمین غیر نظامی و گماشته به نحوی که در جدول سازمانی اداره مستشاری نشان داده شده ٬ جهت

استفاده اعضای هیئت تهیه خواهد نمود و کمک لازم را برای تسهیل و بهبود کار هیئت به عمل خواهد

آورد.

ماده 18 چنانچه یکی از اعضای هیئت و یا عضو خانواده یکی از اعضاء در ایران وفات یابد

دولت شاهنشاهی ایران جسد او را به هر نقطه ای از خاک ممالک متحده آمریکا که سایر اعضاء

خانواده متوفی بخواهند انتقال خواهد داد ٬ ولی هزینه ای که از این بابت به دولت شاهنشاهی ایران تعلق

می گیرد از میزان مخارج انتقال جنازه از محل فوت تا شهر تجاوز نماید. پرداخت هزینه بازگشت

خانواده عضو متوفی به آمریکا به انضمام هزینه انتقال اثاثیه و لوازم خانه و اتومبیل او بر عهده دولت

شاهنشاهی ایران خواهد بود.

ماده 19 دولت شاهنشاهی ایران هزینه بستری شدن در بیمارستان و معالجه پزشکی مورد

احتیاج اعضاء هیئت و خانواده های آنان را که ممکن است در ایران بیمار شوند ٬ تأمین و پرداخت

خواهد نمود. دولت شاهنشاهی ایران مسئول مخارج معالجه پزشکی که در خارج از قلمرو ایران

صورت گیرد نخواهد بود.

ماده 20 هر یک از اعضاء هیئت حق استفاده از یک ماه مرخصی سالیانه یا به همان نسبت برای

هر مدتی از سال را خواهد داشت. ایام مرخصی مزبور که از آن استفاده نشده باشد سال به سال برای

حداکثر مدت 60 روز در عرض مدتی که عضو هیئت مشغول خدمت می باشد قابل تراکم خواهد بود.

ص: 510

از این مرخصی ممکن است در ایران یا در ایالات متحده آمریکا یا در کشورهای دیگر استفاده

شود لیکن هزینه سفر و حمل و نقلی که به نحو دیگری در این موافقت نامه پیش بینی نشده باشد به

عهده عضو هیئت که از چنین مرخصی استفاده می کند ٬ خواهد بود. کلیه مدت سفر در مرخصی جزء

مرخصی محسوب خواهد شد. دولت شاهنشاهی ایران موافقت می نماید که مرخصی مشروح در این

ماده را طبق تقاضای کتبی که از طرف رئیس هیئت تصویب شده باشد ٬ با توجه لازم به مقتضیات

دولت شاهنشاهی ایران اعطاء نماید

ماده 21 تا مدتی که این موافقت نامه معتبر می باشد هرگاه دولت شاهنشاهی ایران اقدام به

استخدام مأمورین خارجی برای هرگونه خدمت در ارتش شاهنشاهی به نماید از لحاظ همکاری قبل

از استخدام مراتب را به استحضار مقامات مربوطه دولت کشورهای متحده آمریکا خواهد رسانید.

ماده 22 دولت شاهنشاهی ایران اشیاء و لوازمی که اعضای هیئت برای مصرف شخصی یا

مصرف خانواده خود به ایران وارد می نمایند از حقوق گمرکی یا عوارض دیگر معاف خواهد نمود

مشروط بر این که درخواست ورود معافی با تصویب سفیر کبیر آمریکا و یا کاردار موقت آمریکا باشد

و نیز اشیاء و لوازمی را که در ایران برای مصرف شخصی یا مصرف خانواده خود خریداری و خارج

می نمایند از کلیه حقوق گمرکی معاف خواهد شناخت.

در صورتی که دولت کشورهای متحده آمریکا وسیله نقلیه جهت ارسال مراسلات و بسته های

پستی که از طرف اعضاء هیئت به آمریکا و یا به عنوان آنها وارد می شود تأمین نماید دولت

شاهنشاهی ایران آن را از عوارض پستی معاف خواهد نمود و بلا معارض اجازه عبور خواهد داد.

رئیس هیئت مسئول خواهد بود که از طرف اعضاء هیئت و یا خانواده آنها هیچ گونه کالاهای قاچاق

به خارج فرستاده نشده و از خارج دریافت نگردد.

ماده 23 پرداختهایی که بابت حقوق فوق العاده هزینه سفر و هرگونه مزایای دیگری از هر

قبیل در این موافقت نامه برای افسران و افراد هیئت مستشاری پیش بینی شده است، ممکن است

مستقیماً بخود آنان یا با موافقت و اجازه آنان به هر شخص یا مقامی که معرفی کنند، به عمل آید.

این سند نیز پیوست سند قبل بوده است.

سند شماره (3)

طبقه بندی خیلی محرمانه

قرارداد اصلی مربوط به خدمت هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران(1)

طبق درخواست دولت ایران و توافق دولت ایالات متحده آمریکا، یک هیئت نظامی مرکب از

افسران صلاحیتدار ارتش ایالات متحده با شرایط ذیل در وزارت جنگ ایران خدمت خواهند نمود:

فصل یکم

ترکیب و مدت خدمت

ماده 1 این هیئت نظامی از آن دسته از پرسنل نظامی آمریکایی تشکیل خواهد شد که موافق میل

1- متن از روی نسخه موجود در بایگانی مستشاری که در سال 1944 برای سرلشکر ریدلی ارسال شده ٬ تهیه شده است.
ص: 511

وزارت جنگ ایران و وزارت جنگ ایالات متحده آمریکا باشد. در ابتدا امر این هیئت مرکب از

سرلشگر سی. اس. ریدلی، سرهنگ اف. ک. دومان، سرهنگ توماس ئی. ماهونی، سرهنگ 2

تئودوعال سوگارد، سرهنگ 2 کلارک ا. بارکل، سرگرد آواس کنلی، سروان وی. ئی. کیدویتس و

سروان آر. وای ساندس خواهد بود، که در حال حاضر در وزارت جنگ ایران مشغول انجام وظیفه

می باشند. ارشدترین افسر هیئت، فرماندهی آن را عهده دار خواهد شد و دیگر اعضاء به ترتیب، سلسله

مراتب فرماندهی را تشکیل خواهند داد.

ماده 2 هدف از این مأموریت مشورت و کمک به وزارت جنگ در اداره ارتش بر طبق وظایف

مندرج در ماده 7 می باشد.

ماده 3 کار این هیئت از تاریخ 22 مارس 1943 آغاز و در تمام مدت جنگ یا زمان وضعیت

فوق العاده ملی اعلام شده توسط دولت ایالات متحده آمریکا ادامه خواهد یافت، مگر آنکه زودتر و بنا

به شرایط مندرج ذیل اختتام آن اعلام گردد. بعد از اختتام مدت قرارداد و در صورت توافق دو جانبه

دو دولت این قرارداد قابل تمدید است.

ماده 4 این قرارداد می تواند به روشهای ذیل قبل از تاریخ مورد نظر خاتمه یابد:

(الف) هر یک از دولتین می تواند آن را متوقف سازد، البته با ارائه اعلام کتبی آن هم یک ماه قبل از

متوقف ساختن کار گروه.

(ب) در هر زمانی بنابر ابتکار دولت آمریکا یا دولت ایران البته پس از ارسال یک یادداشت مبنی

بر این که یکی از دولتین معتقد است که برای حراست از منافع عمومی و یا به خاطر درگیری یکی از

دولتین در خصومتهای داخلی، خارجی، اختتام آن را ضروری می داند، مشروط بر این که تمام شرایط

مربوط به لغو قرارداد برآورده شود.

ماده 5 دولت آمریکا می تواند هر یک از اعضاء هیئت را به کشور فرا خواند، ولی مشروط بر

آنکه بر طبق ماده 1، جانشین مناسب و صلاحیتدار برای وی تعیین کند. کار اعضاء هیئت زمانی

خاتمه می یابد که یا جانشین آنها برسد و یا قبلاً در مورد نحوه این کار توسط دولتین موافقتی به عمل

آمده باشد.


فصل دوم (شامل 20 سند از جمله چند نامه مصدق به هندرسن)

فصل دوم

وظایف، رتبه، و ارجحیت

ماده 6 وزیر جنگ ایران سرپرست هیئت را به عنوان مستشار نظامی برای سازمان قرار داده و از

طریق اعطای یک فرمان سلطنتی منصوب خواهد کرد.

ماده 7 وظیفه اصلی مستشار نظامی و دیگر اعضاء هیئت، تحقیق و پیشنهاد طرح برای بهبود و

کمک به اداره ارتش و ادارات تابعه وزارت جنگ در امور مالی، سررشته داری، مهندسی، بهداشتی،

دامپزشکی، استخدامی، نظامی، قضائی و ادارات ترابری و نظارت بر اجرایی این طرحها است. وظایف

مورد توافق بین وزارت جنگ ایران و مستشار نظامی به اعضاء هیئت محول خواهد شد.

ماده 8 پس از این که طرحهای مندرج در ماده 7 به تصویب رسید، برای اجرای آن توسط

وزارت جنگ، افسران صلاحیتدار ایرانی در موقعیتهای کلیدی گماشته می شوند. تا طرح به مرحله

ص: 512

اجراء درآید. در صورتی که بنا به تشخیص مستشار نظامی، ضرورت موفقیت اجرای طرح مصوبه

وزارت جنگ ایران ایجاب کند، مستشار نظامی می تواند شخصاً یا از طریق یکی از اعضاء هیئت،

مسئول اجرای طرح و یا مسئول بخشی از اداره ای که دخیل در اجرای آن است شود و در آن صورت

تمام پرسنل اداره مربوطه باید از فرامین مستشار نظامی و یا عضو هیئت نظامی مسئول اطاعت نمایند.

ماده 9 برای اجرای وظایف مذکور از ماده 7، مستشار نظامی باید به تمام سوابق مورد نیاز،

مکاتبات و طرحهای مربوط به اداره ارتش دسترسی داشته باشد، و نیز باید از قدرت تحقیق در اموری

که او را در اجرای آن وظایف یاری می دهند برخوردار بوده و به همین دلیل باید از طریق وزارت

جنگ اختیاراتی به وی تفویض شود، تا بتواند اعضاء ارتش را احضار کرده و در رابطه با تحقیقات

مورد نظر دستوراتی به آنها بدهد.

ماده 10 مستشار نظامی و دیگر اعضاء هیئت بنا به دستور دریافتی، مجاز به بررسی و یا

بازرسی هر بخش از نهاد نظامی از نظر مالی و اداری می باشند و تمام افسران فرمانده باید راه را برای

انجام این گونه بازرسیها هموار نمایند.

ماده 11 مستشار نظامی باید در مسائل مربوط به وظایف مندرج در ماده 7 اختیاراتی داشته

باشد، تا بتواند با درنظر گرفتن قوانین مصوب در ارتش، پیشنهادات خود را در زمینه ترفیع درجه، تنزل

درجه، انتقال و نیز اخراج یک افسر به وزارت جنگ شاهنشاهی ایران تقدیم نماید.

ماده 12 عضو هیئت نظامی بر طبق درجه نظامی آمریکایی خود در هیئت انجام وظیفه می کند،

ولی ارشد بر تمام افسران ایرانی هم درجه اش محسوب می گردد، اعضاء هیئت باید یونیفورم نظامی

ارتش آمریکا را بتن کنند ولی لباس آنها، باید مزین به نشانی باشد که نمایانگر خدمت آنها در ارتش

ایران می باشد.

ماده 13 دولت ایران موافقت کرده است که در زمان اجراء این قرارداد افسران یا پرسنل نظامی

دیگر کشورها را برای کار در وزارت جنگ و ارتش ایران استخدام ننماید.

ماده 14 هر یک از اعضاء هیئت باید از افشاء مسائل سری و محرمانه مربوط به عملکرد خود به

عنوان عضو هیئت به دول خارجی ممانعت به عمل آورد. این امر باید حتی پس از خاتمه خدمت فرد

در هیئت و نیز حتی پس از اختتام و یا لغو قرارداد رعایت شود.

فصل سوم

پرداخت حقوق و مزایا

ماده 15 هر یک از اعضاء هیئت طبق توافق دولت ایالات متحده آمریکا و دولت ایران مخارج

مورد نیاز سالانه خود را به ارز آمریکایی از دولت ایران دریافت خواهند کرد.

این مخارج باید به نسبت دوازده قسط مساوی ماهانه قابل پرداخت در آخرین روز ماه تقسیم و

پرداخت گردد. در صورت تمایل عضو هیئت بخشی از این هزینه به صورت دلار و در یکی از بانکهای

معروف آمریکایی در حساب وی سپرده شده و بقیه به صورت ریال در ایران به وی نقداً پرداخت

می گردد. این پرداختها نباید شامل مالیاتهای وضع شده توسط دولت ایران و یا ادارات سیاسی و یا

اداری تابعه آن گردد. و در صورت تعلق گرفتن مالیات، وزارت جنگ ایران باید آن را جبران کند تا به

ص: 513

شرایط قرارداد مورد توافق عمل شده باشد.

ماده 16 آغاز پرداخت هزینه نقدی مندرج در ماده قبل از تاریخ 22 مارس 1943 برای هر یک

از اعضاء هیئت خواهد بود، مگر آنکه مفاد قرارداد با آن مغایرت داشته باشد. و پس از اختتام وظایف

هیئت یا اختتام قرارداد کل هیئت طبق ماده 4 این قرارداد دربرگیرنده هزینه سفر به آمریکا و نیز هزینه

گذراندن مدت تعطیلات و مرخصی نیز می باشد.

ماده 17 هزینه سفر یا مرخصی های استفاده شده باید قبل از خروج از ایران به اعضاء هیئت

پرداخت گردد و احتساب هزینه سفر باید با در نظر گرفتن کوتاهترین راه ممکن برای رسیدن به آمریکا

انجام شود و راه یا روش سفر عضو هیئت، حائز اهمیت نمی باشد.

ماده 18 در طول جنگی که آمریکا نیز در آن درگیر است، هزینه سفر هر یک از اعضاء از آمریکا

به ایران توسط دولت آمریکا پرداخت خواهد شد. اگر مدت قرارداد پس از پایان جنگی که آمریکا در

آن درگیر است تمدید شود، در صورتی که جانشین هر یک از اعضاء بر طبق ماده 5 این قرارداد اعزام

شود، پرداخت هزینه این سفر به عهده دولت ایران است و هزینه سفر کوتاهترین و سریعترین وسیله و

راه سفر بین محل خروج از آمریکا و محل اقامت در ایران و بالعکس را شامل می گردد.

ماده 19 در طول مدت اجراء این قرارداد طبق خواسته هر یک از اعضاء هیئت، خانواده آنها باید

با هزینه و توسط دولت ایران از آمریکا به بهترین وجه به ایران و محل اقامت عضو آورده شوند و

هزینه سفر آنها به ایران و بالعکس به عهده دولت ایران است. پرداخت هزینه سفر خانواده ها در

صورتی که فردی به طور موقت برای انجام وظیفه به هیئت بپیوندد، آن هم بنا به درخواست وزارت

جنگ ایران، شامل این قرارداد نمی شود، ولی مذاکرات بین وزارت جنگ آمریکا و نماینده معتبر

وزارت جنگ ایران در واشنگتن جزئیات مربوط به این انجام وظیفه موقتی را مشخص می نماید. در

تمام این قرارداد منظور از خانواده: «همسر و فرزندان تحت تکفل پدر و مادر» است.

ماده 20 پرداخت هزینه سفر و حمل و نقلهایی که برای انجام امور رسمی در ایران صورت

می گیرد، مطابق مقررات مسافرتی ارتش ایران به عهده دولت ایران است.

ماده 21 دولت ایران باید یک اتومبیل مناسب و راننده در اختیار رئیس هیئت قرار دهد، تا بتواند

به کارهای اداری رسیدگی کند. برای دیگر اعضاء هیئت نیز دولت باید اتومبیل و راننده هایی تهیه کند

تا بتوانند امور اداری را انجام دهند.

ماده 22 دولت ایران باید دفتر کار و تجهیزات مورد نیاز که محدود نبوده و شامل تجهیزات

دفتری، منشی و مترجم باشد در اختیار اعضاء هیئت قرار دهد و آنها نیز باید بتوانند برای انجام امور

اداری آزادانه از خدمات پستی ایران استفاده کنند.

ماده 23 در صورت فوت هر یک از اعضاء هیئت در ایران، 15 روز پس از درگذشت وی

خدماتش مختومه انگاشته خواهد شد. اگر یکی از اعضاء هیئت و یا یکی از اعضاء خانواده شان در

ایران پس از تمدید این قرارداد بر طبق ماده 3، فوت کند، دولت ایران باید متوفی را بنا به درخواست

اعضاء خانواده اش به نقطه مورد نظر آنها در آمریکا منتقل سازد، لیکن فقط هزینه حمل و نقل جسد از

محل فوت تا شهر نیویورک به عهده دولت ایران خواهد بود. هزینه سفر اعضاء خانواده متوفی در

مراجعت به آمریکا طبق مفاد ماده 21 تأمین خواهد شد. تمام حقوق و مزایای مربوط به فرد متوفی از

ص: 514

جمله حقوق مربوط به 15 روز پس از مرگش باید به بیوه وی و یا فرد مورد توصیه کتبی متوفی

تحویل داده شود؛ لیکن مزایای مربوط به مرخصی های استفاده نشده متوفی به آنان پرداخت نخواهد

شد. تمام حقوق و مزایای مربوط به بیوه و یا وکیل متوفی باید ظرف 15 روز پس از درگذشت فرد

مورد نظر پرداخت گردد.

ماده 24 هر یک از اعضاء هیئت حق استفاده از یک ماه مرخصی سالانه با حقوق و یا استفاده از

آن به صورت تعطیلات در سال را دارد. مدت مربوط به مرخصی های استفاده نشده در مدتی که هر

کارمند عضو هیئت است، جمع خواهد شد. محل گذراندن مرخصی می تواند ایران، آمریکا و یا

کشورهای دیگر باشد، ولی هزینه آن باید توسط عضو هیئت پرداخت گردد. تمام زمان مسافرتهایی که

به منظور گذراندن تعطیلات صرف می شود جزو مرخصی محسوب می گردد. به محض دریافت

تقاضانامه کتبی مورد تأیید رئیس هیئت نظامی توسط دولت ایران این دولت موظف به دادن مرخصی

به عضو متقاضی می باشد.

ماده 25 اگر یکی از اعضاء هیئت بیمار یا مجروح گردید، در بیمارستان مورد نظر رئیس هیئت

بستری خواهد شد، و تمام هزینه های بیماری یا جراحت تا زمانی که فرد مورد نظر عضو هیئت نظامی

و در ایران باشد باید توسط دولت ایران پرداخت گردد. در صورتی که فرد بستری شده یک افسر مأمور

به خدمت باشد باید خود، هزینه ارزاق خود را تأمین نماید. خانواده ها نیز از امتیازات این ماده در

رابطه با اعضاء هیئت برخوردار می گردند، ولی هزینه مربوط به تأمین ضروریات زندگی آنها در حین

بستری شدن باید توسط عضو هیئت پرداخت گردد.(1)

سند شماره (4)

تاریخ : 27 نوامبر 1943 5 آذر 1322

قرارداد میان دولت ایران و دولت کشورهای متحد آمریکا

بنابر تقاضای دولت ایران از دولت کشورهای متحده آمریکا و با استناد قانون استخدام افسران

آمریکایی برای ژاندارمری مصوب 28/7/1322 رئیس جمهوری کشورهای متحده آمریکا اجازه

داده است که هیئتی از افسران و درجه داران و متخصصین ارتش کشورهای متحده آمریکا که تعداد

افسران آن از هشت نفر تجاوز نخواهد نمود، به منظور اصلاح امور ژاندارمری بر طبق مواد ذیل

منصوب شوند.

فصل اول

مقصود و مدت

ماده اول مقصود از این هیئت رایزنی و کمک به وزارت کشور ایران است برای تجدید سازمان

ژاندارمری شاهنشاهی ایران.

ماده دوم شروع خدمت این هیئت از تاریخ دوم اکتبر 1942 و حداقل مدت مأموریت این هیئت

1- تاریخ انعقاد این قرارداد 3 نوامبر 19432 آبان 1322 می باشد و هیچ گاه به صورت علنی ٬ در اختیار عموم قرار نگرفت. ولی سرانجام در تاریخ 6 اکتبر 19413 مهرماه 1326 مورد تجدید نظر و اصلاح قرار گرفت م.
ص: 515

دو سال است و پس از آن برای هر مدتی که بتراضی طرفین ذی نفع توافق حاصل شود قابل تمدید

می باشد، مگر آنکه چنانچه در مواد پایین مقرر است قبلاً خاتمه پذیرد و همچنین مشروط بر این که

اجازه ای که به رئیس جمهوری کشورهای متحده آمریکا برای مأموریت این افسران داده شده است در

آن مدت به اعتبار خود باقی باشد هر یک از کارمندان هیئت در هر زمان که دولت کشورهای متحد

آمریکا تقاضا نماید، ممکن است احضار شوند به شرط این که دیگری که واجد شرایط متساوی باشد

قبلاً به جای او انتخاب گردد.

ماده سوم این قرارداد پیش از پایان یافتن مدت معین در ماده دوم به ترتیب ذیل قابل فسخ است.

الف به وسیله هر یک از دولتین به شرط این که سه ماه پیش کتباً به دولت دیگر اخطار شود.

ب به وسیله فراخواندن همه کارکنان هیئت از طرف دولت کشورهای متحده آمریکا به اقتضای

مصالح عمومی کشورهای متحد آمریکا.

ماده چهارم هر زمان هر یک از دولتین دچار مخاصمات خارجی شود این قرارداد به میل هر

یک از دولتین ایران و آمریکا قابل فسخ است، در صورت فسخ کلیه مقرراتی که در مواد بعد راجع به

فسخ پیش بینی شده است، اجراء خواهد گردید.

فصل دوم

تشکیل هیئت و کارکنان آن

ماده پنجم این هیئت در همه اوقات مرکب خواهد بود از کارکنان ارتش کشورهای متحد آمریکا

با موافقت نماینده مجاز دولت ایران در واشنگتن و وزارت جنگ کشورهای متحد آمریکا.


فصل سوم (فعالیت، ادغام و تغییر سازمان آرمیش مگ)

فصل سوم

وظایف و درجات و تقدم و تأخر

ماده ششم کارکنان هیئت وظایفی را انجام خواهند داد، که از طرف رئیس هیئت پیشنهاد و به

تصویب وزیر کشور ایران برسد.

ماده هفتم کارمندان مزبور به وسیله رئیس هیئت منحصراً مسئول وزیر کشور ایران خواهند بود.

ماده هشتم هر یک از کارمندان هیئت با درجه ای که در ارتش کشورهای متحد آمریکا حائز

است یا کفالت هر درجه بالاتری که دولت ایران اعطاء نماید در هیئت مزبور خدمت خواهد نمود.

کارمندان هیئت لباس ارتش آمریکا یا لباس ژاندارمری شاهنشاهی ایران را که حق پوشیدن آن را

خواهند داشت به تشخیص و اختیار رئیس هیئت در بر خواهند کرد، لیکن بر همه افسران ایرانی

ژاندارمری از همان درجه مقدم خواهند بود.

ماده نهم هر یک از کارمندان هیئت از کلیه منافع و مزایایی که مقررات ارتش ایران و ژاندارمری

ایران برای افسران هم درجه ژاندارمری شاهنشاهی ایران منظور می دارد، بهره مند خواهد شد.

ماده دهم کارکنان هیئت مشمول مقررات انتظامی ژاندارمری ایران خواهند بود به استثنای

مواردی که مقررات مزبور مخالف مقررات ارتش کشورهای متحد آمریکا باشد.

ص: 516

فصل چهارم

حقوق و عوائد

ماده یازدهم کارمندان هیئت حقوق خالص سالانه ای به پول رایج کشورهای متحد آمریکا و به

میزانی که میان دولت ایران و دولت کشورهای متحد آمریکا برای هر کارمند توافق حاصل شود

دریافت خواهند نمود. این حقوق در دوازده قسط متساوی ماهانه پرداخت خواهد شد. موعد هر قسط

در روز آخر ماه و در آن روز پرداخته خواهد شد. این حقوق پس از کسر هرگونه مالیات که در حال

حاضر یا از این تاریخ به بعد از طرف دولت ایران یا هر یک از دوایر اداری و بلدی آن وضع شود،

خالص خواهد بود. لیکن هرگاه در حال حاضر یا در مدت اجرای این قرارداد مالیاتهایی به وجود آید

که تأثیری در این حقوق داشته باشد، این گونه مالیاتها را وزارت کشور ایران خواهد پرداخت تا طبق

مقررات این ماده حقوقی که نسبت به آن موافقت شده است، خالص باشد.

ماده دوازدهم حقوقی که طبق ماده پیش نسبت به آن موافقت شده است شروع پرداخت آن از

تاریخ 10 مهرماه 1321 (دوم اکتبر 1942) یا از تاریخ عزیمت هر کارمند هیئت خواهد بود در

صورتی که تاریخ عزیمت بعد از دوم اکتبر 1942 باشد و به استثنای مواردی که مصرحا در این

قرارداد پیش بینی شده پس از خاتمه خدمت هر کارمند در هیئت پیش از حرکت به کشورهای متحد

آمریکا برای هر مدت مرخصی متراکم که حق داشته باشد، پرداخته خواهد شد.

ماده سیزدهم حقوقی که برای مدت مرخصی متراکم به هر کارمندی که خدمتش خاتمه می یابد

پیش از حرکت از ایران به او تأدیه می شود.

ماده چهاردهم برای هر کارمند هیئت و خانواده اش به استثنای مواردی که کارمندی به موجب

مقررات ماده دوم این قرارداد تبدیل می شود، وسایل مسافرت درجه اول از اقصر طرق معمولی برای

مسافرتهایی که طبق این قرارداد لازم است و انجام می شود، بین بندر حرکت در آمریکا و اقامتگاه

رسمی او در ایران ایاب و ذهاب از طرف دولت ایران تهیه خواهد شد. و نیز دولت ایران همه هزینه

حمل اثاثیه خانه و اسباب سفر و اتومبیل از اقامتگاه رسمی آنها در ایران تا بندر ورود آمریکا خواهد

پرداخت. حمل و نقل اثاثیه خانه و اسباب سفر و اتومبیل یکجا صورت خواهد گرفت و هر مقداری که

بعداً حمل شود به هزینه کارمندان مربوط هیئت خواهد بود، مگر آنکه طور دیگر در این قرارداد

پیش بینی شده باشد و یا این که این محمولات جداگانه در نتیجه اوضاع و احوالی که از اختیار آنها

خارج است ایجاب شود. پرداخت هزینه حمل و نقل خانواده ها و اثاثیه خانه و اتومبیل کارکنانی که

برای خدمات موقت به تقاضای وزیر کشور ایران به هیئت مزبور ملحق شوند، طبق این قرارداد لازم

نخواهد بود. لیکن هزینه مذکور به وسیله مذاکرات بین وزارت جنگ کشورهای متحد آمریکا و

نماینده مجاز دولت ایران در واشنگتن هنگامی که درباره اعزام کارکنان موقت موافقت حاصل شود،

تعیین خواهد شد.

ماده پانزدهم دولت ایران به درخواست رئیس هیئت در مورد اشیایی که کارمندان هیئت برای

مصرف شخصی خود و برای مصرف اعضاء خانواده خود وارد می نمایند معافیت از حقوق گمرکی و

سایر عوارض و مالیاتها اعطاء خواهد نمود.

ماده شانزدهم مصارف حمل و نقل و هزینه سفر در ایران برای کارهای رسمی دولت ایران طبق

ص: 517

مقررات ماده نهم از طرف دولت ایران تأمین خواهد شد.

ماده هفدهم دولت ایران به رئیس هیئت اتومبیل مناسبی با شوفر برای کارهای رسمی خواهد داد.

وسیله حمل و نقل موتوری مناسب با شوفر حاضر خدمت برای استفاده اعضاء هیئت در اجراء

کارهای رسمی هیئت از طرف دولت ایران در اختیار هیئت گذاشته خواهد شد.

ماده هیجدهم دولت ایران محل مناسبی برای اداره و تسهیلات برای استفاده کارمندان هیئت

تدارک خواهد نمود.

ماده نوزدهم به استناد پاراگراف آخر جزء ج از قانون 28 مهرماه 1322 هرگاه یکی از کارمندان

هیئت یا هر عضوی از اعضاء خانواده اش در ایران فوت نماید، دولت ایران ترتیبی خواهد داد، که

جنازه او به هر نقطه ای در آمریکا که بازماندگان متوفی تعیین نمایند انتقال داده شود. لیکن هزینه این

کار برای دولت ایران از مخارج حمل جنازه از محل فوت تا شهر نیویورک تجاوز نخواهد نمود. هرگاه

متوفی یکی از کارمندان هیئت باشد خدمت او در هیئت مزبور این طور منظور خواهد شد که پانزده

روز بعد از فوت او خاتمه یافته است. هزینه حمل و نقل برای بازگشت خانواده کارمند متوفی و حمل

و نقل اسباب سفر و اثاثیه خانه و اتومبیل طبق ماده 14 داده خواهد شد. کلیه وجوهی که دولت مدیون

کارمند متوفی می باشد از جمله حقوق 15 روز بعد از فوت او و پرداخت مخارج حمل و نقل که عضو

متوفی برای مسافرتهای رسمی در ایران طلب دارد به عیال کارمند متوفی یا هر شخص دیگری که از

طرف متوفی هنگامی که به موجب این قرارداد انجام خدمت می نموده کتباً معین شده باشد، پرداخته

خواهد شد. لیکن حقوق و مرخصی متراکم که حق متوفی بوده و مورد استفاده او واقع نشده باشد، به

عیال وی یا دیگری پرداخته نخواهد شد. کلیه وجوهی که به عیال متوفی تعلق خواهد گرفت یا هر

شخص دیگری که از طرف متوفی معین شده باشد طبق مقررات این ماده در ظرف پانزده روز از

درگذشت کارمند مزبور پرداخته خواهد شد.

فصل پنجم

لوازم و شرایط

ماده بیستم وزیر کشور ایران رئیس هیئت را به سمت مستشار وزارت کشور عهده دار امور

ژاندارمری به ریاست کل تشکیلات ژاندارمری دولت شاهنشاهی ایران برای مدت این قرارداد تعیین

خواهد نمود و رئیس هیئت بر همه افسران ژاندارمری شاهنشاهی ایران تقدم خواهد داشت، مشارالیه

مستقیماً عهده دار کلیه اداره و کنترل ژاندارمری خواهد بود و حق خواهد داشت طبق مقررات انتصاب

یا ترفیع یا تنزل یا اخراج هر خدمتگزار ژاندارمری به وزیر کشور پیشنهاد و با تصویب ایشان به موقع

اجرا بگذارد و مقام دیگری حق مداخله نخواهد داشت. و نیز حق خواهد داشت هر افسر یا ژاندارم یا

خدمتگزار ژاندارمری را با تصویب وزیر کشور منتقل و دوباره تعیین نماید.

ماده بیست و یکم دولت ایران موافقت می نماید تا زمانی که این قرارداد به قوت خود باقی است

افسرانی از ارتشهای خارجی دیگر یا کارکنانی از هیچ کشور دیگر برای خدمت در ژاندارمری

شاهنشاهی ایران یا شعب آن که کارمندان هیئت نظامی کشورهای متحد آمریکا در آن خدمت

می نمایند، استخدام ننماید.

ص: 518

ماده بیست و دوم هر یک از کارمندان هیئت تعهد خواهد نمود هیچ یک از اسرار و مسائل

محرمانه ای که به سمت عضویت هیئت از آنها ممکن است مطلع گردد به هیچ دولت بیگانه یا هیچ کس

مطلقاً افشاء و ابراز ننماید این شرط بعد از خاتمه خدمت هریک از کارمندان در هیئت مزبور پس از

پایان یافتن یا فسخ این قرارداد نیز به قوت خود باقی خواهد ماند.

ماده بیست و سوم لفظ خانواده در همه جای این قرارداد اطلاق می شود به زن و فرزندانی که

تحت کفالت هر کارمند می باشند.

ماده بیست و چهارم هر کارمند هیئت مستحق یک ماه مرخصی با حقوق در سال یا جزئی از آن

با حقوق متناسب با آن قسمت جزء سال می باشد. قسمتهایی که از مرخصی مزبور که مورد استفاده

واقع نشود سال به سال در مدتی که هر کارمند به عضویت هیئت خدمت می نماید، متراکم خواهد شد.

ماده بیست و پنجم مرخصی که در ماده پیش تصریح شده است ممکن است در ایران یا در

کشورهای متحد آمریکا یا در کشورهای دیگر گذرانید، لیکن هزینه مسافرت و حمل و نقل که در

جای دیگر این قرارداد پیش بینی نشده باشد بر عهده کارمند هیئت که به مرخصی می رود خواهد بود،

همه اوقاتی که در مسافرت به سر می برد مرخصی حساب می شود و اضافه بر مدتی که به عنوان

مرخصی اجازه داده شده است، نخواهد بود.

ماده بیست و ششم دولت ایران موافقت می نماید مرخصی مصرح در ماده بیست و چهارم را به

وصول درخواست کتبی که به تصویب رئیس هیئت رسیده باشد، با توجه لازم به مصالح دولت ایران

اعطا نماید.

ماده بیست و هفتم کارمندان هیئت که تغییر و تبدیل می یابند به خدمت خود در هیئت فقط

موقعی خاتمه خواهند داد که جانشین آنها وارد شود، مگر آنکه به نحو دیگری قبلاً بین دولتین توافق

حاصل شود.

ماده بیست و هشتم دولت ایران ترتیب مناسب طبی برای کارمندان هیئت و خانواده هایشان

خواهد داد. هرگاه یکی از کارمندان هیئت مریض شود یا صدمه بیند کارمند مزبور به تشخیص رئیس

هیئت با موافقت وزیر کشور ایران به بیمارستانی که رئیس هیئت مناسب بداند فرستاده خواهد شد، و

کلیه مخارجی که در نتیجه ناخوشی یا صدمه پیش آید تا زمانی که بیمار کارمند هیئت است و در

ایران می ماند از طرف دولت ایران پرداخته خواهد شد. هرگاه کارمندی که به بیمارستان فرستاده

می شود افسری باشد که دارای فرمان است، هزینه اعاشه (غذا) را خود افسر خواهد پرداخت.

خانواده ها از همین مزایایی که در این ماده برای کارمندان هیئت مورد موافقت است بهره مند خواهند

شد؛ الا این که کارمند هیئت در کلیه موارد هزینه غذای عضو خانواده اش را که در بیمارستان خوابیده

است خواهد پرداخت، مگر آنکه طبق ماده نهم این مسئله منظور شده باشد.

ماده بیست و نهم هر کارمند هیئت که به علت طولانی شدن مدت ناتوانی جسمی قادر به انجام

وظایف خود در هیئت نباشد، تبدیل خواهد شد.

ماده سی ام نسبت به هر یک از کارمندان این هیئت که به طور صحیح و منظم و از روی صلاحیت

ثابت شود که به جرم مداخله در کارهای سیاسی کشور یا تخلف از قوانین ایران مقصر است هیئت

وزیران حق خواهد داشت مقررات این قرارداد را که مربوط به چنین کارمندی باشد، لغو نماید.

ص: 519

امضاءکنندگان زیر محمد ساعد وزیر امور خارجه ایران.

لوی گ. دریفوس وزیر مختار دولت کشورهای متحده آمریکا در تهران ایران که اختیارات لازم

داشتند این قرارداد را در دو نسخه به زبان فارسی و انگلیسی در تهران در روز بیست و هفتم نوامبر

یکهزار و نهصد و چهل و سه مطابق با پنجم آذرماه یکهزار و سیصد و بیست و دو امضاء نمودند.

سند شماره (5)

تاریخ : 6 اکتبر 1947 13 مهرماه 1326

قرارداد بین دولت کشورهای متحد آمریکا و دولت شاهنشاهی ایران.

به موجب تقاضای دولت ایران از دولت کشورهای متحد آمریکا رئیس جمهور کشورهای متحد

آمریکا اجازه داده است که یک عده افسر و سرباز آمریکایی به منظور تشکیل یک هیئت نظامی در

ایران طبق شرایط مصرحه زیر گماشته شوند:

عنوان اول هدف و مدت قرارداد

ماده 1 هدف این هیئت این است که به منظور ترقی و بهبود وضع ارتش ایران با وزارت جنگ و

افسران و مأمورین ارتش ایران همکاری کنند.

ماده 2 این قرارداد پس از امضای نمایندگان معتبر دولت کشورهای متحد آمریکا و دولت ایران

رسمیت یافته و تا تاریخ 20 مارس 1949 (29 اسفند 1327) به قوه خود باقی خواهد ماند، مگر این

که طبق مواد بعدی این قرارداد زودتر به آن خاتمه داده شده و یا تمدید گردد.

ماده 3 چنانچه دولت ایران مایل باشد مدت خدمت هیئت را بیش از موعد قید شده تمدید کند،

پیشنهاد خود را کتباً قبل از 21 سپتامبر 1948 (30 شهریور 1327) تسلیم خواهد نمود. دولت آمریکا

موافقت می کند که درباره چنین پیشنهادی تا قبل از تاریخ 21 دسامبر 1948 (29 آذر 1327) اقدام

نماید.

ماده 4 این قرارداد ممکن است به طریق زیر قبل از 20 مارس 1949 (29 اسفند 1327) ملغی

شود:

الف با اخطار قبلی سه ماهه هر یک از دولتین کتباً به دولت دیگر.

ب با اخطار کتبی هر یک از دولتین به دولت دیگر.

در هر موقع در صورتی که آن دولت این امر را به سبب بروز اغتشاشات داخلی یا مخاصمات خارجی

لازم شمارد.

ج دولت کشورهای متحد آمریکا حق دارد در صورتی که مدت قانون فعلی که به موجب آن این

قرارداد منعقد شده است منقضی شود و کنگره آمریکا به موجب قانون دیگری اجازه ادامه خدمت

هیئت را ندهد، با دادن اطلاع کتبی در هر موقع این قرارداد را لغو نماید.

د دولت آمریکا حق دارد هر موقعی که منافع ملی آمریکا اقتضا کند کلیه کارمندان هیئت را

احضار نماید، بدون این که لازم باشد قسمت الف این ماده را مراعات کند.

ه در صورت انقضاء یا الغای این قرارداد در مورد تعهداتی که دولت شاهنشاهی ایران بر طبق

ص: 520

مصرحات عنوان چهارم قرارداد حاضر در قبال اعضای هیئت و خانواده آنها نموده است، تأثیری

نداشته و در آن تغییر و تعدیلی نخواهد داد.

عنوان دوم ترکیب و اعضاء هیئت

ماده 5 از ابتدا هیئت مرکب خواهد بود از عده ای از افسران و نفرات ارتش آمریکا که با موافقت

وزیر جنگ ایران توسط نماینده مجاز ایشان در واشنگتن و وزارت جنگ آمریکا تعیین شده باشند.

اشخاصی به این کار گماشته خواهند شد که وزیر جنگ دولت شاهنشاهی و یا نماینده مجاز ایشان و

وزارت جنگ آمریکا یا نماینده مجاز آن با انتصاب آنها موافقت داشته باشند.

عنوان سوم وظایف درجات و ارشدیت

ماده 6 اعضای این هیئت در یکی از ادارات وزارت جنگ دولت شاهنشاهی به اسم اداره

مستشاری منصوب خواهند شد. اداره مستشاری تحت یک جدول سازمانی که با موافقت رئیس هیئت

و تصویب وزیر جنگ ایران تهیه شده تشکیل خواهد شد. اعضاء هیئت به مشاغلی که توسط این

جدول سازمانی تعیین می شود گماشته خواهند شد و انتصاب آنها در فرمانهای عمومی ارتشی درج

خواهد گردید.

ماده 7 افسر ارشد هیئت به سمت ریاست هیئت منصوب خواهد گشت. سایر اعضای هیئت

توسط رئیس هیئت به مشاغلی که در جدول سازمانی تعیین و وزیر جنگ ایران تصویب خواهد کرد و

یا به وظایفی که وزیر جنگ ایران و رئیس هیئت درباره آن موافقت کنند، گماشته خواهند شد.

ماده 8 وظائف هیئت عبارت خواهد بود از راهنمایی و مساعدت به وزارت جنگ و ادارات

مختلف و ارکان تابع ستاد ارتش در مورد نقشه ها و مسائل مربوطه به سازمان و اصول اداری و اسلوب

تعلیمات، این وظایف شامل اصول کار ستاد ارتش و کلیه ادارات وزارت جنگ و شعب خارج از مرکز

آنها خواهد بود، به استثناء نقشه های تاکتیکی و استراتژیکی یا عملیات بر علیه دشمن خارجی که با

وظایف هیئت ارتباطی ندارد.

ماده 9 اعضای این هیئت در ارتش ایران هیچ گونه سمت فرماندهی یا ستادی نخواهند داشت

معهذا آنها می توانند چنانچه ضرورت ایجاب نماید با تصویب مقام وزارت و دستور رئیس هیئت اقدام

به پاره ای بازرسیها و تحقیقات رسمی بنمایند.

ماده 10 هر یک از اعضای هیئت با همان درجه ای که در ارتش آمریکا دارد خدمت خواهد کرد،

ولی بر تمام افسران هم درجه خود در ارتش ایران ارشدیت خواهد داشت. هر یک از اعضای هیئت از

تمام امتیازات و مزایایی که بنا بر مقررات داخلی ارتش ایران برای افسران هم درجه او تعیین شده

است برخوردار می گردد. اعضای هیئت لباس متحدالشکل ارتش آمریکا را بر تن خواهند کرد و

علامت مخصوص خدمت در ارتش ایران را در منتهاالیه آستین نزدیک شانه نصب خواهند نمود.

ماده 11 اعضای هیئت در صورت تخلف از قوانین و مقررات دولت ایران ممکن است از خدمت

ارتش ایران معاف گردند. در این صورت فقط استحقاق دریافت هزینه مراجعت به آمریکا را خواهند

داشت.

ص: 521

ماده 12 به طوری که در مواد 8 و 9 توضیح داده شده رئیس هیئت و سایر اعضاء (به دستور

رئیس هیئت) مجازند در اجرای وظایف عادی خود هر قسمت ارتش ایران را بازرسی کنند و افسران

متصدی این قسمتها بایستی در مورد بازرسیهای مذکور تسهیلات لازم را فراهم آورند و طرحها و

پرونده ها و گزارشها و مکاتبات مورد نیاز را در دسترس آنها بگذارند. اعضای هیئت هیچ گونه دخالتی

در امور سری نخواهند داشت، مگر این که امور مذکور با وظایف آنها بستگی ضروری داشته باشد و

در این صورت منحصراً طبق دستور وزارت جنگ ایران خواهد بود. هر عضو هیئت متعهد است هیچ

گونه مطالب سری یا محرمانه را که از لحاظ سمت خود در عضویت هیئت از آن آگاه می شود به هیچ

دولت خارجی و یا هرکس که باشد از هیچ طریق اظهار و افشاء ننماید. این تعهد پس از خاتمه خدمت

عضو یا هیئت و پس از انقضاء یا الغاء این قرارداد نیز به قوت خود باقی خواهد ماند.

عنوان چهارم پاداش و مزایا

ماده 13 هر یک از اعضاء هیئت سالیانه مبلغی مقطوع به عنوان پاداش با موافقت بین دولتین

ایران و آمریکا به پول رایج آمریکا یا حواله دلار و یا چک دریافت خواهد نمود. این پاداش در 12

قسط ماهانه متساوی هر قسط در آخرین روز هر ماه پرداخت خواهد شد. مالیاتهای جاری که از

طرف دولت ایران یا تشکیلات اداری و سیاسی آن اکنون وضع شده و یا این که بعداً وضع خواهد شد

شامل پاداش اعضاء هیئت مزبور نخواهد گردید. معهذا چنانچه فعلاً یا تا موقعی که این پیمان معتبر

باشد، مالیاتی وضع گردد که شامل این پاداش نیز بشود این قبیل مالیاتها برای این که با مفاد این ماده

قابل مطابقت باشد از طرف وزارت جنگ پرداخت خواهد شد تا به این ترتیب پاداشهای مورد موافقت

به طور خالص پرداخت شود.

ماده 14 پاداشهای مذکور در ماده قبل در مورد هر یک از اعضای هیئت از بدو ورود به ایران

شروع خواهد شد و بجز در مواردی که صریحاً در قرارداد حاضر به نحو دیگر ذکر شده باشد تا خاتمه

انتصاب او به هیئت و یا خاتمه خدمت هیئت به موجب ماده 4 این قرارداد برای مدت مراجعت به

آمریکا و بعد از آن و در مورد مرخصی متراکم به هر یک از اعضاء هیئت قابل پرداخت خواهد بود.

ماده 15 پاداشهای اضافی مربوط به مدت بازگشت به آمریکا و مرخصی متراکم می بایستی قبل

از حرکت هر یک از اعضاء هیئت در ایران پرداخته شود و مأخذ احتساب این پاداشها قطع نظر از راه و

وسیله مسافرتی که عضو هیئت به کار برد، کوتاه ترین راهی خواهد بود که به بندر ورودی آمریکا

منتهی و معمولاً مسافرت از آن راه انجام می گیرد.

ماده 16 در طی دوره بحران ملی که فعلاً در کشورهای متحد آمریکا حکمفرماست هزینه سفر

هریک از اعضاء و هزینه حمل اثاثیه و بنه و اتومبیل او از کشورهای متحد به ایران و از ایران به

کشورهای متحد توسط دولت کشورهای متحد آمریکا پرداخته خواهد شد. چنان که مدت این قرارداد

از تاریخی تجاوز نماید که بحران ملی کنونی در کشورهای متحده خاتمه یابد پس از اعلام خاتمه این

بحران ملی کتباً از طرف دولت کشورهای متحد به دولت ایران (به استثنای مورد عضوی که کمتر از دو

سال سابقه خدمت در هیئت را دارد و بنا به مصالح دولت آمریکا با عضو دیگری مبادله می شود.)

هزینه حمل و نقل هر عضو هیئت و اثاثیه منزل و بنه و اتومبیل او از طرف دولت ایران پرداخت خواهد

ص: 522

شد. وسایل درجه اول مسافرت برای کوتاه ترین راهی که معمولاً مسافرت ما بین بندر خروجی

کشورهای متحد آمریکا و محل اقامت رسمی عضو در ایران صورت می گیرد. هم برای مسافرت به

ایران و هم در مراجعت به آمریکا تأمین خواهد شد.

ماده 17 در هر موقع در طی مدت این قرارداد هر یک از اعضاء هیئت بر حسب تمایل شخصی

می تواند خانواده خود را با وسایل درجه اولی که دولت شاهنشاهی ایران در دسترس آنها خواهد

گذاشت از طریق کوتاه ترین راهی که معمولاً مسافرت بین بندر خروجی کشورهای متحد آمریکا و

محل اقامت رسمی عضو در ایران صورت می گیرد از آمریکا خواسته و یا به آمریکا مراجعت دهد.

در سراسر این قرارداد منظور از کلمه (خانواده) زوجه و اولاد تحت الکفاله می باشد.

ماده 18 فوق العاده هزینه سفر مربوط به مأموریتهای رسمی دولت ایران به وسیله دولت ایران

طبق آئین نامه های مسافرتی ارتش ایران تأمین خواهد شد.

ماده 19 علاوه بر وسایط و وسایل نقلیه ای که از طرف دولت آمریکا در اختیار هیئت گذاشته

شده دولت ایران نیز در مورد لزوم وسایل نقلیه دیگری (اتومبیل و هواپیما) برای انجام کارهای اداری

در اختیار هیئت قرار خواهد داد و دولت ایران یک سوم (ثلث) مجموع مصرف بنزین و روغن وسایل

نقلیه متعلق به دولت آمریکا را که در اختیار هیئت است، طبق تشخیص رئیس هیئت تأمین خواهد

کرد. تعداد و نوع وسایل نقلیه دولت آمریکا که در اختیار هیئت خواهد بود از طرف وزارت جنگ

آمریکا تعیین خواهد گشت و نیز مقرر می گردد که در موارد لزوم طبق تشخیص رئیس هیئت و با

پیروی از قوانین و مقررات جاریه یک هواپیمای ارتشی آمریکا با کارکنان آن برای انجام امور اداری

اجازه ورود به ایران و خروج از ایران را داشته باشد، مشروط بر این که رئیس هیئت قبلاً طبق قواعد و

مقررات ایران به اولیای امور مربوطه ایران مراتب را اطلاع دهد. کلیه وسایل نقلیه دولت آمریکا که در

داخله ایران برای عملیات در اختیار هیئت است از قوانین و مقررات ایران متابعت خواهد کرد.

ماده 20 دولت ایران محل اداره و سایر تسهیلات کار از قبیل دفتر و اثاثیه و لوازم آن و تندنویس

و منشی و مترجمین غیر نظامی و گماشته بر طبق جدول سازمان اداره مستشاری برای اعضاء هیئت

تهیه خواهد کرد و کمکهای دیگر به منظور حسن اداره و سرعت جریان امور درباره ایشان مبذول

خواهد داشت.

ماده 21 چنانچه یکی از اعضای هیئت دولت و یا عضو خانواده یکی از اعضاء در ایران وفات

یابد دولت ایران جسد او را به هر نقطه ای از خاک ممالک متحد آمریکا که سایر اعضاء خانواده متوفی

بخواهند انتقال خواهد داد، ولی هزینه ای که از این بابت به دولت ایران تعلق می گیرد از میزان مخارج

انتقال جنازه از محل فوت تا شهر نیویورک نباید تجاوز نماید. در صورتی که متوفی یکی از اعضای

میسیون باشد تاریخ انقضای خدمت نامبرده در میسیون 15 روز بعد از فوت محسوب خواهد شد.

هزینه بازگشت خانواده عضو متوفی به آمریکا به انضمام هزینه انتقال اثاثیه و لوازم خانه و اتومبیل

طبق ماده 17 مقرر خواهد گردید. مزایا و پاداشی که به عضو متوفی تعلق می گیرد به علاوه حقوق

مدت 15 روز پس از مرگ و مطالباتی راجع به هزینه سفر و خرج مسافرت آن عضو مربوط به

خدمات اداری هنگام خدمت به دولت ایران به زوجه عضو متوفی و یا شخص دیگری که متوفی کتباً

در موقعی که طبق مفاد این پیمان در هیئت کار می کرده تعیین نموده باشد، پرداخت خواهد شد. ولی

ص: 523

بابت مدت مرخصی متراکم که متوفی از آن استفاده ننموده باشد، وجهی به زوجه متوفی و یا شخص

دیگر پرداخت نخواهد شد. کلیه وجوه مورد مطالبه زوجه یا سایر اشخاص که متوفی تعیین نموده باشد

بر حسب مقررات این ماده در ظرف مدت پانزده روز پس از مرگ عضو پرداخت خواهد شد.

ماده 22 چنانچه عضوی از اعضای هیئت مریض شود و یا آسیبی بیند نامبرده به صوابدید رئیس

هیئت پس از مشاوره با وزارت جنگ ایران در بیمارستانی که رئیس هیئت مناسب بداند بستری

خواهد گردید و کلیه هزینه هایی که در اثر این کسالت یا آسیب ایجاد گردیده تا مدتی که بیمار عضو

هیئت و در ایران می باشد، به وسیله دولت ایران پرداخته خواهد شد. چنانچه عضو بستری افسر باشد

هزینه خوراک او به وسیله خودش پرداخته خواهد شد.

خانواده های اعضای هیئت نیز از مزایای مذکور در این ماده که برای اعضاء هیئت مورد موافقت

واقع شده استفاده خواهند نمود، بجز این که عضو هیئت در هر مورد هزینه خوراک ایام بستری بودن

خانواده خود را خواهد پرداخت.

هر عضو هیئت که بر اثر ناتوانی ممتد جسمانی قادر نباشد وظایف محوله را انجام دهد، تعویض

خواهد شد.

عنوان پنجم مقررات و شرایط

ماده 23 هر عضو هیئت سالیانه استحقاق استفاده از یک ماه مرخصی با حقوق و یا جزئی از آن

را در سال به تناسب ایامی که خدمت نموده با دریافت حقوق خواهد داشت. هر قسمت از مرخصی

مذکور که استفاده نشده باشد تا مدتی که عضو در هیئت مشغول خدمت است سال به سال قابل جمع

می باشد. این مرخصی ممکن است در ایران یا در آمریکا یا کشورهای دیگر گذرانده شود ولی هزینه

سفر و حمل و نقل که به وجه دیگری در این قرارداد مذکور نشده باشد به عهده عضوی که از مرخصی

استفاده می کند می باشد. کلیه مدت مسافرت در استفاده از مرخصی جزو مدت مرخصی محسوب

خواهد شد. دولت ایران موافقت دارد مرخصی مصرحه در این قرارداد را طبق تقاضای کتبی که به

تصویب رئیس هیئت رسیده باشد با در نظر گرفتن مقتضیات دولت ایران عطا نماید.

ماده 24 تا مدتی که این قرارداد یا تمدید آن معتبر است دولت ایران هیچ گونه مأمورین هیچ

دولت خارجی دیگر را برای انجام هیچ گونه وظایف مربوط به ارتش ایران استخدام نخواهد نمود، مگر

با توافق نظر مشترک ما بین دولتین کشورهای متحد آمریکا و ایران.

ماده 25 دولت ایران اشیاء و لوازمی را که اعضای هیئت برای مصرف خانواده خود به ایران وارد

می نماید از حقوق گمرکی و یا عوارض دیگر معاف خواهد نمود، مشروط بر این که درخواست ورود

معافی با تصویب سفیر کبیر آمریکا و یا کاردار موقت آمریکا باشد و نیز اشیاء و لوازمی را که در ایران

برای مصرف شخصی یا مصرف خانواده خود خریداری و خارج می نمایند از کلیه حقوق گمرکی معاف

خواهد ساخت.

در صورتی که دولت کشورهای متحد آمریکا وسیله نقلیه جهت ارسال مراسلات و بسته های

پستی که از طرف اعضای هیئت به آمریکا و یا به عنوان آنها وارد می شود تأمین نماید دولت ایران آن

را از عوارض پستی معاف خواهد نمود و بلامعارض اجازه عبور خواهد داد. رئیس هیئت مسئول

ص: 524

خواهد بود که از طرف اعضای هیئت و یا خانواده آنها هیچ گونه کالاهای قاچاق به خارج فرستاده

نشده و از خارج دریافت نگردد.

برای گواهی مراتب فوق امضاءکنندگان زیر:

محمود جم وزیر جنگ دولت شاهنشاهی ایران و جرج و. الن سفیر کبیر کشورهای متحد آمریکا

این قرارداد را در دو نسخه به زبانهای انگلیسی و فارسی در تهران به تاریخ 13 مهرماه 1326 امضاء

می نماییم.

امضاء:

وزیر جنگ محمود جم

سفیر کبیر جرج. و. الن.

سند شماره (6)

تلگرافهای دریافتی

از : مسکو (از طریق اداره وزارت) تاریخ: 6 فوریه 1948

رمز : انتشار محدودشماره : بدون شماره

رله از مسکودریافت: 7 فوریه ساعت 11 صبح.

213 فوریه 5، 3 بعد از ظهر

با اشاره به تلگرام شماره 146 در 4 فوریه، خلاصه متن یادداشت سادچیکف به دولت ایران بر

اساس مقاله منتشره در 2 فوریه در پراودا ارسال می گردد:

«در 31 ژانویه سادچیکف یادداشتی به دولت ایران تسلیم کرد که در آن موارد فراوانی از

فریبکاری مستشاران نظامی آمریکا در نیروهای مسلح ایران، مورد اشاره قرار گرفته بود و بر این امر

دلالت می کرد که آمریکاییان تلاش می کنند قلمرو خاک ایران را به یک پایگاه نظامی استراتژیک

آمریکایی تبدیل کنند.

(1) ارتش ایران تحت فرماندهی مستشاران نظامی آمریکا با همان تسلیحات آمریکایی مجدداً

تجهیز می شود که آمریکا ارتش ترکیه را نیز بدان وسیله مجهز ساخته است. تسلیحات مربوط به ایران

از آمریکا روی حساب اعتباری تحویل ایران می شود.

(2) در آغاز سال 1947 ژنرال گراو (Grow)مستشار نظامی آمریکا، طرحی برای بازسازی ارتش

ایران تهیه نمود. این طرح توسط شاه مورد تأیید واقع شد و اصل و مبنای سازمان ارتش ایران قرار

گرفت.

(3) یک کمیته ویژه که مستشاران نظامی آمریکایی نیز در آن حضور دارند، تحت نظارت ستاد کل،

مشغول تبدیل کلیه رمزهای اصلی ارتش ایران و انطباق آنها با مدلهای آمریکایی می باشد.

(4) مستشاران آمریکایی طرحی تهیه کرده اند که با تجدید سازمان صنایع جنگی ایران بر اساس

تکنولوژی آمریکایی، پایگاه های جنگی ایران را تجهیز نمایند، بدین صورت پایگاه های جنگی

می توانند سلاحهای نوع آمریکایی را تهیه و تعمیر کنند.

(5) به تقاضا و تحت فرماندهی مستشاران نظامی آمریکا یک پایگاه هوایی بزرگ در نزدیکی شهر

ص: 525

قم مجهز به دستگاه های آمریکایی ساخته شد. نظر به اندازه این فرودگاه و علاقه مستشاران نظامی

آمریکا در ساخت آن، مطمئناً برای استفاده نیروی هوایی ایران در نظر گرفته نشده است. در این رابطه

انسان نمی تواند به تأسیسات عظیم ذخیره بنزینی که آمریکاییان در جنوب ایران ساخته اند، توجه نکند.

(6) در ماه های اخیر، ایران در معرض سیلی از مستشاران و دیگر نمایندگان آمریکایی بوده است؛

نمایندگان آمریکایی نه تنها در ارتش بلکه در دیگر سازمانها نیز سکنی گزیده اند، در مؤسسات حمل و

نقل هوایی غیر نظامی مثل شرکت هوایی «ایران تور» و غیره، تقریباً تمام پستهای کلیدی توسط افسران

آمریکایی اشغال شده است.

(7) انسان همچنین نمی تواند این نکته را از نظر دور بدارد که، اقامت پیشین نظامیان آمریکایی در

ایران و چهار سربازخانه در تهران، و انتقال آنها به هیئت نظامی آمریکا منجر به ورود تعداد زیادی

افسر و سرباز آمریکایی به ایران خواهد شد.

دقت در فعالیتهای هیئت نظامی آمریکا در ایران این نتیجه را حاصل می کند که این فعالیتها ممکن

است، خطراتی در مرزهای شوروی به وجود آورند. از این قبیل، برای مثال می تواند به ساختن

دژهایی در طول مرز شوروی با ایران به دستور آمریکاییها اشاره نمود؛ هیئتی مخصوص از سوی ستاد

کل ارتش و با همکاری مستشاران آمریکایی، طرحهایی برای ساخت فرودگاه های جدید و بهبود

فرودگاه های موجود تهیه نموده است. بیشترین توجه مصروف ساختن فرودگاه هایی در طول مرزهای

شوروی می شود. سفرها و پروازهای اخیر مستشاران آمریکایی به مناطق مرزی شوروی متداول تر

شده و منظور از آنها ظاهراً بازرسی واحدهای ارتش و پلیس ایران است، ولی در حقیقت این سفرها و

پروازها از سوی مستشاران آمریکایی جهت شناسایی و عکاسی هوایی و رسیدگی نظامی به مرزهای

ایران و غیره است.

ملاحظه در وقایع فوق الذکر حاکی است که تمامی آنها بر خلاف پیمان روابط حسن همجواری

ایران شوروی مصوب 26 فوریه 1921 است، و دولت شوروی از دولت ایران انتظار دارد که قدمهای

سریعی در رفع وضعیت غیرعادی کنونی بردارد.»

سفیر ایران می گوید که دولت متبوع او تأیید می کند که موارد فوق الذکر با متن یادداشت شوروی

تطابق اساسی دارد.

«اسمیت»

مارشال

سند شماره (7)

بدون طبقه بندیتهران 7 فوریه 1948 18 بهمن 1326

عالیجناب آقای ابراهیم حکیمی، رئیس هیئت وزراء

احتراماً، نظرتان را به مذاکراتمان در دو هفته قبل در مورد مسئله همکاری بین مقامات ایرانی و

هیئت آمریکایی در ژاندارمری ایران معطوف می دارم. اینجانب هم اکنون دستوراتی از دولت متبوع

خود در این مورد دریافت کرده ام و خوشحالم از این که می توانم نقطه نظرات دولتم را به شرح زیر به

اطلاع شما برسانم:

ص: 526

در زمان تهیه پیش نویس، توافق موجود جهت ایجاد یک هیئت از مأمورین آمریکایی در

ژاندارمری ایران در سال 1321، مقامات ایرانی خواستار گنجانیدن (ماده 20) دال بر این امر شدند که

رئیس هیئت اعزامی ایالات متحده زیر نظر وزارت کشور در رأس ژاندارمری به کار گمارده شود. از

طرف کابینه آن زمان آقایان علی اصغر حکمت وزیر دادگستری و سیدمحمد تدین وزیر کشور برای

تهیه پیش نویس قرارداد، مسئولیت داشتند.

دولت متبوعه اینجانب به این دلیل درخواست ایران را در این مورد پذیرفت، زیرا که خواهان انجام و

برآوردن احتیاجات و خواسته های دولت ایران می باشد.

دولت من متوجه گردیده است که فرمانده جدید ژاندارمری ایران تیمسار کوپال، دستوراتی دریافت

کرده است مبنی بر این که به عنوان تنها فرمانده منحصر به فرد ژاندارمری عمل نماید. این مسئله،

بی اعتنایی به مفاد مندرج در ماده 20 محسوب می گردد. هر چند این ماده، همان طوری که در بالا

گفته شد، در اصل موافقت نامه به تقاضای مستقیم آن دولت گنجانیده شده و بنده به ثبات قدم مقامات

ایرانی اعتقاد راسخ دارم.

حال، دولت اینجانب مایل است بداند که آیا دولت ایران قصد دارد قرارداد مورخ 6 آذرماه 1322

را لغو کند. اگر چنین است، اینجانب شخصاً به آن دسته از پرسنل نظامی آمریکا مأمور در وزارت

کشور دستور خواهم داد که بی درنگ به خدمت خود خاتمه دهند.

چنانچه دولت ایران مایل باشد که دولت ایالات متحده نقش پرسنل نظامی آمریکا در دولت ایران

را بر مبنای مستشاری محض قرار دهد، دولت متبوع من آمادگی برای پذیرش چنین تقاضایی را دارد.

اما موافقت دولت من در این مورد، به توضیح قانع کننده در مورد عملکرد یک جانبه دولت ایران در

لغو شرایط مندرج در ماده 20 و همچنین روشن ساختن وظایف و مسئولیتهای محوله به مأمورین

آمریکایی که در آینده به خدمت ژاندارمری گمارده خواهند شد، بستگی دارد.

در صورتی که دولت ایران مایل به حذف ماده 20 در قرارداد موجود می باشد، با مبادله

یادداشتهایی می توان آن را به انجام رساند.

مسلم است که تصمیم ایران مبنی بر تقاضای ادامه کار هیئت مزبور در چهارچوب منافع ملی ایران

گرفته خواهد شد، نه این که تحت تأثیر ملاحظات بی ربط خارجی باشد.

دولت متبوع من از پاسخ عاجل دولت ایران که حاوی تمایلاتش در ملاحظات فوق الذکر باشد

استقبال خواهد نمود.

با احترامات فائقه به آن مقام معظم.

(امضاء)

جرج. و. آلن

سند شماره (8)

26 آوریل 1948 6 اردیبهشت 1327یادداشت سری

موضوع : قرارداد هیئت «گراو»

در 6 اکتبر 1947، سفیر کبیر «آلن» و آقای «محمود جم» وزیر جنگ وقت ایران، قرارداد تجدید

ص: 527

نظر شده ای را که در بر گیرنده هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران بود، امضاء کردند.

مدت قرارداد قبلی که در 1943 به امضاء رسیده بود منقضی نگشته بود، لکن به علت دستورات

آخر «اوت» وزارت امور خارجه آمریکا، مورد مذاکره مجدد قرار گرفت. این دستورات، به تصمیمی از

طرف مجمع عمومی سازمان ملل در 1946 برمی گردد که با تحریک اتحاد جماهیر شوروی اتخاذ

شده بود و به موجب آن تمام کشورهای عضو موظف می شوند مواردی را که در قلمرو مرزهای

جغرافیایی دیگر اعضاء نیرو نگهداری می کنند، به سازمان ملل گزارش دهند و توافقنامه هایی را که

شامل استقرار چنین نظامیانی می شود، با اصول سازمان ملل متحد هماهنگ نمایند. تلگرام وزارت

امور خارجه اظهار می داشت که (برخلاف قرارداد 1943 که در بر گیرنده هیئت مستشاری ژاندارمری

بود) قرارداد مستشاری هرگز به صورت آشکاری منعقد نشده بود، زیرا با در نظر گرفتن اختیارات

وسیعی که به هیئت اعطا شده، ممکن است مشکلاتی به بار آورد. بنابراین سفارت دستور یافته بود که

قرارداد جدیدی را در اسرع وقت، جهت ارائه به جلسه سپتامبر مجمع عمومی تهیه نماید.

از آنجایی که در وزارت جنگ ما، این احساس وجود داشت که راههای زیادی برای اصلاح

قرارداد حاضر وجود دارد، ژنرال «گراو» شرایط ممکن برای قرارداد جدید را با وزیر جنگ مورد

مذاکره قرار داده بود. به همین خاطر مذاکره در مورد طرح جدید با مشکلات اساسی مواجه نشد.

مطابق اظهارات فوق، قرارداد اصلاح شده در ششم اکتبر، 9 توسط آقای آلن و آقای جم که از

طرف نخست وزیر «قوام» برای این منظور تعیین شده بود، به امضاء رسید. علاوه بر این «قوام» به آقای

آلن اطلاع داد که مطابق مصوبه پایه ای 1943، دولت اجازه و اختیار دارد تا قرارداد را بدون ارائه به

مجلس مورد مذاکره مجدد قرار دهد.

در وقت مقرر، دلایل علاقه ما برای مذاکره و تجدید نظر در قرارداد بطور کامل برای دولت ایران

توضیح داده شد. آن دولت به انتشار قرارداد جدید، رضایت داد. زیرا مشخص بود که به هنگام تسلیم

قرارداد توسط وزارت امور خارجه آمریکا به دبیر کل سازمان ملل، خود به خود علنی می گشت.

تا اواخر دسامبر هیچ خبری در مورد قرارداد پخش نشد، ولی در آن موقع خبری توسط «لیک

ساکس» پخش شد که امضاء قرارداد در 6 اکتبر را اعلام می کرد. از قرار معلوم، وزارت امور خارجه به

مطبوعات اطلاعی نداده بود، بلکه آنها از طریق روند اداری کار دبیر کل سازمان ملل از آن آگاه شده

بودند. خبر فوق در اینجا، به هیجانات زیادی دامن زد و در مطبوعات و مجلس سروصداهای زیادی

برانگیخت که گویا دولت با قدرتهای خارجی قراردادهای پنهانی منعقد ساخته و به خاطر این که

قرارداد هیئت نظامی را جهت تصویب به مجلس تسلیم نکرده از قدرت و اختیارات قانونی خود تخطی

نموده است. خشم و انزجار موقعی افزایش یافت که سفارت شوروی متن کامل قرارداد را از «لیک

ساکس» که از طریق مسکو دریافت کرده بود، در بولتن اخبار روزانه خود که به زبانهای روسی و

فارسی منتشر می شود، چاپ کرد.

سفارت هر آنچه را که می توانست انجام داد تا دلایل مذاکره مجدد درباره قرارداد را توضیح دهد و

تأکید نمود که هیچ یک از طرفین مایل به مخفی نگه داشتن موضوع نبوده اند. به هر صورت، در حال

حاضر خساراتی پیش آمده است و به خاطر مقابله با این زمینه است که دولت شوروی یادداشتهای

31 ژانویه و بعد از آن را در مورد فعالیتهای هیئت مستشاری برای دولت ایران می فرستد.

ص: 528

در اول ماه مارس 1948، وزارت امور خارجه به ما تلگراف زد که سفارت ایران در واشنگتن به

طور غیر منتظره ای پیشنهاد نموده بود که برخی از عبارات قرارداد ششم اکتبر، دوباره مورد بحث و

مذاکره قرار گیرد. این تغییرات اساساً همان پیشنهادهای اخیر وزارت امور خارجه ایران به ما می باشد

و شما با دستوراتی که ما در این زمینه از وزارت امور خارجه دریافت کرده ایم، آشنا هستید.

سند شماره (9)

9، ژوئن 1948 19 خرداد ماه 1327بدون طبقه بندی

سفارت آمریکا تهران ایران

عالیجناب: موسی نوری اسفندیاری، وزیر امور خارجه ایران تهران

احتراماً با اشاره به گفتگوهای اخیر در رابطه با هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران، به اطلاع

می رساند که دولت متبوع اینجانب، سرتیپ «اچ. نورمان، شوارتزکف» را به وظایف مهمتری منتقل

می سازد. طبق پیش بینی های لازم، وی در حدود 20 ژوئن ایران را ترک خواهد نمود.

در رابطه با سطح تشکیلات ژاندارمری در زمان تصدی امور هیئت توسط شوارتزکف، دولت

آمریکا پیشنهاد می کند که در صورت موافقت دولت ایران بند 20 قرارداد مربوط به گروه ژاندارمری

پس از عزیمت ژنرال شوارتزکف اصلاح گردد تا وظیفه فرماندهی که تاکنون توسط رئیس هیئت انجام

می شد، حذف گردد. در نتیجه این گروه تنها به انجام وظیفه در زمینه مستشاری می پردازد.

امیدوارم که هر چه زودتر از نقطه نظرات دولت ایران در این مورد، مطلع گردم.

عالیجناب بهترین احترامات مرا بپذیرید.

(امضاء)

جان. سی. ویلی

بدون طبقه بندی

همراه با گزارش شماره 265 مورخ 16 سپتامبر 1948 به وزارت امور خارجه (آمریکا م)

ارسال گردید.

سند شماره (10)

«تلگرامهای سری»سری

به: وزارتتاریخ 26 اوت 1948 4 شهریور ماه 1327

1003 26 اوت، ساعت 7 بعد از ظهرشماره: 1003

رمز: سریدریافت: واشنگتن دی .سی.

اینجانب و وابسته نظامی، نهار را امروز به طور خصوصی با افسر عالیرتبه ستاد صرف کردیم. او

می گوید، «رازین» وابسته نظامی شوروی، قبل از مراجعت به روسیه توضیحاتی به او داده که با آنهایی

که توسط سفیر شوروی به نخست وزیر گفته شده، یکسان بوده اند. (تلگرام سفارت به شماره 924/5

اوت).

مفاد سخنان رازین این است: «ما تمام صنعت خود را در سراسر شوروی به خاطر امکان عملیات

ص: 529

جنگی پراکنده ساخته ایم. این تمهیدات غیر از یک مورد در تمام ابعاد کفایت دارند. باکو را نمی توانیم

تقسیم کنیم. تأسیسات نفتی باکو برای تمام قسمتهای شوروی ضروری است. ما چندان از ارتش ایران

نمی ترسیم، ولی نگران حمله آمریکا به باکو از طریق ایران هستیم. بنابراین نمی توانیم اجازه دهیم که

ارتش ایران با ارتش آمریکا درهم آمیخته شوند. لذا برنامه اعتباری تسلیحات باید ملغی شده و

مستشاران نظامی آمریکا بروند. اگر در این باره اقدامی از سوی ایران با توجه به توضیحات ما صورت

نگیرد، مجبور به استفاده از روشهای دیگر خواهیم بود.» من به HSO خاطرنشان ساختم که نتایج

سخنان رازین شبیه به یک تهدید بود. آیا سادچیکف هم نخست وزیر را به همین شکل تهدید کرده

است؟ HSO اظهار داشت که تهدیدات مشابهی نیز برای نخست وزیر مطرح شده است. HSOهیچ

نشانه ای از اضطراب در این باره آشکار نساخت، ولی مطمئناً تلاش می کند تا از این مسئله برای اعمال

فشار بر ما جهت دریافت مهمات تانک بیشتری در برنامه تسلیحات سود جوید. HSOتلگراف

غم انگیزی درباره این موضوع از شاه دریافت داشته، و اظهار می دارد که شاه مایل است هرچه سریعتر

مرا پس از مراجعتش جهت حل این موضوع ببیند. در نتیجه، HSO تبلیغات شوروی را بسیار فعال

توصیف نموده است. هرجا که کمبود نان وجود دارد، شوروی ها با ادعای این که گندم و آرد، در مقابل

هزینه برنامه تسلیحاتی به آمریکا ارسال می شود باعث آشوب در روستاها می شوند.ویلی

سند شماره (11)

11 سپتامبر 1948 20 شهریور ماه 1327بدون طبقه بندی

شماره 3526یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کُبرای کشورهای متحده آمریکا

راجع به تجدید نظر در ماده 20 قرارداد استخدام هیئت مستشاری آمریکایی در ژاندارمری شاهنشاهی

ایران احتراماً اظهار می دارد، مقامات مربوطه دولت شاهنشاهی با اصلاح ماده به شرح زیر موافقت

دارند:

«وزیر کشور رئیس هیئت را به سمت مستشار وزارت کشور در امور مربوطه به ژاندارمری

شاهنشاهی ایران برای مدت این قرارداد منصوب خواهد نمود و خدمت او صرفاً جنبه مشورتی خواهد

داشت، برای این که نامبرده بتواند پیشنهادهای شایسته و جامعی بنماید، فرمانده کل ژاندارمری تمام

اطلاعات مربوطه به امور سازمانی و تعلیماتی ژاندارمری را در دسترس هیئت خواهد گذاشت. هیئت

نامبرده ممکن است بازرسیها و تحقیقاتی را که برای دادن پیشنهادات در امور سازمان و تعلیماتی لازم

باشد، به عمل آورند. هیئت پیشنهادات مزبور را به وسیله رئیس کل ژاندارمری به وزارت کشور ارسال

خواهد داشت».

وزارت امور خارجه شاهنشاهی از آن سفارت کبرای خواهشمند است، موافقت مقامات مربوطه

کشورهای متحده آمریکا را نسبت به ماده اصلاحی بالا به وزارت امور خارجه اعلام فرمایند.

سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا تهران

ص: 530

سند شماره (12)

13 سپتامبر 1948 22 شهریور 1327بدون طبقه بندی

تهران ایران

شماره 347

وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی، تهران

سفارت ایالات متحده آمریکا با اظهار تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی معروض

می دارد: بازگشت به نامه شماره 3526 مورخ 11 سپتامبر 1948 آن وزارتخانه در مورد تجدیدنظر در

ماده 20 موافقتنامه بین هیئت نظامی ایالات متحده و ژاندارمری کشور شاهنشاهی ایران، به اطلاع آن

وزارتخانه می رساند که دولت ایالات متحده با اصلاح این ماده بر طبق نامه آن وزارتخانه موافقت

می کند به این ترتیب که:

«وزیر کشور رئیس هیئت را به سمت مستشار وزارت کشور در امور مربوط به ژاندارمری شاهنشاهی

ایران برای مدت این قرارداد منصوب خواهد نمود و خدمت او صرفاً جنبه مشورتی خواهد داشت.

برای این که نامبرده بتواند پیشنهادهای شایسته و جامعی به نماید، فرمانده کل ژاندارمری تمام

اطلاعات مربوط به امور سازمانی و آموزشی ژاندارمری را در دسترس هیئت خواهد گذاشت. هیئت

نامبرده ممکن است بازرسیها و تحقیقاتی را که برای دادن پیشنهادها در امور سازمانی و آموزشی لازم

باشد، به عمل آورند. هیئت پیشنهادهای مزبور را به وسیله رئیس کل ژاندارمری به وزارت کشور

ارسال خواهد داشت.»

براساس موافقت قبلی، ماده 20 اصلاح شده از تاریخ 20 ژوئن 1948 (30 خرداد 1327 م)

قابل اجراء خواهد بود.

سفارت موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را جهت وزارت خارجه شاهنشاهی تجدید

می دارد.


با شماره 265 مورخ 16 سپتامبر 1948 به وزارت امور خارجه (آمریکا م) ارسال شد.

سند شماره (13)

ترجمه

یادداشت شماره 3471تاریخ: 20 سپتامبر 1948 29 شهریورماه 1327

سفارت ایالات متحده آمریکا تهران

وزارت امور خارجه کشور شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای ایالات متحده

آمریکا، مفتخر است که اعلام دارد از آنجایی که موافقتنامه استخدام هیئت مستشاری آمریکا در

وزارت جنگ کشور شاهنشاهی در تاریخ 20 مارس 1949 ( 29 اسفند 1327) منقضی می گردد،

براساس بند 3 موافقتنامه مذکور، در چنین حالتی در صورتی که دولت شاهنشاهی مایل به تمدید دوره

خدمت هیئت باشد، می بایست تمایل خود را به صورت کتبی تا 21 سپتامبر 1948 (30 شهریور

1327) اظهار نماید. لذا اکنون همان طوری که قبلاً به آن سفارتخانه به طور شفاهی اطلاع داده شده

ص: 531

است، مسئولین دولت شاهنشاهی، اصولاً مایل به تمدید موافقتنامه مذکور برای مدت یک سال دیگر از

تاریخ 20 مارس 1949 (29 اسفند 1327) می باشند.

البته این برخورد، یک مورد اصولی و طبیعی است و اصلاحات موردنظر در موافقتنامه، با مذاکراتی

که در جریان است، با رضایت طرفین به عمل خواهد آمد.

مهر وزارت امور خارجه (ایران م)


به صورت ضمیمه نامه شماره 4 مورخ 6 ژانویه 1949 به وزارت امور خارجه (آمریکا م) ارسال

شد. رونوشتها، ضمیمه نامه شماره 69 مورخ 7 مارس 1949 به وزارت امور خارجه (آمریکا م)

ارسال شد.

سند شماره (14)

تاریخ 25 سپتامبر 1948 3 مهر 1327طبقه بندی: سری

گزیده ای از مطالب یادداشتبه: سفیر آمریکا در تهران

موضوع : قرارداد هیئت نظامی

«1 در تاریخ 23 سپتامبر سرتیپ رزم آرا به من اطلاع داد که در رابطه با قرارداد، با شاه وارد

گفتگویی طولانی شده است. شاه گفته بود که از طریق وزارت خارجه از دولت آمریکا خواستار ایجاد

دو تغییر در قرارداد و تمدید آن خواهد شد، علت این تغییرات این است که مجلس نیز بایستی آن را

تأیید کند. قرارداد کنونی همزمان با برگزاری اجلاس مجلس امضاء شد، ولی به مجلس تقدیم نگردید.

ظاهراً دولت معتقد است که تمدید قرارداد باید به مجلس تقدیم گردد....»

«2 تنها تغییر مهم دیگر در ماده 24 است، رزم آرا گفت او و شاه می دانند که ماده فعلی به نفع

دولت ایران است، ولی معتقدند که مجلس با انضمام آن موافقت نخواهد کرد. آنها پیشنهاد کرده اند که

بهترین راه، حذف ماده مذکور و آغاز مبادله یادداشت بین دولتین است تا طی آنها دولت ایران تضمین

نماید که مستشاران خارجی دیگری را بدون اعلام موافقت (آمریکا م) استخدام ننماید....»

(امضاء)

سرلشگر آر. وی. گراو

سپهبد ارتش آمریکا

سند شماره (15)

یادداشت شماره : 555تاریخ: 20 دسامبر 1948 29 آذر 1327

ضمیمه شماره 2 گزارش شماره 4 سفارت آمریکا، تهران، ایران،

مورخ 6 ژانویه 1949

سفارت آمریکا در تهران

سفارت آمریکا با اظهار تعارفات خود به وزارت خارجه دولت خارجه ایران افتخار دارد که به

یادداشت شماره 3471 مورخ 20 سپتامبر 1948، در رابطه با تجدید قرارداد هیئت نظامی آمریکا در

ص: 532

ارتش ایران و گفتگوهای انجام شده بین نمایندگان دولت ایران و این سفارت اشاره نماید.

وزارت خارجه در یادداشت مورخ 20 سپتامبر 1948 خود اعلام می دارد که دولت ایران مایل

است قرارداد را از تاریخ خاتمه آن یعنی 20 مارس 1949 به مدت یک سال دیگر تمدید نماید، اما

باید در مورد بعضی از جرح و تعدیلهای ضروری گفتگوهایی به عمل آید. این گفتگوها اکنون انجام

شده و طبق تضمینهای شفاهی نمایندگان دولت ایران، مشخص شده که دولت ایران تصمیم به تمدید

بدون تغییر قرارداد گرفته است. همچنین گفته شده است که سفارت در همین رابطه یک یادداشت کتبی

دریافت خواهد نمود.

همان طور که وزارتخانه اطلاع دارد، بند 3 قرارداد تصریح می نماید که اگر دولت ایران مایل به

تمدید خدمات هیئت پس از تاریخ قید شده، باشد (پس از 20 مارس 1949)، باید قبل از 21 سپتامبر

1948 تمایل خود را کتباً اعلام کند، و دولت آمریکا نیز تا قبل از 21 دسامبر 1948 در مورد آن

اقدامات لازم را به عمل آورد. سفارت آمریکا بدین وسیله اعلام می دارد که دولت آمریکا با تقاضای

تمدید قرارداد از طرف دولت ایران موافق است، مشروط بر آنکه در متن قرارداد تغییری پدید نیاید.

سفارت موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را جهت وزارت خارجه شاهنشاهی تجدید

می دارد.

وزارت خارجه شاهنشاهی ایران، تهران

سند شماره (16)

23 دسامبر ساعت 2 بعد از ظهر خیلی محرمانه

وزارت امور خارجه (آمریکا م)شماره 1184

فوری24 دسامبر 1948 3 دی ماه 1327

1184، 23 دسامبر، ساعت 2 بعد از ظهر

وزارت امور خارجه (آمریکا م) با «ویلی» طی (تلگرام فوری شماره 1146 مورخ 17 دسامبر)

در مورد پیشنهاد پاراگراف دوم تلگرام وزارت امور خارجه (آمریکا م) به شماره 1170 مورخ 16

دسامبر، مذاکره کرده است. این پیشنهاد را که علت آن داستانهای ناخوشایند مطبوعاتی بود و باعث

تأخیر در ثبت توافقنامه هیئت مستشاری، در سازمان ملل در دسامبر گذشته گردید، با او به بحث

گذارده است.

ما با حذف اعلان مطبوعاتی موافقیم، ولی مطلع ساختن سازمان ملل به علل زیر الزامی است:

(1) ماده 102 منشور سازمان ملل، (2) قطعنامه مجمع عمومی این سازمان مورخ دسامبر 1946

که خواهان اعلام علنی رضایت دولت دریافت کننده کارمندان نظامی بیگانه است. به علاوه

توافقنامه های بین المللی ایالات متحده باید در مجموعه قوانین به صورت وسیعی انتشار یابند.

ما با مبادله ساده تقاضاهای ایران روبرو هستیم و سفارت با تمدید قرارداد هیئت مستشاری، که

مطلع ساختن اداری و بدون فوت وقت سازمان ملل را درپی دارد، موافق است.

لاوت

ص: 533

سند شماره (1)17

تاریخ یادداشت: 29 دسامبر 1948 8 دی ماه 1327 شماره 5417

یادداشت

وزارت امورخارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا

پیرو یادداشت شماره 3471 مورخه 29/6/27 راجع به تمدید قرارداد استخدام هیئت مستشاران

آمریکایی در وزارت جنگ محترماً اشعار می دارد.

به طوری که شفاهاً هم تذکر داده شده است مقامات مربوطه دولت شاهنشاهی با تمدید قرارداد

فعلی به مدت یک سال دیگر از تاریخ 29 اسفند 1327 موافقت دارند. ضمناً جمله (یک عده افسر و

سرباز آمریکایی) که در قرارداد فعلی مندرج است به جمله (یک عده افسر و درجه دار آمریکایی)

تبدیل می شود. خواهشمند است موافقت مقامات مربوطه کشورهای متحده آمریکا را نسبت به مراتب

مزبور به وزارت امور خارجه اعلام فرمایند.سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا

سند شماره (18)

تاریخ: 5 ژانویه 1949 15 دی ماه 1327شماره: 575

ضمیمه شماره 4 گزارش شماره 4 سفارت آمریکا، تهران، ایران، مورخ 6 ژانویه 1949

وزارت امور خارجه شاهنشاهی، تهران

سفارت ایالات متحده آمریکا با اظهار تعارفات خود به وزارت امورخارجه شاهنشاهی، افتخار

دارد به اطلاع برساند که یادداشت آن وزارتخانه به شماره 5417 مورخ 29 دسامبر 1948 مربوط به

تمدید موافقتنامه همکاری هیئت نظامی ایالات متحده و ارتش ایران را دریافت کرده است.

با توجه به یادداشت تحت مطالعه وزارت شاهنشاهی، به اطلاع می رساند که سفارت، مختار

گردیده است تا دولت ایران را از تمایلات دولت ایالات متحده در مورد تمدید موافقتنامه برای یک

سال دیگر که از تاریخ 21 مارس 1949 شروع می شود، مطلع نماید.

همچنین به درخواست دولت ایران، دولت ایالات متحده نیز موافق با جایگزینی عبارت درجه

داران به جای عبارت سربازان، در مقدمه موافقتنامه است.

سفارت موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را جهت وزارتخانه شاهنشاهی تجدید

می دارد.سفارت آمریکا

سند شماره (19)

محرمانه

گزیده ای از تلگرام

متن زیر گزیده ای است از تلگرام محرمانه و بدون شماره (ثبت نشده م) وزارت امور خارجه

(آمریکا م) به تاریخ 16 ژوئن 1949 (26 خرداد 1328 م)

«توجه شود به مکاتبات انجام شده در خصوص هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران که به

1- در متن ترجمه شده این سند ٬ تاریخ سند به اشتباه 20 دسامبر 1948 ذکر شده است. م
ص: 534

زودی به سازمان ملل ارسال می گردد. این اولین باری است که قرارداد ژاندارمری برای ثبت ارائه

می شود، زیرا هنگامی که منشور سازمان ملل قابل اجراء گردید، این توافقنامه در مرحله اجراء بود و

ماده 102 بدین ترتیب تفسیر شده است که توافقنامه بعد از تشکیل سازمان ملل به اجراء درآید

(هرچند این توافقنامه به عنوان یک سند آشکار از طرف اداره چاپ دولتی برای فروش در دسترس

عموم بود.) توافقنامه اصلاحی (دایر بر حذف وظیفه فرماندهی) به عنوان یک قرارداد جدید تلقی شده ،

بنابراین تحت عنوان ثبت سازمان ملل و از سری قراردادهای مربوط به تجدید چاپ قرار

می گیرد.»وب

سند شماره (20)

محرمانه

گزیده ای از تلگرام

متن زیر گزیده ای از تلگرام محرمانه و بدون شماره (ثبت نشده م) وزارت امور خارجه (آمریکا

م) به تاریخ 16 ژوئن 1949 ( 26 خرداد 1328 م) می باشد.

«... این وزارتخانه در تاریخ 23 می یادداشتهای تبادل نظر که حاوی مطالب مربوط به هیئت

نظامی آمریکا در ارتش ایران بود، را برای نماینده آمریکا در سازمان ملل فرستاد تا روند اداری برای

ثبت آنها در دبیرخانه سازمان ملل را انجام دهد. مشکل می توان حدس زد که چه زمانی سازمان ملل

آنها را منتشر خواهد ساخت.»

سند شماره (21)

«کپی» شماره 1405مورخ 7 مردادماه 1328 (29 ژوئیه 1949)

«نامه سفیر ایران در آمریکا به وزیر امور خارجه آمریکا»

سفیر ایران احترامات فائقه خود را به عالیجناب وزیر خارجه تقدیم نموده و مفتخر است با اشاره

به مذاکرات فراوان خود به آقای لوئی هندرسن (Loy Henderson) مدیر اسبق دفتر امور خاور نزدیک

و آفریقا، و یادداشت خود به تاریخ 4 اوت 1948، و همچنین مذاکرات مکررش با آقای ساترث ویت

(Satterthwaite)، جانشین آقای هندرسن؛ به تشویق ایشان مطالب زیر را به اطلاع برساند:

1) کمک نظامی جهت تجهیز ارتش ایران، برای کمک به تحرک بیشتر آن جهت مقاومت در مقابل

تجاوز خارجی و حفظ نظم داخلی.

2) کمکهای مالی و فنی برای به جریان انداختن پروژه های اجتماعی، کشاورزی و صنعتی جهت

ارتقاء سطح زندگی مردم.

بدین وسیله دولت قادر خواهد بود با تبلیغات موذیانه کمونیستی مقابله نموده و به مبارزه اش علیه

تجاوز، که همیشه در صف نخستین آن بوده است، ادامه دهد.

در این مذاکرات، سفیر اشاره نمود، با این که دولت متبوعش طی دو سال گذشته مقاومت از خود

نشان داده است، ولی بدون کمکهای مادی احتمالاً قادر به تحمل فشاری اینچنین شدید برای مدتی

طولانی تر نخواهد بود، مگر این که کمکهایی از قبیل آنچه به دیگر ملل دوستدار آزادی که در شرایط

ص: 535

مشابهی قرار داشته اند مبذول شده، به ایران نیز اعطا شود.

در نتیجه این اظهارات، نیاز بدین کمک مشخص شده، و ریاست جمهور آمریکا و همچنین وزیر

خارجه، در چندین مناسبت گوناگون طی بیانیه هایی علنی، ایران را از جمله کشورهای تحت فشار، و

مستحق کمک و پشتیبانی آمریکا همچون یونان و ترکیه معرفی نموده اند. باعث بسی خرسندی و

امتنان است، که رئیس جمهوری در پیام اخیر خود به کنگره در رابطه با برنامه کمکهای نظامی، از ایران

در کنار دیگر ملل مستحق دریافت کمکهای نظامی، نام برد.

سفیر همچنین توجه را به مذاکرات اخیر خود با آقایان ساترث ویت و مک گی (McGhee)جلب

می کند که طی آن، به اطلاع رساند که دولت متبوعش مصمم است با عزمی راسخ در مقابل تهاجمات،

ایستاده و از دولت آمریکا رسماً تقاضا می کند که به عنوان رهبر ملل دوستدار آزادی کمکهای

نظامی، مالی و فنی خود را، تحت برنامه های موجود، مشابه با آنچه در اختیار سایر ملل دوستدار

آزادی نهاده است، دریغ ننماید.

(پاراگراف حذف شده)

از جمله این مواد، بندی است که می تواند نوعی کمک نظامی تلقی شود و موادی را مشخص

می سازد که مورد نیاز راه آهن دولتی ایران است. که در طول سالهای متمادی استفاده نظامی توسط

متفقین آسیبهای فراوانی در ریلها، بستر جاده ها و ابزار و وسایط متحرکه دیده است؛ این وسایل و

کمکها برای بازسازی راه آهن به مثابه مهمترین وسیله حمل و نقل و دفاع کشور، ضروری است. در

رابطه با کمکهایی که از سوی این راه آهن، در جهت اهداف متفقین به عمل آمد و اهمیت آن در آینده،

امید می رود که دولت ایالات متحده آمریکا امکان تأمین مواد لازم جهت بازسازی آن را خواه تحت

برنامه کمکهای نظامی، و یا به عنوان کمکهای مالی، بیابد.

سفیر ایران مطمئن است که تقاضای دولت متبوعش جهت کمک، مورد ملاحظات هوادارانه و

موافق قرار خواهد گرفت، و با ابلاغ آن مایل است تشکرات خود را به خاطر دیگر کمکهایی که در

حال حاضر اعطا شده اند، همچون کمک نظامی تحت برنامه همکاریهای نظامی کمکهای مالی و

اقتصادی به برنامه 7 ساله، در شکل وامها و اعتبارات اعطایی از طریق وساطت بانک صادرات و

واردات، و بانک بین المللی توسعه و بازسازی، و همچنین کمکهای فنی و غیره تحت شرایط و موازین

موجود، از قبیل لایحه اسمیت. موندت (Smith - Mundt)و موازین شناور همچون طرح اجرای اصل

چهار در نطق افتتاحیه ریاست جمهوری، تجدید نماید.

29 ژوئیه 1949 واشنگتن، دی. سی.

عالیجناب دن. سی. آچسن

وزیر امور خارجه

وزارت خارجه

واشنگتن دی. سی

ص: 536

سند شماره (22)

مورخ 22 سپتامبر 1949 31 شهریور 1328

نامه وزیر امور خارجه آمریکا به سفیر ایران در آمریکا

وزیر امور خارجه ضمن اظهار تعارفات خود به عالیجناب سفیر ایران، احتراماً به یادداشت آن

سفارت به شماره 1405 مورخ 29 ژوئیه 1949 درباره مذاکرات سفیر و مقامات وزارت و تمایل

ایران برای دستیابی به کمکهای اقتصادی و نظامی، اشاره می نماید.

همان طور که سفیر واقفند، رئیس جمهور در پیام اخیر خود به کنگره، ایران را از جمله کشورهایی

که واجد شرایط کمک نظامی هستند، قلمداد نمود. لذا توان این دولت در تأمین کمکهای نظامی، منوط

به اقدامات کنگره در مورد پیشنهاد رئیس جمهور خواهد بود. وزارت خارجه همدوش وزارت دفاع،

به طور مداوم در جهت تصویب این لایحه توسط کنگره و فراهم نمودن منابع مالی لازم تلاش می کند.

اگر کنگره پیشنهاد مذکور را به قانون بدل سازد، در آن هنگام این دولت در موقعیتی خواهد بود که

بعضی از نیازهای خاص نیروهای مسلح ایران را تأمین کند باید تذکر داد که ایران تنها کشوری است

که با دارا بودن موقعیت رضایت بخشی از لحاظ ارز خارجی، کمک نظامی به آن کشور به صورت

بلاعوض اعطا شده است.

(پاراگراف حذف شده)

... به نظر این دولت، به اجرا در آوردن هر چه زودتر برنامه هفت ساله دولت ایران با استفاده از

منابع موجود بهترین روش ممکن جهت بالا بردن سطح استاندارد زندگی مردم ایران است و در نتیجه

بهترین کمک برای مقاومت ایران در مقابل تهاجماتی که در یادداشت فوق الذکر سفیر آمده، خواهد بود.

وضعیت رضایت بخش ارز خارجی ایران، همچنین این احتمال که ایران می تواند با کسب اعتبار از

بانک جهانی، منابع خویش را تکمیل کند، به نظر می رسد ایران را در مقرون به صرفه ترین موقعیت

برای اجرای برنامه «توسعه» خود قرار می دهد.

دولت ایالات متحده آمریکا، همچنان که قبلاً به سفیر یادآور شده، مایل است از درخواست ایران

از بانک جهانی که به قدر کافی مستند باشد، حمایت نماید.

این دولت مطلع است که راه آهن دولتی ایران دچار آسیبهای قابل ملاحظه ای شده، زیرا پس از

استفاده متفقین از آن در زمان جنگ، مسئولیت بهره برداری از آن به اداره راه آهن دولتی ایران سپرده

شد. و به نظر می رسد که یکی از مهمترین اهدافی که برنامه هفت ساله باید در پیش داشته باشد،

بازسازی راه آهن است.

با توجه به این احتمال که این بازسازی ممکن است با برنامه کمک نظامی ارتباط داده شود، کنگره

به هنگام تخصیص اعتبار مالی قبلی برای برنامه های نظامی، عدم تمایلی خود را در مورد استفاده از

این اعتبارات برای مقاصد غیر نظامی مانند ساخت راه آهن به طور آشکار بیان داشته است. بنابراین

هر وقت کنگره تخصیص اعتبار نماید، سیاست این دولت این است که از اعتبارات برنامه کمک نظامی،

برای طرحهایی از نوعی که پیشنهاد شده، استفاده ننماید.

خاطر سفیر آسوده باشد که این دولت همیشه ملاحظات جانبدارانه خود را در مورد درخواستهای

دولت ایران برای دریافت مساعدت، را ادامه خواهد داد و سعی خواهد نمود تا چنین کمکهایی را هر

ص: 537

زمانی که احتیاج به آن کاملاً تأیید شده باشد و نتوان آن را از سایر منابع موجود برای ایران تأمین

نمود، فراهم نماید.

وزارت امور خارجه، واشنگتن

22 سپتامبر 1949

سند شماره (23)

محرمانه

گزیده ای از تلگرام

سومین پاراگراف از تلگرام محرمانه وزارت امور خارجه به شماره 1002 مورخ 10 نوامبر 1949

اظهار می دارد: «جهت اطلاع شما با وجود عملیات برنامه کمکهای تسلیحاتی، ما به توسعه قرارداد

هیئت (نظامی م) به هر صورت رسمی علاقه مند نیستیم. منظور این نیست که مانع افزایش تعداد

اعضای هیئت (نظامی م) جهت آموزش ایرانیان در استفاده مجدد از تجهیزات دریافت شده، باشیم.

اما از این که ایرانیان به این نتیجه برسند که پایان بخشیدن به برنامه کمکهای نظامی (حتی بعد از 2 یا

3 سال با پذیرفتن توسعه برنامه ها) مفید و یا زمان مناسبی برای حذف هیئت (نظامی م) خواهد بود،

خودداری نماییم.»

سند شماره (24)

طبقه بندی: ندارد تاریخ : 28 نوامبر 1949 7 آذر 1328

یادداشت شماره (1)1396

سفارت آمریکا با اظهار تعارفات خود به وزارت خارجه دولت شاهنشاهی ایران افتخار دارد که به

یادداشت شماره 4733 مورخ 29 شهریور 1328 (20 سپتامبر 1949) مبنی بر تمایل دولت ایران

نسبت به تمدید قرارداد خدمت هیئت مستشاری آمریکایی در وزارت جنگ ایران اشاره نماید.

به سفارت اطلاع داده شد تا موافقت دولت آمریکا را با تمدید قرارداد بدون ایجاد تغییر در شرایط

آن اعلام نماید. ولی تأسیس وزارت دفاع آمریکا (که در بر گیرنده بخشی از اختیارات وزارت جنگ

این کشور نیز می باشد) و تأسیس وزارت نیروی هوایی ایجاد بعضی تغییرات جزئی را در لحن قرارداد

ضروری می سازد تا رعایت حال ساختار کنونی دولت آمریکا از نظر حقوقی شده باشد.

بدین منظور، مقتضی است در صورت تمدید قرارداد موجود، متن در موارد زیر مورد تجدید نظر

قرار گیرد: 1 در مقدمه پس از کلمه «ارتش» کلمات و «نیروی هوایی آمریکا» گنجانده شود. که

عبارت مربوطه در مقدمه به ترتیب ذیل خوانده خواهد شد.

«به موجب تقاضای دولت ایران از دولت کشورهای متحد آمریکا رئیس جمهور کشورهای متحد

آمریکا اجازه داده است که یک عده افسر و سربازانش(2) و نیروی هوایی آمریکا به منظور تشکیل

1- با گزارش شماره 15 مورخ 11 ژانویه 1950 به وزارت خارجه (آمریکا م) ارسال گردید.
2- این عبارت صحیح نیست و باید ”درجه دار“ خوانده شود. مطابق با اصلاحیه ای که شامل تبادلات چند یادداشت بود و در تاریخ 5 ژانویه 1949 کامل شد.
ص: 538

یک هیئت نظامی در ایران طبق شرایط مصرحه زیر گماشته شوند:

2 در ماده 5 کلمه «از ابتدا» را حذف کرده و پس از کلمه «ارتش» کلمات «و نیروی هوایی

آمریکا» را درج نمایید. در همین ماده کلمات «وزارت جنگ» را حذف کرده و به جای آن وزارت

دفاع» را قرار دهید که ماده 5 به ترتیب ذیل خوانده خواهد شد.

«هیئت مرکب خواهد بود از عده ای از افسران و نفرات ارتش و نیروی هوایی آمریکا که با موافقت

وزیر جنگ ایران توسط نماینده مجاز ایشان در واشنگتن و وزارت دفاع آمریکا تعیین شده باشند.

اشخاصی به این کار گماشته خواهند شد که وزیر جنگ دولت شاهنشاهی و یا نماینده مجاز ایشان و

وزارت دفاع آمریکا یا نماینده مجاز آن با انتصاب آنها موافقت داشته باشند.

3 در ماده 10 پس از عبارت «ارتش آمریکا» در هر دو مورد عبارت «یا نیروی هوایی آمریکا»

را درج نمایید که ماده 10 در آن صورت به شرح ذیل خوانده خواهد شد:

هر یک از اعضاء هیئت با همان درجه ای که در ارتش آمریکا یا نیروی هوایی آمریکا دارد خدمت

خواهد کرد، ولی بر تمام افسران هم درجه خود در ارتش ایران ارشدیت خواهد داشت. هر یک از

اعضاء هیئت از تمام امتیازات و مزایایی که بنابر مقررات داخلی ارتش ایران برای افسران هم درجه او

تعیین شده است، برخوردار می گردد. اعضاء هیئت لباس متحدالشکل ارتش آمریکا یا نیروی هوایی

آمریکا را بر تن خواهند کرد و علامت مخصوص خدمت در ارتش ایران را در منتهی الیه آستین نزدیک

شانه نصب خواهند نمود.

4 در ماده 19 عبارت «وزارت جنگ) را حذف و به جای آن عبارت «وزارت دفاع» را قرار

دهید. علاوه بر این در همین ماده عبارت «یک هواپیمای آمریکایی» را تغییر و به جای آن «یک

فروند هواپیمای ارتش آمریکا» را درج نمایید، پس از آن ماده 19 به شرح زیر خوانده خواهد شد:

علاوه بر وسایط و وسایل نقلیه ای که از طرف دولت آمریکا در اختیار هیئت گذاشته شده دولت

ایران نیز در مورد لزوم وسایل نقلیه دیگری (اتومبیل و هواپیما) برای انجام کارهای اداری در اختیار

هیئت قرار خواهد داد و دولت ایران یک سوم «ثلث» مجموع مصرف بنزین و روغن وسایل نقلیه

متعلق به دولت آمریکا را که در اختیار هیئت است طبق تشخیص رئیس هیئت تأمین خواهد کرد.

تعداد و نوع وسایل نقلیه دولت آمریکا که در اختیار هیئت خواهد بود از طرف وزارت دفاع آمریکا

تعیین خواهد گشت و نیز مقرر می گردد که در موارد لزوم طبق تشخیص رئیس هیئت و با پیروی از

قوانین و مقررات جاریه یک فروند هواپیمای ارتش آمریکا با کارکنان آن برای انجام امور اداری

اجازه ورود به ایران و خروج از ایران داشته باشد مشروط بر این که رئیس هیئت قبلاً طبق قواعد و

مقررات ایران به اولیای امور مربوطه ایران مراتب را اطلاع دهد. کلیه وسایل نقلیه دولت آمریکا که در

داخله ایران برای عملیات در اختیار هیئت است از قوانین و مقررات ایران متابعت خواهد کرد.

امید است که این تغییرات مورد تأیید دولت ایران قرار گرفته و قرارداد جدید با جرح و تعدیلهای

فوق تمدید گردد.

سفارت موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را جهت وزارت امور خارجه دولت

شاهنشاهی ایران تجدید می دارد.

ص: 539

سند شماره (25)

طبقه بندی ندارد شماره 7407 تاریخ 20/10/1328

وزارت امورخارجه یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا

و عطف به یادداشت شماره (1396) مورخ 28 نوامبر 1949 (هفتم آذرماه 1328) آن سفارت کبرای

راجع به تمدید قرارداد استخدام هیئت مستشاران آمریکایی در وزارت جنگ شاهنشاهی محترماً اظهار

می دارد.

به طوری که شفاهاً به استحضار آن سفارت کبرا رسیده است مقامات مربوطه دولت شاهنشاهی با

تمدید قرارداد نامبرده برای مدت یک سال دیگر از تاریخ 29 اسفندماه 1328 تا 29 اسفندماه 1329

(20 مارس 1950 تا 20 مارس 1951) و درج عناوین جدید مؤسسات مربوطه کشورهای متحده

آمریکا به جای عناوین سابق به قسمی که در یادداشت فوق الذکر آن سفارت کبرا ذکر گردیده است

موافقت خودشان را اعلام می دارند، وزارت امورخارجه شاهنشاهی از آن سفارت کبرا خواهشمند

است مراتب را به استحضار مقامات مربوطه کشورهای متحده برسانند.

سند شماره (26)

سری تاریخ 18 می 1950 28 اردیبهشت 1329 واشنگتن دی. سی

متن مذاکرات

طی گفتگو در مورد مبادله یادداشتهای مربوط به قرارداد کمک دفاعی متقابل آمریکا سال 1949،

نمایندگان دولت ایالات متحده آمریکا پیشنهاد کردند که شرایط زیر در مفاد قرارداد گنجانده شود:

«دو دولت اذعان دارند که کنترل مؤثر صدور مواد حاوی پتانسیل جنگی، تجهیزات و در صورت

عملی بودن، اطلاعات فنی، در زمینه امنیت دو جانبه و تحقق اهداف طرفین، علائق هر دو کشور را

تأمین می نماید. به همین علت هر دوی آنها بر این شده اند که در راه رسیدن به این اهداف، با یکدیگر

مشورت نمایند.»

نمایندگان دولت خاطرنشان ساخته اند که دولت متبوعشان با مفاد این شرایط کاملاً موافق است و

از طرف دولت خویش اطمینان داده اند که دولت ایران در رابطه با گسترش رضایت بخش کنترل در

مورد این گونه صادرات جنگی، حاضر به همکاری می باشد.

به خاطر تضمینهای ارائه شده توسط نمایندگان دولت ایران در مورد آمادگی دولت این کشور برای

همکاری در این مورد و ایجاد زمینه های مساعد برای مشورت، نمایندگان دو دولت معتقدند که

گنجانیدن این شرط در متن یادداشتهای مربوط به قرارداد کمک دفاعی متقابل آمریکا فاقد ضرورت

است.

(امضاء)(امضاء)

جوزف. جی. (ناخوانا)آ. آ. آرام

نماینده دولت ایالات متحده آمریکانماینده دولت ایران

ص: 540

سند شماره (27)

وزارت امورخارجه واشنگتن تاریخ : 23 می 1950 2 خرداد ماه 1329

از : کفیل وزارت امورخارجه: (آمریکا م)

به : کاردار موقت ایران

آقای محترم:

به مذاکراتی که اخیراً میان نمایندگان دولتین ما در رابطه با ارسال کمک نظامی دولت ایالات متحده

آمریکا به دولت ایران، مطابق قانون عمومی 329 مصوبه هشتاد و یکمین کنگره ایالات متحده آمریکا،

اشاره می نمایم و توافقهای حاصله از آن مذاکرات را که در ذیل می آید، تأیید می نمایم:

1 دولت ایالات متحده آمریکا با درک این اصل که بهبود اقتصادی برای صلح و امنیت جهانی

ضروری می باشد و می بایست در اولویت قرار گیرد و تعهد می کند که وسایل، مواد و خدماتی را که

دولت ایالات متحده آمریکا اعطای آن و یا ادامه اعطای آن را به دولت ایران ممکن بداند، براساس

یک امتیاز رسمی صورت خواهد گرفت و ارائه هر نوع کمک مجاز پیرو این نامه، باید با منشور ملل

متحد سازگار بوده و نیز منوط به کلیه شرایط و قیودات قابل اجراء و مفاد دایر بر انقضاء یا فسخ

قرارداد کمک دفاعی متقابل مصوب 1949 و دیگر قوانین قابل اجرای ایالات متحده آمریکا در

خصوص کمکهای نظامی باشد. دو دولت، هر از گاهی، مذاکرات تفصیلی لازم را در به اجراء گذاردن

مواد این بند به عمل خواهند آورد.

2 دولت ایران ملزم می گردد کمکهای دریافتی را مطابق با پاراگراف 1 در راستای اهداف مورد

نظر، به طور مؤثری به کار گیرد و چنین کمکهایی را به مقاصد دیگری غیر از آنچه در «تفاهم نامه»

قید شده، اختصاص ندهد.

3 بر اساس علائق مشترک امنیتی دو دولت، دولت ایران متعهد می شود که به هیچ فرد، مقام یا

کارگزار دولتی خویش و یا هر کشور دیگری، حق مالکیت یا تصرف هر یک از تجهیزات، مواد یا

خدمات دریافت شده را که بر اساس واگذاری رسمی مطابق با پاراگراف 1 صورت گرفته، را بدون

موافقت قبلی دولت ایالات متحده آمریکا واگذار ننماید.

4 دولت ایران، پس از بررسیهای لازم و مقتضی پیرامون نیازمندیهای معتدل و مصرف داخلی و

صادرات بازرگانی ایران که قرار است توسط همان دولت تعیین گردد، جهت تسهیل تولید، حمل و نقل،

صدور و ارسال به دولت ایالات متحده آمریکا برای چنین دوره زمانی و با چنین کمیتی و مطابق یک

چنین شرایط و مقرراتی در خصوص قیمت، نحوه پرداخت و نظایر آن به آن صورت که مورد توافق

قرار گیرد، مواد خام و نیمه ساخته مورد تقاضای ایالات متحده که به علت کمبودها و یا کمبودهای

بالقوه منابع خود می باشد و ممکن است در ایران وجود داشته باشد، موافقت نماید.

5 (الف) دولت ایران اقداماتی مقتضی که در تضاد با مسائل امنیتی و منافع کشور نباشد به عمل

خواهد آورد تا مردم را از عملیاتی که متعاقب این توافقها انجام می گیرد، مطلع سازد.

(ب) هر دولت، آن نوع اقدامات امنیتی را که ممکن است در هر حالتی بین دو دولت مورد موافقت

قرار گیرد به منظور جلوگیری از افشاء یا به مخاطره افتادن مواد، خدمات و یا اطلاعاتی که دولت دیگر

مطابق این توافقها تأمین می نماید، به عمل خواهد آورد.

ص: 541

6 دولت ایران، بجز مواردی که ممکن است بین دو دولت موافقت صورت گیرد، معافیت از

عوارض گمرک و مالیات داخلی در مورد صدور و یا ورود تولیدات، اموال، مواد و یا تجهیزات وارد

شده به قلمرو خود که در ارتباط با این توافقنامه می باشد، اعطاء خواهد کرد.

7 دولت ایران کارکنان فنی دولت ایالات متحده آمریکا، کسانی که مسئولیتهای دولت آمریکا را

در تکمیل مواد این قرار داد در سرزمین ایران به عهده خواهند داشت، را به کشورش می پذیرد و

تسهیلات لازم را برای پیشرفت آن کمکها در اختیار آنان قرار خواهد داد.

8 بنا به درخواست هر یک از دو دولت، مقدمات مناسبی را بین خودشان در رابطه با مسئولیت

ثبت یا دعاوی مشابه که بر پایه کاربرد، اختراعات، فرآیندها، اطلاعات فنی یا اشکال دیگر از اموال

در رابطه با تجهیزات، مواد و خدمات مطابق با پاراگراف 1 این توافقنامه، قانون از آنها حمایت به عمل

می آورد، به مذاکره خواهند گذاشت، در این چنین مذاکراتی این مورد می باید در نظر گرفته شود: که هر

دولت مسئولیت همه دعاوی اتباع خویش و دعاوی برخاسته از اتباع هر کشور ثالثی در محدوده

خاک خود را قبول خواهد کرد.

9 به درخواست هر یک از طرفین، دو دولت با در نظر گرفتن هر موضوعی که در رابطه با اجرای

این توافقها یا برای عملیات یا مقدماتی که متعاقب این توافقها پیش آید، مشورت خواهند کرد.

10 هیچ اقدامی در تفسیر، اصلاح یا ترمیم موافقتهایی که میان دولت ایالات متحده آمریکا و

ایران در تاریخ 27 نوامبر 1943 و 6 اکتبر 1947 در تهران امضاء شده، آن چنان که اصلاح و تمدید

گردیده، صورت نخواهد گرفت.

من پیشنهاد می کنم که اگر این توافقها از تصویب دولت ایران برخوردار می شود، این یادداشت و

یادداشت شما که همزمان این توافقها را مورد تأیید قرار می دهند، از تاریخ یادداشت شما اعتبار قانونی

خواهد داشت. در آینده، هرگاه یکی از دو دولت از طریق ابلاغ کتبی قصد خود را مبنی بر فسخ توافقها

اعلام دارد، یک سال بعد از تاریخ دریافت پیام، این توافقها از اعتبار قانونی خواهد افتاد.

آقای محترم، احترامات فائقه اینجانب را بپذیرید.

آقای غلامعباس آرامجیمز. ای. وب

کاردار موقت ایرانکفیل وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا

با توجه به بند پاراگراف (بند) 7 این توافقنامه، گروه دیگری از مستشاران نظامی آمریکا به ایران

آمدند. وظیفه این گروه، نحوه اجرای این توافقنامه در رابطه با استفاده از کمک نظامی آمریکا در

ایران بود. نام این گروه عبارت است از گروه مشاورین کمک نظامی ایالات متحده به ایران The U.S

Military Assistance Advisory Group to Iranکه به صورت مخفف به آن مگ (MAAG) گفته

می شد. م

ص: 542

از : کاردار موقت ایرانتاریخ : 23 می 1950 2 خرداد 1329

به : کفیل وزارت امور خارجه آمریکا

سفارت ایران در واشنگتن، دی. سی.

عالیجناب:

احتراماً، به عرض می رساند که یادداشت شما به تاریخ 23 ماه می، واصل گردید. بر اساس

دستورات دولت متبوع خود، نظر شما را به مذاکرات اخیری که میان نمایندگان دولتهایمان راجع به


اعطای کمک نظامی ایالات متحده آمریکا به دولت ایران، مطابق قانون عمومی 329 مصوب هشتاد و

یکمین کنگره ایالات متحده صورت گرفته جلب می نمایم و توافقهای حاصله از آن را به طوری که در

ذیل می آید، مورد تأیید قرار می دهم:(1)

احتراماً، در موافقت با پیشنهادهای مندرج در یادداشت شما، به اطلاع می رسانم که تفاهمات بیان

شده در آن، به تصویب دولت ایران رسیده است. بنابراین، آن یادداشت و یادداشت حاضر که جهت

اطلاع از توافقات در نظر گرفته شده، در این تاریخ و پس از آن قابل اجراء بوده و تا یک سال پس از

دریافت ابلاغ کتبی هر دولت که قصد فسخ این توافقها را داشته باشد، اعتبار قانونی خواهد داشت.

عالیجناب: جیمز، ای. وب. کفیل وزارت امور غ ع آرام

خارجه ایالات متحده آمریکا واشنگتن، دی سی.کاردار موقت سفارت ایران

1- این نامه ٬ همچون نامه قبلی حاوی بندها (پاراگرافهای) دهگانه می باشد لذا جهت جلوگیری از تکرار مطلب از درج آن خودداری شد. م
ص: 543

فصل دوم

ما آزادی و استقلال می خواهیم. ما نمی خواهیم که وقتی

سراغ لشکرمان می رویم، آمریکاییها بیایند آن را اداره کنند

و یا تحت نظارت مستشاران آمریکایی باشد. یک ارتش

انگل درست کنند، یک ارتشی که مال ایران را در راه او

صرف کنند، و او تحت نظارت و تربیت مستشاران

آمریکایی و برای آمریکاییها بخواهند کار کند.

امام خمینی (س) 28/7/57

فصل دوم شامل 20 سند می گردد که مقطع بهمن ماه 1330 تا فروردین ماه 1333 را در بر

می گیرد. این فصل عمدتاً مربوط به موضع دولت دکتر مصدق در مورد مستشاری نظامی آمریکا در

ایران است. در سال 1330 که مصدق به نخست وزیری رسید، در موعد مقرر با تمدید قراردادهای

مربوط به مستشاری نظامی آمریکا در ایران، موافقت ننمود.

در سال 1951 دولت آمریکا «برنامه امنیت مشترک» (MSP) را اعلام کرد. این برنامه برای حمایت

از هم پیمانان غرب در سراسر جهان، در مقابل تهدیدات شرق بود. برنامه فوق حاوی اعطاء کمکهای

نظامی به صورت بلاعوض بود. در مقابل، کشورهایی که خواستار این کمکهای نظامی بودند باید تا

تاریخ 8 ژانویه 1952 موافقت خود را با بخش (511 الف) از این برنامه اعلام می نمودند.

مصدق، نخست وزیر وقت ایران، طی نامه ای به تاریخ 4 ژانویه 1952 این برنامه را نپذیرفت و عدم

تمایل خود به «نقض بی طرفی» ایران را اعلام نمود. در پی آن آمریکا در اوائل سال 1952 تحویل

تسلیحات به ایران را متوقف نموده و آموزش نظامی افسران ایرانی را قطع کرد. در نتیجه مسئله خروج

هیئتهای مستشاری آمریکا به طور جدی مطرح شد. در ماه مارس 1952 بین دکتر مصدق و نمایندگان

دولت آمریکا مذاکراتی انجام شد که در رابطه با تمدید قرارداد به نتیجه ای نرسید. اما دولت مصدق

پذیرفت که هیئتهای نظامی آمریکا موقتاً بدون تجدید رسمی قراردادها، در ایران باقی بمانند و به کار

خود ادامه دهند و نیز از همان حقوق و مزایای سابق برخوردار باشند. یک ماه بعد یعنی در آوریل

1952، دولت مصدق با نوشتن نامه ای به سفیر آمریکا در تهران، تعهداتی را می پذیرد. متعاقب این نامه

اعطای کمک نظامی آمریکا از سرگرفته شد وزارت خارجه آمریکا نامه مصدق را به عنوان قبول

بخشی از شرایط «برنامه امنیت مشترک» تلقی نمود.

ص: 544

با سقوط دولت دکتر مصدق در 28 مرداد 1332 ، دولت سپهبد زاهدی بار دیگر قراردادهای

مربوط به مستشاران را رسماً تمدید کرد.

سند شماره (28)

بدون طبقه بندی دفتر نخست وزیری تاریخ: 24 بهمن 1330 (14 فوریه 1952)

شماره : (1)32850

به : وزارت دارایی

پرداخت حقوق مستشاران آمریکایی شاغل در وزارت جنگ و ژاندارمری در جلسه مورخ

16/11/30 (فوریه) هیئت وزیران مورد بحث قرار گرفت. به تصویب رسید که پرداخت حقوق

مستشاران مذکور از آنجایی که در حال حاضر در ایران خدمت می کنند، مطابق قرارداد و قانون

مصوب، پرداخت شود.

نخست وزیر (محمد مصدق م)

رونوشت برای اطلاع وزارت جنگ و نخست وزیر ارسال شد.

شماره 35837/12527 به تاریخ 26/11/30 (16 فوریه)


رونوشت برای اطلاع اداره مستشاری و وزیر جنگ سرلشگر علوی مقدم ارسال شد.

سند شماره (29)

استفاده محدود تلگرام ارسالیتاریخ : 21 فوریه 1952 3 اسفند 1330

به : وزارت امور خارجهشماره : 3210

رمز : استفاده محدود با حق تقدم

محاکمه همسر سرهنگ گلاس، مستشار نظامی به اتهام قتل غیرعمد که در اثر حادثه رانندگی در

ده ماه قبل اتفاق افتاد و متعاقباً منجر به فوت یک نفر ایرانی گردید، در 23 فوریه آغاز می شود. خانم

گلاس اظهار می دارد که برخلاف آنچه که متهم گشته، رانندگی اتومبیل را به عهده نداشته است. از اینرو

وکلای مدافع مطمئن هستند که می توانند اثبات کنند که وی رانندگی را به عهده نداشته، لذا وی تبرئه

خواهد شد. بعد از چنین تبرئه ای، امکان آن خواهد بود که علیه سرهنگ گلاس اقامه دعوی شود.

سفارت در این قضیه جهت دستیابی به حداکثر عدالت تمام امکانات اداری خود را به کار گرفته است.

قوانین نظامی ایالات متحده آمریکا چاپ 1951 در قسمت 12 چنین می گوید: «طبق قوانین

بین المللی اگر اعضای نیروهای مسلح ایالات متحده یا هر کشور مستقل دیگر، که با رضایت در قلمرو

یک کشور دوست مستقر شده یا در حال عبور باشند، مرتکب جرمی شوند قضاوت به عهده کشور

میزبان خواهد بود. سفارت در قوانین بین المللی نمی تواند پشتیبانی برای این اظهاریه بیابد و بر این

باور نیست که کارکنان مستشاری نظامی و وابستگان آنها، یعنی کسانی که تحت شمول قرارداد

مستشاری نظامی هستند، از هیچ مصونیتی در مقابل دادگاههای حقوقی محلی برخوردار نیستند.

1- به ضمیمه نامه شماره 938 مورخ 13 می 1953 به وزارت امور خارجه (آمریکا م) ارسال شد.
ص: 545

علیرغم حضور گسترده شهروندان عادی آمریکایی در ایران، آنها می توانند انتظار حمایت از دولت

آمریکا را داشته باشند. از تفاسیر به موقع وزارت (امور خارجه آمریکا م) در مورد محاکمه 23

فوریه قدردانی می نماییم.هندرسن

سند شماره (30)

استفاده محدود تلگرام واردهتاریخ: 22 فوریه 1952 ساعت 2 بعد از ظهر

از: وزارتشماره: 1760

رمز: استفاده محدود با حق تقدمورود: 23 فوریه 1952 ساعت 10 صبح

وزارت امور خارجه (آمریکا م) با این نظر شما (تلگرام سفارت 3210، 21 فوریه) موافق است

که آن متن ذکر شده از کتاب قوانین حقوق قضائی نظامی در ارتباط با خانم گلاس و یا سرهنگ گلاس

قابل اجراء و عملی نیست. و صحبت شما را تأیید می کند که در شرایط فقدان موافقتنامه ویژه ای با

دولت ایران که به کارمندان نظامی و وابستگان آنها مصونیت از قلمرو حقوقی قضائی محلی در

مواردی از این قبیل را بدهد، قوانین بین المللی چنین مصونیتی به آنها نمی دهد.وب

سند شماره (31)

طبقه بندی: سری گزیده از مطلب تلگرام

آنچه که در ذیل می آید گزیده از مطالب تلگرام سری سفارت به شماره 3398 مورخ 6 مارس

1952 (15 اسفند 1330 م) است که به امضاء هندرسن رسیده و در مورد گفتگو با مصدق در تاریخ

6 مارس 1952 می باشد.

به او (نخست وزیر مصدق) گفتم که میل دارم در مورد بیانات وی تأییدیه ای به دست آورم. وی

گفته بود که اگر هیئت نظامی آمریکا می خواهند تا حل مناقشات نفتی در ایران باقی به مانند تا مجلس

جدید مسئله مستشاران نظامی را بررسی نماید، باید براساس شرایطی که دوازده ماه قبل از اختتام

قرارداد وجود داشت، به کار خود ادامه دهند. مصدق گفت وی می تواند این مطلب را تأیید نماید. سؤال

کردم که آیا وزارت دارایی پرداختهای لازم را به عهده خواهد گرفت و آیا مصونیت و معافیت از

پرداخت حقوق گمرکی بر اساس قرارداد موجود شامل حال اعضاء هیئت نظامی آمریکا خواهد شد.

وی در مقام تأیید گفت همین طور است و او به وزارت دارایی در همین رابطه دستوراتی داده است. او

به من اطمینان داد که مفاد این قرارداد رعایت خواهد شد.

سند شماره (32)

بدون طبقه بندی وزارت جنگ دفتر نخست وزیر تاریخ : 17/12/30 (8 مارس 1952)

شماره : (1)35790

یادداشت به: وزارت دارایی

به موجب تصمیم متخذه از جانب هیئت وزیران، جهت پرداخت حقوق و دیگر پاداش کارکنان

1- با ضمیمه نامه شماره 938 مورخ 13 می 1953 برای وزارتخانه ارسال شد.
ص: 546

هیئت ایالات متحده، لطفاً تا زمان تعیین وضعیت آنان بر طبق قانون اول آبان 1322 (24 اکتبر 1943)

اقدام نمایید.نخست وزیر (محمد مصدق م)

نخست وزیر

رونوشت جهت اطلاع وزارت جنگ ارسال شد.

شماره: 38425/13598

تاریخ: 19/12/30 (10 مارس 1952)

رونوشت جهت اطلاع اداره مستشاری ارسال شد.

از طرف وزیر جنگ سرلشگر مظهری

سند شماره (33)

سری تلگرام وارده تاریخ : 11 مارس 1952 (20 اسفند 1330) ساعت 6 بعد از ظهر

از : وزارت امور خارجه (آمریکا م)

رمز : سری با حق تقدمشماره : 1913

تاریخ ورود : 12 مارس 1952، ساعت 7 بعد از ظهر

وزارت امور خارجه (آمریکا م) نسبت به پیشنهادهای شما درباره هیئت مستشاری نظامی

دقیقترین توجهات را مبذول داشته است. اصول اساسی که مورد نظر بود عبارتند از: (الف) اقدام

احتیاطی که هم اکنون انجام شده، الزاماً لطمه ای به امکان کسب یک توافق کتبی نهایی برای ادامه کار

هیئت وارد نخواهد ساخت. (ب) لزوم اجتناب از هرگونه روش که بدون هیچ گونه نیازی ممکن است

از فشارهایی که به مصدق وارد می شود، بکاهد. (ج) لزوم اجتناب از این گمان که آمریکا تا هر جایی

برای باقی ماندن هیئت در ایران، حتی در صورت عدم تمایل دولت ایران، پیش خواهد رفت. (د) لزوم

اجتناب از هر نوع توافق موقتی که هیئت را برای عملیات مؤثر با مشکل روبرو می سازد (ه) لزوم

اجتناب از موقعیتی که به موجب آن خروج آتی هیئت به درخواست دولت ایران و یا در نتیجه شکست

دولت ایران در تجدید موافقتنامه باشد، در غیر این صورت این مسئله گواهی بر مشکلات ما در ایران و

یا هر جای دیگری خواهد بود. در رابطه با مورد آخر، مسلماً ما مایل نیستیم که به روسها فرصتی داده

شود تا از حضور مستمر هیئت به عنوان یک حربه تبلیغاتی استفاده کرده و یا مذاکرات رسمی با دولت

ایران علیه هیئت انجام دهند. از آنجایی که یک بار روسها یک موضعگیری رسمی علیه دولت ایران در

رابطه با حضور هیئت حتی با وجود قرارداد، انجام دادند بعید به نظر می رسد که آنها در صورتی که

چنین گمان کنند که ایالات متحده هیئت را به ایرانیها تحمیل کرده، ساکت بمانند.

.... در نتیجه مشورت با وزارت دفاع، وزارت امور خارجه به شما اجازه می دهد تا به این

درخواست ایرانیان رضایت دهید که هیئت فعلاً بدون یک توافقنامه کتبی تا هنگام مذاکرات آتی در

مورد وضعیت آن، در ایران باقی بماند. به هر حال، در موافقت با چنین درخواستی، شما باید برای

ایرانیها این مطلب را روشن سازید که این صرفاً صلاحدیدی موقت است و ایالات متحده نمی تواند

هیئت را به طور نامحدود بدون یک موافقت نامه رسمی در ایران باقی بگذارد. همچنین موافقت ایالات

متحده با باقی ماندن هیئت، مشروط به توافق نظری، روشن و شفاهی در این باره است که وضعیت

ص: 547

هیئت در مدت زمان موقتی تغییر نخواهد کرد و هیئت از تمام حقوق و مزایایی که سابقاً وجود داشته،

بهره مند خواهد شد. وزارتخانه ترجیح می دهد در متن بیانیه پیشنهادی دولت ایران بعد از «دولت

آمریکا» عبارت به «درخواست مقامات ایرانی» درج شود تا این نکته را کاملاً برای عموم روشن

سازد. از آنجایی که به این مطلب در بیانیه ای که هم اکنون پیش نویس شده به طور ضمنی اشاره

گردیده است و اگر شما تشخیص دهید که بیانیه این حقیقت را با وضوح کافی مطرح می کند، وزارتخانه

هیچ اصراری بر اضافه کردن آن کلمات ندارد.

وزارت دفاع موافق استآچسن

سند شماره (34)

طبقه بندی : سری گزیده از مطالب تلگرام

آنچه در ذیل می آید گزیده ای از مطالب تلگرام سری سفارت به شماره 5303 مورخ 13 مارس

1952 (22 اسفند 1330 م) است که به امضاء هندرسن رسیده و مربوط به گفتگویی با نخست وزیر

مصدق می باشد.

«امروز صبح با مصدق ملاقات کردم تا وی را از تصمیم اتخاذ شده از طریق تلگرام وزارت خارجه

آمریکا به شماره 1913 مورخ 11 مارس مطلع سازم. برای این که جای هیچ گونه شک و تردید باقی

نماند. آن بخش از تلگرام را که با عبارت پس از مشورت با وزارت دفاع آغاز و با عبارت امتیازات

مندرج در قرارداد خاتمه می یابد برای وی با صدای بلند قرائت کردم. علاوه بر این متن انگلیسی و

ترجمه فارسی اعلامیه وزارت خارجه آمریکا را به وی تسلیم نمودم. متن به شرح زیر است:»

«دولت آمریکا به هیئت نظامی آمریکا اجازه ماندن موقت در ایران را براساس شرایط موجود

قرارداد می دهد تا دو دولت با داشتن وقت و فرصت کافی بتوانند در مورد آینده هیئت نظامی با

یکدیگر مشورت نمایند.»

سند شماره (35)

بدون طبقه بندی

ترجمه بریده ای از روزنامه اطلاعات مورخ 19 مارس 1952 (28 اسفندماه 1330)

(گزارشی مشابه در روزنامه های دیگری در همان تاریخ وجود دارد)(1)

مستشاران نظامی آمریکایی

تا اتخاذ تصمیمی درباره وضعیت آینده آنان، تحت شرایط کنونی در ایران باقی می مانند.

در کنفرانس مطبوعاتی فوق العاده ای که امروز در ساعت 30/1 بعد از ظهر در دفتر نخست وزیر

برگزار شد، آقای بوشهری وزیر راه و سخنگوی دولت مطالب زیر را ایراد کرد:

1 دولت ایالات متحده موافقت کرده است تا به گروه افسران آمریکایی اجازه داده شود موقتاً

تحت شرایط کنونی در ایران باقی بمانند تا دو دولت فرصت کافی جهت مشورت با یکدیگر را در

مورد آینده آنها داشته باشند بر طبق تصمیم هیئت وزیران تا تصمیم گیری نهایی، حقوق و مزایای آنان

1- به ضمیمه نامه شماره 938 مورخ 13 می 1953 به وزارتخانه ارسال شد.
ص: 548

به موجب مقررات قانون 1 آبان 1322 (24 اکتبر 1943) پرداخت خواهد شد.

سند شماره (36)

بدون طبقه بندی

بیانیه مطبوعاتی(1)

در مذاکرات بین سفیر هندرسن و نخست وزیر مصدق در تاریخ 24 آوریل 1952 (4/2/1331)،

توافق شد که وزارت خارجه باید بیانیه زیر را جهت مطبوعات صادر نماید:

«به دنبال تبادل یادداشتهایی در 24 آوریل 1952 بین نخست وزیر ایران و سفیر ایالات متحده در

ایران، تصمیم بر این شد که کمکهای نظامی آمریکا به ایران ادامه یابد. ارسال محموله های وسایل

نظامی در اسرع وقت توسط دولت ایالات متحده از سرگرفته خواهد شد.»

سند شماره (37)

ترجمه

1814 14 اردیبهشت ماه 1331 (24 آوریل 1952)

عالیجناب لوئی هندرسن سفیر کبیر ایالات متحده آمریکا، تهران

پیرو مذاکرات شفاهی، لازم می دانم به اطلاع جنابعالی برسانم که دولت اینجانب، با توجه به

وضعیت مالی و اقتصادی کشور، از کمکهایی که دولت متبوع شما برای اعطاء به ما آماده کرده است،

استقبال می نماید. ما، تا آنجا که منابع مالی و وضعیت عمومی ایران اجازه دهد، از منشور سازمان ملل

متحد دفاع و پشتیبانی می کنیم. همچنین هر آنچه که برایمان مقدور باشد برای تقویت ظرفیت

دفاعیمان انجام خواهیم داد و از آزادی و استقلال خود با تمام قدرت در مقابل هرگونه تجاوزی که از

هر سویی بر ما وارد شود، دفاع خواهیم کرد.

فرصت را برای تجدید احترامات فائقه خود نسبت به جنابعالی مغتنم می شمارم.

دکتر محمد مصدق

نخست وزیر

از سفیر ایالات متحده به نخست وزیرتهران، ایران، 24 آوریل 1952

عالیجناب دکتر محمد مصدق نخست وزیر ایران، تهران

اینجانب، نامه جنابعالی مورخ 24 آوریل 1952 را دریافت داشته ام و خوشحالم که خشنودی

دولت ایالات متحده را به اطلاع حضرتعالی برسانم.

عالیجناب، تجدید احترامات فائقه من را بپذیرید.

لوئی هندرسن

سفیر کبیر ایالات متحده آمریکا

1- به ضمیمه نامه شماره 1130 مورخ 24 آوریل 1952 به وزارتخانه ارسال شد.
ص: 549

سند شماره (38)

«تلگرافهای ارسالی»تاریخ : 3 ژوئیه 1952 (12 تیر 1331) شماره 00051

به : وزارت خارجه

رمز : انتشار کلمه به کلمه محدود غیر محرمانه اقدام فوری

اداره ارسال 00051 تکرار جهت اطلاع لندن 11 مسکو 3 مورخ 3 ژوئیه 1952 امروز حوالی

ظهر، به هنگام کسب خبر از وزارت امور خارجه ایران، وی متن فارسی یادداشت دولت ایران به دولت

شوروی درباره کمکهای نظامی آمریکا را به من داد. وی گفت که این متن امشب انتشار خواهد یافت.

متن بدین شرح است:

«وزارت امور خارجه شاهنشاهی ضمن اظهار تعارفات خود به سفیر شوروی، مفتخر است که در

پاسخ یادداشت مورخ 21 می 1952 دولت شوروی که جناب آقای آندره ای ویشنسکی وزیر خارجه

آن کشور، شخصاً به آقای آراسته سفیر دولت شاهنشاهی در مسکو تقدیم داشته اند، ذیلاً متن نامه ای

که دکتر مصدق نخست وزیر ایران، به آقای هندرسن، سفیر آمریکا در ایران، به تاریخ 24 آوریل

1952 نوشته اند را به نظر می رساند:

آقای سفیر

پیرو مذاکرات شفاهی، لازم می دانم به اطلاع جنابعالی برسانم که: دولت اینجانب با توجه به

وضعیت مالی و اقتصادیش، از کمکهایی که دولت جنابعالی برای اختصاص به این کشور آماده نموده

استقبال می کند. ایران، تا آنجا که منابع و شرایط کلی اش اجازه دهد، از اصول منشور ملل متحد

پشتیبانی و دفاع می کند؛ و ضمناً مشغول به انجام آنچه میسر است برای تقویت امکانات دفاعیش

می باشد؛ و اگر قرار باشد که از هر سویی مورد هجوم قرار گیرد، از آزادی و استقلال خود با تمام

قدرت دفاع خواهد نمود.

فرصت را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارم.

(امضاء) دکتر محمد مصدق

نخست وزیر

«دقت کامل در نامه نشان خواهد داد که دولت ایران هیچ گونه تعهدی غیر از آنچه تمامی

کشورهای عضو سازمان ملل متحد، منجمله دولت شوروی، پذیرفته و متعهد به رعایت آن شده اند، را

متقبل نشده است. بنابراین، هیچ توجهی برای فرضیه های دولت شوروی در این رابطه وجود ندارد.

«بیانیه صادره از سوی آقای بوشهری، وزیر راه، و سخنگوی سابق دولت نیز ذیلاً نقل قول

می شود. وی در تاریخ 19 مارس 1952 گفت:

«دولت آمریکا توافق نموده است به هیئت افسران آمریکایی اجازه دهد تا هنگامی که دولتین وقت

کافی جهت مشاوره با یکدیگر در رابطه با آینده هیئت مذکور به دست آورند، در ایران بمانند و بنا به

تصویب هیئت وزیران مقرر گردید که حقوق و سایر مزایای هیئت مذکور بایستی مطابق قانون 1 آبان

1322، تا هنگام تعیین تکلیف قطعی آن، پرداخت گردد.» و در 7 اردیبهشت 1331 مطابق با 27

آوریل 1952 وی گفت:

ص: 550

«همان طور که قبلاً هم گفته ام، متخصصین نظامی تا وقتی که دولت تصمیم بگیرد، به خدمات خود

ادامه خواهند داد.»

«از بیانات فوق کاملاً واضح است که فرضیه ها و اتهامات مندرج در یادداشت فوق الذکر درباره

ارتش ایران و دیگر موضوعات فاقد هرگونه پایه و اساسی بوده و دولت شاهنشاهی هیچ گاه دست به

اقداماتی که ناقض پیمان دوستی مورخ 26 فوریه 1921 باشد، نیازیده و دولت دکتر مصدق هیچ گاه

از سیاستی غیر از بی طرفی متابعت ننموده و امیدوار است که روابط دوستانه همسایگی که خوشبختانه

بین دولتین ایران و شوروی جاری است، هر روزه مستحکم تر و قوی تر گردد.

«وزارت شاهنشاهی فرصت را جهت ابلاغ احترامات فائقه خود مغتنم می شمارد.»

هندرسن

3 ژوئیه 1952

سند شماره (39)

غیر محرمانه انتشار محدود خیلی محرمانه

گزیده ای از تلگرام

آنچه که در ذیل می آید، گزیده ای از مطالب تلگرام خیلی محرمانه سفارت به شماره 1030 مورخ

6 سپتامبر 1952 (15 شهریور ماه 1331 م) است که به امضای هندرسن رسیده و مربوط است به

مذاکره ای که در تاریخ 6 سپتامبر با مصدق انجام شد:

«نخست وزیر گفت هنوز در موقعیتی نیست، که بتواند در مورد تجدید قرارداد رسمی هیئت

مستشاری نظامی در ژاندارمری (Genmish) وارد مذاکره شود. به همین دلیل، پیشنهاد او این بود که این

هیئت نیز بر اساس همان شرایطی که هیئت مستشاری نظامی در ارتش شاهنشاهی ایران (Armish)

مشغول به کار است، به فعالیت خود در ایران ادامه دهد. به این معنی که تا زمان اتخاذ تصمیم نهایی،

این هیئت بر اساس شرایط قرارداد قبلی عمل کند.

«... نخست وزیر گفت در صورت مشخص شدن عدم ضرورت خدمات این هیئت، قبلاً موضوع به

اطلاع خواهد رسید تا هیئت برای مرتب کردن امور مربوط به خود، قبل از خروج از ایران فرصت

کافی داشته باشد.»

«به نظر من مذاکره اینجانب با نخست وزیر، نوعی قرارداد شفاهی و غیر رسمی را به وجود

می آورد که بر اساس آن هیئت نظامی ایالات متحده در ژاندارمری شاهنشاهی ایران می تواند بر طبق

شرایط و مفاد قرارداد قبلی از تاریخ 2 اکتبر 1952 (10 مهرماه 1331 م) به کار خود ادامه دهد، تا

وقتی که قرارداد رسمی دیگری امضاء شود و یا دولت آمریکا، یادداشتی از دولت ایران دریافت نماید

مبنی بر این که به خدمت این هیئت دیگر نیازی نیست.»

ص: 551

سند شماره (40)

8 سپتامبر 1952(1) (17 شهریور ماه 1331)بدون طبقه بندی ستاد هیئت نظامی ایالات متحده

ژاندارمری شاهنشاهی ایران تهران، ایران

بازگشت به ژاندارمری، شماره 1170 / ت بازگشت به شماره 17/6/23531

به: فرماندهی کل ژاندارمی شاهنشاهی ایران تهران، ایران.

موضوع: پرداخت حقوق هیئت نظامی آمریکا

1 قرارداد جاری میان دولت ایالات متحده و دولت ایران که اجازه استخدام هیئت نظامی ایالات

متحده را در ژاندارمری شاهنشاهی ایران می دهد، در 2 اکتبر 1952 (10 مهر 1331) پایان می پذیرد.

از قرار معلوم نخست وزیر به طور غیررسمی موافقت کرده است که هیئت طبق شرایطی شبیه به آنچه

که اکنون هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران عمل می کند، کار خود را بعد از تاریخ 2 اکتبر

1952 ادامه دهد.

بر همین اساس نخست وزیر مایل است تا زمان امضای یک قرارداد رسمی جدید، یا تا زمانی که

دولت ایالات متحده یا دولت ایران تصمیم به خارج کردن هیئت نظامی آمریکا (در ژاندارمری) از ایران

بگیرند، ترتیباتی که توسط قرارداد جاری مجاز شمرده شده است همچنان بدون تغییر ادامه پیدا کند.

2 من نسخه ای از نامه مورخ 14 فوریه 1952 (24/11/30) که توسط نخست وزیر دکتر

مصدق، به وزارت دارایی ارسال شده است، را ضمیمه کرده ام. در این نامه اجازه داده می شود تا به

مستشاران آمریکایی در وزارت جنگ و ژاندارمری مادامی که در ایران بر طبق شرایط مندرج در

قراردادهایی که ما بین دو دولت برای استخدام آنها منعقد شده خدمت می کنند، حقوق پرداخت شود.

برداشت من این است که این نامه اجازه لازم را به وزارت دارایی می دهد تا به پرداخت کلیه حقوق و

مزایایی که تاکنون پرداخته شده و یا مجوز پرداخت آن وجود دارد، بعد از انقضای مدت قرارداد رسمی

در 2 اکتبر 1952 ادامه دهد.

3 از شما درخواست می شود تا ادامه پرداخت حقوق و فوق العاده اعضاء این هیئت را طبق

شرایط قرارداد حاضر تا انقضاء مدت آن و تا زمانی که هیئت در ایران خدمت می کند، تأیید کنید.

(امضاء) شاس. بی. مک کلاند

سرهنگ، سرپرست هیئت

1- به ضمیمه نامه شماره 938 مورخ 13 می 1953 به وزارتخانه ارسال شد.
ص: 552

سند شماره (41)

(در سیستم طبقه بندی ایرانی)خیلی محرمانه

به : فرماندهی کل ژاندارمریتاریخ : 17 سپتامبر (1)1952 (26 شهریور 1331)

وزارت کشور اداره امنیت و نظم

شماره : 1780/72 ن / 8043 م

موضوع : حقوق مستشاران آمریکایی در ژاندارمری شاهنشاهی ایران

عطف به نامه شماره 11297 مورخ 10 سپتامبر 1952 درباره حقوق مستشاران آمریکایی در

ژاندارمری شاهنشاهی ایران که قراردادشان خاتمه می یابد، دستور دهید تا اقداماتی جهت پرداخت

حقوق مستشاران آمریکایی در ارتش و ژاندارمری طبق دستورالعمل شماره 32850 مورخ 14 فوریه

1952 (24 بهمن ماه 1330 م) دفتر نخست وزیر به وزارت دارایی، انجام پذیرد.

از طرف نخست وزیر

(متن ترجمه شده ارسالی به هیئت، امضایی ندارد)

سند شماره (42)

طبقه بندی : سری تاریخ : 13 می 1953 23 اردیبهشت 1332

سفارت آمریکا در تهران، ایران گزیده از مطالب گزارش شماره 938

موضوع : وضعیت کنونی هیئتهای نظامی آمریکا در ارتش و ژاندارمری ایران

در رابطه با وضعیت هیئتهای نظامی آمریکا در ارتش و ژاندارمری ایران، نخست وزیر و نمایندگان

بیاناتی را ایراد فرموده اند که رسمی تر از بیانیه نخست وزیر مندرج در تلگرام سفارت به شماره 3398

مورخ 6 مارس 1952 و نیز مندرج در نامه هوایی مرجع وزارت خارجه آمریکا می باشد.

هیئت نظامی در ارتش

در تاریخ 14 فوریه 1952 (24 بهمن ماه 1330 م) قبل از قرارداد شفاهی با سفیر که بر طبق آن

هیئت موجود در ارتش به کار خود ادامه می داد. (به گزارش شماره 3503 سفارت مورخ 13 مارس

1952 رجوع شود) و قبل از آنکه مسئله ادامه کار هیئت نظامی در ژاندارمری مطرح گردد،

نخست وزیر امریه ای (ضمیمه 1) به وزارت دارایی صادر کرد تا بر طبق آن حقوق و مزایای

«مستشاران تا زمان خدمت آنها در ایران» پرداخت گردد و این موضوع شامل هر دو هیئت نظامی

موجود در ارتش و ژاندارمری (برطبق قرارداد و قانون مصوبه) می شود.

در رابطه با هیئت موجود در ارتش، منظور همان قرارداد 1947 است (معاهده ها و دیگر لوایح

بین المللی از سری 1666) که تمدید شده اند و یا قراردادهای 3 نوامبر 1943 (گزارش شماره 659

مورخ 10 نوامبر 1943 سفارت) و منظور از قانون مصوبه نیز احتمالاً قانون یکم آبان 1322 (24

اکتبر 1943) است که بر طبق آن «قانون استخدام افسران کادر و وظیفه آمریکایی را جهت خدمت در

ارتش ایران توسط وزارت جنگ این کشور مجاز می شمارد، که یک نسخه ترجمه شده از آن نیز

1- به ضمیمه نامه شماره 938 مورخ 13 می 1953 به وزارتخانه ارسال شد.
ص: 553

ضمیمه گزارش 504 توسط سفارت در تاریخ 26 سپتامبر 1947 به وزارت خارجه آمریکا ارسال

گردیده است.

در امریه صادره توسط نخست وزیر و امریه های دیگر کلمه «حقوق» در زبان ایرانی شامل مزایا نیز

می گردد. در تاریخ 8 مارس 1952 (17 اسفند ماه 1330 م) نخست وزیر امریه دیگری به وزارت

دارایی داد (ضمیمه 2) تا «به افسران هیئت نظامی آمریکا» بر طبق قانون یکم آبان 1322 حقوق

پرداخت نماید تا قرارداد آنها پایان یابد. (به تلگرام سفارت به شماره 3444 مورخ 10 مارس 1952

رجوع گردد.)

سریگزارش شماره 938، 13 می 1953

در تاریخ 19 مارس 1952 (28 اسفند ماه 1330 م) بوشهری سخنگوی دولت در برابر

مطبوعات اعلام نمود (ضمیمه 5) که «دولت آمریکا با ادامه حضور موقت هیئت نظامی خود در ایران

موافقت کرده ...» و «طبق تصمیم هیئت وزراء تا زمان اتخاذ تصمیم نهایی، حقوق و امتیازات آنها بر

اساس شرایط مندرج در قانون یکم آبان 1322 پرداخت خواهد گردید.» (تلگرام سفارت به شماره

3610 مورخ 20 مارس 1952)

ضمائم 1 و 2 و 4 به صورت ترجمه دریافت شده و سفارت میل ندارد به وزارتخانه های ذیربط

جهت دریافت اصل مطلب که به زبان فارسی است مراجعه کند.

در رابطه با وضعیت هیئتهای نظامی آمریکایی در ارتش و ژاندارمری ایران سفارت تلگرام های زیر

را برای وزارت خارجه آمریکا ارسال داشته است.

در صورتی که وزارت خارجه در رابطه با تجدیدنظر ذکر شده در تلگرام مرجع به این تلگرام ها

رجوع نکرده فهرست ذیل سهولت بیشتری را در این کار ایجاد خواهد کرد.

هیئت نظامی در ارتش

شماره 3302 مورخ 28 فوریه 1952

شماره 3344 مورخ 3 مارس 1952

شماره 3362 مورخ 4 مارس 1952

شماره 3398 مورخ 6 مارس 1952

شماره 3410 مورخ 7 مارس 1952

شماره 3434 مورخ 8 مارس 1952

شماره 3439 مورخ 9 مارس 1952

شماره 3444 مورخ 10 مارس 1952

شماره 3491 مورخ 12 مارس 1952

شماره 3503 مورخ 13 مارس 1952

شماره 3557 مورخ 17 مارس 1952

شماره 3610 مورخ 20 مارس 1952

ص: 554

هیئت نظامی در ژاندارمریشماره: 1030 مورخ 7 سپتامبر 1952

در رابطه با وضعیت هیئتها که توسط سفارت گزارش شده نیز می توان به تلگرامهای فهرست بندی

شده فوق مراجعه کرد:

نخست وزیر در نتیجه اعمال فشارها (3362، پاراگراف 1، 3398 پاراگرافهای 1 . 11) یا بنا به

تشخیص خود (3344 پاراگراف 6؛ 3434 پاراگراف 1) بدون رجوع به مصوبات مجلس درصدد

نگهداری هیئت آمریکایی در ایران برآمد (3302 پاراگرافهای 1 و 6؛ 3434 پاراگراف 1)، مشروط بر

آن که نیازی به انعقاد یک قرارداد کتبی جدید نباشد و نیز چنین نشان ندهد که درصدد تمدید قرارداد

موجود برآمده است. (3304 پاراگرافهای 1 و 2؛ 3362 پاراگراف 1؛ 3398پاراگراف 6؛ 3434

پاراگراف 1؛ 3503 پاراگراف 2). احتمالاً منظور وی این بوده است که قراردادهای قبلی (یا تمدید شده

آنها)، با وجود این که گویا بر اساس قانون یکم آبان 1322 (3302 پاراگراف 6؛ 3444 پاراگراف 3)

منعقد شده است فاقد اعتبار می باشند چون دولت (دولت وقت م) از مشروعیت کافی برخوردار نبوده

است. خود او نیز که ظاهراً از قدرت چندانی برخوردار نیست. شفاهاً قراردادها را منعقد ساخته که بر

اساس آن خدمت هیئت در ایران ادامه می یابد. و به طور ضمنی در تأیید محتوا و فحوای قراردادهای

قبلی برآمده است. امریه اجرائی مورخه 14 فوریه (ضمیمه 1) در زمینه جزئیات به قراردادهای قبلی و

قانون یکم آبان 1322 مراجعه کرده است؛ و در امریه 8 مارس (ضمیمه 2) بار دیگر از همان قانون

سخن به میان آورده است؛ ولی شواهد موجود نشان نمی دهد که او با توسل به قانون یکم آبان 1322

که استفاده از آن را توسط اسلاف خود نادرست می دانسته در تلاش برای کسب اختیارات بوده است.

تا جایی که به دیگر مقامات ذی ربط ایرانی مربوط است اگر قراردادهای قبلی فاقد اعتبار باشند،

قرارداد شفاهی نخست وزیر نیز جای بحث دارد (3398 پاراگراف 4؛ 3410 پاراگراف های 3 و 4)

ظاهراً وی توانسته بود آنها را متقاعد کند (3434 پاراگراف 2؛ 3439 پاراگراف 2)، لیکن سفارت

از منطق وی خبری ندارد. از نقطه نظر آمریکا قرارداد شفاهی فعلی معتبر است (3344 پاراگراف 2 و

3502 پاراگراف 1). سفارت حدس می زند که نخست وزیر علیرغم توصیه اش قانون یکم آبان 1322

را اساسی نیرومند برای انعقاد یک قرارداد شفاهی می داند که می تواند به صورت تمدید قراردادهای

دیگر پیگیری شود و او با استفاده از همان اختیارات این قرارداد شفاهی را مطرح نمود. وی همچنین

امریه هایی صادر کرده است که در آنها اختیارات خود را مشتق از قانون یکم آبان 1322 می داند.

سفارت معتقد است که بیانات تأیید شده هر یک از طرفین در اعلام یک قرارداد برای مردم جنبه انعقاد

غیررسمی یک قرارداد را دارد.

چنین به نظر می رسد که قرارداد شفاهی مربوط به هیئت نظامی آمریکایی در ژاندارمری ایران بر

قانون 21 اکتبر 1943 (29 مهرماه 1322 م) و قرارداد تمدید شده 27 نوامبر 1943 (6 آذر ماه

1322 م) استوار است و از اعتبار کافی برخوردار می باشد.

لوئی. و. هندرسن / سفیر کبیر آمریکا

ص: 555

سند شماره (43)

طبقه بندی سری سفارت آمریکا در تهران، ایران

گزیده ای از مطالب گزارش شماره 938، مورخ 13 می 1953

موضوع : وضعیت هیئتهای نظامی موجود در ارتش و ژاندارمری ایران.

در رابطه با وضعیت هیئتهای نظامی آمریکایی موجود در ارتش و ژاندارمری ایران نخست وزیر و

نمایندگانش بیاناتی ایراد کرده اند که رسمی تر از بیانات نخست وزیر مندرج در تلگرام شماره 3398

مورخ 6 مارس 1952 و نیز مندرج در نامه هوایی مرجع وزارت خارجه آمریکا است.

هیئت نظامی در ژاندارمری

در تاریخ 6 سپتامبر 1952 (15 شهریور ماه 1331 م) سفیر و نخست وزیر شفاهاً موافقت کردند

که هیئت موجود در ژاندارمری پس از 2 اکتبر 1952 (10 مهرماه 1331 م) موقتاً کار خود را ادامه

دهد. (تاریخ اختتام قرارداد تمدید شده مربوط به هیئت نظامی موجود در ژاندارمری) و شرایط قرارداد

قبلی نیز اساس عملکرد کنونی آن باشد (تلگرام سفارت به شماره 1030 مورخ 7 سپتامبر 1952،

کلمه «امروز» در متن تلگرام ها به معنی تاریخ نگارش می باشد.)

در تاریخ 8 سپتامبر 1952 رئیس هیئت موجود در ژاندارمری فرماندهی کل ژاندارمری را از

وجود قرارداد شفاهی، کتبا مطلع ساخت. این نامه متن اصلی نامه نخست وزیر را نیز به همراه داشت و

اظهار می داشت که طبق نامه نخست وزیر حقوق و مزایای هیئت موجود در ژاندارمری پس از 2 اکتبر

باید پرداخت گردد. همچنین طی همین نامه تقاضا شده است که مسئله پرداخت حقوق مورد تأیید واقع

گردد.

ژاندارمری نیز ظاهراً موضوع را به وزارت کشور که اختیارات حقوق ژاندارمری را بر عهده دارد،

طی نامه ای ارجاع کرده که نسخه ای از آن در اختیار ما نیست، ولی تاریخ ارسال 10 سپتامبر 1952

بوده و در تاریخ 17 سپتامبر 1952 (ضمیمه 4، پیوست 1) پاسخی دریافت نموده که مؤید پرداخت

حقوق هیئت بر اساس نامه نخست وزیر در ضمیمه 1 می باشد.

نسخه ای از نامه وزارت کشور همراه با نامه مورخ 21 سپتامبر 1952 که از طرف ژاندارمری برای

رئیس هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ارسال شده به پیوست فرستاده می شود (ضمیمه 4)

تا جایی که به هیئت موجود در ژاندارمری مربوط است، قرارداد مذکور در ضمیمه 1 همان قرارداد

تمدید شده 27 نوامبر 1943 است (قراردادهای اجرائی 361). و «قانون مصوبه» نیز قانون 21 اکتبر

1942 است که در مقدمه قرارداد به آن اشاره شده است. سفارت رونوشتی از این قانون را در اختیار

ندارد و تلاش برای دریافت این رو نوشت از دولت ایران نتایج ناپسندی را در بر خواهد داشت.

در رابطه با قرارداد شفاهی مربوط به ادامه کار هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری هیچ گونه بیانیه

مطبوعاتی منتشر نگردیده است.(1)

1- قسمتهای بعدی این سند عیناً در سند شماره ٬42 در صفحات 107 ٬106 و 108 آمده است لذا برای جلوگیری از تکرار مطالب ٬ از چاپ این صفحات خودداری به عمل آمد. م
ص: 556

سند شماره (44)

وزارت دفاع ملی دفتر نخست وزیرتاریخ : 18 مارس 1954 27 اسفند 1332

به : وزارت دفاع ملی

شماره : 447660

هیئت وزیران، بر اساس طرح پیشنهادی وزارت دفاع ملی به شماره 16218/43569 مورخ 16

مارس 1954، ادامه خدمات و پرداخت حقوق مستشاران آمریکایی در وزارت دفاع ملی را از تاریخ

21 مارس 1954 (اول فروردین 1333 م) برای مدت یک سال، همان گونه که در ماده 3 قرارداد

مورخ 13 مهر 1326 آورده شده، مورد تصویب قرار داده است.

تصویب نامه فوق در دفتر نخست وزیر موجود می باشد.

از طرف نخست وزیر

شماره: 45860/16887 تاریخ: 20 مارس 1954 29 اسفند 1332 رونوشت به اداره

مستشاری جهت اطلاع و اقدام.

سند شماره (45)

بدون طبقه بندی نامه غیر رسمی تاریخ : 23 مارس 1954 ( 3 فروردین ماه 1333

از : آر. اچ. بوشنر به : بایگانی

موضوع : عنوان رسمی برای «آرمیش»

هیچ نوع عنوان رسمی برای «آرمیش» وجود ندارد، اگر چه عنوانی که معمولاً بیشتر به کار برده

شده (همچنان که در زیر نشان داده شده) عبارت است از «هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران»

موافقتنامه مربوطه، خودش از «آرامیش» به عنوان «هیئت نظامی در ایران» یاد می کند، و هدف آن را

«همکاری با وزارت جنگ ایران و پرسنل ارتش ایران» ذکر می کند. عناوین مختلفی که تا کنون به کار

برده شده، به شرح زیر است:

26 آوریل 1948 (6 اردیبهشت 1327)، نامه غیر رسمی: هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش

ایران.

6 ژانویه 1949 (16 دی 1327)، نامه: هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران.


20 دسامبر 1948 (29 آذر 1327)، یادداشت به وزارت امور خارجه: هیئت نظامی در ارتش

ایران.

14 مارس 1949 (23 اسفند 1327)، یادداشت به وزارت امور خارجه: هیئت نظامی ایالات

متحده در ارتش ایران.

21 آوریل 1949 (1 اردیبهشت 1328)، نامه: هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران.

16 ژانویه 1950 (26 دی 1328)، نامه: هیئت مستشاری آمریکا در وزارت جنگ ایران.

28 نوامبر 1949 (7 آذر 1328)، یادداشت به وزارت امور خارجه: هیئت مستشاری آمریکا در

وزارت جنگ شاهنشاهی.

18 نوامبر 1950 (27 آبان 1329)، یادداشت: هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران.

ص: 557

2 دسامبر 1950 (11 آذر 1329)، نامه: هیئت ارتش ایالات متحده در ارتش ایران.

سند شماره (46)

تاریخ : 29 فروردین 1333 18 آوریل 1954

یادداشت شماره 481 وزارت امور خارجه

جناب آقای سفیر کبیر

عطف به موافقتنامه مورخ 6 اکتبر 1947 بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت کشورهای متحده

آمریکا راجع به هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران محترما پیشنهاد می نماید که موافقتنامه مزبور تا

تاریخ 29 اسفند 1333 (20 مارس 1955) تمدید شود .

دولت شاهنشاهی ایران مفاد این نامه و پاسخ جنابعالی را به عنوان تجدید موافقتنامه فوق الذکر تلقی

خواهد نمود.

موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارم.

(امضاء)عبداللّه انتظام

جناب آقای لوئی. و هندرسنوزیر امور خارجه تهران

سفیر کبیر کشورهای متحده آمریکا

سند شماره (47)

تاریخ : 29 فروردین 1333 18 آوریل 1954

یادداشت شماره : 482 وزارت امور خارجه

جناب آقای سفیر کبیر

توقیراً به قرارداد اصلاحی مورخ 27 نوامبر 1943 بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت کشورهای

متحده آمریکا راجع به هیئت نظامی کشورهای متحده در ژاندارمری شاهنشاهی ایران عطف نموده،

تقاضا دارد قرارداد مزبور تا 29 اسفند 1333 (20 مارس 1955) تمدید شود.

دولت شاهنشاهی ایران این یادداشت را به ضمیمه پاسخ جنابعالی در حکم تجدید قرارداد تلقی

خواهد نمود.(امضاء)با تقدیم احترامات فائقه

جناب آقای لوئی و. هندرسن عبداللّه انتظام

سفیر کبیر آمریکا وزیر امور خارجه تهران

سند شماره (48)

وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا18 آوریل 1954 29 فروردین 1333

سفارت کبرای آمریکا تهران ایران مهر

عالیجناب:

احتراماً، وصول نامه ذیل به تاریخ امروز از طرف جنابعالی را اعلام می دارد:

«احتراماً، عطف به موافقتنامه مورخ 6 اکتبر 1947 بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت ایالات

ص: 558

متحده آمریکا راجع به هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش ایران، پیشنهاد می نماید که موافقتنامه

مزبور تا تاریخ 29 اسفند 1333 (20 مارس 1955) تمدید شود.

«دولت شاهنشاهی ایران مفاد این نامه و پاسخ جنابعالی را به عنوان تجدید موافقتنامه تلقی خواهد

نمود.»

اینجانب اجازه دارم که به استحضار جنابعالی برسانم که دولت ایالات متحده آمریکا با پیشنهاد

مندرجه در نامه آن جناب موافق است و نامه مزبور را به همراه این جوابیه، به منزله تجدید قرارداد

مذکور تلقی می کند.

عالیجناب تجدید احترامات فائقه من را بپذیرید.

عالیجناب، عبداللّه انتظام وزیر امور خارجه، تهرانلوئی و. هندرسن

فصل سوم

ملت ما می گوید ارتش ما باید مستقل باشد، ارتش نباید زیر

فرمان مستشارهای آمریکا و اجنبی باشد، ما برای خاطر

شما این حرفها را می زنیم، شما هم بیایید برای خاطر

خودتان این حرفها را بزنید و بگویید ما می خواهیم مستقل

باشیم، ما نمی خواهیم این مستشارها باشند. ما می گوییم

ارتش باید مستقل باشد.

امام خمینی(س) 12/11/57

ص: 559

فصل سوم شامل 23 سند است که مقطع 23 تیرماه 1333 تا 16 خرداد 1343 را دربر می گیرد. 6

سند مربوط به تاریخچه شکل گیری هیئتهای مختلف مستشاری نظامی آمریکا در ارتش و ژاندارمری

ایران می باشد.

در سال 1954، دو گروه متفاوت از مستشاران نظامی آمریکا که به طور همزمان و موازی در

ارتش ایران فعالیت می کردند، ادغام شدند. در سال 1956 قراردادی برای اجرای پروژه های

«ساختمان سازی نظامی» میان ایران و آمریکا امضاء گردید و باعث شد که نه تنها تعداد نظامیان

آمریکا در ایران افزایش بیشتری پیدا کند، بلکه تعداد زیادی از اتباع کشورهای ثالث را تحت پوشش

مقاطعه کاران ساختمانی وارد ایران نمود. ورود این نظامیان و اتباع کشورهای ثالث، مشکل عمده ای

را در مورد ثبت گذرنامه های آنها میان دو کشور ایجاد کرد. زیرا دولت آمریکا خواهان آن بود که

گذرنامه های این افراد به جای این که در شهربانی ثبت شود در وزارت خارجه ایران ثبت گردد تا از

پرداخت هر گونه مالیات، عوارض ورود و کسب جواز کار در ایران معاف شوند. 17 سند در مورد این

دو مسئله است.

سند شماره (49)

هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ارتش شاهنشاهی ایران (آرمیش)

از 27 سپتامبر سال 1941 یک هیئت نظامی در ایران وجود داشته است. کار اصلی آن ارائه کمک

به کشورهای خاورمیانه ای بود که ایران تا 23 اکتبر 1943 آن را به عنوان کمکی به خود نپذیرفته بود.

در تاریخ 6 اکتبر 1947 یک قرارداد رسمی در رابطه با استقرار هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران

ص: 560

منعقد گردید. با وجود این که قرارداد مزبور در زمان اختتام یعنی سال 1951 تمدید نشد ولی بر اساس

یک قرارداد شفاهی با نخست وزیر مصدق این هیئت بکار خود ادامه داد.

هدف کلی این هیئت آموزش و ارائه مشاوره های اداری و فنی و کمک در تمام زمینه های نظامی

است تا علاوه بر تسریع روند مدرن سازی، کارآیی نیروی زمینی، هوایی و دریایی ایران را نیز بالا ببرد.

این هیئت از 24 افسر کادر و 67 افسر وظیفه تشکیل شده است. سرتیپ «رابرت ا. مک کلور» از

ایندیانا فرمانده هیئت؛ و سرهنگ «ورنوم سی. استیونس» از پنسیلوانیا رئیس ستاد است.

از زمان جنگ جهانی دوم هیئت نظامی آمریکا برای ارتقا کارآیی ارتش شاهنشاهی ایران که

شامل نیروی هوایی و دریایی نیز می باشد، تلاش نموده است. ارتش این کشور در دوران قبل از جنگ

جهانی دوم وضع اسف باری داشت، چون از لشکرهای غیر استاندارد و غیر مجهز و پراکنده در سراسر

کشور تشکیل شده بود. این ارتش فاقد پشتیبانی بود و بسیاری از تجهیزات قدیمی آن فرسوده و نیاز

به تعویض داشت. معدود مدارس نظامی موجود نیز در سالهای جنگ از بین رفته بود و کشور با فقدان

افسران آموزش دیده روبرو بود. هیئت نظامی آمریکا برای سازماندهی مجدد و نوسازی ارتش،

طرحهایی را تهیه نمود. یک نظام تدارکاتی عملی برای آن به وجود آمد. یک روش مترقی تدریس

امور نظامی طراحی شد تا افسران واجد شرایط و متخصص بتوانند یک برنامه آموزشی واقعگرایانه را

طی کنند.

پیدایش برنامه کمک دفاعی نظامی برای ایران تا حدودی راه را برای رسیدن به این اهداف هموار

نمود. ولی گهگاه به خاطر تغییر اوضاع سیاسی و فقدان همکاری ستاد فرماندهی ایران با مستشاران

آمریکایی، پیشرفت با موانعی روبرو می شد. اصولاً طرز برخورد و فکر ستاد فرماندهی، انعکاسی از

جو سیاسی دولت موجود و رابطه اش با غرب بود. علیرغم تشنجات گذشته و وضع مالی بحرانی ایران،

در طول دو سال گذشته کارهای بسیاری انجام گرفته است.

در حال حاضر، با وجود شاه به عنوان رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران، ستاد فرماندهی ارتش ایران

پندها و مشاوره های هیئت نظامی را با میل و رغبت بیشتر پذیرفته و در تلاش برای بالا بردن وضع

نهاد نظامی همکاری می نمایند.

طرح توأم با تأخیر سازماندهی مجدد ارتش، که بنا به توصیه هیئت نظامی بوده، در مرحله نهایی

اجرا به سر می برد. نیروی زمینی از 12 لشکر پیاده (سبک) و سه لشکر زرهی (سبک) که به صورت

پنج سپاه رزمی سازماندهی شده اند تشکیل گردیده است. هر لشکر دارای واحدهای لجستیکی ویژه

خود می باشد، تا تعمیر و تدارک واحدهای رزمی دچار وقفه نشود. نظام پیشنهادی ارتش آمریکا به

کار گرفته شده و در مرحله اجرا می باشد. بخش اعظم تجهیزات مربوط به این نیروها بر اساس برنامه

کمک دفاعی نظامی دریافت شده است.

در نتیجه برنامه مرحله ای در توپخانه، آموزش واحدها نیز با سرعت بیشتری انجام می شود.

یکی دیگر از موفقیتهای قابل ذکر، سازماندهی دانشکده نظامی است. که اساتید آن را افسران

ایرانی تشکیل می دهند که بر اساس برنامه کمک دفاعی نظامی و در آمریکا آموزش دیده اند. این نهاد

مرکب از مدارس خدمات و تسلیحات رزمی است که تحت نظر یک سرپرست اداری سازماندهی

شده اند تا در مورد اعمال هماهنگی و نظارت غفلت نشود. این تأسیسات افسران آموزش دیده ای را

ص: 561

تحویل جامعه داد که توانسته اند به جذب و بهره برداری صحیح از تجهیزات ارائه شده توسط برنامه

کمک دفاعی نظامی کمک کنند. این دانشکده نظامی همراه با دو مدرسه مهم دیگر یعنی آکادمی نظامی

و دانشکده افسری به افسران اجازه می دهد که از تحصیلات پیشرفته نظامی برخوردار شوند.

نیاز مادی چیزی است که احتمالاً برای ارتش ایران دارای ارزش عملی و حساس از نظر روانی

است. شاه مایل به سازماندهی، تجهیز و آموزش ارتشی است که قادر به دفاع از کشور در برابر هر

گونه تهاجم خارجی و نیز حفظ امنیت داخلی باشد. این تجهیز اضافی که در حال حاضر در مورد آن

برنامه ریزی هایی صورت نگرفته، ترکیبی از توپخانه های میان برد، تسلیحات پدافند هوایی، تانکهای

میانبرد، تجهیزات پل سازی، بهبود وضع فرودگاه ها و آشناسازی اولیه با هواپیماهای جت می باشد. این

بخشی از برنامه پیشنهادی دوساله شاه است تا از طریق آن بتوان بنیه، حس اعتماد و اراده ارتش را در

مقاومت بر علیه تهاجم بالا برد.

سند شماره (50)

هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ارتش شاهنشاهی ایران (آرمیش)

در تاریخ 27 سپتامبر 1941 یک هیئت نظامی آمریکایی در ایران شروع به کار کرد. در ابتداء امر

کار آن ارائه کمک به خاورمیانه بود ولی در 23 اکتبر 1943 به صورت کمک رسمی برای ایران به کار

پرداخت. طی یک قرارداد رسمی در تاریخ 6 اکتبر 1947 این هیئت مستقیماً به کار در ارتش ایران

مشغول شد. پس از اختتام قرارداد در سال 1951 اقدامی در جهت تمدید آن به عمل نیامد و این هیئت

بر اساس یک قرارداد شفاهی منعقده با نخست وزیر پیشین یعنی مصدق مشغول به کار شده است.

هدف و وظیفه کلی این هیئت ارائه آموزش و مشاوره اداری و فنی و کمک در تمام زمینه های

نظامی می باشد به نحوی که بتواند نوسازی و کارآیی نیروی زمینی، هوایی و دریایی شاهنشاهی را

افزایش دهد.

این هیئت از 24 افسر کادر و 67 افسر وظیفه تشکیل شده است. سرتیپ رابرت. ا. مک کلور از

ایندیانا فرمانده این هیئت و سرهنگ ورنوم سی. استیونس از پنسیلوانیا رئیس ستاد هیئت است.

در حال حاضر با وجود ناقص بودن برنامه های آموزش و تجهیز، نیروهای مسلح ایران پیشرفت

قابل توجهی داشته اند که این پیشرفت به خصوص در زمینه ترابری، زرهی، مخابرات، پشتیبانی، تعمیر

و نگهداری و آموزش محسوس است به طور مثال:

بسیاری از انواع وسایط نقلیه، ارائه شده و پرسنل لازم آموزش دیده، قادر به اداره آنها می باشند.

ارتش شاهنشاهی ایران از قدرت تحرک محدودی برخوردار شده است. در مقایسه با واحدهای

آمریکایی، می توان واحدهای ایران را نیمه متحرک خواند. محدودیتهای سیستم پشتیبانی و سوخت

رسانی، قابلیت تحرک آنها را محدود می سازد راهها و مناطق کوهستانی، آنان را از نظر ترابری شدیداً

به چهار پایان متکی ساخته است.

در حال حاضر هر لشکر پیاده و زرهی مجهز به یک گروهان تانک سبک است. علاوه بر این دو

لشکر زرهی موجود مجهز به یک گردان تانک متوسط 76 میلیمتری می باشند. محموله های جدید

ایران را تانکهای 90 میلیمتری تشکیل می دهند. یک کادر مخصوص تشکیل شده تا آموزش لازم را

ص: 562

در زمینه سومین گردان تانک ارائه کنند. علاوه بر این، وسایل نقلیه زرهی 20 M و 8 M نیز به این

ارتش داده شده و عناصر جدید امنیتی، و شناسایی، مخصوص اطراف تجهیزات سبک زرهی در

لشکرهای پیاده و زرهی تشکیل خواهند شد.

سیستمهای مخابراتی باسیم و بی سیم ایجاد شده و کنترل تاکتیکی بهتری را ارائه می کند.

آموزش در زمینه کاربرد بهتر از سلاحهای پشتیبانی مانند توپخانه، خمپاره انداز، موشک انداز و

تفنگهای بدون خان، افزایش قدرت آتش این ارتش را تحقق بخشیده است.

افزایش کنترل آموزشی آمریکا در بالا بردن کارایی ارتش ایران ضروری تشخیص داده شده است.

پیشنهادهای مربوط به اجراء آن به ستاد مشترک ارتش شاهنشاهی ایران ارجاع گردیده ولی هنوز

مورد قبول واقع نشده است.

واقعیت این است که هنوز باید در زمینه پشتیبانی و تعمیر و نگهداری بخصوص در پشتیبانی از

«واحدهای رزمی»، فعالیتهای بسیاری انجام پذیرد. ولی در صورتی که پرسنل آموزش دیده و لوازم

یدکی به اندازه مورد نیاز در دسترس باشد و در صورتی که سیستم انبارداری رضایت بخشی به وجود

آید، بهبود زیادی در وضع موجود پدید خواهد آمد.

ستون فقرات هر گونه پیشرفت فنی و تاکتیکی در هر تشکیلات نظامی، سیستم آموزش مخصوص

پرسنل آموزش دیده است. در طی دو سال گذشته سیستم آموزش نظامی، بازسازی شده تا در تمام

زمینه ها، آموزشهای لازم را ارائه کند. آموزش پیشرفته هماهنگ با خط مشی های فنی و تاکتیکی

صحیح باید توسط افسران انجام شود تا بتوانند به درجات بالاتر ارتقاء پیدا کنند. به عنوان یک پروژه

درازمدت، باید گفته شود که سیستم آموزشی بدون شک نقش مهمی را در آینده نهاد نظامی ایران ایفا

خواهد کرد.

سند شماره (51)

هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ژاندارمری شاهنشاهی ایران (جنمیش)

1 ژاندارمری ایران یکی از دو ارگان موجود در اختیار وزارت کشور (دیگری شهربانی ایران

است) جهت حفظ امنیت و نظم در داخل ایران می باشد. نیروی ژاندارمری مرکب از 21000 نفر و در

زمان صلح دارای مأموریتی دوگانه است.

الف برقراری نظم و قانون در ایران بجز در مناطقی که شهربانی در آنها مستقر شده و دیگر نقاط

قبیله نشین و مرزی که تحت کنترل ارتش است.

ب اجراء بخشنامه های وزارتخانه ها و دوایر دولتی در مناطقی که تحت کنترل شهربانی نمی باشد.

این امر شامل احضاریه ها و ارائه اخطاریه های حقوقی است.

نقش زمان جنگ ژاندارمری شامل چند وظیفه دیگر از جمله نقش پلیس نظامی در حمایت

مستقیم از ارتش است. در حال حاضر دولت در نظر دارد قدرت ژاندارمری را به طرز قابل توجهی

افزایش دهد.

2 هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران در ماه اوت 1942 به وجود آمد قراردادی در مورد

رابطه بین هیئت و دولت ایران در 1943 مورد مذاکره و انعقاد قرار گرفت و تا زمان اختتام آن یعنی

ص: 563

اکتبر 1952 مرتباً تمدید گردید. در آن زمان نخست وزیر به سفیر آمریکا اطمینان داد که در عین حال

که تمدید آن ضرورت دارد ولی این هیئت می تواند، بر اساس قرارداد مختومه عمل کند تا این که

قرارداد جدیدی منعقد گردد و یا دولتین دو کشور تشخیص دهند که دیگر خواهان ادامه فعالیت هیئت

نیستند. این هیئت از هفت افسر کادر و هشت افسر وظیفه تشکیل شده است. رئیس هیئت سرهنگ

«چارلز. بی. مک کلیلاند» دارای شماره سریال خدمتی 17558، از «کاوینگتون، تنسی» آمریکا است.

هدف هیئت مشاوره و کمک به وزیر کشور از طریق فرماندهی کل ژاندارمری در بهبود وضع

سازمانی، آموزشی، تجهیزاتی و توان عملیاتی ژاندارمری می باشد. مهمترین اهداف آن عبارت است از:

الف بهبود عملکرد ژاندارمری در حوزه مأموریت خود.

ب بهبود توان رزمی آن برای اجراء مأموریت خود و نیز پشتیبانی از ارتش ایران در صورت

حمله یک قدرت خارجی به ایران.

ج بهبود وجهه آن در انظار عموم.

این هیئت در نقش مستشاری خود فاقد هر گونه قدرت اجرایی است. اهداف از این طرق برآورده

خواهند شد: تدریس در مدرسه ژاندارمری، مساعدتهای امنیتی در زمینه های مناسب از برنامه های

کمک دفاعی متقابل (MDAP)گرفته تا همکاری فنی برای برنامه ایران (ICI) و از طریق تسلیم

پیشنهادهایی که به منظور تنفیذ و شکل دادن سیاستها و برنامه ها در تمام زمینه های فعالیتهای

ژاندارمری تهیه شده است. توصیه ها، نتایج مطالعات مداوم و تحقیقات انجام شده و سفرهای منطقه ای

اعضاء هیئت می باشد.

3 پیشرفت برنامه هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران، این هیئت در عملیات خود فاقد

قدرت اجرائی است و از طریق حس اعتماد و همکاری در ژاندارمری و دیگر ادارات دولتی ایران به

موفقیت خواهد رسید. این هیئت در این زمینه بسیار موفق بوده و از اعتماد و احترام کامل ژاندارمری و

وزارت کشور برخوردار شده است. علیرغم این موفقیت کامل، در مسیر اهداف هیئت موانعی وجود

داشته است.

در حال حاضر محدودیتهای بودجه ای، مانع بزرگی در راه از بین بردن کمبودهای موجود در این

نیرو است.

علیرغم این کمبودها، هیئت، پیشرفتهای قابل ملاحظه ای در زمینه های تشکیلاتی، ستادی،

مخابرات، ترابری، مسکن، بهداشت اولیه و آموزش داشته است. در صورت ادامه حمایت از برنامه

کمک دفاعی متقابل و قرارداد همکاریهای فنی دوجانبه و کمکهای مالی دولت در مدرن سازی

تجهیزات ژاندارمری، این هیئت خواهد توانست اهداف مورد نظر خود را تحقق بخشد.

سند شماره (52)

طبقه بندی : ندارد تاریخ : 14 ژوئیه 1954 23 تیر 1333 تهران، ایران

هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ارتش ایران

قرارداد بین دولت آمریکا و دولت شاهنشاهی ایران، هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران را پدید

آورد که قرارداد مزبور رسماً در تاریخ 3 نوامبر 1943 منعقد گردید. هدف و وظیفه کلی این هیئت ارائه

ص: 564

کمک و مشاوره آموزشی، اداری و فنی در تمام جنبه های نظامی است تا نوسازی و کارایی نیروی

زمینی، نیروی هوایی و دریایی ایران بهبود پیدا کند. هم اکنون این هیئت مرکب از 92 پرسنل نظامی

آمریکا یعنی 31 افسر کادر و 61 افسر وظیفه می باشد. رئیس هیئت سرتیپ رابرت. ا. مک کلور است و

معاون و رئیس ستاد، سرهنگ ادوین ا. ماچن. جی آر. می باشد.

در حال حاضر، گرچه برنامه های آموزشی و تجهیزاتی کامل نیست، ولی ارتش ایران، پیشرفت

بسیاری داشته که این امر در زمینه هایی چون ترابری، زرهی، مخابرات، پشتیبانی، تعمیر و نگهداری و

آموزش بسیار محسوس است. به طور مثال، چندین نوع وسیله نقلیه در اختیار ارتش قرار داده شده و

پرسنل مخصوص آنها آموزش دیده اند. این امر، همراه با ارائه سیستم تدارکاتی مدرن، توان رزمی

نیروی ایرانی را در رابطه با انتقال سریع نیروهای خود از یک نقطه به نقطه دیگر نسبت به سابق

افزایش داده است.

دریافت تانکها سبب آموزش پرسنل و سازماندهی گردانهای تانک و گروهانهای مستقل تانک

شده است.

سیستم های مخابراتی رادیویی و باسیم نیز توسعه پیدا کرده و در نتیجه کنترل فنی را افزایش داده

است.

آموزش در زمینه سلاحهای پشتیبانی، مانند توپخانه، خمپاره انداز، موشک انداز و تفنگهای بدون

خان نیز میزان آتش نیروها را افزایش بخشیده است.

ایجاد یک سیستم آموزش نظامی مشابه آنچه که در ارتش آمریکاست از اهمیت زیادی برخوردار

بوده و آموزش در تمام زمینه های تخصصی را ارائه می کند. تمام افسران باید در این کلاسها حضور

یابند تا بتوانند به درجات فرماندهی بالاتر ارتقاء یابند. در درازمدت، نظام آموزشی بدون شک تأثیر

مهمی بر گسترش نهاد نظامی ایران باقی خواهد گذاشت.

سند شماره (53)

ستادهاشماره : 1 15 سپتامبر 1954 (24 شهریور 1333)

قسمت 1 ادغام و سازماندهی مجدد «آرمیش مگ»

هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در ارتش ایران و

گروه مشاورین کمکهای نظامی ایالات متحده دستورات کلی

از این تاریخ، ستادهای هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در ارتش ایران (آرمیش) و گروه

مشاورین کمکهای نظامی ایالات متحده به ایران (مگ)، تجدید سازمان و ادغام گردیده اند، همان گونه

که در یادداشت ستادی شماره 3، مورخ 26 اوت 1954، ذکر گردیده است.

ستادهای ادغام شده به طور رسمی به عنوان ستادهای هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در

ارتش ایران و گروه مشاورین کمکهای نظامی ایالات متحده به ایران، نامیده می شوند. به طور غیر

رسمی به عنوان ستادهای آرمیش مگ (ARMISH - MAAG) نامیده می شود.

ص: 565

قسمت 2 بیانیه های ستاد

مسئولیتهای اصلی ستاد به شرح زیر واگذار می گردد:

ریاست ستاد ................................. سرهنگ ادوین. ا. ماچن جونیور، GS021284

معاون رئیس ستاد (رکن 1) .............. سرهنگ دوم مات. سی. سی. بریستول، جونیور، GS

022027

معاون رئیس ستاد (رکن 2) .............. سرهنگ جاک، ام. لوم. 0267148 Inf

معاون رئیس ستاد (رکن 3) .............. سرهنگ هارولد. هانس فلت. GS022195

معاون رئیس ستاد (رکن 4) .............. سرهنگ جیمز، ای. باربر، GS0373107

ریاست قسمت هوایی ..................... سرهنگ جرج. جی. نورثروپ، A480، نیروی هوایی

ایالات متحده.

ریاست قسمت دریایی .................... ناخدا هوراس. سی. لایرد جونیور، 75000، نیروی دریایی

ایالات متحده.

بنا به دستور سرهنگ ماچن:

آیوی

سرگرد، AGC

آجودان کل

گیرندگان:

Attn: AGAO - I و TAG4 وابسته نظامی، تهران 3

ستاد نیروهای آمریکا در اروپا 2 بیمارستان 1

پایگاه هوایی تهران CG2 پارک موتوری 1

CINCNELM2 امور مالی، قاهره 2

سفارت ایالات متحده تهران 2 بایگانی 2

سند شماره (54)

شماره 261 16 سپتامبر 1954 25/6/1333

یادداشت برای : رئیس ستاد ارتش شاهنشاهی ایران

وزارت جنگ اداری مستشاری تهران، ایران

موضوع : تجدید سازمان آرمیش مگ

1 در نتیجه مطالعه اخیر جهت بهبود کارایی عملیاتی ARMISH - MAAG،که به نامه مورخ 29

اوت 1954 من باز می گردد، ادغام این دو سازمان به اجراء درآمده است. این امر به هیچ وجه قرارداد

هیئت را با دولت ایران، تحت تأثیر قرار نخواهد داد و در آینده موجب حمایت مؤثر و بیشتری برای

ارتش شاهنشاهی ایران خواهد بود. برخی از تغییرات جهت انجام حمایتهای مؤثرتر از ارتش ایران،

مختصراً در اینجا آمده است.

ص: 566

2 جهت تسهیل در پیشرفت مداوم ارتش ایران، تغییر مؤثری در وظایف مستشاران فنی و رزمی

به وجود آمده است. همان طور که اطلاع دارید، مسئولیت مستشاران برای کمک به ارتش شاهنشاهی

ایران به سه مورد تقسیم می شود: مشاوره و کمک به ستاد مشترک ارتش شاهنشاهی ایران و ادارات

تابعه آن، کمکهای آموزشی به تمام واحدهای ارتش شاهنشاهی ایران، مشاوره و کمک به بهره برداری

از سیستم دانشکده.

در گذشته تأکید بر وظیفه اخیرالذکر، در دانشگاه نظامی، قرار داده شده بود به حدی که رؤسای

دانشکده بیشتر بر مستشاران فنی و رزمی تکیه می نمودند و انتظار داشتند که آنها تمام وقت خود را در

دانشکده های مربوطه بگذرانند. زمانی که دانشگاه نظامی برای شکل گیری در حال مبارزه بود، این امر

ضروری و مناسب می نمود، اما به دلیل این که این دانشکده به نحو خوبی تأسیس شده و بطور مؤثری

اداره می شود، به نظر می رسد که اکنون می بایستی تأکید بر مشاوره و کمک به ستاد مشترک ارتش

شاهنشاهی ایران و ادارات تابعه آن و واحدهای عملیاتی قرار گیرد. این مسئله در تجدید سازمان

آرمیش مگ مورد ملاحظه قرار گرفته است.

3 امتیاز ویژه، تأسیس رکن سوم (G - 3)که دارای یک شاخه آموزشی و یک شاخه طرح و

عملیات و سازماندهی است، می باشد. این امر اجازه خواهد داد تا همکاری و همبستگی نزدیکی با

بخشهای مشابه در ستاد شما صورت گیرد. این امر تسهیلاتی در زمینه های ذیل فراهم خواهد نمود؛

هدایت و کمک در طراحی، سازماندهی و امور آموزشی به منظور در بر گرفتن برنامه ها و یادداشتهای

آموزشی، تمرین پاسگاه فرماندهی (CPX)، مانورها، آموزش بازرسی، طرحهای دفاعی، سازماندهی

واحدها و ستادهای جدید، بازدیدهای صحرایی و تأسیس و نگهداری بایگانیهای آموزشی.

4 لازم به ذکر است، در سازماندهی جدید، پستهای اختصاص یافته برای مستشاران در دانشگاه

نظامی، دانشکده نظامی و دانشکده ستاد تغییری نکرده است. تنها تغییر در این زمینه، انتقال افسران

خاصی می باشد. به دلیل این که سرهنگ بنسون قرار است به زودی به ایالات متحده برگردد، سرهنگ

وایت این وظایف را انجام خواهد داد، لذا فرصت مناسبی برای سرهنگ وایت به منظور توجیه نسبت

به وظایف سرهنگ بنسون وجود دارد. هنگامی که سرهنگ دوم میل (MALE) از آمریکا بیاید، به

دانشکده نظامی منتقل خواهد شد.

5 درخواست شده است که رؤسای دانشکده به نحو مقتضی با اطلاعات مندرج در این نامه،

توجیه شوند.

ادوین ا. ماچن

سرهنگ GS

کفیل ریاست هیئت

ص: 567

سند شماره (55)

وزارت جنگ تهران، ایرانشماره: 3652/12973

6 ژانویه 1955 16/10/1333

یادداشت برای: رئیس اداره مستشاری، وزارت جنگ

(رئیس هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در ارتش ایران،

رئیس گروه مشاورین کمک نظامی ایالات متحده به ایران)

موضوع: ادغام آرمیش مگ

وزیر جنگ هیچ گونه اعتراضی نسبت به ادغام هیئت مستشاری نظامی آمریکا در ارتش ایران و

گروه مشاورین کمک نظامی آمریکا از تاریخ 15 سپتامبر 1954 (24 شهریور ماه 1333 م) نداشته

و با این امر موافق است.

به نظر من، این ادغام به هیچ وجه قراردادهای موجود میان دو دولت ما را، که به هیئت مستشاران

و گروه مشاورین مجوز لازم را می دهد، تحت تأثیر قرار نخواهد داد. به علاوه معتقدم که این ادغام

برای حداکثر استفاده از پرسنل موجود ایالات متحده، که به هیئت مستشاری و یا به گروه مشاورین

منتقل شده اند، صلاح دانسته شده است.

(امضاء): وزیر جنگ، سپهبد، الف. هدایت

کپی مطابق با اصل

دی. دبلیو. ایوی سرگرد

سند شماره (56)

به: رئیس ستاد ارتش ایالات متحده واشنگتن، دی سی.17 ژانویه 1955 27/10/1333

ستادهای هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در ارتش ایران و

گروه مشاورین کمک نظامی ایالات متحده به ایران و نیویورک

موضوع: ادغام و تجدید سازمان آرمیش مگ

1 در 15 سپتامبر 1954، با اقدام ستاد فرماندهی محلی، همان گونه که در دستور عمومی شماره

1 این ستاد (کپی الصاقی به عنوان ضمیمه 1) بیان شده است، هیئت نظامی ایالات متحده در ارتش

ایران و همچنین گروه مشاورین کمک نظامی ایالات متحده به ایران به منظور حداکثر استفاده از پرسنل

موجود، تجدید سازمان و در هم ادغام شدند.

2 مهمترین تغییرات لازم برای تجدید سازمان فوق الذکر در یادداشت شماره 3 ستاد این مرکز

فرماندهی مورخ 26 اوت 1954 ذکر شده است. (کپی الصاقی به عنوان ضمیمه 2). مشکلترین مسئله

در زمینه تجدید سازمان، مستلزم این بود که رئیس بخش ارتش در مگ، نیز به عنوان جمعی رکن

چهار (G - 4)معرفی شود، مشکلی که به واسطه درخواست تعویض، به راحتی قابل حل خواهد بود.

3 به طور غیررسمی از سوی یک نماینده رکن سوم (G - 3) وزارت ارتش (آمریکا م) به نام

(سرگرد رکس هپتون، کد آژانس عملیاتی DA, G3, s) مطلع شدم که نظر وزارت ارتش درباره ادغام

آرمیش مگ این بوده که دستور عمومی 1 (ضمیمه 1) می بایستی پس گرفته شود تا این که در ابتدا

ص: 568

رضایت وزیر جنگ ایران جلب شود. ضمیمه الصاقی 3، یک کپی مطابق با اصل از نامه وزیر جنگ

ایران است که شامل رضایت رسمی وی نسبت به ادغام و تجدید سازمان می باشد.

4 منظور از تجدید سازمان و ادغام این نیست که قراردادهای بین دو دولت را در زمینه هیئت و

مگ تحت تأثیر قرار دهد و یا این که جداول سهمیه مجاز و جداول توزیع دو سازمان ترکیب شود. بر

عکس، مؤکداً سفارش شده است که قراردادهای جداگانه، مضاف بر جداول جداگانه توزیع و سهمیه

مجاز برای هیئت و مگ، ادامه پیدا کنند تا خروج احتمالی مگ را در هر زمانی در آینده، ممکن سازد.

5 بخش نیروی هوایی آرمیش، و نیز بخش نیروی هوایی مگ، به نحو یکسانی ترکیب شده اند

اگرچه تأثیر این ترکیب این است که این دو بخش مجزا را تحت لوای یک بخش هوایی آرمیش مگ

به ریاست افسر ارشد نیروی هوایی موجود، در خواهد آمد.

6 بخش نیروی دریایی آرمیش مگ، که شامل دو افسر کادر و دو افسر وظیفه مأمور شده به

مگ، است نسبتا از ادغام موردنظر تأثیر نپذیرفته است. به هر حال، رئیس بخش دریایی به طور

داوطلبانه همانند گذشته به عنوان مشاور در نیروی دریایی شاهنشاهی به کار خود ادامه می دهد.

7 قبل از تجدید سازمان و ادغام رسمی در 15 سپتامبر 1954، بسیاری از فعالیتهای آرمیش و

مگ ضرورتاً بر پایه ای از ادغام صورت می گرفت. برای مثال بخش آجودانی کل آرمیش، بخش

تدارکات آرمیش و بخش پارک موتوری آرمیش به هر دوی هیئت و مگ سرویس می دادند ، همان

گونه که اداره پست ارتش متعلق به مگ و بیمارستان ارتش ایالات متحده متعلق به مگ به هر دو

سرویس می دادند. در بیشتر موارد پرسنلی که به فعالیتهای فوق الذکر مأمور شده بودند از هر دوی،

هیئت و مگ بودند. در واقع پایه غیر رسمی ادغام که در عمل به وجود آمد تا حدی امر تجدید

سازمان و ادغام را منظم ساخت.

8 سازماندهی مجدد و ادغام فوق الذکر، نزدیک به 5 ماه مشغول به فعالیت بوده است. و نشان

داده که کاملاً مؤثر و تضمین شده است به خصوص در مورد استفاده فزاینده از آرمیش مگ توسط

نیروهای مسلح ایران و عملیات فوق العاده و مسئولیتهای اداری که به هنگام ورود تیمهای آموزشی

ایالات متحده، بر دوش این مرکز فرماندهی قرار گرفت. تأیید ادغام و تجدید سازمان این ستادها، که

به طور غیر رسمی به آرمیش مگ معروف شده است، از طرف وزارت ارتش مورد تقاضا می باشد.

رابرت ا. مک کلور

سرتیپ، فرماندهی آمریکا

3 ضمیمه:

1 کپی دستور عمومی شماره 1 ستاد آرمیش مگ مورخ 15 سپتامبر 1954.

2 کپی یادداشت شماره 3 ستاد آرمیش مگ مورخ 26 اوت 1954.

3 نامه وزیر جنگ ایران مورخ 6 ژانویه 1955

کپی مطابق اصل

دی. دبلیو. آیوی سرگرد، AGC

ص: 569

سند شماره (57)

تاریخ : 5 می 1956 15 اردیبهشت 1335

فعالیت هیئتهای نظامی در ایران

1 علاوه بر وابسته های نیروی زمینی، دریایی و هوایی سفارت آمریکا، سه هیئت نظامی

آمریکایی نیز در ایران بر اساس قراردادهای منعقده بین دولتهای ایران و آمریکا مشغول به کار هستند،

این هیئت ها عبارتند از:

الف: هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ارتش شاهنشاهی ایران (آرمیش)

ب: گروه مشاورین کمک نظامی به ایران (مگ)

ج: هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ژاندارمری شاهنشاهی ایران (جنمیش)

2 هیئت نظامی آمریکا در ارتش شاهنشاهی ایران

الف. مأموریت: وظیفه این هیئت کمک و مشاوره با وزیر جنگ ایران، ستاد مشترک ارتش

شاهنشاهی ایران و واحدهای تابعه ارتش ایران (از جمله نیروی هوایی و دریایی) در مورد مسائل

مربوط به طرحها، سازمان، مدیریت و آموزش است. اعضاء هیئت هیچ گونه مسئولیت عملیاتی یا

فرماندهی در ارتش ایران ندارند، لیکن می توانند رسماً به بازرسی و تحقیق جهت پیشبرد وظایف خود

بپردازند.

ب. سازمان: این هیئت مرکب از 24 افسر کادر و 67 افسر وظیفه و یک گروه هوایی مرکب از 16

افسر و 12 خدمه هواپیمایی می باشد. این هیئت فاقد گروه دریایی است، ولی قسمت دریایی در مگ

در زمینه وظایف مشورتی به آن کمک می نماید. فرمانده هیئت، فرمانده گروه مشاورین کمک نظامی

است و رئیس ستاد هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران معاون وی می باشد. هیئت نظامی آمریکا در

ارتش ایران در حال حاضر یک سازمان هماهنگ خدماتی تحت سرپرستی یک اداره اجرائی یعنی

وزارت ارتش (آمریکا م) است.

ج. سابقه: یک هیئت نظامی از 27 سپتامبر 1941 در ایران بوده ولی ابتداء کار آن ارائه کمکهای

برنامه «وام و اجاره» به خاورمیانه بوده است. اولین افسرانی که نمایندگی این هیئت را داشتند در اکتبر

1942 وارد ایران گردیدند. یک قرارداد رسمی تصریح کننده مأموریت و سازمان، بین دولتین آمریکا و

ایران در نوامبر 1943 امضاء گردید. متن تجدید نظر شده قرارداد نیز در تاریخ 6 اکتبر 1947 تهیه و

امضاء شد؛ این قرارداد دائماً تمدید گردیده و مدت آخرین تمدید آن دو سال، از 21 مارس 1956 بوده

است.

3 گروه مشاورین کمک نظامی

الف. مأموریت: به طور خلاصه مأموریت گروه مشاورین کمک نظامی آمریکا در ایران اجراء

اهداف و تضمین اجراء مؤثر برنامه کمک دفاعی متقابل در ایران است.

ب. سازمان: گروه مشاورین کمک نظامی آمریکا به ایران از یک بخش ارتشی (به استثناء تیمهای

آموزش صحرایی) مرکب از 25 افسر کادر و 20 افسر وظیفه، یک بخش هوایی مرکب از 5 افسر کادر

ص: 570

و 7 افسر وظیفه و یک بخش دریایی مرکب از دو افسر کادر و دو افسر وظیفه تشکیل شده است.

فرمانده گروه مشاورین کمک نظامی، فرمانده هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران است. گروه

مشاورین کمک نظامی در ایران در تاریخ 19 اوت 1955 تحت سرپرستی فرماندهی نیروهای آمریکا

در اروپا قرار گرفت.

ج. سابقه: قرارداد کمک دفاعی متقابل که گروه مشاورین کمک نظامی آمریکا در ایران را تأسیس

نمود در تاریخ 23 مه 1950 منعقد گردید. با این وصف تجهیزات مربوط به این قرارداد تا سال مالی

1952 وارد ایران نشد.

4 هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران

الف. مأموریت: وظیفه این هیئت کمک و مشاوره با وزیر کشور به منظور بهبود سازمان و عملیات

ژاندارمری ایران است. مهمترین اهداف این هیئت عبارتند از پدید آوردن معیارهای عالی کارایی، بالا

بردن وجهه و اعتبار و جلب حمایت مردمی به منظور بالا بردن پتانسیل نظامی در تقویت ارتش ایران

در مواقع بروز یک بحران ملی.

ب. سازمان: هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران از 8 افسر کادر یک افسر مأمور، و 9 افسر

وظیفه تشکیل شده که همگی پرسنل نظامی هستند. این هیئت یک سازمان خدماتی یکنواخت و یک

دست است که فعالیتهای خود را مستقیماً به اداره اجرائی وزارت ارتش گزارش کرده و تحت فرماندهی

فرماندهی فرمانده هیئت نظامی آمریکا در ارتش و گروه مشاورین کمک نظامی نیست.

در زمینه برنامه های کمک دفاعی متقابل این این هیئت تحت سرپرستی فرمانده گروه کمک مستشاری

نظامی آمریکا در ایران قرار می گیرد.

ج. سابقه: هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران بنا به درخواست مورخ 1942 دولت ایران

تشکیل شد. یک قرارداد رسمی در نوامبر 1943 امضاء گردید که مرتباً مورد تجدید نظر و تمدید قرار

می گرفت و آخرین تمدید آن برای مدت دو سال از 21 مارس 1956 آغاز گردید.

5 ادغام هیئت نظامی آمریکا در ارتش و گروه مشاورین کمک نظامی آمریکا (آرمیش مگ)

این دو گروه قبلاً به طور مجزا ولی تحت سرپرستی یک فرمانده تا سپتامبر 1954 کار می کردند،

ولی در این تاریخ ادغام شدند تا علاوه بر صرفه جویی در پرسنل، کارایی عملیاتی آنها نیز افزایش

یابد. این ادغام بعداً توسط وزارت ارتش و وزارت دفاع مورد تصویب قرار گرفت.

آرمیش مگ بر اساس یک نظام عادی ستادی، سازمان یافته و دارای بخشهای دریایی و هوایی

جداگانه مرکب از اعضای هر دو گروه می باشند. بخشهای ستادی عمومی امور اداری فرماندهی،

مشاورت نظامی و وظایف مربوط به برنامه های کمک دفاعی متقابل را انجام داده و بخشهای خدمات

فنی و تسلیحات رزمی را در اجراء فعالیتهای مشابه تحت کنترل دارند. آرمیش مگ از یک پارک

موتوری، انبار تدارکاتی و خدمات بیمارستانی مربوط به دو هزار شهروند آمریکایی مقیم ایران و نیز از

تفریحگاه، به طور مشترک استفاده می کنند. جداول توزیع سازمانی و مالی برای اعضاء دو گروه

تفکیک شده اند، زیرا در مورد هر یک از دو گروه قرارداد خاص با دولت ایران امضاء شده و علاوه بر

ص: 571

این سرمایه گذاری لازم برای برنامه کمک دفاعی متقابل چنین ایجاب می کند.

6 تیم های آموزش صحرایی

الف. عمومی: در اکتبر 1954، وزارت ارتش پنج تیم آموزشی صحرایی هر یک مرکب از سیزده

افسر کادر و سیزده افسر وظیفه را تشکیل داد تا در زمینه آموزش صحرایی به ارتش ایران کمک

نمایند. تیمهای آموزشی قرار بود در طی یک مدت شش ماهه از ابتدای ژانویه 1955 (دی ماه 1333

م) وارد ایران شوند، این پنج تیم در حال حاضر مشغول انجام وظیفه در شش لشکر ایران می باشند

(یعنی یک تیم دو لشکر را به عهده گرفته است). نتایج اولیه حاصل از کار تیم ها بسیار خوب بوده

است. جزئیات بیشتر مربوط به کار تیمها در پاراگراف آموزشی ضمیمه یکم، بخش ارتش، این گزارش

آمده است.

ب. مدیریت: این پنج تیم در یک ایستگاه وظیفه دائم در یکی از شهرهای بزرگ ایران مستقر

شده اند. میانگین فاصله آنها از ستاد مرکزی آرمیش مگ در تهران حدود 500 مایل است. به هر تیم

یک جدول محدود توزیع تجهیزات از جمله وسایط نقلیه داده شده است. با این حال هیچ گونه محلی

تحت اجاره دولت، در اختیار آنها قرار داده نشده و اعضاء هر تیم فقط از مزایای قرارگاه استفاده

می نمایند. توافقهای نسبتاً غیررسمی سبب شده که هر تیم بتواند محل زندگی مناسبی برای خود اجاره

کند. از آنجا که هیچ شعبه ای از اداره خواربار ارتش آمریکا در ایران وجود ندارد، این تیمها از طریق

استفاده از یک فروشگاه تعاونی در سفارت و استفاده از بازار محلی، تدارک می شوند.

سند شماره (58)

خیلی محرمانه تاریخ : 19 سپتامبر 1956 28 شهریور ماه 1335

از : سفارت آمریکا تهران

به : وزارت امور خارجه واشنگتن

تلگرام سفارت به شماره 445

موضوع: ترتیبات ساختمان سازی نظامی

Military Construction Arrangements

امروز، سفیر و وزیر امور خارجه ایران، یادداشتهای مورد توافق و معتبر مربوط به «ترتیبات

ساختمان سازی نظامی» میان دو دولت را مطابق با شرایط موافقتنامه کمک دفاعی متقابل مورخ 23

می1950 مبادله کردند. این ترتیبات یک موافقتنامه را تشکیل نمی دهد و نمی بایست به عنوان قسمتی

از مجموعه رسمی موافقتنامه ها و معاهدات ایالات متحده گنجانده شود. این ترتیبات محرمانه

نمی باشند، اما برای آسودگی خاطر دولت ایران، در حال حاضر در ایران چاپ و یا منتشر نخواهند

شد.

توافقنامه پس از ماه ها بررسی پیشنهادهای دو دولت حاصل گردید. سرانجام، پس از مشکلاتی

چند و تلاش برای سازشهای ممکن بر نکات بغرنج، طرف آمریکایی توانست توافقنامه را مطابق با

متن پیش نویس اصلی که از سوی وزارتخانه ها و ادارات ذی نفع واشنگتن تصویب شده بود، به دست

ص: 572

آورد و از سوی سفیر به وزیر امور خارجه، با اندکی اصلاحات در عبارت و بدون تضعیف معنی، تقدیم

گردید.

تبادل یادداشتها، بدون هیچ گونه تأخیری، به محض این که هیئت وزرای ایران متن کامل را

تصویب نمود، به اجراء درآمد.

هر دو یادداشت مورخ 19 سپتامبر 1956 است. متن یادداشت ایالات متحده به عنوان ضمیمه

شماره 1 و ترجمه انگلیسی یادداشت موافقت ایران در ضمیمه شماره 2 الصاق شده است. رونوشت

یادداشت ایران و نسخه تأیید شده ایالات متحده، به زودی ارسال خواهد شد.

گروه مذاکره کننده ایالات متحده به ریاست «کلیفورد سی. متلوک» معاون ویژه سفیر، سرپرستی

می شد. وی نیز از سوی سرهنگ «فیربنک» مهندس بخش خلیج، سرهنگ «لهمن» جمعی رکن چهار

آرمیش مگ و رئیس بخش آرمیش مگ و «زیرینسکی» رئیس شاخه حقوقی بخش خلیج همراهی

می گردید. گروه مذاکره کننده ایرانی توسط علی منصور رئیس اداره چهارم سیاسی (میز آمریکا) در

وزارت امور خارجه که از سوی نمایندگان وزارت جنگ همراهی می شد، سرپرستی می گردید.

از طرف سفیر:

کلیفورد سی. متلوک

معاون ویژه سفیر

مورخ : 28 شهریور ماه 1335 (19 سپتامبر1956)

وزارت امور خارجهاین سند ترجمه دو سند لاتین در هم ادغام شده است

شماره 5142

یادداشت

وزارت امور خارجه دولت شاهنشاهی ایران با ابراز تعارفات خود به جناب سفیر کبیر ایالات

متحده آمریکا، به یادداشت سفارت ایالات متحده به شماره 396 مورخ 19 سپتامبر 1956 که در

رابطه «ترتیبات ساختمان سازی نظامی» می باشد، اشاره می نماید.

«تمامی یادداشت مزبور کلمه به کلمه نقل گردیده است.»

در این رابطه، امضاءکننده زیر افتخار دارد به اطلاع برساند که دولت شاهنشاهی ایران با تمامی

طرح سند فعلی، موافقت کامل دارد. همچنین مفاد «ترتیبات» فوق از این تاریخ قابل اجراء می باشد و

وزارت جنگ مسئول انجام آن است.

فرصت را برای تجدید احترامات خود، مغتنم می شمرم.

امضاء

مهر: وزارت امور خارجه

دولت شاهنشاهی ایران

ص: 573

سند شماره (59)

شماره : 596 مورخ : 10 آوریل 1961 21 فروردین 1340

وزارت امور خارجه شاهنشاهی ایران

سفارت ایالات متحده آمریکا با اظهار تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی ایران،

مفتخر است که به یادداشت غیررسمی آن وزارتخانه به شماره 3093 مورخ 25 می 1959 (4 خرداد

ماه 1338 م) و به یادداشت این سفارتخانه به شماره 407 مورخ 13 ژوئیه 1959 (22 تیرماه

1338 م) اشاره نماید.

سفارت ایالات متحده آمریکا مفتخر است که تجدید موافقتنامه هیئت مستشاری نظامی ایالات

متحده مورخ 27 نوامبر 1943 و 6 اکتبر 1947 را مطرح سازد. و اصلاحات معینی را در مراحل

پرداخت حقوق و مزایا، که در حال حاضر در مواد مختلف قرارداد مزبور گنجانیده شده، را پیشنهاد

نماید.

تحت شرایط موافقتنامه های 1943 و 1947 دولت ایران، پرداخت حقوق اعضاء هیئت مستشاری

ایالات متحده را تقبل می نماید. پیرو مصوبه اخیر کنگره ایالات متحده آمریکا، افسران و کارمندان

دولت آمریکا که به کشورهای خارجی مأموریت می یابند از این پس اجازه ندارند از سوی دولتهای

محل مأموریت، حقوق و یا پاداشی دریافت کنند. بنابراین اعضای هیئت مستشاری ایالات متحده در

ایران تمامی حقوق، پاداش و مزایایی را که طبق قانون ایران به علت انجام وظایفشان به عنوان اعضاء

هیئت به آنها تعلق می گیرد، به دولت ایالات متحده واگذار می نمایند.

به منظور اعطای این فرصت به دولت ایران جهت ادامه ایفاء تعهدات خود به دولت ایالات متحده

مطابق با قراردادهای هیئت نظامی، پیشنهاد می شود که دولت ایالات متحده به عنوان وکیل اعضای

هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در ایران، تمامی پولهایی را که تاکنون دولت شاهنشاهی ایران به

این اعضاء پرداخت می کرده است را به همان وسعت و مقدار دریافت نماید. دولت ایالات متحده

آمریکا، به عنوان وکیل، خرسند خواهد شد که از میزان مبلغ پرداختی از سوی دولت شاهنشاهی ایران

در این رابطه، به عنوان وسیله ای برای شرکت در هزینه هیئت نظامی ایالات متحده در ایران، مطلع

شود. همان طوری که در موافقتنامه های قابل اجراء منظور شده است.

سفارت مایل است تأیید نماید که دولت ایالات متحده آمریکا نسبت به جایگزینی عبارت ماده 24

موافقتنامه سال 1947 به شرح زیر موافق است:

«مادامی که این موافقتنامه یا هر قسمت الحاقی آن به اعتبار خود باقی است در صورتی که دولت

شاهنشاهی ایران بخواهد پرسنل خارجی دیگری را برای انجام هر گونه خدمتی که به نیروهای مسلح

ایران ارتباط داشته باشد، استخدام نماید مراتب قبل از آنکه ترتیب چنین خدماتی داده شود، به خاطر

همکاری متقابل به اطلاع مقامات مربوطه دولت ایالات متحده آمریکا رسانیده خواهد شد.»

علاوه بر این، سفارت افتخار دارد که تأسیس یک بخش نیروی دریایی در هیئت نظامی ایالات

متحده را پیشنهاد کند. این بخش شامل یک افسر نیروی دریایی ایالات متحده است که می بایست با

شرایط و مقررات و تغییرات لازم دیده شده موافقتنامه 1947، اداره شود.

ص: 574

دولت ایالات متحده آمریکا این یادداشت و پاسخ مساعد دولت شاهنشاهی ایران را توأمان به

عنوان تجدید موافقتنامه های هیئت نظامی ایالات متحده، همان طوری که در اینجا اصلاح گردید، تلقی

خواهد کرد.

سفارت موقع را برای تجدید احترامات فائقه به وزارت امور خارجه شاهنشاهی، مغتنم می شمرد.

سفارت ایالات متحده آمریکا تهران

10 آوریل 1961

سند شماره (60)

اداره چهارم سیاسی محرمانه تاریخ 24/3/40

شماره 1344 وزارت امور خارجه

یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا

اظهار و عطف به یادداشت شماره 596 مورخ 10 آوریل 1961 راجع به پیشنهاد آن سفارت کبرای

درباره طرز پرداخت حقوق افسران و درجه داران ارتش کشورهای متحده آمریکا و همچنین موضوع

استخدام مأمورین خارجی برای خدمت در ارتش شاهنشاهی موضوع ماده 24 موافقتنامه سال 1947

و پیشنهاد تأسیس قسمت دریایی هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ایران نظر مقامات مربوطه

شاهنشاهی را احتراماً بشرح زیر اظهار می دارد.

1 در خصوص پرداخت حقوق افسران و درجه داران ارتش کشورهای متحده آمریکا قبلاً موافقت

شده در صورتی که مستخدمین مزبور وکالت برای دریافت حقوق خود به رئیس هیئت مستشاری

تسلیم دارند حقوق آنان به رئیس هیئت مستشاری پرداخته شود، البته اختیار تعیین وکیل دیگر برای

دریافت حقوق با افسران و درجه داران مزبور است.

2 در مورد ماده 24 نیز اصلاحی قبلاً بشرح زیر مورد موافقت مقامات مربوطه شاهنشاهی قرار

گرفته است. «مادامی که این موافقت نامه یا هر قسمت الحاقی آن به اعتبار خود باقی است در صورتی

که دولت شاهنشاهی ایران بخواهد کارکنان خارجی دیگری را برای انجام هر گونه خدمتی که به

نیروهای مسلح شاهنشاهی ایران ارتباط داشته باشد استخدام نماید مراتب قبل از آنکه ترتیب چنین

خدماتی داده شود به خاطر همکاری متقابل به اطلاع مقامات مربوطه دولت ایالات متحده آمریکا

رسانیده خواهد شد.»

3 در خصوص تأسیس قسمت دریایی هیئت نظامی ایالات متحده فعلاً برطبق قانون استخدام

مستشاران نظامی یک افسر نیروی دریائی در حدود قانون استخدام مستشاران نظامی و به استناد آن،

تعداد افسران نیروی دریایی ایالات متحده در ایران مشغول خدمت است و در صورت ضرورت

می توان را اضافه نمود محتاج به موافقت نامه دیگری نیست.

وزارت امور خارجه شاهنشاهی موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.

سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا تهران

ص: 575

سند شماره (61)

بدون طبقه بندی تاریخ : 18 سپتامبر 1961 27 شهریور ماه 1340

فقط برای مسئولین سفارت آمریکا، تهران

شماره : 136

موضوع : افزایش احتمالی پرسنل نظامی آمریکا در ایران

پرسنل واحدهای نقشه برداری مهندسی ارتش آمریکا، متشکل از تقریباً 30 افسر کادر و افسر

وظیفه از سال 1956 تحت مدیریت و جمعی بخشی مهندسی پادگان خلیج بوده اند. گروه مذکور ستاد

عملیاتی از گردان 30 مهندسی (پایگاه نقشه برداری) را شکل می داد: این گروه بعداً توسط دسته 329

مهندسی (بررسی زمین شناسی) که آن نیز دارای استعداد 30 افسر کادر و افسر وظیفه بود، جایگزین

شد. این واحد و واحدهای قبلی، تحت مفاد توافقنامه ای بین ارتش آمریکا و ارتش شاهنشاهی ایران

که در 10 فوریه 1955 (21 بهمن 1344 م) امضاء شده، وارد ایران شده بودند. مقصود از توافق

مذکور اجرای یک طرح مشترک نقشه برداری در ایران بود، این طرح در پنج سال گذشته در دست

اجراء بوده است. سرهنگ تی. دبلیو. ویت چرچ افسر فرمانده گردان 64 مهندسی (پایگاه نقشه برداری)

به سفارت اطلاع داده است که نظر به عدم رضایت از پیشرفت برنامه نقشه برداری به خاطر کمبود

تعداد پرسنل مهندسی شاغل در طرح، تصمیم گرفته اند که دسته 329 مهندسی را ترخیص و آن را با

گردان 64 مهندسی با استعداد 300 افسر کادر و وظیفه جایگزین سازند. آن دسته ترخیص شده است

و پیشقراولان گردان 64 مهندسی، متشکل از تقریباً 50 افسر کادر و وظیفه وارد ایران شده و بخشهایی

را در تهران و استانها مستقر ساخته اند.

کپی مدارک زیر توسط فرمانده دسته ای از گردان 64 مهندسی به سفارت داده شده است: الف)

ترتیبات همکاری بین ارتش شاهنشاهی ایران و ارتش آمریکا برای انجام عکاسی هوایی، کنترل زمین

شناسی و نقشه برداری از ایران «مورخ 10 فوریه 1955، امضاء شده توسط سرتیپ هدایت، رئیس

وقت ستاد مشترک ارتش شاهنشاهی ایران و سرلشگر جان. ام. ویلیامز معاون وقت ستاد G -2ارتش

آمریکا؛ ب) یک یادداشت تفاهم بدون تاریخ برای کار کنترل زمین شناسی در ایران بین «خدمات

نقشه ای ارتش آمریکا» و «سازمان جغرافیایی ارتش شاهنشاهی ایران»، امضاء شده توسط سپهبد

نوتاش از ارتش شاهنشاهی ایران و سرهنگ جی. دی. ابل از خدمات نقشه ای ارتش آمریکا؛ ج)

یادداشتی از خلاصه مذاکراتی که منجر به طرح مشترک ارتشهای ایران و آمریکا شده است و همچنین

جزئیات کامل روشهای فعال سازی این پروژه، کپی این سه یادداشت به ضمیمه ارسال شده است.

قابل توجه این است که «ترتیبات همکاری» تعداد پرسنل نظامی آمریکایی شاغل در این طرح را

قید نکرده است، در حالی که پاراگراف b 4 (2) و (3) از «یادداشت تفاهم» بیان می کند که «ارتش

آمریکا مسئول تأمین مهندسین پروژه که دارای اختیارت کاملی در اجرای طرح هستند، می باشد.» و

«تأمین 15 تا 20 تکنسین آمریکایی دیگر در صورت نیاز» این سند حاوی مذاکرات مقدماتی است که

آن نیز حاوی پاراگراف 5 (U)می باشد که قید نموده: «در توافقی که در 18 ژانویه 1956 در ایران به

عمل آمد، مجوز ورود 30 نفر پرسنل به ایران صادر شد». در هیچ جای دیگر این اسناد از تعداد

پرسنل آمریکایی مجاز برای اجرای طرح نقشه برداری مشترک در ایران، ذکری به میان نیامده است.

ص: 576

سرهنگ دوم ویت چرچ می گوید به او دستور داده شده که گردان 64 مهندسی را (که در حال

حاضر مشغول تکمیل پروژه ای در لیبی است) با نیروهای اضافی به اینجا بیاورد و تا ماه می یا ژوئن

1962 (خرداد 1341 م) تمامی گردان در ایران خواهند بود. وی هیچ اطلاعی از ترتیبات رسمی بین

ایران و آمریکا برای پذیرش واحد خود ندارد، گرچه می داند که سرلشگر بهروز، رئیس سازمان

جغرافیایی ارتش شاهنشاهی ایران از این طرح باخبر بوده و از آن استقبال می کند.

اخیراً سرهنگ دوم ویت چرچ با سفیر ملاقات نمود و مفاد اطلاعاتی که در بالا بیان شد را در

اختیار او گذارد. وی توضیح داد که تمامی نیروهای واحد او در ظاهر تحت عنوان مستشار عمل کرده

و از پوشیدن علائمی که آنان را جزء واحد نیروهای آمریکایی نشان دهد، خودداری خواهند وزید.

وی افزود به غیر از 12 خانواده از اعضای این واحد که در تهران مستقر می شوند، هیچ همراه دیگری با

واحد وی نخواهد بود. سفیر خاطرنشان ساخت که سرازیر شدن 300 نفر از پرسنل نظامی آمریکایی

دیگر به ایران می تواند به مشکلات جدی در روابط عمومی منجر شود و اظهار امیدواری کرد که

پرسنل گردان 64 مهندسی، قبل از ورودشان به ایران، به طور دقیق غربال و راهنمایی شوند.

روز 16 سپتامبر، سرهنگ دوم هیوبارد از دفتر بازرسی کل نیروی مهندسی ارتش آمریکا با یکی

از مقامات سفارت تماس گرفت و این مقام به او گفت که اعزام گردان 64 مهندسی به ایران باعث

غافلگیری و تعجب سفارت شده است. سرهنگ دوم هیوبارد قول داد که در بازگشت به واشنگتن در

مورد هماهنگی در این موضوع تحقیق خواهد کرد.

از طرف سفیر:

اریک ای. اولاشین

معاون ویژه سفیر MSP

رونوشت:

به سفیر، وزیر مختار، SA، مشاور سیاسی ژنرال هایدن در آرمیش سرگرد شرمن در بخش خلیج

سند شماره (62)

تاریخ : 21/8/40

اداره چهارم سیاسیشماره 4202 وزارت امور خارجه

یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا

پیرو یادداشت شماره 1344 مورخ 24/3/1340 و عطف به مذاکراتی که با حضور نماینده وزارت

جنگ و آقای اولاشین دبیر یکم آن سفارت کبرای به عمل آمد احتراماً اشعار می دارد که طبق موافقت

وزارت جنگ.

1 در صورتی که مستشاران نظامی لیست حقوق را شخصاً امضاء نمایند، پرداخت حقوق از طرف

دولت ایران به آنها مانع قانونی نخواهند داشت ولو آنکه بخواهند تمام حقوق خود را پس از دریافت به

رئیس هیئت مستشاری و یا سفارت کبرای کشورهای متحده آمریکا تفویض نمایند. و یا آنکه لیست

مربوطه را امضاء نموده و تقاضا کننده این پرداخت به وسیله مقامات ایرانی انجام شود.

ص: 577

2 در خصوص ماده 24 و موضوع مستشار دریایی توافق و ترتیب قبلی به قوت خود باقی بماند.

بنا به مراتب فوق خواهشمند است چنانچه با نظرات فوق موافقت حاصل است اعلام فرمایند تا از

تاریخ اعلام موافقت در پرداخت حقوق افسران و درجه داران مورد نظر اقدام لازم به عمل آید.

وزارت امور خارجه شاهنشاهی موقع را برای تجدید احترامات به سفارت کبرای کشورهای

متحده آمریکا مغتنم می شمارد.

سند شماره (63)

تاریخ : 10/10/39

اداره گذرنامه و روادید

وزارت امور خارجهشماره 18284/12

یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود احتراماً اظهار می دارد: به طوری که

مشاهده می شود عده ای از دارندگان گذرنامه خدمت که مأموریتی نزد دولت شاهنشاهی ندارند. برای

ثبت گذرنامه و دریافت ورقه هویت و روادید به وزارت امور خارجه مراجعت می نمایند، حال آن که

طبق مقررات از طرف وزارت امور خارجه فقط جهت دارندگان گذرنامه خدمت که از طرف دولت

متبوع خود نزد دولت شاهنشاهی مأموریت رسمی داشته باشند ورقه هویت و روادید خروج و

مراجعت صادر می گردد و سایر دارندگان گذرنامه های خدمت و رسمی و مخصوص باید برای دریافت

پروانه اقامت و روادید خروج به شهربانی کل کشور مراجعه نمایند.

خواهشمند است دستور فرمایند مراتب به استحضار دارندگان گذرنامه خدمت رسانده شود، موقع

را برای تجدید احترام مغتنم می شمارد.سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا

سند شماره (64)

اداره گذرنامه و روادیدشماره 8802/12 تاریخ 26/6/40

پیوست ندارد وزارت امور خارجه

یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای آمریکا در تهران احتراماً

اشعار می دارد. مدت ثبت اقامت گذرنامه های خدمت آمریکایی همان طور که از طرف آن سفارت

کبری تقاضا شده بود از یک سال به دو سال تبدیل گردند و از این پس کلیه گذرنامه های خدمت که

برای ثبت و تمدید ثبت اقامت به وزارت امور خارجه ارسال می شود اجازه اقامت دو ساله خواهند

داشت.

خواهشمند است در صورت پایان مأموریت و یا خاتمه خدمت کسانی که گذرنامه های آنان از نظر

اقامت دارای اعتبار است هنگام تقاضای روادید خروج دستور فرمایند تقاضای لغو اجازه اقامت آنان

نیز به عمل آید ضمناً در تعقیب یادداشت شمار 18284/12 مورخ 10/10/39 خواهشمند است

دستور فرمایید فقط گذرنامه های خدمت را برای ثبت و تمدید ثبت به اداره گذرنامه و روادید وزارت

ص: 578

امور خارجه ارسال دارند چون طبق قانون هر اقدامی که بر روی گذرنامه های عادی صورت گیرد در

صلاحیت اداره گذرنامه شهربانی کل کشور است.

موقع را برای تجدید احترام مغتنم می شمارد.سفارت کبرای آمریکا تهران

سند شماره (65)

تاریخ : 21 اکتبر 1963 28 مهرماه 1342

موضوع : یادداشت حقوقی

سؤال: آیا موافقتنامه میان ایالات متحده آمریکا و ایران در رابطه با هیئت نظامی در ایران، اجراء

می شود؟

بحث: ماده 3 قرارداد اصلی (قرارداد مورخ 6 اکتبر 1947 م) پیش بینی می کند که چنانچه دولت

ایران مایل باشد مدت خدمت هیئت را بیش از موعد قید شده تمدید کند، پیشنهاد خود را کتباً قبل از

21 سپتامبر 1948 تسلیم خواهد نمود. دولت آمریکا موافقت می کند که درباره چنین پیشنهادی تا قبل

از تاریخ 21 دسامبر 1948 اقدام نماید. (تأکید از ما می باشد). اگرچه هیچ گونه سندی در این اداره

وجود ندارد، اما به نظر می رسد که چنین پیشنهادها در گذشته صورت گرفته است و متعاقب آنها

ایالات متحده اقدام نموده است.

معنای عبارت «اقدام نماید» مبهم است اما به احتمال زیاد در این مورد، یا به معنای تصویب و یا

رسمیت دادن موافقتنامه است و یا به معنای اقدام عملی برای برهم زدن موافقتنامه می باشد.

من معتقدم که قرارداد به قوت خود باقی است و از همان ابتدای انعقاد، بدون توجه به فقدان

تشریفات مربوطه بعدی، به اجراء درآمده است.

این عقیده بر اساس منطق ذیل است:

قراردادها مقدمتاً بر اساس رضایت طرفین قرار دارند یعنی این که قراردادها در حال اجرا هستند به

این علت که دو طرف ذی ربط در انعقاد قراردادها، مایل هستند بدون توجه به تشریفات، آنها را اجراء

کنند. برای مثال: این قرارداد برای «الغاء» راههای متعددی را پیش بینی می کند از جمله بازگرداندن

هیئت نظامی به وسیله ایالات متحده.

قابل توجه است که ایالات متحده هیچ گام عملی در جهت برهم زدن موقعیت خود در این کشور،

برنداشته است. به علاوه، دولت ایران با صدور بیانیه ای، مدت موافقتنامه را تا مارس 1964 (فروردین

1343 م) تمدید کرده است. گرچه موافقت رسمی و مکتوبی با ادامه قرارداد توسط ایالات متحده

صورت نگرفته اما حضور مستمر ما در اینجا، یک تأیید ضمنی در این مورد است که قرارداد از زمان

نگارش تا حال به قوت خود باقی است. علاوه بر این حتی اگر به خاطر بحث، فرض کنیم که قرارداد

به خودی خود خاتمه می یافت، ممکن است گفته شود که با رضایت طرفین مجدداً برقرار می شود. این

روند در حقوق بین الملل به عنوان «برقراری مجدد» شناخته شده است. روند مذکور معمولاً در جایی

که قراردادها با شروع جنگ فسخ می شوند و جایی که طرفین تمایل دارند مواد مورد قبول قراردادهای

قبلی را مجدداً برقرار کنند. درخواست می شود در حالی که این قضیه یک مورد فوری نیست، من

معتقدم که قاعده کلی از طریق قیاس، قابل اجرا می باشد. شما ملاحظه خواهید نمود که عامل مقدماتی

ص: 579

رضایت دو جانبه طرفین قرارداد می باشد. نه کیفیت رسمیت دادن به خود قرارداد. (مراجعه کنید به

کتاب حقوق بین الملل اثر اپنهایم، چاپ 1955، صفحه 950).

سند شماره (66)

از : سفارت آمریکا تهرانمورخ : 9 آوریل 1964 20 فروردین ماه 1343

به : وزارت امور خارجه ایران شماره : 476

سفارت ایالات متحده آمریکا با ابراز تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی، احتراماً از

آن وزارتخانه در خصوص هرگونه تغییری در روند فعلی ثبت اتباع ایالات متحده، به خصوص افرادی

که با ادارات دولت ایالات متحده قرارداد بسته اند و دارای پاسپورت معمولی (غیر خدمت) می باشند،

استفسار می نماید. همچنین سفارت از اطلاع در مورد دستورالعمل وزارتخانه در خصوص تغییرات

احتمالی در روند ثبت برای موارد ذیل، تقدیر خواهد نمود:

1)اتباع کشور ثالثی که از سوی ادارات دولت ایالات متحده استخدام شده اند.

2) وابستگان اتباع ایالات متحده

سفارت واقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را نسبت به آن وزارت شاهنشاهی تجدید

می نماید.سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا تهران

سند شماره (67)

اداره گذرنامه و روادیدیادداشتتاریخ : 9/2/1342

وزارت امور خارجهشماره : 2082/12/2863

وزارت امور خارجه شاهنشاهی ایران تعارفات خود را به سفارت کبرای آمریکا در طهران اظهار و

عطف به یادداشت شماره 476 مورخ 9 آوریل 64 راجع به ثبت گذرنامه های اتباع آمریکا و

پیمانکاران خارجی وابسته به هیئت نظامی آمریکا در ایران احتراماً اشعار می دارد، که هیچ گونه

تغییری در ماهیت ثبت گذرنامه های مزبور به عمل نیامده است و طبق مقررات دولت شاهنشاهی

گذرنامه های سیاسی و خدمت در وزارت امور خارجه ثبت و مورد اقدام قرار گرفته و کارهای مربوط

به گذرنامه های عادی به شهربانی کل کشور ارجاع می گردد. بدیهی است در هر مورد پس از وصول

یادداشت آن سفارت کبری تسهیلات لازم معمول خواهد گردید.

موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.سفارت کبری آمریکا تهران

سند شماره (68)

یادداشت مذاکرهتاریخ : 14 می 1964 24 اردیبهشت ماه 1343

مکان : وزارت امور خارجه، دفتر رئیس اداره گذرنامه

افراد مذاکره کننده: عبدالحسین آشتیانی رئیس و صادقی معاونش، بولستر کنسول سفارت

آشتیانی پیشدستی کرد و پرسید که چه کاری دارم. توضیح دادم که به منظور درخواست اقدام برای

ثبت گذرنامه های اتباع آمریکایی و اتباع کشورهای ثالثی که گذرنامه هایشان برای چندین ماه در

ص: 580

وزارت امور خارجه مانده بود، آمده ام. اکثر این افراد مستقیماً و یا به عنوان مقاطعه کار فرعی برای

پادگان مهندسین خلیج کار می کنند. لذا من، آشتیانی و صادقی را به «ترتیبات ساختمان سازی نظامی»

که در یادداشت شماره 396 مورخه 19 سپتامبر 1956 سفارت درج شده است، ارجاع دادم. در این

یادداشت خواسته شده است که گذرنامه ها به وسیله وزارت امور خارجه ثبت شود، همچنانکه پیش از

این عمل می شده است. آنها توضیح دادند که پاسپورتهای خدمت متعلق به اتباع آمریکایی یا اتباع

کشورهای ثالث باید به وسیله شهربانی ثبت شود. من توجه آنها را به نامه وزارت امور خارجه به

شماره 476 مورخ 9 آوریل 1964 جلب کردم که اظهار می داشت «هیچ گونه تغییری» در روند ثبت

گذرنامه ها به عمل نیامده است، اما من گفتم ظاهراً تغییری صورت گرفته است. آشتیانی قبول داشت که

نامه 9 آوریل ضد و نقیض است و پیشنهاد کرد که گذرنامه های موجود، که در همان حال صادقی آنها

را جلوی ما می گذاشت، عجالتاً می توانند ثبت شوند تا موضوع رسیدگی و حل شود. من فوراً موافقت

کردم. صادقی با این کار موافق نبود و پیشنهاد کرد که گذرنامه ها برای ثبت به شهربانی فرستاده شوند.

او گفت که با شهربانی نیز تماس گرفته است. اما مشکل ثبت «گذرنامه ها م» همچنان باقی است زیرا

شهربانی حاضر نشده بدون ارائه اسناد دیگری، گذرنامه ها را به ثبت برساند. هیچ یک از مقامات

رسمی قادر نبودند سندی را ارائه دهند که بنابر آن دولت ایران «ترتیبات ساختمان سازی نظامی» را

پذیرفته (یا رد کرده) است. و از من خواستند تا نامه ای که گواه بر پذیرش آن توسط ایران باشد، نشان

دهم. من جواب دادم که خوشحال خواهم شد که چنین کاری انجام دهم اما اگر روش موقتی برای ثبت

گذرنامه ها اتخاذ شود تا بتوان آنها را به صاحبانش بازگرداند، مایه قدردانی است. صادقی گفت که

چنین امکانی را توسط شهربانی پیگیری خواهد کرد. (وقتی آنجا را ترک کردم، این احساس را داشتم

که تا یادداشت درخواست شده را ننویسم، هیچ کاری انجام نخواهد شد).

سند شماره (69)

یادداشت شماره 530 مورخ : 18 می 1964 28 اردیبهشت ماه 1343

از : سفارت آمریکا تهران

به : وزارت امور خارجه ایران

سفارت ایالات متحده آمریکا تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی ابراز می دارد و

مفتخر است به یادداشت 2082/12/2863 مورخه 29 آوریل 1964 در مورد ثبت گذرنامه های

عادی مقاطعه کاران، مقاطعه کاران فرعی، کارمندان غیر نظامی و وابستگان آنها که تبعه ایالات متحده

و یا کشور ثالثی بوده و با گروه مهندسین پادگان خلیج در ارتباط هستند، پاسخ دهد.

همان طوری که آن وزارت استحضار دارد، ثبت چنین گذرنامه هایی از سال 1956 با رعایت

شرایط «ترتیبات ساختمان سازی نظامی» که طبق یادداشت شماره 5142 مورخه 19 سپتامبر 1956

آن وزارتخانه مورد تصویب و قبول وزارت امور خارجه شاهنشاهی قرار گرفته، توسط آن وزارتخانه

انجام می شده است.

بخش 4 از توافقنامه فوق الذکر چنین می گوید:

«مهندس بخش حق خواهد داشت، اشخاص حقوقی، شرکتها، شرکاء و یا افرادی (که از این پس

ص: 581

«مقاطعه کار» خوانده می شوند) را که برای انجام وظایفش آن گونه که در این ترتیبات آمده است

مناسب می داند، انتخاب و استخدام نماید. از آنجا که چنین مقاطعه کارانی (و نیز مقاطعه کاران فرعی

آنها) ایرانی نبوده و توسط مهندس بخش برای کار طبق این ترتیبات به ایران وارد می شوند، از آنان

درخواست پرداخت حق ثبت و اجازه کار و یا حفظ نمایندگی دائمی در ایران پس از تکمیل قرارداد،

نخواهد شد. دولت ایران بدون توجه به ملیت، به افراد غیرایرانی که برای انجام کار طبق این ترتیبات

توسط مهندس بخش و یا با رضایت او توسط مقاطعه کاران و مقاطعه کاران فرعی آنها به ایران وارد

می شوند. اجازه ورود خواهد داد دولت ایران پرداخت هر گونه حق یا هزینه برای ورود یا خروج این

افراد، قرنطینه اجازه کار و یا اجازه اقامت را متحمل می شود. وزارت جنگ پس از دریافت لیست

اسامی این افراد از مهندس بخش، آن را به وزارت خارجه ارسال می نماید و ویزای آنها خود به خود

توسط وزارت خارجه صادر می شود.

بخش 6 از «ترتیبات ساختمان سازی نظامی» مذکور می گوید:

«مهندس بخش و کارکنانش و نیز وابستگان آنها از همان امتیازاتی برخوردار خواهند شد که طبق

پاراگراف 7 موافقتنامه کمک دفاعی متقابل مورخه 23 می 1950، به دیگر پرسنل فنی دولت ایالات

متحده که دولت ایران اجازه ورود به آنها می دهد، تعلق می گیرد».

آن وزارتخانه در یادداشت مورخه 29 آوریل 1964 خود گفته است که هیچ تغییری در روند ثبت

گذرنامه در نظر گرفته نشده است ولی در عین حال از این پس گذرنامه های مورد بحث، برای ثبت به

شهربانی کل باید ارجاع شود.

با توجه به مواد مورد اشاره از موافقتنامه ساختمان سازی نظامی مورخه 1956، سفارت احتراماً

پیشنهاد می نماید که مناسب است همچون گذشته گذرنامه های اتباع ایالات متحده و کشورهای ثالث

اعم از مقاطعه کاران، مقاطعه کاران فرعی، کارکنان غیرنظامی و وابستگان آنها، توسط وزارت

امورخارجه شاهنشاهی ثبت گردد.

سفارت فرصت را برای تجدید احترامات فائقه خود نسبت به آن وزارتخانه شاهنشاهی، مغتنم

می شمرد.سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا تهران

سند شماره (70)

یادداشت رسمیتاریخ : 18 می 1964 28 اردیبهشت 1343

از : دونالد ا. لوئیس

به : آقای اس. راک ول

موضوع : ثبت کارکنان آمریکایی و کشورهای ثالت که برای پادگان خلیج کار می کنند.

وزارت امور خارجه، هر چند وقت یک بار پیشنهاد کرده است که مایل است، ما گذرنامه افراد

فوق الذکر را به جای وزارت خارجه که در حال حاضر عمل می شود از طریق شهربانی ثبت کنیم.

چنین تغییری ظاهراً به این معنی است که این کارمندان مربوط به قرارداد و وابستگانشان مجبور

خواهند بود اجازه اقامت و مجوز کار بگیرند. همچنین مشمول قوانین مالیات بردرآمد و شاید سایر

مقررات شوند.

ص: 582

من در این مورد یک توضیح رسمی از وزارت امور خارجه تقاضا کردم و در جواب یک بیانیه

مبهم دریافت کردم که بیان می داشت (1) هیچ تغییری در روند کنونی به وجود نمی آید و (2)

گذرنامه های فوق الذکر، از این پس برای ثبت به مقامات شهربانی تسلیم خواهد شد.

این بیانیه احتیاج به توضیح دارد. متن ضمیمه پیشنهاد می شود.بدون طبقه بندی

سند شماره (71)

یادداشت رسمیتاریخ : 13 ژوئن 1964 1/4/1343

از : آقای لوئیس

به : آقای راک ول

موضوع : خدمات گذرنامه ای وزارت امور خارجه

ما، تأخیرات بی نتیجه ای در راه کسب کارتهای جدید ثبت وزارت خارجه برای صاحبان

گذرنامه های خدمت ایالات متحده را متحمل شده ایم. وزارت خارجه همچنان به مقاومت خود در

مورد ثبت (گذرنامه های م) اتباع کشورهای ثالثی که به صورت قراردادی برای سازمان کمک ایالات

متحده و پادگان مهندسی خلیج کار می کنند، ادامه می دهد.

تأخیر طولانی در پس گرفتن گذرنامه ها موجب بروز مشکلات مکرری برای افرادی که

می خواهند به مسافرت بروند، به خصوص در موارد اضطراری، شده است. استدلال غلط به اسناد در

وزارت خارجه، باعث ایجاد کارهای بسیار زیاد، زائد و ناراحت کننده می شود.

دو یادداشت (مورخ 18 و 20 می) در رابطه با مسئله، ارسال شد که بدون جواب ماند. نسخه ای از

آن دو یادداشت، ضمیمه شده است.

به نظر شما اگر این موضوع با سطوح بالاتری مطرح شود، مؤثر خواهد بود؟

(دستنویس م)

آقای راک ول در 24 ژوئن تلفن زد و گفت که میرفندرسکی از وزارتخانه، دستور داده است که

گذرنامه هایی که هم اکنون در وزارت خارجه موجود است، در آن وزارت ثبت شود و از طریق پیک

سیاسی برای سفارت ارسال شود.بدون طبقه بندی

سند شماره (72)

اداره گذرنامه و روادیدتاریخ : 16/4/1343

شماره 6758/12/9855

وزارت امور خارجه یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی با اظهار تعارفات خود به سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا

احتراماً عطف به یادداشت شماره 530 مورخ 18 مه 64 راجع به ثبت گذرنامه های آمریکایی اظهار

می دارد همان طور که طی یادداشت 2082/12/2863 مورخ 9/2/43 به استحضار آن سفارت

کبری رسید در ماهیت امر تغییری حاصل نگردیده و کمافی السابق در هر مورد به محض وصول

ص: 583

یادداشت آن سفارت کبری اقدام مقتضی معمول خواهد گردید.

موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.

سفارت کبری ایالات متحده آمریکا تهران



کتاب هفتاد و یکم

مستشاری نظامی آمریکا در ایران (2)

ص: 584

ص: 585

مستشاری نظامی

آمریکا در ایران (2)



معرفی کتاب

ص: 586

ص: 587

معرفی کتاب

اکنون من اعلام می کنم که این رأی ننگین

(کاپیتولاسیون) مجلسین، مخالف اسلام و قرآن است... دنیا

بداند که هر گرفتاری که ملت ایران و ملل مسلمین دارند از

اجانب است، از آمریکاست... آمریکاست که به مجلس و

دولت ایران فشار می آورد که چنین تصویب نامه مفتضحی را

که تمام مفاخر اسلامی و ملی ما را پایمال می کند، تصویب

و اجراء کنند. آمریکاست که با ملت اسلام، معامله

وحشیگری و بدتر از آن می نماید.»

حضرت امام خمینی (ره) 4/8/1343

در تاریخ معاصر ایران، حق قضاوت کنسولی (کاپیتولاسیون) از جمله موارد مهم ناقض استقلال و

حاکمیت ملی بوده است. این قالب به ظاهر قانونی استعمار نه تنها تأمین کننده نفوذ بیگانگان بوده،

بلکه از همین طریق نفوذ کارگزاران بیگانه در ساختار حاکمیت کشور هموار و زمینه ساز جرایم

بی شمار آنان علیه ملت مظلوم و مسلمان گردیده است. قوانین جزائی که می بایست مظهر حاکمیت

دولت باشد به صورت بازیچه ای در دست عناصر خودفروخته درآمده و به سهولت نادیده گرفته

می شد و هر تبهکاری برای ادامه خیانت، خود را تحت حمایت قدرتهای خارجی قرار می داد.

با توجه به اهمیت این مسئله در مجموعه عواملی که رژیم منحط پهلوی را به طور کامل به

امپریالیسم آمریکا وابسته نمود و با توجه به آثار دهشتناک سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این خیانت

بزرگ رژیم در تصویب کاپیتولاسیون، جلد دوم از مجموعه اسناد «مستشاری نظامی آمریکا در ایران»

به این مهم اختصاص یافت. در میان اسناد به دست آمده در لانه جاسوسی آمریکا، بخش قابل توجهی

مربوط به اعطای مصونیتهای سیاسی به مستشاران نظامی آمریکا و یا به عبارت صحیح تر «احیای

کاپیتولاسیون» می شود. در این مجلد، مجموعه اسنادی که رویدادهای مقطع تاریخ اسفند 1340 تا

آبان 1343 را در بر می گیرد، در سه فصل جهت آگاهی امت شهیدپرور ایران تدوین و ارائه گردیده و

بقیه اسناد مربوط به احیای کاپیتولاسیون با یاری خدا در جلد سوم منتشر خواهد شد. به منظور

استفاده هر چه بیشتر خوانندگان محترم در مقدمه کتاب به ذکر بعضی تعاریف و واژه ها و همچنین

سابقه تاریخی مسئله کاپیتولاسیون پرداخته ایم.


تعریف کاپیتولاسیون

ص: 588

تعریف کاپیتولاسیون

واژه کاپیتولاسیون از کلمه لاتین Capitulare یا کلمه ایتالیایی Capitulazioneمشتق شده و به معنی

انعقاد عهدنامه و قرارداد و یا خود عهدنامه آمده است. بعضی از محققین معتقدند که در زمان اولین

معاهده بین اعراب و مسیحیان مقیم شامات (سوریه فعلی)، زبان نیمی از مردم این منطقه ایتالیایی بوده

و این کلمه به معنی معاهده بین مسیحیان و غیر مسیحیان به جا مانده است. برخی حتی آن را ترجمه

کلمه عربی «صلح موقت» دانسته اند.

کاپیتولاسیون بدون توجه به مأخذ لغوی آن در اصطلاح تاریخ حقوق اروپایی به اسناد یک جانبه

یا عهودی گفته می شود که به موجب آن (باب عالی) و حکومتهای شامات (سوریه و لبنان) و آفریقای

شمالی، وضع حقوقی بیگانگان مقیم امپراتوری عثمانی را تعیین می نمودند و امتیازات و معافیتهایی به

دول اروپایی در مورد اتباع آنها اعطاء می نمودند.

مفهوم عام حقوقی کاپیتولاسیون عبارت است از نظام قضاوت کنسولی و برخی تضمینات و

امتیازات و مصونیتهای قضائی که به موجب تصمیمات یک جانبه یا عهود یا اسناد قضائی دیگر به اتباع

دول مسیحی در سرزمینهای غیر مسیحی داده می شد. در کشورها و سرزمینهای مزبور به طور کلی

اتباع بیگانه حتی گاهی بدون رعایت اصل عمل متقابل از حدود صلاحیت مقامات قضائی محلی

خارج بوده و تابع صلاحیت مقامات و به ویژه مأمورین کنسولی و سیاسی دولت متبوع خود محسوب

می شدند و دعاوی و شکایات و محاکمات مربوط به امور جزائی آنان به وسیله کنسول یا نماینده

دولت متبوع آنان حل و فصل می شد. به این ترتیب، کاپیتولاسیون روشی بود که با اتکاء به آن، یک

کشور اقتدار و حق قضاوت برون مرزی در قلمرو حاکمیت ملی کشور دیگری را (و صد البته به ضرر

کشور دوم) به دست می آورد. این اقتدار و حق قضاوت برون مرزی براساس قراردادهای دوجانبه و یا

استفاده از شرط دولت کامله الوداد به وجود می آمد و گسترش می یافت.


تاریخچه کاپیتولاسیون

تاریخچه کاپیتولاسیون

همواره این بحث در میان کشورها وجود داشته که بیگانگان باید از چه حقوق و حمایتهای قانونی

برخوردار و یا محروم گردند، لیکن هیچ گاه مقررات مشترکی در این زمینه وجود نداشته است.

برقراری روابط تجاری و فرهنگی با بیگانگان، کشورهایی را که با نفی هرگونه حقوقی برای اتباع

خارجی، عملاً حضور آنان را در کشورشان غیر ممکن می ساختند، تا جایی پیش برده که در حال

حاضر عده ای معتقدند، بین اتباع داخلی و خارجی نباید از لحاظ مقررات و قوانین، تفاوتی وجود

داشته باشد.

در قرون اخیر، در کشورهای چین، ژاپن، ترکیه عثمانی، ایران، مصر و کشورهای مشابه در آسیا و

آفریقا، قضاوت کنسولی به نفع کشورهای سلطه جو برقرار گردید. دولت عثمانی در سال 1535

میلادی در زمان سلطنت سلیمان قانونی با فرانسوای اول پادشاه فرانسه، عهدنامه بازرگانی منعقد

ساخت و به موجب آن برای اولین بار مقرر گردید که اتباع فرانسه در خاک عثمانی تابع احکام کنسول

فرانسه باشند. با توجه به اینکه در آن زمان دولت عثمانی در اوج قدرت بود، برخی مورخین اعطای

چنین امتیازی را ناشی از روحیه مدارای اسلامی با بیگانگان دانسته اند و چون امتیازی به این شکل

ص: 589

سابقه نداشت، آن را «امتیاز اول» نام نهاده اند. البته بعدها که دولت عثمانی در آستانه ضعف و زوال

قرار گرفت، همین امتیاز باعث مداخلات روز افزون و تسریع در تجزیه آن امپراتوری گردید.

در ایران عهد صفوی، روابط با بیگانگان توسعه یافت و بدون اعطای امتیازات کنسولی، با

بیگانگان به خوبی رفتار می شد. اما در مواد 16 و 17 قرارداد شاه سلطان حسین با نماینده لوئی

چهاردهم پادشاه فرانسه (1708 میلادی)، امتیازی پیش بینی شد که طبق آن اولاً رسیدگی به اختلاف

میان دو فرانسوی در ایران به عهده کنسول فرانسه قرار گرفت؛ ثانیا در صورت اختلاف میان

فرانسویان با خارجیان دیگر، قضات ایرانی از حق دخالت محروم بودند؛ ثالثا در مورد اختلاف میان

فرانسویان و ایرانیان، قضات ایرانی حق رسیدگی و صدور حکم را با حضور کنسول فرانسه داشتند.

خوشبختانه از آنجا که این امتیاز در اواخر عمر سلسله صفویه به فرانسه داده شد، در عمل موجب

تسلط و نفوذ خارجی نگردید و لذا از آن به عنوان پایه سلطه بیگانه در شکل «کاپیتولاسیون» کمتر نام

برده می شود.

به دنبال انعقاد عهدنامه «گلستان» پس از اولین جنگ ایران و روس و جدایی بخشی از خاک ایران،

دومین جنگ ایران و روس منجر به امضای معاهده «ترکمن چای» در سال 1243 هجری قمری

(1828 میلادی) گردید که خسارات فراوانی برای ایران در پی داشت. در فصل 8 این معاهده چنین

آمده است:

«هر گاه شخصی از اتباع روس با اتباع مملکت دیگری متهم به جرمی گردد، مورد هیچ تعرض و

مزاحمت واقع نخواهد گردید، مگر در صورتی که شرکت او در جرم مدلل و ثابت شود. در این صورت

و نیز در صورتی که تبعه روس به شخصه به جرم متهم شود، محاکم مملکتی نباید بدون حضور

مأموری از طرف سفارت یا کنسولگری به جرم مزبور رسیدگی و حکم دهند و هر گاه در محل وقوع

جرم، سفارت یا کنسولگری وجود ندارد، کارگزاران آنجا مجرم را به محلی اعزام خواهند داشت که در

آنجا کنسولی و یا مأموری از طرف دولت روسیه برقرار شده باشد حاکم و یا قاضی محل، استشهادی

را که بر علیه و له شخص مظنون است، تحصیل کرده و امضاء می نماید. این دو استشهاد که بدین ترتیب

نوشته شده و به محل محاکمه فرستاده می شود، نوشته معتبر دعوی محسوب خواهد شد، مگر اینکه

شخص مقصر خلاف و عدم صحت آن را به طور واضح ثابت نماید. پس از اینکه کما هوحقه تقصیر

شخص مجرم به ثبوت رسید و حکم صادر شد، مشارالیه به وزیر مختار یا کاردار یا کنسول روسیه

تسلیم خواهد شد که به روسیه فرستاده شود و در آنجا موافق قوانین سیاست شود.»

کاپیتولاسیون در ایران به تدریج از انحصار دولت روسیه خارج گردید و بسیاری از دولتهای دیگر

با سوء استفاده از اصل کامله الوداد صاحب این امتیاز شدند و حاکمیت نامشروع خود را بر دستگاه

قضائی و سیاسی ایران تحمیل نمودند. انگلیس، فرانسه، آمریکا، آلمان، امپراتوری اطریش مجار،

ایتالیا، اسپانیا، بلژیک، یونان و حتی دولت عثمانی در این خصوص به روسیه اضافه شدند.


پیامدهای کاپیتولاسیون

پیامدهای کاپیتولاسیون

با برقراری کاپیتولاسیون ، قدرت کنسولهای خارجی افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کرد و آنها به

تدریج حمایت خود را از اتباع دولت خود به اتباع داخلی نیز سرایت دادند. در ابتدا مترجم کنسول و

ص: 590

کارمندان و خدمه ای که تبعه داخلی بودند، به موجب نامه ای که کنسول می داد از حمایت او بهره مند

شدند. سپس بعضی از اتباع دیگر داخلی نیز به علت هم مذهب بودن یا طرف معامله بودن و یا انجام

امور دیگر کنسول، با دریافت این نامه ها در حوزه حمایت کنسول و در مقابل مقامات انتظامی و محلی

قرار گرفتند. در نهایت کنسولها طبق تمایل خود به هر فردی از اتباع داخلی (البته با توجه به ملاحظات

سیاسی و یا حتی در مقابل گرفتن پول) از این نوع نامه ها می دادند بدون آنکه رضایت و موافقت دولت

محل مأمورت خود را کسب کنند. این امر تا بدانجا گسترش یافت که صاحب منصبان نیز طوق نوکری

بیگانه را بر گردن آویخته و با ترک تابعیت از کشور خویش برای بهره وری بیشتر از مزایای حقوقی

کاپیتولاسیون ، تابعیت بیگانگان را می پذیرفتند.

علاوه بر پیامدهای ناگوار سیاسی، به لحاظ اجتماعی میزان جرایم با سوء استفاده از

کاپیتولاسیون افزایش پیدا می کرد. از نظر اقتصادی هم سوء استفاده از کاپیتولاسیون موجب می شد

بدون هیچ کنترل و ممانعتی افراد خارجی هر چه می خواستند به کشور وارد و یا از آن خارج نمایند.

اما از همه اینها مهمتر نقض حاکمیت قضائی کشور بود که با وجود کاپیتولاسیون کاملاً متزلزل

می گردید. کاپیتولاسیون، اتباع داخلی را از حمایت کامل قضائی محروم می ساخت و اتباع خارجی را

بر آنها مقدم می داشت. در مجموع می توان گفت با مداخلات روز افزون نمایندگان سیاسی و کنسولی

کشورهای صاحب این امتیاز، در حقیقت حکومت واقعی در اختیار بیگانگان قرار گرفته بود و حتی

وابستگان دون رتبه سفارتخانه ها، در کلیه مناسبات عادی و امور روزانه مردم قدرت اعمال نفوذ

داشتند. در این رابطه، مشاغل زیادی در ارتباط با سفارتخانه ها ایجاد شده بود و اقلیتهای دینی و

قومی پیرامون کنسولگریهای کشورهای خارجی، تجمع کرده بودند. از جمله موارد جالب و در عین

حال اسفبار، برخورد و درگیری مقامات کنسولگریها و هواخواهان آنها با یکدیگر بود. گاهی نایب

کنسول روس با جمعی به کنسولگری عثمانی حمله می کرد و زمانی کنسول عثمانی و حامیانش به

کنسولگری روس دستبرد می زدند.

در تمام مدت برقراری کاپیتولاسیون در ایران، مقاومتهایی از جانب صاحبان بصیرت و دلسوزان

کشور در ابعاد گسترده و یا محدود صورت می گرفت. به هنگام انقلاب مشروطیت، حکومت مستبد

وقت به خیال خود برای فریب مردم و جلب رضایت آنها و فرونشاندن خشم عمومی، نظامنامه ای به

نام «قانون عدلیه» منتشر ساخت که در فصل اول این قانون آمده بود: «مطلق دعاوی و تظلماتی که در

ممالک محروسه ایران طرح می شود، اعم از اینکه متداعیین رعیت خارجه یا داخله یا از طبقه نظام یا

از صنف تجار باشند، رسیدگی و حکم قضیه بالانحصار راجع به وزارت عدلیه عظمی است.» هر چند

این قانون عملاً نقشی در لغو کاپیتولاسیون نداشت، ولی عبارات فصل اول آن گویای میزان خشم

عمومی از کاپیتولاسیون بود.


الغای کاپیتولاسیون

الغای کاپیتولاسیون

کاپیتولاسیون در اواخر قرن 19 و اوائل قرن 20 به صور مختلف از بین رفت. اولین کشوری که

موفق شد کاپیتولاسیون را برچیند، کشور ژاپن بود که در سال 1894 به این کار اقدام کرد. امپراتوری

عثمانی در سال 1914 از دول اروپایی خواست که استفاده از کاپیتولاسیون را متوقف سازند و خود

ص: 591

به طور یک جانبه آن را لغو کرد، ولی دولت آمریکا لغو یک طرفه آن را از لحاظ قانونی بی ارزش

اعلام داشت. دول اروپایی در سال 1919 از کاپیتولاسیون در ترکیه صرف نظر کردند و سرانجام ترکیه

با قرارداد لوزان (1923) به پایان خط کاپیتولاسیون رسید. یونان در 1914، مراکش در 1920، تایلند

در 1927، عراق در 1931، اتیوپی در 1936، مصر در 1937 و چین در 1926 به طور مشروط و در

1949 به طور قاطع به آن پایان دادند. بعد از این تاریخ، خارجیان فقط در بحرین و مسقط از این مزایا

برخوردار بودند.

در ایران در سال 1297 شمسی (دو سال قبل از کودتای سیاه رضاخان)، موضوعات ذیل در زمان

دولت «صمصام السلطنه» به تصویب رسید.

الف «معاهدات، مقاولات و امتیازاتی که از یک صد سال به این طرف، دولت استبدادی روس و

اتباع آن از ایران گرفته اند، تماما تحت فشار و جبر و زور یا به وسیله عوامل غیر مشروعه از قبیل

تهدید و تطمیع، برخلاف صلاح و صرفه مملکت و ملت ایران تحصیل شده است، لذا با استناد به قانون

اساسی و حق حاکمیت ایران، الغاء می گردد.»

ب «محاکمات وزارت خارجه باید متوقف و رسیدگی به دعاوی واقعه بین اتباع خارجه و اتباع

ایران در محاکمات عدلیه موافق قوانین مملکتی به عمل آید.»

متأسفانه علیرغم تصویب این دو موضوع، دولتهای غربی همچنان از حق قضاوت کنسولی استفاده

می کردند و حتی با این استدلال که صاحب تمدن مسیحی هستند و نمی توانند تسلیم دستگاه قضائی

غیرمتمدن باشند، برای خود نیروی مسلح نیز تدارک دیدند.

سرانجام به دلیل جو حاکم بر روابط بین الملل که بعد از پایان جنگ جهانی اول به وجود آمده بود

و همچنین مخالفتهای روز افزون ملت ایران با کاپیتولاسیون، مجلس شورای ملی در سال 1306

«الغای کاپیتولاسیون» را اعلام و به کلیه دولتهایی که از کاپیتولاسیون بهره مند بودند، یک سال مهلت

داد تا قراردادهای جدیدی را با ایران منعقد سازند. فرانسه در قبول این امر پیشقدم شد و دولتهای دیگر

نیز به تدریج آن را پذیرفتند و به جای آن، عهدنامه های دوستی، اقامت، بازرگانی، گمرکی و

دریانوردی با ایران امضاء نمودند. در کلیه این عهدنامه ها، تساوی حقوق و رفتار متقابل و رعایت

اصول حقوق بین الملل به عنوان رویه مورد قبول طرفین پذیرفته شد.

اما در سال 1340، بار دیگر دولت آمریکا خواهان مصونیت مستشاران نظامی آمریکایی از

حاکمیت قضائی ایران شد و در واقع بار دیگر کاپیتولاسیون احیاء شد و این بار وابستگی رژیم به

آمریکا بدان حد بود که پا را از گذشته نیز فراتر گذاشتند. چرا که در کاپیتولاسیون قدیم، انجام یک

محاکمه صوری پیش بینی شده بود، ولی در کاپیتولاسیون جدید نه تنها مستشاران آمریکایی برای

تخلفات و جرائمشان محاکمه نمی شدند، بلکه مقامات ایرانی برای رسیدگی اولیه به پرونده نیز

نمی توانستند آنان را برای لحظه ای بازداشت کنند و از آنجایی که اکثریت آمریکاییان مقیم ایران در

زمان حکومت رژیم پهلوی را همین مستشاران نظامی و دیپلماتهای آمریکایی تشکیل می دادند، در

عمل کاپیتولاسیون جدید شامل حال همه آمریکاییان حاضر در ایران می شد.



احیای کاپیتولاسیون

ص: 592

احیای کاپیتولاسیون

در ژانویه سال 1961، «جان اف. کندی» به عنوان رئیس جمهور وارد کاخ سفید شد. در آن زمان

مبارزات ضد استعماری ملتها در جهان سوم از یک سو و رشد جریانات کمونیستی از سوی دیگر اوج

بسیار گرفته بود. به همین خاطر، کندی استراتژی جدیدی را برای مقابله با کمونیسم و همچنین

استقلال طلبی ملل جهان سوم در پیش گرفت و دولتهای دست نشانده آمریکا در جهان سوم را مجبور

به انجام یک سری اصلاحات صوری نمود. در همین رابطه، «علی امینی» در اردیبهشت 1340 به

نخست وزیری رسید و به سرعت شروع به انجام اصلاحات مورد نظر کندی نمود.

10 ماه بعد، در 28 اسفند 1340، دولت کندی با ارسال یک یادداشت دیپلماتیک از دولت امینی

خواست تا مستشاران نظامی آمریکا و بستگانشان در ایران را تحت پوشش مصونیتهای کنوانسیون

وین قرار دهد. دولت آمریکا می خواست با تبادل یادداشت میان دو دولت، این امتیازات را به راحتی به

دست آورد، ولی علی امینی که قبلاً «ننگ» «عاقد کنسرسیوم» را بر پیشانی داشت، نمی خواست که داغ

جدید «احیاء کننده کاپیتولاسیون» را به آن اضافه کند و در ضمن به خوبی می دانست که

کاپیتولاسیون آن چنان خاطرات تلخی در تاریخ ایران بر جای گذاشته است که هرکسی که بخواهد

دوباره این خیانت را تکرار کند، سرنوشت خطرناکی در پیش روی خواهد داشت. لذا امینی که تا

تیرماه 1341 (یعنی 5 ماه بعد از درخواست آمریکا) در پست نخست وزیری باقی ماند، از جواب دادن

به این درخواست طفره رفت.


دولت اسداللّه علم

دولت اسداللّه علم

در فروردین 1341 شاه به آمریکا سفر کرد و به اربابان خود قبولاند که شخصا می تواند

«اصلاحات صوری» را به انجام رساند و احتیاجی به فردی مانند «علی امینی» نیست. لذا در بازگشت

امینی را بر کنار کرد و «اسداللّه علم» را به نخست وزیری منصوب نمود.

در دی ماه 1341، شاه قصد خود را برای انجام یک رفراندم جهت تصویب به اصطلاح «انقلاب

سفید» اعلام کرد. با توجه به محتوای مواد ششگانه انقلاب سفید، حضرت امام خمینی (ره) و دیگر

مراجع تقلید شرکت در این رفراندم را تحریم کردند. در 6 بهمن 1341، طی یک رفراندم قلابی، دولت

علم اعلام کرد که «لوایح ششگانه» به تصویب مردم رسیده است. کندی نیز به سرعت برای شاه تلگرام

تبریک فرستاد.

یک ماه و نیم بعد از اتمام نمایش انقلاب سفید، دولت علم درخواست آمریکا برای «اعطای

مصونیت به مستشاران آمریکایی» را مورد بررسی قرار داد. وزارت امور خارجه ایران با ارسال

یادداشتی به سفارت آمریکا «توافق خود را با بخش آخر یادداشت آمریکا» اعلام کرد که «براساس

آن اعضای عالی رتبه گروه مستشاری که دارای گذرنامه های دیپلماتیک هستند، از مصونیتهای

دیپلماتیک برخوردار می شوند» و در مورد بقیه کارمندان گروه مستشاری نظامی نیز اعلام داشت:

«مطالعاتی در حال انجام است تا آنان نیز از امتیازات و مصونیتهای بیشتری متمتع شوند.» ولی دولت

ایران هیچ اشاره ای به درخواست آمریکا برای تسری مصونیت به خانواده های مستشاری نظامی

آمریکا در ایران ننمود.

ص: 593

در این میان، شاه کینه روحانیت بیدار و رهبری نهضت حضرت امام خمینی (ره) را به علت تحریم

رفراندم به دل گرفت و در 2 فروردین 1342، دستور حمله کماندوهایش را به «مدرسه فیضیه» صادر

کرد و آن را به خاک و خون کشید. بدین وسیله مبارزات روحانیت وارد مرحله جدیدی گردید و با فرا

رسیدن ماه محرم، مبارزه به اوج خود رسید و مردم حتی در مقابل مقر دژخیم، یعنی کاخ مرمر به

تظاهرات پرداختند و شعار مرگ بر «دیکتاتور» سردادند. شاه دستور دستگیری حضرت امام (قدس

سره) را صادر می کند. ایشان در شب 15 خرداد، دستگیر و سریعا به تهران منتقل گردیدند. مردم پس

از آگاهی از دستگیری مرجع و مقتدای عالی قدر خود به پا خاستند و مقاومت انقلابی آنان با سرکوبی

وحشیانه رژیم مواجه و عده زیادی به شهادت رسیدند؛ با این جنایت، جو سیاسی به ظاهر آرام شد.

مجلسین ایران به هنگام نخست وزیری امینی در سال 1340 منحل شدند و این دوره «فترت»

مجلسین بیش از 2 سال ادامه پیدا کرد. در شهریور ماه 1342، دولت علم انتخاباتی فرمایشی برای

تشکیل مجلس شورای ملی (دوره 21) و مجلس سنا (دوره چهارم) برگزار نمود و نمایندگان را از

میان شرکت کنندگان در کنگره به اصطلاح «آزادمردان و آزادزنان» دست چین کرد. مجلس جدید در

14/7/1342 شروع به کار نمود. دولت علم قبل از تحویل کابینه به حسنعلی منصور، تمامی مصوبات

هیئت دولت در زمان فترت را برای تصویب به مجلس تقدیم کرد، ولی «لایحه کاپیتولاسیون» را در

اواخر دولت خود، به مجلسین ارائه نمود تا فرصت بررسی این لایحه در زمان دولت علم به دست

نیاید و در نتیجه وظیفه دفاع از این لایحه ننگین به عهده دولت بعدی قرار گیرد.


دولت حسنعلی منصور

دولت حسنعلی منصور

در 17 اسفند 1342، یعنی 26 روز پس از تقدیم لایحه کاپیتولاسیون به مجلس سنا، علم از پست

نخست وزیری کنار رفت و حسنعلی منصور، نخست وزیر شد. حزب ایران نوین که ریاست آن با

منصور بود، از دل «کانون مترقی» که محل تجمع تحصیلکردگان ایرانی در آمریکا بود، بیرون آمده بود

و اعضای آن در واقع همان دست پروردگان «اصل 4 ترومن» بودند که برای تأمین منافع آمریکا

تربیت شده بودند.

5 ماه بعد لایحه کاپیتولاسیون در جلسه علنی مجلس سنا طرح گردید. نحوه تصویب این لایحه

بسیار مفتضحانه بود. در یک جلسه طولانی که لوایح مختلفی در دستور جلسه بود، جلسه تا نیمه شب

ادامه پیدا کرد. لایحه کاپیتولاسیون آخرین لایحه ای بود که در این جلسه و مقارن نیمه شب سوم

مرداد ماه 1343 در مجلس سنا مطرح گردید و با توضیحاتی بسیار مختصر و بدون هیچگونه مخالفتی

از طرف سناتورها به تصویب رسید، و برای رأی نهائی به مجلس شورای ملی فرستاده شد.

جالب اینجاست که رژیم پهلوی همواره یکی از بزرگترین دستاوردهای حکومت رضاخان را

الغای کاپیتولاسیون در ایران می دانست. لذا برقراری مجدد کاپیتولاسیون یکی از عمیقترین ضربه هایی

بود که رژیم پهلوی می توانست به خود وارد کند، ولی مقامات رژیم به علت وابستگی و سرسپردگی به

آمریکا، قدرت و توانایی مخالفت با در خواست آمریکا را نداشتند و حتی مقامات وزارت امور

خارجه ایران به جای اینکه حافظ منافع کشور باشند، در جهت تأمین منافع نامشروع آمریکا از

آمریکاییها استمداد می نمودند و «میرفندرسکی» معاون وقت وزیر امور خارجه از مقامات سفارت

ص: 594

آمریکا در تهران خواستار هرگونه اطلاعاتی که برای دفاع از لایحه در مجلس می توانست مفید واقع

گردید.


مذاکرات مجلس شورای ملی

مذاکرات مجلس شورای ملی

سرانجام در 21/7/1343، لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی طرح شد. جلسه از

ساعت 8 صبح تا 5 بعد از ظهر، بدون هیچ گونه توقفی حتی برای صرف ناهار، ادامه پیدا کرد.

درخواست نمایندگان برای ادامه بحث در جلسه بعد مورد موافقت قرار نگرفت. دولت منصور

می خواست به هر صورت در همان جلسه مسئله را خاتمه دهد. این جلسه طولانی بسیار پرتشنج بود

و مخالفتهای شدیدی از طرف چند تن از نمایندگان علیه لایحه ابراز شد. پس از ساعتها بحث،

سرانجام رأی گیری به عمل آمد و این لایحه با 74 رأی موافق در مقابل 61 رأی مخالف به تصویب

رسید. از 188 نماینده مجلس، بیش از 50 نفر غائب بودند که اکثر غایبین، عمدا در جلسه حضور

پیدا نکرده بودند. به این ترتیب این لایحه با اکثریت بسیار ضعیفی به تصویب رسید. شکل مفتضحانه

تصویب این لایحه موجب نگرانی شدید آمریکاییها شد و آنها را واداشت تا به ریشه یابی این مخالفتها

بپردازند.



موضع شاه و پاداش خیانت

موضع شاه و پاداش خیانت

شاه که از نحوه تصویب این لایحه بشدت خشمگین شده بود، تلویحا نمایندگان را مورد عتاب

قرار داد و از اینکه مخالفتهای بعضی از نمایندگان بیش از اندازه و غیر قابل تحمل بوده است، سخن

گفت و آنها را به دسیسه چینی و جاسوسی متهم کرد. در نهایت به آنها دستور داد که در جلسات بعدی

با بهانه تراشی هائی از قبیل «درست نفهمیدن لایحه» و یا «توضیحات ناکافی مقامات»، اظهارات خود

را پس گرفته و اظهار پشیمانی کنند.

به دنبال تصویب لایحه کاپیتولاسیون، دولت آمریکا موافقت نمود که یک وام 200 میلیون دلاری

برای خرید تجهیزات نظامی آمریکا در اختیار دولت ایران قرار گیرد. به این ترتیب رژیم شاه، بابت

خیانت بزرگش مزد ناچیزی را از ارباب خود دریافت نمود.


موضع رهبری نهضت، حضرت امام خمینی (ره)

موضع رهبری نهضت، حضرت امام خمینی (ره)

چند روز پس از تصویب این لایحه، حضرت امام خمینی (ره) از مضمون لایحه و محتوای

مذاکرات مجلس و نحوه تصویب آن اطلاع پیدا کردند و به سرعت نسبت به آن واکنش نشان دادند. در

روز 4 آبان 1343، یعنی دو هفته پس از تصویب کاپیتولاسیون ، حضرت امام طی سخنرانی

شدیداللحنی در شهر قم، اظهار فرمودند:

«استقلال ما را فروختند و باز هم چراغانی کردند... دولت سابق این تصویب را کرده بود و به کسی

نگفت. دولت حاضر این تصویب نامه را در چند روز پیش، برد به مجلس و در چند وقت پیش از این،

به سنا بردند و با یک قیام و قعود مطلب را تمام کردند و باز نفسشان در نیامد... دولت با کمال وقاحت

از این امر ننگین طرفداری کرد. ملت ایران را از سگهای آمریکا پست تر کردند،... چرا؟ برای اینکه

ص: 595

می خواستند وام بگیرند از آمریکا... آقا من اعلام خطر می کنم.... امروز سرو کار ما با این

خبیث هاست، با آمریکاست... آقا تمام گرفتاری ما از این آمریکاست، تمام گرفتاری ما از این اسرائیل

است. اسرائیل هم از آمریکاست، این وکلا هم از آمریکا هستند....»

این سخنرانی افشاگرانه و پیام کوبنده رهبری نهضت به سرعت به گوش همگان رسید و اسباب

رسوایی رژیم را تا بدان حد فراهم ساخت که منصور، نخست وزیر وقت، خود را مجبور به پاسخگویی

دید و طی یک سخنرانی در مجلس سنا اقدام به توجیه این خیانت نمود و سعی کرد با اظهار مطالبی

سراسر کذب و بی اساس از موج مخالفتها بکاهد، اما این تلاش مذبوحانه نیز کمکی به رژیم منفور شاه

ننمود.(1)



تبعید حضرت امام خمینی (ره)

تبعید حضرت امام خمینی (ره)

با اوج گیری مبارزه علیه رژیم و مجاهدتهای خستگی ناپذیر حضرت امام خمینی (ره) در تبلیغ و

آگاه نمودن مردم، خاصه در پی سخنرانی تاریخی حضرت امام (ره) به مناسبت احیای کاپیتولاسیون،

شاه بشدت به وحشت افتاد و تنها راه نجات خویش را در قطع رابطه میان رهبری نهضت و مردم

دانست. به همین خاطر مأموران رژیم در شب 13 آبان 1343، حضرت امام را بازداشت و روز بعد

ایشان را به شهر «بورسا» در ترکیه تبعید نمودند.

امید است که مجموعه اسناد حاضر بتواند گوشه هایی از مداخلات نامشروع آمریکا در امور کشور

ما و خیانتهای بی شمار وابستگان او را بنمایاند و با شناخت بیشتر راه سلطه مجدد برای همیشه بر

روی شیطان بزرگ بسته گردد.

دانشجویان مسلمان پیرو خط امام

زمستان 1369


فصل اول: مقدمات احیای کاپیتولاسیون

1- در ذکر برخی تعاریف و فرازهای تاریخی در مقدمه این کتاب از کتابهای زیر استفاده شده است: 1 ”صحیفه نور“ ٬ جلد اول 2 ”تاریخ سیاسی معاصر ایران“ ٬ دکتر سید جلال الدین مدنی ٬ جلد 1 و 2 3 ”فرهنگ علوم سیاسی“ ٬ غلامرضا علی بابایی ٬ جلد سوم.
ص: 596

ص: 597

فصل اول

مقدمات احیای کاپیتولاسیون


طرح درخواست مصونیت سیاسی

سند شماره (1)

تاریخ: 19 مارس 1962 28 اسفند 1340

یادداشت شماره 423

سفارت ایالات متحده آمریکا ضمن ابراز تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی، مفتخر

است که اعلام کند که یادداشت شماره 6266 مورخ 7 فوریه 1962( 18/11/1340 م) وزارت

خارجه ایران را که در آن دولت شاهنشاهی ایران تمایل خود را برای تمدید خدمات هیئت مستشاری

نظامی ایالات متحده به مدت یک سال دیگر (تا 21 مارس 1963) همان طور که ابتدائا در

قراردادهای مورخ 27 نوامبر 1943 و 16 اکتبر 1947 پیش بینی شده، ابراز کرده را دریافت نموده

است.

این سفارت خوشوقت است که اعلام کند، دولت ایالات متحده با تمدید خدمات هیئت مستشاری

مزبور مطابق با شرایط قراردادهای فوق الذکر، اصلاح شده در تهران با تبادل یادداشتهای مورخ 9

دسامبر 1948، 5 ژانویه 1949، 28 نوامبر 1949 و 10 ژانویه 1950 در رابطه با هیئتهای نظامی و

تبادل یادداشتهای مورخ 11 تا 13 سپتامبر 1948 در رابطه با هیئتهای نظامی ایالات متحده در

ژاندارمری شاهنشاهی ایران؛ و نیز یادداشت دولت ایالات متحده به شماره 596 مورخ 10 آوریل

1961 و یادداشتهای دولت شاهنشاهی ایران به شماره های 1344 مورخ 14 ژوئن 1961 و 4202

مورخ 14 نوامبر 1961، موافق است.

در عین حال، این سفارت مایل است مذاکرات بسیاری را که اخیرا بین نمایندگان دو دولت در

رابطه با مشکلاتی با اهمیت روزافزون، انجام شده است را متذکر شود. این مشکلات از این حقیقت

ناشی می شوند که موافقتنامه های موجود به قدر کافی مسئله وضعیت اعضای هیئتهای مستشاری

نظامی ایالات متحده در ایران را در بر نمی گیرد.

در همین رابطه، دولت ایالات متحده معتقد است، نیل به یک تفاهم کلی در این زمینه برای زدودن

هر نوع شکی و در نتیجه سهولت در عملکرد مؤثر اعضای مستشاری، به نفع هر دو دولت خواهد بود.

ص: 598

برای نیل به این هدف، سفارت مفتخر است که فقط پیشنهاد نماید که این پرسنل از امتیازات و

مصونیتهای مخصوص«کارمندان اداری و فنی»، مشروحه در قرارداد منضم به قرار نهایی کنفرانس

سازمان ملل متحد در مورد روابط و مصونیتهای دیپلماتیک که در تاریخ 18 آوریل 1961 در وین

امضاء شده، برخوردار گردند. البته معلوم است که پرسنل برجسته مشخص مورد توافق دو دولت،

صامکان بهره مندی از امتیازات و مصونیتهای «مأمورین سیاسی» را خواهند داشت.

سفارت، همچنین پیشنهاد می نماید به منظور هماهنگی و تسهیل در امور اداری، اصل سابق الذکر

در مورد هر فردی از پرسنل نظامی و یا کارمندان غیرنظامی وزارت دفاع ایالات متحده و بستگانشان

که اهل خانه آنها می باشند و حضور آنها در ایران به وسیله دولت شاهنشاهی ایران مجاز شناخته

شده، به کار گرفته شود.

سفارت پیشنهاد می نماید که در صورت توافق دولت شاهنشاهی ایران، این تفاهم از تاریخ دریافت

پاسخ آن وزارتخانه قابل اجراء و نافذ خواهد شد.

سفارت فرصت را برای تجدید احترامات فائقه خود نسبت به وزارتخانه شاهنشاهی مغتنم

می شمرد.

سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا

تهران 19 مارس 1962


موافقت محدود با مصونیت فرماندهان عالیرتبه آمریکایی

سند شماره (2)

اداره چهارم سیاسیتاریخ 20/12/1341

وزارت امور خارجه

شماره 8800

یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبرای ایالات متحده آمریکا اظهار و

عطف به یادداشت شماره 203 مورخ 22 اکتبر 1962 راجع به پیشنهاد آن سفارت کبری در خصوص

وضع اعضای هیئت مستشاری نظامی آمریکا در ایران و استفاده از مواد قرارداد وین، مصوب 18

آوریل 1961 درباره مستشاران مزبور احتراما اشعار می دارد: نسبت به قسمت اخیر یادداشت شماره

423 مورخ 19 مارس 1962 آن سفارت کبری در خصوص اعضای عالی رتبه هیئت مستشاری که

دارای گذرنامه سیاسی می باشند، موافقت می گردد که به نامبردگان وضع سیاسی داده شود تا بتوانند از

مصونیتها و امتیازات مربوطه برخوردار شوند و در خصوص بقیه کارمندان هیئتهای مستشاری آمریکا

نیز مطالعاتی در جریان است، تا برای آنها نیز امتیازات و تسهیلات بیشتری فراهم گردد که نتیجه آن

بعدا به استحضار آن سفارت کبری خواهد رسید.

موقع را برای تجدید احترامات فائقه مغتنم می شمارد.


پیوند میان کاپیتولاسیون و کنوانسیون وین

ص: 599

سند شماره (3)

اداره عهود و امور حقوقیتاریخ 26 آبان 1342 17 نوامبر 1963 وزارت امور خارجه

شماره 8296یادداشت

وزارت امور خارجه شاهنشاهی تعارفات خود را به سفارت کبری دولت ایالات متحده آمریکا

اظهار و در مورد معافیت و مصونیت هیئتهای مستشاران نظامی دولت ایالات متحده آمریکا در ایران،

احتراما به استحضار می رساند که با توجه به درخواستی که در یادداشت شماره 423 مورخ 19 مارس

1962 به عمل آورده و مرقوم داشته بودند که کارمندان هیئتهای مستشاری از امتیازات و مصونیتهای

مربوط به کارمندان اداری و اعضای فنی، «مشروحه در قرارداد منضم به قرار نهایی کنفرانس سازمان

ملل متحد منعقد در وین، در خصوص روابط و مصونیتهای سیاسی مصوب 18 آوریل 1961

برخوردار باشند و به بعضی از اعضای عالی رتبه این هیئتها به موجب قراردادی بین دو دولت وضع

مأمور سیاسی داده شود، تا از مصونیتها و امتیازاتی که قرارداد مزبور برای این طبقه در نظر گرفته،

متمتع گردند و به خاطر حفظ مصالح اداری و حفظ اتحاد شکل در مورد هر یک از مستخدمین نظامی

و یا کشوری وزارت دفاع ایالات متحده و اعضای خانواده همراه او، به شرطی که حضور آنان در ایران

با موافقت دولت شاهنشاهی باشد، اصل فوق الذکر قابل اجرا باشد.

مطالعات لازم به عمل آمد و نتیجه این مطالعات به استحضار آن سفارت کبری رسید که قرارداد

بین المللی وین پس از تصویب از طرف قوه مقننه ایران شامل اعضای هیئتهای مستشاری نظامی دولت

ایالات متحده در ایران که در استخدام وزارت جنگ ایران می باشد، نخواهد گشت و برای این کار

مجوز جداگانه لازم است و علیهذا قرار شده هنگام تقدیم موافقتنامه بین المللی وین به مجلسین، شرح

لازم نیز ضمیمه شود که رئیس و اعضای هیئتهای مستشاران نظامی در ایران از مزایا و مصونیتها و

معافیتهایی که برای «کارمندان اداری و فنی» موضوع بند ماده اول موافقتنامه مورد بحث پیش بینی

شده، برخوردار باشند و البته شمول این مزایا و معافیتها بسته به تصویب مجلسین خواهد بود.

وزارت امور خارجه شاهنشاهی خوشوقت است، اکنون به استحضار آن سفارت کبری برساند که

هیئت محترم وزیران به موجب تصویب نامه مورخ 13/7/1342 با این پیشنهاد موافقت فرموده اند و

قرار است که هنگام تقدیم موافقتنامه وین منعقد در 18 آوریل 1961 به مجلسین این یادداشت و

یادداشتی که آن سفارت کبری در پاسخ مرقوم خواهند داشت نیز برای تصویب ضمیمه شود.

وزارت امور خارجه شاهنشاهی موقع را برای تجدید احترامات مغتنم می شمارد.


بسط مصونیت به بستگان مستشاران

سند شماره (4)

تاریخ: 18 دسامبر 1963 27 آذر 1342

یادداشت شماره 299

سفارت ایالات متحده آمریکا پس از اظهار تعارفات خود به وزارت امور خارجه شاهنشاهی و

عطف به یادداشت شماره 8296 مورخ 17 نوامبر 1963 (26 آبان 1342 م) آن وزارتخانه

خاطرنشان می سازد که هیئت وزیران در تاریخ 5 اکتبر 1963 (13 مهر 1342 م) موافقت کرده است

که به مجلس شورای ملی پیشنهاد نماید، که رئیس و اعضای هیئت مستشاری نظامی آمریکا در ایران

ص: 600

از همان امتیازات و معافیتهایی برخوردار شوند که در کنوانسیون وین در زمینه روابط دیپلماتیک برای

کارمندان اداری و فنی سفارت مندرج در بند ... از پاراگراف اول کنوانسیون وین قید شده است. در

یادداشت وزارتخانه قید شده که آن یادداشت و یادداشت سفارت آمریکا به ضمیمه کنوانسیون وین به

مجلس شورای ملی و سنا تقدیم خواهد شد.

طبق برداشت سفارت عبارت «اعضای هیئت مستشاری آمریکا در ایران» در برگیرنده پرسنل

نظامی و غیرنظامی آمریکا عضو وزارت دفاع آمریکا و بستگانشان که اهل خانه آنها می باشند و در

ایران بر طبق قراردادها و توافقهای بین دو طرف مستقر هستند، می باشد. به این ترتیب، سفارت نیز

اعلام می دارد که پس از تصویب یادداشت شماره 8296 وزارت خارجه توسط مجلسین شورای ملی

و سنا، این یادداشت همان پاسخ مثبت مورد نظر در رابطه با یادداشت سفارت آمریکا به شماره 423

مورخ 19 مارس 1962 (28 اسفند 1341 م) باشد.

سفارت موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه خود را جهت وزارت امور خارجه دولت

شاهنشاهی ایران تجدید می دارد.

سفارت ایالات متحده آمریکا

تهران 18 دسامبر 1963