گروه نرم افزاری آسمان

عزت اللّه همایونفر





ص: 802

همایونفر، عزت اللّه 1

عزت اللّه همایونفر وزیر مشاور در امور سیاسی و اجتماعی (16 نوامبر 1978) خیلی محرمانه

عنوان خطاب: آقای وزیر

عزت اللّه همایونفر، به عنوان وزیر مشاور در امور اجتماعی و سیاسی، برای اولین بار است که وارد

کابینه شده و اخیرا وزارتخانه ای ایجاد کرده است. به جرأت می توان گفت که وی در داخل کابینه برای سرو

کار داشتن با مسائل بحرانی اجتماعی و سیاسی نقطه کانونی خواهد داشت که خطوط وزارتی در دولت

جدید را در وسط قطع می کند. تجارب طولانی و مختلف وی در مشاغل پایین تر دولتی می تواند در

انتصاب اخیر وی مفید باشد، ولی در سوابق وی هیچ نکته ای وجود ندارد که بتواند به نحو مناسبی وی را

برای مواجهه با تقاضاهای اخیر آماده سازد.

وی فارغ التحصیل دانشگاه تهران و دارای دکترا از دانشگاه بلژیک است. او کار خود را به عنوان

دستیار کتابدار و تدریس در دانشگاه تهران شروع کرد. او متعاقبا به عنوان مشاور در وزارت کار، معاون

وزیر در وزارت دارایی، رئیس اداره بازرسی بانک مرکزی ایران، سرپرست اداره شکر در وزارت

کشاورزی و مدیرکل در وزارت دارایی خدمت کرد. در سال 1968 او معاون امور طرح های وزیر

اطلاعات و در 1969 معاون امور پارلمانی وزیر در همان وزارتخانه شد. راجع به فعالیت های وی از آن

زمان تاکنون که وارد کابینه شده است، اطلاعاتی در دست نیست.

همایونفر حدود 54 سال دارد و نویسنده ای دارای تألیفات بسیار است. او 17 کتاب در موضوعات

مختلف نوشته است. وی انگلیسی و فرانسه صحبت می کند. 28 نوامبر 1978 7/9/57



امیرعباس هویدا

ص: 803

هویدا، امیرعباس 1

امیرعباس هویدا نخست وزیر سرّی

از زمانی که امیرعباس هویدا چهارمین سال صدارت خود را در اوایل سال 1968 آغاز کرد، از سوی

بسیاری ناظران، نخست وزیری توانا و محبوب به شمار می رفت.

در ژانویه وقتی که وی به عنوان نخست وزیر، جایگزین دوست مقتولش حسنعلی منصور شد، افراد

کمی انتظار باقی ماندنش را در این منصب برای بیش از چند ماه، داشتند. به هر حال، او از ابتدای کار،

تصویری متفاوت با شخص پیش از خود، از خویش ارائه داد. او رهبری حزب «ایران نوین» را که منصور

به عهده داشت، تقبل نکرد. هویدا قیمت ها را پایین آورد و با سفرهای پر حرارتش به استانهای مختلف،

تأثیری مطلوب از خود برجای گذاشت. او از تحریک روحانیون خودداری کرد و روابط خوبی را با

مطبوعات برقرار نمود. او همچنین، نفوذش را در روابط خارجی به عرصه نمایش گذارد. آمیزه ای از

فروتنی و تواضع، مهارت و کاردانی، رک گویی و ملایمت که در او بود، تغییری مطلوب را پس از دوران

بدون جلال و شکوه منصور به ارمغان آورد.

هویدا، پسر سیاستمدار پیشین، در 18 فوریه 1918 در تهران چشم به جهان گشود. او تحصیلات

متوسطه خود را در لیسیر(1) در دمشق و بیروت گذراند. از سال 1936 تا 1937 در مدرسه علوم اقتصادی

لندن تحصیل کرد. از سال 1938 تا 1940 در دانشگاه بروکسل بود و فوق لیسانس علوم سیاسی و

اجتماعی دریافت کرد. هویدا در سوربن کار خود را بر روی دکترای تاریخ شروع کرد و تا زمان بازگشت به

ایران در سال 1942، آن را به پایان نرسانده بود. هر چند در سال 1942 امتحانات مربوط به خدمات

دیپلماتیک را گذراند، لیکن وارد ارتش شد و تا پایان جنگ جهانی دوم به عنوان ستوان در لشکر زرهی

خدمت کرد. در سالهای 44 1943، وی افسر رابط در هیئت نظامی ایالات متحده بود.

در سال 1944، هویدا وارد وزارت امورخارجه شد و در بخش مطبوعات و اطلاعات اداره سوم

سیاسی (اروپای غربی) خدمت کرد. در سال 1945 به عنوان وابسته مطبوعاتی به پاریس فرستاده شد و در

آنجا با منصور که او نیز از وابسته های سفارت بود، ملاقات نمود. هویدا، منصور و عبداللّه انتظام در سال

1974 برای باز کردن یک کنسولگری به اشتوتگارت در آلمان غربی رفتند. هویدا به هنگام کار در

اشتوتگارت، از کنسولیاری به مقام کنسولی ترفیع یافت. او در جامعه آمریکا دوستان زیادی پیدا کرد و

مقامات آمریکا او را فردی یافتند که خود را وقف آزادی فردی و عزت انسانی می کند و کار او را کاملاً

مؤثر توصیف کردند.

پس از سیری کوتاه در واشنگتن، هویدا در ژوئن 1951 به عنوان معاونت بخش جدیدالتأسیس

«ارتباطات فرهنگی با کشورهای خارجی» در وزارت خارجه منصوب شد. او در سال 1951 و به عنوان

دبیر هیئت، در ششمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کرد. در سال 1956 نمایندگی

یونسکو را در کنگره اتحادیه پستی اعراب در بغداد به عهده داشت. در سال 1957 ریاست اداره روابط

خارجی «کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد» را عهده دار بود. هویدا در این منصب به منظور

بررسی اوضاع پناهندگان مجارستانی، از یوگسلاوی بازدید کرد. در سال 1985 دستیار ویژه انتظام،

رئیس وقت شرکت ملی نفت ایران، شد و در 1960 به عضویت هیئت مدیره آن در آمد. پس از این که هویدا

1- دبیرستان ملی فرانسوی که دانش آموزان خود را برای ورود به دانشگاه تربیت می کند.
ص: 804

در سال 1964 وزیر دارایی شد، در مذاکرات بین اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) و

کنسرسیوم شرکت های نفتی شرکت کرد، که به موافقت نامه پرسود «اشتراک منافع» برای ایران منجر شد.

او تا ماه مه 1965 متصدی وزارت دارایی بود. در 1966 به عنوان سفری تجاری و تفریحی از اروپا دیدن

کرد و در 1967 به اتحاد جماهیر شوروی رفت.

اگرچه هویدا فردی مسلمان است، اما نوشابه های الکلی می نوشد و البته به ندرت مست می کند. او

بشدت اهل مطالعه است و به موسیقی، تنیس، شکار و ماهیگیری علاقه مند می باشد. او مجموعه ای وسیع

از صفحه های گرامافون دارد که در میان آنها بسیاری از ترانه های معروف آمریکائی و فرانسوی دیده

می شود. سیمای خسته او فریبنده است و در پس آن چهره مردی پر انرژی را می توان دید. او حالت

بذله گویی با روح و غالبا گزنده دارد و از شخصیتی دلپذیر برخوردار است. هویدا نه تنها در میان هر گروهی

آسوده و آرام به نظر می رسد، بلکه به راحتی دوست می یابد. همچون آدمی پر حرف و بی قید، هرگز در بیان

عقیده اش، حتی اگر بداند طرف خطابش در آن عقیده با او شرکت نیست، تردید نمی کند. او معمولاً با

بی آلایشی و به شکلی محافظه کارانه، لباسی به رنگ آبی یا خاکستری سیر می پوشد.

نخست وزیر، زبان شناسی زبردست است که فرانسوی را به روانی، انگلیسی، عربی و نیز آلمانی را در

سطحی متوسط علاوه بر زبان مادری خویش، فارسی، صحبت می کند. او افسری از لژیون فرانسوی

HONORاست. در ژوئیه 1966، هویدا با ازدواج با خواهر زن 33 ساله منصور که چندین بار نامزدش

شده بود، به عزوبت 47 ساله خود پایان داد. لیلا امامی خوئی پیشین که حالا خانم هویدا شده، در تهران،

لندن و در دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس، تحصیل کرده است. او که فردی خجالتی و غیر معاشرتی است،

ذهنی تیز داشته به گرداندن امور منزل با دقت و وسواس، علاقمند می باشد. او قدری نبوغ نقاشی دارد و در

باغچه اش گلهای سرخ پرورش می دهد. 25 مارس 1968 5/1/47

هویدا، امیرعباس 2

امیرعباس هویدا، نخست وزیر سرّی

امیرعباس هویدا تقریبا یک وسیله ایده آل سیاسی برای هدایت امور دولت ایران طبق امیال شاه است:

چندان مستقل نیست، قادر است کارها را در حد معقولی خوب انجام دهد، به عنوان یک واسطه برخلاف

سایر ایرانیان فرد لایقی است، در رابطه با شکوائیه های عمومی به تندی پاسخ می دهد. او به طرح ها و

مشکلات اقتصادی ایران توجه زیادی مبذول می دارد و در واقع از مهم ترین وظایف وی هماهنگ کردن

پیشرفت اقتصادی ایران است. هویدا در مورد مسائل سیاست خارجی بخصوص مذاکرات نفتی بسیار

مطلع است، لیکن در مورد مسائل نظامی مطلب چندانی نمی داند. او توانسته است بدون ایجاد مزاحمت و

دردسر برای شاه، یک نقش نیمه مستقل و چهره عمومی برای خود دست و پا کند.

هویدا در بروکسل و پاریس تحصیل کرده و مشاغل دولتی خود را در پاریس، بن، ژنو، آنکارا و در

خدمت وزارت امورخارجه شروع نموده است. او در ایجاد حزب ایران نوین تأثیر بسیاری داشت (ابتدا

به عنوان معاون دبیرکل و پس از آن به صورت رهبر حزب ایفاء نقش کرده است و می کند).

هویدا به طور کلی نسبت به آمریکا نظر خوبی دارد، ملی گرایی وی در حد معقولی است، علاوه بر

روابطی که با ایالات متحده دارد اهمیت قابل ملاحظه ای برای توسعه روابط با غرب قائل است. هر چند در

ص: 805

فرانسه تحصیل کرده است، ولی از فرانسه نیز چندان طرفداری نمی کند. از نظر ما سفر وی به آمریکا در

دسامبر 1978 موفقیت چشمگیری بود و سبب شد که تحسین وی در رابطه با گسترش روابط با آمریکا به

میزان قابل ملاحظه ای افزایش یابد. وی قرار بود در اوایل ژانویه 1972 به آمریکا سفر کند و در دومین

کنفرانس سرمایه گذاری ایران (که اولین آن در می 1970 در تهران برگزار شده بود) شرکت جوید، لیکن در

آخرین لحظات برنامه این سفر لغو گردید. احتمالاً یکی از علل لغو این برنامه، عدم توانایی واشنگتن در

تعیین وقت ملاقات حتمی با رئیس جمهور آمریکا بوده است.

هویدا چندان هم از کجرویهای معمول مبرا نیست، لیکن بطور کلی رک و راست و بی پرده سخن

می گوید و گاهی در رابطه با بعضی موارد مطروحه توسط ما نیز اقداماتی انجام داده است. او به خاطر

حساسیت شاه، از درگیر شدن بیش از حد در مسائل نظامی طفره می رود.

او تاکنون به مدت هفت سال نخست وزیر بوده است. مدت طولانی صدارت وی و محبوبیت نسبی که

کسب کرده است، جایگزینی نسبتا زودرس وی را موجب خواهد شد و شایعات مستمر و گاه به گاه مؤید

صحت این مطلب می باشد. یکی از دلایل بقای وی در مصدر صدارت، احتمالاً به نظر می رسد مشکلاتی

باشد که شاه در یافتن نخست وزیر دیگری که مانند وی با مقاصد شاه هماهنگ باشد، مواجه است.

هویدای 53 ساله و متأهل، خوشبخت به حساب می آمد تا این که در سال گذشته بدون سروصدا

همسرش را طلاق داد. تا آنجا که می دانیم، همسرش به این دلیل که کار اداری بیشترین مقدار وقت آنها را

به خود اختصاص داده بود، از وی طلاق گرفته است. هویدا به زبان انگلیسی به خوبی صحبت می کند، ولی

صحبت کردن به زبان فرانسه برایش راحت تر است. برادرش یک دیپلمات و مؤلف نسبتا مشهوری است و

از سپتامبر 1971 نماینده دائمی ایران در سازمان ملل بوده است. می 1972 اردیبهشت 1351

هویدا، امیرعباس 3

ایران خیلی محرمانه

امیرعباس هویدا، نخست وزیر

امیرعباس هویدا در حالی نهمین سال صدارت خود را آغاز می کند که از دید بسیاری از ناظران

به عنوان یک نخست وزیر توانا، مخلص و مردمی محسوب می شود. در 27 ژانویه 1965 که وی به جای

دوست دوران کودکیش، مقتول حسنعلی منصور به صدارت رسید، جوانترین نخست وزیر در تاریخ ایران

بود و انتظار می رفت بیش از چند ماه بر مسند قدرت باقی نماند. در عوض، وی بیش از هر نخست وزیر

دیگری در ایران خدمت کرده است.

تکنسین هایی که هویدا کابینه خود را با آنها پر کرده و عناصر رده بالای دولت، ابزار مؤثری در دست

شاه بوده اند، اداره متبحرانه کابینه توسط نخست وزیر، بسیاری از اصطکاک های سنتی که نخست وزیران

قبلی را آزار می داد، از بین برده است. بخشی از موفقیت هویدا، ناشی از توانایی وی در درک و تعبیر صحیح

آن چیزهایی است که شاه می خواهد انجام گیرد. هویدا علیرغم بعضی از انتقادات عمومی در مورد افزایش

هزینه های زندگی، همچنان از اعتماد دستگاه سلطنتی برخوردار می باشد.

ص: 806

زندگی اولیه و سوابق

امیرعباس هویدا، متولد 18 فوریه 1918 می باشد (طبق اظهارات یک منبع، وی در سال 1919 بدنیا

آمده است و طبق گزارش یکی از روزنامه ها، وی پنجاهمین سال تولد خود را در سال 1971 جشن گرفت

که بدین ترتیب سال تولد وی 1921 خواهد شد. در بین مردان رده بالای ایران جلو بردن سال تولد به

هنگام رسیدن به میانسالی کار متداولی نیست.) وی دوران کودکی خود را در جده و به اتفاق حبیب اللّه،

پدرش که سفیر (ایران م) بود، گذراند.

وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در لی سه (Lycees) فرانسوی در دمشق و بیروت گذراند. از

سال 1936 در کالج اقتصادی لندن تحصیل نمود و از سال 1938 تا 1940 به دانشگاه آزاد بروکسل رفت

و در رشته علوم سیاسی و اقتصادی درجه لیسانس گرفت. وی دکترای تاریخ خود را در دانشگاه سوربن

آغاز نمود ولی تا زمان بازگشت به ایران در سال 1942 آن را به پایان نرسانده بود.

هویدا با عهده دار شدن مأموریتی در ارتش، تا پایان جنگ جهانی دوم با درجه ستوانی در لشکر تانک

خدمت کرد. وی در طی سالهای 1943 و 1944 افسر رابط بین ارتش ایران و هیئت نظامی ایالات متحده

بود. در سال 1944 هویدا به وزارت امورخارجه رفت و در قسمت اطلاعات و مطبوعات اداره سوم

سیاسی (اروپای غربی) مشغول به کار شد. وی در سال 1945 به عنوان وابسته مطبوعاتی به پاریس اعزام

شد. به هنگام اقامت در پاریس با منصور که او هم یک وابسته بود، همکاری داشت. هویدا و منصور در

سال 1947 به منظور گشایش کنسولگری به اشتوتگارت رفتند. هویدا به هنگام کار در اشتوتگارت از

معاون کنسول به کنسولی ارتقا یافت. وی در بین جماعت آمریکائیان دوستان فراوانی پیدا کرد. مقامات

آمریکائی وی را شخصی یافتند که خود را وقف آزادی و عزت انسانی می کند و کارهای وی را کاملاً مؤثر

توصیف کردند.

هویدا از اشتوتگارت به سفارت (ایران م) در واشنگتن رفت. پس از یک مأموریت کوتاه در آنجا، در

سال 1951، دستیار مدیر اداره روابط فرهنگی با کشورهای خارجی در وزارت امورخارجه شد. وی در

سال 1951 در سمت دبیر هیئت ایران در ششمین اجلاسیه مجمع عمومی سازمان ملل شرکت نمود. هویدا

از سال 1952 تا 1956 در ژنو به عنوان مدیر اداره ارتباطات کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل

خدمت کرد. وی در این سمت به یوگسلاوی مسافرت نمود تا درباره شرایط پناهندگان مجاری تحقیق

نماید. در سال 1957، به عنوان کنسول سفارتخانه به آنکارا عزیمت نمود.

هویدا در سال 1958، دستیار ویژه عبداللّه انتظام، رئیس وقت شرکت ملی نفت ایران، شد. (انتظام نیز با

هویدا و منصور در اشتوتگارت بوده است.) هویدا در سال 1960 به عضویت هیئت مدیره شرکت ملی نفت

ایران درآمد.

منصور به منظور کمک به شاه، در اجرای برنامه اصلاحی وی در سال 1963 حزب ایران نوین را

تشکیل داد. این حزب پس از انتصاب منصور به دبیرکلی و هویدا به عنوان معاون وی، در 15 دسامبر رسما

دایر گردید. هنگامی که منصور در مارس 1964 نخست وزیر شد، هویدا را به عنوان وزیر دارایی منصوب

نمود. وی در سمت وزیر دارایی در مذاکرات بین سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و کنسرسیوم

شرکت نمود که منجر به عقد یک موافقتنامه جدید اشتراک در منافع که برای ایران سودآورتر بود، گردید.

وی پس از نخست وزیر شدن و تا ماه می 1965 سمت وزارت دارایی را همچنان حفظ نمود.

ص: 807

وی از سمت دبیرکلی حزب (که پس از فوت منصور به ارث برده بود) استعفا داد، زیرا احساس می کرد

سمت نخست وزیری و سمت بالای حزبی نبایستی توسط یک شخص احراز شود.

مسافرت

هویدا به عنوان نخست وزیر، 30 مسافرت خارجی داشته که در حدود 30000 مایل طی طریق نموده

است. وی در سال 1966 از اروپا دیدار نمود و در سال 1967 به اتحاد جماهیر شوروی سفر کرد. وی در

سال 1968، مسافرت بسیار موفقیت آمیزی به واشنگتن داشت. شخصیت گرم وی بر آمریکائیهایی که

ملاقات کرده، تأثیر بسیار عالی گذاشته است. وی این فرصت را یافت تا با دکتر کیسینجر مباحثه کوتاهی

داشته باشد. هویدا در سال 1969 به آلمان غربی، پاکستان، ترکیه، مراکش، فرانسه و اتحاد جماهیر

شوروی سفر نمود. در سال 1970 در مراسم تدفین ناصر، رئیس جمهور مصر، شرکت نمود. وی در سال

1971 از فرانسه، بلغارستان، سنگال، بلژیک، رومانی، فرانسه و یوگسلاوی بازدید کرد. در سال 1972 در

طی سفر ده روزه شهبانو فرح به جمهوری خلق چین وی را همراهی نمود. هویدا تا سال 1973 به کابل،

پاریس، لندن، مسکو (دوبار)، ورشو، تونس و عمان سفر کرد.

اطلاعات شخصی

هویدا معمولاً خسته به نظر می رسد، اما این ظاهری فریبنده است. وی مردی سخت کوش، با انرژی و

با کارآیی غیر معمول می باشد، وی کاغذ بازی را دوست ندارد و تأکید می کند که گزارشهایی که تسلیم وی

می شود به دو صفحه محدود باشد. وی از طریق یک «خط تلفنی سرخ» از روی میز خود با شاه در ارتباط

است. توانایی سریع وی در نظارت، به وی کمک می کند تا خطاها و اشتباهات را سریعا متوجه شود، اما از

ایراد انتقادات مخرب انزجار دارد. وی گفته است: «انتقاد کردن آسان است، اما پیشنهاد راه حل، جایگزین

مشکل می باشد.» در زمانی وی گفته بود: «شخص نباید هرگز در زندگی بدبین بوده بلکه بایستی همواره

خوشبین باشد». وی مشکلات را نمی پوشاند و یا از ناهنجاری ها پرهیز نمی کند.

نخست وزیر در هر جمعی آسوده به نظر می رسد و با تواضع، کاردانی و مهربانی برای خود دوستانی

می یابد. وی دوست ندارد کارهای خود را جار بزند و برخلاف نخست وزیران گذشته، بندرت اجازه ایراد

اتهام علیه نمایندگان یا وزرای قبلی را می دهد. وی که پر حرف و پر تحرک است، هرگز از ابراز نظر خود

طفره نمی رود، حتی اگر بداند شنونده با او موافق نیست. با این وجود، وی قادر است هرکس را خواه برای

وی نفعی داشته باشد یا نه، راضی نگهدارد. غالبا افرادی که برای کسب چیزی به نزد وی می روند، اتاقش

را با دست خالی، اما راضی ترک می کنند.

هویدا که اصولاً یک مرد خجالتی است، بیش از حد عاشق تبلیغات نیست. وی ممکن است در یک

ضیافت رسمی سخنرانی لازمی بکند، اما خودش هرگز رمان قطع نکرده و کلنگ به زمین نمی زند و از یک

شخص مسن محلی می خواهد که این کار را انجام دهد. وی یک وعده نان و پنیر را برای غذای زیاد و

پیکان کوچک را بر کادیلاک رسمی که بندرت از آن استفاده می کند، ترجیح می دهد. وی هنوز خودش از

منزلش در مناطق پایین تر تهران به اداره می رود و پشت چراغ قرمز توقف کرده و برای اشخاصی که وی را

بشناسند، دست تکان می دهد.

ص: 808

هویدا نوشابه های الکلی را دوست دارد، اما بندرت بیش از حد می خورد. وی در کتابخوانی حریص

می باشد و به ویژه به داستانهای جنایی علاقه نشان می دهد. وی از تنیس، گلف، شکار و ماهیگیری نیز

لذت می برد. وی عاشق موسیقی است و مجموعه بزرگی صفحه گرامافون دارد که شامل بسیاری از

آهنگ های محبوب آمریکائی و فرانسوی می باشد. وی به عنوان سرگرمی گل رز پرورش می دهد.

نخست وزیر معمولاً لباسهای بی آلایش و قدیمی و به رنگهای آبی و خاکستری تیره می پوشد. پیپ،

عصا و گل ارکیده به صورت سمبل وی درآمده است. وی از زمان بروز یک تصادف رانندگی از عصا

استفاده می کند و اگرچه براساس گزارشات دیگر به آن نیاز ندارد، اما آن را همراه خود می برد، زیرا بدون

آن احساس کمبود می کند.

هویدا یک زبان شناس حرفه ای است، فرانسوی را به روانی زبان اصلی و انگلیسی و عربی را بسیار

عالی و آلمانی را در حد قابل قبولی تکلم می کند. وی یکی از افسران لژیون افتخار فرانسه بوده و از

بسیاری از دولت های دیگر نشان دریافت کرده است.

هویدا در سال 1966 به 47 سال زندگی مجردی خود پایان داد، و با لیلا امامی خویی خواهر زن 33

ساله منصور که تقریبا برای مدت 20 سال وی را می شناخت، ازدواج نمود. این ازدواج در سال 1971 با

طلاق خاتمه یافت.

فریدون، برادر جوانتر هویدا، نماینده دائمی ایران در سازمان ملل متحد می باشد.

28 سپتامبر 1973 6/7/52

هویدا، امیرعباس 4

تاریخ: 23 نوامبر 1976 2/9/55 محرمانه

از: سفارت آمریکا تهران 11683به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: ملاقات، کودل، ریبیکوف و بیکر با هویدا، نخست وزیر ایران، در تاریخ 16 نوامبر 1976

1 هویدا، نخست وزیر ایران، در اظهارات علنی خود به هنگام ملاقات با کودل در 16 نوامبر، تأکید

کرد که امیدوار است ملاقات در جوّی بی آلایش برگزار گردد و در پایان حضور خود خواستار رسیدن

سؤالات شد. سپس نخست وزیر با همان حالت بشاش معمولی خود، کودل را به مدت پانزده دقیقه در مورد

موضع سیاسی جغرافیایی استراتژیک اجتماعی اقتصادی ایران توجیه نمود و با اشاره گاه و بی گاه به یک

نقشه و چندین نمودار، آمار اصلی و سایر حقایق مربوط به ایران را نشان می داد. وی اظهار داشت GNP

فعلی ایران بالغ بر 58 میلیارد دلار می باشد و هدف این است که تا پایان قرن به 450 میلیارد دلار برسد.

نرخ رشد اقتصادی ایران در بخش غیر نفتی 16 درصد نسبت به قیمت های ثابت است و رشد کلی سالانه

برابر 22 درصد می باشد، بودجه فعلی ایران 45 میلیارد دلار، یعنی یک دهم بودجه کل ایالات متحده

می باشد، نخست وزیر توضیح داد که سه بخش مهم در طرح توسعه فعلی ایران عبارتند از: دفاع، امورکلی

اقتصادی و اجتماعی. دفاع شامل خدماتی که جنبه غیرنظامی دارد، مانند بهداشت و سپاه دانش، نیز

می شود که 12 درصد GNP ایران به خود اختصاص داده است، جمعیت ایران با نرخ سالانه 3 درصد در

حال رشد می باشد.

سناتور ریبیکوف از نخست وزیر، به دلیل ارائه توضیحات بسیار آگاه کننده تشکر نمود و از سناتور

ص: 809

فورد خواست اولین سؤال خود را مطرح نماید.

سناتور فورد پرسید وابستگی ایران به انرژی هسته ای ظرف 20 تا 30 سال آینده چگونه خواهد بود.

نخست وزیر هویدا گفت ایران بایستی در این زمینه دورنمایی در دست داشته باشد. هر چند تلاش هایی

برای استفاده از انرژی آب در جریان است، توسعه آن با افزایش تحقیقات در زمینه استفاده از انرژی

خورشیدی مد نظر است، ولی دولت ایران حدس می زند برای دستیابی به سایر اشکال انرژی، به 23 الی

30 مگاوات برقی که از طریق نیروی هسته ای تولید شود، نیاز دارد. نخست وزیر همچنین بر تلاشهای

دولت ایران در زمینه تحقیقات خورشیدی تأکید نمود.

سناتور بامپرز با اشاره به نیاز به تعیین شاخصی برای قیمت نفت، در مورد میزان افزایش پیش بینی

شده قیمت نفت در اجلاسیه دسامبر وزرای نفت در دوحه، سؤال نمود. وی گفت پانزده درصد افزایش،

بخصوص برای انگلیس و ایتالیا، بیش از حد زیاد خواهد بود. تعدیل بایستی اولین ملاحظه مد نظر باشد.

هویدا نخست وزیر ایران، گفت کلمات ابتدایی سناتور بایستی با خط طلا نوشته شود و موافقت نمود

همان طور که شاه بیان نموده است، شاخص بهای نفت باید براساس تورم باشد، اگر بهای کالاهای غربی

افزایش یابد، دولت ایران نیز برای پرداخت بهای این کالاها، به پول بیشتری نیاز دارد. نخست وزیر از

کودل درخواست نمود تا هزینه های عمرانی سایر کشورها را نیز ارزیابی نموده و درآمدهای نفتی آنها را با

آنچه که مجبورند در ازای خرید کالاهای ساخته شده از غرب بپردازند، مقایسه نماید. کشورهای عضو

اوپک در بالی موافقت نمودند تا منتظر وقایعی باشند که در مذاکرات CIEC در پاریس پیش خواهد آمد.

آنچه که دولت ایران در ازای فروش نفت خود کسب می کند، در غرب به مصرف می رسد. ذخایر دولت

ایران در حال حاضر فقط 16 میلیارد است، در حالی که درآمدهای آن قریب به 20 میلیارد دلار می شود.

آنچه که در دوحه اتفاق می افتد، «یک مسئله 64 هزار دلاری» می باشد. دولت ایران همواره در برخورد با

مسئله افزایش قیمت های نفت منطقی عمل کرده است. تصمیم اوپک در دسامبر، یک اقدام جمعی خواهد

بود. نادانی است اگر کشورهای اوپک تلاش کنند کشورهای اروپایی، بخصوص انگلیس و ایتالیا را «به

زانو در بیاورند». نخست وزیر اظهار داشت که این کشورها از طریق اجرای برنامه هایی مانند مراقبت های

بهداشتی عمومی مجانی و تحمل اعتصابات متعددی که اقتصاد کشور را نابود می کند، موجبات بروز

مشکلات اقتصادی خود را فراهم کرده اند. در طی چند سال گذشته، دولت ایران نتوانسته است پیش بینی

نماید کالاهای سفارشی انگلیس در چه زمانی وارد خواهند شد، نخست وزیر با اظهار این که انگلیسی ها

باید «زمان چای خوری کمتری صرف کنند» به صحبت خود خاتمه داد.

سناتور لاکسالت نظر نخست وزیر را در مورد کسری بودجه جویا شد. هویدا، نخست وزیر، گفت سال

گذشته دولت ایران بودجه ای را ارائه نمود که حدود ده درصد کسری داشت. تأمین کسری اگر در کوتاه

مدت باشد مضر نمی باشد، اما به عنوان یک سیاست دراز مدت مصیبت بار خواهد بود.

سناتور گلن گفت کودل نگران مسئله اشاعه سلاح های هسته ای و خطر غنی سازی سوخت هسته ای

می باشد. کارتر، رئیس جمهور منتخب آمریکا، اظهار داشته است که مخالف هرگونه تعهد جدید ایالات

متحده مبنی بر فروش سوخت یا تکنولوژی هسته ای می باشد. دولت ایران در زمینه سوخت هسته ای چه

ضمانت هایی را لازم دارد؟

هویدا، نخست وزیر ایران، گفت دولت ایران در صدد تولید بمب های اتمی نیست و دولت ایران

ص: 810

نمی تواند با زرادخانه های شوروی یا ایالات متحده رقابت کند. نخست وزیر تأکید نمود که تکنولوژی

هسته ای را نمی توان به چند قسمت تفکیک نمود. ضمانت های مربوط به سوخت یا سایر تکنولوژی های

هسته ای بایستی ضمانت بین المللی باشد. دولت ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان NPTنمی تواند کنترل

کشورهای دیگر را بر برنامه های انرژی هسته خود بپذیرد.

سناتور گلن پرسید اگر چندین کشور تأمین کننده، سوخت هسته ای ایران را ضمانت کنند، دولت ایران

چه سیاستی اتخاذ خواهد کرد.

هویدا، نخست وزیر ایران، گفت به چنین سؤالی پاسخ نخواهد داد. وی سپس مقایسه ای با معاهدات

نظامی انجام داد و گفت در زمان بروز بحران، کشورها زیاد حرف می زنند اما از عمل خبری نیست. در سال

1941، هنگامی که ایران توسط شوروی و انگلیس مورد تهاجم قرار گرفت و کشور چند تکه و اشغال شد،

هیچ کشوری به یاری ایران نیامد. نخست وزیر با تأکید اظهار نمود که اگر ایران بار دیگر توسط شوروی

مورد تهاجم قرار گیرد، دولت ایران «سیاست سرزمین سوخته» را اتخاذ خواهد نمود، یعنی مردم ایران هر

چیزی (مناطق نفتی، کارخانه ها، خطوط نفتی و غیره) را نابود خواهند کرد. «اگر نتوانیم استقلال خود را

حفظ کنیم، نمی خواهیم زنده بمانیم.» نخست وزیر سپس به قطعنامه 242 سازمان ملل متحد که هم آمریکا

و هم شوروی با آن موافقت کرده اند، اشاره نمود. براساس چنین قطعنامه ای ایران مانند کره و یا ویتنام

تقسیم خواهد شد. نخست وزیر با حالت طنزآمیزی گفت خوب شد که سازمان ملل در زمان بروز

جنگ های داخلی ایالات متحده وجود نداشت.

سناتور گلن پرسید آیا دولت ایران در مرکز تحقیقات هسته ای امیرآباد بر روی نیروی جوش هسته ای

کار می کند یا خیر.

نخست وزیر هویدا پاسخ آن را به دکتر اعتماد، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، واگذار نمود. دکتر

اعتماد گفت سازمان انرژی اتمی ایران تحقیقاتی را در مورد نیروی جوش هسته ای به عمل می آورد، اما

این تحقیقات همین اواخر شروع شده است. وی جزئیات بیشتری را ارائه نداد.

سناتور گلن پرسید ایران در نظر دارد با منابع گسترده گاز طبیعی خود چه کند.

نخست وزیر هویدا گفت اگر قیمت گاز طبیعی افزایش یابد، دولت ایران نیز طبعا گاز را به مقدار

زیادتری صادر خواهد کرد. در حال حاضر مقداری گاز از طریق خطوط گازرسانی به اتحاد شوروی

منتقل می شود و هم زمان با آن مقداری نیز به مصرف داخلی و ساخت فرآورده های پتروشیمی می رسد.

سناتور بیکر نظریات نخست وزیر را مورد اختلافات داخلی و ناآرامی های حاصل از سیاست های

اخیر دولت ایران جویا شد.

نخست وزیر هویدا گفت ایرانیانی وجود دارند که در خارج (لیبی) آموزش دیده و در مقابل دولت ایران

موضع مخالفت مسلحانه اتخاذ کرده اند. نخست وزیر تأکید نمود که این مشکل بسیار کوچکی است و تحت

کنترل می باشد. این گروهها یک نهضت کلی (عمومی م) علیه دولت ایران محسوب نمی شوند.

نخست وزیر افزود که با ظهور یک طبقه متوسط قوی در ایران که از لحاظ اقتصادی مرفه می باشد، به گوش

رسیدن غرولندهایی قابل انتظار است و این نشانه ای از سلامتی (جامعه م) می باشد.

سناتور بیکر پرسید آیا تروریست ها برای برنامه های نیروی هسته ای دولت ایران تهدیدی محسوب

می شوند یا خیر. نخست وزیر هویدا به صراحت گفت چنین تهدیدی وجود ندارد.

ص: 811

سناتور کالور پرسید: 1) نظر نخست وزیر در مورد جانشینی شاه چیست. و 2) آیا ایران بیش از حد از

منابع انسانی آموزش دیده محدود خود در زمینه سیستم های دفاعی استفاده نمی کند.

نخست وزیر هویدا در پاسخ به قسمت اول سؤال در مورد نیابت سلطنت و این که چگونه تا زمان

قانونی شدن سن، ولیعهد به انجام وظیفه خواهد پرداخت، شرح مختصری ارائه نمود. نخست وزیر در پاسخ

به قسمت دوم سؤال پذیرفت که منابع انسانی محدود هستند، اما افزود که برنامه های آموزش های نظامی و

حرفه ای کاملاً سازگار باهم هستند. پس از این که یک سرباز وظیفه آموزش دید و خدمت نظام خود را به

پایان رساند، وارد زندگی غیر نظامی می شود و می تواند مهارت هایی را که در ارتش فرا گرفته است در

حرفه غیرنظامی خود به کار ببرد. باتوجه به این که فقط افسران ارتش سابقه خود را حفظ می کنند، اکثر

پرسنل نظامی که آموزشهای فنی دیده اند وارد مشاغل غیر نظامی می شوند.

سناتور ریبیکوف اظهار نموده شاه در مورد موضوعات مربوط به انرژی پیچیده ترین شخص در جهان

می باشد. قبلاً کیسینجر وزیر امورخارجه، از تبیین شاخصی برای بهای نفت طرفداری کرده است، اما

سایمون، وزیر خزانه داری، و سایرین با آن موافق نبودند. ریبیکوف سپس افزود که در افکار عمومی

جهانیان به نظر می رسد که دولت ایران در اوپک یک عضو پیشگام در افزایش قیمت نفت می باشد، در

حالی که عربستان سعودی طرفدار حفظ قیمت های فعلی می باشد. ریبیکوف باتوجه به این نکته، در مورد

احتمال این که اوپک افزایش قیمت را به تأخیر بیندازد تا دولت جدید آمریکا در مصدر امر قرار گیرد و

بتواند در مورد شکل کلی انرژی و قیمت نفت تدبیر جدیدی بیندیشد، از نخست وزیر سؤال نمود.

نخست وزیر هویدا پاسخ داد هم اکنون گفتگوهای دو جانبه CIEC در پاریس برای چند مدتی است

ادامه دارد. علاوه براین قبل از افزایش قیمت نفت، در غرب تورم و رکود به وجود آمده است. اگر برای

کالاهایمان پول بیشتری بپردازیم و برای نفتمان درآمد کمتری داشته باشیم، دولت ناچار است توضیحاتی

به مردم خود ارائه نماید. سپس نخست وزیر توضیح داد هر چه دولت ایران برای نفت خود پول بیشتری

دریافت نماید، مقدار بیشتری در اقتصاد ایالات متحده صرف خواهد کرد. در حال حاضر 6/19 درصد از

کل واردات دولت ایران از ایالات متحده است، در حالی که تنها 7 درصد از کل صادرات ایران به ایالات

متحده ارسال می شود.

سناتور انگلتون پرسید آیا تدابیر تسلیحاتی دولت ایران در مورد تهدید حمله مستقیم از جانب اتحاد

شوروی پیش بینی هایی داشته است یا خیر.

نخست وزیر هویدا ابتدا پاسخ منفی داد، اما بلافاصله صحبت خود را تعدیل نمود و گفت ارزیابی این که

آیا چنین تهدیدی مستقیم خواهد بود و یا وکالتی، و از جانب کشورهای همسایه نظیر عراق و افغانستان،

مشکل می باشد. نخست وزیر سپس خاطرنشان نمود که اگر تنگه هرمز بسته شود، نفت حیاتی اروپای

غربی و ژاپن کاملاً قطع می شود. وی اضافه نمود که عراقی ها تسلیحات جدیدتر و به مقدار بیشتری از

اتحاد شوروی دریافت می کنند. وی گفت در مسافرت اخیرش به اتحاد شوروی، نخست وزیر شوروی از

وی پرسیده است که چرا دولت ایران خود را به این شدت مسلح می کند. پاسخ وی به نخست وزیر شوروی

این بود که دولت شوروی قبلاً از پاسخ چنین سؤالی اطلاع دارد. هویدا سپس با لفاظی از کودل پرسید اگر

ایران به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مورد حمله اتحاد شوروی قرار گیرد، چه اتفاقی برای منطقه و نفت

آن پیش خواهد آمد. سناتور انگلتون باتوجه به افزایش سرمایه گذاریهای دفاعی، یازده برابر بیش از آنچه

ص: 812

که در سال 1970 بود، پرسید آیا تهدیدی که نخست وزیر به آن اشاره می کند وجود دارد یا خیر.

نخست وزیر هویدا به سادگی پاسخ داد که «تهدید، تهدید است، بزرگ یا کوچک». وی پرسید: آیا

ایالات متحده تضمین می دهد که در صورت مواجهه با هر تهدیدی از ایران دفاع نماید.

سناتور کانن پرسید اگر ایران نتواند ملزومات تسلیحاتی خود را از ایالات متحده دریافت کند، دولت

ایران به کجا رو خواهد کرد. نخست وزیر هویدا پاسخ داد که ایران به بازار جهانی روی می آورد.

سناتور ریبیکوف از نخست وزیر برای توضیحات و لحن صادقانه ای که وی در پاسخ به سؤالات کودل

داشت، تشکر نمود.

نخست وزیر هویدا در خاتمه این نشست تقریبا یک ساعت و نیمه با بلاغت، تاریخ طولانی روابط

دوستانه و مودت آمیزی که بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم بین ایران و ایالات متحده وجود داشته

است، مرور کرده و گفت در آن هنگام مساعدت ایالات متحده به صورت سخاوتمندانه ای در اختیار ایران

قرار گرفت. حال ایران می تواند بر روی پای خود بایستد. نخست وزیر پس از این که در مورد مشکلات

نخست وزیر بودن شوخی نمود (افراد همیشه خبرهای بد را به وی می دهند، اما خبرهای خوب را مستقیما

نزد شاه می برند) از کودل دعوت نمود تا برای صرف ناهار وی را همراهی کند.

2 براساس تلگرام 251471 وزارت امورخارجه این مطالب قبل از خروج کودل، ریبیکوف و بیکر

توسط آنها تصحیح نشده است. در صورت لزوم بایستی در واشنگتن تصحیح شود. هلمز

هویدا، امیرعباس 5

تهران، 19 فوریه 1978 30/11/56 سرّی

آقای وزیر محترم

به پیوست ارزیابی مختصری از ماحصل سفر اخیر دایان، وزیر امورخارجه (اسرائیل م)، به واشنگتن

ایفاد می گردد. مایه امتنان خواهد بود اگر در اولین فرصت مناسب مد نظر عالیجناب شاهنشاه آریامهر قرار

گیرد. صبح روز بیستم فوریه تهران را به مقصد واشنگتن ترک می کنم تا در اجلاسیه کمیسیون مشترک

ایران و آمریکا شرکت نمایم. اگر شما یا عالیجناب شاهنشاه آریامهر در مورد پیوست سؤالی دارید و یا

نظراتی که مایلید به واشنگتن ارسال گردد، معاون این جانب جک میکلاس که در غیبت من مسئولیت را به

عهده دارد، در جریان بوده و البته در دسترس می باشد. از عالیجناب شاهنشاه آریامهر به دلیل تداوم تبادل

(نظر م) در این خصوص بسیار قدردانی می کنیم و در انتظار شنیدن نتایج ملاقات ایشان با اشخاص مهمی

هستیم که قرار است آخر هفته به ایران مسافرت نمایند.

با تقدیم احترام فائقه و گرمترین درودهای شخصی دوستار شما ویلیام اچ. سولیوان

رونوشت: عالیجناب امیرعباس هویدا وزیر دربار شاهنشاهی تهران

سرّی

سفر کوتاه مدت دایان به واشنگتن هیچ تحول جدیدی در هیچ زمینه ای به دنبال نداشت. وی همچنان

معتقد است که تلاش هایی باید صورت گیرد تا در مورد اصول مورد توافق با سادات بیانیه ای منتشر شود،

ولی مایل نبود در طول اقامت خود در اینجا در مورد لحن خاص این بیانیه مذاکره نماید. وی مصرا

ص: 813

خواستار مساعدت ما در از سرگیری اجلاسیه رسمی کمیته سیاسی به دلیل به حالت تعلیق درآمدن این

کمیته و در عین حال بی نظمی نامطلوب ایجاد شده در تداوم اجلاسیه های کمیته امنیتی در قاهره گردید.

این مسئله را با مصریها در میان گذاشتیم، اما خاطرنشان کردیم که تصور نمی کنیم تا قبل از اعلام بیانیه ای

در مورد اصول مورد توافق، پاسخی در این باره داده شود. همان طور که حدس زده می شد، دایان نگرانی

اسرائیل را در مورد فروش هواپیمای جنگی به عربستان سعودی ابراز نمود (در مورد پیشنهاد فروش به

مصر مطلب بسیار اندکی رد و بدل شد).

اسرائیلی ها در مورد اشاره اخیر ما به «عقب نشینی از تمام جبهه ها» براساس قطعنامه 242 سازمان ملل،

ابراز ناخرسندی کردند. وزیرخارجه، دایان را تحت فشار قرار داده و پاسخ داد که با فرض حصول توافق

در مورد تعیین خطوط مرزی، ترتیبات امنیتی و رابطه سیاسی ساحل غربی اردن، پذیرش قطعنامه 242 از

جانب اسرائیل، مستلزم عقب نشینی از تمام جبهه ها می باشد. دایان از ارائه پاسخ صریح امتناع کرد. فقط

گفت اسرائیلی ها در مورد ساحل غربی «طرحهای خودشان» را (مثلاً طرح بگین) دارند. باتوجه به

مبادلاتی که اخیرا با اسراییلی ها داشتیم به نظر می رسد بگین هنوز برای پذیرش اصول مربوط به

عقب نشینی از ساحل غربی آمادگی ندارد، که باتوجه به تعهدات ایدئولوژیکی وی قابل درک می باشد، اما

این مسئله اگر قرار باشد راه حل موفقیت آمیزی برای این مشکل و دورنمایی در مورد ایجاد صلح فراهم

کند، از اهمیت حیاتی برخوردار می باشد. معتقدیم که این موضوع مشکل ترین تصمیمی است که

اسرائیلی ها در طول هفته های آتی با آن مواجه خواهند بود. ما مطمئن هستیم که شاهنشاه اهمیت این

موضوع خاص را درک خواهند کرد.

(متن فوق از تلگرام وزارت امورخارجه به شماره 044031 مورخ 18 فوریه 1978 استخراج شده است.)

هویدا، امیرعباس 6

تهران، 23 فوریه 1978 4/12/56سرّی

آقای وزیر محترم

چهارمین دور مذاکرات آمریکا و شوروی در مورد محدودیت تسلیحاتی در اقیانوس هند در تاریخ

17 فوریه در برن سوئیس برگزار گردید. مطلب پیوست خلاصه مختصری از این مباحث می باشد. در

صورت تمایل می توانید به شرف عرض عالیجناب شاهنشاه آریامهر برسانید.

با تقدیم احترامات فائقه و گرمترین درودهای شخصی دوستار شما جک سی. میکلاس کاردار موقت

عالیجناب امیرعباس هویدا وزیر دربار شاهنشاهی و تهران

چهارمین دور مذاکرات آمریکا شوروی در مورد اقیانوس هند

از تاریخ 7 الی 17 فوریه، هیئت های نمایندگی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده در شهر برن

واقع در سوئیس، گفتگوهای دو جانبه بیشتری (مفصلی) را درباره مسائل مربوط به اقدامات محدودیت

تسلیحاتی در اقیانوس هند به عمل آوردند. هیئت های نمایندگی به بحث درباره پیشنهاداتی که از جانب

طرف مقابل ارائه می شد، ادامه دادند. هیئت ایالات متحده به سرپرستی سفیر پارل سی. وارنکی و هیئت

اتحاد جماهیر شوروی تحت سرپرستی سفیر ال. آی. مندلویچ عمل می کردند.

ص: 814

در خلال این اجلاسیه طرفین در نشست های جمعی و گروههای کاری با یکدیگر ملاقات نمودند.

مذاکرات دوستانه و مفید بود و منجر به درک مواضع طرفین گردید.

تاکنون درباره برخی از مسائل، منجمله مناسب بودن برخوردهای مرحله ای، که شروع آن موافقت در

مورد عدم افزایش حضور نظامی فعلی و همزمان مذاکره درباره کاهش آن باشد، تا حد مشخصی موافقت

شده است.

در طول این دور از مذاکرات هیچ تغییر خاصی در مواضع طرفین نسبت به موضوعات اصلی به وجود

نیامد. هر دو طرف بر مواضع خود در مورد موضوعات مهم ایستادگی کرده و دلایل خود را در حمایت از

این مواضع تکرار می کردند.

مشخص ترین موضوعاتی که همچنان مورد اختلاف است عبارتند از :

در مورد سیستم های استراتژیک چه محدودیت هایی بایستی اعمال شود.

مسئله مربوط به تجهیزات تدارکاتی به چه نحوی در موافقتنامه گنجانده شود. از نقطه نظر ایالات

متحده باتوجه به اعمال محدودیت های این موافقت نامه بر استفاده از تجهیزات تدارکاتی ساحلی، لازم

است محدودیت هایی نیز بر استفاده از تجهیزات تدارکاتی دریایی که در سطح بسیار گسترده ای توسط

شوروی ها استفاده می گردد، اعمال شود. ایالات متحده تعریفی در مورد مراجعه روزمره به بنادر ارائه داد و

شورویها موافقت کردند که در مورد این تعریف مطالعه بکنند.

طبق نظریه ارائه شده از جانب ایالات متحده، اگر هرکدام از طرفین فعالیت های تدارکاتی را چه از

ساحل و چه از طریق دریا به یکی از بنادر اقیانوس هند که فراتر از محدوده تعریف شده برای مراجعه

روزمره به بندر قرار گرفته است، هدایت نماید به معنی احداث یک بندر بوده و براساس موافقتنامه شامل

محدودیت می شود.

مناطق متفق و مجاور آن شورویها همچنان اظهار می دارند که لازم است این مسئله نیز در

موافقتنامه گنجانده شود. موضع ایالات متحده این است که این مناطق در حوزه مربوط به موافقتنامه قرار

ندارند.

تعریف منطقه هنوز در مورد تعریف آبهای شمالی و جنوبی استرالیا اختلاف نظر وجود دارد.

علاوه بر این گروههای تخصصی کار خود را در مورد موضوعات تکنیکی از قبیل تعیین تعریفی برای

ناوهای کمکی شروع کرده اند. طرف روسی مایل است این ناوها را از محدودیت ها مستثنی نماید، در

حالی که ایالات متحده می خواهد چنین ناوهایی تحت محدودیت های موافقتنامه قرار گیرند.

گروههای تخصصی همچنین مسئله کشتیهای عبوری از طریق اقیانوس هند را مورد ملاحظه قرار

داده اند. در حالی که هر دو طرف قبول دارند که حضور چنین کشتیهایی را نباید به عنوان بخشی از حضور

نظامی تلقی کرد، اما در مورد مدت زمان مجاز برای این کشتی ها جهت اتمام عبور خود، اختلاف نظر وجود

دارد. هر دو طرف موافقت کردند که درباره این موضوع بررسی نمایند.

گروه تهیه بیانیه نیز کار خود را در مورد تهیه متن پیش نویس اولیه قسمت های مختلف موافقتنامه

شروع کرد. این پیش نویس ها حاوی عبارات مشترک درباره نکات مورد توافق و عبارتی داخل پرانتز

درباره موضوعاتی که هنوز مورد اختلاف هستند، می باشند. دو گروه کاری تخصصی ایجاد گردید. این

گروههای کاری در زمینه های تکنیکی (مثلاً تعریف واژه عبور) به پیشرفت هایی نائل شده اند. گروههای

ص: 815

تخصصی به ارزیابی موضوعات تکنیکی که هنوز مورد موافقت قرار نگرفته اند، ادامه خواهند داد.

تاریخ اجلاسیه بعدی در هیئت از طریق توافق طرفین تعیین خواهد شد.

متن فوق از تلگرام وزارت خارجه به شماره 46020 مورخ 22 فوریه 78 استخراج شده است.

تاریخ: 22 فوریه 78 3/12/56سرّی

از: وزارت امورخارجه، واشنگتن دی. سی. 046020 به: مرکز جمع آوری اخبار اقیانوس هند

رونوشت: سفارت آمریکا کابل، موگادیشو، دفتر حفاظت منافع در بغداد

موضوع: چهارمین دور گفتگوهای ایالات متحده شوروی در مورد اقیانوس هند

1 چهارمین دور مذاکرات آمریکا و شوروی در مورد محدودیت تسلیحاتی در اقیانوس هند در تاریخ

17 فوریه در شهر برن سوئیس برگزار گردید. ایستگاهها در صورتی که مناسب تشخیص دهند می توانند

دولت های میزبان را در مورد نتایج این دور از مذاکرات توجیه نمایند. وزارت امورخارجه (آمریکا م)

همانند گذشته دولت های استرالیا، زلاندنو، فرانسه، انگلیس و ژاپن را در واشنگتن توجیه می کند.

ناتو نیز در بروکسل توجیه خواهد شد. مطابق با عرف گذشته وزارت امورخارجه آمریکا کشورهای

ساحلی بخصوص در اقیانوس هند را، در صورتی که سفارتخانه هایشان درخواست کنند، در واشنگتن

توجیه خواهد نمود.

2 برای هیئت نمایندگی آمریکا در سازمان ملل متحد: مطالب زیر، بیانیه مربوط به چهارچوب مورد

توافق مشترک آمریکا و شوروی می باشد که برای توجیه سازمان ملل و کمیته AD HOC در اقیانوس هند

مورد استفاده قرار می گیرد. شما بایستی در مورد زمان بندی این جلسه توجیهی با رئیس کمیته ADHOC

هماهنگ نمایید.

از تاریخ 7 الی 17 فوریه هیئت های نمایندگی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده در شهر برن

واقع در سوئیس گفتگوهای دو جانبه مفصلی را درباره مسائل مربوط به اقدامات محدودیت تسلیحاتی در

اقیانوس هند به عمل آوردند. هیئت های نمایندگی به بحث درباره پیشنهاداتی که از جانب طرف مقابل

ارائه می شد، ادامه دادند. هیئت ایالات متحده به سرپرستی سفیر پارل سی. وارنکی و هیئت اتحاد جماهیر

شوروی تحت سرپرستی سفیر ال. آی. مندلویچ عمل می نمودند.

در خلال این اجلاسیه، طرفین در نشست های جمعی و گروههای کاری با یکدیگر ملاقات کردند.

مذاکرات دوستانه و مفید بود و منجر به درک مواضع طرفین گردید.

تاکنون درباره برخی از مسائل، منجمله مناسب بودن برخوردهای مرحله ای، که شروع آن موافقت

در مورد عدم افزایش حضور نظامی فعلی و همزمان مذاکره درباره کاهش آن باشد، تا حد مشخصی

موافقت شده است.

گروه تهیه بیانیه نیز کار خود را در مورد تهیه متن پیش نویس های اولیه در مورد قسمت های مختلف

موافقت نامه شروع کرد. این پیش نویس ها حاوی عبارات مشترک درباره نکات مورد توافق و عباراتی

داخل پرانتز درباره موضوعاتی که هنوز مورد اختلاف هستند، می باشند.

دو گروه کاری تخصصی ایجاد گردید. این گروههای کاری در زمینه های تکنیکی (مثلاً تعریف واژه

عبور) به پیشرفتهایی نائل شده اند. گروههای تخصصی به ارزیابی موضوعات تکنیکی که هنوز مورد

ص: 816

موافقت قرار نگرفته است، ادامه خواهند داد.

تاریخ اجلاسیه بعدی دو هیئت از طریق توافق طرفین تعیین خواهد شد.

3 برای تمام سفارتخانه های کشورهای ساحلی اقیانوس هند: مطالب فوق را می توانید برای توجیه

رده مناسبی از مقامات عالی رتبه کشور میزبان که به نتایج این دور از مذاکرات علاقه مند هستند، استفاده

نمایید. علاوه بر این می توانید پاراگراف اضافه زیر را نیز نقل نمایید :

در طول این دور از مذاکرات، ایالات متحده مشخص نمود که فعالیت های جاری شورویها را در شاخ

آفریقا و افزایش همزمان ناوگان دریایی شوروی را مورد توجه قرار داده است و آن را با روح و مفاد چنین

مذاکراتی که مبتنی بر ممانعت از افزایش هر نوع حضور نظامی طرفین است، مغایر می داند. (در خلال

ماههای اخیر حضور نیروهای رزمی شوروی در اقیانوس هند نسبت به وضعیت معمولی افزایش قابل

ملاحظه ای داشته است.) ایالات متحده همچنین اظهار داشته است که سطح فعلی فعالیت های شوروی در

منطقه، مانع جدی در مقابل پیشرفت سریع در طول مذاکرات می باشد.

4 برای تهران، دهلی نو، کلمبو، اسلام آباد، ماپوتو، جده، نایروبی: علاوه بر پاراگرافهای 2 و 3،

می توانید برای توجیه دولت های میزبان خود اطلاعات جزئی تر زیر را مورد استفاده دهید:

در طول این دوره از مذاکرات هیچ تغییر خاصی در مورد مواضع طرفین نسبت به موضوعات اصلی به

وجود نیامد. هر دو طرف بر مواضع خود درباره موضوعات مهم ایستادگی کرده و دلایل خود را در حمایت

از این مواضع تکرار می کردند.

مشخص ترین موضوعاتی که همچنان مورد اختلاف است عبارتند از:

در مورد سیستم های استراتژیک چه محدودیت هایی بایستی اعمال شود.

مسئله مربوط به تجهیزات تدارکاتی به چه نحوی در موافقتنامه گنجانده شود. از نقطه نظر نظر ایالات

متحده باتوجه به محدودیت های اعمالی این موافقت نامه بر استفاده از تجهیزات تدارکاتی ساحلی، لازم

است محدودیت هایی نیز براستفاده از تجهیزات تدارکاتی دریایی که در سطح بسیار گسترده ای توسط

شورویها استفاده می گردد، اعمال شود. ایالات متحده تعریفی در مورد مراجعه روزمره به بنادر ارائه داد و

شورویها موافقت کردند که در مورد این تعریف مطالعه بکنند. براساس نظریه ارائه شده از جانب ایالات

متحده اگر هرکدام از طرفین فعالیت های تدارکاتی را چه از ساحل و چه از طریق دریا به یکی از بنادر

اقیانوس هند که فراتر از محدوده تعریف شده برای مراجعه روزمره به بندر قرار گرفته است هدایت نماید،

به معنی احداث یک بندر است و براساس موافقتنامه شامل محدودیت می شود.

مناطق متفق و مجاور آن: شورویها همچنان اظهار می دارند که لازم است این مسئله نیز در موافقتنامه

گنجانده شود. موضع ایالات متحده این است که این مناطق در حوزه مربوط به موافقتنامه قرار ندارند.

تعریف منطقه: هنوز در مورد تعریف آبهای شمالی و جنوبی استرالیا اختلاف نظر وجود دارد.

علاوه بر این، گروههای تخصصی کار خود را در مورد موضوعات تکنیکی از قبیل چنین تعریفی

برای ناوهای کمکی شروع کرده اند. طرف روسی مایل است این ناوها را از محدودیت ها مستثنی نماید، در

حالی که ایالات متحده می خواهد چنین ناوهایی تحت موافقت نامه قرار گیرند.

گروههای تخصصی همچنین مسئله کشتی های عبوری از طریق اقیانوس هند را مورد ملاحظه قرار

داده اند. در حالی که هر دو طرف قبول دارند که حضور چنین کشتی هایی را نباید به عنوان بخشی از حضور

ص: 817

نظامی تلقی کرد، اما در مورد مدت زمان مجاز برای این کشتی ها به منظور اتمام عبور خود، اختلاف نظر

وجود دارد. هر دو طرف موافقت کردند که درباره این موضوع بررسی نمایند.

گروه تهیه بیانیه نیز کار خود را در مورد تهیه متون پیش نویس اولیه قسمت های مختلف موافقتنامه شروع

کرد. این پیش نویس ها حاوی عبارات مشترک درباره نکات مورد توافق و عباراتی داخل پرانتز درباره

موضوعاتی که هنوز مورد اختلاف هستند، می باشند.

5 انتخاب تعدادی از ایستگاههایی که مجازند اطلاعات بیشتر مندرج در پاراگراف 4 را استفاده

نمایند، براساس ابراز تمایل دولت های مورد نظر و همچنین نزدیکی روابطمان با آن کشور می باشد. در

عین حالی که نکته اخیر شامل بعضی دیگر از کشورهای خاص ساحل اقیانوس هند نیز می شود، ما تمایل

نداریم که در این مرحله و در حالتی که کشورهای ساحلی علاقه اندک یا ناچیزی در این باره ابراز

نموده اند، توجیهات مفصل تری درخصوص گستردگی این مذاکرات به عمل آید. اگر چنین تمایلی آشکار

شود، یا اگر سفرا معتقد باشند توجیهات مفصل تر کاملاً مناسب است، وزارت خارجه بایستی از آن مطلع

گردد.

6 برای کانبرا. در حالی که همچنان توجیهات مفصل تری در اینجا ارائه خواهد شد و برای

سفارتخانه ها نیز تلگرام ارسال می شود، شما می توانید تمامی نکات مندرج در این تلگرام را در پاسخ به

سؤالاتی که مطرح می شود بازگو نمایید و خاطرنشان سازید که سفیر رنوف به زودی به طور مفصل توجیه

خواهد شد. ونس


عزت اللّه یزدان پناه

ص: 818

یزدان پناه، عزت اللّه 1

مکان و زمان: منزل دکتر رشتی نماینده مجلس، 15 دسامبرخیلی محرمانه

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: دکتر عزت اللّه یزدان پناه، نماینده مجلس از حزب ایران نوین از

شهسوار 1

لیام ا. هلسث، 4ویلیام ا. هلسث، دبیر اول سفارت 1967 24/9/46

موضوع: (1) وزارت اصلاحات ارضی و تعاونی روستایی

(2) قطبهای کشاورزی (3) اطلاعات بیوگرافیک

1 وزارت اصلاحات ارضی و تعاون روستایی: یزدان پناه گفت که وزارتخانه جدید رسما شروع به کار

کرده و دارای سه معاون وزیر است (اصلاحات ارضی امور تعاونی ها امور پارلمانی) و در هر استان یک

مدیرکل دارد. در این ارتباط او در جراید فهرست اسامی انتصابات در استانها را دیده است. بنا به استنباط

او، سرهنگ ولیان در حال حاضر از همان ترکیب اداری استفاده می کند که قبلاً قسمت اصلاحات ارضی

داشت، یعنی زمانی که این قسمت بخشی از وزارت کشاورزی بود. یزدان پناه تأیید نمود که سازمان

تشکیلاتی سایر وزارتخانه های جدید خیلی بعد از تصویب اصلاحات ارضی و در فاصله زمانی زیادی از

آن آمده شدند. سازمان و تشکیلات ویژه وزارتخانه اصلاحات ارضی و تعاونی روستایی در آینده ارائه

خواهد شد، سازمان و تشکیلات فعلی که به تصویب رسیده است شامل کلیات و موارد عمومی است.

2 قطبهای کشاورزی: یزدان پناه گفت که یکی از فعالیت های ویژه وزارتخانه جدید (اصلاحات ارضی و

تعاونی روستایی) دسته بندی مجدد دهات ایران است، که بسیاری از آنها فاقد تسهیلات مدرن نظیر آب و

برق هستند. او گفت، در حال حاضر لایحه ای در مجلس است که به وزارتخانه جدید اجازه می دهد

روستاها را در هم ادغام و به صورت یک مرکز زندگی روستائیان در آورد. برحسب شرایط محلی، ممکن

است شش تا هفت روستا در هم ادغام شوند. یزدان پناه گفت که نظریات مختلف در مورد نحوه انجام آن

وجود دارد. (بیش از 100 پیشنهاد و نظریه برای بازبینی و بررسی توسط معاونین به کمیته کشاورزی که

این تشکیلات را بررسی می کنند، ارائه شده است)، ولی به نظر می رسد که توافق عمومی بر نیاز به پیشرفت

در این راستا وجود دارد. او نظریات متداول در مورد فقدان سرمایه روستائیان و کمبود تجهیزات و نیاز به

جلوگیری از تجزیه و تقسیم قطعات زمین که اخیرا آغاز شده است (تحت عنوان اصلاحات ارضی) را بیان

کرد. او گفت اگر تشخیص داده شود که بهترین نحوه بازدهی زمین های کشاورزی از طریق تعاونی ها

امکان پذیر است، به هیئت رئیسه تعاونی خواهد رفت و هیئت رئیسه به هر روستایی براساس میزان

تولیدش در تعاونی پول خواهد پرداخت تا انگیزه کار بیشتر را در آنها حفظ نماید. مخارج استفاده از

تجهیزات و غیره، از کل شبکه روستاها کسر خواهد شد.

3 اطلاعات بیوگرافیک: یزدان پناه نماینده و رئیس پارلمانی حزب ایران نوین، زیر نظر خواجه نوری

است، وی با سناتور یزدان پناه و پسر سناتور، کامبیز (وابسته مطبوعاتی ایران در واشنگتن) هیچ نسبتی

ندارد. او در فرانسه تحصیل کرده (سه سال در پاریس) و به من گفته شده است که خیلی خوب فرانسه

صحبت می کند. انگلیسی وی نیز خیلی خوب است. او عضو اتحادیه بین المجالس ایران می باشد و در

گردهمایی بین المجالس در ژنو، در سپتامبر 1967، با دکتر رشتی و سناتور متین دفتری شرکت نمود.

ص: 819

همسر یزدان پناه نیز انگلیسی صحبت می کند. یزدان پناه تأیید نمود که مجلس از تعطیلات زمستانی

استفاده نخواهد کرد، زیرا فشار کار زیاد شده است.

دو طرح مهم که موجب لغو تعطیلات زمستانی معمول شده اند عبارتند از بررسی بودجه و بازنگری

برنامه چهارم.

یزدان پناه، عزت اللّه 2

تاریخ: 3 دسامبر 1974 12/9/53 خیلی محرمانه

از: سفارت امریکا، تهران 169 Aبه: وزارت خارجه

موضوع: گزارش بیوگرافیک: عزت اللّه یزدان پناه، وزیر مشاور

دکتر عزت اللّه یزدان پناه، مردی با دیدگاههای دانشگاهی قابل ملاحظه و یکی از اعضای بنیانگذار و

نظریه پردازان بزرگ حزب حاکم ایران نوین می باشد. دکتر یزدان پناه در محافل دولتی بنحوی گسترده

شناخته شده نیست، ولی پیوندهای وی با نخست وزیر، امیرعباس هویدا، ظاهرا وسیله ای برای انتصاب

وی در سمت وزیر مشاور، در آوریل 1974، بوده است. دکتر یزدان پناه (هیچ نسبتی با سناتور یزدان پناه یا

پسر او کامبیز، وابسته مطبوعاتی سابق ایران در واشنگتن، ندارد) در سال 1920 در مازندران متولد شد. او

در سال 1941 وارد خدمت دولت شد و به عنوان یک کارمند ساده در کمیسیون کنترل ارز خارجی مشغول

به کار گردید و تا هیئت رئیسه ارتقاء یافت. در سال 1961 وی خدمت دولت را رها کرد و به مرحوم

حسنعلی منصور و جریان «کانون ترقی»، که نهایتا به حزب ایران نوین تبدیل شد، پیوست. او در سه دوره

(21، 22، 23) از طرف حزب ایران نوین به نمایندگی مجلس انتخاب شد و به عنوان مدیرکل حزب خدمت

نمود.

دکتر یزدان پناه در رشته حقوق از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و سپس دکترای خود را از دانشگاه

پاریس گرفت. در سال 1955، وی یک بورس تحصیلی از سازمان ملل در زمینه صندوق بین المللی پول و

بانک جهانی را برد و در سال بعد به مدت چهار ماه در کمیسیون کنترل ارز خارجی بلژیک تحصیل نمود. او

مقالاتی در مورد نفت ایران و سازمان های بین المللی (1953) و تاریخ قوانین ارز خارجی (1955) منتشر

نموده و مقالات و سخنرانی های دیگر نیز در موضوع اقتصاد داشته است. به عنوان عضو اتحادیه

بین المجالس ایران، در اجلاس شورای اتحادیه دائمی بین المجالس در ژنو در سپتامبر 1967 شرکت نمود.

دکتر یزدان پناه به خوبی انگلیسی صحبت می کند و گزارش شده است که فرانسه را عالی می داند. همسر

وی نیز انگلیسی صحبت می کند. او حداقل یک بار از ایالات متحده دیدار کرده (1965) و زمان زیادی را

در اروپا گذرانده است.


محمد یگانه

ص: 820

یگانه، محمد 1

محمد یگانه معاون وزیر وزارت اقتصادخیلی محرمانه

دکتر محمد یگانه یکی از برجسته ترین اقتصاددانان ایران، از ژانویه 1964 معاون تحقیقات و

برنامه ریزی وزیر در وزارت اقتصاد بوده است. ایجاد این مقام، و انتخاب یگانه برای تصدی آن برای اولین

بار، به منزله تلاش وزیر برای ایجاد نظم مورد نیاز در برنامه ریزی اقتصادی ایران تلقی شده است. دکتر

یگانه علاوه بر مسئولیت اصلی خود در زمینه تحقیقات صنعتی، مسئولیت کمیسیون سازمان ملل برای

تجارت و توسعه (UNCTAD) در ایران را نیز برعهده دارد. وی در اجلاسهایی چون بیستمین اجلاس

کمیسیون اقتصادی آسیا و خاوردور در تهران و همچنین اجلاس 1964 UINCTAD در ژنو شرکت

جست، و از اعضای هیئت ایرانی در نوزدهمین مجمع عمومی سازمان ملل بود. وی در نوامبر سال 1965

در اجلاس بانک توسعه آسیا در مانیل شرکت کرد، و در دسامبر همان سال وزیر اقتصاد، علی نقی

عالیخانی، را در سفرش به مسکو جهت شرکت در مذاکرات نهایی موافقتنامه ذوب آهن و لوله کشی گاز،

همراهی نمود. یگانه تکنوکرات و نظریه پرداز جوانی است که ظاهرا در امور پتروشیمی تخصص دارد. اگر

چه بعضی از ناظران عقیده دارند که عقاید وی گاهی سوسیالیستی می شود، ولی او همیشه رفتاری دوستانه

و مددکارانه داشته آن قدر که منافع ملی ایران اقتضا می کند، طرفدار آمریکا بوده است.

یگانه در سال 1923 در زنجان متولد شد. او لیسانس حقوق خود را از دانشگاه تهران و دکترای اقتصاد

خود را در سال 1950 از دانشگاه کلمبیا اخذ کرد. وی بلافاصله به کار در سازمان ملل مشغول شد و

چندین سال با سمت متخصص و کارشناس مسائل اقتصادی خاور نزدیک در دبیرخانه آن سازمان به کار

پرداخت. وی مدت مدیدی در ترکیه بوده است. در سال 59 1958 به تونس رفت و وظیفه طراحی یک

طرح اقتصادی 10 ساله را به عهده گرفت. وی در حال حاضر به دنبال استعفا از سازمان ملل است، و

مطمئن نیست که بالاخره در ایران خواهد ماند یا به شغل پیشین خود مراجعت خواهد کرد.

دکتر یگانه زبان انگلیسی و فرانسه را علاوه بر فارسی به خوبی صحبت می کند. وی همراه با چارلز

عیسوی، یک اقتصاددان آمریکائی، به طور مشترک کتاب «مسائل اقتصادی نفت خاورمیانه» را تألیف

کرد که در سال 1963 به چاپ رسید. همسر یگانه آمریکائی است. 10 مارس 1966 19/12/44

یگانه، محمد 2

زمان: 15 اوت 1969 24/5/48 - روز ملی کره جنوبی محرمانه

سفارت آمریکا، تهران

صورت مذاکرات شرکت کنندگان: پرویز رائین، آسوشیتدپرس جان ا. آرمیتاژ، رایزن سیاسی سفارت

موضوع: تغییرات کابینه

رائین گفت تغییرات کابینه شامل وزارتخانه های کشاورزی، کشور و آبادانی و مسکن، خیلی زودتر از

انتظار در این هفته صورت گرفت و فقط تا اندازه ای به شایعات اخیر در مورد تغییرات در افراد کابینه

مربوط بود. ظاهرا اختلافات جدی و مداومی بین نیک پی، وزیر سابق آبادانی و مسکن، و عطاءاللّه

خسروانی، وزیر سابق کشور بر سر برنامه های خانه سازی در روستاها وجود داشته است. این اختلافات

منجر به یک مواجهه شدید و تند بین این دو نفر در روز سه شنبه 2 اوت، در دفتر دستیار نخست وزیر و وزیر

ص: 821

مشاور، ناصر یگانه گردید. بحث بین این دو به قدری داغ شد که به گفته رائین این دو نزدیک بود منفجر

شوند و هر دو از دفتر یگانه اخراج شدند. علیرغم هشدار یگانه به آنها جهت حل و فصل مسائلشان بین

خود، دو وزیر دعوای دیگری در روز چهارشنبه، 13 اوت باهم داشتند. ماجرا بلافاصله به شاه گزارش شد

و او دستور تحقیقات و اقدام فوری داد. به گفته رائین، این دستور حداقل اندکی شانس به هویدا داد تا

بخشی از تغییرات مورد علاقه اش، بخصوص اخراج خسروانی، رقیب و منتقد خود را تحقق بخشد.

نیک پی، هر چند مورد علاقه هویدا بود، به علت ماهیت شرکتش در درگیری و همچنین ناخرسندی

وسیعی که از کار وی به عنوان وزیر به وجود آمده بود، بایستی کنار می رفت. هر چند هنوز کاملاً روشن

نیست، ولی به نظر می رسد زاهدی، به علت نیاز به جایگزینی سریع در این شغل با مسائلی نظیر آن، به

وزارت کشور بیاید، faute de mieux. هنوز معلوم نیست که زاهدی سمت و موضع بالاتری از سابق به

دست آورده باشد.

نشانه دیگری حاکی از این که این تغییرات به طور ناگهانی صورت گرفت، در عصر روز 14 اوت، بعد از

اعلام تغییرات در اخبار ساعت 2 در رادیو در بعدازظهر همان روز، توسط سیروس غنی به من داده شد.

غنی با قاطعیت گفت که یگانه از انتصابش در ظهر 13 اوت اطلاعی نداشت و غنی فکر می کرد او فقط کمی

قبل از این که به شاه معرفی شود از آن مطلع شده بود (ساعت 15:10 صبح روز 14 اوت).

تذکر: جالب توجه است که محمد یگانه، براساس معرفی به شاه، در جراید این گونه توصیف شده است

که اولویت خاصی برای ساختن خانه های روستایی قائل است، که شامل چند سری پروژههایی با هدف

ایجاد «قطبهای توسعه کشاورزی» جدید در استانهای مختلف می باشد.

یگانه، محمد 3

محمد یگانه خیلی محرمانه

دکتر یگانه پس از سالهای متمادی کنار گذاشته شدن به فعالیت های اجتماعی بازگشت. من این تصور

را ندارم که بیماری وی را مجبور به استعفا از وزارت نموده باشد، بلکه بیشتر به این علت بود که وی قابلیت

اداری زیادی در گرداندن برنامه های مربوط به احداث مسکن برای کشور از خود نشان نداد. وی شخصا

بسیار ساده صحبت می کند، فرد قدرتمندی نبوده، اما در واقع ذهن بسیار روشنی دارد. اولین بار در ژانویه

1974 بود که به او گفتم ایالات متحده از این که می بیند ایران به علت وضعیت اسفبار موازنه

پرداخت هایش متعاقب افزایش بهای نفت، وامهای بیشتری از بانک بین الملل عمران و توسعه دریافت

می دارد ناخشنود خواهد شد، او بود که زنگ خطر نتایج حاصل از اعلان شاه مبنی بر خرید یک میلیارد

دلار یا در آن حدود از تجهیزات امنیتی از سازمانهای بین المللی را در سطح وزارتخانه ها تا دربار به طور

رسمی به صدا در آورد. باوجود این که به عنوان یک اقتصاددان، به صورت گسترده ای مورد احترام است،

او را به عنوان یک فرد نوآور و بدعتگذار نمی شناسند.

18 مارس 1975 27/12/53 لهفلدت

ص: 822

یگانه، محمد 4

تاریخ: 30 مارس 1975 10/1/54 سرّی توزیع محدود

از: سفارت امریکا، تهران 2877 به: وزارت امورخارجه، واشنگتن، فوری

موضوع: مواضع کشور میزبان در قبال کنفرانس مصرف کننده / تولیدکننده

1 خلاصه: کارمند سفارت در 30 مارس به منظور مروری بر مواضع دولت ایران در رابطه با مواردی

که بایستی در کنفرانس مقدماتی و مذاکرات پس از آن مورد بحث قرار گیرند، با محمد یگانه مدیرکل بانک

مرکزی ایران و سرپرست هیئت اعزامی دولت ایران به کنفرانس مقدماتی 7 آوریل، ملاقات نمود. طبق

اظهارات یگانه، دولت ایران براساس اعلامیه رسمی اوپک، کنفرانس را به عنوان مذاکرات دو جانبه بین

کشورهای توسعه یافته و کشورهای کمتر توسعه یافته می داند، اما امیدوار است بتوان این موضوع را با

زیرکی از طریق روش های غیر مجادله آمیز مورد رسیدگی قرار دارد. مواضع ایران در مورد بسیاری از

مواد مذکور در دستور کار دوستانه می باشد. جالب ترین دیدگاه دولت ایران آن طور که یگانه اظهار می دارد

این است که در مذاکرات متعاقب کنفرانس بایستی با جدیت درباره حل مشکل تثبیت قیمت سایر مواد خام

«به صورتی که متضمن سود باشد»، مذاکره شود. به نظر می رسد دولت ایران در واقع دیدگاههای مشابه

الجزایریها را در این رابطه اتخاذ کرده اند. پایان خلاصه.

2 کارمند بخش نفت سفارت، براساس راهنمایی های تلگرام مرجع ب، صبح 30 مارس به منظور

بحث در مورد موضوعات مربوط به کنفرانس مقدماتی مصرف کننده تولیدکننده با یگانه، مدیرکل بانک

مرکزی ایران، ملاقات کرد. مطالب زیر براساس فرم درخواستی مذکور در پاراگراف 4 تلگرام مرجع ب

تهیه شده است:

الف موارد اجرائی: یگانه متذکر شد که دولت ایران تابع «مصوبه رسمی» اوپک که این کنفرانس را یک

کنفرانس دوجانبه بین کشورهای توسعه یافته و کمتر توسعه یافته اعلام کرده است، می باشد. وی

خاطرنشان کرد که هر تلاشی جهت هماهنگ کردن کشورهای مصرف کننده نفت از بین کشورهای توسعه

یافته و کمتر توسعه یافته، به منظور تحت فشار قراردادن اوپک، به هیچ وجه وسیله ای جهت حفظ جوّ

«همکاری و عدم مقابله» که لازمه موفقیت است، نخواهد بود. با این حال اظهار داشت که معتقد است به

منظور پرهیز از اظهارات اختلاف انگیز غیرضروری «ترتیبات بی طرفانه ای» مورد توافق قرار گیرد تا

نتایج کنفرانس را پیگیری نماید (وی به «کنفرانس بین المللی مشترک» به عنوان مثال اشاره کرد).

حاضرین: یگانه گفت دولت ایران در مورد ناظرین کنفرانس آتی انعطاف پذیر است. وی گفت «بعضی

از کشورها» در مورد افزایش تعداد کشورهای شرکت کننده تا سقف 17 کشور گفتگوهایی می کنند.

هنگامی که سؤال شد این پیشنهاد چه کشوری بود، وی پاسخ داد «تصور می کنم عربستان سعودی جزو

پیشنهاددهندگان بود.»

وی گفت از بین اعضای اوپک، الجزایر و عراق علاقه خاصی به شرکت در این کنفرانس دارند و ایران

نیز مایل است از آنها حمایت کند. وی تصور می کند که اگر قرار است سازمان بین المللی انرژی به عنوان

ناظر دعوت شود، اوپک نیز بخواهد با همان وضعیت در کنفرانس شرکت کرده و کشورهای کمتر توسعه

یافته نیز بخواهند سازمانهای دیگری مانند اونکتاد شامل این قضیه شوند. وی گفت ایران از این ایده که

مدعوین توسط سازمانهای محلی یا بین المللی دیگر نظیر کمیسیون اقتصادی در امور آسیا و خاور دور

ص: 823

(ECAFE)، کمیسیون اقتصادی در امور امریکای لاتین (ECLA)، گروه 77 و غیره تعیین شوند، حمایت

می کند. وی گفت در چنین مواردی، مدعوین به جای اینکه براثر انتخاب چند کشور کوچک بی اهمیت از

امتیازاتی برخوردار شوند، از اعتبار سازمانی متناسبی برخوردار خواهند بود. وی احساس می کند

کنفرانس با حضور 17 کشور و 3 سازمان بین المللی هنوز در حد قابل اداره می باشد، اما نبایستی اجازه داد

لیست (مدعوین م) بیش از آنچه که هست، افزایش یابد: «مسلما کنفرانسی متشکل از یک صد هیئت

نمایندگی کاری از پیش نخواهد برد.»

دستور کار: یگانه اظهار داشت دولت ایران در مورد جزئیات این کار فکر نکرده است، ولی گفت

شخصا روشی را ترجیح می دهد که براساس آن، کنفرانس کمیته هایی را به منظور مطالعه موارد مشخصی

نظیر نفت و انرژی، کمک ها و سرمایه گذاری ها، سایر کالاها و مواد خام، نظامی پولی و غیره تعیین نماید.

کارمند قسمت نفت سفارت گفت ظاهرا روش یگانه مشابه روشی است که سازمان بین المللی انرژی دنبال

می کند. مبنی بر اینکه کمیته های مختلف گزارشات و توصیه های خود را برای بحث بیشتر و تأیید در

اختیار هیئت رئیسه قرار دهند. یگانه به علامت توافق ظاهری سری تکان داد، اما تأکید کرد که این فقط

نظرات شخصی او است.

محل ریاست و تاریخ: یگانه اظهار داشت دولت ایران در این موارد انعطاف پذیر است و زیاد به آن

اهمیت نمی دهد. او به ژنو و پاریس به عنوان محل های ممکن اشاره نمود، ولی به جز اینکه محل بایستی به

نحو معقولی «بی طرف» باشد، هیچ تأکید خاص دیگری نداشت. وی همچنین ترجیح می دهد که ریاست

کنفرانس به نحوی «بی طرف» باشد، ولی هیچ پیشنهادی مطرح نکرد. در مورد تاریخ احساس می کند که

اجلاس بعدی باید ظرف حدود یک ماه پس از کنفرانس مقدماتی برگزار گردد.

ب موارد مصرف کنندگان: همان طور که در پاراگراف 3 تلگرام مرجع الف ذکر شده است نامه یگانه

خطاب به سفیر امریکا، توافق دولت ایران با مواد دستور کار که توسط سازمان بین المللی انرژی تعیین شده

است را اعلام می دارد. یگانه به طور کلی بر تمایل دولت ایران به رعایت «همکاری نزدیک» به همه موارد

مذکور، تأکید نمود. او ابتکار ایران در بیان توصیه هایی در زمینه کمک های چند جانبه، که با عکس العمل

مثبتی از جانب کشورها مواجه نشد، یادآوری کرد. او اشاره نمود که ایران موافقتنامه های همکاری با

بسیاری از کشورها امضاء کرده است و گفت ایران علاقه خاصی به کمک در حل مشکلات مربوط به مواد

غذایی و کودهای شیمیایی دارد. وی گفت سرمایه گذاریها و سیاست های ایران در زمینه کمک های خود به

نیازهای کشور مربوط می شوند: به عنوان مثال، ایران مایل است در زمینه تولید گوشت در استرالیا

سرمایه گذاری نماید، زیرا ایران به تأمین گوشت بیشتری نیاز دارد. (جهت اطلاع شما، سفارت استرالیا به

ما گفت یک قرارداد مشترک 50 50 بین دولت ایران و دولت استرالیا قبلاً به امضا رسیده است. این پروژه

مستلزم 26 میلیون دلار سرمایه بوده و برای پرورش گوسفند و صدور به ایران است.) سرمایه گذاری ایران

در کروپ به علت تمایل به کسب تکنولوژی بود و سرمایه گذاری در شرکت پان آمریکن (که به عنوان یک

سرمایه تلف شده از آن یاد کرد) به منظور کمک به توسعه شرکت هواپیمایی ملی ایران صورت گرفت. او

گفت برای این منوال می خواهیم برای توسعه صنعت سنگ آهن و بوکسیت که مورد نیاز ایران است، به

هندوستان کمک کنیم. وی اشاره کرد همان طور که از خرید راکتورهای هسته ای و سرمایه گذاری در

شرکت اورودیف (Eurodif) مشخص است، ایران به سرمایه گذاری در زمینه منابع انرژی جایگزین علاقه

ص: 824

دارد. وی گفت ایران همچنین در پی امکانات سرمایه گذاری در زمینه انرژی جایگزین خارجی بوده و به

صورت خاصی به مشارکت در توسعه انرژی خورشیدی علاقه مند می باشد. وی گفت: مواضع ایران در

قبال موضوعاتی نظیر وضع نفت و انرژی جهانی، امنیت منابع تأمین، بازار و قیمت، همان طور که بارها

اعلام شده عبارت است از: نفت یک منبع رو به پایان است و بایستی حفظ شود، لذا قیمت آن بایستی در

«سطح مناسبی» نگهداشته شود. ایران در این رابطه از صمیم قلب از اقدامات اخیر مصرف کنندگان در

جهت ذخیره سازی نفت و حمایت از توسعه منابع جایگزین پشتیبانی می کند. یگانه گفت: ایران همچنان از

ایده قیمت گذاری نفت حمایت می کند، «همان طور که تمامی اعضای اوپک نیز بدون استثناء این کار را

می کنند».

ایران معتقد است اوپک بایستی نفت را فقط در حد «نیاز» مصرف کنندگان برای آنها تضمین نماید نه

بیشتر، ایران هر دو ایده تحت نفوذ در آوردن تولید توسط تولیدکنندگان (مانند توقیف کشتی ها در بنادر) یا

توسط شرکت های نفتی که ممکن است باتوجه به شرایط اخیر در ابوظبی تلاش نمایند قیمت ها را کاهش

داده یا به وحدت اوپک صدمه بزنند را رد می کند. از دیدگاه ایران عرضه و تقاضای نفت باید متوازن باشد،

به صورتی که هیچ کمبودی برای مصرف کنندگان ایجاد نشود، اما نفت اضافی نیز فشاری جهت کاهش

قیمت به وجود نیاورد. کارمند نفتی سفارت در رابطه با سرمایه گذاریهای اقتصادی، مسافرت کیسی،

رئیس بانک صادرات و واردات، را یادآوری کرد و گفت بانک صادرات به دولت ایران خاطرنشان کرده

است که چندین پروژه کاملاً بررسی شده و اقتصادی را در دست دارد که سرمایه ای برای تأمین مالی آن

وجود ندارد.

یگانه گفت همکاری بین اوپک و بانک صادرات و واردات یا بین اوپک و بانک بین المللی عمران و

توسعه در تأمین مالی چنین پروژه هایی بهترین نوع همکاری می باشد، ولی خاطرنشان ساخت که بیشترین

منافع را کشورهایی با مازاد درآمد زیاد بخصوص عربستان سعودی و کویت خواهند برد. او گفت: نفوذ

دولت امریکا در عربستان سعودی بسیار مهم است و توصیه نمود که ما باید تلاش نماییم تا آنها به این نوع

از همکاریهای بین المللی بیشتر علاقمند شوند. وی از دولت عربستان به عنوان «بیش از حد خودگرا که

فقط به منافع اعراب در مرحله اول و سپس در رابطه با مسلمین توجه دارد»، یاد کرد.

ج یگانه گفت گرچه اختلاف نظرهایی در دولت ایران وجود دارد، ولی دولت قویا احساس می کند مسئله

سایر مواد خام بایستی به طور جدی در کنفرانس بعدی مورد توجه قرار گیرد. نظر وی این است که

کنفرانس بایستی بدنبال یافتن راههایی برای تثبیت بهای کالاها در حدود «سطحی که متضمن سود باشد»

برآید. وی اظهار داشت هدف این خواهد بود تا به جای تثبیت قیمت در سطح معینی، راههایی جهت

کاهش تورم کوتاه مدت در بهای مواد خام به دست آید. وی اشاره کرد که هم اکنون همکار مصری وی (از

ایران م) بازدید می کند و اظهار داشت مصریها نگران هستند، زیرا بهای پنبه اخیرا 50 درصد کاهش

داشته است. یگانه گفت: چنین کشورهای فقیری نمی توانند در این شرایط برنامه ریزی کنند. کارمند نفتی

سفارت متذکر شد که بسیار بعید به نظر می رسد که دولت امریکا بتواند تأیید کنگره در مورد هر نوع

توافقنامه بین المللی که شامل عبارتی مبنی بر «تثبیت» بهای تعداد بسیاری از کالاها باشد را کسب نماید.

یگانه یادآور شد که دولت آمریکا بیش از سایرین در زمینه مداخله در بازار بسیاری از کالاها به منظور

تثبیت بهای آنها، تجربه اندوخته است. وی به سیاست کشاورزی امریکا در طول اکثر سالهای قرن حاضر

ص: 825

اشاره کرد و گفت یکی از اهداف و اثرات حمایت از قیمت ها «برقراری تعادل در درآمدهای مناطق شهری

و روستایی» بوده است. وی تصور می کند بحث تثبیت بهای مواد خام، احتمالاً از طریق همان روشها

(حمایت از قیمت ها، ذخیره سازی و غیره...) به دنبال همان اهداف است. یگانه در عین حال پذیرفت که

مواد خام به صورت یک مشکل درآمده است و دولت ایران نمی خواهد مذاکرات بعدی به بهانه مجادله در

مورد این موضوع، منحل گردد.

با این حال وی حدس می زند که کشورهای کمتر توسعه یافته قطعا خواهان بحث در مورد مواد خام

خواهند بود، برداشت کارمند نفتی سفارت این بود که یگانه احساس می کند استفاده از «کمیته مطالعاتی»

فوق الذکر، احتمالاً بن بست موجود در مورد مواد خام را برطرف خواهد نمود. یگانه گفت به هر حال این

موضوع مورد علاقه کشورهای کمتر توسعه یافته است و یک کنفرانس متعادل و مناسب بایستی به آن

بپردازد و بایستی به علائق طرفین رسیدگی گردد. یگانه بار دیگر علیه هر تلاشی جهت تشکیل جبهه متحد

کشورهای کمتر توسعه یافته و کشورهای توسعه یافته به منظور تحت فشار قرار دادن اوپک، هشدار داد.

وی گفت این کار اقدام ناشایستی است و به روحیه مورد نیاز برای همکاری صدمه می زند.

یگانه با تکرار مجدد حمایت ایران از تعیین شاخص قیمت نفت اظهار داش امکان «تعیین «شاخص به

صورت تدریجی» در خود اوپک مطرح شده، اما به صورت رسمی مورد پذیرش قرار نگرفته است. در

مورد «حالت مقابله ای»، یگانه با تأکید بسیار اظهار داشت که بیانات اخیر فورد، رئیس جمهور و کیسینجر

وزیر امورخارجه (در مورد احتمال اقدام نظامی)، احساس ناخوشایند شدید و صدمات جدی برای جو

همکاری، ایجاد کرده است. با این حال با لحنی نگران اضافه کرد که در مورد ایران چنین نیست، بلکه «در

بین اعراب» است. وی گفت، برعکس وی در اجلاس اخیر اوپک و در تماس با سایر رابطین ایران حداکثر

تلاش خود را برای آرام کردن و تسکین اعراب به کار برده است تا اطمینان دهد که بیانیه جدی نبوده و

جای نگرانی ندارد.

د انتظارات و استراتژی عمومی: یگانه اظهار امیدواری کرد که اگر مذاکرات آتی موفقیت آمیز باشند،

ممکن است به انجام ملاقات های جداگانه با کشورهای شرکت کننده مبادرت ورزند. به نظر می رسید که

وی «موفقیت» را به صورت نوعی «اعلامیه مشترک» یا «توافق اصولی» در مورد مسائلی نظیر امنیت

تدارکات، مدیریت عدم موازنه های مالی بین المللی و غیره می داند، اما در مورد این که مذاکرات به یک

موافقتنامه رسمی بین المللی یا توافق در مورد معاهده ای بینجامد، اظهار تردید کرد.

3 یگانه گفت هیئت اعزامی ایران به کنفرانس مقدماتی شامل خودش دکتر رشیدی، که مشاور

آموزگار، نماینده دولت ایران در اوپک است، حسن ایزدی، رئیس اداره بازاریابی بین المللی شرکت نفت،

دکتر ح. الف. موحد، وکیل و هماهنگ کننده موافقت نامه های بین المللی شرکت نفت، آقای قره داغی پور،

متخصص بانک مرکزی در زمینه سازمان های بین المللی و تحرکات بین المللی در سرمایه گذاری ها و یک

نماینده از وزارت خارجه که احتمالاً از سفارت ایران در پاریس خواهد آمد، می باشد. هلمز

ص: 826

یگانه، محمد 5

تاریخ: 3 آوریل 1975 14/1/54 سرّی توزیع محدود

از: سفارت آمریکا، تهران 2997 به: وزارت امورخارجه، واشنگتن، فوری

مراجع: الف) وزارت خارجه 73868، ب) وزارت خارجه 73748، ج) تهران 2877، د) تهران 2847

موضوع: کنفرانس مقدماتی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان

1 انتظار می رود شاه در 3 آوریل از جزیره کیش به تهران بازگردد و یگانه بعدازظهر سوم آوریل به

پاریس عزیمت نماید تا در گردهمایی مقدماتی اوپک و هیئت های نمایندگی کشورهای کمتر توسعه یافته

که در 4 آوریل آغاز می شود، شرکت جوید. بنابراین امکان ندارد تا قبل از عزیمت یگانه، موضع را (مرجع

الف) با شاه در میان بگذاریم.

2 کاردار، یگانه را صبح سوم آوریل ملاقات نمود و نامه ای در رابطه با تلگرام مرجع ب و یادداشت

کوچکی براساس تلگرام مرجع الف به وی داد. یگانه پس از اینکه هر دو نامه را با دقت مطالعه کرد، گفت به

نظر می رسد دولت ایران و دولت آمریکا در تمام موارد به استثنای دستور کار کنفرانس با یکدیگر توافق

دارند. وی در رابطه با نوع کنفرانسی که انتظار می رود، تشکیل شود، اظهار داشت که بحث در مورد مواد

خام از مسائل اساسی می باشد. یگانه بر توافق با دیدگاههای دولت امریکا مبنی براینکه نباید اجازه داد این

مشکل کنفرانس را دچار اختلال کند، تأکید کرده و به طور مشخص تری پیشنهاد خود را (مرجع ج) تکرار

نمود و گفت در عین حالی که «مواد خام» بایستی مطرح شود، شاید بتوان با پروراندن آن به همراه

موضوعاتی نظیر اصلاحات پولی (مرجع ج) در کمیته های مطالعاتی مانع از رکود کار کنفرانس شد. یگانه

با مرور سایر موارد کلاً با هدف دولت امریکا مبنی بر پرهیز از قطبی شدن کنفرانس موافقت داشت، اما

اظهار نمود که تحولات سال گذشته شاهد گرایشات شدیدی در جهت «دو قطبی» شدن بوده است اقدامات

سازمان بین المللی انرژی در این جهت بود که بسیاری در فکر مواجهه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان

باشند و سایر نیروها در پی ایده کنفرانس کشورهای توسعه یافته برآیند. یگانه با دیدگاه دولت امریکا در

مورد ریاست کنفرانس موافق بود، ولی گفت در عین حالی که بهتر است بحث در مورد ریاست در کنفرانس

مقدماتی صورت گیرد، اما تصمیم گیری نهایی در این باره را بایستی به عهده کنفرانس رسمی بزرگتر

گذاشت (وی گفت بالاخره باید مسئله ای برای آنها باقی گذاشت که در مورد آن تصمیم بگیرند).

3 در مورد سؤال مطرح شده در پاراگراف 1 ه از تلگرام مرجع ب، لطفا برای آگاهی از تمایل شاه در

زمینه گنجاندن بحث مواد خام به تلگرامهای تهران 2216 و 2016 مراجعه کنید. دیدگاههای مشابهی نیز

توسط آموزگار به رابینسون، معاون وزیر، گفته شده است. مشخص است که دولت ایران تا حدی بین تمایل

به اینکه کنفرانس به نتیجه ای برسد و تمایل به حفظ موضع سیاسی مناسب گیر کرده است. هدف یگانه

آن طور که اظهار داشت عبارت است از تلاش برای کمک در ایجاد مصالحه ای که تضمین کننده هر دو

هدف باشد.

4 هیئت اعزامی ایالات متحده می تواند از طریق آقای پرویز ذوالعین در سفارت ایران در پاریس با

یگانه تماس بگیرند. یگانه باتوجه به تجربیاتش به عنوان نمایندگی ایران در بانک بین المللی عمران و

توسعه و سایر نهادهای بین المللی، احتمالاً به عنوان رئیس هیئت نمایندگی دولت ایران انتخاب خواهد

شد. در دولت ایران نیز در سطح پایین تر از وزیر برای چنین کنفرانس هایی خلاء سازمانی وجود دارد:

ص: 827

شرکت ملی نفت ایران در زمینه این گونه دیپلماسی ها هیچ تجربه ای ندارد، تنها از نفت سر در می آورد، اما

در زمینه کمک ها، عمران، امور مالی، مواد خام و غیره اطلاعات اندکی دارد. بانک مرکزی که در تمامی این

زمینه ها منجمله نفت تا حدی ذینفع است از نظر ما در این رابطه یک انتخاب منطقی می باشد. خود یگانه

انگلیسی را بسیار خوب می داند و همسرش یک امریکائی (از اهالی نیویورک) است. وی تا حدی خجالتی

و گوشه گیر ولی شخص مصممی است. او با ملایمت صحبت می کند. و باهوش و خوش برخورد است. او به

اصول و نکات خاص اهمیت می دهد و از کلی بافی بیزار و رویگردان است. تنها یک راه عملی برای نزدیک

شدن به وی وجود دارد: توسل به روحیه صادقانه و دوستی متقابل. ما فکر می کنیم هیئت اعزامی ایالات

متحده یگانه را فرد قابل قبولی برای کار کردن بیابد. هلمز

یگانه، محمد 6

محمد یگانه رئیس بانک مرکزی خیلی محرمانه

عنوان خطاب: آقای یگانه

محمد یگانه، 52 ساله، در 12 اوت 1973 رئیس کل بانک مرکزی ایران شد. وی یکی از برجسته ترین

اقتصاددانان ایران است و به عنوان یک تکنوکرات شایسته است مشهور می باشد او طرفدار آمریکا است و

با مقامات ایالات متحده رفتاری دوستانه و مددکارانه داشته است.

یگانه دارای مدرک لیسانس حقوق و اقتصاد از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترا از دانشگاه کلمبیا

است. از سال 1949 تا 1964 وی کارمند دبیرخانه سازمان ملل متحد بود و در مورد توسعه اقتصادی

کشورهای خاورمیانه کار می کرد (در طول سال 59 1958، وی در تونس مشغول تنظیم یک طرح ده

ساله بود). از 1964 تا 1969 وی معاون وزیر دارایی در امر تحقیقات و برنامه ریزی شد و همزمان با آن

به عنوان مدیرعامل مرکز تحقیقات توسعه صنعتی و تجاری خدمت می کرد. از 1969 تا 1970، که

ناراحتی جسمی او را وادار به استعفا کرد، وزیر آبادانی و مسکن بود. از ژوئن 1970 تا ژوئن 1971، یگانه

به عنوان مشاور مخصوص اقتصادی نخست وزیر امیرعباس هویدا، خدمت نمود. در ژوئن 1971، وی

جایگزین مدیر بانک بین المللی عمران و توسعه شد. او عضو و معاون رئیس، بر هیئت های اعزامی ایران در

اجلاس های کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD)، سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل

(UNIDO) و کمیسیون اقتصادی آسیا و خاورمیانه (سازمان ملل) (ECAFE) ریاست داشته است. در

سپتامبر 1974، در اجلاس بانک بین المللی پول در واشنگتن و در ژوئن 1975 در کنفرانس وزرای اوپک

در لیبرویل شرکت نمود.

یگانه فردی باهوش، سخت کار و با قدرت فکری قوی است. هویدا او را فعال و پویا توصیف نموده

است. وی به خوبی انگلیسی و فرانسه صحبت می کند و بیش از ده کتاب در زمینه اقتصاد نوشته است. وی

با یک امریکائی ازدواج نموده و دارای سه پسر است. 9 اکتبر 1975 17/7/54

یگانه، محمد 7

خیلی محرمانه

محمد یگانه، وزیر مشاور در امور اقتصادی در بسیاری از کنفرانس ها و اجلاس های بین المللی،

ص: 828

منجمله سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک، کنفرانس همکاریهای اقتصادی بین المللی (CIEC)،

بانک بین المللی پول (IMF)، بانک جهانی و سازمان ملل متحد، به عنوان نماینده ایران شرکت نموده است.

او در مورد همکاریهای اقتصادی بین المللی مستقیما به شاه گزارش می دهد و به نظر می رسد اختیارات

گسترده ای در مذاکرات به وی داده شده باشد. او روش میانه روانه ای را در پیش گرفته است، در مواقع

ضروری از در صلح در می آید و در غیر این صورت بی تعارف و صریح است. یگانه به آرامی صحبت

می کند، مهربان است و حالت تقریبا مردد وی تحت الشعاع هوش زیاد و درک دقیق او از مسائل قرار دارد.

یگانه که از نظر آموزشی یک اقتصاددان و بانکدار است، به عنوان مدیرکل بانک مرکزی، وزیر آبادانی و

مسکن و به عنوان معاون وزیر در وزارت دارایی، قبل از انتصاب به مقام وزیر مشاور در اکتبر 1975،

خدمت کرده است. یگانه همیشه با مقامات سفارت صمیمی و خوش برخورد و رفتاری مددکارانه داشته

است.

یگانه در 1923 در زنجان متولد شد و از دانشگاه تهران در رشته حقوق و اقتصاد فارغ التحصیل شد،

سپس به دانشگاه کلمبیا و بعد از آن به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی رفت. او از سال 1946 تا 1964 در

ایالات متحده زندگی کرد و به عنوان کارمند در دبیرخانه سازمان ملل از 1949 تا 1964 خدمت نمود. او

با یک آمریکائی ازدواج نموده است و سه پسر دارد که دوتای آنها در ایالات متحده متولد شده اند.

آوریل 1977 فروردین 1356

یگانه، محمد 8

محمد یگانه وزیر مشاور (از اکتبر 1975)

عنوان خطاب: آقای وزیر

محمد یگانه، یکی از برجسته ترین اقتصاددانان ایرانی و رفع کننده مشکلات شاه در زمینه امور

اقتصادی مالی است، در حال حاضر، او بیشترین وقت خود را صرف موضوعات مربوط به کنفرانس

همکاری های بین المللی اقتصادی (CIEC) می کند. یگانه طرفدار آمریکا است و با مقامات آمریکائی

رفتاری دوستانه و مددکارانه داشته است. می توان روی او در زمینه کار سودمندانه با نمایندگان ایالات

متحده در تلاش هایشان برای خنثی کردن کوشش های دولت های تندرو (مثلاً الجزایر) جهت ایجاد

مشکل در کنفرانس، حساب کرد. او هرگز حتی یک میلی متر از دستوراتی که شاه به وی می دهد پس و

پیش نخواهد رفت، هر چند اگر دستور در همان لحظه داده شده باشد، و او یکی از حامیان قوی آن مواردی

از کنفرانس CIEC خواهد بود که به خواسته قبلی شاه نزدیک باشند.

یگانه به عنوان یک تکنوکرات شایسته، شهرت محرزی دارد. او دارای مدرک لیسانس حقوق و اقتصاد

از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترای اقتصاد از دانشگاه کلمبیا است. او به عنوان معاون رئیس

هیئت های اعزامی ایران در اجلاس های کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، سازمان توسعه صنعتی

سازمان ملل، کمیسیون اقتصادی آسیا و خاور دور، بانک بین المللی پول و بانک بین المللی عمران و

توسعه، اوپک و کنفرانس همکاریهای بین المللی اقتصادی ریاست داشته یا خدمت کرده است. در اوایل

خدمتش یگانه در دبیرخانه سازمان ملل متحد (64 1946) کار کرده سپس معاون وزیر دارایی در امر

تحقیقات و برنامه ریزی، وزیر آبادانی و مسکن و مشاور مخصوص اقتصادی نخست وزیر (71 1970)

ص: 829

شد. او در این اواخر به عنوان جایگزین قائم مقام بانک بین المللی عمران و توسعه (72 1971)،

مدیرعامل بانک بین المللی پول (73 1972) و مدیرکل بانک مرکزی ایران خدمت کرده است.

یگانه، 54 ساله باهوش، سخت کار و دارای رفتاری متواضعانه است. او به تنیس، شطرنج و پیاده روی

علاقه مند می باشد. یگانه به خوبی انگلیسی و فرانسه صحبت می کند و بیش از 10 کتاب در زمینه امور

اقتصادی نوشته است. وی با یک زن آمریکائی ازدواج کرده است و دارای سه پسر است.

23 می 1977 2/3/56

یگانه، محمد 9

محمد یگانه وزیر اقتصادی و دارایی (از نوامبر 1977)

عنوان خطاب: آقای وزیر

محمد یگانه یک اقتصاددان برجسته و تکنوکرات لایق است و مقام فعلی را در جریان تغییرات کابینه

پس از مرگ منوچهر اقبال، رئیس شرکت ملی نفت ایران به دست آورد (هوشنگ انصاری جایگزین اقبال

شد و یگانه به جای انصاری نشست). او قبلاً از اکتبر 1975، به عنوان وزیر مشاور و در این اواخر، از اوت

1977، به عنوان سرپرست سازمان برنامه و بودجه خدمت کرده بود.

یگانه دارای لیسانس حقوق و اقتصاد از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترای اقتصاد از دانشگاه

کلمبیا می باشد. از سال 1949 تا 1964، وی در دبیرخانه سازمان ملل کار کرد. در دهه 1970، وی به

نحوی موفقیت آمیز به عنوان وزیر آبادانی و مسکن، مشاور اقتصادی ویژه نخست وزیر، جانشین مدیر

اجرائی (قائم مقام) بانک بین المللی عمران و نوسازی، قائم مقام صندوق بین المللی پول و مدیرکل بانک

مرکزی ایران، خدمت کرد.

یگانه، 54 ساله، فردی زیرک، سخت کوش و فروتن است. او علاقه مند به بازی تنیس، شطرنج و

پیاده روی است. وزیر فرانسه و انگلیسی را به خوبی صحبت می کند. او کتابهای زیادی در زمینه اقتصاد

نوشته است. وی با یک آمریکائی ازدواج کرده است و سه پسر دارد.

15 دسامبر 1977 24/9/56

یگانه، محمد 10

محمد یگانه وزیر اقتصادی و دارایی (از نوامبر 1977) خیلی محرمانه

عنوان خطاب: آقای وزیر

محمد یگانه یک اقتصاددان برجسته است و اعتبار زیادی به عنوان یک تکنوکرات لایق و باهوش

دارد، ولی به عنوان وزیر امور اقتصادی، انتظار نمی رود که نقش مهم یک سیاستگذار را ایفا کند. وی اصولاً

به عنوان فردی هماهنگ کننده، جهت حصول اطمینان از این که دولت به طور مؤثر خواسته های شاه را

پیاده می کند و کابینه مجری خط مشی و سیاست است و نه تنظیم کننده آن، عمل می نماید. در حالی که

برخی از وزرای فعال تر سیاست هایی را پیشنهاد می کنند، فروتنی و شیوه تقریبا مردد وی اشاره براین دارد

که وی از این کار اجتناب می کند. در ترمیم کابینه در اوت 1978، وی در سمت خود ابقاء شد.

وزیر 55 ساله، دارای لیسانس حقوق و اقتصاد از دانشگاه تهران و فوق لیسانس و دکترای اقتصاد از

ص: 830

دانشگاه کلمبیا است. او تجربه گسترده ای در امور مالی دارد. او در دهه 1970 مشاور ویژه اقتصادی

نخست وزیر، جانشین قائم مقام بانک بین المللی عمران و نوسازی، قائم مقام صندوق بین المللی پول و

مدیرکل بانک مرکزی ایران بود. قبل از وزیر شدن، او از اکتبر 1975، به عنوان وزیر مشاور و در این اواخر،

از اوت 1977، به عنوان سرپرست سازمان برنامه و بودجه، خدمت کرده بود. به عنوان وزیر مشاور، وی

مشکلات مالی و اقتصادی را برای شاه حل می کرد، کاری که وی ممکن است در موقعیت فعلی نیز انجام

بدهد. طبق اظهار برخی از مقامات ارشد دولت ایران، وی در سازمان برنامه و بودجه خوب عمل نکرد.

یگانه در مذاکرات روش میانه روانه ای را در پیش گرفته است. در مواقع ضروری از در صلح در می آید

و در غیر آن بی تعارف و رک است. او همیشه با مقامات سفارت ایالات متحده صمیمی، خوش برخورد

بوده و رفتاری مددکارانه داشته است. وی به خوبی فرانسه و انگلیسی صحبت می کند.

18 اکتبر 1978 26/7/57

یگانه، محمد 11

تاریخ: 1 نوامبر 1978 10/8/57 خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا، کویت 5894 به: وزارت امورخارجه، واشنگتن

جهت اطلاع: سفارت آمریکا، تهران

موضوع: ملاقات کوپر (معاون وزیر) با یگانه

در مذاکرات من با یگانه، وزیر دارایی ایران، در 30 اکتبر، بیشتر وقت مذاکره به برداشت های وی از

اوضاع سیاسی در ایران که منبع آشکار ناراحتی وی بود، اختصاص یافت. او از این که دولت با

«تقاضاهای» بسیار زیاد اعتصابیون محاصره شده بود، بسیار متأسف بود و گفت پایان روشنی برای

آشوب های فعلی، به غیر از روی کار آمدن یک دولت نظامی یا یک کودتای دست چپی بسیار سازمان

یافته، نظیر آنچه در افغانستان اتفاق افتاد، وجود ندارد. هر دو امکان بشدت وی را متأسف کرده بود.