گروه نرم افزاری آسمان

ادامه ناآرامی کارگری در ایران






سند شماره 96

استفاده اداری محدود12 اکتبر 1978 20 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 9950به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

مرجع: تهران 9789

موضوع: ادامه ناآرامی کارگری در ایران

1 خلاصه: اعتصابات در ایران همچنان گسترش می یابد. 30 هزار کارگر روز نهم اکتبر

ص: 199

در ذوب آهن آریامهر در اصفهان دست به اعتصاب زدند. روز دهم اکتبر کارگران مجتمع مس سرچشمه و مجتمع صنعتی بهشهر اعتصاب کردند. در همین روز حدود دو هزار کارگر در کارخانه تراکتورسازی تبریز دست از کار کشیدند. در یازدهم اکتبر کارکنان روزنامه های فارسی و انگلیسی زبان در تهران اعتصاب کردند. گزارش شده اعتصاب آنها در اعتراض به وجود سانسور در حکومت نظامی بوده است. توقف کار در راه آهن دولتی ادامه دارد، تلویزیون ملی ایران در اعتصاب به سر می برد، و کارمندان چندین وزارتخانه هنوز بر سر کارهایشان بازنگشته اند. بیمارستانهای تهران مواجه با توقف کار هستند. در سراسر ایران کارکنان تعاونیهای شهری، صندوق تأمین اجتماعی، پست، سازمان آب و برق و کارکنان تعاونیهای شرکت ملی نفت ایران (NIOC) هنوز در اعتصاب بسر می برند. برخلاف اکثریت اعتصابها، فعالیتهای معلمان و دانش آموزان به نظر می رسد بیشتر انگیزه های سیاسی دارند. حداقل بخشی از نارضایتی کارگری به نظر می رسد اکنون متوجه کارکنان اتباع بیگانه در ایران است. دولت تاکنون به نظر نمی رسد با روش هماهنگ با اعتصابات برخورد کرده باشد همچنین اعتصابات به شرکتهای بخش خصوصی سرایت کرده است. پایان خلاصه.

2 به نوشته جراید 30000 کارگر مجمتع ذوب آهن آریامهر در اصفهان در نهم اکتبر دست به اعتصاب زدند و درخواست کردند تقاضای 25 ماده ای آنها از سوی مدیریت تصویب گردد. ما تاکنون فهرست مشخصی از تقاضاها دریافت نکرده ایم اما گزارشات رسانه ها حاکی است کارگران بر عزل رؤسای برگزیده اداره تأکید می ورزند. اعتصابیون به خیابانهای اصفهان رفته و پلاکارد به دست گرفته و شعار می دادند، اما گزارش شده تظاهرات با آرامش برگزار گردید. نیروهای حکومت نظامی اکنون از مجتمع تخلیه شده حفاظت می کنند.

3 دو هزار کارگر از مجتمع مس سرچشمه و سه هزار تن دیگر از مجتمع صنعتی بهشهر روز دهم اکتبر دست به اعتصاب زدند. تقاضاهای کارگران شامل کمک هزینه بیشتر و افزایش پوشش بیمه درمانی است. همچنین گزارشات مطبوعاتی حاکی است که 1700 نفر از کارگران کارخانه تراکتورسازی تبریز در اعتراض به کم بودن میزان حقوق خود و شرایط بد کاری اعتصاب کردند. آنها همچنین درخواست کرده اند که دولت در تلاشهای آنها جهت سازماندهی اتحادیه های تجاری دخالت ننماید.

4 روزنامه های اصلی تهران در صبح روز 12 اکتبر اعتصاب کردند. در حالیکه کارمندان روزنامه ها به منظور افزایش حقوق و شرایط بهتر کاری اخیراً تهدید به اعتصاب کرده اند، این تعطیلی گسترده پاسخی بود به بخشی از قوانین حکومت نظامی برای ایجاد دوباره مقررات سانسور شدید در مطبوعات محلی. ژنرال اویسی فرماندار نظامی تهران احتمالاً به واسطه نحوه انعکاس ناآرامیهای اخیر کارگری در کشور و شاید توجه زیاد رسانه ها به آیت الله خمینی در روزهای اخیر عصبانی شده و سانسورچیهایی را به دو مطبوعه بزرگ در تهران یعنی کیهان و اطلاعات اعزام کرده است این دو مؤسسه به جای ارائه مطالب خویش به دولت جهت تأیید،

ص: 200

اعتصاب کردند و دیگر روزنامه های شهر من باب همدردی با آنان اعتصاب نمودند. اما اکنون اطلاعاتی درباره چگونگی مذاکرات میان مقامات و کارکنان روزنامه نداریم.

5 مقاله ای در دهم اکتبر در روزنامه تهران ژورنال چاپ شد که در آن خبر اعلام شده از طریق رادیو مبنی بر خاتمه اعتصاب 30000 نفر از کارکنان راه آهن تکذیب شد و عنوان گردید که اعتصاب ادامه دارد. بنابر این گزارش کارگران مدعی اند که طی روزهای اخیر فقط 2 قطار از 15 قطار طبق برنامه از تهران حرکت کرده اند و اینکه این دو قطار هم با تهدید نیروهای امنیتی هنگامی که به خشونت متوسل شدند، راه اندازی شدند. گزارشات جراید درباره خاتمه اعتصاب سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران در نهم اکتبر غلط از آب درآمد.

اینک گزارشات خبری حاکی است که به استثنای کارمندان واحد مرکزی خبر بقیه کارکنان تلویزیون ملی ایران علیرغم قولهای رضا عاملی وزیر اطلاعات مبنی بر پذیرفته شدن تقاضاهای اعتصابیون در کابینه، تصمیم به ادامه اعتصاب گرفته اند.

6 کارمندان دولتی وزارتخانه های دارایی، بازرگانی، دادگستری و سازمان برنامه و بودجه و حداقل بخشی از کارمندان دیگر وزارتخانه ها به اعتصاب خود ادامه می دهند. گزارشهای روزنامه ها به نقل از یک کارمند وزارت بازرگانی حاکی است که کارمندان دولت تا موافقت مدیریت با افزایش صددرصدی حقوقها به اعتصاب خود ادامه خواهند داد. این کارمند افزود کارمندان دولت همچنین تقاضا دارند از حق تأسیس اتحادیه کارمندان دولت برخوردار شوند تا فعالیتهای کلیه کارکنان وزارتخانه ها و سازمانهای مربوطه را هماهنگ سازند.

7 بیمارستانهای تهران تحت پوشش وزارت بهداشت با توقف کار مواجه اند. کارمندان خواستار افزایش صددرصدی حقوق خود بوده و عنوان می کنند که کمک هزینه ها بایستی تا سطح مزایای مربوط به کارکنان خارجی بالا برود. گزارشات مطبوعات حاکی است کارکنان بیمارستانها همچنین تأکید دارند که ساعات کار آنها در هفته به 36 ساعت تقلیل یابد و اینکه از اضافه کاری و تعطیلات روزانه بهتری برخوردار شوند. اعتصاب در بیمارستانها ابتدا منحصر به تهران بود اما طبق گزارش به چندین شهر در استانها سرایت کرده است. گزارشات تأیید نشده روزنامه های 11 اکتبر حکایت از آن دارد که دکترها و کارمندانی که تحت پوشش وزارت بهداشت هستند موافقت کردند در پاسخ به درخواست انسان دوستانه دکتر محمدحسن مرشد وزیر جدید بهداشت و درمان به اعتصاب خود پایان دهند.

8 در سرتاسر ایران گروه زیادی از تعاونیهای شهری کارگری، معلمین، دانش آموزان، کارگران صندوق تأمین اجتماعی، کارمندان پست، کارگران سازمان آب و برق، کارکنان تعاونیهای مختلف NIOC همچنان در اعتصاب بسر می برند. بنا به گزارشهای رسانه ها تقاضاها عموماً شامل افزایش حقوق و اضافه کاری، دریافت وامهای بهتری جهت مسکن و خاتمه دادن به سیستمهای تبعیض آمیز که ادعا می شود در بیشتر سازمانها و وزارتخانه ها به اجرا درمی آید، می گردد. همچنان که انتظار می رفت، در حالیکه اکثر اعتصابها انگیزه های اقتصادی داشتند،

ص: 201

اعتصاب معلمان و دانش آموزان بیشتر جنبه سیاسی دارد. گروهی از اهل دانش طی نامه ای به مطبوعات در تاریخ نهم اکتبر اعلام کردند که معلمان دیگر تحت تأثیر اعمال فشار جهت نشان دادن حمایت از سیاستهای دولت قرار نخواهند گرفت.

آنها همچنین خواهان «اعاده حیثیت» از معلمان و دانش آموزانی هستند که در آشوبهای اخیر نسبت به آنها «هتک حرمت» شده است و اینکه کلیه معلمان و دانش آموزان دستگیر شده سریعاًآزاد گردند و به آنها اجازه بازگشایی یک مرکز برای دفاع از حقوق معلمین داده شود.

9 حداقل بخشی از نارضایتی کارگری اکنون به نظر می رسد به سمت کارکنان بیگانه هدف گیری شده است. گزارش می شود از جمله تقاضاهای کارکنان دولت، شامل اخراج متخصصین و مشاوران خارجی است که به گفته اعتصابیون حقوقهای بیشتری دریافت می دارند و از نفوذ بیشتری در مقایسه با همتاهای بومی خود برخوردارند. گزارشهای مطبوعاتی حاکی است امیرپرویز وزیر امور کشاورزی و روستایی طی ملاقات اخیر با کارمندان ناراضی، ناگزیر شد به این مسئله پاسخ دهد و اظهار داشت هیچ مشاور خارجی در این وزارتخانه حقوق بالایی که غیرموجه باشد دریافت نمی کند. به گزارش رسیده مدیران سندیکای کارگران شرکت مهندسی فیروز در ملاقات دهم اکتبر با رئیس سازمان کارگران ایران تقاضا کردند که حقوقهای «گزاف» کارمندان بیگانه کنترل گردد. وی افزود: پرداخت دستمزد بالا به کارمندان خارجی یکی از دلایل اصلی نارضایتی میان کارگران ایرانی است.

10 نظریه: به نظر می رسد پاسخ دولت به ناآرامیهای کارگری از هماهنگی و طرح ریزی ضعیفی برخوردار بوده است. ما شواهد روشنی در دست داریم که دولت به هر دلیلی برای استفاده از مکانیسمهای شناخته شده جهت برخورد با وضعیت اعتصاب اقدامی به عمل نیاورده است.

یگانه وزیر امور اقتصاد و دارایی در ملاقات روز نهم اکتبر با سفیر سولیوان اعتراف کرد که شورای پول که به طور معمول سیاستهای پولی را هماهنگ می کند تا آن تاریخ حتی تشکیل جلسه هم نداده است. وزارتخانه های مختلف تاکنون به نظر می رسد با اعتصابات به صورت یک امر ویژه برخورد کرده اند.

11 در حالیکه رسانه های ارتباط جمعی به اعتصابات گسترده کارکنان دولتی و شبه دولتی پرداخته اند، فعالیتهای کارگری به هیچ نحو به اداره جات بخش دولتی محدود نبوده است. اعتصابات و دیگر فعالیتهای کارگری اکنون در میان شرکتهای بخش خصوصی نیز دیده می شود و این پدیده به نظر می رسد در حال گسترش باشد. فلسفه «او حق خودش را گرفت، من هم حق خودم را خواهم گرفت»، به نظر می رسد اکنون در ایران حکفرما شده است. هیچ کس نه در بخش دولتی و نه در بخش خصوصی نمی خواهد در مسابقه برای گرفتن حقوق و مزایای بیشتر عقب تر از دیگران بماند.

سولیوان


مورد تیمسار نصیری به دادگاه نظامی ارجاع گردید

ص: 202

سند شماره 97

خیلی محرمانه14 اکتبر 1978 22 مهر 1357

شماره: 6846049378منبع: روزنامه تهران ژورنال

موضوع: مورد تیمسار نصیری به دادگاه نظامی ارجاع گردید

16 خلاصه: این گزارش اطلاعاتی را که از روزنامه انگلیسی زبان تهران ژورنال مورخ 10 اکتبر 1978 استخراج شده است، منعکس می سازد. این گزارش حاوی اطلاعاتی در مورد رئیس قبلی سازمان امنیت و اطلاعات کشور (ساواک) است که از این شغل استعفاء داد و سفیر پاکستان شد و پس از مدت کوتاهی استعفاء داد. او در حال حاضر در ارتباط با شغل ریاست ساواک و حیف و میل اموال دولتی با دادگاه نظامی مواجه است

22 جزییات: (بدون طبقه بندی) اطلاعات زیر از روزنامه تهران ژورنال مورخ 10 اکتبر 1978 استخراج شده است:

«پرونده نصیری به دادگاه نظامی ارسال می شود»

تهران دادستان دادگاه اداری دیروز اعلام نمود حدود سه سال قبل شکایاتی از تیمسار نصیری ریاست سابق ساواک به دادگاه اداری واصل گردید.

سه سال قبل که این شکایات شده بود، دادگاه از قبول آن خودداری نمود. این شکایات که هفته قبل مجدداً به جریان انداخته شدند، به دادگاه نظامی ارجاع گردید تا درباره آن رأی صادر شود. بنا به اظهار دادستان، اتهامات علیه تیمسار نصیری شامل به زندان انداختنهای غیرقانونی افراد، کتک زدن و شکنجه است. رئیس سابق ساواک شنبه هفته گذشته پس از اینکه به طور جدی مورد حمله نمایندگان مجلس قرار گرفت و به فساد و رشوه گیری و در ارتباط بودن با یک افتضاح مالی متهم گردید، از مقام سفارت در پاکستان استعفاء داد. نصیری در اوایل امسال از سازمان امنیت و اطلاعات کشور برکنار شد تا ساواک با برنامه جاری آزادی، بازسازی شود.

هم زمان با این، نخست وزیر سابق امیرعباس هویدا متهم گردید که شش سال قبل به طور غیرقانونی مردی را به زور از رفسنجان تبعید نموده است. در شکایت به دادگاه اداری، عباس خاندانی از رفسنجان گفت که شش سال قبل در مدت یک بازدید ملکه فرح از کرمان، او گزارش در مورد شرایط اسف انگیز زندگی در شهرش به ملکه فرح داده است. او گفت که هویدا گزارش را دروغ خوانده بود و سپس به استاندار کرمان دستور داده بود که آن مرد را به زور تبعید نمایند. در یک مورد دیگر دیروز گزارش شد هژبر یزدانی، سرمایه دار، 37 میلیارد ریال به یک بانک خصوصی در ایران بدهکار است. بر اساس گزارشات، در ابتدا یزدانی 50 میلیارد ریال بدهکار بوده است ولی 13 میلیارد ریال آن با تصرف اموال شخصی وی توسط بانک برگشت داده شده است. بر اساس گزارش رسیده به وزیر امور اقتصادی و دارایی در روز یکشنبه، یزدانی بیش از 200 میلیون ریال مالیات به دولت بدهکار است.

نظریات تهیه کننده گزارش: (خیلی محرمانه) اطلاعات فوق مربوط به حادثه تیمسار نصیری

ص: 203

در گزارش 6846048678 II R و پیام 78 اکتبر Z 080926 DTG ارسال شده اند. اخیراً در اینجا شایع شده است که تیمسار نصیری مایل است به ایالات متحده سفر نماید، ولی اطلاع رسمی از این سفر تاکنون به این اداره نرسیده است. اطلاعات دریافتی بعدی، متعاقباً گزارش خواهند شد.

22 الف جزییات (بدون طبقه بندی):

اطلاعات زیر پس از تکمیل این گزارش دریافت شد و به صورت پیوست به پاراگرافهای فوق ارسال می گردد. این اطلاعات از نشریه کیهان اینترنشنال 18 اکتبر 1978 استخراج شده است:

«نصیری باز می گردد»

رئیس سابق ساواک، تیمسار نعمت الله نصیری، امروز به تهران بازگشت تا با اتهاماتی از شکنجه و سوءاستفاده از مقام تا حیف و میل اموال دولتی مواجه گردد.

براساس اظهارات مقامات، نصیری با یک هواپیمای دولتی از پاکستان بازگشت که در آنجا به عنوان سفیر خدمت می کرد و به سوی سرنوشتی نامعلوم در تهران پرواز کرد.

اعتقاد بر این است که نصیری اولین هدف آدم دزدی کمونیستهایی است که بیش از یک دهه با آنها جنگیده است. در مدت سه شب گذشته، رادیو مسکو نظریات ضدنصیری شدیداللحنی را منتشر می کرد و در آنها او را متهم به درگیر بودن یا «زندانی کردن ایرانیان بی گناه و اعمال قدرت برای حمایت از هژبر یزدانی تاجر» می نمود.در بین سایر موارد، رادیو مسکو به علت «اقدامات ضد دمکراسی» در مدتی که رئیس ساواک بوده است، نصیری را مورد حمله قرار داد. همچنین رادیو مسکو اظهار داشت که او ایرانیان «بیگناه» را زندانی کرده تا در ازاء آزادی آنان پولهای گزاف از خانواده های آنان بگیرد. به هر حال رادیو هیچ مورد به خصوصی را ذکر ننمود.

نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه) از موضوعات فوق مشهود می گردد که شایعات رفتن تیمسار نصیری به ایالات متحده متوقف شده اند. در صورت دریافت اطلاعات جدید متعاقباً مخابره خواهند شد.


دعوت برای اعتصاب عمومی در 16 اکتبر

سند شماره 98

استفاده اداری محدود16 اکتبر 1978 24 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10024به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: دعوت برای اعتصاب عمومی در 16 اکتبر

مطبوعات و رادیو بی بی سی گزارش کرده اند که برای مراسم یادبود کسانی که در هشتم سپتامبر (17 شهریور) در میدان ژاله کشته شدند آیت الله خمینی شانزدهم اکتبر را به عنوان روز عزای ملی اعلام داشته است. این درخواست از سنت قدیمی اسلامی عزاداری چهل روز بعد از

ص: 204

مرگ منبعث می شود. جبهه ملی با تکرار این درخواست، مخصوصاً اعتصاب عمومی را برای شانزدهم اکتبر پیشنهاد می کند. این امر گزارشهای قبلی به دست آمده طی آخر هفته از منابع مختلف را تأیید می کند. اعلامیه ای که به نظر می رسد از طرف خمینی صادر شده است در 15 اکتبر در «دروس» حومه تهران ظاهر گشت. در عین حال که اعلامیه مردم را برای عزاداری روز چهلم دعوت می کند، این اعلامیه، تاریخی برای چهلمین روز تعیین نکرده است.

نظریه: به نظر می رسد این دعوتها برای تظاهرات خیابانی، تکرار نشده اند بلکه برای شکلهای آرام تری از اعتراض بوده است. به هر صورت، چنین روزهایی مولود بعضی تظاهرات خیابانی (شاید ناهماهنگ) در گذشته می باشند. سولیوان


گزارش سیاسی: جریانات مختلف

سند شماره 99

سری16 اکتبر 1978 24 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10059به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی: جریانات مختلف

خلاصه: شریف امامی می گوید که به عنوان نخست وزیر باقی خواهد ماند علی امینی شایعات نخست وزیر شدن خود را تکذیب می کند ترمیم کابینه قریب الوقوع به نظر می رسد حزب سیاسی جدیدی تشکیل شد فرقه های مذهبی مانور می دهند 124 زندانی آزاد شدند اعتصاب غذای تعدادی زندانی اعتصاب عمومی پراکنده (جزییات در تلگرام جداگانه) در برابر حمایت خیلی پرحرارت تر مردم از اعتصاب روزنامه نگاران در هفته گذشته پایان خلاصه.

1 تیترهای مطبوعات صبح 16 اکتبر از قول شریف امامی نقل می کنند که او نخست وزیر باقی خواهد ماند. او گفت «من محکوم به ماندن هستم. حتی اگر مایل به ترک این پست باشم باز نمی توانم». این بیان تلاشی بود در جهت متوقف نمودن شایعات موجود مبنی بر اینکه او برکنار و کس دیگری جانشین او خواهد شد. (نظریه: سفارت از طریق چندین منبع دریافته است که شاه حداقل اکنون تصمیم به پشتیبانی از نخست وزیر، جهت دادن فرصتی به او که اوضاع مملکت را به دست بگیرد، گرفته است. حقیقت این است که حداقل چند رهبر مذهبی میانه رو خیلی خصوصی وانمود کرده اند که می توانند با او کار کنند. به علاوه به نظر می رسد که عدم وجود جانشینی واقعاً جذاب عامل اصلی در تصمیم شاه بوده است).

2 اثر گفته شریف امامی با مصاحبه مطبوعاتی به موقع روزنامه تهران ژورنال مورخ 16 اکتبر با علی امینی تقویت شد. علی امینی در مصاحبه اش شایعات احتمال تشکیل دولت توسط خودش را تکذیب کرد، او تمایل خود را به کار و خدمت در هر پست و مقامی، بیان داشت ولیکن علاقه به نخست وزیر شدن را انکار کرد. همچنین گفت که حکومت نظامی چیز بدی است و هرگونه تماس تازه ای با آیت الله خمینی را منکر شد. (نظریه: علیرغم تکذیب، تمایل

ص: 205

به نخست وزیری امینی در چند هفته گذشته مطرح بوده است.) سفارت دو روایت راجع به او شنیده است. در اولی اینگونه گفته شده که به امینی بی هیچ شرطی پست نخست وزیری پیشنهاد شده اما وی روی نظارت بر ارتش و ساواک اصرار ورزیده و در نهایت معامله به هم خورده است و در نقل دومی، امینی بدون دلیل گفته است که نخست وزیری را به شرط اینکه شاه به مدت شش ماه از ایران خارج شود، خواهد پذیرفت. امینی، نه شاه، دنبال کارش فرستاده شد. قابل توجه است که منابع نزدیک به گروههای مذهبی به ما گفته اند که آیت الله شریعتمداری در فکر همکاری با امینی بود، ولیکن بعد از تشکیل دولت توسط شریف امامی، کار با دولت حاضر را بهترین وسیله برای تثبیت اوضاع می دانند.

3 سفارت به طور خیلی محرمانه مطلع شده که وزیر علوم و آموزش عالی یعنی نهاوندی در 12 اکتبر استعفانامه خود را تسلیم دولت نموده است که مورد قبول هم واقع خواهد شد. همچنین توسط منابع نزدیک به دولت به ما گفته شده که تغییرات دیگری در کابینه در حال وقوع است و شاید خیلی زود هم صورت پذیرد. انتقاد شدید و وسیعی توسط چندین منبع مختلف که بعضاً مذهبی و اکثراً غیرروحانی هستند به وزرای فعلی (توده ایهای سابق) در دولت ایران (آزمون نهاوندی باهری بدیعی معتمدی) به عمل آمده است. یک منبع دانشگاهی به ما گفت که خیلی ها عدم مدیریت قاطعانه در دانشگاه را به نهاوندی نسبت می دهند که نتیجه آن افزایش شدید فعالیتهای حزب توده در جوامع دانشگاهی خصوصاً دانشگاههای شهرهای بزرگتر بوده است. حزب توده و دیگر گروههای مخالف نقش مهم ولی محتاطانه را در اعتصابات دانش آموزی دانشجویی بازی کرده اند (این نظریه بر اساس چندین تماس با منابع دانشگاهی می باشد) بیشتر ایرانیان افراطی این مطلب را دسیسه حزب توده که در اطراف نهاوندی و سایرین دور می زند، می بینند.

4 مطبوعات صبح 16 اکتبر بیانیه رئیس سابق حزب منحله ایران نوین، عطاءالله خسروانی را گزارش می کنند که می گوید حزب سیاسی جدیدی با حمایت و پشتیبانی بیش از یکصد نماینده مجلس شورا و سنا اواخر این هفته تشکیل خواهد شد. خسروانی گفت در مورد اسم و برنامه حزب در 18 اکتبر تصمیم گرفته خواهد شد، این گروه حمایت مجلس از نخست وزیر را توسعه خواهد داد و از نظام سلطنتی، قانون اساسی و مذهب شیعه پشتیبانی خواهد کرد و اهداف اصلی آن بر آزادی برنامه های اجتماعی اقتصادی استوار خواهد بود.

5 کشمکشهای سیاسی درون جوامع مذهبی شدید و حاد می شوند. منابع نزدیک به میانه روها به ما گفته اند که احتمالاً شکاف بین شریعتمداری و خمینی هفته آینده آشکار و علنی خواهد شد. منبع همچنین نظر داد که مدارک مسلم و قطعی برای توجه دادن حامیان خمینی در تهران به دست آورده که دال بر وجود روابط بین اردوی خمینی و حزب توده می کند. مطبوعات سخنان اخیر خمینی در حومه پاریس را گزارش کرده اند که در خلال آن به ابرقدرتها حمله کرده و آنهایی را که تلاش می کنند مردم را متقاعد سازند حکومت اسلامی حکومتی

ص: 206

ارتجاعی است لعنت نموده است. سفارت تأکید دارد که سیاستهای مذهبی در حال حاضر در پشت پرده شکل می گیرد و در این حال مذاکرات محتاطانه و خصوصی در جریان است (حفاظت شود.)

6 مقامات حکومت نظامی تهران، آزادی 124 زندانی که به اتهام فعالیتهای ضد کشور دستگیر شده بودند را اعلام کردند. به نظر می رسد که این افراد اخیراً طبق مقررات حکومت نظامی دستگیر شده باشند. کیهان اینترنشنال خبر می دهد که زندانیان زندانهای قصر و اوین از 11 اکتبر در اعتصاب غذا بسر می برند. انتظار می رود که اعتصاب یک هفته به درازا بکشد و به نظر می رسد این اعتصاب در رابطه با محکوم نمودن صریح و آشکار کشتارها در آشوبهای اخیر (از جمله میدان ژاله) و برای «نشان دادن همبستگی زندانیان با حرکت و جنبش ملی» و (احیاناً با جبهه ملی) می باشد.

7 اعتصابات دیگر همچنان ادامه دارند. لیکن از نیمه های بعد از ظهر 16 اکتبر دعوت به اعتصاب عمومی در تهران منجر به نتایج بی اثری شده است. (جزییات در گزارش جداگانه ای می آید). و این فرق آشکاری دارد با اعتصاب روزنامه نگاران که با ابراز پشتیبانی چندین منبع (بعضاً هوادار و بعضاً مخالف دولت) مواجه بود از جمله در پایان هفته گذشته وقتی تعدادی از شخصیتهای برجسته با اعتصابیون در محل روزنامه ملاقات کردند، گل و پیامهای پشتیبانی و از این قبیل برای آنها فرستادند. سولیوان


گزارش امنیتی، 16 اکتبر

سند شماره 100

خیلی محرمانه16 اکتبر 1978 24 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10066به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش امنیتی، 16 اکتبر

خلاصه: در میان تدابیر شدید نظامی کم سابقه در تهران، روز عزاداری ملی برای قربانیان میدان ژاله با آرامی تا اواسط روز ادامه یافت ولی محتملاً در بعد از ظهر بدتر خواهد شد. بازارها و بسیاری از مغازه ها تعطیل بودند و همراه با تعدادی تظاهرکننده به مخالفت با حکومت نظامی پرداختند ولی هیچ گزارشی از شورش و درگیری دریافت نشده است. تظاهرات بیشتر در شهرهای سایر استانها 4 کشته طی روزهای گذشته به جا گذاشت. در بازار تبریز روز 15 اکتبر آتش سوزی به وقوع پیوست. آیت الله اصفهانی از بازداشت آزاد شد. اعتصابات گسترده ادامه دارد. بسیاری از دانشگاهها به امید و چشم داشت به کوشش سازمان یافته برای بستن آن تعداد دانشگاهی که هنوز باز هستند، بسته ماندند. در اواسط بعد از ظهر، شورشی جدی در دزفول به وقوع پیوست. پایان خلاصه.

1 نیروهای امنیتی برای دردسرهای احتمالی در چهلم یادبود کشته های میدان ژاله، خود را آماده می کنند. تدابیر نظامی در تهران در طول زمان حکومت نظامی، در نوع خود بسیار گسترده

ص: 207

بود. تعدادی نیروی امنیتی ویژه در فرودگاه مهرآباد مشهود بودند. ترافیک صبح تهران عادی بود و تقریباً تمام تجارتخانه های خارج از بازار شروع به کار کردند. اکثر مغازه ها در طول صبح بسته بودند. به هر حال، زمانی که مغازه داران موقعیت محلی را ارزیابی می کنند، هیچ کس نمی خواهد تنها مغازه باز در محل باشد. در نتیجه الگوی تعطیلی مغازه ها به صورت پراکنده می باشد... بعضی از مغازه ها در شمال شهر بسته و در همان حال در میدان سپه در جنوب تهران تا اواسط روز فعال هستند. (نظریه: سناریو حاکی از فقدان پاسخ سریع به خمینی و جبهه ملی است. هر کسی خواسته خمینی را می دانست، با وجود این تعداد کثیری به کار بازگشتند. سپس بر پایه آنچه که همسایه می کند، تصمیم به ماندن یا رفتن گرفتند.)

2 تا اواسط روز حداقل یک گروه از تظاهرکنندگان تشکیل شد ولی برخوردی با نیروهای امنیتی پیش نیامد. مدارس ایرانی در طول روز بسته و مدارس بین المللی کلاسهای خود را برقرار کردند. هر چند که بعضی از خانواده ها ترجیح دادند اطفالشان را به مدرسه نفرستند. این مورد در سایر شهرها نیز برقرار بود. بر طبق گزارش کنسولگری، بازار اصفهان و مغازه ها بسته و همچنین بعضی از مغازه های تهیه کننده مایحتاج اصلی، در طی روزهای اخیر عزاداری باز بودند. هیچ تظاهراتی تا اواسط روز به وقوع نپیوست. بازار شیراز تعطیل شد اما شهر آرام بود. به اظهار کنسولگری تبریز، مغازه ها و بازارهای تبریز و کرمانشاه تعطیل بودند. اما مجدداً مشکل جدی به نظر نمی آید. ادارات سراسر ایران مطابق معمول باز شدند (نظریه: اعتصاب عمومی به هیچ وجه کشور را که به هر حال اندکی به واسطه اعتصابات اقتصادی متوقف شده بود، به تعطیلی نکشانده است. اعتصابات خشونت آمیز تقریباً هر روز در شهرهایی که حکومت نظامی برقرار نشده اتفاق افتاده و بی شک امروز نیز انجام خواهد یافت، اما تا ظهر امروز وضعیت شهرهای مهم کاملاً آرام بود. سفارت خبر داده است که سربازان با ماشینهای آب پاش و گلوله های پلاستیکی مجهز شده اند و به آنها تذکر داده شده که از حداقل خشونت برای خنثی کردن اغتشاشات استفاده کنند. حضور نظامی گسترده در تهران باعث ایجاد شایعه ای مبنی بر روی کار آمدن دولت نظامی شده است ولی در حقیقت به نظر می رسد حکومت نظامی به عنوان اقدامی جهت ترساندن تظاهرکنندگان قبل از دست زدن به کاری می باشد.)

3 تظاهرات بیشتری در مشهد و شهرهای فاقد حکومت نظامی در چند روز گذشته باعث خرابی، جراحت بیشتر و حداقل 4 کشته گردید. یکی از کشته ها و دو تن از مجروحان مربوط به غروب 14 اکتبر در مشهد بود. یک نفر دیگر در داراب (استان فارس) کشته شد و دو نفر دیگر در ساوه (استان مرکزی) کشته شدند. آشوب ساوه طبق معمول شامل تخریب بانکها و سینماها می شد. و تظاهرات خشونت آمیزی در بوشهر اتفاق افتاد که از نیروی دریایی درخواست شد به پلیس کمک نماید. اما هیچ گزارشی تاکنون از تعداد زخمیها و کشته ها در دست نیست. بسیاری از تظاهرات دیگر شهرها حاکی از آن بود که این تظاهرات عموماً برای اعتراض به کشته های اخیر خرم آباد برپا شده بود. سه خانه مقامات پلیس در بهبهان

ص: 208

بمب گذاری شد، اما هیچ کشته ای گزارش نشده است.

4 مطبوعات گزارش می دهند که آتش گرفتن بازار تبریز در 13 اکتبر با خساراتی بالغ بر میلیونها ریال همراه بود. و همچنین ادعا شده که آتش سوزی عمدی بوده است. کنسول تبریز گزارش می دهد که خسارتهای وارده به صورت اغراق آمیزی بزرگ شده و تهمت عمدی بودن حریق نیز مشکوک است.

5 آیت الله حاج آقا عطاءالله اشرفی اصفهانی که در طی حوادث اخیر کرمانشاه دستگیر شده بود، آزاد شده است (نظریه: بسیاری از ملاها در بازداشت باقی مانده اند.)

6 اعتصابات گسترده (جداگانه گزارش شده) ادامه می یابد تا وضعیت امنیتی را تحت تأثیر قرار دهد. هم زمان با پایان یافتن یک اعتصاب، اعتصاب دیگری آغاز می شود و حتی زمانی که گروهی به کار بازمی گردند در فکر اعتصابی دیگر هستند تا جایی که خواستهایشان تأمین گردد.

7 هیچ دانشگاه تازه ای موفقیتی در بازگشایی نداشته است. پرویز آموزگار رئیس دانشگاه فردوسی با مطرح کردن استعفایش می گوید او قادر به اداره دانشگاه تا زمانی که استقلال آن حفظ نشود، نخواهد بود. سفارت این طور استنباط کرده است که کالجهای کوچکتر که بدون مشکلی به کار خود ادامه می دادند، توصیه هایی از طرف نمایندگان دانش آموزان مدارس عمده مبنی بر پیوستن به اعتصاب دریافت کرده اند.

8- آخرین مورد: بر طبق گزارش ناظر هیأت اعزامی مستشاران نظامی آمریکا، در دزفول شورشی جدی که با آتش سوزیهای متعددی همراه بوده به وقوع پیوسته است. در اواخر غروب گزارشاتی مبنی بر گردهمایی جمعیت در نقاط مختلف شهر و نقل و انتقال نیروهای بیشتری دریافت شد. به نظر می رسد احتمال درگیری تا قبل از پایان روز وجود دارد.

سولیوان


گزارشی سیاسی امنیتی، 17 اکتبر

سند شماره 101

استفاده اداری محدود17 اکتبر 1978 25 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10132به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

مرجع: تهران 10059

موضوع گزارش: گزارشی سیاسی امنیتی، 17 اکتبر

خلاصه: روز عزاداری شانزدهم اکتبر با آرامی در تهران سپری شد. حداقل یک تظاهرات کوچک بدون مشکلی از هم پاشیده شد. تظاهرات بزرگی در قبرستان بدون خشونت صورت گرفت. در شهرهای اصفهان، شیراز یا تبریز هیچ برخورد بزرگی رخ نداد، ولی خشونت در شهرهایی که حکومت نظامی در آنها برقرار نیست، حداقل 16 کشته و صدها مجروح بر جای گذاشت. گزارشات نادرست مبنی بر کشتن آمریکاییان متعدد که اخیراً در اصفهان صورت

ص: 209

گرفته موجب نگرانیهایی در آنجا گردید. خشونت در کرمان، شامل برخورد بین تظاهرکنندگان مخالف و موافق دولت بود. مطبوعات گزارش می دهند خمینی جهت تمدید اقامتش در فرانسه تلاش خواهد کرد. بنی احمد و دیگر مخالفین حکومت ایران به دلیل محدودیتهایی که در مورد فعالیت سیاسی خمینی ایجاد شده دعوت برای اقدامات تلافی جویانه اقتصادی علیه فرانسه کردند. مطبوعات استعفای نهاوندی را اعلام کردند. طبق گزارشات واصله مدیر مجتمع تفریحی کیش (که در نزد افکار عمومی با شاه ارتباط نزدیک داشت) در حالی که متهم به یک اختلاس بزرگ بود از ایران گریخته است. پایان خلاصه.

1 حضور نظامی یکپارچه همراه با خودداری در هر دو طرف، مجموعاً روز عزاداری آرامی را در شهرهای بزرگ به وجود آورد. جمعیت زیادی در قبرستان بهشت زهرا در خارج از تهران که قربانیان میدان ژاله در آن به خاک سپرده شده اند، جمع شده بودند. دستجات نظامی بدون هرگونه دخالتی به آنها می نگریستند و این جریان منجر به خشونت نگردید. تظاهرات کوچک در بلوار الیزابت بدون ضرب و جرح متفرق گردید. مطبوعات به اختصار گزارش می دهند که تظاهرات پراکنده در کل 40 مجروح به جای گذاشته است. یک روزنامه (اطلاعات) گزارش کرد که در برخوردها 3 کشته به جای گذاشته شده است ولی دولت ایران این قضیه را تکذیب می کند و خبرنگاران دیگر معتقدند که این داستان نادرست است.

طبق گزارش کنسولگریها، تبریز، کرمانشاه، شیراز و اصفهان نیز بدون آنکه تظاهراتی در آنها گزارش شده باشد، آرام بوده اند. بسته شدن مغازه ها در تمام مدت روز افزایش یافت و عاقبت تمامی آنها به جز نانواییها و سبزی فروشیها و فروشگاههای مواد غذایی بسته شدند. تعدادی از این مغازه ها هم بسته بودند.

2 در بسیاری از شهرهایی که مشمول حکومت نظامی نیستند، روزی به دور از آرامش سپری گردید. مطبوعات اخبار کشته شدگان را شانزده تن به همراه بیش از صدها مجروح ارائه می دهند.

(نظریه: باید توجه داشت که مطبوعات دیگر مجبور به بیان برآوردهای مقامات رسمی نیستند. فرضهای قبلی که برآوردهای مطبوعات را دست کم می گرفت امروزه دیگر اعتباری ندارد) حادترین مکانها کرمان و دزفول (استان خوزستان) هر کدام با 5 کشته بودند. بسیاری از شهرهای دیگر گرفتار چنین جریاناتی بودند. وقایع در کرمان در بسیاری از ماهها ابتدا از درگیریهای خیابانی بین تظاهرکنندگان طرفدار دولت با شورشیان ضددولتی آغاز گردید.

3 طبق گفته های کنسول، رادیو و حداقل یک روزنامه فارسی زبان در اصفهان، در 16 اکتبر اشتباهاً گزارش کردند که تعداد زیادی از آمریکاییان به تازگی در اصفهان در ارتباط با بمب گذاری اخیر اتوبوس شرکت هلیکوپترسازی بل (BHI) کشته شده اند. سفارتخانه و کنسولگری اصفهان اقدامی جهت تصحیح ماجرا به عمل آورده اند (با توضیح اینکه تنها 3 نفر جراحت سطحی برداشته اند) به هر حال کنسولگری گزارش می دهد که اولیای امور دبیرستان

ص: 210

آمریکایی در اصفهان در 16 اکتبر اعلام کردند که دانش آموزان می بایست بر علیه اعمال ضدآمریکایی حفاظت شوند و جهت رفتن به خانه بر کف اتوبوس دبیرستان می نشینند.

4 طبق گزارشات واصله آیت الله خمینی تلاش خواهد کرد تا اقامتش را در فرانسه با امیدواری جهت کسب اجازه فرانسویان برای هدایت فعالیتهای سیاسی در آنجا تمدید کند. بنی احمد، رهبر مخالفین که به طور نزدیکی خودش را با مخالفین مذهبی متفق کرده است به خاطر اعمال محدودیت در مورد خمینی به دولت فرانسه حمله کرد، او قراردادهای فعلی فرانسوی را برای دو رآکتور هسته ای و متروی تهران مورد انتقاد قرار داده و آنها را به عنوان موضوع فساد داخلی قلمداد نموده و تقاضای رسیدگی به آنها را کرد. روزنامه فرانسوی لیبراسیون این جریان را در آنجا که می گوید اگر فرانسویها محدودیتها را از روی خمینی برندارند، تجار بازار تهران تهدید به بایکوت کالاهای فرانسوی می کنند، به عنوان مدرک ذکر می کند.

5 استعفای نهاوندی وزیر علوم و آموزش عالی (عطف به تلگرام گزارش شده) هر چند که ظاهراً هنوز مورد قبول واقع نشده است سرانجام در جراید صبح اعلام گردید. (فرض ما بر این است که البته اگر تمامی این پست حذف نشود، دولت ایران هنوز به دنبال یک جانشین می گردد). مطبوعات و دیگر منابع اظهار می کنند که او جهت کسب فضایی برای مانور به خاطر جاه طلبیهای سیاسی خودش (و اجتناب از دشمنی بیشتر جامعه دانشگاهی نسبت به وی) استعفا داده است. حزب جدید او جنبش ناسیونالیسیتی ایران نام خواهد گرفت.

6 طبق گزارشات واصله محمود منصف مدیرکل مجتمع مجلل تفریحی جزیره کیش، در میان اتهامات مبنی بر اختلاسهای بزرگ مالی ایران را ترک کرده است. جزیره کیش مکانی دنج در خلیج فارس برای قمار و ورزش در فضاهای سرپوشیده و در هوای آزاد برای بسیاری از برگزیدگان متجدد ایرانی است. در افکار عمومی نامبرده با شاه (که اغلب تعطیلات خود را در سالهای اخیر در آنجا می گذرانده است) و با صاحب منصبان رده بالای دولت ایران همکاری نزدیک داشته است این ماجرا به پندار آنها کمکی نخواهد کرد. سولیوان


گزارشات مداوم در مورد خمینی بسیار ارزشمند است

سند شماره 102

خیلی محرمانه18 اکتبر 1978 26 مهرماه 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10171به: سفارت آمریکا، پاریس

رونوشت: وزارت امور خارجه واشنگتن، دفتر حافظ منافع در بغداد

موضوع: گزارشات مداوم در مورد خمینی بسیار ارزشمند است

متقاضی است از تمام سخنان، ملاقاتها، و حرکات خمینی باز هم برای ما گزارش ارسال دارید. خمینی همچنان چهره مخالف اصلی به شمار می رود در اوضاعی که به گمان ما تا مدتی لاینحل باقی خواهد ماند. از این پس نیز (سفارت آمریکا در) پاریس را در لیست

ص: 211

دریافت کنندگان خلاصه گزارشهای سیاسی و امنیتی خود، که تقریباً هر روز منتشر می گردد و همچنین گزارشهای مفصل تر مربوطه، مثل تحلیل دولت شریف امامی که طی تلگرام تهران 10061 انتشار یافت قرار می دهیم، مگر آنکه در این مورد توصیه دیگری بفرمائید.

سولیوان


چریکهای مذهبی مسئولیت حمله به آمریکاییها را در اصفهان به عهده می گیرد

سند شماره 103

خیلی محرمانه18 اکتبر 1978 26 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10172به: وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی.

مرجع: الف تهران 9927، ب تهران 9908، ج تهران 9704

موضوع: گروه چریکهای مذهبی مسئولیت حمله به

آمریکاییها را در اصفهان به عهده می گیرد

1 در هیجدهم اکتبر مطبوعات گزارش دادند که گروهی تحت عنوان «گروه توحیدی» با انتشار اعلامیه ای مسئولیت حمله به اتوبوس شرکت هلیکوپترسازی بل در 11 اکتبر (رجوع به تلگرامهای الف و ب) به وسیله بمب سه راهی و همچنین خرابکاری اول اکتبر در هلیکوپتر نیروی هوایی ایران (رجوع به تلگرام ج)، را به عهده گرفته است.

2 این بیانیه، حدس اولیه ما را تأیید می کند که حادثه حمله با بمب سه راهی به وسیله یک گروه تروریستی نوپا که از تاکتیکها و سلاحهای غیرحرفه ای تری نسبت به دو جنبش چریکی شناخته شده، یعنی چریکها و مجاهدین استفاده می کند صورت گرفته است. اگر، مفاد اعلامیه را بپذیریم، به نظر می رسد این گروه، از افراطیون مذهبی تشکیل شده باشد، اگرچه ما نمی توانیم فرض محتمل مبنی بر انجام یک اقدام نفوذی به وسیله افراطیون چپگرا با ژست مذهبی، را رد کنیم. این بیانیه همچنین اولین دلیل روشن ما جهت ارتباط دادن حادثه انفجار هلیکوپتر (که به نظر می رسید کار بسیار ماهرانه ای بوده و احتمالاً به وسیله پرسنل نظامی که به فرودگاه دسترسی دارند انجام شده)، با حمله به اتوبوس، محسوب می شود. سفارت و کنسولگری اصفهان در حال بررسی بیشتر در این خصوص هستند. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 18 اکتبر

سند شماره 104(1)

خیلی محرمانه18 اکتبر 1978 26 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10189به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 18 اکتبر

خلاصه: نماینده مخالف، 9 مورد استیضاح را علیه دولت شریف امامی در 17 اکتبر برشمرد.

1- کتاب اول، ص 834
ص: 212

نخست وزیر برای دفاع از سیاست خود در جلسه غیرعلنی 22 اکتبر مجلس شرکت می کند. رهبر جبهه ملی اعلام کرد، اگر سلطنت قانونی باشد قابل اعتراض نیست. خمینی از کارتر رئیس جمهور آمریکا در مورد نادیده گرفتن حقوق بشر و تخلفات در ایران انتقاد کرد. 340 نفر از اساتید دانشگاههای ایران از رئیس جمهور فرانسه درخواست کردند تا از خمینی رفع محدودیت شوند. نصیری رئیس سابق ساواک برای پاسخگویی به اتهامات مربوط به فساد و سوءاستفاده از مقام به تهران بازگشت.

مقامات رسمی دولت اعلام کردند، که اکثریت زندانیان سیاسی طی دو هفته آزاد خواهند شد. انجمن نویسندگان آمریکا حمایت خود را از روزنامه نگاران ایرانی در مورد اعتصاب اخیرشان اعلام کردند. آیت الله جواد دستغیب بعد از دو ماه بازداشت در شیراز آزاد شد. گزارش جدیدی از برخورد بین تظاهرکنندگان و نیروهای امنیتی نرسیده است. دو محصل آمریکایی وقتی که به طور تصادفی با تظاهرکنندگان در اصفهان مواجه شدند، ترسیدند و یکی از آنها مورد اصابت سنگ قرار گرفت. تلفات تظاهرکنندگان از 16 اکتبر تا به حال به 12 نفر می رسد. پایان خلاصه.

1 دیروز عباس اخباری نماینده مخالف در مجلس دولت را به استیضاح کشاند. دولت به لحاظ قانونی یک هفته وقت دارد تا خودش را برای جواب دادن آماده کند. مجلس در 22 اکتبر جلسه غیرعلنی تشکیل می دهد تا به سایر سئوالات و اعتراضات عنوان شده از طرف نمایندگان مجلس رسیدگی کند. هنوز معلوم نیست که چه موقع مجلس خودش به استیضاح رسیدگی خواهد کرد. در 9 مورد اظهار شده، اخباری در مورد قصور راجع به خاتمه دادن به خونریزی در ایران و نقض آزادی رهبران مذهبی، به دولت حمله کرد. او پرسید چرا افرادی که مسئول فرستادن خمینی به تبعید بودند تنبیه نشدند؟ بر طبق اظهارنظر او گزارشاتی موجود است که دولت ایران به عراق، کویت و فرانسه برای ندادن آزادی به خمینی فشار وارد کرده است. دولت ایران به خاطر کاهش ارزش دلار اجازه داده است که درآمد نفت پایین بیاید و به کنسرسیوم نفت اختیار داده تا ثروت ملی را غارت کند و در جهت تلف کردن درآمد نفت متوسل به پرو ژه هایی مثل مجموعه تفریحی در جزیره کیش شده است. او به لوایح قانونی راجع به آزادی انجمنها، آزادی مطبوعات و استقلال دانشگاهها حمله کرد. دولت فعلی نمی تواند افکار ملی را جلب کند، زیرا که مملو از نماینده هایی از دولتهای سرکوبگر گذشته است. دولت ایران شکست خورده است، برای مثال در مورد تعقیب هویدا که در طول دوره فساد، رهبری دولت را به عهده داشته است. سرانجام دولت برای جبران خطاهای دولت گذشته سعی کرده است، تا دستمزدهای ثابت را اضافه کند و این فقط تورم را افزایش خواهد داد.

2 کریم سنجابی رهبر جبهه ملی در یک مصاحبه اظهار کرد، او اعتراض به ادامه سلطنت در صورت قانونی بودن ندارد. او همچنین گفت دولت مجبور است از بین این دو راه، یعنی دمکراسی واقعی یا حکومت نظامی یکی را برگزیند و انتخاب دیگری وجود ندارد.

ص: 213

3 آیت الله خمینی در مصاحبه 21 سپتامبر با گزارشگر فرانسوی که در 17 اکتبر به وسیله لوموند چاپ گردید، از کارتر رئیس جمهور آمریکا در رابطه با نادیده گرفتن حقوق بشر و تخلفات در ایران انتقاد کرده است. کارتر نسبت به سیاست شوروی اعتراض کرد، اما بعد از کشتار 8 سپتامبر از شاه حمایت نمود. مطبوعات گزارش می دهند که 340 نفر از اساتید دانشگاههای ایران نامه ای به رئیس جمهور فرانسه ژیسکاردستن در مورد لغو محدودیت اعمال شده علیه خمینی فرستادند.

4 نصیری رئیس سابق ساواک در 17 اکتبر به تهران بازگشت. انتظار می رود که او با اتهاماتی از قبیل فساد و نادیده گرفتن حقوق بشر، مواجه گردد. وی با روزنامه نگاران صحبتی نکرده است و مکان دقیق او نیز ناشناخته است.

5 مقامات رسمی اعلام کردند که بیشتر زندانیان سیاسی در طی دو هفته آزاد خواهند شد. دولت زندانیان را به دو گروه طبقه بندی کرده است. آنهایی که به خاطر اقدامات سیاسی زندانی شده و کسانی که در رابطه با تروریسم دستگیر گشته اند. اولین گروه ممکن است آزاد شوند. آزمون وزیر مشاور در امور اجرایی گفت، تروریستها بخشیده نخواهند شد، اما خبرهای دیگر حاکی است که حکم آنها ممکن است تقلیل یابد. آزمون گفت تمام کسانی که اعمالشان مطابق با قانون اساسی بوده است آزاد خواهند شد. خبرهای مطبوعات راجع به اعتصاب غذا در بین زندانیان سیاسی، متفاوت است. ظاهراً زندانیان شیراز و تبریز در چند روز گذشته دست به اعتصاب زده اند و به جریان اعتصاب زندانیان در زندان کرج و زندان قصر در تهران پیوستند. یک قاضی تهرانی همچنین در اعتراض به بازداشت سه قاضی که گفته شده موقتی بوده و یکشنبه گذشته بعد از ترک وزارت دادگستری اتفاق افتاد، دست به اعتصاب غذا زد.

6 مطبوعات گزارش می دهند انجمن نویسندگان آمریکا که انجمنی است شامل 1600 نفر نویسنده حمایت خود را از اعتصاب روزنامه نگاران تهران که بعد از متوقف ساختن کارشان رخ داده است، اعلام کردند.

7 آیت الله حاج سیدجواد دستغیب که در 17 اکتبر بازداشت شده بود آزاد شد. او دو ماه قبل در شیراز دستگیر شده بود.

8 هیچ خبر جدیدی از تظاهرات خرابکارانه در دست نیست. تلفات حاصله از وقایع 16 اکتبر به 12 نفر رسید. کرمان کشته های کمتری نسبت به گزارشات داده شده، دارد، اما حمله به مردم آنجا برجستگی خاصی، در بین خشونتهای سیاسی ماههای اخیر، داشته است. گروهی (گزارش واصله تعداد آنها را از 200 تا 3000 نفر ذکر می کند) به مسجد جامع در زمان انجام فرائض مذهبی حمله کردند و موتورسیکلتها را به آتش کشیده و عکسهای خمینی را سوزانده و به مسجد نیز خساراتی وارد کردند و سپس به نمازگزاران حمله کردند.

9 تعدادی وقایع جزئی ضدآمریکایی در صبح 18 اکتبر در اصفهان جریان داشت. دو دختر دبیرستانی در راه قدم زدن به طرف مدرسه به طور اتفاقی در مسیر 40 تا 50 نفر تظاهرکننده

ص: 214

قرار گرفتند. وقتی که جمعیت شروع به فریاد زدن بر سر دخترها کرد، آنها فرار کردند. سنگی که از طرف جمعیت پرتاب شده بود به یکی از آنها خورد. جمعیت به راه خود بدون تعقیب آنها ادامه داد. (واقعه برای دو آمریکایی هراس انگیز بود. اما به جز آن مورد سنگ اندازی جمعیت بیشتر درصدد راهپیمایی بود تا تلاش برای آسیب رساندن به آمریکاییها.)

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 22 اکتبر

سند شماره 105

خیلی محرمانه22 اکتبر 1978 30 مهر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10282به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

جهت اطلاع: سفارتخانه های آمریکا در ابوظبی، آنکارا، دوحه، اسلام آباد، جده، کابل، کویت، لندن، منامه، مسقط، دهلی نو، پاریس، سرفرماندهی کل نیروهای نظامی آمریکا در اروپا، اقیانوس آرام

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 22 اکتبر

خلاصه: ناآرامیها در آخر هفته گذشته در بسیاری از شهرها، دانشگاهها و مدارس ادامه یافت. این ناآرامیها با خونریزی کمتری روبرو بود. در دانشگاه تهران در تظاهراتی که گروههای مجزای مذهبی و چپ گرا به طور مشترک برگزار نمودند شعارهای ضدغربی و ضدآمریکایی داده شد. آزادسازی وسیع زندانیان سیاسی که این هفته در دستور کار دولت قرار گرفت، باعث بروز سردرگمی در بعضی سیاستهای مشخص دولت ایران گشت. نقطه نظرهای ارائه شده از طرف شاه به سران مجلس در 19 اکتبر و چندین گزارش مختلف در امور سیاسی که ذیلاً خواهد آمد در تلگرامهای جداگانه نیز فرستاده خواهد شد. پایان خلاصه.

1 در ایام آخر هفته ناآرامیها ادامه یافت، این ناآرامیها آنقدر گسترده بود که توصیف جزییات آن ممکن نیست. جماعت زیادی در بسیاری از این تظاهرات شرکت داشتند، ولی در بسیاری نقاط به وسیله پلیس و نیروهای امنیتی پراکنده و متفرق شدند و مجروحین بسیار کمی بجای گذاشته شد. شاید کشته هایی نیز در این میان وجود داشته باشد. نیروهای امنیتی در برخی از این وقایع از گاز اشک آور و دیگر روشهای پیچیده کنترل جمعیت استفاده نمودند، بسیاری از وقایع اعتراضات مشخص علیه حمله «کولی ها» به نماز جماعت در پ در دوشنبه گذشته 16 اکتبر بود. این واقعه سئوالاتی را به همراه داشته است. مخالفین دولت را به تحریک و ایجاد این بلوا و نیز کشمکش کوچکتر دیگری در زیارتگاه واقع در شهر ری در جمعه شب گذشته که در آن اوباش به بعضی زوار حمله کرده بودند، متهم کردند. گزارش شده که سه نفر از اوباش توسط پلیس دستگیر شده اند برخلاف کولی ها در کرمان که از میان آنها هیچ گونه دستگیری گزارش نشده است. یک منبع که ممکن است موثق و یا غیرموثق باشد به ما گفت که در اصفهان، مازندران و احتمالاً تهران برنامه های تظاهرات مشابه برای طرفداری از دولت

ص: 215

وجود داشته است. فریاد اعتراض علیه ترتیب دهندگان این گونه تظاهرات که در محافل خصوصی دولت زمزمه هایی دال بر عدم تأیید آن نیز وجود دارد ممکن است که به ختم اینگونه فعالیتهای آزمایشی طرفدار دولت منتهی شود. (البته اگر این طور باشد).

2 ناآرامیهای دیگری نیز به طور هم زمان در بسیاری از دانشگاهها و مدارس رخ داد. یکی از آخرین تظاهرات در روز شنبه 21 اکتبر در دانشگاه تهران توسط دانشجویانی برگزار گردید که تعدادشان در مطبوعات حدود 4000 نفر تخمین زده می شد، (یک منبع خصوصی (محرمانه) این رقم را 2000 نفر ذکر می کند). دیده شد که دانشجویان در دو دسته، یکی اسلامی و دیگری چپ گرا بودند، اینک آیا هر دو دسته و یا یکی از آنها علیه غرب و آمریکا شعار می دادند، مشخص نبود. ارتشیان در خارج از محوطه دانشگاه مستقر بودند و چون تظاهرکنندگان به طور آرام تظاهرات می کردند، مداخله نکردند. تظاهرات مشابهی نیز به وسیله بیش از 1000 دانشجو در دانشگاه ملی برگزار گردید. بر اساس این گزارش در نیم روز 22 اکتبر گروهی از جوانان به پرتاب سنگ و تظاهرات در بخش شمال شرقی اصفهان پرداختند (دیروز نیز اینگونه تظاهرات تا حدودی انجام پذیرفت). گزارش شده که دو اتوبوس حامل دانش آموزان آمریکایی که در حال رفتن به طرف دبیرستان بود به وسیله سنگ مورد حمله واقع شد. کنسول ما گزارش می دهد که پلیس دستور دارد که برخورد نرمی با تظاهرکنندگان داشته باشد. هلیکوپترهای گشتی برای آرامتر کردن آنها احتمالاً گاز اشک آور رها کرده اند. در تظاهرات دیگری، دبیران دبیرستانهای تمامی کشور به تحریم بسیاری از کلاسها ادامه می دهند. رئیس انجمن معلمان محمد درخشش خواستار برچیده شدن حکومت نظامی، آزادی زندانیان سیاسی و انحلال مجلس شده است. موضوع اخیر مطلب جدیدتری است که برخی در میان عناصر مخالف از آن بهره می برند و معتقدند مجلس کنونی صلاحیت ندارد و مورد اعتماد عموم مردم نمی باشد.

3 وزیر دادگستری باهری با خانواده های زندانیانی که با اتهامات سیاسی دستگیر شده اند، نمایندگان کانون وکلای دادگستری و بعضی از نمایندگان مخالفین و نمایندگان حقوق بشر دیدار نمود. وی به آنان گفت که در حال آماده کردن لیست زندانیانی است که بایستی این هفته به خاطر سالروز تولد شاه آزاد شوند (26 اکتبر). مطبوعات گزارش داده اند که مقامات عالی رتبه امنیتی آزادی 1160 زندانی سیاسی که به زودی انجام خواهد پذیرفت را تأیید کرده اند. این عده به همراه 600 فعال سیاسی که اخیراً دستگیر شده اند و هنوز به دادگاه نرفته اند، آزاد می گردند. تعداد زندانیانی که قرار است آزاد شوند مبهم می باشد. برای ما مشخص نیست، آیا 182 نفری (به علاوه 14 نفر دیگری که جمعاً 196 نفر می شدند) و تاکنون در هفته گذشته آزاد شده اند شامل جمع ذکر شده توسط مقامات می باشد یا نه. قابل تذکر است که مقامات عالی رتبه امنیتی (یعنی ساواک) پا را فراتر از حد معمول گذاشته و در گفتگو با مطبوعات دخالت و مسئول بودن وزیر دادگستری در آزادی این زندانیان را رد کرده اند و تأکید نموده اند

ص: 216

که ساواک لیست آزادی را بر اساس دستور شاهنشاه در 6 هفته پیش تنظیم نموده است. باهری همچنین به رادیو ایران گفته است «از این به بعد هیچ زندانی سیاسی در ایران وجود نخواهد داشت و فقط کسانی که محکوم به فعالیتهای تروریستی یا اقدام علیه امنیت ملی می شوند زندانی خواهند شد.» (در گزارش مخابره شده ICA آژانس بین المللی ارتباطات در 19 اکتبر ذکر شده است) تا آنجا که می دانیم تاکنون این نظریه شخصی باهری است. آزادی تعداد زیادی از زندانیان سیاسی این موضوع را تأکید می نماید که مقامات ایرانی از این به بعد بایستی مواظب باشند که کسی را به اتهام سیاسی دستگیر ننمایند، زیرا دیگر مستمسک قانونی برای آن وجود ندارد و لااقل هنوز از هیچ مقام رسمی بغیر از باهری سیاست کلی دیگری اعلام نشده است. نیروهای مخالف برای آزادی همه زندانیانی که به اتهامات ضدامنیتی دستگیر شده اند (از جمله تروریسم)، محاکمه مجدد همه کسانی که دولت معتقد است که بایستی دوباره محاکمه شوند و تعهد مبنی بر اینکه دیگر زندانی سیاسی ای وجود نخواهد داشت، فشار می آورند.

4 صحنه سیاست بسیار فعال می ماند چرا که عضو برجسته جبهه ملی شاهپور بختیار به مطبوعات گفته است که حزب وی قصد دارد یک دولت اتحاد ملی متشکل از افرادی که از 25 سال پیش تاکنون در امور سیاسی مداخله نداشته اند تشکیل دهد (در تلگرام جداگانه). مهدی بازرگان رهبر جناح دیگر جبهه ملی برای دیدار با خمینی به پاریس رفته است، ناصر میناچی که در امور حقوق بشر فعال می باشد او را همراهی می کند، (تلگرام جداگانه)، کانون وکلا در حال اعمال برنامه ای برای برگزاری دادگاهی ویژه برای محاکمه موارد اتهام فساد است که به وسیله کمیسیون قضایی مجلس رسیدگی شده و سپس به این کانون ارجاع می شود، می باشد. نخست وزیر خواسته است تا اخبار از وزارتخانه ها در ابتدا به دفتر نخست وزیر فرستاده شود و سپس توسط واحدی در دفتر نخست وزیر منظم شده و به جای آن وزارتخانه ها در اختیار رسانه های خبری قرار گیرد. (کسی تاکنون شکایت نکرده که این امر یک سانسور داخلی است). تلگرام جداگانه ای نقطه نظرات رسمی شاه خطاب به سران سنا مجلس شورا را هنگامی که در 19 اکتبر آنان جوابیه ای را از پارلمان به بیانات آشکار شاه در 6 اکتبر ارائه می دادند، تجزیه و تحلیل می نماید. در ضمن شریف امامی و وزرایش قرار است امروز به سئوالات پارلمان در یک جلسه غیرعلنی پاسخ دهند. اعضای مجلس این طور که گزارش شده است برای اینکه فرصت صحبت در مجلس در جلسه علنی روز سه شنبه 24 اکتبر را پیدا کنند، مجبور به خوابیدن در مجلس هستند.

5 در یک حرکت عجیب مقامات رسمی وزارت دادگستری در آمل دستور دستگیری یک افسر پلیس، دو پاسبان و دو غیرنظامی را به اتهام آتش گشودن به سوی مردم تظاهرکننده در هفته گذشته در همین شهر که به کشته شدن 2 نفر و زخمی شدن 25 نفر منجر شد، را صادر کردند.

در یک اقدام مشابه دادستان عمومی شهر دزفول به قرارگاه مرکزی پلیس نامه ای نوشته و

ص: 217

خواستار اعلام اسامی افرادی شده است که هفته پیش به طرف مردم در تظاهرات شلیک نموده اند (این موضوعات ممکن است شروع یک چرخش باشد).

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی 23 اکتبر

سند شماره 106

خیلی محرمانه23 اکتبر 1978 1 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10338به: وزارت امور خارجه، واشنگتن فوری

رونوشت: سرفرماندهی کل نیروهای مسلح آمریکا در اقیانوس آرام

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی 23 اکتبر

خلاصه: تظاهرات خشونت آمیزی در 22 اکتبر در همدان بوشهر و خرم آباد برگزار گردید. انبوه تظاهرکنندگان در مشهد و اصفهان، حکومت نظامی را نقض کردند ولی از زد و خوردهای شدید اجتناب گردید. در دانشگاههای تهران دانشجویان دست به تظاهرات زدند ولی نیروهای نظامی آن را بر هم نزدند. تلفات آمریکاییها ناچیز است اما حوادث متعددی بر ضد خارجیان به وقوع پیوسته است. دولت اعلام کرد که 1160 زندانی که شامل تقریباً 1000 بازداشت شده سیاسی هم می باشد در 25 اکتبر آزاد خواهند شد. طبق گزارش روزنامه ها، سنجابی رهبر جبهه ملی، به منظور رفع اختلافات مخالفین به دیدار خمینی در پاریس خواهد رفت تا شکاف بین مخالفین را از بین ببرد. سنجابی همچنین دیداری از آمریکا را در سر می پروراند. خمینی در پیام خود به زائران حج، دولت آمریکا را مورد حمله قرار داد. علی امینی، نخست وزیر اسبق، هرگونه ارتباط با سیا را انکار کرد. ابوالفضل قاضی شریعت پناهی، وزیر جدید علوم و آموزش عالی می باشد. پنج فرمانده جدید حکومت نظامی منصوب گردیدند. پایان خلاصه.

1 در 22 اکتبر، تظاهرکنندگان با نیروهای امنیتی در همدان به زد و خورد پرداختند، که در نتیجه، طبق گزارشات رسیده 15 نفر کشته و تعداد زیادی مجروح شدند. گزارشهای خبرگزاریها در مورد شمار تلفات بسیار گوناگون است، اما شواهد جداگانه نشان می دهد که دقیق ترین رقم بیش از 15 نفر می باشد. یک گزارش، علت حادثه را، اقدام به خودکشی یک دختر 17 ساله بعد از آزادی از یک بازداشت کوتاه مدت، می داند. ظاهراً یک نفر از میان جمعیت تظاهرکننده اقدام به پرتاب یک وسیله انفجاری به سمت پلیس نموده و سپس پلیس اقدام به گشودن آتش می نماید.

(نظریه: این عمل می تواند علت بروز خشونت را توجیه نماید.) به پلیس امنیتی در سراسر ایران دستور اکید داده شده است تا حداکثر خویشتن داری را به کار ببرد. همان طور که در تظاهرات دیروز در نقاط دیگر، به روشنی نشان داده شده.

آشوبهای همدان در سراسر روز ادامه داشت. شورشهای تخریبی و ایجاد حریق عمدی، در

ص: 218

شهرهای بوشهر و خرم آباد نیز رخ داده است.

2 تظاهرکنندگان در مشهد و اصفهان، علناً قانون حکومت نظامی را نادیده گرفتند. در مشهد تظاهرکنندگان ضمن اعتراض به جریان ضدشورشی که اخیراً در کرمان رخ داد به شماتت نیروهای نظامی پرداختند، ولی سربازان کوشش در متفرق کردن آنان به عمل نیاوردند. ناآرامی در اصفهان سابقه احتمالاً خطرناکی را بر جای گذاشته است. گزارش کنسولگری ما از درگیری حداقل 3 دسته عمده تظاهرکننده، متشکل از چندین دبیرستان، حکایت می کند. بزرگترین جمعیت با بیش از 500 نفر، به طرف دفتر فرمانداری نظامی راهپیمایی کردند ولی مسیر حرکت آنها منحرف گردید. دانش آموزان خواستار جایگزینی عکس خمینی به جای عکس شاه آزادی دانش آموزان و معلمان دستگیر شده و برگزاری برنامه کاری روزانه معمولی در سالروز تولد شاه بودند. سپس این جمعیت به بیش از 1000 نفر دانش آموز رسید این رقم از سوی مقامات حکومت نظامی ارائه گردید، و با تعداد کمی از بزرگسالان مخلوط گردیدند و در مرکز شهر با نیروهای انتظامی روبرو شدند. تظاهرکنندگان، حتی وقتی هم که سربازان اقدام به تیراندازی هوایی نمودند، دستور متفرق شدن را رد کردند. نهایتاً نیروهای نظامی موفق شدند با اعمال مقداری فشار، و البته نه تیراندازی یا زخمی نمودن، جمعیت را پراکنده نمایند. (نظریه: مواجهه نسبتاً خوب خاتمه یافت، اما می توانست خطرناک باشد. این سابقه شومی است، زیرا حالا تظاهرکنندگان دستور متفرق شدن را نادیده گرفته و عقب نشینی نیروهای نظامی را تا انداز ای مشاهده کرده اند. کلیه نیروهای امنیتی در سراسر ایران دستور دارند که اگر چنانچه ممکن باشد، کلاً از خونریزی پرهیز نمایند.)

3 در محوطه دانشگاه تهران یعنی جایی که دانشجویان بدون هیچ گونه درگیری مجدداً دست به تظاهرات می زدند، خویشتن داری مشابهی نشان داده شد. نیروهای نظامی، خود را از محوطه دانشگاه دور نگاه داشتند. عبدالله شیبانی، رئیس دانشگاه تهران، آشکارا از حق دانشجویان برای به صحنه آمدن و پشتیبانی از اعتراضات دفاع نموده است. مطبوعات در سرمقاله هایشان نکات مختلفی از اعتراض دانشجویان را ارائه می دهند، هر چند همه آنها سرگردانند که چه زمانی کلاسها شروع خواهد شد (دانشگاهها ظاهراً دایر هستند، اما کلاسی برقرار نیست). مطبوعات و مدارک مستقل در سفارت شکاف رسمی بین گروههای دانشجوی مسلمان و چپگرا را که هر یک جداگانه و مستقل از هم در محوطه های متفاوت دانشگاه اجتماع می نمایند، تأیید می نمایند. همچنین وجود گروه تظاهرکننده کوچک سومی هم که از تیپ جبهه ملی می باشد، گزارش شده است.

4 حوادث ضدخارجی یا ضدآمریکایی، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. در آبادان چهار تیم از سازمان خدمات آئرونیوترونیکی ماوراء بحار، که در حال مساحی برای کابلهای تلفن بودند، بعد از برخوردهای مکرر با جمعیتهای شورشی، کار خود را رها نمودند. ایرانیها ماشینهای آمریکاییان را سنگباران کردند و تجهیزات مساحی را خرد کردند و یک نفر با تفنگ

ص: 219

ساچمه ای به آمریکاییان شلیک کرد. این حادثه در چندین محله شهر رخ داد. شب گذشته در بوشهر منزل کارکنان شرکت جنرال الکتریک توسط پرتاب کنندگان سنگ مورد حمله واقع شد. شیشه کلیه پنجره ها شکسته شده بود و ساکنان خانه ها به منطقه مسکونی نیروی هوایی منتقل شدند. گزارشهای رسیده، از شیشه های شکسته پنجره های دیگر مجموعه های مسکونی خارجیان (نه الزاماً آمریکایی)، توسط سنگ اندازان حکایت می کند. آنها همچنین جزواتی را که در آن به خارجیان اخطار شده است که طی 3 روز ایران را ترک نمایند، از خود به جای گذاشته اند. این حوادث از الگوی... پیروی می نمایند. سفارت، کنسولگریها علی الخصوص کنسولگری اصفهان متوجه افزایش حوادث خودجوشی شده اند که شامل حال آمریکاییان گشته است. شعارهای اینان را معمولاً کلمات توهین آمیز فارسی یا «Yankee go home» (آمریکایی برو خانه ات) تشکیل می دهد. ولی برخورد فیزیکی که تاکنون نسبتاً جزیی بوده افزایش یافته است. نمونه های بیشتر در این مورد، عبارت از پرتاب سنگ به اتوبوسهای مدرسه در اصفهان و نقاشیهای کلیشه ای مبارزاتی در تهران می باشند. حروف «JM» و «JB» با چاپ کلیشه ای بر روی اتومبیلها و دیوارهای خانه های آمریکاییان، از جمله یک مأمور سفارت، ظاهر شده است. احتمالاً حروف «JM» نشانگر جبهه ملی می باشد.

5 دیروز دولت اعلام کرد که شب سالروز تولد شاه، در 25 اکتبر، 1160 زندانی آزاد خواهند شد. تقریباً 1000 نفر از این عده را زندانیان سیاسی تشکیل می دهند. باهری، وزیر دادگستری گفت که آنها به سر کار سابق خود بازگشت نموده و حقوق و مزایای کامل خود را دریافت خواهند کرد.

6 مطبوعات گزارش می دهند که سنجابی رهبر جبهه ملی جهت گفتگو با آیت الله خمینی به منظور به اصطلاح برطرف کردن شکافی که در جنبش مخالفان سیاسی پدیدار شده است، به پاریس سفر خواهد کرد. سنجابی در ادامه سفر خود به کانادا جهت شرکت در اجلاس بین الملل سوسیالیست و به آمریکا (به مطالب زیرین مراجعه شود) خواهد رفت. بر طبق این محاسبات، مشغله فکری خمینی در مورد نبرد بر علیه سلطه خارجی و استبداد داخلی، با خواست گروههای میانه رو تر مانند جبهه ملی که به دنبال دمکراسی تحت لوای قانون اساسی هستند در تضاد می باشد. در رابطه با توسعه فعالیتهای دیگر خمینی با مطبوعات تکذیبهایی را به نقل از منابع ایرانی در مورد ملاقات اردشیر زاهدی با آیت الله منتشر کرده اند. در همین حین خمینی در پیام خود به زائران حج، دولت آمریکا را با متهم کردن به پشتیبانی از خشونتهای داخلی در ایران مورد حمله قرار داد. همچنین انگلیس و روسیه هم به خاطر غارت منابع ثروت ایران مورد حمله قرار گرفتند. خمینی افزود که چون هیچ کشور اسلامی به او پناه نمی داد به فرانسه رفته است.

7 در یک پیشرفت جانبی جالب وزارت امور خارجه با ارسال پاسپورت دیپلماتیک سنجابی تحت پوشش یک یادداشت سیاسی در 23 اکتبر به کنسولگری آمریکا، درخواست

ص: 220

روادید یک مسافرت 2 هفته ای توریستی به آمریکا را نمود. یک روادید توریستی دیپلماتیک برای سنجابی صادر شد. از درخواست نامه وی برمی آمد که او دیدار از واشنگتن و نیویورک را در سر می پروراند. (نظریه: احتمالاً مسافرت به آمریکا بعد از دیدار پاریس خواهد بود. دخالت وزارت امور خارجه، این سوءظن را که معاملاتی بین دولت ایران و مخالفان سیاسی در جریان داشت، شدیداً تقویت می نماید.)

8 علی امینی، نخست وزیر اسبق، که هنوز هم از او به عنوان نخست وزیر احتمالی جدید نام برده می شود، در یک مصاحبه ارتباطش را با سیا انکار نمود، (مشکل امینی این است که وی متهم گردیده که دولت کندی او را در سال 1961 بر سر کار آورده است.)

9 در 22 اکتبر، دکتر ابوالفضل قاضی شریعت پناهی، وزیر علوم و آموزش عالی شد. او یک استاد سابق دانشگاه و کارشناس ماهر برنامه ریزی است. (اطلاعات کامل زندگینامه او به طور جداگانه در تلگرام دیگری فرستاده می شود.)

همچنین پنج استاندار جدید به شاه معرفی شدند. محمدعلی احمدی برای کرمان سعید بهادری برای مازندران پرویز سهرابیان برای لرستان ناصر مجیدیه برای کهگیلویه و بویراحمد عباس ظریف برای چهار محال بختیاری.

سولیوان


بازی مطبوعات با نظریات ترنر در مورد ایران

سند شماره 107

خیلی محرمانه23 اکتبر 1978 1 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10332

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. فوری و سیا واشنگتن دی. سی. فوری

موضوع: بازی مطبوعات با نظریات ترنر در مورد ایران

1 متن زیر، ترجمه ما از متن کامل مقاله ای است که فقط در روزنامه رستاخیز مورخه 23 اکتبر درج شد. موجب خوشوقتی خواهد بود که متن صحیح و هرگونه اظهارنظر آدمیرال ترنر در مورد ایران را اعلام نمائید.

2 «رئیس سیا اتحاد جماهیر شوروی را متهم به دخالت در ناآرامیهای ایران می نماید.» آدمیرال ترنر رئیس سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا)، مطالب فوق را شب گذشته در یک مصاحبه مطبوعاتی در مورد وقایع اخیر ایران اظهار داشت.

3 در این مصاحبه که توسط خبرگزاری فرانسه گزارش شده است، رئیس سیا اظهار داشته است که بدون شک اتحاد جماهیر شوروی با ناآرامیهای جاری ایران بی ارتباط نیست. در مصاحبه ای که در تلویزیون در برنامه «در برابر ملت» پخش شد ترنر گفت: «کمونیستها سعی کرده اند که از وضعیت ایران امتیازاتی را کسب نمایند. و من مطمئنم که اتحاد جماهیر شوروی نقشی در آنجا ایفا می نماید.»

ص: 221

4 آنگاه ترنر در مورد شیوچنکو صحبت نمود و هرگونه نقش مستقیم و غیرمستقیم سیا را در ماجراهای عاشقانه وی با یک دختر تلفنی در واشنگتن نفی نمود. به هر حال او اقرار نمود که مبالغ زیادی به شیوچنکو در ازاء خدماتش پرداخت شده است.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 24 اکتبر

سند شماره 108

خیلی محرمانه24 اکتبر 1978 2 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10384به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 24 اکتبر

خلاصه: دولت 1126 زندانی سیاسی را در 25 اکتبر آزاد خواهد کرد. حکومت رهبر معلمین محمد درخشش را آزاد کرد. وزیر علوم و آموزش عالی اعلام کرد که لایحه جدید دانشگاهی به دانشجویان آزادی سیاسی کامل اعطا خواهد کرد. پروژه مترو تحت بررسی قرار می گیرد. اعتصاب سیاسی در رادیو و تلویزیون ملی ایران از دیروز آغاز شد. قضات سقز در اعتراض به بازداشتهای غیرقانونی دست به یک اعتصاب غذای یک روزه زدند. مطبوعات ادعا می کنند استیضاحی که امروز در مجلس آغاز خواهد شد فریبکاری شریف امامی برای حفظ موقعیت خویش است. مقدم مراغه ای رهبر جنبش رادیکال تقاضای انحلال مجلس را داد. دانش آموزان دبیرستانی با پرتاب سنگ به 11 اتوبوس شرکت لاکهید آسیب رسانده و 4 آمریکایی را مجروح کردند. (در تلگرام جداگانه). در تظاهرات خشونت آمیز خرم آباد، مرگ دو نفر گزارش شده است. تظاهرات دیگری در تهران بیانگر نافرمانی از حکومت نظامی است. دومین برخورد ضدشورشی نزدیک کرمان به وقوع پیوست. پایان خلاصه.

1 دولت اعلام کرد فردا 1451 زندانی که 1126 نفر آنها زندانی سیاسی هستند در شب سالروز تولد شاه از زندان آزاد می شوند. مسئولین حکومت نظامی دیروز محمد درخشش نماینده کانون معلمین را که ظاهراً روز 18 اکتبر به خاطر انتقاد یکی از روزنامه های کانون از ساواک، دستگیر شده بود، از زندان آزاد کردند.

2 ابوالفضل قاضی شریعت پناهی وزیر جدید علوم و آموزش عالی اعلام کرد که: لایحه بحث برانگیز استقلال دانشگاهها پس گرفته خواهد شد. او پس از مشاوره با دانشگاهها لایحه جدیدی ارائه خواهد داد.

وی در مورد لایحه جدید امتیازات متعددی من جمله ماده مربوط به مصونیت دانشجویان از دستگیری در محوطه دانشگاه را متعهد گردید. رؤسای دانشگاه سیاسی نخواهند بود و مانند رؤسای ادارات توسط اعضای هیأت علمی هر یک از دانشگاهها انتخاب خواهند شد. هیأتهای امناء منحل خواهند شد و دانشگاهها منفرداً مراجع تصمیم گیری جدیدی برای تعیین سیاستهای دانشگاه ایجاد خواهند کرد. این امر شامل حفظ نظم در محوطه دانشگاه هم می شود. دولت

ص: 222

گارد را از دانشگاه بیرون خواهد برد، استادانی که مجبور به بازنشستگی شده بودند، می توانند مشاغل دانشگاهی خویش را دوباره اختیار کنند و دانشجویانی که به علل سیاسی دستگیر شده اند آزاد خواهند شد. (نظریه: اگر دولت ایران آنچه را که تعهد می کند انجام دهد دانشگاههای ایران از دانشگاههای آمریکا و یا اغلب دانشگاههای کشورهایی که دموکراسی غربی در آنها غالب است مستقل تر خواهند بود.)

3 پروژه متروی تهران به مرور به عنوان نشانه اسراف و فساد دولت مطرح شده است. احتمال دارد دولت تحت فشار ناچار از کنار گذاشتن پروژه و یا کاهش جدی آن شود. یکی از مقاله نویسان آن را «موش کور سفید» می خواند.

4 رادیو و تلویزیون ملی ایران از دیروز دست به اعتصاب زد. توقف کار حداقل تا حدودی جنبه سیاسی داشت. اعتصاب کنندگان تقاضای اخراج رؤسایی را دارند که در اعمال سانسور همکاری داشته اند.

5 قضات در سقز (استان کردستان) در اعتراض به بازداشتهای غیرقانونی دست به یک اعتصاب غذای یک روزه زدند. ادعا می شود که نیروهای امنیتی آشوبگران ضدامنیتی را دستگیر و آنها را بدون مراجعه به دادگاههای مدنی به دادگاههای نظامی ارجاع داده اند، در سقز حکومت نظامی اعلام نشده است.

6 مجلس قصد دارد در مورد استیضاحی که توسط عباس اخباری ارائه شده است، بحث کند. بعضی از ناظرین کل این امر را یک فریبکاری از جانب شریف امامی برای زدن ضربه ای اساسی به مخالفین واقعی (مثل بنی احمد) می دانند. عقیده براین است که مجلس با ردّ شدید استیضاح که تمام تقصیرات در ایران را به عهده شریف امامی می گذارد، باعث تثبیت موفقیت وی خواهد شد. (نظریه: نمونه اصلی دیدگاه ایرانی این وضعیت غیرموجه نمی باشد، اخباری قبلاً هرگز در جناح مخالف نبوده است و اگر وی صادقانه این کار را کرده باشد مطمئناً تغییر موضع جدیدی داده است.) رحمت الله مقدم مراغه ای رهبر جنبش رادیکال ایران در ضمن خواستار انحلال مجالس سنا و شورا شده است بر این پایه که حزب رستاخیز دیگر سیاست را در انحصار خود ندارد، و این درست نیست که مجالس رستاخیزی بر روی قوانین رأی گیری نمایند.

8 تظاهرات و اغتشاش حتی در شهرهایی که قانون حکومت نظامی حاکم است ادامه پیدا کرد. خرم آباد (که قانون حکومت نظامی در آنجا حاکم نیست) شاهد اغتشاشاتی بود که 2 کشته و خرابی بسیاری بجای گذاشت. مطبوعات از ادامه تظاهرات ضددولتی در حداقل بیست شهر دیگر گزارش می دهند. در تهران گروههای دانش آموزی در نقاط مختلف شهر به راهپیمایی و تظاهرات دست زدند. آنها دیگر به طور صحیح سر کلاس حاضر نمی شوند و به خیابانها ریخته اند انگار که حکومت نظامی ای وجود ندارد. امروز دو گروه 300 الی 400 نفری از دبیرستان پسرانه واقع در خیابان ایرانشهر خارج شدند و از جلوی کنسولگری آمریکا

ص: 223

راهپیمایی کردند. حدود 50 نفر نیز از جلوی سفارت عبور کردند و بر روی پلاکاردهایی به فارسی نوشته شده بود «مرگ بر شاه»، «خمینی بایستی بازگردد» جمعیتهای دیگر از جمله 1500 الی 2000 دانش آموز در تهران در حال تظاهرات هستند. (نظریه: در روزهای اخیر اعتراضات به طور قابل توجهی جسورانه تر شده اند. قانون حکومت نظامی مبنی بر عدم گردهمایی مورد استهزاء قرار گرفته است. شکل تظاهرات حتی در هفته گذشته به این صورت بود که وقتی ارتشیان ظاهر می شدند، تظاهرکنندگان فوراً متفرق می شدند و از آنها اثری باقی نمی ماند. نظم ابداً مختل نمی گردید و نیروهای امنیتی جمعیتها را در صورت اقدام به اغتشاش پراکنده می ساختند. صبح 24 اکتبر گروهی از جوانان هنگامی که شروع به هل دادن ماشینهای پارک شده به داخل خیابان شلوغ کردند، به وسیله نیروهای امنیتی با فشار متفرق شدند. لکن نیروهای نظامی دستور دارند که از حداقل فشار و زور استفاده نمایند و تظاهرکنندگان به نظر می رسید که این موضوع را می دانند.)

9- تظاهرکنندگان دانش آموز بیش از ضدخارجی بودن، سرشار و غرق در تمایلات ضددولتی بوده اند. ولی بدترین حادثه ضدآمریکایی تهران، دیروز اتفاق افتاد. موقعی که دانش آموزان با پرتاب سنگ به 11 اتوبوس لاکهید خسارت وارد کرده و 4 آمریکایی را مجروح کردند (در تلگرام جداگانه گزارش شد.) شاهد عینی موثقی در آبادان شعارهای «خوکهای انگلیسی به خانه تان برگردید» را مشاهده کرده است. منبع همچنین گزارش می دهد که جواز اتومبیلهای متعلق به غربیان در آبادان پاره و باطل شده است.

10 دومین حادثه از نوع مقابله با خشونت در راور (حوالی کرمان محل اولین حادثه) اتفاق افتاد. افرادی به مسجد جامع حمله کرده و به پاره کردن اوراق قرآن و آتش زدن به مسجد پرداختند. ساختمان (مسجد) ویران نشده است. گزارشات واصله در مورد وسعت و اندازه ویرانی متفاوت است. به عنوان آخرین کلام اینکه حادثه یکپارچه گیج کننده است.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 25 اکتبر

سند شماره 109

خیلی محرمانه25 اکتبر 1978 3 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10440به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 25 اکتبر

خلاصه: دیروز دوباره اعتصابات گسترده نضج گرفت. گرگان با آتش سوزیهای متعدد و کشته های زیاد، آشوب زده ترین شهر بود. در همدان و قم آتش سوزی و برخوردهای خشونت آمیز وجود داشت. تهران در داخل و خارج فضای دانشگاه با اعتصابات بزرگ دانشجویی همراه با برخی برخوردها و دستگیریها مواجه بود، اما وضعیت نسبتاً آرام باقی ماند. یک مجله خبر از مقابله با آشوب در همدان را می دهد. دیشب دولت اقدام به آزادی زندانیان

ص: 224

نمود، که ظاهراً شامل 212 زندانی دیگر دادگاههای مدنی، می شد. محمود اعتمادزاده (که به آذین هم نامیده می شود) و رهبر گروه مخالف کوچکی موسوم به «اتحاد برای آزادی» است، در 23 اکتبر دستگیر شد. وکلا و رهبران مذهبی همدان در اعتراض به کشتار 22 اکتبر دست به اعتصاب غذا زدند. مجلس دیروز با مورد توجه قرار دادن گزارشات ساواک به حرکتهای انتقادی خود ادامه داد. پزشکپور، رهبر اقلیت مجلس، وزارت امور خارجه انگلیس را به خاطر مداخله در امور ایرانیان مورد انتقاد قرار داد. گزارشات مبنی بر مبارزه دسته میانه روی های مخالف جهت خنثی کردن آشوبهای داخلی، با نامه های تهدیدآمیز جدیدی که بر سفارتخانه های (آمریکا) واقع در اصفهان و تهران با اظهار تنفر تمامی مردم ایران از آمریکاییها ارسال می شود، مغایرت دارد. پایان خلاصه.

1 دیروز تظاهرات در جبهه گسترده جغرافیایی معمول جریان داشت این بار گرگان (در استان مازندران) بیشترین خشونت را ارائه داد، زیرا آشوب گران بانکها، سینماها و سایر ساختمانها را به آتش کشیدند. به طوریکه گزارش شده هنگامی که جمعیت سعی بر سوزاندن اداره مرکزی ساواک کرد، نیروها به سوی جمعیت آتش گشودند. مسئولین تعداد کشته ها را یک تن اعلام می کنند ولی روزنامه ها معتقدند تعداد کشته ها بیشتر بوده است. در نتیجه ادامه اغتشاشات مسئولین حکومت نظامی در قم ساعت شروع عبور و مرور شبانه را از 11 بعد از ظهر به 9 بعد ازظهر تغییر دادند. رادیو ایران گزارش کرده است که تظاهرکنندگان نارنجک و آتش به سوی نیروها پرتاب کرده اند (سفارت تأیید مستقلی ندارد.) آشوبها و حریقهای عمدی بیشتری در خرم آباد رخ داد. در گزارش روزنامه ای اظهار شده است که اقدامات ضدشورشی همانند حادثه کرمان دیروز در همدان توسط جمعیت 5 هزار نفری صورت گرفت ولی این خبر توسط دیگر منابع خبری تأیید نشده است.

2 تهران در تمام روز با تظاهرات عظیم دانشجویی در داخل و خارج دانشگاه روبرو بود. تمام مدارس در تهران به خاطر ریختن هزاران دانش آموز دبیرستانی به خیابانها و یا تجمع در دانشگاه تهران جایی که عظیم ترین تظاهرات در آنجا صورت می گیرد، بسته شدند. در فضای داخل دانشگاه دانشجویان (همچون گذشته) به گروههای مذهبی و چپی تقسیم شدند. چپی ها برای نماز جماعت که به مفهوم باشکوه جلوه دادن اختتام این اجتماع می باشد، نماندند. دانشجویان قطعنامه ای 17 ماده ای از آن جمله آزادی همه زندانیان سیاسی، برگشت خمینی و تصویب دولت جهت اجباری کردن اقامه نماز جماعت ظهر در همه مدارس، صادر کردند. گروه کوچکی از دانشجویان شعاردهنده صبح روز 25 اکتبر از جلوی سفارت رد شدند، و نیز از ظهر چند گروه مشابه از دانشجویان معترض در گوشه و کنار تهران مشاهده می شدند. نیروها اقدام به دستگیری و متفرق کردن جمعیتهایی کرده اند که تمرد نموده اند، ولی گروههای راهپیما معمولاً آزاد بودند. (نظریه: راهپیمایان روزمره و دانشجویان می دانند که مسئولین حکومت نظامی به آنها اجازه خواهند داد برای 26 اکتبر موقعیت ناپایدار بالقوه ای ایجاد کنند،

ص: 225

دانشجویان بدون شک مجدداً متشکل خواهند شد. اگر جمعیت عظیمی در خارج دانشگاه دور هم جمع شود و تظاهرکنندگان بزرگسال نیز به آنها بپیوندند، که البته تا به حال چنین نشده، آنگاه امکان وقوع برخورد جدی خواهد بود.

3 آزادی وعده داده شده به مناسبت سالروز تولد شاه از عصر 24 اکتبر آغاز شد. ظاهراً 212 نفر دیگر از زندانیان دادگاههای مدنی (نه سیاسی) آزاد می شوند. آیت الله یحیی نوری که سابقاً بارها در اغتشاشات جنوب تهران شخص شاخص بود، در بین این آزادشدگان حضور داشت. از طرف دیگر محمود اعتمادزاده (که به آذین هم نامیده می شود) که رهبر حزب سیاسی کوچکی به نام «اتحاد برای آزادی» است در 23 اکتبر دستگیر شد.

4 گروه وکلا و رهبران مذهبی همدان در اعتراض به کشتارهایی که طی شورش 22 اکتبر به وقوع پیوست دست به اعتصاب غذا زدند.

5 دیروز مجلس کابینه شریف امامی را مورد استیضاح قرار داد. در حالیکه گروه مخالف در وضعی بحرانی قرارداشت اوضاع دارای اعتدال بیشتری از زمان مباحثات پر سر و صدا در مورد برنامه دولت بود. انتقادات بر روی عملکردهای ساواک به عنوان عامل اصلی اغتشاشات اطراف و اکناف کشور متمرکز گردید. اسحاقی نژاد نماینده تبریز، گزارشات دروغ سازمان یافته همانند شکنجه و سرکوب را مورد حمله قرار داد. یکی از نمایندگان اتهامات علیه علی امینی نخست وزیر پیشین را به خاطر کار کردن برای قدرتهای غربی، مخصوصاً برای کنسرسیوم نفتی دوباره به جریان انداخت. (نظریه: سؤال در این است که آیا مبارزه امینی جهت بازگشت به قدرت می تواند تحمل حملات بیشتری از این قبیل را داشته باشد.) پزشکپور رهبر اقلیت مجلس «دیوید اوئن» وزیر امور خارجه انگلستان را به خاطر حمایت علنی از رژیم شاه و نظرات در مورد مخالفین تقبیح کرد. پزشکپور این را مداخله ای در امور داخلی ایران نامیده و افزود که همه ایرانیان در مقابل تهدیدات و مداخلات خارجی متحد خواهند بود.

6 مطبوعات می گویند که گروه میانه رو در تلاش جهت کاستن هیجانات ضدرژیم تماسهایی با خمینی برقرار کرده است (نظریه: سفارت نیز در این مورد بر همین باور است.) یکی از جراید این اقدام را مأموریتی برای «نجات ملت» از طرف گروهی غیرمذهبی مخالف نامید که هراسان از فروپاشیدن نظم عمومی و به دنبال آن سرکوبی جدید هستند.

7 ژنرال منصور مزین نماینده ویژه شاه در گرگان که در 12 اکتبر از کار برکنار گردید، هدف اتهامات سنگین فساد و سوءاستفاده از قدرت می باشد.

8 آخرین مورد: اواخر بعد از ظهر امروز، سفارت اعلامیه تهدیدآمیز منتشره در نقاط مسکونی و اداری داخل سفارت در تهران و اصفهان را دریافت داشت. تهیه کننده یا تهیه کنندگان این نامه ها مشخص نیستند.

تأثیر این اعلامیه در افزایش بیشتر ترس جامعه متوحش و عصبی آمریکاییها در ایران است محتوای اعلامیه بدین ترتیب است:

ص: 226

یانکی ملعون

با اینکه شما بخوبی درباره حکومت سلطنتی شاه و قتل عامهای او مطلعید، اما وقتی تمام مردم آزاده این دژخیم را محکوم می کنند شما و رئیس جمهور لعنتی شما از او حمایت می کنید.

این دلیل نفرت تمام مردم ایران از شما می باشد.

مرگ بر امپریالیسم

مرگ بر صهیونیسم

مرگ بر کمونیسم

زنده باد اسلام سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 26 اکتبر

سند شماره 110

خیلی محرمانه26 اکتبر 1978 4 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10441به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 26 اکتبر

1 طبق گزارشات اولیه در طی یک تعطیل ملی، مراسم سالروز تولد شاه در میان مراقبت شدید امنیتی در تهران با آرامش و آرامی جریان یافت. گردهم آیی جوانان در محوطه دانشگاه تهران تا هنگام ظهر دیده شد اما تا به حال تظاهرات قابل گزارشی نبوده است. جامعه خارجیان به طور کلی کمتر در انظار ظاهر شده و از رفتن به مرکز شهر خودداری می کنند، چرا که طی هفته شایعاتی مبنی بر فعالیتهای خشونت آمیز برای امروز منتشر شده است.

2 کنسولگری اصفهان از ناآرامی جدی دیروز گزارش می دهد. حداقل مرگ 4 نفر گزارش شده که یکی از آنها مربوط به کسی است که می کوشیده است یک بمب سه راهی بسازد. توده مردم به خانه جوانان که 14 خارجی من جمله 6 نفر آمریکایی در آن بسر می برده اند، حمله کرده اند که آسیبی به کسی وارد نشد. اغتشاشات شب گذشته میدان مرکزی موجب (انقطاع برنامه یا کوتاه شدن برنامه) معاون زیر آقای دانکن شد.

3 مطبوعات گزارشی از تظاهرات خرابکارانه و آتش سوزیهای بیشتر در شهرهای همدان، گرگان و قم می دهند که ادامه حوادث روز قبل از آن بود. گزارشات واصله حاکی از تعدادی کشته است. چند تظاهرات کوچک که دارای بعد خرابکارانه کمتری بودند در جاهای دیگر به وقوع پیوست. طبق گزارش مطبوعات نیروهای امنیتی خودداری غیرمعمولی نشان می دهند. بدین صورت که قسمتهایی از شهرهای پرالتهاب را در اختیار شورشیان می گذارند.

4 چند تظاهرات توسط جوانان مجدداً در تهران انجام شد که نسبتاً آرام بود و بر طبق منابع مطبوعاتی به کشتاری نینجامید.

5 آزادی وعده داده شده زندانیان سیاسی در جریان است. از جمله ریش سفید گروه صفر قهرمانی، کسی که از 2 سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم، به خاطر نقشش در حرکت

ص: 227

تجزیه طلبانه آذربایجان در زندان بسر می برده است، آزاد شده است.

6 تیتر مطبوعات خبر از مصاحبه خمینی با آژانس خبرگزاری فرانسه می دهد که در آن وی پیشنهادات مصالحه و سازش اعضای مخالفان سیاسی مذهبی میانه رو را رد و مجدداً ادعا کرد که او خواستار جنگی فرسایشی علیه دولت ایران است.

سولیوان


دیدگاههای خمینی

سند شماره 111

خیلی محرمانه28 اکتبر 1978 6 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن. دی. سی 5343به: سفارت آمریکا، تهران 7695

رونوشت به سفارتخانه های آمریکا در لندن، پاریس، بغداد، کویت

موضوع: دیدگاههای خمینی

1 آنچه در ذیل می آید گزارش یک گفتگوی یک ساعته بین خمینی و یک فرد ایرانی است که آخرین دیدارش با وی در سال 1963 بوده است. گزارش مزبور توسط یک واسطه موثق در اختیار مقام وزارت خارجه قرار گرفت.

2 این فرد دریافت که خمینی کاملاً اطمینان دارد که در زمان مناسب در مأموریت خویش که همان سرنگون سازی دودمان پهلوی است موفق خواهد شد. خمینی امکان هرگونه مصالحه و سازش را رد کرد و گفت که با وجود سلطنت مشروطه و یا چیزی مشابه آن نمی تواند تصور کند که امینی بتواند به عنوان نخست وزیری «مستقل» عمل کند. به نظر خمینی، امینی به خاطر رابطه گذشته اش با شاه و پدر شاه به مصالحه کشانیده شده است.

3 هنگامی که این فرد خاطرنشان ساخت که اگر آشوب و تشنج متوقف نگردد هرج و مرج و یا ارتش بر اوضاع مسلط می گردد، خمینی به هیچ وجه اظهار نگرانی ننمود. فرد مزبور باز هم گفت که اگر اعتصابات ادامه پیدا کند، هرج و مرج اقتصادی حاکم بر اوضاع خواهد شد، باز هم خمینی تکان نخورد. وی تنها به ادای این مطلب اکتفا نمود که این میهمان او از ماهیت انقلاب سیاسی مخالف با شاه در ایران مطلع نیست. خمینی از هیچ یک از این خطرات نمی ترسد زیرا مطمئن است که اینها گامهایی در راه رسیدن به یک جمهوری اسلامی می باشند.

4 در روندی که در پیش است، خمینی ظاهراً خود را فردی تام الاختیار می داند نه مبتکر، که می تواند هر پیشنهادی را بپذیرد یا نپذیرد. در همین چهارچوب وی آماده استماع سخنان بازرگان و سنجابی بود، ولی تنها آن دسته از نظریاتی را می پذیرفت که با هدف نهایی وی مغایرتی نداشته باشد.

5 خمینی در درک و برداشت خویش از قدرتهای غربی بسیار بی خبر یا ساده انگار می نمود، وی شدیداً تحت تأثیر همراهان خویش که بسیار ضدغربی اند قرار داشت. از نظر او غرب بسیار غارتگر است و بنا به اعتقاد وی تمام کشورهای عربی تحت نفوذ غرب به سر

ص: 228

می برند. او از عراق به شدت مأیوس شده است. زیرا او ابتداء امر آن را کشوری مستقل تلقی می کرد. کویت نیز به خاطر اینکه به او اجازه ورود نداده بود در همان دسته و طبقه قرار گرفته است. ونس


گزارش سیاسی امنیتی، 29 اکتبر

سند شماره 112

خیلی محرمانه29 اکتبر 1978 7 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10501به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 29 اکتبر

خلاصه: پایان هفته مصادف گشت با بجای گذاردن 15 کشته و تعداد زیادی زخمی از سوی شورشیان. دانشجویان در تهران با نیروهای امنیتی که مانع از ورود آنها به محوطه دانشگاه تهران بودند، درگیر شدند. دانشگاه تهران و دانشگاه ملی به خاطر ممانعت از تظاهرات بیشتر بسته شد. سر و کله گروههای طرفدار رژیم نیز پیدا شده و برخوردهایی در چندین شهر با معترضین داشته اند.

مطبوعات گزارش می دهند، سربازی که با حمله مخفیانه به رئیس پلیس باعث کشته شدن وی و زخمی شدن فرمانده حکومت نظامی در جهرم شده بود دستگیر گردید. ناآرامی نشان دهنده ادامه روند ضدخارجی است. پایان خلاصه.

1 در بیشتر شهرها تظاهرات آرام و نیز ناآرامی در پایان هفته جریان داشت. چندین درگیری خونین به وقوع پیوست که باعث کشته شدن 15 نفر و زخمی شدن بسیاری شد. در کرمانشاه یکی از بدترین برخوردها پیش آمد و کنسولگری تبریز گزارش می کند که هنوز در خیابانهای کرمانشاه ناآرامی ادامه دارد. پنج نفر از تظاهرکنندگان در کبوترآهنگ (نزدیک همدان) کشته شدند. سایر مناطق مهمی که زخمی ها و ویرانیهایی داشته اند، عبارت بودند از: دزفول، زنجان، قم، خرم آباد و فسا. تعداد زیادی از شهرهای دیگر نیز تحت تأثیر این موضوع واقع شدند. بر طبق گزارش، پلیس در شهرهایی که حکومت نظامی اعلام نشده، به طور موقتی کنترل بعضی از قسمتهای شهر را از دست داده است. سفارت خبرهای تأیید نشده ای در دست دارد که نشان می دهد پلیس عملاً کنترل زنجان را از دست داده است.

2- دانشجویان مکرراً با نیروهای امنیتی در تهران درگیری داشتند، معترضین اکثر بزرگراههای نزدیک به دانشگاه تهران را سنگربندی کرده و سعی داشتند تا یک تظاهرات بزرگتر به راه اندازند. دسته های نظامی از رسیدن دانشجویان به دانشگاه که بسته بود ممانعت کردند. مطبوعات گزارش می دهند که 19 نفر دانشجو طی زد و خورد زخمی شدند. هیأت حاکمه به خاطر پیش دستی در مقابل تظاهرات، دانشگاه تهران را به مدت 2 روز و دانشگاه ملی را تا اطلاع ثانوی بست. شاید به عنوان نتیجه این عمل، راهپیمایی و گروههای شعاردهنده دانشجویی در سراسر تهران امروز مشاهده شوند. دو گروه از مقابل سفارت عبور کردند.

ص: 229

نیروهای امنیتی حداقل دو بار از گاز اشک آور در بلوار الیزابت استفاده کردند و محتمل است که دستگیری و زخمی زیادی پیش آمده باشد. در رابطه با تحولات مربوطه، دانشجویان دانشکده فنی تهران نامه ای که حاکی از حمایت بود برای یاسرعرفات فرستادند.

مطبوعات گزارش می دهند که درگیری سختی بین معترضین چپی و مذهبی در گردهمایی روز چهارشنبه در دانشگاه تهران صورت گرفته است. هفته همبستگی ملی در دانشگاههای ایران از شنبه آغاز می شود. انجمن ملی استادان دانشگاهها برای مناظره راجع به موقعیت سیاسی حاضر دعوت به عمل آورد.

3 تظاهرکنندگان هوادار رژیم به تعداد زیاد در شهرهای مختلف ظاهر شده اند و با معترضین زد و خورد نموده اند. مطبوعات از جنجالهای خیابانی در گرگان، رضائیه، رودسر، میاندوآب و کاشان گزارش می دهند.

جمعیت در گرگان کشاورزانی را شامل می شد که در حال تکان دادن بیلهای خود بودند. (نظریه: معمولاً زمانی که دولت ایران نیازمند به جمعیتهای هوادار دولت می باشد، علاوه بر قبائل به جمعیت روستایی که خیلی از آنها مسلمان سنی هستند روی آورده است. گردهمایی آرام هواداران دولت روز شنبه در تهران انجام گرفت).

4 سرباز 22 ساله ای که موجب کشته شدن رئیس پلیس و وارد آمدن جراحات شدید به فرمانده حکومت نظامی جهرم شده بود دستگیر شد.

5 احساسات ضدخارجی به طور فزاینده ای مشهود است. (در تلگرام جداگانه ای گزارش خواهد شد.) وقایع پایان هفته شامل سنگباران هتل، سوزاندن اتومبیلهای انگلیسی، دومین سنگ اندازی به طرف اتوبوسهای آمریکایی به هنگام ترک پایگاه هوایی دوشان تپه و دریافت نامه های تهدیدآمیز، می شد. بر اساس گزارش کنسولگری علیرغم آنکه نسبتاً در پایان هفته حمله ای در کار نبود، اما نگرانی در میان جامعه خارجیان همچنان وجود داشته است.

6 حکومت نظامی در مشهد اعلام کرده است که ساعت رفت و آمد شبانه از نیمه شب به 8 شب افزایش یافت با این وجود تهدید شده است که اگر ناآرامیها افزایش یابد ساعات منع رفت و آمد نیز بیشتر خواهد شد. سولیوان


آیت الله شریعتمداری قویاً سازش را رد می کند

سند شماره 113

خیلی محرمانه29 اکتبر 1978 7 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10499به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: آیت الله شریعتمداری قویاً سازش را رد می کند

خلاصه مطالب: آیت الله شریعتمداری در مورد خواست مردم مبنی بر هیچ نوع سازشی با دولت ایران از آیت الله خمینی پیروی می کند. سنجابی رهسپار پاریس شد. شاه خواستار تقویت مسایل قضایی و حراست از استقلال مملکت شد. (پایان خلاصه)

ص: 230

1 در مطبوعات صبح 29 اکتبر ایران مصاحبه آیت الله شریعتمداری با خبرگزاری فرانسه مبنی بر اینکه او سازش با دولت کنونی را رد کرده و همبستگی کامل با رهبر تبعیدی آیت الله خمینی را ابراز نموده است با تیتر درشت به چشم می خورد. او اظهار داشت که ممکن است در آینده طرفداران او اسلحه به دست گرفته و یک حکومت دموکراتیک اسلامی را در ایران تشکیل بدهند، ولی او در مورد تبعیت از قانون اساسی صحبت کرد و لحن سخنان او در این مورد معتدل و ملایم بود.

2 شریعتمداری گفت که ما می خواهیم قانون اساسی دولت را عوض کند، ما می خواهیم که یک دموکراسی حقیقی جانشین دیکتاتوری شود. او خبر مبنی بر اختلاف بین خود و خمینی را رد کرده و گفته که ما روحانیون مذهبی دیگر امیدی به دولت حاضر نداریم. رفتار کنونی این دولت در رابطه با کشتار مردم به طور کلی شانسهای او را از بین برده است.

3 شریعتمداری گفت که درخواست دولت ایران را برای گفتگو رد کرده و پیشنهاد دولت ایران را مبنی بر معرفی 5 نفر از افراد برای شورای مجلس که در رابطه با 5 نفر رهبر مذهبی که بر قوانین نظارت بکنند (مطابق آنچه در قانون اساسی آمده است) را رد کرده است. او نقطه نظر مخالف خود را مبنی بر اینکه هیچ گونه درخواستی برای انتخابات تا زمانی که یک دولت قابل اعتماد وجود ندارد نیست بیان کرد. او جبهه ملی و پان ایرانیستها را به عنوان آنهایی که می توانند از پشتیبانی شیعه برخوردار باشند البته اگر آنها در خدمت منافع مردم عمل کنند متمایز نمود.

4 نظریه سفارت: ما تا به حال نتوانسته ایم به طور خصوصی و از نزدیک با آنهایی که به رهبران مذهبی نزدیک می باشند به علت عدم دسترسی به بهترین منابع تماس حاصل نماییم.

به هر حال اظهارنظر عمومی شریعتمداری این طور نشان می دهد که این امر موجب عقب کشیدن آنهایی که به نوعی سازش و آشتی بین دولت ایران و حداقل جناح میانه روی رهبران مذهبی را برگزیده اند می باشد. این حقیقت که شریعتمداری احساس می کرد که مجبور است علیرغم اختلافات دیرینه بین او و آیت الله خمینی مطالبی اظهار کند، نشانگر اهمیت این نکته است که این رهبر میانه رو احساس می کند که نمی تواند علناً خیلی دور از خمینی حرکت کند، ولو اینکه دومی، موضع سازش ناپذیری در قبال هرگونه توافقات موقت داشته باشد. با این حال ما مطمئن نیستیم که مصاحبه بیانگر احساسات واقعی گروه مذهبی میانه رو باشد. به نظر می رسد که نخست وزیر امیدی به جز این دارد (به تلگرام جداگانه مراجعه گردد). ظرف چند روز آینده سعی خواهیم کرد که در رابطه با اظهارات شریعتمداری تصویری از اوضاع سیاسی جاری ارائه دهیم.

5 کریم سنجابی با تفکر و تعمق زیاد به پاریس رفت (او این مسئله را رد می کند) و سعی خواهد کرد تا اینکه بتواند خمینی را جهت موضع گیری ملایم تری نسبت به دولت ایران متقاعد سازد. پافشاری و اصرار خمینی در اتخاذ موضع تند موجب نگرانی افراد جبهه ملی غیرمذهبی

ص: 231

خواهد شد که مصالحه را همانند اتحادشان با نیروهای مذهبی ضروری می دانند.

6 شاه در مراسم سالروز 26 اکتبر که مصادف با تولدش می باشد به تهنیت مجلس با آرزوی ادامه آزادی، تمجید و ستایش از مجلس و دعوت از تمام ایرانیان برای حمایت از استقلال ملی، که خسارت ناشی از فقدان آن جبران ناپذیر خواهد بود، پاسخ داد. سخنان مهم و برجسته او راجع به پذیرش اشتباهات گذشته و درخواست برای تقویت مسایل قضایی یک رشته مبارزه بر علیه فساد بود. سولیوان


اعتصاب دوباره در صنعت نفت ایران

سند شماره 114

خیلی محرمانه30 اکتبر 1978 8 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10546به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

مرجع: (الف) تهران 1053، (ب) تهران 10408

موضوع: اعتصاب دوباره در صنعت نفت ایران

1 همانگونه که در مرجع الف پیش بینی شده، اعتصاب حوزه های نفتی کاهش بیشتری را در امر صادرات و تولید موجب گشته است. اعتصاب ملوانان در ترمینال صادراتی جزیره خارک، (مرجع B) پایان گرفت و هیچگونه تنگنایی در خارک وجود ندارد. مشکل کنونی کاهش تولید نفت توسط OSCO است که چیزی کمتر از دو میلیون بشکه می باشد. امروز صبح توسط نمایندگی کنسرسیوم محلی مطلع گشتیم که صادرات نفت خام از خارک تولید شده توسط کنسرسیوم (OSCO) به 1/1 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، علاوه بر این، بنا به نظر نماینده محلی کنسرسیوم مدیرعامل کنسرسیوم به طور فزاینده ای نسبت به توانایی خود در ثابت نگهداشتن حتی سطح خیلی پایین تولید جاری بدبین می باشد.

2 رفع اعتصابات توسط دو شرکت متحد، ایپاک و لاپکو به نظر می رسد حفظ شده است و ظرفیت تولیدی دور از ساحل آنها که در هفته گذشته متوقف شده بود بار دیگر از سر گرفته می شود.

3 تخمین می زنیم که تقاضای جاری صادرات نفت خام ایران در حدود 5/5 4/5 میلیون بشکه در روز باشد، که به طور ضمنی استنباط می شود که اعتصاب کنونی برای ایران نزدیک به 00/4 میلیون بشکه در روز از صادرات نفت خام یا در حدود روزانه 50 میلیون دلار زیان دربر داشته باشد.

ما همچنین گزارشات تأیید نشده ای مبنی بر توقف کامل پالایشگاههای آبادان و شیراز در دست داریم. ما گزارش دفتر مشاوره علمی و نظامی (ASAP) را تأیید می کنیم که پالایشگاه تهران به طور معمول در حال کار می باشد و دیگر پالایشگاههای کوچک (تبریز و کرمانشاه) آن طور که گزارش می دهند دستخوش اعتصاب نشده اند.

4 شرکت ملی نفت ایران تقریباً تمام تلاش خود را جهت پر کردن محلهای حساس

ص: 232

بلامتصدی زیادی که به علت اعتصاب پدید آمده، مصرف گردانیده است (از آن جمله انتقال دیروز و امروز 20 مهندس، محقق و تکنسین از آزمایشگاه تحقیقاتی تهران به پالایشگاه آبادان) ولی پرسنل اضافی ذخیره یا نیست و یا تعداد کمی موجود می باشد. موقعیت به طور آشکاری برای دولت ایران و نیز شرکت ملی نفت ایران به نقطه بحرانی رسیده است، و دورنمای پایان بخشیدن موفقیت آمیز به مذاکرات مرسوم مدیریت کارگری با سران اعتصابی صنعت نفت به بهترین شکل خود بعید به نظر می رسد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 30 اکتبر

سند شماره 115

خیلی محرمانه30 اکتبر 1978 8 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10559به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 30 اکتبر

خلاصه: تظاهرات در 37 شهر 8 کشته به جای گذاشت. در تظاهرات عظیم دانش آموزی در سراسر تهران نیروهای ارتش از گاز اشک آور استفاده کردند ولیکن از تلفات گزارشی نشده. مخالفان، حکومت را به سازماندهی نیروهای ضدشورش جهت حمله به تظاهرکنندگان متهم نمودند. پنج هزار تن از اهالی روستایی نزدیک به کرمانشاه به اعتصاب غذای خود در اعتراض به کشتار اخیر ادامه دادند. حکومت خبر پاکسازی ساواک را منشر کرد. مطبوعات سنگ پرانی به اتوبوسهای آمریکاییان را که اخیراً انجام شده، گزارش کردند. مطبوعات درباره احتمال روی کار آمدن نظامیان هشدار می دهند. سنجابی می گوید که کنگره جهانی سوسیالیستها را در اعتراض به سخن وزیر امور خارجه انگلیس تحریم خواهد کرد. مجلس حمله علنی علیه هویدا را آغاز کرد. پایان خلاصه.

1 جریان روزانه تظاهرات خشونت آمیز، دیروز هم ادامه داشت و جمعاً سی و هفت شهرستان و شهر را دربر گرفت. در درگیریهایی در کرمانشاه و دزفول 8 نفر کشته شدند. تظاهرکنندگان هدفهای معمول یعنی بانکها و سینماها را مورد تهاجم قرار دادند. در کرمانشاه بانکداران اعلام کردند که تا تأمین امنیت بسته خواهند بود. گزارشی نشان دهنده زد و خورد مابین دو جمعیت هوادار و مخالف رژیم در کرمانشاه می باشد. کنسولگریها اوضاع آرامی را در اصفهان، تبریز و شیراز گزارش می کنند.

2 تهران دیروز شاهد تظاهرات دانش آموزی بود که خرابیهای زیادی را به همراه داشت ولیکن گزارشی از تلفات واصل نشده. نیروهای امنیتی در طول روز در مواجهه با گروههای پراکنده دانش آموزی از گاز اشک آور استفاده کردند. حدود ظهر دربهای ورودی دانشگاه تهران باز بود و با ریختن دانش آموزان به محوطه آن از فشار وارده به خیابانها کاسته شد. تظاهرکنندگان حداقل یک سینما را آتش زده و به چند بانک و مغازه فروش مشروبات الکلی آسیب رساندند. دسته کوچکی از تظاهرکنندگان متواری به مدرسه ابتدایی پیروزی (که در آنجا

ص: 233

تعداد زیادی دانش آموز آمریکایی حضور داشتند) وارد شدند، لیکن بدون حادثه ای آنجا را ترک کردند. حداقل یک تظاهرات از طرف هواداران رژیم برگزار شد ولیکن نیروهای نظامی طرفین رقیب را از یکدیگر دور نگه داشتند.

3 مخالفان، حکومت را به سازماندهی گروههای مخالف برای حمله به تظاهرات متهم نمودند. مأموران تحقیق اعزامی توسط آیت الله شریعتمداری به کرمان گزارش کردند که درگیریهای خشونت آمیز در کرمان توسط پلیس و آدم کشهای مزدور با لباس کولیها انجام شده است. نماینده احمد بنی احمد همین ادعا را نمود و به تظاهرکنندگان هشدار داد که مراقب ولگردهای چماق به دست که دنبال عذر و بهانه برای حمله به آنها هستند باشند. او دولت را به داشتن طرح و نقشه جهت ایجاد جنگ شهری که منجر به حاکمیت رژیم ظالم و ستمگر جدیدی بشود، متهم کرد.

4 شایعه درگیریهای بیشتر در 31 اکتبر و به مناسبت سالروز تولد ولیعهد رضا وجود دارد، لیکن نیروهای نظامی تاکنون و به طور معمول حداقل در تهران در کنترل بدون خونریزی تظاهرات موفق بوده اند. عاملی وزیر اطلاعات، دیروز علناً آنچه را که دانش آموزان باید بدانند را اعلام نمود یعنی اینکه به نیروهای نظامی تاکنون امر شده که از سلاحهای مرگبار استفاده نکنند.

5 پنج هزار تن از اهالی کبوترآهنگ (روستایی نزدیک کرمانشاه) به اعتصاب غذای خود در اعتراض به تیراندازی به تظاهرات 27 اکتبر ادامه دادند. در آن حادثه 12 نفر کشته شدند. تقاضای اعتصاب کنندگان تعقیب و پیگرد 6 ژاندارمی بود که تیراندازی کرده بودند.

6 دولت تصفیه و پاکسازی ساواک را اعلام کرد، پرویز ثابتی که به خاطر حضورش در تلویزیون و دفاع از سازمان امنیت مشهور است و سی و سه تن دیگر که منفصل یا مجبور به بازنشسته شدن گردیدند از جمله آنها می باشند. تعداد نامشخصی افراد سطوح و رده های پایین تر نیز مرخص شده اند (نظریه: این سی و چهار نفر در واقع وقتی مقدم جانشین نصیری شد تصفیه شدند که اکنون اعلام شده و به عنوان اقدامی که یک روز پس از انتشار مصاحبه زندانیان سیاسی پیشین که شیوه های شکنجه ساواک را بیان کردند، انجام گرفت.

7 مطبوعات 30 اکتبر سنگ پرانی به اتوبوس حامل آمریکاییان از پایگاه هوایی دوشان تپه را گزارش کردند، گزارش می افزاید که تعدادی مجروح شدند.

8 مطبوعات به طور آشکاری احتمال روی کار آمدن نظامیان در صورت عدم توقف آشوب را، هشدار می دهند. گزارشی می گوید که این اقدام قرار بود که اوائل هفته گذشته انجام شود ولیکن در آخرین لحظات تصمیم ملغی شد.

9 کریم سنجابی رهبر جبهه ملی اعلام نمود که او کنگره جهانی سوسیالیستی را که قبلاً اعلام کرده بود که بدان خواهد پیوست، تحریم خواهد کرد. دلیل ارائه شده در این رابطه این است که وزیر امور خارجه انگلیس و تعدادی از رهبران حزب کارگر حاضر در آن کنگره در

ص: 234

حمایت از رژیم شاه صحبت کرده اند.

10 مذاکره دیروز مجلس به مسئله حمله به هویدا توسط محمدحسین دلخوش فومنی اختصاص داشت. او درخواست کرد که هویدا به خاطر فسادش تحت تعقیب قرار گیرد و این سئوال را عنوان کرد که «آیا ما باید خود را به افراد چاکر و زیردست محدود و قانع کنیم در حالیکه افراد اصلی و کلیدی پشت صحنه باقی بمانند؟» او هویدا را به خاطر نارضایتی عمومی در طی 13 سال ریاستش مورد سرزنش قرار داد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 31 اکتبر

سند شماره 116

خیلی محرمانه31 اکتبر 1978 9 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10619به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 31 اکتبر

خلاصه: حسین نجفی وزیر دادگستری و مصطفی پایدار وزیر مشاور در امور اجرایی شدند. آزمون وزیر سابق کشور حزب سیاسی جدیدی را تشکیل داد. طبق گزارشات واصله مذاکره دیروز سنجابی خمینی جهت حصول توافق ناموفق ماند، ولی این تأثیر را بر جای گذارد که جبهه ملی به جانب موضع سرسخت خمینی تمایل پیدا کند. رده آجودانی از همراهان شاه حذف شد. طبق گزارشات واصله در نتیجه انجام بازسازی ظاهری از جانب دولت، مردم زلزله زده طبس از دهکده ها نقل مکان می کنند. تظاهرات کمتری نسبت به روال معمول گزارش شد ولی برخوردهای خونین موافقین و مخالفین در غرب کشور حداقل 36 کشته بر جای گذاشت. اجتماعات بزرگ دانش آموزی بدون هیچ گونه حادثه جدی برقرار شد. مدارس امروز بسته شدند و انتظار می رود به مناسبت روز تولد ولیعهد آشوبها افزایش یابد. ساواک اظهار می دارد 600 زندانی سیاسی هنوز در توقیف هستند. خواسته های مردم همگی با اعمال خشونت آمیخته است. دولت دو روحانی مخالف را آزاد کرد.

1 دو تن از برجسته ترین وزرای کابینه شریف امامی دیروز استعفاء دادند. منوچهر آزمون وزیر مشاور در امور اجرایی که به مدت چندین هفته سرمنشأ مباحثات در کابینه بوده است، جهت جولان دادن مصطفی پایدار در پست دادگستری کناره گیری کرد. محمد باهری وزیر دادگستری که همچنین در عناوین به عنوان رهبر مبارزه با فساد شناخته شده است توسط دادستان کل، ژنرال حسین نجفی تعویض شد. اطلاعات در مورد بیوگرافی وزرای جدید در تلگرام جداگانه ای خواهد آمد. آزمون به سرعت سخنگوی واقعی دولت شده بود و منابع گوناگونی او را نسبت به سایر وزراء بسیار خودبین توصیف کردند. ظاهراً یک مباحثه بین او و مژدهی اولین وزیر بهداشت شریف امامی، موجب استعفای مژدهی گردید. در مورد استعفای باهری توضیحات کمتری داده شد و آن را بخشی از پاکسازی پی در پی وزراء از سوی شریف امامی که انتخابشان توسط شاه به او دیکته شده بود، عنوان نمودند. علت احتمالی

ص: 235

استعفای باهری این بود که او در مقابله رویارویی لفظی چند هفته قبل با نمایندگان مجلس درگیر شده بود و تعدادی تصور می کنند که او برای بهبود روابط دولت با نمایندگان، قبل از رأی اعتماد مهمی که امروز قرار است گرفته شود، اخراج گردید. او سابقاً در حزب توده بود (همانند آزمون) و هر چند که این مورد مربوط به سالها قبل است ولی این رابطه سابق همچون شبحی بالای سر او بوده است.

2- استعفای آزمون متعاقب با برپایی حزب سیاسی جدید در جهت مخالف کابینه شریف امامی شد. حزب مردم یا ملت به اصول اسلام و قانون اساسی وفادار خواهد بود. «مردم» اسم حزب رسمی و مخالف دولت قبل از اینکه حزب انحصاری رستاخیز به وجود آید، بود. این مسئله نامشخص است که آیا آزمون با انتخاب اسم خویش تعمداً خواهان القاء آن نقش است یا خیر.

3 ملاقات بین سنجابی رهبر جبهه ملی و آیت الله خمینی هیچ گونه موفقیتی برای میانه رو کردن آیت الله «خمینی» در پی نداشت. در عوض تأثیر ملاقات آنها باعث سرسخت تر شدن جبهه ملی نسبت به قبل گردید. طبق گزارشات واصله خمینی هنوز هم هرگونه مصالحه ای که براندازی سلسله پهلوی را دربر نداشته باشد، رد می کند. سنجابی گفت که تلاش خمینی همان تلاش جبهه ملی است و وجود اختلاف بین آن دو را انکار کرد. در هر صورت سنجابی و خمینی هیچ گونه بیانیه مشترکی صادر نکردند ولی نظریات مستقل آنها نشان دهنده فاصله زیادشان از همدیگر است. ما معتقدیم جبهه ملی به دنبال سازشی جهت از هم پاشیدن موقعیت فعلی است و مطمئناً از قانون اساسی حمایت می کند در حالیکه خمینی با رد کردن حکومت پادشاهی آشکارا با سازش و به طور ضمنی با قانون اساسی مخالفت می کند.

4 در تلاش بیشتر جهت کاستن تجملات محیط سلطنتی، دربار رده آجودانی شاه را حذف کرده است.

5 برنامه دولت جهت بازسازی طبس زلزله زده رسوایی بزرگی را به وجود آورده است. شهروندان شکایتهای بسیاری ارائه کرده اند که قربانیان زلزله کمکی دریافت نمی کنند. مطبوعات گزارش می دهند که اهالی برای رفتن به دیگر شهرها طبس را ترک می کنند، با خاتمه یافتن این امید که دولت آنها را در موطن سابقشان دوباره مستقر سازد.

6 تظاهرات کمتری نسبت به معمول، از اطراف ایران گزارش شد ولی تلفات بیشتر بود. تهران دوباره شاهد یک راهپیمایی از سوی جمعیت دانش آموزان بود که منجر به اجتماع آنها در دانشگاه تهران شد. دانشگاه ملی اجتماع جداگانه ای داشت. سومین اجتماع در دانش سرای عالی تربیت معلم تهران صورت گرفت. سازمان دهندگان اجتماعات ظاهراً تصمیم گرفته اند تا موجبات استفاده بیشتر از محوطه های امن دانشگاهی را برای تظاهرات فراهم کنند. (نظریه: این عمل خطر برخورد خشونت آمیز با دستجات نظامی را کاهش خواهد داد) دستجات نظامی در بسیاری از مکانهای خارج محوطه های دانشگاه از گاز اشک آور جهت متفرق کردن جمعیت

ص: 236

استفاده کردند ولی برخوردهای جدی به وجود نیامد. راهپیمایی بزرگ ولی آرامی در مشهد صورت گرفت. در دو شهر استان کرمانشاهان در نزدیکی مرز عراق خشونت رخ داد. در هر دو مورد گروههای طرفدار دولت با مخالفین جنگیدند. طبق گزارش مطبوعات این خشونتها 25 کشته در سر پل ذهاب و 11 کشته دیگر در پاوه بر جای گذارد. (در شهر آخری صدها مرد از قبایل سوار بر اسب به شیوه غرب وحشی به شهر حمله کردند) در نقطه جغرافیایی مقابل آن، قبایل بلوچ در زاهدان برای پشتیبانی از رژیم تظاهرات کردند. حداقل یک گروه از تظاهرکنندگان جوان شیک پوش و طرفدار دولت که ظاهراً اولین گروه برای انجام مراسم جشن روز تولد ولیعهد بودند عصر دیروز دیده شدند که از شمال به سوی مرکز تهران راهی می شدند. یک منبع روزنامه نگار گزارش می دهد جزواتی که در کرمانشاه منتشر شد دلالت بر این دارد که گروههای طرفدار دولت فردا در آنجا تظاهرات خواهند کرد. طبق گزارشات واصله مردم شهر برای حفاظت از خودشان برقراری حکومت نظامی را درخواست کردند و ارتش قول حفاظت را حتی در نبود رسمی حکومت نظامی داد. نمونه مشابه در شهر شمالی رشت پیش آمد، جایی که طبق گزارشات واصله ارتش وظیفه پلیس را انجام می دهد و مقررات را حتی در نبود هرگونه اعلام رسمی حکومت نظامی به شدت اجرا می کند. مدارس در سراسر ایران در نتیجه اینکه ناآرامیهایی به مناسبت سالروز تولد رضا ولیعهد انتظار می رفت تعطیل هستند.

7 سخنگوی ساواک گفت که 600 زندانی سیاسی در زندان باقی هستند که همگی آنها در اعمال خشونت علیه کشور دست داشته اند.

8 دولت دو تن از روحانیون ناراضی، آیت الله شیخ حسین علی منتظری و آیت الله سید محمود طالقانی را دیروز آزاد کرد. سولیوان


تفسیرهای ما در مورد توسعه امور امنیتی وزارت دفاع

سند شماره 117

خیلی محرمانهتاریخ: 31 اکتبر 1978 9 آبان 1357

به: سرهنگ کالیسون

موضوع: تفسیرهای ما در مورد توسعه امور امنیتی وزارت دفاع

(بر حسب پیش نویس نظریات فرماندهی گروه هیأت مستشاری نظامی)

1 در 30 اکتبر 1978، کل محتویات مکاتبات بررسی شده به وسیله باب بنرمن، افسر امنیتی منطقه ای سفارت آمریکا، مورد بحث واقع شد. او احساس می کرد که این یک فرصت عالی برای ژنرال گست می باشد تا رسماً نگرانی عمیق و فزاینده خود را در مورد امنیت آمریکاییها، به مقامات بلندپایه سفارت گوشزد نماید. او پیشنهاد کرد که نظریات زیر به مکاتبات الحاقی افزوده شود.

عطف به پاراگراف دوم پیش نویس او احساس می کرد که نظریات مربوط به وضعیت

ص: 237

جاری به خصوص باید تقویت شود پاراگراف به همراه نظریات و تفاسیر مقتضی پیشنهاد شده به وسیله بنرمن (زیر آنها خط کشیده شده) ذیلاً بازنویسی می شود. لذا وضعیت کنونی شامل عناصری از افراد بی نظم غیرنظامی می باشد که به همراه گروههای متعدد که احتمالاً با اهداف و تکنیکهای متفاوتی کار می کنند، و به نحوی ناراحتی و اختلالاتی را برای جامعه آمریکاییان پدید خواهند آورد. بعضی از این گروهها احتمالاً ممکن است تروریست باشند و یا از دیگر گروههای متعصبی باشند که خواهان اجرای عملیات مستقیم خیابانی بر علیه حکومت ایران و یا احتمالاً آمریکاییان هستند. ما با موارد متعددی مواجه بوده ایم که در آن پرسنل رسمی آمریکایی و مقاطعه کاران (هر دو دسته) به وسیله سنگهای پرتاب شده به طرف اتوبوسها، و در یک مورد با بمب سه راهی، مورد آزار قرار گرفته اند. ما هر روز گزارشاتی در مورد حوادث کوچکی که آمریکاییان درگیر آنند، نظیر هل دادن، کوبیدن و بیرون انداختن اتومبیلهای آمریکاییان از جاده ها و تهدیداتی به شکل اخطاریه و تلفن و آتش زدن وسایل نقلیه و غیره، دریافت می کنیم. به عنوان یک نمونه، هر چند که از نظر سفارت آمریکا، روزهای 28 و 29 اکتبر روزهای آرامی بود، حوادث ذیل برای آمریکاییان رخ داد: یک کارمند شرکت بین المللی هلیکوپتر سازی بل، تهدیدی مبنی بر بمب گذاری دریافت نمود. علاوه بر آن اعلامیه هایی که بر روی آن نوشته شده بود «آمریکایی به خانه ات برگرد» در تهران پخش شد. نیروهای نظامی در میدان ژاله تهران که نزدیک مدرسه جامعه آمریکاییان و مدرسه ابتدایی دیگری که آمریکاییان به آن می روند قرار دارد به درون تظاهرکنندگان گاز اشک آور پرتاب نمودند، به خاطر تأثیر گاز اشک آور در کلاسها، قسمتی از این مدرسه تخلیه گردید. در حین یک تظاهرات در شهر ایلام که حدوداً در 450 مایلی جنوب غربی تهران واقع شده، هشت غیرنظامی ایرانی و 2 نفر پلیس ضمن یک تظاهرات کشته شدند. در نتیجه، شرکت GTE، یک مقاطعه کار آمریکایی در آنجا، کلیه کارکنان غیرایرانی خود را از شهر فراخوانده است. به علاوه، شرکت آمریکایی هلیکوپتر بین المللی بل، یک شرکت دیگر مقاطعه کار آمریکایی، تنها کارمند آمریکایی خود را از ایلام خارج نموده و در نظر دارد که کلیه کارکنان آمریکایی خود را از شهرهای جنوبی دیگر به تهران فراخواند. همچنین نمونه های دیگری از آتش زدن خانه های آمریکاییانی که شغل رسمی ندارند و غیره وجود داشته است که تا به حال هیچ یک منجر به صدمات جدی نگردیده است.

2 نظریات (AFOSI) :

الف پاراگراف 6 را کلاً حذف نمایید،

ب فعلاً اقدام جهت درخواستهای فوری دیگر برای کمک در مشاغل موقتی را حذف نمایید.

ج نظریات بالا بر مبانی زیر استوار است: پاراگراف 6، درخواست نیروی کاری موقت برای اجرای اموری را نموده است که ممکن است به بهترین وجهی توسط منابعی که هم اکنون در کشور وجود دارند، انجام شود. ما باید در وهله اول منابع خودمان را که در داخل کشور

ص: 238

حضور دارند بکار گیریم، زیرا آنان آگاه ترین افراد در رابطه با موقعیت و شرایط محلی کنونی هستند.

د- جمع آوری و ارزیابی و انتشار اطلاعات موردنظر درباره ارتش آمریکا و همچنین مشخص کردن و ارزیابی روندها و الگوهای حوادث و آشفتگیها برای ارتش آمریکا، مأموریت اولیه و مرسوم دفتر تحقیقات ویژه (نیروی هوایی آمریکا) می باشد. (رجوع شود به پاراگراف 6 بند الف و ب). انجام چنین امری به خوبی در توان دفتر تحقیقات ویژه می باشد و این دفتر مقتدرترین واحد ارتش ایالات متحده برای انجام آن است. همچنین دفتر تحقیقات ویژه می تواند سریعترین پاسخ را به تمام نیازهای در حال تغییر و افزایش بدهد. مالیاتها و خواسته ها و نیازهای مجموعه وزارت دفاع در این رابطه را تهیه نماید، زیرا این دفتر آژانس ارتشی مسئول تهیه چنین اطلاعاتی برای فرماندهان آمریکایی و جامعه اطلاعاتی آمریکا چه در ایران و چه در سراسر جهان است که هم اکنون در صحنه حضور دارد.

ه دفتر تحقیقات ویژه در حال تهیه جریان مداومی از اطلاعات برای فرماندهان ارتش آمریکا در رابطه با حوادث سراسر ایران می باشد.سازمان گزارشگر اطلاعات دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی و هر سازمان و سایر سازمانهای اطلاعاتی وزارت دفاع به هر حال در نوع تجزیه و تحلیلی که می تواند انجام دهد، علی الخصوص در زمینه گزارشهای سیاسی، محدود است. به علت این وظیفه، دفتر تحقیقات ویژه همکاری بسیار نزدیکی را با عناصر سفارت آمریکا که برای چنین تحلیلهایی گمارده شده اند، برقرار نموده است. دفتر تحقیقات ویژه به مانند مجرایی مناسب برای رسانیدن اینگونه اطلاعات به دست فرماندهان ارتش آمریکا عمل می کند.

و این دفتر در حال حاضر اطلاعات را هم از منابع ایرانی و هم از دیگر منابع آمریکایی جمع کرده و ارزشیابی می کند. گزارشهای اطلاعاتی که در حوزه ارزشیابی و بررسیهای این دفتر قرار می گیرد بلافاصله به پرسنل (دفتر تحقیقات ایمنی و سیاسی گروه مستشاران کمکهای نظامی «ARMISH – MAAG ARSPO») که وظیفه اش تهیه گزارش روزانه اطلاعاتی خلاصه شده برای بازبینی ژنرال گست می باشد، تحویل می گردد. پالایش بیشتر در این جریان اطلاعات و تجزیه و تحلیل بیشتر در کل داده های اطلاعاتی جمع آوری شده از گزارشات دفتر تحقیقات ویژه و گزارشات و آگاهیهای سفارت آمریکا و دیگر عناصر گوناگون امنیتی ایرانی که به وسیله پرسنل «ARSPO» (همانند وظیفه ای که مشاورین اطلاعاتی 2J نسبت به ژنرال گست دارند) انجام داده می شود، ممکن است که یک راه حل جزئی ممکن را ارائه دهد.

ز سری مطالب پاراگراف 6 بخش ج الی ه و دومین الف الی د آن باید از مسئولیتهای اولیه کمیته ایمنی هیأت مستشاری نظامی باشد که ریاست آن به عهده سرهنگ کالیسون، به همراه دفتر تحقیقات ویژه یکی از اعضای همین کمیته است. این کمیته که شامل نمایندگان ARSPO وزارت نیروی هوایی وزارت نیروی زمینی وزارت نیروی دریایی PAO – SJA –

ص: 239

USSA – I بیمارستان آمریکا و OSI دفتر تحقیقات ویژه و دیگر واحدها بنا به تشخیص رئیس، خیلی از واحدهایی که در ارتباط با امنیت باشند دربر خواهد گرفت. این کمیته هم در سطوح کاری و هم سطوح بالاتر به طور نزدیک با هیأتهایی که قبلاً گمارده شده اند کمیته ها و خطوط ارتباطی ارتش آمریکا و کمیته ها و خطوط ارتباطی بین ارتش آمریکا و دولت ایران و مقاطعه کاران آمریکایی، مراوده دارد. پیش بینی شده است که کمیته جهت رسیدگی به برنامه های امنیتی سراسری وزارت دفاع و همگامی با برنامه های مقاطعه کاران و دولت ایران، به طور مکرر، و حتی اگر لازم باشد روزانه، اقدام به برگزاری جلسات نماید. اعضای کمیته یا تمام وقت خود را وقف امور کمیته خواهند کرد و یا حداقل تقدم اولیه را به آن خواهند داد.

ح یکی از مسئولیتهای کمیته می تواند بازنگری فعالیتهایش به منظور تعیین حوزه های خاص باشد که ممکن است به همکاریهای تخصصی ای که در ایران قابل دسترسی نیستند، نیازمند باشند. بعد از اینکه این حوزه های خاص شناسایی و معین گردید، کمیته مختار خواهد بود که در مورد راههای پوشاندن این حوزه ها، شامل شناسایی و درخواست همکاری از منابع ممکن در خارج کشور تصمیم بگیرد. سرهنگ دوم فرانک ام هویی افسر فرمانده نیروی هوایی

1 (خیلی محرمانه) وضعیت در ایران به لحاظ امنیتی به طور قابل توجهی در عرض چند هفته گذشته برای پرسنل آمریکایی تغییر کرده است. پیش از این تلاشها، بر آن بودیم که هسته مرکزی گروههای تروریستی را از بین ببریم. در حالیکه این گونه فعالیتها بدون شک ادامه خواهد یافت در شرایط فعلی عناصر جدیدی وجود دارند که ما قادر به برآورد کامل آنها نیستیم، در هر صورت واضح است که آرایش این عناصر و انگیزه و محرک آنها اساساً با هسته های مرکزی تروریستی متفاوت می باشد به نظر می رسد که فعالیت در تهران و اصفهان و سایر شهرها اصولاً شامل دانش آموزان و دانشجویان و در بعضی موارد سایر اقشار باشد. سازمانی که آنها دارند نامشخص است اما به نظر می رسد که در حال گسترش باشند. انگیزه و محرک آنها ضددولتی و به میزان فزاینده ای ضدخارجی و مشخصاً ضدآمریکایی می باشد.

2 (خیلی محرمانه) اوضاع هم اکنون شامل عواملی از بی نظمیهای داخلی همراه با گروههای زیادی که احتمالاً با اهداف و شیوه های متفاوتی فعالیت می کنند، می باشد که همه آنها به طریقی سعی در ایجاد اضطراب و از هم گسیختگی، بین آمریکاییها دارند. ما چندین نمونه داشته ایم که با حمله به اتوبوس حامل افراد رسمی آمریکایی و مقاطعه کاران به وسیله سنگ و در یک نمونه با سه راهی، آنها را به شدت ترسانده اند. نمونه های دیگری از به آتش کشیدن منازل افراد غیررسمی آمریکایی و امثال آن وجود داشته است اما هیچ کدام از آنها تا الآن منجر به جراحتی جدی نشده است.

3 (خیلی محرمانه) هیأت آمریکایی درصدد ایجاد یک سری اقدامات جهت برخورد با این وضعیت می باشد. ما تصمیم داریم کمیته های هماهنگی را تشکیل دهیم که مرکب از

ص: 240

نماینده هایی از هیأت آمریکایی و نیز افرادی از دولت ایران باشد. از طرف دولت ایران ما در نظر داریم نماینده هایی از ارتش، ژاندارمری، پلیس و ساواک داشته باشیم. ما امیدواریم که قادر به انجام یک سری اقدامات مثبت و بی سر و صدا باشیم که در پناه آن مردم ما بتوانند به سلامت به محل کارشان رفته و در اوقات بیکاری تا آنجا که ممکن است زندگی عادی داشته باشند. ما معتقدیم که با هماهنگ کردن این طرح به درستی ما می توانیم برای جبران وضع جاری کارهای بیشتری انجام دهیم. خطوط راهنمایی ما می بایستی شامل آن دسته از اقداماتی بشود که نه تنها امنیت بیشتری را فراهم آورد بلکه باعث حفظ روحیه جامعه آمریکایی شده و به آنها این اطمینان را بدهد که سیستمی وجود دارد که در جهت تهیه اطلاعات و رهنمودها و نیز شیوه ها و اعمال پیشنهاد شده فعالیت می کند.

4 (خیلی محرمانه) در مورد حدود اختیارات هیأت آمریکایی محدودیتهای قانونی وجود دارند و مطمئناً محدودیتهایی هم در حدود اختیارات پرسنل وزارت دفاع موجود می باشد. ما معتقدیم که نسبت به این محدودیتها درک درستی داریم. همچنین معتقدیم که می توانیم در چهارچوب آن قوانین عمل کرده و خدمات باارزشی را برای جامعه آمریکایی فراهم سازیم.

5 (خیلی محرمانه) مقامات دولت ایران می بایستی با هماهنگی نزیکی با هیأت آمریکایی کار کنند و موافقت کرده اند یک سری از کمیته های هماهنگ کننده را فعال نمایند. برنامه ما چنین است که در مجموع به عنوان جزئی از تیم کشور آمریکا در چهارچوب خطوط و رهنمودهای فراهم شده از سوی سفارت آمریکا عمل نماییم. ما تصمیم داریم که سیاستهای مناسبی را جهت برخورد با این وضعیت جدید پدید آوریم و آماده باشیم که روشها را زمانی که وضعیت تغییر می کند به انجام برسانیم و همچنین یافتن راهی جهت کمک به مقاطعه کاران و توسعه سیستم خودشان و نقشه جهت تقسیم اطلاعات با آنها در زمان مناسب. ما معتقدیم که از طریق این شیوه می توانیم به محدودیتهای مربوطه وفادار مانده و در عین حال خدمات مفیدی را ارائه دهیم.

6 (خیلی محرمانه) ما درخواست کمک و همیاری در خصوص شکل مهارتها و تجاربی را داریم که در شرایط فعلی آن بخش از وزارت دفاع آمریکا در ایران توانایی برآورده کردن آن را ندارد. در حالیکه دفتر تحقیقات ویژه (نیروی هوایی) در زمینه عملیات ضدتروریستی بسیار توانایی دارد، ارزیابی ما از آنها این است که در خصوص ناآرامیهای داخلی آموزش ندیده و مجهز نمی باشند. دفتر تحقیقات ویژه به نحو قابل ستایشی خوب عمل کرده است و تحت شرایط جدید همچنان آن را ادامه می دهد. ما معتقدیم که نیاز به قابلیتهای اضافی زیر داریم:

الف : ارزیابی اطلاعاتی تحت این شرایط

ب : کمک به ما در شناخت حرکتها و مفهوم حرکتهای مشخصی در هدایت ناآرامیهای داخلی

ج : مهارت و دانش تشکیل یک زیربنا و سازمان جهت رسیدگی و برخورد با وضعیت

د : توانایی برنامه ریزی برای آینده و پیش بینی تغییرات در وضعیت

ص: 241

ه : مهارت و نظریه در مورد تشکیل یک مرکز عملیاتی به مفهوم اقدامات به موقع و جهت مطلع نمودن پرسنل از اوضاع جاری. ما معتقدیم که نیاز به پرسنل کارآزموده و باتجربه در ارزیابی و برخورد با جامعه آمریکایی به ترتیب زیر داریم:

(الف): اثر اقدامات انجام شده توسط گروههای مخالف

(ب): درک شرایط روحی جامعه آمریکایی از سوی دولت

(ج): درک نیازهای جامعه آمریکایی

(د ): ارزیابی هرگونه اقدامی که ممکن است انجام بدهیم و چگونگی برداشت جامعه آمریکایی از آن.

7 (خیلی محرمانه) (اوضاع هنوز جدی نیست و قابل کنترل می باشد. (1)) ما معتقدیم که مفاهیم بحث شده در اینجا شروع خوبی هستند. ما معتقدیم که کمک درخواست شده در پاراگراف 6 حیاتی است. تقاضا کنید پرسنل با تجربه و ماهر هر چه زودتر به صورت مأموریت موقت به مدت تقریبی یک ماه فرستاده شوند، با این اختیار که در صورت لزوم مدت آن تمدید شود.


اعتصاب در ایران ایر فرودگاه بین المللی مهرآباد را در معرض خطر تعطیلی...

سند شماره 118

استفاده اداری محدود1 نوامبر 1978 10 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10668به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: اعتصاب در ایران ایر فرودگاه بین المللی مهرآباد

را در معرض خطر تعطیلی قرار داد

1 کارکنان ایران ایر در فرودگاه بین المللی مهرآباد در صبح اول نوامبر دست به اعتصاب کامل زدند. مدیریت پان آمریکن بما اطلاع داد که از آنجا که امور خدمات خطوط هوایی خارجی عمدتاً از سوی پرسنل زمینی ایران ایر صورت می گیرد، به نظر می رسد که کلیه پروازهای آلمان عصر روز اول نوامبر متوقف خواهد شد و خطوط هوایی خارجی ناگزیر از عبور بر فراز تهران خواهند شد. فعالیت برج کنترل و خدمات پروازی مربوط بدان هنوز ادامه دارد و خطری برای فرود هواپیماها در مهرآباد وجود ندارد.

2 مالونی مدیر شعبه پان آمریکن در ایران و افغانستان به مأمور سفارت گزارش داد که مدیرعامل هوانوردی کشوری صبح روز اول نوامبر به وی اطلاع داد که اعتصاب دارای ماهیت سیاسی است و بنابراین حل آن مشکل است. مدیرعامل به مالونی اطمینان داد که کلیه اقدامات ضروری برای آنکه مسافران خطوط هوایی از طرف اعتصابیون مورد اذیت و آزار قرار نگیرند، به عمل خواهد آمد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 1 نوامبر

1- در اصل سند روی جمله داخل پرانتز خط کشیده شده است. م.
ص: 242

سند شماره 119

خیلی محرمانه1 نوامبر 1978 10 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10671به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

جهت اطلاع: سفارتخانه های آمریکا در ابوظبی، آنکارا، دوحه، جده، کابل، لندن، منامه، مسقط، دهلی نو، پاریس.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 1 نوامبر

خلاصه: به پلیس و نیروهای امنیتی دستور داده شده تا دستوراتشان را از وزارت دادگستری دریافت دارند. سربازان در خلال تعطیلی فعلی از تأسیسات نفتی مراقبت می کنند. تعطیلی ایران ایر بر سایر خطوط هوائی تأثیر می گذارد. تظاهراتی در سراسر ایران با 15کشته جدید گزارش شد. تظاهرات به طرفداری از دولت که با معترضین برخورد نمودند، افزایش یافته است. دانشجویان در آمل شهروندان را دستگیر کردند و قول دادند چنانچه «عروسکهای» بیشتری از جانب پلیس سعی کنند به آمل وارد شوند دادگاه مردمی تشکیل خواهند داد. دولت شیر و خورشید سرخ و سازمان خدمات اجتماعی شاهنشاهی را در اختیار گرفته است. پایان خلاصه.

1 شریف امامی نخست وزیر به رؤسای پلیس، ژاندارمری و ساواک دستور داده که از این پس این نیروها دستورات وزارت دادگستری را اجرا نمایند. (نظریه: این اقدام، بانظریه های زیادی انطباق دارد که می گویند کلیه اصلاحات، افزایش قدرت قوه قضائیه است).

2 به علت تعطیلات فعلی، از دیروز مراقبت از تأسیسات نفتی خلیج فارس به عهده نیروهای نظامی گذاشته شده است. (نظریه: گسترش آشوبهای اجتماعی به قلب اقتصاد ایران، وحشت عمومی را از بحران وخیمی که در پیش رو خواهد بود، افزایش داده است. نخست وزیر سعی نموده توجه را به عاملین و محرکین اعتصاب متمرکز سازد. نام علی امینی بار دیگر در مجلس به عنوان آلت دست کنسرسیوم و به گونه ای عامل مشکلات نفتی مطرح شده است.

3 اعتصاب ایران ایر که دیروز از مسئولین ترخیص اثاثیه و بار شروع شد، به تمام کارمندان سرایت نمود و کلیه خدمات تعطیل شده است. احتمالاً اعتصاب تمام پروازهای ورودی و خروجی تهران را اجباراً با تعطیلی مواجه خواهد نمود، زیرا سایر شرکتهای هوایی به کارمندان پشتیبانی زمینی ایران ایر، متکی هستند.

4 گزارشاتی مبنی بر 15 کشته جدید در پی تداوم تظاهرات روزانه واصل شده است. حادترین نقاط سنندج و آذرشهر بوده اند. راهپیمایی بزرگ در دانشگاه تهران انجام شد و حاج سیدجوادی که از مخالفین است سخنرانی و بحث خیلی طولانی را ایراد نمود. از اصفهان گزارش شده که فرمانداری حکومت نظامی آن شهر برای چند روز گذشته مجوزهایی جهت تظاهرات صادر نموده است. بنابراین چندین تظاهرات اصفهان (و نه همه آنها) قانونی بوده اند.

ص: 243

این اولین باری است که از آغاز اعلام حکومت نظامی چنین مجوزهایی صادر می شود.

5 حضور گروههای ستیزه جوی طرفدار دولت افزایش یافته است و مردم خصوصاً در جنوب از ورود گروههای بیشتر به معرکه واهمه دارند. از نظر مردم اینها به مثابه حملات قبیله ای به ساکنان شهرها می باشد. نیروهای طرفدار دولت در سنندج، زنجان و بم با مخالفین برخورد کردند. قسمت اعظم این گروهها احتمالاً به قبائلی تعلق دارند که نسبت به شاه وفادارند و به جای شیعه، سنی هستند که در نتیجه توجه کمی به مسایل روحانیون شیعه دارند. اهالی پاوه درخواست برکناری سالارجاف نماینده آن شهر در مجلس را نموده اند. وی یکی از رهبران مهم کردها می باشد. آنها باور دارند که وی در حمله وحشیانه اخیر توسط ایلیاتی های طرفدار دولت به شهرشان دست داشته است. شبها در آمل دانشجویان در جستجوی غیربومیان طرفدار دولت در خیابانها گشت می زنند. شب گذشته آنان شش نفر از چنین مظنونهایی را دستگیر و اعلام نمودند اینان مأموران امنیتی هستند. و به مقامات قضایی تحویلشان دادند. لیکن اخطار نموده اند اگر مجرمین بیشتری پیدا کنند در یک دادگاه ملی (غیرقانونی) محاکمه شان خواهند کرد. در این بین عاملی وزیر اطلاعات ابراز داشت دولت خواستار آن نیست که گروههای چماقدار از جانب رژیم دست به اقدام بزنند. وی گفت دولت پذیرای نمایش حمایت است به این شرط که آرام و قانونی باشد.

6 همانطور که اردلان وزیر دربار قبلاً اعلام نموده بود، دولت در جریان اقدام برای در اختیار گرفتن سازمانهای خصوصی است که به عنوان منابع احتمالی فساد شناخته شده اند. کابینه به تحت کنترل درآوردن شیر و خورشید سرخ (صلیب سرخ ایران) و سازمان خدمات اجتماعی شاهنشاهی ایران رأی داد. هر دو سازمان از بودجه عمومی بهره می برند و سازمان خدمات اجتماعی شاهنشاهی ایران علاوه بر آن درآمدهایی از بخت آزمایی ملی دریافت می دارد. هر دو سازمان زیرنظر وزیر بهداری قرار خواهند گرفت.

سولیوان


روز تولد شاه در اصفهان: آتش و بلوا

سند شماره 120

خیلی محرمانه2 نوامبر 1978 11 آبان 1357

از: کنسولگری آمریکا، اصفهان 110به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

جهت اطلاع: سفارت آمریکا در تهران، کنسولگری آمریکا تبریز

موضوع: روز تولد شاه در اصفهان: آتش و بلوا

1 خلاصه: هفته قبل از 26 اکتبر، روز تولد شاه در اصفهان با موج فزاینده مخالفتها، تظاهرات، خشونت، احساسات ضدآمریکایی و حوادث و ترس و وحشت همه گیر توأم بود. و اینها در عصر 25 اکتبر به اوج خود رسید، و تا 29 اکتبر، به جز ترس و وحشت چیزی از خود به جای نگذاشت. رهبری اعتراض و مخالفت به دست محصلین دبیرستانها که نظم و سازمان

ص: 244

فوق العاده ای از خود به نمایش گزارده اند، افتاد. درگیریهای 25 و 26 اکتبر چند کشته به جای گذاشت و برحسب معمول انتظار می رود تظاهرات دیگری نیز انجام شود.

2 در 21 اکتبر با دستگیری دو تن از معلمان «کادر رهبری» تظاهرات دانش آموزی، اعتراضات چند هفته ای آرام و محدود برای اولین بار در سطح دبیرستانها به برخورد و خشونت گرائید و در روز بیست و یکم دانش آموزان از محل دبیرستانهای خود خارج شده و با مأمورین حکومت نظامی درگیر شدند که با آنها مقابله شد. همان شب ماشین یکی از رؤسای پلیس یکی از نواحی خارجی شهر اصفهان، «هماشهر» توسط بمب منهدم گردید (کسی آسیب ندید). پنجره های تعدادی از مدارس شکسته شده بود و به طرف وسایل نقلیه سنگ پرتاب می شد و رهبران دبیرستانهای مختلف جلسه ای ترتیب داده و در آن لیستی از درخواستهایشان همچون عدم برگزاری مراسم تولد شاه، برداشتن عکسهای شاه و نصب عکسهای خمینی و آزادی معلمین دستگیر شده تهیه نمودند.

دانش آموزان در طی دو روز، راهپیمایی هایی را با بیش از 1000 نفر سازمان داده بودند و از شهادت ابایی نداشتند. مسئولین به طور محدود ولی به تدریج با شدت عمل فزاینده ای به آنها پاسخ دادند. در 25 اکتبر تظاهرات صبح در بازار منجر به تیراندازی گردید و به ادعای دانش آموزان چند کشته نیز به جای گذاشت. دستور داده شد تا تمام دبیرستانها بسته شده و توسط ارتش محافظت شوند. بعد از یک روز نسبتاً آرام، جمعیتی در میدان اصلی در مقابل مقر مرکزی حکومت نظامی جهت اعتراض به کشته های فرضی آن روز صبح، گرد هم آمدند. مأمورین امنیتی ایالات متحده که شاهد صحنه بودند جمعیت را حداکثر قریب به 7000 نفر تخمین زدند.

تلاشهای ارتش با پرتاب گاز اشک آور جهت متفرق ساختن جمعیت به شکست انجامید، و صدای شلیک با سلاحهای سبک برای مدتی بیش از یک ساعت با شدت و به طور قابل ملاحظه شنیده می شد. جمعیت در خیابانهای اطراف پراکنده شدند و تیراندازی در محوطه وسیعی شنیده می شد. شاهدان عینی ادعا می کنند که حداقل کشته شدن پنج نفر را دیده اند، و منبعی دیگر، یک سرباز، اظهار می داشت که در محدوده او بیش از 25 نفر کشته شدند. بیمارستانی در اصفهان در حدود 50 تا 60 نفر از مجروحین توسط گلوله را مداوا کرده است و بیمارستانهای دیگر عمداً بدون ثبت هیچ موردی فقط عنوان کردند که تعداد زیادی را تحت مداوا قرار داده اند. مسئولین وجود هر کشته ای را انکار کرده و ادعا نمودند که به سربازان دستور داده شده بود که فقط به قصد زخمی کردن تیراندازی بکنند. روز پنجشنبه شهر شاهد تظاهرات متعدد کوچکی به ویژه در محلات قدیمی شهر بود. یکی از کارکنان کنسولگری یک کشته را مشاهده کرده است و شواهدی دال بر وجود پنج کشته دیگر وجود دارد.

مسئولین استفاده از مسلسل و در یک مورد استفاده از توپ 155 میلیمتری را مورد تأیید قرار دادند، اما مجدداً اظهار کردند که کسی کشته نشده است (به دلیل اینکه تیراندازیها هوائی

ص: 245

بوده اند). روز جمعه شاهد تظاهرات و حوادث پراکنده کمی بودیم در حالیکه شنبه و یکشنبه به طور کلی آرام بود.

3 در طی این مدت حوادث تخریبی هم زمان، ولی جدای از تظاهرات اصلی رخ دادند. در اغلب موارد، این حوادث کار افراد یا گروههای کوچکی بودند. در 24 اکتبر چهار بانک به آتش کشیده شدند و در 25 اکتبر یک مرکز پخش آبجو و یک خوابگاه تخریب گشت. در 26 اکتبر یک بانک دیگر و یک کلوپ قمار آمریکایی تعطیل شده، به آتش کشیده شدند، و یک رستوران تخریب گشت. درروز 27 اکتبر همان رستوران با بمب تخریب شد. به جز مورد تخریب خوابگاه که توسط قریب به 50 تا 60 نفر افراد جوان حاضر در یک جمعیت چند صد نفره انجام گرفت، تمامی حوادث مخفیانه بودند. برخوردها به صورت جنگ و گریز و به طور هم زمان با هم اما در نواحی مختلف شهر در کنار تظاهرات صورت می گرفت. مقامات امنیتی بر این باورند که تمامی این وقایع توسط گروهی محدود از دانشجویان دانشگاهها به وقوع می پیوندد.

4 برخوردهای ضدآمریکایی نیز به طور جدای از تظاهرات اصلی اتفاق افتاده است جامعه آمریکاییها به خاطر گزارش موثق و گسترده مبنی بر اینکه گروههای مخالف در مراسم روز تولد شاه قصد دارند قتل عامی از آمریکاییها بکنند، دچار ضربه روحی گشته اند و این منجر به بروز وحشت در برابر حوادث فعلی خواهد شد. در روز 22 اکتبر سه اتوبوس مدرسه آمریکاییها به واسطه برخورد سهوی به دستجات تظاهرکننده درگیر حوادث جزئی شدند. خسارت مالی و جانی وجود نداشت ولی روز بعد تقریباً 60 درصد از محصلین مدرسه غائب بودند. در روزهای 23 و 24 اکتبر، شرکت مشترک دپونت، پلی اکریل ایران، تهدیداتی دریافت کردند. یک سنگ به طرف محل اقامت یکی از کارکنان پرتاب شد، و مدیر آنجا با یک پیام تلفنی تهدید به مرگ شد. در حمله به خوابگاه، که تقریباً بیست خارجی از جمله هفت آمریکایی در آنجا ساکن می باشند، در ظاهر حمله ای به اموال آنجا صورت گرفت چرا که هیچ یک از ساکنان آنجا مجروح نشدند ولی اینطور استنباط شد که حمله آنها متوجه جان و زندگی آمریکاییها بود. به گونه ای که گزارش گردید در خلال حمله، دو تن از گروه مهاجم توسط خارجیها شدیداً مجروح یا کشته شده اند. توسط آمریکاییها اینگونه استنباط می شود که حملات صورت گرفته به آن رستوران به خاطر سرپرستی آنجا توسط یک آمریکایی است. اتومبیل یک آمریکایی تخریب گشت (تایرها شکافته و پنجره های آن شکسته شدند). برداشت عمومی آمریکاییان این است که این ماشین به جای صاحب آمریکایی آن که در دسترس نبود تخریب شده است. گزارش می شود که فقط یک خانواده آمریکایی بعد از این هفته اینجا را ترک خواهد کرد. ولی شرکت بین المللی هلیکوپتر بل، بزرگترین شرکت آمریکا در اینجا از مهاجرتهای پیوسته و مداوم واهمه دارد. تا این تاریخ، آنها 51 نفر از کارکنان و 96 نفر از خانواده های وابسته به آنها را از دست داده اند. اگر میزان این وحشت به هر ترتیبی، کاهش

ص: 246

نیابد می تواند بیش از اینها نیز باشد.

5 نظریه: چنین به نظر می رسد که افزایش موفقیت و سازماندهی تظاهرات به خاطر ادامه عدم اعمال قدرت توسط مقامات باشد. جمعیتها به هنگام مواجهه با باطوم و گاز اشک آور سربازان، مقاومت کرده و اغلب با سنگ به آنها پاسخ می دادند و به شلیکهای هوائی اعتنایی نمی کردند.

ناظران ابراز می دارند که دستجات دانش آموزان همچون سربازان نظم داده شده در مقابله با مأمورین رفتار می نمایند.

کمی بعد از این تلفات و زخمیها در میدان اصلی شهر، تظاهرکنندگان دچار ترس زیاد شده بودند که به نظر می رسید که این امر به سربازان جرئت می بخشید. مسئولین بر وجود یک کشته اصرار می ورزند (طبق گزارش سازنده بمب در خانه اش در حین ساختن بمب بر اثر انفجار کشته شد) در حالیکه دلایل کافی وجود دارد که حاکی از وجود 20 تا 30 نفر کشته می باشد. عدم وجود اعتراض سازمان یافته در روزهای جمعه و شنبه اکنون جای خود را به اعتصابات آرام داده است، که می تواند به سهولت دوباره به اعتراضات بزرگ گسترش یابد، مخصوصاً به دلیل اینکه کشته ها شناسایی و تحویل شده اند. مسئولین شهربانی به خاطر احتمال وجود تظاهرات در روز هفتم و چهلم (اول نوامبر و چهارم دسامبر) عصبی و نگران هستند ولی مقامات حکومت نظامی این احتمال را به حساب نمی آورند.

همچنین به نظر می رسد که اعتراض اصلی اساساً صلح آمیز و ضدرژیم بوده است، اگرچه گروههای کوچک به فعالیتهای ضدآمریکایی و خشونت آمیز دست می زده اند. متأسفانه آمریکاییها از درک تفاوت مابین گروههای مختلف ناتوان هستند و تمامی جمعیت ایران را به مثابه تهدیدی تلقی می کنند. شایعه به حد فزاینده ای بر علیه آمریکاییها مؤثر واقع می شود. و جریان اخیر (خروج از ایران) به آسانی می تواند به یک تخلیه غیررسمی منجر شود. هم مقامات شرکت و هم مقامات ایرانی پیوسته انتقال تمام افراد آمریکایی به داخل «مجتمع های آمریکایی» تحت حفاظت را، تنها راه حل برای جلوگیری از خطرات خشونت بار اتفاقی می دانند. به هر صورت آنها این تصمیم را بدون توانایی اسکان سریع تعداد خیلی زیادی، اتخاذ کرده اند.

بنابراین کارکنان در شهر به این درک و احساس می رسند که شرکتهایشان آنها را در معرض خطر می بینند و همین به تنهایی موجب ترس بیشتر آنها می شود. میزان وحشت همچنان در سطح بالایی است و بیشتر آمریکاییها احساس می کنند در معرض تهدید هستند. یک حادثه که موجب جراحات جدی بشود و یا سبب مرگ یک آمریکایی گردد می تواند منجر به مهاجرت کلی از اصفهان گردد. کنسول، شورای تأمین، مقامات ایران، و شرکتهای آمریکایی در حال انجام کلیه اقدامات لازم جهت جلوگیری از چنین واقعه ای هستند.

مک گافی


ادامه اعتصاب در ایران ایر

ص: 247

سند شماره 121

استفاده اداری محدود2 نوامبر 1978 11 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10722به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

مرجع: 10668 تهران

موضوع: ادامه اعتصاب در ایران ایر

1 اعتصاب در ایران ایر تا صبح روز 2 نوامبر ادامه داشت. گزارشهای رسانه ها حاکی است که تقاضاهای اعتصابیون عبارتند از: آزادی کلیه زندانیان سیاسی، لغو حکومت نظامی، برچیدن واحد امنیتی در ایران ایر، مجازات مدیرعامل سابق، علی محمد خادمی، استحکام بخشیدن به رابطه بین دلار و ریال، و اخراج کلیه کارکنان خارجی در این شرکت هوایی. موضع مدیریت ایران ایر این است که اجابت تقاضاهای سیاسی خارج از اختیارات وی است. چشم انداز حل و فصل ماجرا تاریک است.

2 برخلاف انتظارات گزارش شده در تلگرام مرجع، خطوط هوایی خارجی در حال حاضر از مسیر تهران فعالیت دارند، اگرچه کلیه پروازهای بین المللی چند ساعت تأخیر دارند. مالونی مدیر شعبه پان آمریکن در ایران امروز صبح به سفارت گزارش داد که «در صورت عدم یافتن راه حل سریع» به علت کمبود نیروی انسانی و کمبود تجهیزات تعیین زمان بازگشت از تهران مقدور نخواهد بود و این امر پان آمریکن را ناگزیر از پرواز بر فراز تهران خواهد کرد. وی نگفت که پان آمریکن تا چه زمانی قادر به تحمل این وضعیت است اما مأموران سفارت را با بیان این احساس ترک کرد که تصمیمات طی یکی دو روز بعد اتخاذ خواهد شد. مالونی همچنان تضمین هایی از DIRYENCIVAIR دریافت می کند مبنی بر این که اجازه داده نخواهد شد اعتصاب فعالیتهای خطوط هوایی را مختل کند. اما برخی اختلالات توسط اعتصابیون در روز 2 نوامبر در خصوص بسته بندی بارهای پان آمریکن وجود داشت.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 2 نوامبر

سند شماره 122(1)

خیلی محرمانه2 نوامبر 1978 11 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10724به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 2 نوامبر

خلاصه: نظر اخیر شریعتمداری در مورد توسل به قیام مسلحانه تعدیل گردید. سنجابی، رهبر جبهه ملی، برای چندمین بار خشونت را محکوم نمود و تقاضای حمایت از قانون اساسی را کرد. خمینی می گوید او هرچه را که مردم ایران تصمیم بگیرند، قبول خواهد کرد. گنجی و

1- کتاب دوم، ص 8
ص: 248

آزمون به شدت در مقابل اخبار اتهام آمیز در مورد فساد، عکس العمل نشان داده و تقاضای بررسی کردند. پروازهای داخلی «ایران ایر» به واسطه اعتصابات سیاسی متوقف شد. پروازهای خارجی ادامه دارد. امینی با شاه ملاقات کرد و بعد از آن حمایت خود را از دولت شریف امامی اعلام نمود. قضات در سنندج به عنوان اعتراض به قتلهای متعدد در آنجا استعفا دادند. وزیر دادگستری امیدوار است که کلیه زندانیان سیاسی تا ده دسامبر آزاد شوند. استاندار مازندران این موضوع را که دانش آموزان کنترل آمل را به دست گرفتند، تکذیب کرد، و گفت طبق گزارش، افرادی که آنها به عنوان عروسکهای هوادار رژیم دستگیر کرده بودند، دو ژاندارم و یک متهم به جنایت بودند. تظاهرات بسیاری که برخی هم موافق دولت بوده اند، گزارش شده ولی قتلی گزارش نگردید. تظاهرات عظیمی در دانشگاه تهران و خیابانها صورت گرفت، دانشجویان چپی و مذهبی ظاهراً اختلافات را رفع کرده اند.

یک منبع قابل اعتماد اشاره می کند که دولت از ناآرامیها ترسی ندارد و این رویارویی نهایی را قابل تحمل تر می سازد. منبع همچنین اظهار داشت که پاکسازی ساواک بعد از آگاهی نخست وزیر از این که ساواک در پشت حداقل برخی از درگیریهای اخیر خیابانی بوده است، صورت گرفت. آیت الله های اصفهان تقاضای بازگشت خمینی را کردند. گزارشات بیشتری در مورد خشونتهای ضدخارجی رسیده است. پایان خلاصه.

1 آیت الله شریعتمداری بیانیه قبلی، مبنی بر اینکه مخالفین ممکن است مجبور شوند به قیام مسلحانه متوسل شوند را به شدت تعدیل کرد. در مصاحبه دیروز، او با خشونت و ترور مخالفت کرد اما دوباره گفت: «اگر ما نتوانیم آنچه می خواهیم از طریق وسایل معقول به دست آوریم، نبرد را شروع خواهیم کرد.» او به خبرگزاری فرانسه به علت تحریف سخنانش، حمله کرد. ضمناً کریم سنجابی، رهبر جبهه ملی، و آیت الله خمینی جداگانه در پاریس با مطبوعات مصاحبه کردند، اما در واقع هیچ چیزی در مورد صحبتهایشان با یکدیگر نگفتند. سنجابی دوباره خشونت را محکوم کرد و از قانون اساسی حمایت نمود و گفت که جبهه ملی می خواهد که دولت آینده فقط واجد سه شرط باشد: ناسیونالیزم، دموکراسی و سوسیالیزم، خمینی گفت او فقط با خواست مردم ایران همراهی خواهد کرد. او پیشنهاد نمود یک مجمع ملی برای هدایت امور اجرائی تشکیل شود. در تهران داریوش فروهر، سخنگوی جبهه ملی گفت آینده باید توسط رفراندوم عمومی تعیین شود.

2 نماینده مجلس، عباس اخباری، به علت ایراد اتهام در مورد اینکه گنجی، وزیر آموزش و پرورش و آزمون، وزیر سابق کشور، مرتکب فساد شده اند، شدیداً مورد حمله متقابل هر دو نفر واقع شد. گنجی تقاضا نمود در مورد فعالیتهایش تحقیقات رسمی به عمل آید. گزارشات مطبوعاتی حاکی از حمایت از وزیر از جانب معلمان در سراسر ایران است. آزمون هم از دادستان خواست که فساد ادعا شده را ثابت کند. آزمون می خواهد که اخباری را به اتهام دروغ بستن تحت تعقیب قرار دهد.

ص: 249

3 علی امینی نخست وزیر اسبق، دیروز با شاه ملاقات کرد، این ملاقات شایعات زیادی را مبنی بر اینکه امینی نخست وزیر بعدی خواهد بود، منتشر کرده است. ولی خود امینی حمایتش را از دولت شریف امامی اعلام کرد. او از ملاقاتش به عنوان تبادل نقطه نظرات یاد نمود.

4 پروازهای داخلی «ایران ایر» به علت اعتصابات سیاسی متوقف شد. کارمندان خواستار آزادی زندانیان سیاسی، پایان حکومت نظامی، اخراج کلیه کارکنان خارجی ایران ایر، مجازات خادمی رئیس سابق و نیز پایان بخشیدن به نرخ ثابت تبدیل ریال به دلار شدند. پروازهای بین المللی ادامه می یابند، اما شرکت هواپیمایی پان آمریکن از آزار و اذیتهایی در رابطه با حمل مسافران گزارش می دهد.

5 همه قضات سنندج (مرکز کردستان) به عنوان اعتراض به کشته شدن چندین نفر از تظاهرکنندگان استعفا داده اند.

6 حسین نجفی، وزیر جدید دادگستری، دیروز گفت که امیدوار است باقیمانده زندانیان سیاسی تا 10 دسامبر که روز حقوق بشر است، آزاد شوند. اظهارنظر او از اطمینان قطعی برخوردار نبود، او گفت چون این زندانیان توسط دادگاههای نظامی محاکمه شده اند، فقط شاه می تواند آنها را آزاد کند. ساواک قبلاً گفته بود 600 زندانی سیاسی باقی مانده اند. رقم مذکور با سخن متین دفتری از کمیته دفاع برای حقوق بشر، که گفت حداقل 900 زندانی سیاسی وجود دارد، تناقض دارد.

7 واقعه 31 اکتبر در آمل، که طبق گزارش دانش آموزان کنترل شهر را در دست گرفتند، همچنان مبهم است. استاندار مازندران، سعید بهادری، این گزارشات را تکذیب کرد. او گفت دانش آموزان در خیابانها گشت می زدند تا مزدوران هوادار دولت را پیدا کنند و سه فرد مشکوک را دستگیر کردند. این سه نفر، طبق گزارشات دولت، دو ژاندارم و یک متهم به جنایت بودند که برای تنظیم کیفرخواست به آمل می آمدند. مطبوعات گزارش دادند که افراد ارتش، این گروه که تعدادشان از 3 تا 6 نفر اعلام شده را آزاد کردند.

8 تظاهرات بسیاری مجدداً همراه با درگیریهایی که کشته ای گزارش نشده روی داد. تظاهراتی هم به طرفداری از دولت اتفاق افتاد که یکی در رابطه با قبیله خانواده علم در بیرجند بود.

در تهران دانشجویان در زمین چمن دانشگاه طبق معمول به تظاهرات پرداختند، یک شاهد آمریکایی گفت به نظر می رسد گروههای چپی و اسلامی اختلافاتشان را رفع کرده اند. آنها به جای این که مثل دفعه قبل تجمعات جداگانه ای داشته باشند با هم اجتماع کردند. جمعیت کثیری هم در خیابانها تظاهرات نمودند. مطبوعات جمعیت را در حدود 100000 نفر تخمین زده اند، اما شاهدان عینی مورد اعتماد آن را 15000 تا 20000 گزارش داده اند. سفارت با خبر شده که جبهه ملی برای 2 نوامبر دعوت به تظاهرات نموده است، اما رهبران بازار (که اغلب از طبقه روحانیون حمایت می کنند) تظاهرات را برای یک روز قبل ترتیب داده اند. (نظریه: این

ص: 250

می تواند بیانگر تمایل حساب شده برای حفظ فاصله بین رهبران مذهبی و جبهه ملی باشد). یک شاهد آمریکایی گزارش می دهد که وقتی برخی تظاهرکنندگان شروع به سنگ انداختن به مجسمه رضاشاه کردند، جمعیت فریاد زد «نه، نه» و مجسمه سالم باقی مانده است.

9 کنسولگری اصفهان گزارش می دهد، آیت الله های اصفهان متحداً اعلام کرده اند که خمینی باید به ایران برگردد.

10 یک ایرانی که در محافل سطح بالای دولتی رفت و آمد دارد در اول نوامبر به مأمور سفارت گفت که وزارت کشور نسبتاً از تظاهرات و اعتصابات ناراحت نیست. دولت احساس می کند که این امر منجر به این می شود که رویارویی نهایی برای عامه مردم قابل تحمل تر شود. او معتقد است رهبران میانه روی مذهبی نهایتاً یک مصالحه را می پذیرند. تندروها ممکن است اجباراً به زور مطیع شوند که به معنای دولت نظامی موقت شاید برای یک یا دو ماه است (نظریه: منبع یک دیدگاه میانه بوروکراتیک در درون دولت ایران را بسیار عالی و احتمالاً دقیق، ارائه داد. ما احساس می کنیم که او ممکن است مشکلاتی ناشی از عوامل مذهبی و نیز رویارویی نهایی هر دو را دست کم گرفته باشد).

11 همان منبع گزارش داد که پاکسازی ساواک به دنبال آگاهی نخست وزیر از اینکه تظاهرات خشونت بار اخیر به طرفداری از دولت توسط ساواک صورت گرفته، انجام شده، و همچنین ممکن است ساواک برخی از نمایشات ضدرژیم را هم خود اجرا کرده باشد. اخباری، نماینده مجلس، که مسئله سانسور را علیه شریف امامی مطرح کرده، خود یک عنصر باسابقه ساواک است، عصبانیت شریف امامی از این خبر کار پرویز ثابتی را تمام کرد.

12 حوادث ضدخارجی ادامه دارد، با وجود این هیچ خسارت جدی به اتباع آمریکا وارد نیامده، اما منجر به تشویق فزاینده ای شده است.

کنسولگری اصفهان در مورد سوءقصد بی نتیجه بمب گذاری در مدخل ورودی (FLUOR THYSSEN) گزارش داد. کنسولگری همچنین گزارش می دهد که سه تبعه آمریکایی به دنبال دریافت یادداشت «یانکی لعنتی» که در سطح وسیعی پراکنده شده بود، و یک یادداشت دیگر نیز بدین مضمون که «به شما اخطار شده است، به کشورتان بروید یا شما را خواهیم کشت»، ایران را ترک کرده اند.

گزارشات قبلی مبنی بر اینکه ایرانیان در منطقه اهواز به سوی خارجیها سنگ و آجر پرتاب می کردند، تأیید شده است. «FLUOR IRAN» کادر خود را از مناطق نفتی بعد از دو روز از وقوع چنین اتفاقاتی فراخواند. خشونت بیشتر ضدخارجی بود تا ضدآمریکایی، اتباع غیرآمریکایی هم مورد حمله قرار گرفتند.

شرکت SOLAR TURBINE و INTERNATIONAL HARV ESTERکلیه خانواده های کارکنانش را که شامل ده خانواده در اهواز و پانزده خانواده در تهران بودند، به وطنشان فرستاد. شرکت CONTROL DATA نیز وابستگان کارمندان خود را که 26 نفر می شدند به کشورشان فرستاد.

ص: 251

سفارت خبر دست دوم اما معتبری دارد که IBM نیز خانواده های کارمندان خود را به کشورشان فرستاده است. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی

سند شماره 123

خیلی محرمانه3 نوامبر 1978 12 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10732به: وزارت خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی

1 با وجود شلوغیها و اغتشاش روز پنجشنبه دانشگاه تهران که طی آن پلیس از گاز اشک آور استفاده نمود، اما تلفاتی گزارش نشده است، و ظهر جمعه 3 نوامبر همه چیز خیلی آرام به نظر می رسد. بیشترین تمرکز بر بازگشت رهبران جبهه ملی از پاریس است و انتشار شایعاتی که آنها با شاه ملاقات خواهند نمود. علی امینی نخست وزیر مورد بحث با قهقهه علناً تعجب خود را نشان داد، اظهار داشت که ملاقاتش با شاه چند روز قبل در جراید درج گردید. او گفته بود که شاه تصمیم دارد با رهبران جبهه ملی ملاقات نماید. در عین حال امروز قرار است علی امینی برای ملاقات با آیت الله شریعتمداری و سایر رهبران مذهبی به قم برود.

2 گزارشات مربوط به نفت و سایر موارد به طور جداگانه مخابره خواهند شد. چنانچه اتفاق مهمی که نیاز به گزارش داشته باشد به وقوع نپیوندد، منتظر گزارش تا یکشنبه نباشید.

سولیوان


اعتصاب در ایران ایر

سند شماره 124

استفاده اداری محدود3 نوامبر 1978 12 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10734به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

مرجع: تهران 10722

موضوع: اعتصاب در ایران ایر

1 نمایندگی پان آمریکن به سفارت گزارش داد که وضعیت در فرودگاه مهرآباد بهبود یافته و کلیه پروازهای پان آمریکن انجام می گیرد. تأخیر در پروازهای عصر روز 2 نوامبر به یک ساعت تقلیل یافت. تأخیر در پروازهای صبح روز 3 نوامبر کمتر از یک ساعت بود. کلیه خطوط هوایی خارجی در حال فعالیت هستند اما برخی از آنها با تأخیر بیش از پان آمریکن صورت می پذیرد.

2 اوضاع امنیتی در فرودگاه بهبود یافته است و نیروهای نظامی از هواپیماها و تأسیسات حفاظت می کنند. کارکنان ایران ایر که هنوز در حال اعتصاب اند از ورود به اداره منع شده اند.

3 پرواز باری پان آمریکن که قرار بود امروز انجام گیرد به تعویق افتاد اما پروازهای مسافری محموله های پستی را حمل می کنند. سولیوان


یک روز از زندگی یک بازداشتی در حکومت نظامی

ص: 252

سند شماره 125

خیلی محرمانه5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10775به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: یک روز از زندگی یک بازداشتی در حکومت نظامی

خلاصه: برطبق گفته یک شاهد عینی شرایط بازداشت شدگان در حکومت نظامی در تهران به آن صورتی که ممکن است تصور شود خشن نیست. بیشتر بازداشت شدگان جوان می باشند و خیلی از آنها از قسمتهای فقیرنشین شهر هستند. افسران ارتشی از سر راه آنها کنار می روند تا در میان بازداشتی ها به تبلیغات بپردازند و آنان بین ارتش و پلیس که اغلب دستگیریها را انجام می دهد تمایز (و طرفداری) قائل می گردند. پایان خلاصه.

1 مایکل که حدوداً سی و چند ساله است و یک ایرانی ارمنی می باشد که حرفه او آرشیتکتی است و سرگرمیش عکاسی می باشد یک روز حدود 2 هفته قبل چند عکس از ارتش و پلیس در حال متفرق کردن جمعیتی در مقابل دانشگاه تهران گرفت. وی علیرغم تلاش برای دستگیر نشدن، با تحویل دادن دوربینش دستگیر شد. این چیزی است که او مشاهده کرد و انجام داد و به همین صورت برای دوستش یعنی کنسول سیاسی سفارت تعریف کرد.

2 به ترتیبی که معمول است، وی توسط پلیس به دادگاه ویژه حکومت نظامی، در بخش عباس آباد تهران برده شد. افسر ارتشی حرف او را شنید و با او موافق بود. وی گفت که اگر او بود مایکل را دستگیر نمی کرد ولی اکنون که دستگیری انجام شده است بایستی روال عادی کار را طی کند.

مایکل به یک پادگان ارتشی در نزدیکی مقر پلیس که به یک بازداشتگاه تبدیل شده است فرستاده شد. در آنجا تقریباً هزاران نفر وجود داشتند و مردان زمانی که از اتوبوس پیاده می شدند از زنان جدا می شدند. اغلب آنان جوان و از قسمتهای فقیرنشین جنوب تهران بودند. برخی تهرانیها نمی دانستند بلوار الیزابت و پارک فرح در کجا واقع شده اند (در قسمت شمالی مرکز شهر و نزدیک به اقامتگاههای دانشجویان دانشگاهها). آنان هرگز به آن حوالی نرفته بودند.

3 برخی از آنان در مورد دستگیرشدنشان به خاطر پخش مطالب ضدشاه و ضددولت صریح صحبت می کردند و یکی از آنان 13 ساله بود. دیگران مراقب بودند که صحبت نکنند. یک گروه از جوانان گفتند که در اتومبیلی برای آوردن گاز خانگی بوده اند که پلیس آنان را متوقف نمود و به مرکزشان بی سیم زدند، درست مثل اینکه دزدان فراری را دستگیر می نمایند (شاید موردی بوده که مشخصات اشتباهاً داده شده). خیلی از آنها به خاطر توقف بیش از حد بعد از ساعت منع عبور و مرور در آنجا حضور داشتند. چندین نفر قرار بوده که برای تحصیل به ایالات متحده بروند و نگران بودند مبادا دستگیری جلوی رفتنشان را بگیرد.

4 موضوع جالب توجه رفتار با آنان بود. غذا خوب بود و به خوبی هم سرو می شد.

ص: 253

افسران ارتشی مکرراً به بازداشتگاهی که در آنجا بود (مایکل) سر می زدند و نیاز به نظم و تمایل ارتش به صدمه نزدن به مردم را تشریح می کردند. افراد ارتشی به نظر می رسید از تمایز قائل شدن بین آنان و پلیس یعنی به مخالفت با پلیس مشعوف می گردیدند. بازداشت شدگان با افسران ارتشی به طور شفاهی ابراز موافقت می کردند و با آنان همکاری می کردند (چونکه می خواستند هر چه زودتر آزاد شوند). یک بازداشتی که ارمنی (مسیحی) بود مایکل را مطلع نمود و به وی گفت وی نباید در اینجا باشد چون هدف زندانی کردن فقط مسلمانهاست. تمامی این موضوعات مایکل را متأثر ساخت و او از برادرش و دیگرانی که در پی آزادی او بودند در مورد وضعیت خودش نگرانی کمتری داشت. با این وجود نگهبانهای نظامی که با سرنیزه های سوار شده بر اسلحه ها در راهرویی که بازداشتیها در مواقع معین برای استفاده از دستشویی از آن می گذشتند صف کشیده بودند، به نظر می رسید که اصلاً شوخی ندارند.

5 افرادی که در جستجوی مایکل بودند نتوانستند با هیچ یک از مقامات تماس حاصل نمایند. آنان می دانستند هیچ یک از اسامی و شماره تلفن ها آنان را به جایی نمی رساند. با دادن رشوه به یک گروهبان توانستند جابجایی های مایکل را به طور مبهم دنبال نمایند. (قرار زمانی برای حاضر شدن وی در دادگاه واقع در عباس آباد برای شنبه تعیین شده بود چونکه جمعه یعنی روز بعد از دستگیری او تعطیل بود). سرانجام یک نفر تماسی برقرار نمود (آنان هرگز ندانستند چه کسی) و مایکل روز جمعه بدون حضور در محکمه آزاد شد. در میان دلائلی که افرادی که در پی او بودند مورد استفاده قرار می دادند این بود که وی روی قراردادی با دولت کار می کند و باید یک پاسپورت دولتی به عنوان آرشیتکت سفارتخانه جدید ایران در کویت دریافت دارد و بنابراین توسط ساواک آزاد گردید.

6 در میان داستانهایی که مایکل شنید این بود که روزانه 2000 نفر دستگیر می شوند و برخی بدون اینکه حتی مورد بازجویی قرار گیرند چندین هفته در بازداشت می مانند. این مطلب هرگز ثابت و یا دلیل بر آن اقامه نشد و برخی پرس و جوهای محتاطانه سفارت از طریق رابطین نظامی باعث انکار از جانب فرماندهان حکومت نظامی گردید.

7 پر سروصداترین و جالب ترین بازداشتی که مایکل با وی برخورد کرد پدربزرگی 80 ساله بود که مشغول خواندن قطعاتی از شاعر مخالف سعدی با صدای بلند بود.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 5 نوامبر

سند شماره 126

خیلی محرمانه5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10776به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 5 نوامبر

خلاصه: تظاهرات گسترده این بار منجر به برخورد خشونت آمیز در تهران گردید. سربازان

ص: 254

در 3 نوامبر در نزدیکی دانشگاه تهران با دانشجویان برخورد کردند و در 4 نوامبر به طرف همان جمعیت (دانشجویان) تیراندازی کردند. مطبوعات پر از گزارشاتی هستند مبنی بر اینکه کریم سنجابی ممکن است دولت تشکیل دهد و شاید در قدرت با امینی سهیم شود.

در هر حال خمینی تهدید کرده است هر که با رژیم فعلی طرف معامله شود وجهه اش را درنظر عموم از بین خواهد برد. بنی احمد نماینده مخالف در مجلس در اعتراض به تصرف عنوان شده شهر پاوه توسط سالارجاف نماینده آن شهر استعفا نمود. کمیته قضایی مجلس در محروم نمودن یاسینی از مصونیت پارلمانیش به توافق رسید. خروج چهره های ساواک یعنی نصیری و ثابتی از ایران ممنوع اعلام شد. ایران ایر اعلام نموده اگر اعتصابیون تا 6 نوامبر بر سر کارهایشان بازنگردند پرسنل نیروی هوایی در ایران ایر فعالیت خواهند کرد. به طوریکه گزارش شده گنجی وزیر آموزش و پرورش استعفایش را تسلیم نموده است. پناهی وزیر جدید علوم امروز استعفا کرد. بانک ملی محدودیتهایی در مورد خروج ارز از ایران قائل شد. آتش و اغتشاش امروز در سراسر تهران وجود داشت. پایان خلاصه.

1 تظاهرات مجدداً در خلال آخر هفته سراسر ایران را فراگرفت. برای اولین بار در طول چندین هفته تهران شاهد بدترین آشوب بود. کنسولگریها از تبریز و شیراز گزارش می کنند تظاهرات در تبریز با گاز اشک آور متفرق شد و در شیراز هواپیمایی آرام بود. در شیراز اتوبوسی که از مدرسه بین المللی خارج می شد زیر ضربات سنگ قرار گرفت لیکن هیچ گونه جراحتی به وجود نیامد. از بابل مرگ دو نفر گزارش شد. در تمام شهرهای تحت حکومت نظامی و بدون حکومت نظامی بلااستثناء جمعیت انبوهی در خیابانها بود.

2 در تهران که برای روزها شاهد راهپیمایی دانشجویان بدون خشونتی قابل ملاحظه بود، هنگامی که دانشجویان سعی داشتند از دانشگاه تهران به طرف خیابانها حرکت کنند سربازان به روی جمعیت تیراندازی کردند. این نمایش دو بار در 3 و 4 نوامبر هنگامیکه دانشجویان قصد داشتند یک مرتبه دانشگاه را ترک کنند اجرا شد. در اولین روز سربازان با استفاده از باطوم به جمعیت یورش بردند و گاز اشک آور شلیک کردند. دانشجویان در گروههای همیشگی و به شیوه جنگ و گریز به اخلالگری پرداختند و به ساختمانها در منطقه آسیب رساندند. دیروز راهپیمایی بزرگ داخل دانشگاه با برخورد با سربازان در راه ورودی اصلی دانشگاه روبرو شد، هنگامیکه سربازان به آنان گفتند که متفرق شوند به طرفشان سنگ و بطری پرتاب کردند. یک شاهد عینی به خبرنگار گفت که سربازان گاز اشک آور شلیک کردند، سپس تیرهوایی شلیک کردند و سرانجام به طرف جمعیت تیراندازی کردند. گزارشات مربوط به تلفات به طور وسیعی با یکدیگر اختلاف دارند. این واقعه شبیه واقعه میدان ژاله نبود ولی گزارشات اشاره به چیزی بین 2 و 10 کشته دارند. دولت تیراندازی را قبول دارد ولی در این مورد که تلفاتی وجود داشته انکار می ورزد. رئیس دانشگاه تهران که تلاش نموده اعتبارش را در نزد دانشجویان حفظ کند نیز با اینکه 11 نفر زخمی شدند منکر کشته شدن کسی گردید. در

ص: 255

هرحال این واقعه بدترین واقعه از زمان میدان ژاله بود. تیراندازی مانع مردم در غارت و چپاول بانکها، مغازه ها و غیره در تمام نقاط شهر نشد و تا هتل اینترکنتینانتال نیز کشیده شد.

3 مطبوعات پر است از گزارشاتی در مورد اقدامات و حرکات سیاسی که معمولاً در اطراف دولتی به ریاست سنجابی رهبر جبهه ملی و شاید در ائتلاف با نخست وزیر پیشین علی امینی دور می زند. انتظار می رود سنجابی فردا از پاریس بازگردد و حدس زده می شود که شاه او را برای بحث بر سر تشکیل یک دولت فراخواهد خواند. تمام این مطلب نامشخص خواهد ماند، خصوصاً این احتمال که امینی و جبهه ملی با یکدیگر همکاری نمایند. داریوش فروهر سخنگوی جبهه ملی دیروز شدیداً از علی امینی به خاطر مانورهای پشت پرده انتقاد کرد. علاوه بر این آیت الله خمینی مجدداً هرگونه آشتی و مصالحه ای را رد کرده است و اضافه نموده هرشخصی که با رژیم مذاکره نماید وجهه اش را در نظر عموم از بین خواهد برد. یک مقام ارشد جبهه ملی به طور خصوصی خمینی را متهم به بی مسئولیتی نمود و گفت «وی مثل یک خدای دروغین عمل می کند» ولی ما هیچ گونه نشانه ای در دست نداریم که وی یا هر مخالف دیگری جرئت کند به طور علنی خمینی را مورد حمله قراردهد. آیت الله شریعتمداری بر این موضع که وی فقط خواستار رعایت قانون اساسی است تصریح نمود. موضع وی به طور ضمنی جدایی وی از آیت الله خمینی را می رساند ولی شریعتمداری مثل رهبران مخالف دیگر از عنوان کردن علنی اینکه خمینی اشتباه می کند می ترسد.

4 مطبوعات گزارش می کنند منوچهر گنجی وزیر آموزش و پرورش استعفایش را تسلیم نموده و دیگر در جلسات کابینه شرکت نمی کند. امروز پناهی وزیر علوم و آموزش عالی نیزاستعفا کرد.

5 احمد بنی احمد نماینده مخالف مجلس در اعتراض به تصرف شهر پاوه (کرمانشاهان) توسط عاملان سالار جاف نماینده آن شهر در مجلس استعفاء کرد. او سالارجاف را متهم به سازماندهی ضدتظاهرات خشن برعلیه شهر خود سالارجاف و نیز بستن راههای ورودی شهر توسط عوامل مسلح نمود. بنی احمد خواستار آن شد که سالارجاف از مصونیت پارلمانیش محروم گردد و سپس محاکمه شود. در این بین سالارجاف تا زمانیکه کمیته قضائی مشغول بررسی و تحقیق است در ساختمان مجلس محبوس شده است. کمیته فعلاً منصور یاسینی نماینده مجلس را از مصونیت پارلمانی محروم کرده و مجلس در این مورد تصمیم خواهد گرفت. یاسینی که نماینده تهران است متهم به فساد می باشد.

6 نصیری رئیس سابق ساواک و پرویز ثابتی مقام عالیرتبه تازه برکنار شده تا هنگام پاسخ به اتهاماتشان در رابطه با تصدی طولانیشان در ساواک از ایران نمی توانند خارج شوند. مقامات قضایی پاسپورت آنها را توقیف کرده اند.

7 اعتصاب اساساً سیاسی ایران ایر ادامه می یابد و شرکتهای هواپیمایی خارجی که به پرسنل زمینی ایران ایر متکی هستند پروازهایشان به ایران را لغو کرده اند. به طوری که گزارش

ص: 256

شده مدیریت به اعتصابیون گفته است اگر تا 6 نوامبر به سر کارهایشان بازنگردند پرسنل نیروی هوایی در ایران ایر فعالیت خواهند نمود.

8 بانک ملی ایران دیروز برای جلوگیری از خروج ارز به خارج اقدام نمود. بر اساس مقررات جدید در هر یک از نقل و انتقالات بیش از 5000 دلار انتقال نمی یابد و مشتریان بایستی مدارکی که نشان دهنده احتیاجشان برای انتقال پول باشد ارائه دهند. دیگر بانکهای تجاری از این اقدام پیروی کردند. سولیوان


5نوامبر، روز خشونت و آتش سوزی

سند شماره 127

خیلی محرمانه5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10782به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: 5 نوامبر، روز خشونت و آتش سوزی

1 گروههای بزرگی قبل از ظهر شروع به اجتماع در نقاط مختلف شهر خصوصاً مناطق جنوبی حساس و شلوغ مثل میدان ژاله و دانشگاه نمودند. به تدریج با گذشت زمان، جمعیت این مناطق را ترک کرده و به طرف خیلی از نقاط شهر سرازیر گردیدند و شروع به ایجاد حریق در بانکها، سینماها، اتومبیلها، اتوبوسها، دفاتر شرکتهای هوایی و غیره نمودند. پرده ای از دود جنوب تهران را پوشانده است و از پنجره های رو به شمال سفارت ما می توانیم آتش سوزیهایی را ببینیم. به نظر می رسد آتش نشانان در رسیدن به صحنه آتش مشکلاتی دارند و یا به سادگی خود را کنار کشیده اند تا آتش سوزی ادامه یابد.

سفیر انگلیس اطلاع داد که ساعت 17 به وقت محلی سفارتخانه که بدون محافظ بوده مورد حمله واقع گردید و مدخل ورودی ساختمان سفارت تصرف شده است. ما به مقامات حکومت نظامی اطلاع دادیم تا کمک بفرستند. سربازان اکنون بدانجا وارد شده اند ولی سیستم تلفنی سفارت انگلیس کار نمی کند و ما هیچ گونه گزارشی از خسارت نداریم.

2 هیچ گونه گزارش موثقی در رابطه با تلفات نداریم. اینطور به نظر می رسد که نیروهای امنیتی فی الواقع از نیروی زیادی در طول روز استفاده نکردند ولی اکنون (ساعت 18 به وقت محلی) گزارشاتی از تیراندازی سنگینی در جنوب تهران در دست داریم. محوطه سفارت توسط سربازان محاصره شده و خیابانهای منتهی به سفارت بسته شده اند. هیچ گونه گزارشی از وارد شدن صدمه به آمریکاییان نداریم ولی به چهار آمریکایی که در هتل والدورف بودند و هتل آنها به آتش کشیده شد، پناه داده ایم. ما بعد از ظهر به جامعه آمریکاییان توصیه کردیم در خانه هایشان بمانند مگر اینکه مسافرتشان ضروری باشد. خیلی از شرکتها تاکنون کارمندانشان را به آمریکا فرستاده اند. امروز عصر ما یک مشاور دوم خواهیم فرستاد تا به آمریکاییان توصیه نماید صبح را در خانه ها بمانند تا اینکه ما فرصتی بیابیم که وضعیت امنیتی در شهر را مورد ارزیابی قرار دهیم. مدارس آمریکایی فردا بسته خواهند بود.

ص: 257

3 نظریه: تعداد تظاهرکنندگان امروز احتمالاً از تعدادی که در تظاهرات 7 سپتامبر که منجر به برقراری حکومت نظامی شد بیشتر بوده است. شاهدان عینی اشاره کرده اند گروه کوچکی از میان جمعیتی در حدود 400 یا 500 نفر مشغول چپاول، آتش زدن و تخریب بوده اند و مابقی جمعیت به تماشا مشغول بودند و پلیس و ارتش یا حضور نداشتند و اگر هم حضور داشتند هیچ ممانعتی به عمل نمی آوردند. تظاهرات وسیع امروز ممکن است تا حدودی پاسخی باشد به تیراندازیهای دیروز در دانشگاه. ولی در شهر گمان بر این می رود که بحران جاری به سرعت به اوج خود خواهد رسید، به نظر می رسد که رهبران مختلف برای سرعت بخشیدن به تصمیمات بحرانی و حاد بیشترین تلاششان را به نحو احسن به خرج می دهند. شهر از شایعات پر شده است و به نظر می رسد دسته های مردم اغلب بر اساس همین شایعات عمل می کنند. ساعت منع عبور و مرور برای امشب در ساعت 21 تعیین شده است.

4 روشن است که نمی توان اجازه داد وضعیت فعلی برای مدت طولانی تری ادامه یابد. جبهه ملی در تلاش است تا به یک راه حل سیاسی دست یابد. اگر این تلاش ناموفق باشد، ما انتظار داریم که ارتش تلاش نماید تا در عرض 48 ساعت آینده، راه حل نظامی را تحمیل نماید. سولیوان


وضعیت امنیتی، نیمه شب 5 نوامبر

سند شماره 128

خیلی محرمانه5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10788به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: وضعیت امنیتی، نیمه شب 5 نوامبر

1 از زمان گزارش سفارت در ساعت 6 بعد از ظهر، بعد از اعلام برقراری مقررات منع عبور و مرور شبانه در ساعت 9 شب خشونتها در تهران به تدریج رو به کاهش نهادند. تا آنجایی که مطلعیم ارتش و پلیس به سرعت، آرایش اجرای مقررات منع عبور و مرور شبانه را به نحو مؤثری به خود گرفته اند. در حالیکه هنوز آتش و دود در نقاطی به چشم می خورد و صدای شلیک سلاحهای کالیبر کوچک هر از گاهی و به صورت چند تایی، درست بعد از ساعت منع عبور و مرور شبانه شنیده می شد، به نظر می رسد که شهر به طور کلی و احتمالاً به طور موقت، آرام باشد.

2 بحران تهران در مناطق نمایندگیهایمان انعکاسی نداشت. گزارشات واصله از اصفهان، تبریز و شیراز حکایت از آرامش نسبی در آن مناطق می کند. اعمال خشونت آمیز توسط افراد جوان آشوبگر از جمله به آتش کشیدن ساختمانها و ماشینها و غیره در تهران متمرکز شده است. با ارزیابی اطلاعات موجود و در حالی که در طول روز آمریکاییان و دیگر خارجیان خودشان را در موقعیت سختی می دیدند و سفارت انگلیس به شدت خسارت دید، لکن مطلعیم که هیچ فرد آمریکایی و یا خارجی دیگری صدمه جانی ندیده است. بدیهی است که

ص: 258

با روشنایی روز، ممکن است این نظریه بیش از اندازه خوش بینانه از آب درآید.

3 آزادی که امروز اخلالگران از آن بهره مند بودند (نیروهای مسلح یا پلیس خیلی کم دست به مداخله زدند.) شگفت آور بود. به نظر می رسد که ارتش هنوز هم اعتبار و نفوذ کافی برای اعمال قدرت داشته باشد (به دلیل کنترل مقررات منع عبور و مرور شبانه که ظاهراً مؤثر بوده است) اما دولت ایران بایستی اقداماتی را جهت تأمین میزان مشابهی از ثبات، در مدت روز در خلال کارهای روزمره، به عمل آورد. در غیر این صورت فردا آشوبها و ناآرامیهای زیادی را پیش بینی می کنیم، چیزی که رشته های از هم گسسته پایتخت این کشور یارای آن را ندارد. سولیوان


وضعیت رو به وخامت کارگری در ایران

سند شماره 129

استفاده اداری محدود5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10816به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: وضعیت رو به وخامت کارگری در ایران

1 خلاصه: وضعیت کارگری به عنوان قسمت کوچکی از کل وضعیت مجموعه اقتصادی سیاسی در ایران، به سرعت رو به وخامت می رود. اعتصاب شرکت ملی نفت ایران ابعاد هشدار دهنده و خطرناکی به خود گرفته است. اعتصاب هواپیمائی ملی ایران کل پروازهای داخلی و بین المللی را به طور کامل متوقف کرده است و نیز رفت و آمد هواپیماهای خارجی را تهدید به توقف می کند، و شرکت مخابرات ایران یک بار دیگر به دلیل مسایل و درگیریهای کاری، حداقل به طور جزئی، متأثر و دچار نابسامانی شده است. بسیاری از وزرای دولت، به دلیل اعتصاب کارگران به طور جدی در تنگنا قرار گرفته اند. اعتصابها و دیگر فعالیتها و اقدامات کارگران به طور فزاینده ای در حال سیاسی و ضدبیگانه شدن هستند. پایان خلاصه.

2 همانطور که به طور جداگانه گزارش شد، اعتصاب شرکت ملی نفت ایران به طور جدی تا مرز تأثیرگذاری بر صادرات نفت ایران ادامه دارد و احتمالاً ایران را با جدی ترین تهدید همه جانبه اقتصادی روبرو خواهد ساخت. روز 5 نوامبرگسترش اعتصاب به رانندگان کامیونهای شرکت ملی نفت ایران سرایت نمود، و در نتیجه حداقل به طور موقت در تهران، بنزین برای مصرف عموم مردم در دسترس نیست. جریان ترافیک مثل خون در رگهای حیات اقتصادی تهران است. در صورتی که شیرها بسته بماند، صدمه ناشی از تعطیلی پمپ بنزینها غیرقابل تحمل خواهد بود. منابع و رسانه های گروهی گزارش می دهند که رانندگان کامیون و مأمورین پمپ بنزینها به پشتیبانی از اعتصاب کارگران شرکت ملی نفت و سایرین اعتصاب کرده اند زیرا آنها از خرابکاری بیم و واهمه دارند. کاهش تحویل مواد سوختنی گرمازا و کپسولهای گاز، به سرعت می تواند فعالیت و کارکرد ادارات، مدارس و آسایش خانه ها را تحت الشعاع قرار دهد. چرا که در حال حاضر هوای تهران زمستانی است.

ص: 259

3 اعتصاب هواپیمائی ملی ایران به شکلی کاملاً مؤثر جریان دارد و تمام سرویسهای هواپیمائی ملی ایران چه داخلی و چه خارجی، دچار وقفه شده است. کفیل مدیرعامل پان آمریکن در ایران به مقامات سفارت اطلاع داد که خطوط هواپیمایی خارجی ارائه سرویس به فرودگاه مهرآباد را ادامه می دهند، مگر اینکه اعتصاب کارگران شرکت نفت در آینده نزدیک تأمین سوخت برای این پروازها را مورد تهدید قرار دهد. خواستهای اعتصاب کنندگان کاملاً سیاسی است (نگاه کنید به گزارش 10722 سفارت در تهران) و گزارشات ناموثق حاکی است که آخرین آنها عبارت از تحت فشار گذاشتن تیمسار فضلی مدیرعامل هواپیمائی ملی ایران برای استعفاء است.

4 رسانه های خبری گزارش می دهند که کارکنان شرکت سهامی مخابرات ایران برای دومین بار دست به اعتصاب زده اند، ما تصدیق کرده ایم که حداقل تعدادی از کارگران پست، تلفن و تلگراف در اعتصاب هستند ولی وضعیت دقیق افراد باقیمانده شرکت مخابرات ایران روشن نیست. دوهزار نفر از کارمندان بانک مرکزی برای دومین بار در 5 نوامبر 1978 اعتصاب کرده اند.

5 وضعیت کارگران در سایر بخشهای عمومی و خصوصی به طور مساوی وخیم است. تعدادی از وزارتخانه های دولتی به طور جدی در تعطیلی به سر می برند. و در حالیکه ما تاکنون گزارش درستی در مورد بخش خصوصی نداریم، برداشت ما این است که اعتصابات به طور فزاینده ای جامعه تجاری ایران را رو به ضعف برده است. به مجرد اینکه جزییات بیشتری در دسترس قرار گیرد، اطلاع داده خواهد شد. تظاهرات متعددی حداقل در مورد یکی از وزارتخانه ها (وزارت اقتصاد و دارائی) به تهاجم علیه دفاتر و تخریب فیزیکی و آسیب دیدن تعدادی از پرسنل، تبدیل شده است. در 1 نوامبر مداخله نظامی وضعیتی را که یکی از معاونین وزارتخانه فوق، کشتار وحشتناک 300 400 نفر از کارمندان متمرد توسط یک گروه بزرگ مسلح به چاقو و طرفدار شاه توصیف می نمود، در آخرین لحظات دفع کرد.

6 شاید نگران کننده ترین جنبه وضعیت جاری این باشد که انگیزه کارگران اعتصابی از نان و کره به مسایل و امور سیاسی تحول پیدا کرده است. اعتصاب کنندگان در حال حاضر تقریباً به طور عام خواستهای آزادی زندانیان سیاسی، خاتمه دادن به حکوت نظامی، لغو قراردادهای نفتی، لغو قراردادهای همکاری فنی خارجی و در بسیاری از موارد سقوط شاه را مطرح می کنند. شعارهای حمایت از آیت الله خمینی رهبر مذهبی تبعیدی بین کارگران اعتصابی مشترک است. بسیاری از حیاتی ترین خدمات کشور در معرض اثرات ناشی از درگیری کاری واقع شده اند.

7 هر روز که می گذرد اعتصابات و دیگر فعالیتها و اقدامات بیشتر جنبه ضدخارجی پیدا می کند (و به دلیل حضور گسترده ایالات متحده در اینجا قاعدتاً بیشتر ضدآمریکایی). همه اعتصاب کنندگان شرکت ملی نفت ایران، شرکت مخابرات ایران و هواپیمایی ملی ایران در میان

ص: 260

خواسته هایشان، اخراج کارکنان خارجی را مطرح می کنند. حوادث جداگانه ای مبنی بر تهدیدات مستقیم علیه کارکنان اروپایی و آمریکایی مؤسسات مشخص صورت گرفته است. آخرین گزارش این است که در تاریخ 5 نوامبر مشاوران آمریکایی که با وزارت کار همکاری می کنند به زور از دفاتر کارشان اخراج شده اند.

8 مطالب فوق در 5 نوامبر قبل از استعفای دولت شریف امامی نوشته و تهیه شد. اهداف اولیه دولت نظامی جدید اعاده نظم و تأمین برگشت اعتصابیون به سر کارشان است. از نقطه نظر وخامت وضع کارگران مسئله اخیر یک آزمایش مهم و خطیر در مورد قدرت حل و توانائیهای مؤثر دولت جدید خواهد بود. سولیوان


دستورالعمل مسافرت به ایران

سند شماره 130

بدون طبقه بندی5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 282017

به: کلیه نمایندگیهای سیاسی و کنسولی

موضوع: دستورالعمل مسافرت به ایران

تا اطلاع ثانوی سفارت در تهران توصیه می کند که از مسافرت غیرضروری به مقصد تهران اجتناب شود. برخی پروازهای بین المللی همانند 5 نوامبر بر فراز تهران پرواز خواهند کرد.

ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 1 مورخ 5 نوامبر 1978

سند شماره 131

سرّی5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 282041

به: نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، شرق نزدیک و جنوب آسیا، کاراکاس، توکیو، خارطوم، پرتوریا، مکزیکو، لاگوس.

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 1 مورخ 5 نوامبر 1978

1 اواخر امروز شاه به سفیر آمریکا سولیوان و سفیر انگلستان پارسونز اطلاع داد که دولت فعلی برکنار و به جای آن دولتی نظامی به ریاست ژنرال ازهاری رئیس فعلی ستاد مشترک ارتش به عنوان نخست وزیر جایگزین خواهد شد، نظامیان و سربازان در سرتاسر تهران در مقیاس وسیعی در حال جابجایی برای ایجاد نظم و قانون هستند.

2 امروز زد و خورد بین نیروهای امنیتی و تظاهرکنندگان ادامه یافت و این در حالی است که بدترین آشوب تهران در طی ده سال اخیر به دومین زد و خورد کشیده شد. جماعات زیادی در قسمتهای مختلف شهر گرد آمده بودند. گروههای آشوبگر در خیابانها در حین عبور به این سو و آن سو می رفتند و ماشینها، اتوبوسها، دفاتر هواپیمایی، بانکها، سینماها و دیگر

ص: 261

ساختمانها را به آتش می کشاندند. جمعیتها وارد محوطه سفارت انگلستان شدند ولی هیچ گونه خسارتی گزارش نشده است. حلقه ای از افراد پلیس از سفارت آمریکا حفاظت می کنند. تا ساعت 3 به وقت تهران هیچ گونه حادثه ای در ارتباط با آمریکاییان گزارش نشده است. شهر نسبتاً آرام بود ولی زد و خوردهای پراکنده ای رخ داد.

3 توصیه هایی در مورد به تعویق انداختن مسافرتهای غیرضروری به ایران داده شده و سفارت به شهروندان آمریکایی توصیه نموده است که در خانه بمانند.

4 اعتصاب در تأسیسات نفتی همچنان ادامه دارد. در چهارم نوامبر کل تولید نفت 85/1 میلیون بشکه در روز بود که نسبت به روز قبل کاهش یافته است. کارکنان دفتر مرکزی شرکت ملی نفت ایران در تهران نیز به اعتصاب پیوستند. دولت ایران محدودیتهایی برای خروج ارز از کشور وضع نموده است. ونس


ناآرامی شهری در تهران

سند شماره 132

بدون طبقه بندی

شماره گزارش: 68460512786 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

عنوان: ناآرامی شهری در تهران

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) ناآرامیهای مردم در تهران. ایران در خلال روز 5 نوامبر متشنج بود و به طور کلی تا ساعت منع عبور و مرور 2100 به وقت محلی ناآرامیها ادامه داشت. در مدت شب وضعیت عموماً با وجود تیراندازیهای پراکنده با سلاح سبک آرام بود. از ساعت 500 در پایان منع ساعات عبور و مرور شبانه در خیابانها تردد به طور معمول انجام شد. تانکها، کامیونها و نیروهای نظامی که شمار آنها زیاد به نظر می رسد وارد شهر شده اند تا ساعت 0800 به وقت محلی حادثه ای گزارش نشده است.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: ساعات منع عبور و مرور 21000500 برای تهران به طور قابل توجهی آرام بود با چند شلیک پراکنده سلاح های سبک، کمی پس از ساعت 0500 به وقت محلی، ترافیک در خیابانهای اصلی به جریان افتاد. اولین ترددهای نظامی در حدود ساعت 0500 به وقت محلی مشاهده شد که عبارت بودند از تعداد کمی نفربر زرهی بی تی آر 060 در ساعت 0615 به وقت محلی یک رگبار گلوله که با سلاح سبک شلیک شده بود، شنیده شد. تخمین زده می شود که محل شلیک چندین چهارراه دورتر از سفارت باشد. در ساعت 0655 به وقت محلی تعداد زیادی تانک چیفتن (1520 فروند) و تعدادی خودروهای شناسایی اسکورپین (810 فروند) به صورت آرایش کاروان با کامیونهای 5/2 تنی که سربازان را حمل می کردند به طرف غرب خیابان تخت جمشید در حرکت بوده اند و از جلوی سفارت عبور نمودند. بعداً

ص: 262

کامیونها و جیپهای دیگری که حامل سربازان بودند در خیابان در نزدیکی سفارت دیده شدند. در حال حاضر پرسنل نظامی ایران برای نگهبانی از سفارت اضافه شده اند. هیچ حادثه ای تا ساعت 0800 به وقت محلی روز 6 نوامبر گزارش نشده است.

در ساعت 800 به وقت محلی تردد خودروهای شخصی تقریباً به حالت عادی درآمده است، با وجودی که تردد اتوبوسها محدود گزارش شده و ترافیک تاکسیها هم تقلیل یافته گزارش شده است، DATT و ALUSNA در حرکت از خانه شان در حوالی شمال شهر تا سفارت، حدود ساعت 0700 به وقت محلی خسارات فیزیکی کمی با حضور نظامی مختصری را در قسمتهای شمالی شهر مشاهده نموده اند. به هر حال، به تدریج که آنها به نواحی جنوب شهر رفتند تعداد زیادی ساختمانها (8 تا 10 طبقه مرتفع) سوخته بودند، بسیاری از آنها هنوز دود می کردند و در چندین مورد به تل خرابه ای تبدیل شده بودند. بانکها (داریوش، ملی، ایران و هلند) سینماها و مجتمع های مسکونی، پمپ بنزین ها هدفهای اصلی بودند. یک ساختمان مسکونی 10 طبقه که مرکز مهم فروش اتومبیل بی ام و بود، چند چهارراه دورتر از سفارت فروریخته است. تعداد زیادی اتومبیلهای نو منهدم شده بودند. خرده ریزها و آشغالها به خیابان ریخته شده بودند و در ساعات دیروقت شب 5 نوامبر هنوز در حال سوختن بودند و در ساعت 0700 روز 6 هنوز دود می کردند. تعداد زیادی کارگر، عمدتاً افغانستانی دیده می شوند که وسائل خود را بسته بندی کرده و روی پشت خود گذاشته بودند و از محلهای موقت زندگیشان (چادر و کلبه های نزدیک محل کارشان) به طرف جنوب در حرکت بودند.


ناآرامیهای شهری در ایران

سند شماره 133

بدون طبقه بندی

شماره گزارش: 68460513786 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی

عنوان: ناآرامیهای شهری در ایران

16 خلاصه: گزارش حاوی مطالبی در مورد ایران می باشد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (بدون طبقه بندی): مستشاری نیروی دریایی آمریکا و آرما در ساعت 1000 به وقت محلی روز 6 نوامبر در مناطق پایین شهر تهران پیاده گشت زدند. موارد زیر مشاهده گردید: تقاطع خیابان روزولت و تخت جمشید 12 الی 14نفر نظامی با دو خودرو و یک جیپ روسی و یک کامیون 5/2 تن آمریکایی دیده شدند. افراد به تفنگ ژ 3 مسلح بودند و یک مسلسل در پشت جیپ مستقر شده بود. آنها شهروندان ایرانی را متوقف می کردند و در یک مورد شخصی را مورد بررسی قرار دادند. ترافیک منطقه سبک تر از حد معمول بود.

نیروهای دیگری در نزدیکی سفارت ایالات متحده مشاهده نشدند. بقایای خسارات ناشی

ص: 263

از خشونتهای روز قبل به کندی از خیابانها پاکسازی شده اند. افسر گزارشگر عملیات ساختمانی معمولی را در یک ساختمان نوساز نزدیک سفارت مشاهده نمود. بعضی از مغازه ها باز بودند، نانواییها نان می فروختند. تقریباً تجمع زیادی در قسمت ویزای تحصیلی گزارش شده است، حدود 150 نفر دانشجو برای اخذ ویزا اقدام نموده اند. در خلال تظاهراتی که دیروز انجام شد اتومبیل هایی دیده شدند با چراغ روشن حرکت می کردند، گفته شده که این به معنی علاقه مندی رانندگان به این حرکت بوده است. امروز در مدت قدم زدن، افسر گزارشگر تعدادی اتومبیل مشاهده نمود که چراغشان روشن بود. افسر گزارشگر مشاهده نمود پشت دیوار خیابان به انگلیسی نوشته شده است «مرگ بر شاه ایران» مقداری کاغذهای دست نویس مشاهده شد که همین پیام را به فارسی نوشته بودند. افسر گزارشگر به وسیله تلفن مطلع گردید که سفر برنامه ریزی شده وابسته سفارت به اصفهان لغو شده است.


اوضاع ایران

سند شماره 134

خیلی محرمانه6 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10797به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: اوضاع ایران

1 هنگامی که اعلامیه دولت نظامی در ساعت 8 روز 6 نوامبر برخلاف پیش بینی من از طریق رادیو تلویزیون ملی ایران پخش نشد من به رئیس دفتر شاه اصلان افشار تلفن کردم تا دریابم که چه اشکالی پیش آمده است.

2 افشار گفت که شاه در آن لحظه یعنی ساعت 830 مشغول ضبط ویدئویی بیانیه خود بوده و این اعلامیه در ظرف یک ساعت از طریق رادیو پخش خواهد شد ولی تلویزیون بعداً یعنی عصر آن روز آن را پخش خواهد نمود.

3 ارتشبد ازهاری که به عنوان نخست وزیر جدید معرفی خواهد شد درخواست نموده که با ژنرال گست که دفترش در همان ساختمان است ملاقات نماید. من به ژنرال گست گفته ام که به ازهاری در رابطه با حمایت دولت ایالات متحده اطمینان دهد و بگوید که به هر ترتیب که برای وی مناسب باشد من برای ملاقات با او آماده خواهم بود. گست پس از ملاقات خود با وی به من گزارش خواهد داد. سولیوان


ادامه گزارش سیاسی امنیتی، 6 نوامبر

سند شماره 135

خیلی محرمانه6 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10832به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: ادامه گزارش سیاسی امنیتی، 6 نوامبر

1 کنسولگری اصفهان، خشونتهای پراکنده ای را به دنبال اعلام دولت نظامی جدید در

ص: 264

هنگام ظهر، گزارش می دهد. امروز صبح، به دنبال پخش اعلامیه های دانشجویان مبنی بر دعوت به قیام مسلحانه در صورت برقراری دولت نظامی، حکومت نظامی نیروهای خود را به شدت تقویت نموده است. ده دقیقه از اعلان رسمی نگذشته بود که تظاهرات به درگیری خشونت آمیز گروههای کوچک با سربازان منجر گشت. حداقل در چهار محل تیراندازی گزارش شد. از جمله نزدیک کنسولگری، جمعیت ساختمان اداره شرکت هواپیمائی «گرومن» را سنگ باران کردند، شیشه ها را شکستند و به سرعت پراکنده گشتند. جمعیت زیادی در محوطه دانشگاه گرد هم آمده و به طوری که گزارش می شود، منتظر عکس العمل خمینی نسبت به حکومت نظامی هستند.

با در نظر گرفتن حمله به اداره «گرومن» کنسولگری اصفهان همان توصیه ای را که دیروز در تهران انتشار یافت (ولی امروز آن را عوض کرد) جهت آگاهی اتباع آمریکایی منتشر ساخته است: از شهروندان آمریکایی خواسته می شود که به خانه های خود رفته و تا اطلاع ثانوی از سوی کنسولگری در آنجا بمانند.

2 کنسولگری تبریز تظاهرات وسیعی را در اطراف کنسولگری گزارش می دهد. ظاهراً نیروهای امنیتی به طور مؤثر قادر به کنترل تظاهرات نیستند.

3 به نظر می رسد که اغتشاش در خیابان شاهرضا و محوطه دانشگاه تهران اوج می گیرد.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 2 6 نوامبر 1978

سند شماره 136(1)

سرّی6 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن 282065

به: تمام پستهای دیپلماتیک آمریکا در اروپا (فوری) و خاور نزدیک و آسیای جنوبی، کاراکاس، توکیو، خارطوم، پرتوریا، مکزیکو، لاگوس (در توکیو به وزیر شلزینگر برسد)

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 2 6 نوامبر 1978

1 بعد از استعفای دیروز شریف امامی نخست وزیر، بامداد امروز شاه ارتشبد ازهاری را به عنوان رئیس یک دولت نظامی معرفی کرد.

در یک سخنرانی آشتی جویانه، شاه گفت که او یک «دولت مراقب» برای جلوگیری از هرج و مرج و بی نظمی را، زمانی تشکیل داد که دیگر هیچ شانسی برای یک ائتلاف وجود نداشت. او قول داد «اشتباهات گذشته، اعمال غیرقانونی و ظلمها و فسادها» را جبران کند. او متعهد شد که به زودی یک دولت ملی را بر سر کار بیاورد تا آزادیهای اساسی را برقرار ساخته، یک انتخابات عمومی انجام دهد. تصمیم شاه بعد از دو روز آشوب در تهران و اعلام مخالفت

1- کتاب دوم، ص 18
ص: 265

دیروز جبهه ملی مبنی بر اینکه به علت مخالفت با «رژیم سلطنتی غیرقانونی» به آیت الله خمینی پیوسته است، اتخاذ شد.

2 طبق گزارش سفارت ما، امروز اوضاع تهران بهتر بود. با وجودی که دولت نظامی مکرراً اعلام نمود که محدودیتهای قوانین نظامی شدیداً اعمال می شود و به شرکت کنندگان در تظاهرات تیراندازی خواهد شد، لیکن مردم در سراسر بخشهای تهران برای سومین روز متوالی مجتمع شدند و تیراندازی تانک و آتش مسلسل (البته بیشتر هوائی) در بخش جنوبی شهر گزارش شده است، آتش سوزیهای دیروز فروکش کرده و شاید چند آتش سوزی جدید روی داده باشد.

سفیر سولیوان گزارش می دهد که سیل نظامیان آن طور که او انتظار داشت ظاهر نشد، اگرچه واحدهای زرهی جلب نظر می کنند. وقتی که شاه با سولیوان تماس گرفت تا تشکیل دولت نظامی را به اطلاع او برساند، سولیوان به او گفت که تجمعات مجدداً در حال شکل گیری بودند و معدود سربازان حاضر منفعل به نظر می رسیدند. شاه قول داد که دوباره ارتش را بسیج کند. بر اساس گزارش آسوشیتدپرس، تظاهرکنندگان دوباره وارد سفارت انگلیس شدند.

3 اعتصاب کارکنان مخابرات، باعث قطع ارتباطات تلفنی و تلکس به جهان خارج شده و ارتباطات هیأت مستشاری نظامی ما را تحت تأثیر قرار داده است. ارتباطات سفارت عادی است و تماس با تهران و پستهای کنسولی به حداقل تقلیل پیدا کرده است.

4 هیچ گزارشی مبنی بر زخمی شدن آمریکاییان وجود ندارد. به اتباع آمریکا اطلاع داده شده که فردا ممکن است آنها با رعایت اقدامات احتیاطی لازم به سر کار خود بازگردند.

ونس


گزارش وضعیت ایران شماره 3، 6 نوامبر 1978

سند شماره 137

سرّی6 نوامبر 1978 15 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 282570

به: سفارتخانه های آمریکا در شرق نزدیک، جنوب آسیا، کاراکاس، توکیو، پرتوریا، مکزیکو، لاگوس

موضوع: گزارش وضعیت ایران شماره 3، 6 نوامبر 1978

1 در 24 ساعت گذشته وضعیت امنیتی به میزان قابل توجهی در تهران بهبود یافته است با وجود این، حوادث پراکنده در جنوب تهران و در اطراف دانشگاه تهران اتفاق می افتند. سربازان و مأموران امنیتی با قدرت در خیابانها به گشت زنی مشغولند. فرمانداری حکومت نظامی یک اعلامیه با لحنی خشن انتشار داده و اخطار نموده اگر خاطیان از دستورات مقامات اطاعت ننمایند به طرفشان تیراندازی خواهد شد. کنسولگریهای تبریز و اصفهان دیروز هیچ اغتشاش

ص: 266

خاصی را گزارش ننمودند. هر چند که شیراز شاهد تظاهرات وسیعی همراه با تیراندازی سربازان بود.

2 دولت جدید ازهاری امروز کابینه موقتش را معرفی نمود. وزرایی که از کابینه قبلی منتقل شده اند عبارتند از: قاسم لو (امور خارجه)، عظیمی (جنگ)، معتمدی (پست و تلگراف و تلفن)، امین (صنایع و معادن) و قر ه باغی. مناصب دیگر توسط معاونین نظامی ارشد و کارمندان دولتی سرپرستی می شوند. پست وزارت دارایی و امور اقتصادی علاوه بر وزارت کشور به قره باغی داده شده است.

3 به نظر می رسد اعتصاب در بخش نفت در حال تشدید باشد. کارگران قسمت توزیع هم از کار دست کشیدند و باعث کمبود بنزین در تهران گردیدند. در گام اولیه، تولید برای 6 نوامبر نشان دهنده کاهش بیشتر است و فقط 4/1 میلیون بشکه تولید شد. در این بین وضعیت کلی کارگری همچنان رو به وخامت می گذارد. و تعدادی از وزارتخانه ها به طور مؤثری تعطیل هستند، کارکنان مخابرات، ارتباطات را مختل کرده اند و ایران ایر همچنان در اعتصاب بسر می برد. پان آمریکن امروز پروازهایش را به حال تعلیق درآورد ولی برخی از خطوط هوایی بین المللی هنوز فعالیت دارند.

4 گزارش شده تمام آمریکاییها سالم هستند ولی به طور فزاینده ای عصبی و پریشان هستند. ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 4، 7 نوامبر 1978

سند شماره 138

سرّی7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 283191

به: نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، خاور نزدیک، آسیای جنوبی، توکیو، خارطوم، پرتوریا، مکزیکو، لاگوس.

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 4، 7 نوامبر 1978

1 وضعیت ایران از ساعت 30/5 روز 7 نوامبر 1978

2 به نظر می رسد دولت نظامی تهران به سرعت در جهت برقراری نظم در ایران پیش می رود. ژنرال ازهاری در اولین سخنرانی اش برای مردم گفت که دولت وی برای «یک دوره محدود» است و هدف بنیانی وی حفظ موقعیت امنیتی برای صورت پذیرفتن انتخابات آزاد می باشد. او تعهدش را نسبت به حمایت از یک سیستم قضایی مستقل و حفظ اختیارات نظارت و کنترل قوه مقننه بر طرز عمل قوه مجریه اعلام نمود. در این میان آیت الله خمینی در پاریس، مخالف اصلی شاه، تشکیل دولت نظامی را تقبیح نمود و از ایرانیان خواست تا به مبارزه شان برای سرنگونی شاه ادامه دهند. گزارشات ناراحت کننده ای وجود دارد که بی بی سی دعوت خمینی برای یک شورش مسلحانه را پخش نموده است.

ص: 267

3 گزارشات اولیه از تهران اشاره بر این دارند که امروز صبح در پایتخت فقط حوادث متفرقه پراکنده ای از خشونتهای خیابانی وجود داشته است. سربازان به محافظت از خیابانها ادامه می دهند. برای دو روز گذشته اغتشاشات بزرگی در تبریز وجود داشته است. امروز در تهران اغلب آمریکاییها به سر کارشان بازگشتند. ما می دانیم که در اصفهان آمریکاییها برای سومین روز در خانه باقی ماندند.

4 وضعیت کارگری بد است و بدتر هم می شود. اقدامات ابتدایی برای برآوردن تقاضاهای کارکنان نفت بی اثر ماندند. ارتباطات راه دور با ایران همچنان مختل است. کارکنان ایران ایر همچنان در اعتصاب هستند. در تهران این نگرانی وجود دارد که کارکنان آب و برق نیز برای تعطیل کردن این خدمات به اعتصابیون خواهند پیوست. ذخائر بنزین خیلی پایین است.

5 به هیچ آمریکایی صدمه نرسیده است. برخلاف گزارشات، سفارت آمریکا مورد حمله قرار نگرفته است. ونس


دولت جدید نظامی در ایران به عنوان نتیجه ناآرامیهای شهری

سند شماره 139

خیلی محرمانه7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 6846051678

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

مرجع: 49218 CIR U-UED، 15016M-2E1-

عنوان: دولت جدید نظامی در ایران به عنوان نتیجه ناآرامیهای شهری

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) گزارش وضعیت ایران.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) در 6 نوامبر از وابسته نیروی دریایی درخواست شد تا برای بحث در مورد دیدارهای آتی میهمانان برجسته ستاد به نیروی دریایی بیایند. هنگامی که سروان هالینگورث در ستاد نیروی دریایی بود مطلع شد که دولت جدید نظامی ایران شامل برخی از افسران نظامی خواهد بود. هنگامی که به مکالمه افسران ارشد گوش می کرد مشخص شد وزیران کابینه جدید انتخاب و معرفی شده اند.

نام این افراد ذیلاً آمده و فقط به وزرای جدید اشاره شده است:

نخست وزیر: ارتشبد غلامرضا ازهاری نیروی زمینی

وزیر آموزش و پرورش: دریاسالار کمال میرحبیب اللهی نیروی دریایی

وزیر کار و امور اجتماعی: ارتشبد غلامعلی اویسی نیروی زمینی

وزیر مسکن: سپهبد امیرحسین ربیعی نیروی هوایی

وزیر علوم و آموزش عالی: دریاسالار کمال میرحبیب اللهی نیروی دریایی

وزیر فرهنگ و هنر: دریاسالار کمال میرحبیب اللهی نیروی دریایی

ص: 268

وزیر نیرو: سپهبد ایرج مقدم نیروی زمینی

وزیر اطلاعات: سپهبد ابوالحسن سعادتمند نیروی زمینی

در ستاد نیروی دریایی در مورد حمایت ایالات متحده از دولت جدید ابراز علاقه شد.

افسر گزارشگر در مسیر خود به ستاد نیروی دریایی 41 ساختمان را مشاهده کرده بود که یا سوزانده شده و یا مورد حمله قرار گرفته بودند. آنها اغلب بانک یا مغازه هایی بودند که مشروب می فروختند. در طول مسیر اتومبیلهای متعددی که سوزانده شده بودند مشاهده گردید. به خاطر خرده شیشه و آشغالهایی که در خیابانها وجود دارد حرکت در آنها هنوز مشکل است. افسر گزارشگر زمانی که به سفارت بازمی گشت گروهی از جوانان حدود 20 سال را دید که در حال پرتاب سنگ به طرف آتش نشانان بودند، دو کامیون سرباز وارد معرکه شد و آماده دست زدن به اقدام بودند. امروز از برخی ساختمانهایی که دیروز آتش زده شده اند هنوز دود بلند می شود. مشاهده شد که تعدادی نفربر زرهی BTR-60 به آهستگی به طرف قسمت شمالی تهران در حرکت بودند. کمی پیش از آن در همان روز مشاهده شد که تانکهای چیفتن و اسکورپیو به سمت جنوب شهر در حرکت بودند. در اغلب ساعات روشنایی روز 6 نوامبر هلیکوپترها بر فراز تهران مشغول پرواز بوده اند. تمام سربازان در منطقه کاملاً به تجهیزات رزمی و ماسک گاز مجهز گردیده اند. مشاهده شد که افراد حاضر به خدمت به مهمات جنگی مجهز شده اند. مهمات فراوان تهیه شده است. هر چند که به نظر می رسد سربازان خود را وقف وظیفه محول شده کرده اند لیکن ارزیابی روحیه آنان مشکل است. در ستاد نیروی دریایی به افسر گزارشگر گفته شد که 48 ساعت آینده نشان خواهد داد که آیا ارتش کنترل وضعیت را در اختیار دارد یا خیر. افسر گزارشگر از منبع (شماره) 68460048 سؤال کرد که آیا گزارشی از تلفات وجود دارد؟ منبع اشاره کرد که وی چیزی راجع به مرگ افراد نشنیده است و سربازان از خود خویشتن داری زیادی نشان می دهند. وی همچنین متذکر شد که ممکن است آنان در 5 نوامبر خویشتن داری بیش از حدی نشان داده باشند.


ناآرامیهای داخلی در ایران

سند شماره 140

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 8460517787 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

عنوان: ناآرامیهای داخلی در ایران

16 (بدون طبقه بندی) گزارش وضعیت ناآرامی های ایران

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) در صبح هفتم نوامبر سال 1978 وابسته نیروی دریایی (ALUSNA) و مدیر تیم فنی و نظامی در عبور از نواحی شمال

ص: 269

تهران به سفارت مشاهدات زیر را گزارش کردند.

1 سبک تر بودن ترافیک نسبت به روزهای عادی و علت آن تقریباً، ازدحام مداوم در پمپ بنزینهاست. در نتیجه اعتصابات اخیر، بنزین به صورت کالای کمیابی درآمده است. دولت از طریق رادیو اعلام کرده است که سوخت به اندازه کافی وجود دارد. حال آنکه مشکلات در پمپ بنزینها ادامه می یابد. چند کتک کاری در میان متقاضیان خشمگین بنزین دیده شده است.

2 کاهش و فقدان نیروهای نظامی. گزارش افسر گزارشگر حاکی از آن است که تعداد کمی نظامی در تقاطع های مهم و استراتژیک دیده می شوند، نیروهای اطراف سفارت را جمع کرده اند. دیگر کارمندان دفتر سازمان مستشاری ایالات متحده می گویند که این مسئله در بخشهای دیگر تهران نیز صادق است.

3 افسر گزارشگر، گزارش داد که کارگران پاکسازی بقایای ناآرامیهای 5 نوامبر را آغاز کرده اند. از بعضی از ساختمانها هنوز دود برمی خیزد. یک ساختمان بزرگ 10 طبقه در نزدیکی سفارت به تلی از سنگهای دودزده و تیرآهنهای درهم پیچیده تبدیل شده، مأموران آتش نشانی همچنان دارند روی این ساختمان سوخته آب می پاشند.

4 شب 6 نوامبر سال 1978 اوضاع بخش شمالی شهر بعد از ساعت 21، ساعات منع عبور و مرور آرام بود، افسر گزارشگر صدای شلیک سلاحهای سبک را در اواخر شب و ساعتهای اول صبح شنیده و صفیر صدای گلوله از جنوب خانه افسر گزارشگر می آمده است.

تقریباً در ساعت نه و نیم شب واحدهای نظامی خیابان نزدیک خانه افسر گزارشگر را بستند و چند خودرو را متوقف و مسافران آنها را به خاطر نقض مقررات منع عبور و مرور ساعت 9 شب دستگیر کردند.

5 برنامه انگلیسی رادیوی تهران پیام شاه به مردم و همچنین اسامی وزراء جدید کابینه را پخش کرده و رادیو بی بی سی در بخش برنامه صبحگاهی، 7 نوامبر خود خبر داد که بعد از اعلام دولت نظامی ناآرامیهای دیگری شروع می شود. افسر گزارشگر هیچ اطلاع شخصی یا منبع خبری در دست ندارد که گزارش بی بی سی را تأیید نماید.

6- منبع شماره 68400008 بندرعباس در شب 6 نوامبر سال 1978 به افسر گزارشگر گزارش داد که اوضاع در منطقه بندرعباس آرام است.


ورود به سفارت انگلیس توسط اغتشاش گران

سند شماره 141

خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان

شماره گزارش: 68460518787 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

موضوع: ورود به سفارت انگلیس توسط اغتشاش گران

16 خلاصه (بدون طبقه بندی): این گزارش اطلاعاتی را ارسال می دارد که در رابطه با

ص: 270

اغتشاش و ورود اغتشاشگران به سفارت انگلیس می باشد.

17 تا 21 حذف شده.

22 جزییات (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

منبعی که در سفارت انگلیس بود افسر گزارشگر را ازمطالب زیر مطلع نمود.

الف حدود ساعت 11 روز 5 نوامبر 1978 منبع مشاهده نمود که گروه کوچکی در حدود 10 نفر در جلوی سفارت انگلیس اجتماع نمودند. در عرض چند دقیقه تعداد این گروه به حدود 200 نفر رسید که اغلب جوانانی در رده سنی بین 17 تا 25 سال بودند. بدون هیچ گونه اعلام خطری گروه درب ورودی را با توسل به زور باز کردند و به محوطه سفارت وارد شدند. افرادی که از درب ورودی حفاظت می نمودند فقط از ملیت ایرانی بودند.

ب افراد گروه وارد سفارت شدند و درخواست نمودند که پرسنل سفارت ساختمان را تخلیه نمایند. گروه به خوبی منضبط بودند و ظاهراً می دانستند چه کاری می کنند. پرسنل سفارت آنجا را ترک کردند و افراد گروه شروع به زیان وارد کردن به اموال سفارت نمودند. آتش سوزیهایی ایجاد شد. تجهیزات ارتباطی نابود شدند و به آن خسارت وارد آمد.

منبع به افسر گزارشگر اطلاع داد که برای دریافت کمک از دولت ایران به وسیله تلفن تقاضاهایی انجام شد.

ج گروه جوانان ایرانی سفارت را که در حال سوختن بود ترک کردند و تلاش نمودند به پشت محوطه سفارت بروند که مقیم های زیادی در آنجا و در خانه هایی در آن محوطه زندگی می کنند. منبع اشاره نمود که انگلیسی ها با گروه صحبت کردند و آنان را متقاعد نمودند که بدون وارد آوردن خسارت بیشتری محوطه را ترک کنند.

د افسر گزارشگر از منبع سؤال نمود که آیا هیچ اسلحه ای به طور آشکار در بین گروه وجود داشت. منبع اشاره نمود که هیچ اسلحه ای توسط گروه، مورد استفاده قرار نگرفت و نیز هیچ اسلحه ای مشهود نبود.

ه منبع اشاره نمود که وی شخصاً فکر می کند اگر انگلیسیها مقاومتی از خود نشان می دادند وضعیت می توانست خیلی بدتر از این باشد. منبع به افسر گزارشگر گفت که در محوطه هیچ پرسنل مسلحی برای یاری دادن در دفاع از اموال سفارت انگلیس وجود نداشت. منبع متذکر گردید که تا آنجایی که وی اطلاع دارد هیچ سندی از سفارت خارج نشد.

منبع اظهار داشت که به نظر می رسید گروه می داند که چه می کند و دقیقاً از نقشه استقرار ساختمانهای سفارت در محوطه اطلاع داشتند و دقیقاً می دانستند تجهیزات ارتباطی سفارت در کجا واقع است. سیمهای تلفن قطع شدند و دیگر تجهیزات و اموال نابود گردیدند.

نظریات تهیه کننده:

(خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع، وابسته نظامی انگلیس در ایران است و زمانی که حمله به وقوع پیوست در سفارت مستقر بود.


[ملاقات وابسته دفاعی چین با وابسته نیروی دریایی آمریکا]

ص: 271

سند شماره 142

محرمانه7 نوامبر 1978– 16 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 10872به: آژانس اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

منابع: مشاهدات شخصی

تهیه کننده گزارش: سروان روی ان. هالینگورث، نیروی دریایی آمریکا

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ئی.شافر، وابسته دفاعی

[ملاقات وابسته دفاعی چین با وابسته نیروی دریایی آمریکا]

خلاصه (بدون طبقه بندی): این گزارش اطلاعاتی درباره ملاقات وابسته نظامی PRC [جمهوری خلق چین] با وابسته نظامی و وابسته نیروی دریایی در سفارت آمریکا ارایه می دهد.

مشروح گزارش (محرمانه غیر قابل رؤیت برای بیگانگان)

در روز 29 اکتبر [7 آبان] شخصی از سفارت PRC [جمهوری خلق چین] با وابسته نیروی دریایی تماس گرفت. این شخص آقای کونگ نام داشت و مترجم سرلشگر وانگ، وابسته نظامی PRC [جمهوری خلق چین] در تهران بود. آقای کونگ به تهیه کننده گزارش اطلاع داد که ژنرال وانگ (که در اینجا او را آقای وانگ می نامیم) مایل است در دفتر وابسته نیروی دریایی در سفارت آمریکا با او ملاقات کند. قرار ملاقاتی برای ساعت 10:00 روز 31 اکتبر [9 آبان] گذاشته شد. تعارفات اولیه خیلی سریع انجام شد. آقای وانگ خاطرنشان کردند که برای اولین بار است که به سفارت و یا دفتر وابسته به آمریکا پا می گذارند. هم آقای وانگ و هم آقای کونگ لباس غیرنظامی داشتند، ولی آقای کونگ به سبک غربی لباس پوشیده بود و آقای وانگ کت و شلوار مائوئی به تن داشت. فضای حاکم بر دیدار بسیار دوستانه بود. بعد از تعارفات مرسوم، صحبت به مشکلات فعلی ایران کشید. نظر نمایندگان چین کلاً به قرار زیر بود. عناصر خارجی در ایجاد مشکلات کنونی ایران دخالت دارند. جمهوری خلق چین فکر می کند که دولت فعلی ایران از خود ضعف نشان داده است و تظاهرات مردم در نتیجه همین ضعف هاست. آنها معتقدند که تغییر و تحولاتی در راه است ولی از ابراز آشکار نقطه نظرات شان خودداری کردند. وابسته نظامی آمریکا خاطر نشان ساخت که به اعتقاد او شاه هنوز کنترل کامل کشور را در دست دارد و از این طوفان سر به سلامت خواهد برد (البته این نظر شخصی وابسته نظامی است). البته وابسته نظامی به چینی ها گفت که وابسته نیروی دریایی(ALUSNA) نظر متفاوتی در این ارتباط دارد. برای چینی ها بسیار تعجب انگیز بود که وابسته نظامی و وابسته نیروی دریایی(ALUSNA) نظرات متفاوتی داشته باشند. وابسته نظامی توضیح داد که در جامعه هر کسی می تواند نظر شخصی خود را ابراز کند. چینی ها نیز ابراز تمایل کردند که نظرات وابسته نیروی دریایی(ALUSNA) را بشنوند و تهیه کننده گزارش نیز نظرات خود را اینگونه بیان کرد: نظر شخصی من این است که ارتش ایران اجازه نخواهد داد که شاه کنترل کشور را از دست بدهد. ارتش به نحوی شاه را متقاعد خواهد کرد که کشور را

ص: 272

به آنها بسپارد و بدین ترتیب آن را نجات دهد. نزدیک به ده دقیقه در این ارتباط صحبت کردیم. سپس وابسته نظامی به دلیل قرارهای دیگری که داشت از جمع عذر خواست و از دفتر خارج شد. چینی ها صحبت را به نیروی دریایی شوروی ها در اقیانوس هند کشاندند و سئوال هایی کلی در این ارتباط پرسیدند، ولی بر نکات زیر تاکید می کردند:

شوروی ها دارای توانایی انجام عملیات آبی-خاکی و پیاده کردن نیرو در اقیانوس هند هستند. [نا مفهوم]

چینی ها فکر می کردند که شوروی ها در مشکلات کنونی ایران دست دارند. ژنرال وانگ معتقد بود که چنانچه وضعیت موجود در ایران به شوروی ها اجازه بدهد، آنها دست به اقدامات آشکاری در خلیج فارس خواهند زد.

بعد از نزدیک به 15 دقیقه بحث و گفتگو نمایندگان چینی گفتند که باید بروند. تهیه کننده گزارش یک فندک به آقای وانگ هدیه و آنها را تا دروازه سفارت همراهی کرد. آقای وانگ پیش از خروج از سفارت دست تهیه کننده گزارش را گرفت و گفت که به اعتقاد ما نظریه شما در مورد یک حکومت نظامی درست است و سپس هر دو افسر محوطه سفارت را ترک کردند.

نظریات تهیه کننده (محرمانه غیر قابل رویت برای بیگانگان):

این سومین ملاقات وابسته نیروی دریایی (ALUSNA) و دومین ملاقات شخصی وابسته نظامی با افسران جمهوری خلق چین است. افسران مزبور پیش از ترک دفتر وابسته نظامی دعوتنامه هایی کتبی برای صرف غیر رسمی ناهار در سفارت جمهوری خلق چین به وابسته نیروی دریایی (ALUSNA) و وابسته نظامی تسلیم کردند. رفتار آقای وانگ و آقای کونگ بسیار صمیمی و دوستانه بود. [نا مفهوم]


گزارش سیاسی امنیتی، 7 نوامبر

سند شماره 143

خیلی محرمانه7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10876به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 7 نوامبر

خلاصه: دولت ازهاری قول می دهد زمانی که امنیت استقرار یافت کنار برود و اطمینان می دهد انتخابات آزاد برگزار خواهد شد. تهران اساساً به حالت عادی بازگشته ولی بدون اتوبوس و روزنامه. دیروز تهران نسبتاً آرام بود، ارتش دستورات جدید خشن را با شدت بر علیه اجتماعات اجرا ننمود. گزارشاتی در مورد برادری بین آشوبگران و سربازان در 5 نوامبر. ایران ایر اعلام کرد که اعتصاب پایان یافته ولی خدماتش را شروع نکرده است. تظاهرات وسیعی در تبریز وجود داشت. از شیراز گزارش شد چند تظاهرات توسط گاز اشک آور متفرق شد ولی تیراندازی صورت نگرفت. در اصفهان برخی خشونتها وجود داشت. ژنرال جعفریان به فرمانداری نظامی خوزستان منصوب شد. حمله به شرکت پارسونز در اهواز. عدم دسترسی

ص: 273

فزاینده به پول نقد به خاطر حریق های گسترده و بسته شدن بانکها. پایان خلاصه.

1 اولین اعلامیه ژنرال ازهاری نخست وزیر عنوان می دارد که دولت نظامی فقط یک اقدام موقتی است و زمانی که امنیت برقرار گردید دولت کنار می رود. ازهاری قول داد رژیم هنوز قصد دارد که انتخابات آزاد را برگزار نماید (مراجعه شود به تلکس جداگانه). مجلس قرار بود که امروز جلسه علنی داشته باشد ولی جلسه به 9 نوامبر موکول شد.

2 تهران اساساً به حالت عادی بازگشته ولی اتوبوسها هنوز در شهر رفت و آمد ندارند و هیچ روزنامه ای برای یک جامعه گرسنه از نظر خبری وجود ندارد. بی بی سی از فرمانداری نظامی نقل قول کرد که سربازان دفاتر روزنامه ها را به اشغال درآورده اند و هیچ یک از روزنامه ها برای چند روز آینده انتشار نمی یابند. در هر حال سربازان ساختمانهای اطلاعات و کیهان را محاصره کرده اند و هیچ کس را به داخل راه نمی دهند. ایران ایر اعلام نمود اعتصابات خاتمه یافته ولی خدماتش را هنوز از سر نگرفته است. چندین گروه دیگر اعتصابی به سر کارهایشان بازگشته اند.

3 دیروز آنگونه که انتظار می رفت نشانگر آزمایش اراده بین سربازان و مخالفین نبود زیرا نیروهای امنیتی ممنوعیت جدید سخت عنوان شده در مورد اجتماعات را اجرا نکردند. شاید مقامات می خواستند از تکرار 8 سپتامبر جلوگیری کنند که طی آن متهم گردیدند به طرف جماعتی تیراندازی کردند که نمی دانستند تظاهرات غیرقانونی است. دیروز در نزدیکی تالار رودکی و دانشگاه تهران گروههایی اجتماع کردند. آنطوری که تهدید شده بود آنان را با شلیک تیر از پای درنیاوردند. سفارت گزارشات زیادی در مورد تیراندازیها دریافت نمود ولی منابع قابل اعتماد گزارش می کنند که حداقل در برخی از این موارد سربازان هوایی شلیک کردند. بی بی سی در گزارش خود به تعداد زیادی زخمی و برخی کشته اشاره می کند ولی اینها تأیید نشده هستند. ما احتمال می دهیم فرمانداری نظامی قصد دارد که به تدریج یک ممنوعیت کامل حتی در مورد تظاهرات کوچک برقرار کند، لیکن باید دید که چه پیش می آید.

4 یک خبرنگار خارجی حداقل 4 مورد حتمی از وحدت و اخوت برقرار شده بین سربازان و اغتشاش گران را گزارش می کند. ولی یکی از این موارد در سفارت انگلیس اتفاق افتاد که در آنجا یک کامیون نفربر پر از سربازان با تظاهرکنندگان به شوخی و خنده پرداختند و سپس آنجا را ترک کردند (مشخص نیست چه هنگام) و نتیجتاً زمانی که آشوبگران به محوطه هجوم آوردند حضور نداشتند.

5 تهران امروز به طور کلی تا نزدیک ظهر ساکت بود، به جز برخی تیراندازیهای هوایی در منتهی الیه جنوب غربی شهر و برخوردهایی به صورت جنگ و گریز بین جوانان و نیروهای امنیتی در اطراف دانشگاه.

6 کنسولگری تبریز گزارش می کند به جز برخی تظاهرات که توسط گاز اشک آور و بدون تیراندازی متفرق گردید تبریز به طور کلی ساکت بود. این کنسولگری همچنین وجود تظاهرات

ص: 274

بزرگی را در نزدیکی کنسولگری گزارش کرد. برای دومین بار در سال جاری توسط پلیس به کنسول تبریز هشدار داده شد که از کنسولگری خارج نشود، اما تظاهرکنندگان به ساختمان کنسولگری دست پیدا نکردند. کنسولگری اصفهان خشونت و آشوب از جمله حمله به ساختمان گرومن (که قبلاً گزارش شد) را گزارش نمود. به آمریکاییها توصیه شد که در خانه ها بمانند.

جماعتی از دانشجویان در دانشگاه اصفهان به انتظار پاسخ خمینی در خصوص دولت نظامی اجتماع کردند ولی زمانی که هیچ خبری نرسید پراکنده شدند. مقام پلیس اذعان دارد سیاست جاری گشودن آتش بر روی گروههایی است که پراکنده نمی شوند و به سربازان گفته شده که به منظور جلوگیری از کشتن به طرف پا تیراندازی کنند. کنسول تعدادی زخمی و شایعات تأیید نشده در مورد مرگ افرادی را گزارش می کند. در اصفهان سه بانک آتش زده شد. به طرف اتوبوس (شرکت) نورتروپ سنگ پرتاب شد ولی هیچ کس زخمی نشد.

دیشب یک اتومبیل در نزدیکی محل اقامت آمریکاییها با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفت. امروز صبح خیلی از آمریکاییها در خانه ماندند تا اینکه وضعیت روشن شود. کنسولگری شیراز از حمله دیروز یک گروه به شرکت پارسونز در اهواز گزارش می کند. کارمندان برای 2 ساعت از ساختمان دفاع کردند و سپس از پشت ساختمان به وسیله اتوبوس که مورد حمله سنگ اندازان قرار گرفت ساختمان را ترک کردند. مأمور (کنسولگری) همچنین گزارش می کند در حالیکه دفتر ایران ایر در اهواز به صورت رسمی باز است ولی درهای دفتر بسته اند.

7 استان خوزستان که در آشوبهای اخیر بدون استاندار بوده است اکنون دارای یک استاندار نظامی یعنی ژنرال بقراط جعفریان است که دیروز 6 نوامبر به این سمت منصوب شد.

8 حریق ها و تعطیلی های اخیر خیلی از بانکها دارد باعث به وجود آمدن کمبود نسبتاً گسترده پول نقد می شود. خیلی از مغازه های تهران همچنان بسته اند. اتومبیلها برای خرید بنزین کمیاب در پمپ بنزینها صف کشیده اند. سولیوان


پیگیری گزارش امنیتی 7 نوامبر

سند شماره 144

خیلی محرمانه7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10877به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: پیگیری گزارش امنیتی 7 نوامبر

1 کنسولگری تبریز گزارش می کند وضعیت مجدداً با تجمع دسته ها و گروههای بزرگتری از مردم التهاب بیشتری پیدا می کند. به محافظین دستور داده شده تا چنانچه اخلال گران کنسولگری را مورد تهدید قرار دادند به آنها شلیک کنند.

2 سفارت گزارشاتی از تیراندازی در نزدیکی دانشگاه تهران دارد. این بار هم ممکن است

ص: 275

تیراندازی هوایی باشد. تلفاتی گزارش نشده.

3 سفارت گزارشات تأیید نشده ای در دست دارد مبنی بر اینکه چندین نفر از مقامات سرشناس سابق (تا 40 نفر) منجمله وزرای سابق در منازلشان تحت نظر قرار گرفته اند. این افراد شامل ژنرال نصیری و چندین نفر از آنهایی است که اغلب به فساد متهم می گردیدند. (نظریه: ما می دانیم تصمیم به این چنین دستگیریهایی از جانب ازهاری نخست وزیر بوده است).

4 اشغال روزنامه کیهان توسط نظامیان آنچنان که گزارش شده شامل دستگیری 5 نویسنده بوده است. گفته می شود اینها مخالفینی بوده اند که روزنامه پس از اینکه اعتصابات فرونشست و سانسور برداشته شد مجبور به استخدام آنان گردید.

5 در رضائیه که چند روز پیش صحنه تظاهرات به طرفداری دولت بود، آنطور که گزارش شده رهبران مذهبی از بازاریان خواستند که مجدداً مغازه هایشان را باز نمایند و آنها نیز چنین کردند.

6 مهاجمینی که امروز صبح به طوری که گزارش شده ژنرال خادمی مدیرعامل سابق ایران ایر را در خانه اش مورد اصابت گلوله قرار دادند و زخمی نمودند، از طرف منابع دولتی به عنوان «یک گروه اسلامی» توصیف شدند. وی به بیمارستان رسانیده شد و مهاجمین فرار کردند. ژنرال خادمی توسط دولت شریف امامی از پستش برکنار شد و در میان آنهایی بود که تا هنگام تحقیقات از کشور ممنوع الخروج شده بودند. سولیوان


گزارشات مطبوعاتی از جهت گیریهای ضدخارجی در ناآرامی اخیر

سند شماره 145

خیلی محرمانه7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10880به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارشات مطبوعاتی از جهت گیریهای ضدخارجی در ناآرامی اخیر

1 ما از گزارشات مطبوعات در مورد ناآرامیهای وخیم در تهران و خیلی از مراکز استانها در گذشته اخیر پی برده ایم که از جانب تظاهرکنندگان ابراز احساسات وسیع ضدخارجی شروع شده است. ما مایل هستیم که این مسئله را مدنظر قرار دهیم.

2 در خلال چندین هفته یا در واقع چندین ماه گذشته گزارشاتی از وقایع گوناگون دریافت نموده ایم که در آن آمریکاییها و تا حدودی نیز خارجیان دیگر درگیر بوده اند. این وقایع از توهین هایی که به زنان راننده شده است تا پرتاب بمب آتش زا به طرف چندین اتومبیل و یک اتوبوس و حتی به طرف خانه ها و خصوصاً در اصفهان را دربر می گیرد. تظاهرات اخیر در تهران و اصفهان شاهد مواردی بوده است که در آن آمریکاییها و خارجیان دیگر در اتومبیلهایشان به دست تظاهرکنندگان افتاده اند و تلاشهایی به عمل آمده تا به منظور دستیابی به آنان اتومبیلها را واژگون نمایند. چندین مورد پرتاب سنگ به طرف اتوبوسهای کارمندان آمریکایی که برای مثال از محوطه فرودگاه نظامی در تهران خارج می شده اند، وجود

ص: 276

داشته است.

3 این وقایع وحشت انگیز و بالقوه جدی و وخیم بوده اند. در هرحال تاکنون فقط به صدمات جزئی منجر شده و هیچ آمریکایی و تا آنجایی که اطلاع داریم خارجی دیگر کشته نشده اند.

4 برخی اخبار متناقض نیز وجود داشته است. برای مثال گروه اخلال گری که در 5 نوامبر به داخل محوطه سفارت انگلیس رفتند و به بخش جنوب ساختمان سفارت خسارت زدند اطمینان حاصل کردند که هیچ صدمه ای به اشخاص وارد نیامده است. خارجیانی که در حال دویدن به داخل جمعیت و یا در نزدیکی آن گیر افتادند توسط جمعیت زخمی نشدند (گاهی اوقات آنان توسط پلیس زخمی شده اند). خیلی جالب است که متذکر شویم از زمانی که احساسات ضدکلیمی «جهود» در برخی موارد به صورت شعار یا در سخنرانی رهبران مذهبی مخالف پدیدار شده است تاکنون اهداف آشکار از قبیل مغازه های فرش فروشی کلیمیان در خیابان فردوسی که در نزدیکی صحنه خیلی از تظاهرات واقع هستند خسارت ندیده اند. از طرف دیگر شایع است که حداقل یکی از هتلهایی که اخیراً سوزانده شد متعلق به یک یهودی بوده است.

5 اتهامات مکرری از جانب منابع مخالف وجود داشته است مبنی بر اینکه اخلال گران سازمان یافته ای که اغلب اغتشاشات اخیر را مرتکب شده اند فی الواقع حامیان دولت با لباس مبدل بوده اند. رهبران مذهبی به طور اخص از حامیان خود خواسته اند تا از اغتشاش دوری جویند. تمامی سخنگویان یا رهبران مهم گروههای مخالف که ما با آنان صحبت کرده ایم به صورت همسانی به ما اطمینان داده اند که احساسات ضدخارجی با عقاید مذهبی آنها مغایرت دارد.

6 با این وجود روشن است که برخی از مخالفین از جمله مشهورترین آنها یعنی آیت الله خمینی مکرراً آمریکاییها، انگلیسیها و برخی اوقات روسها و چینیها را با رژیم شاه که قسم خورده اند آن را سرنگون سازند شریک دانسته اند.

7 بنابراین تصویر مغشوش است. ما می توانیم انگیزه هایی را استنباط نماییم که شامل: الف تعصب گرایی مذهبی، ب تعصب گرایی دست چپی ها، ج و شاید رفتار عناصر دولتی محرک در خرابکاریها، می باشد.

از طرف دیگر حداقل یک روزنامه نگار دست چپی مطلع به ما می گوید که کمونیستهای محلی و افراد دیگری که در خط شوروی هستند تقریباً در داغتر کردن التهابات ضدخارجی در اینجا درگیر نمی باشند، چونکه تشخیص می دهند احساسات ضدروسی خیلی از احساسات ضدآمریکایی یا ضدخارجی گسترده تر هستند. بنابراین در این موقعیت خاص از وقایع گاه و بیگاهی که در بالا به آن اشاره شد به یک نتیجه گیری هشداردهنده نمی رسیم، اما وضعیت را از نزدیک و با دقت دنبال می کنیم. سولیوان


گزارش وضعیت ایران شماره 5 ، 7 نوامبر

ص: 277

سند شماره 146

سرّی7 نوامبر 1978 16 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 283663

به: نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، شرق نزدیک، آسیای جنوبی، توکیو، خارطوم، پرتوریا، مکزیکو، لاگوس.

موضوع: گزارش وضعیت ایران شماره 5 ، 7 نوامبر

1 وضعیت در ایران از ساعت 30/15 روز 7 نوامبر 1978

2 آیت الله خمینی در بیانیه ای که توسط بی بی سی نقل شد بر مخالفتش با هرگونه تلاشی در جهت مصالحه با شاه تصریح نمود. خمینی برخلاف گزارشات پیشین گفت که اکنون دیگر نیازی به قیام مسلحانه نیست ولی اضافه نمود چنانچه شاه بر تخت سلطنت باقی بماند این موضع ممکن است مجدداً مورد بررسی قرار گیرد. دستیاران خمینی در مصاحبه هایی با روزنامه نگاران آمریکایی نسبت به رهبران جبهه ملی که در تلاش برای کسب حمایت خمینی از مواضعشان به پاریس آمده بودند، ابراز انزجار نمودند.

3 هرچند که اتوبوسها رفت و آمد نمی کنند و مقامات حکومت نظامی ظاهراً انتشار روزنامه ها را به حال تعلیق درآورده اند ولی تهران اساساً آرام است. اصفهان شاهد تظاهراتی همراه با برخی خشونتها و گزارشات تأیید نشده ای در مورد کشته شدن افراد بوده است. به آمریکاییهایی که در آنجا هستند گفته شده که در خانه ها بمانند. از شیراز چند تظاهرات که با گاز اشک آور اما بدون تیراندازی متفرق گردید، گزارش شده است. براساس گزارشات مطبوعات تعدادی از مقامات سابق از جمله نصیری رئیس سابق ساواک، آزمون وزیر اسبق مشاور و چندین بازرگان متمول دستگیر شده اند. ژنرال خادمی مدیرعامل سابق ایران ایر توسط یک گروه اسلامی ناشناس کشته شد.

4 وضعیت اعتصاب نفت همچنان وخیم است. امروز سطح تولید پایین بوده و فقط 3/1 2/1 میلیون بشکه بود که حدود 000/650 بشکه آن برای صادرات آماده است. صفوفی طولانی در پمپهای بنزین تشکیل می شود.

5 گزارش شده آمریکاییها سالم هستند. پان آمریکن روزانه یک پرواز تدارک دیده و انتظار می رود فعالیت آن در عرض 48 ساعت آینده کامل شود. ونس


خلاصه مذاکرات هیأت مسایل مملکتی

سند شماره 147

خیلی محرمانه8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

سفارت آمریکا، تهران

خلاصه مذاکرات هیأت مسایل مملکتی

سفیر مذاکرات را با بحثی در مورد وقایع هفته آغاز نمود. او اشاره کرد که هفته فوق العاده

ص: 278

سختی بوده است و از این لحظه ما هیچ گونه پاسخ آسانی (به سؤالات) نداریم. از سخنرانی شاه به خوبی استقبال شد ولی تمامی ایران در انتظار عکس العمل آیت الله خمینی است. دیروز بی بی سی از خمینی دعوت به عمل آورد که در خلال پخش برنامه اعلام جهاد نماید ولی آیت الله امتناع ورزید. هر چه که خمینی بگوید تأثیری مهم در تحولات آتی اینجا خواهد داشت. دولت نظامی برخی از اعضای حزب توده و دیگر ایرانیانی که در لیست 52 نفری مفسدین قرار دارند را دستگیر نموده است. هر چند که چندین نفر از وزرای کابینه پیشین در بازداشت به سر می برند ولی سفیر فکر می کند لیست هنوز کامل نیست. ژنرال خادمی یا دست به خودکشی زده و یا ترور شده است. برنامه دیشب کانال بین المللی تلویزیون ملی ایران به مناسبت وفات یکی از 12 امام خیلی زود تمام شد.

به نظر می رسد خمینی در تلاش برای به زانو درآوردن رژیم خواستار یک اعتصاب نشسته بدون خشونت شده است. در ایران ایر هنوز اعتصاب است.

شب گذشته با بمب آتش زا به خانه سه آمریکایی حمله شد. هر سه خانه در یک محله بودند. سکنه یکی از آپارتمانهایی که با بمب به آن حمله شد هفته گذشته قربانی یک واقعه پرتاب بمب آتش زا به طرف اتومبیلش بود. سفیر درخواست نمود تا یک گروه اعزامی پلیس در این منطقه خاص مستقر شود.

آقای شلنبرگر گفت که مایک والاس برای تهیه یک برنامه 15 دقیقه ای در مورد ایران برای برنامه سیکستی مینتز (60 دقیقه) در تهران است. به احتمال زیاد وی با شاه صحبت نخواهد کرد. بیانیه حمایت رئیس جمهوری از شاه از رادیو تلویزیون ملی پخش شد.

آقای ناس درخواست می کند همه افراد مقررات منع عبور و مرور جدید را رعایت کنند. ما بایست خصوصاً از محدودیتهای زمانی در استقبال از میهمانان در فرودگاه آگاه باشیم.

سرهنگ فاین اوت متذکر گردید APO (اداره پست) افزایش فوق العاده ای در حجم مراسلات پستی مشاهده کرده است و این افزایش به فصل کریسمس مرتبط نمی باشد.

آقای جان میلز گزارش داد بانک ملی خسارت سختی را در خشونتهای گروهی اخیر تحمل نموده است. سیصد شعبه بانک ملی تخریب شدند. دولت اکنون مشغول چاپ اسکناس است که آتش تورم را مشتعل تر خواهد نمود. آقای یگانه برای درمان یک بیماری قلبی به آمریکا می رود. آقای کورونس از MEAF به آقای میلز گفت 25 روزنامه نگار که برخی از کیهان هستند دستگیر شده اند. آقای بلومنتال از ژنرال دعوت رسمی به عمل خواهد آورد ولی صحبتهای واقعیش را با آقای کورونس انجام خواهد داد. آقای میلز چند ژنرال را به لیست میهمانان بلومنتال خواهد افزود.

آقای لمبراکیس گزارش داد که سفیر شوروی شب گذشته یک سخنرانی طولانی از تلویزیون ایراد کرد. موضوع اصلی روابط خوب ایران و اتحاد شوروی بود. روسها در سخنرانی از شاه و دولت حمایت کردند.


احساسات ضدآمریکایی در دانشکده افسری ایران

ص: 279

سند شماره 148

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 68460519788 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

عنوان: احساسات ضدآمریکایی در دانشکده افسری ایران

16. خلاصه: توسط برخی از دانشجویان دانشکده افسری به سه معلم زبان انگلیسی، آمریکایی گفته شد که به آمریکا برگردند.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات:

الف عصر روز 7 نوامبر وابسته دفاعی با خانم سیندی دوایر همسر پل دوایر سرهنگ دوم نیروی هوایی در مورد احساسات ضدآمریکایی اخیر در دانشکده افسری ایران گفتگو کرد. خانم دوایر یکی از سه نفر همسران آمریکایی است که در دانشکده زبان انگلیسی تدریس می کنند. او از 26 سپتامبر در دانشکده به تدریس برای دانشجویان سال سوم که سنشان به طور عادی 22، 21 سال است مشغول بوده است. او در سه کلاس که به ترتیب دارای 17 و 18 و 24 دانشجو است درس می دهد. دو همسر آمریکایی دیگر نیز به دانشجویان سال سوم درس می دهند. چند پاکستانی (3 تا 4 نفر) نیز انگلیسی تدریس می کنند. بر اساس ارزیابی خانم دوایر فقط حدود 4 ایرانی غیرنظامی در دانشکده تدریس می کنند و مابقی افسران ارتش ایران هستند. دانشجویان پس از فارغ التحصیلی به هر سه نیروی ارتش ایران می روند.

ب ابراز احساسات ضدآمریکایی اخیر دانشجویان: در 5 نوامبر 1978 خانم دوایر با حدود 1512 دانشجو در فاصله زمانی بین کلاسها مشغول صحبت بود. این امر کاملاً طبیعی است چونکه دانشجویان میل دارند در خلال فاصله بین کلاسها با معلمین صحبت کنند. مکالمه از این قرار بوده است: دانشجو به خانم دوایر: آیا شما ایران را دوست دارید؟ پاسخ: بله من ایران را دوست دارم و دوست دارم در ایران زندگی کنم (و شاید کلماتی با این معنی). دانشجو با لحن موذیانه ای به خانم دوایر گفت: شما یک چادر لازم دارید. پاسخ: چرا من یک چادر لازم دارم، شما از من پشتیبانی نمی کنید؟ پاسخ توسط همان دانشجو: بله. پاسخ توسط دانشجوی دیگر: نه من فقط از ایرانیها حمایت می کنم. سپس دانشجوی دیگر گفت شما باید به آمریکا برگردید. خانم دوایر گفت: چرا؟ پاسخ دانشجو: شما و شوهرتان تمام پول ما را از ما می گیرید. خانم دوایر اظهار داشته: نه شوهر من یک افسر ارتشی است. دانشجو پاسخ داد: نه ایرانیها به شوهر شما حقوق می دهند. او چند تومان (10 ریال) می گیرد؟ پاسخ خانم دوایر: حقوق او به تومان پرداخت نمی شود بلکه به دلار پرداخت می شود. پاسخ دانشجو: شما آمریکاییها تمام پول ما را می گیرید و باید به آمریکا برگردید. حدود سه دانشجو (نه دانشجویان خانم دوایر) به دیگران پیوستند: شما باید به خانه تان برگردید. در 7 نوامبر 78 سرهنگ نافذی

ص: 280

سرپرست خانم دوایر و یک ژنرال ناشناس به کلاس خانم دوایر آمدند تا جریان کار کلاس را زیرنظر داشته باشند. یک دانشجو در کمال تعجب خانم دوایر به ژنرال و سرهنگ گفت: ما یک معلم فارسی زبان می خواهیم. خانم دوایر به افسر گزارشگر (وابسته نظامی) گفت در این لحظه ژنرال و سرهنگ شروع به ایراد یک سخنرانی طولانی بر علیه دانشجویان نمودند. تمام صحبتها به فارسی بود که خانم دوایر نمی فهمید و دانشجویان یک تودهنی محکم دریافت کردند.

ج ابراز احساسات دیگر دانشجویان به یک معلم آمریکایی دیگر (همسر افسر دفتر تحقیقات ویژه): خانم دوایر به افسر گزارشگر (وابسته نظامی) گفت که خانم ایکس (نام توسط افسر گزارشگر مخفی نگاه داشته شد) به وی گفت که اخیراً همین اتفاق برای او (خانم ایکس) افتاده است. به خانم ایکس نیز گفته شد: شما باید به آمریکا برگردید و به دوستان آمریکایی خود نیز بگویید به آمریکا برگردند. شوهر خانم ایکس این اطلاعات را برای افسر گزارشگر تأیید کرد.

د- افکار استاد غیرنظامی فرهنگ ایران در دانشکده افسری: این استاد ایرانی در دانشگاه تهران و دانشکده افسری تدریس می کند. استاد به خانم دوایر گفت که دانشجویان وی بیشتر مایل هستند بدانند افکار دانشجویان دانشگاه تهران چه هست تا اینکه میل به یادگیری فرهنگ ایران داشته باشند. سپس استاد اینطور ادامه داد که وی با افکار دانشجویان دانشگاه تهران موافق نیست.

ه انضباط دانشجویی دانشکده افسری: یک اقدام انضباطی عادی در دانشکده افسری تراشیدن سر دانشجویان است. خانم دوایر به افسر گزارشگر گفت اخیراً یکی از مبصران کلاسهای او که یک دانشجوی عالی است سرش را تراشیده اند. خانم دوایر نمی توانست این موضوع را باور کند چونکه این دانشجو یکی از بهترین و منضبط ترین دانشجویان او بوده است. دانشجو به خانم دوایر گفت دو نفراز دانشجویان سر یک کلاس به خواب رفتند و این مسئولیت او بوده است تا آنها را بیدار نگهدارد. دانشجو از تراشیده شدن سرش ناراحت نبود و اقدام دانشکده را قبول داشت. وی فقط از تراشیده شدن سرش خجالت زده بود.

و سؤالات گذشته دانشجویان: خانم دوایر به افسر گزاشگر اظهار داشت که در گذشته دانشجویان این سؤالات را مطرح کرده اند:

(1) اشل حقوقی خارجیانی که در دانشکده افسری کار می کنند به چه ترتیبی است؟

(2) حقوق شوهر (شما) چقدر است؟

(3) آیا شما اتومبیل دارید؟

(4) چرا شما زمانیکه اتومبیل دارید اتوبوس سوار می شوید؟

خانم دوایر معتقد است که چنین سؤالاتی که از معلمین دیگر نیز شده است سؤالاتی معمولی هستند که از یک معلم خارجی پرسیده می شود.

ز گفتگوهای خانم دوایر با دیگر معلمین: خانم دوایر اظهار داشت که در اواخر سپتامبر

ص: 281

یک سرهنگ ارتش ایران فلسفه اش در مورد کشمکش های داخلی فعلی در ایران را برای وی تشریح نمود. او به خانم دوایر گفت که این آشوب توسط بازرگانان و تاجران ایرانی ایجاد شده و بازرگانان محرک آتش زدن مساجد بوده اند. سرهنگ اضافه نمود افرادمذهبی مساجد خودشان را آتش نمی زنند. سرهنگ اینطور به سخنانش ادامه داد که مردم ایران هیچ نوع غروری نسبت به کشورشان ندارند و فقط ارتش برای کشورشان خواهد جنگید. موقعی که سرهنگ از خانم دوایر سؤال نمود که نظرش راجع به آشوب اینجا چیست؟ خانم دوایر با این سؤال پاسخ داد که: چرا پدران و مادران ایرانی بچه هایشان را در خانه و دور از خیابانها نگاه نمی دارند؟ سرهنگ جواب داد: هیچ گونه انضباطی در خانه ها وجود ندارد و ایرانیها مردمی بی سواد هستند.

نظریات تهیه کننده (دفتر وابسته دفاعی): این اولین باریست که افسر گزارشگر (وابسته دفاعی) به نشانه هایی دست می یابد که در دانشکده افسری احساسات ضدآمریکایی وجود دارد. به لحاظ اینکه این احساسات توسط دو نفر از همسرهای افسران نظامی تأیید شده، افسر گزارشگر این اطلاعات را بسیار صحیح طبقه بندی می کند.خانم دوایر گفتگوهایش را با این حرف خلاصه نمود که وی فکر می کند اکثریت دانشجویان طرفدار آمریکا هستند و فقط معدودی (درصد ناچیزی) از دانشجویان این احساسات ضدآمریکایی را با گستاخی ابراز می دارند. به طور خلاصه شعارهای ضدآمریکایی که در جوامع غیرنظامی از طریق نامه، تلفن و اظهارات شفاهی مستقیم ابراز شده است اکنون به (West point) (دانشکده افسری) ایران نفوذ کرده است. افسر گزارشگر فکر نمی کند که این یک شرایط غیرعادی باشد چونکه خیلی از دانشجویان که دوستان صمیمی سابق و همشاگردیهای زمان دبیرستان بوده اند و اکنون دانشجوی دانشگاه تهران هستند (در حال حاضر در کلاسهای دانشگاه حضور نمی یابند) برای ماهها این احساس ضدآمریکایی را ابراز می داشته اند. افسر گزارشگر فقط از تهور چند دانشجوی معدودی که مستقیماً احساسات خود را به معلمین آمریکایی ابراز داشتند متعجب است.


گزارش سیاسی امنیتی ، 8 نوامبر

سند شماره 149

خیلی محرمانه8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10956به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی ، 8 نوامبر

خلاصه: تهران به طور کلی آرام است ولی گزارشاتی از تظاهرات امروز یا فردا و احتمال شورش مسلحانه در 10 نوامبر وجود دارد. محل اقامت سه آمریکایی با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفت. خروج حائز اهمیت شهروندان آمریکایی یک اعلامیه دستی به خارجیان هشدار می دهد که ظرف 30 روز ایران را ترک کنند. دستگیریهای بی شمار، سفیر شوروی با

ص: 282

مردم ایران صحبت می کند. پایان خلاصه.

1 تهران به طور کلی آرام است و کنسولگریها در اصفهان و تبریز و شیراز شرایط مشابهی را گزارش می کنند. سفارت گزارشات تأیید نشده ای از اجتماعاتی در گورستان تهران در شب گذشته که با مزاحمت نیروهای امنیتی مواجه نشد دریافت داشته است. شایعه قوی در مورد دعوت به تظاهرات وسیع توده ای در تهران ظرف امروز یا فردا وجود دارد که شامل حملاتی به بانکها و سفارتخانه ها نیز می باشد. یک شایعه ضعیف تر در مورد شروع جهاد در 11 نوامبر وجود دارد (این روز عید قربان است که عید مسلمانان می باشد ولی روز سالگرد حمله گروهی تروریست به جلسه مخالفین در سال 1977 در جاده کرج می باشد). منبع سفارت گزارش می کند امروز دولت برای جلوگیری از دردسر 40 تانک دیگر به جنوب تهران گسیل داشت. منبع مطبوعاتی شایعه تأیید نشده 6 کشته در تهران و 5 نفر در همدان را در 6 نوامبر گزارش می کند. یک منبع مورد اعتماد دیروز به کرمانشاه، همدان و قزوین رفت و آن شهرها را کاملاً آرام یافت.

2 نوشته های ضدخارجی و وقایع کم اهمیت دیگر عادی شده اند. سفارت یک اعلامیه دست نویس از گروه توحیدی صف در دست دارد (گروهی که مسئولیت بمب گذاری در اتوبوس بل هلیکوپتر را برعهده گرفت) که به تمام خارجیان دستور می دهد ظرف 30 روز ایران را ترک نمایند. کنسولگری اصفهان گزارش می کند 10 استاد آمریکایی دانشگاه دیروز یادداشتهای دست نویس با آدرسهای شخصی دریافت نمودند که به آنان اخطار می کند اگر به دانشگاه بیایند کشته خواهند شد. آنان در خانه هایشان ماندند. کنسول همچنین گزارش می کند یادداشتهایی مبنی بر تهدید به مرگ روی شیشه جلوی اتومبیل آمریکاییها نصب شد. یادداشت حاوی (نام یک) مسجد مرموز و کلمات متقاطع با سه نقطه و حروف «س ز» که در جای دیگر به چشم می آمد بود. دیشب در تهران محل اقامت سه آمریکایی با بمب آتش زاد مورد حمله قرار گرفت. در یک مورد شهروند آمریکایی در طبقه سوم سکونت دارد ولی اتومبیل وی قبلاً مورد اصابت بمب آتش زا قرار گرفته بود. هیچ گونه جراحت یا خسارت مهمی به بار نیامد. ارتش ایران محافظینی را در خارج از دفاتر مرکزی که آمریکاییها در آن اشتغال دارند گمارده است. منبع می گوید این کار از 2 سال پیش و از زمان ترور آمریکاییها انجام نشده است.یک بازرگان آمریکایی که مدت طولانی است در اینجا استقرار یافته تلفنی تهدید به مرگ شد.

3 سفارت شواهد قابل اطمینانی از عزیمت حائز اهمیت آمریکاییها در دست دارد. آی بی ام، کنترل دیتاکورپریشن و هرین انیترتنال به کارمندان خود و خانواده های آنان دستور داده اند که از کشور خارج شوند. تگزاس اینسترومنتس و یونایتد تکنولژیز خانواده ها را خارج می سازند. بل هلیکوپتر اینترنشنال برای ورود افراد جدید تا ژانویه مهلت تعیین کرده که در آن هنگام وضعیت مورد ارزیابی مجدد قرار خواهد گرفت. این سیاست به معنای کاهش 125 کارمند برای هر یک از ماههای نوامبر و دسامبر است. این تعداد علاوه بر آنهایی است که

ص: 283

اجازه خروج قبل از پایان مهلت گرفته اند (بیش از 100 کارمند).

4 دولت دستگیری 12 مظنون مهم در مبارزه ضدفساد خود را اعلام نمود. اینها عبارتند از: عبدالعظیم ولیان استاندار سابق خراسان، منوچهر آزمون وزیر سابق مشاور (در امور اجرایی)، ژنرال نعمت الله نصیری رئیس سابق ساواک، داریوش همایون وزیر سابق اطلاعات و سردبیر آیندگان، ایرج وحیدی وزیر سابق نیرو، منوچهر تسلیمی وزیر سابق تعاون و امور روستاها، جمشید بزرگمهر دبیر سابق کلوپ شاهنشاهی، رضا شیخ بهائی قائم مقام سابق شهردار تهران، حسن رسولی دبیر سابق کمیته بازیهای آسیایی، و حسن فولادی یک بازرگان برجسته. گزارشات قابل اطمینان اشاره بر این دارند که قرار بود ژنرال علی خادمی رئیس سابق ایران ایر دستگیر شود ولی یا در مقاومت در برابر دستگیری کشته شده و یا برای اجتناب از دستگیر شدن خودکشی کرده، (خانواده اش داستان بی پایه ای در خصوص اینکه وی ترور شده است را انتشار داده اند مراجعه شود به گزارش سیاسی امنیتی دیروز). پرویز ثابتی مقام عالی رتبه ساواک نیز ظاهراً در لیست بوده است ولی قبلاً از کشور فرار کرده است. گزارشات متعددی از جمله روزنامه های طرفدار دولت عنوان می دارند که هویدا دستگیر شده است ولی سفارت از خود هویدا کسب اطلاع نموده که این موضوع دروغ است. این لیست (که احتمال می رود به 200 نفر افزایش یابد) شامل نام افرادی است که مخالفین مدت مدیدی است تقاضا دارند به پشت میله های زندان افکنده شوند. دولت دستگیری های امنیتی را اعلام ننموده ولی به نظر می رسد که دستگیری برخی از جمله تعدادی از روزنامه نگاران و خبرنگاران کیهان و رادیو تلویزیون وجود داشته باشد. به طوری که گزارش شده دولت نظامی نسبت به عکسها و پوشش تلویزیونی که نشان دهنده تیراندازی سربازان به سمت دانشجویان دانشگاه تهران در 4 نوامبر می باشد خشمگین شد. به طوری که گزارش شده خبرنگاران (دو نفرشان) امروز آزاد شدند.

5 مصباح زاده و مسعودی ناشران کیهان و اطلاعات و تهران ژورنال به طوریکه گزارش شده با وزیر جدید اطلاعات در مورد شروع به انتشار مجدد بر اساس خودسانسوری به توافق رسیده اند ولی سندیکای نویسندگان روزنامه ها این توافق را رد کرد. در نتیجه روزنامه ها همچنان بسته می مانند.

6 سفیر شوروی به مناسبت روز ملی شوروی درخواست اجازه جهت سخن گفتن از تلویزیون برای مردم ایران را نمود و اجازه به وی داده شد. او در سخنانش که از تلویزیون پخش شد روی تمایل به برقراری و حفظ روابط منسجم دوجانبه تأکید نمود. صحبتها روال خطابه های مشابه در روز ملی شوروی در گذشته را دارا بود ولی زمان برگزاری این یکی عالی بود.

7 5 وزیر دیگر نیز معرفی شده اند (مراجعه شود به تلکس جداگانه) روزنامه جدید طرفدار دولت و نیز تنها روزنامه گزارش کرد که فرهنگ سر رئیس دانشگاه پهلوی شیراز استعفا کرده

ص: 284

است. روزنامه همچنین اظهار می دارد که اطلاع حاصل نموده اغلب استانها دارای استاندارهای جدید خواهند شد. سولیوان


حالت اعتصاب تا اواخر روز 8 نوامبر در بسیاری از وزارتخانه های دولتی و...

سند شماره 150

استفاده محدود اداری8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10957به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی. فوری

موضوع: حالت اعتصاب تا اواخر روز 8 نوامبر در بسیاری از وزارتخانه های

دولتی و سازمانهای بخش عمومی ادامه دارد

1 سفارت می تواند تأیید کند که فعالیت وزارتخانه های زیر هنوز هم به دلیل توقف کارها به حالت رکود باقی مانده است: بهداشت و رفاه اجتماعی، بازرگانی، کشاورزی، مسکن و عمران روستایی، صنایع و معادن، کار، نیرو، راه و ترابری و اقتصاد و دارایی. کارمندان گمرک نیز همچنان دست از کار کشیده اند. علیرغم اعلام رسانه های گروهی اعتصاب در ایران ایر همچنان پابرجاست. بانک مرکزی نسبتاً فعال است در حالی که خدمات اکثر بانکهای دیگر تهران که هم اکنون باز هستند به دلیل صدمات ناشی از آشوبهای 5 نوامبر به حالت عادی بازنگشته است. وضع موجود در ساختمان مرکز ارتباطات راه دور را می توان به یک سردرگمی کامل تشبیه نمود. کارمندان ایرانی نه تنها به اعتصاب خود ادامه می دهند بلکه محل کار همکاران آمریکایی شرکت بین المللی بل را قفل کرده اند. خدمات تلگرافی و تلکسی به حالت تعطیل درآمده است. توانیر که یک شرکت برق دولتی است در اعتصاب به سر می برد.

2 به روی کار آمدن یک دولت نظامی هنوز تأثیر برجسته ای بر خاتمه دادن به مشکلات کارگری در بخشهای دولتی و سازمانهای بخش عمومی نگذاشته است و احتمالاً در بخش خصوصی نیز تا به امروز به همان میزان ناموفق بوده است. با این حال کارمندان سفارت گزارشهایی از چندین وزارتخانه دریافت کرده اند مبنی بر اینکه انتظار می رود کارمندان آنها پس از پایان سه روز تعطیلات مذهبی فعلی در تاریخ 12 نوامبر به سر کار بازگردند. این تعطیلات همراه با اثرات کمبود بنزین در تهران و عدم حمل و نقل ناشی از آن، در واقع ممکن است حداقل تا حدی مسبب عدم پاسخگویی به درخواست دولت در مورد بازگشت به کار باشد. سنجش نهایی در روز یکشنبه و روزهای بعد از آن خواهد بود. سولیوان


رفتار نظامیان در 4 تا 6 نوامبر

سند شماره 151

سری8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 10959به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: رفتار نظامیان در 4 تا 6 نوامبر

خلاصه: تعدادی از شاهدان عینی قابل اعتماد در 5 نوامبر شاهد اتخاذ سیاست عقب نشینی

ص: 285

از جانب نظامیان در مقابل تظاهر کنندگان بودند که با رفتار مشاهده شده ارتشیها در 4 تا 6 نوامبر مغایرت داشت. انگیزه های احتمالی برای این کار پیچیده هستند، بایستی بر اساس ساده ترین تعبیرات که ممکن است توسط رسانه ها یا مخالفین برداشت گردد به آن نگریسته شود.

1 سفارت با تعدادی از شاهدان عینی وقایع 4 تا 6 نوامبر از جمله روزنامه نگاران قابل اعتماد آمریکایی که هر سه روز را در خیابانها بوده اند و همچنین شهروندانی که در کشمکشهای مختلف درگیر شده اند گفتگو کرده است.

برداشت از توضیحات همه آنها یکسان است. ارتش در 5 نوامبر یک موضع آماده باش اتخاذ کرده بود. (روز بحرانی در اغتشاشات ایران) که با رفتار مشاهده شده آن در 4 نوامبر و در 6 نوامبر پس از اینکه دولت نظامی معرفی شد مغایرت داشت.

2 یک روزنامه نگار با تجربه گفت سربازان در 4 نوامبر در دانشگاه تهران زمانی که دانشجویان از دانشگاه به بیرون هجوم آوردند صف آتش تشکیل داده و آنان را متفرق ساختند. روز بعد هنگامی که دانشجویان از دانشگاه خارج می شدند سربازان فقط ایستادند و تماشا کردند. در خیابان شاهرضا که مرکز خرابکاری بود چندین روزنامه نگار حضور داشتند و متوجه شدند که سربازان در کنار خیابان ایستاده اند ولی مداخله ای در تلاش تظاهر کنندگان برای جمع آوری مواد برای آتش زدن ننمودند. سربازان فقط هنگامی اقدام کردند که به نظر می رسید مردم به مخاطره افتاده اند. یک آمریکایی که در هنگام غارت و چپاولگری ساختمان وزارت اطلاعات به آنجا مراجعه نموده بود گفت زمانی که تظاهرکنندگان به ساختمان داخل شدند سربازان در کنار ایستادند ولی به افرادی که در ساختمان گیر افتاده بودند کمک کردند تا از محوطه خارج شوند. یک روزنامه نگار انگلیسی که با دو شاهد عینی گفتگو کرده بود گفت قبل از حمله به ساختمان سفارت انگلیس که قبلاً گزارش شد یک کامیون نفربر پر از سرباز سفارت را ترک کرد. روزنامه نگاری که در 6 نوامبر به خیابانها رفته بودند گفت حالت سربازان از روز قبل تهاجمی تر بود که به صورت گروههای کوچک حرکت می کردند و تظاهرکنندگان را با شتاب بیشتری متوقف می نمودند. شاهدان متوجه شدند که درصد سربازان نسبت به تظاهرکنندگان در 5 نوامبر از روز قبل آن کمتر بود.

3 ما در مورد انگیزه ارتش در خلال این دوره از منابعی چند تحقیق کردیم. مخالفین و برخی دیگر مدعی هستند که ارتش بر اساس دستورات شاه یا فرماندهان ارشد ارتشی تعمداً در کنار ایستاد تا مستمسکی برای حکومت نظامی بیابد. با در نظر گرفتن مضمون مشورتهای دولت و درک اجتناب ناپذیر بودن حکومت نظامی در دوره 4 5 نوامبر این توضیح به نظر ما خیلی ساده می آید. از طرف ایرانیان مطلع این فرضیه عنوان شده که ارتش تمایل به متهم شدن به راه اندازی حمام خون نداشت و در نتیجه از حمله به تظاهرکنندگان خودداری نمود و با آگاهی اقدام به نجات جان انسانها در مقابل از دست دادن صیانت خود نمود. (افسر ارشد

ص: 286

ارتش به دفتر وابسته دفاعی همین مطلب را اظهار نمود که توسط تلکس جداگانه ای گزارش می شود.) دیگران فکر می کنند برخی از فرماندهان حجت خود را به تظاهرکنندگان کامل ساختند تا هنگامی که نمایشنامه دولت اجرا می شود خیالشان آسوده باشد. با در نظر داشتن نظرات شاهدان عینی که رفتار تمام سربازان در تمام منطقه مرکز شهر تقریباً یکی بوده، احتمال بر این می رود که به ارتش به هر دلیلی دستور داده شده بود که با شدت از ساختمانها و اموال دفاع نکنند. بحثهای مستمر و گاهی اوقات برخورد بین دولت شریف امامی و امرای ارتش در خصوص اینکه در خاتمه دادن به تظاهرات از چه مقدار نیرو بایستی استفاده شود ممکن است به تصمیم ارتش بر عدم خشونت کمک کرده باشد. خط دیگر فکری عنوان می کند که پوشش تلویزیونی نسبتاً وحشتناک 4 نوامبر از عملیات ارتش در دانشگاهها، ممکن است باعث شده باشد ارتش تصمیم به اتخاذ موضعی آرام تر و نرم تر در 5 نوامبر گرفته باشد. در هر حال با در نظر گرفتن انگیزه های چندگانه هشدار داد. شاید داستان کاملاً صحیح این قضیه هرگز روشن نشود. در هر حال با توجه به وجود انگیزه های گوناگون باید با برداشت های ساده لوحانه آنگونه که عنوان می شوند هوشیارانه برخورد نمود. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 6، 8 نوامبر 1978

سند شماره 152

سرّی8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی 284443

به: تمام نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 6، 8 نوامبر 1978

1 وضعیت ایران از ساعت 30/5 روز 8 نوامبر 1978.

2 پنج پست کابینه امروز توسط غیرنظامیان اشغال شد. طریقه اداره کردن مشاغل حساس دولت ایران (مثلاً: سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی) مشخص نیست. کشور با مشکلات حادّی رودررو است و رهبریتی که تاکنون منصوب شده آشکارا برای دست و پنجه نرم کردن با آن مناسب نیست. اگر قرار باشد که از مشکلات سخت دوری جسته شود لازم است که استعدادهای اقتصادی کشور در حمایت از دولت نظامی بسیج شود.

2 یک عضو برجسته مخالفین به مقامات سفارت گفت که همقطاران وی در عکس العمل نسبت به بدست گرفتن قدرت از طرف نظامیان دچار اختلاف شده اند. این شخص معتقد بود که یک دولت نظامی اگر با یک ائتلاف ملی در کوتاه ترین زمان ممکنه دنبال شود ممکن است موفق شود. یک مخالف دیگر اظهار داشت که مخالفت خمینی در مورد هرگونه معامله ای با شاه جلوی ائتلاف را می گیرد. (1)

1- در اصل سند شماره ( 2) دوبار تکرار شده است. م.
ص: 287

3 یونایتدپرس گزارش می کند غیرنظامیان مسلح به گشتی های نظامی در چندین شهر ایران حمله کردند و در تهران تیراندازیهای پراکنده ای وجود داشت. در هرحال سفارت گوشزد می کند که شهر خیلی آرام به نظر می رسد. 3 عدد کوکتل مولوتف به طرف خانه آمریکاییها پرتاب شد که هیچ گونه جراحتی به وجود نیاورد. آمریکاییها در تهران به دنبال کارهای روزمره خود هستند. نگرانی فزاینده ای درباره حملات احتمالی تروریستی بر علیه آمریکاییها وجود دارد.

4 اعتصابات به منظور زیان رسانیدن به اقتصاد به طور جدی ادامه می یابد. ارتش بنزین وارد کرده است ولی تولید پایین می باشد. در تولید کپسولهای گاز کمبودهایی وجود دارد و پول نقد به علت حمله به بانکها کمیاب شده است. ونس


گزارش وضعیت ایران شماره 7 8 نوامبر 1978

سند شماره 153

سرّی8 نوامبر 1978 17 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی 284753

به: تمام نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران شماره 7 8 نوامبر 1978

1 وضعیت ایران از ساعت 30/15 روز 8 نوامبر 1978

2 وضعیت همچنان آرام است، لکن شایعات مبنی بر تظاهرات توده ای که برای فردا برنامه ریزی شده و شامل حملاتی به بانکها و سفارتخانه ها می باشد به قوت خود باقیست. شایعه کم اهمیت تری در مورد خشونت مجدد در 11 نوامبر که روز تعطیل مذهبی است و اولین سالگرد حمله به یک جلسه مخالفین در سال 1977 می باشد وجود دارد. برخی آمریکاییها از جمله کارمندان و خانواده های آنان از آی. بی. ام، کنترل دیتا کورپریشن، هریس اینترنشنال، تگزاس اینسترومنت، و یونایتد تکنولوژی آماده ترک ایران می شوند. بل هلیکوپتر برای ورود افراد جدید تا ژانویه مهلت تعیین کرده که در آن هنگام وضعیت مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد. مجموع کاهش در تعداد آمریکاییها فقط شامل چند صد نفر از 41000 نفر کل جمعیت آمریکایی می شود. به دنبال حملات به منازل سه آمریکایی با بمب آتش زا سفارت درخواست مراقبت بیشتر پلیس از محدوده ای که مورد حمله قرار گرفته است را نموده و برای اطمینان یافتن از اینکه پوشش حفاظتی کاملی به عمل می آید، محافظینی از جانب خود نیز در محل گمارده است.

3 محک آزمایش دولت روز یکشنبه 12 نوامبر خواهد بود که امید دارد کارکنان اعتصابی پس از 3 روز تعطیلات مذهبی به سرکارشان بازگردند. بحران در بخش صنعت نفت بالا می گیرد. ارقام اولیه برای روز 8 نوامبر نشان دهنده کاهش بیشتر در تولید است، کمتر از 2/1 میلیون بشکه تولید شد که در حدود نصف آن آماده صادرات است. به طوری که گزارش شده

ص: 288

کارکنان آخرین پیشنهاد شرکت ملی نفت ایران را رد کرده اند.

4 بر اساس گزارشات مطبوعات 52 مقام سابق اکنون دستگیر شده اند و جمع کل انتظار می رود به حدود 200 نفر افزایش یابد. علیرغم اطمینان هایی که دیروز شاه به یک ملاقات کننده داده بود که هویدا بازداشت نخواهد شد ولی هویدا نخست وزیر پیشین امروز در میان دستگیرشدگان است. شاه به وزیر دادگستری دستور داده است که دادگاههای ویژه ای برای محاکمه مقامات عالیرتبه پیشین که متهم به فساد و سوءاستفاده از قدرت هستند تشکیل دهد. شاه همچنین کمیته ای ویژه برای تحقیق در مورد منابع ثروت و دارایی کلیه اعضای خانواده سلطنتی تشکیل داده است. نتایج تحقیق در عرض دو ماه برای عموم انتشار خواهد یافت.

ونس


گزارش مباحثات

سند شماره 154

محرمانه9 نوامبر 1978 18 آبان 1357

از: جی.دی. استمپل

موضوع: گزارش مباحثات

شرکت کنندگان: شهریار آهی از بانک عمران؛ مجید تهرانیان از مؤسسه ارتباطات و توسعه ایران؛ کارل کلمنت، مسئول امور ایران؛ استفن کوهن، معاون دستیار وزیر؛ جورج لمراکیس، مشاور سیاسی؛ جان استمپل، مسئول بخش سیاسی؛ تاریخ و مکان برگزاری مذاکرات:6 نوامبر- مؤسسه ارتباطات و توسعه ایران

وضعیت سیاسی ایران

در طول بحث مان که دو ساعت و نیم طول کشید، آهی و تهرانیان نظرات جالبی در ارتباط با ابعاد سیاسی و اجتماعی بحران کنونی ایران مطرح ساختند. کوهن درباره ی سیاست های آمریکا در زمینه حمایت از حقوق بشر از حیث تأثیرش بر ایران صحبت کرد و جمع حاضر در مورد این مسأله بحث را ادامه داد که آیا بحران سیاسی تهران بدون محرکی که سیاست های حقوق بشر آمریکا ایجاد کرده است، بروز می کرد یا خیر.

ریشه های وضعیت موجود:

آهی معتقد بود که حمایت دولت کارتر از حقوق بشر به همراه تمایل دولت ایران به گشایش فضای سیاسی وضعیتی را ایجاد کرد که در آن دولت ایران در زمانی که نارضایتی های اقتصادی رو به افزایش بود، از کنترل های سیاسی کاست.

در نتیجه ی سرکوب 10 تا 15 ساله اپوزیسیون سیاسی، جنبش هایی نظیر جبهه ملی و نهضت مذهبی به فعالیت های زیرزمینی روی آورده بودند. اپوزیسیون خود را مجبور می دید که به مذهب روی آورد و طی چند سال گذشته نفوذ مذهب در تمامی شئونات زندگی مردم ایران

ص: 289

آشکارتر شده بود. تهرانیان گفت که تحقیقات موسسه ارتباطات و توسعه ایران نشان می دهد که 60 درصد از دانشجویان به جزمی اندیش ترین طیف ایدئولوژیک تعلق داشتند. آنهایی که با رژیم کنونی مخالف بودند ناگزیر به اپوزیسیون مذهبی متمایل می شوند، حتی نهضت چریک هایی که فعالیت خود را از سال 1971 آغاز کرد.

تحولات جاری:

کلمنت معتقد بود که سیاست های آمریکا در حمایت از حقوق بشر احتمالاً تاثیر شایانی [در ایجاد بحران کنونی ایران] نداشته است؛ بلکه با گشایش فضای سیاسی ترس مردم هم از ساواک ریخت و همچنین تحرکات اولیه چریک ها نشان داد که نظام ایران آسیب پذیر است؛ و مردم فهمیدند که ساواک هم ضعف هایی دارد. جمع حاضر هم عقیده بودند که گشایش فضای سیاسی بلافاصله منجر به مبارزه با فساد مالی و تلاش برای ریشه کن کردن آن شده بود. آهی گفت که یک راه بهتر برای گشایش فضای سیاسی این بود که این کار مرحله به مرحله صورت می گرفت. شاه می توانست از موضع قدرت اقدامات بسیاری صورت دهد تا اینکه تحت فشار مجبور به اعطای امتیاز باشد.

ساختار حزبی:

بحث به تحول احزاب سیاسی کشیده شد. تهرانیان و آهی معتقد بودند که حزب رستاخیز یک فاجعه بود، زیرا چنین حزبی هیچگاه نمی توانست ساختار یا شکل مطلوبی داشته باشد. حزب رستاخیز هیچ انگیزه سیاسی ایجاد نکرد و در مراحل بعدی نیز امیدی نبود که بر سیاست های دولت تاثیر بگذارد. آهی معتقد بود که شاه بین دو مفهوم متفاوت از «حزب» گیر افتاده بود. حزب رستاخیز به معنای یک سازمان (گروهی از کارمندان اداری که به انگیزه تأمین منافع شخصی شان فعالیت می کنند) و حزب به معنای منتقد دولت که به اعضایش امکان می دهد سیاست های دولت را زیر سئوال ببرند و بر آن تاثیر بگذارند، ناموفق بود.

تهرانیان گفت که مجلس ایران احتمالاً ساختار حزبی به معنای غربی آن را نخواهد پذیرفت. او گفت که ایرانی ها اصولاً مردمانی استبدادطلب هستند که بین دو قطب انقیاد و ددمنشی در نوسانند. این ددمنشی در فعالیت های کنترل شده ساواک در اوایل دهه 1970 کاملاً مشهود بود. انقیاد نیز احتمالاً در رقابت برای جلب نظر شاه و یا رهبر نمود می یافت که اوج سیاست بازی های درباری بود. حتی در دوره فعالیت احزاب مردم و ایران نوین نیز آنها سعی داشتند نشان بدهند که احزاب فوق برای جلب نظر شاه با یکدیگر رقابت می کنند.

تحول شاه در ایران:

تهرانیان و آهی این نظر جالب را مطرح کردند که مردم با دیدن شاه ضعیفی که تحت

ص: 290

فشارهای داخلی و خارجی قرار دارد، واقعاً دلشان برایش می سوزد. کلمنت معتقد بود که ایرانی های مصدر قدرت را انسانی ذاتاً ضعیف می دانند. جمع حاضر با این نظر موافق بودند که آیت الله خمینی از این تاکتیک استفاده می کند و اینکه اعلام حکومت نظامی از سوی شاه بازگشت به این نوع نظام بود که شاه از سال 1949 از آن استفاده نکرده بود. پس از سالها این اولین بار بود که شاه با لحنی نرم و متواضعانه سخن می گفت. وقتی او به هنگام پذیرش نظام مشروطه بجای ضمیر «ما» از «من» استفاده کرد واقعاً نشان داد که می خواهد در چارچوب نظامی مشروطه سلطنت کند. تهرانیان در پاسخ به یک سئوال فوراً گفت که اگر شاه گریه می کرد شاید برایش بهتر بود؛ به هر حال، نگرش کلی او در طول نطقش به ایرانی ها این احساس را داد که او از وقایع گذشته واقعاً درس گرفته است. هرچند احتمالاً برخی از حاضرین با برخی از نظراتی که در بالا ذکر شد، مخالف بودند ولی همه آمریکایی های حاضر در جلسه احساس کردند که این بحث نشان دهنده بصیرت تازه ایست که در ذهن سیاسی مردم ایران شکل گرفته است. آهی و تهرانی که در نیمه دهه 30 عمر خود به سر می برند، ایرانی های روشنفکری هستند که تفکرات عمیقی در ارتباط با روند سیاسی داشته اند.


گزارش وضعیت ایران شماره 8 در 9 نوامبر 1978 ...

سند شماره 155

سرّی9 نوامبر 1978 18 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 285039

به: تمام نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران شماره 8 در 9 نوامبر 1978 تمامی مخاطبین

اقدام فوری لازم را انجام دهند.

1 وضعیت ایران از ساعت 30/5 روز 9 نوامبر 1978.

2 امروز تهران مجدداً آرام است. سه روز تعطیل آخر هفته که به شنبه یعنی روز تعطیل مذهبی ختم می شود از امروز آغاز شده و خیلی از مردم به گذراندن یک تعطیلی عادی پرداخته اند. صدای تیراندازی در شهر شنیده شده ولی هیچ گونه گزارشی از برخورد وجود ندارد. آمریکاییها همچنان مشوش هستند و برخی از آنها کشور را ترک می کنند ولی هیچ شباهتی به خروج دسته جمعی ندارد.

3 دولت انجام تحقیقی در مورد امور مالی خانواده شاه که شامل یک بررسی در مورد بنیاد پهلوی نیز می باشد را اعلام نمود. رویتر در نقل قول از منابع دربار گزارش می کند که تحقیق، ثروت خود شاه و نیز فرح را مورد بررسی قرار می دهد. سفیر سولیوان اظهار می دارد که:

این حرکت نشانگر حساسیتی است که از وحشت شاه از انتقادات گسترده نشأت گرفته و کوششی است در جهت کاهش دادن اینگونه انتقادات.

(اقدام دولت ممکن است ناشی از گفتگویی بی حاصل بین سفیر انگلیس و شاه باشد.) سفیر

ص: 291

سولیوان همچنین به دستگیری احتمالی سیاستمداران جبهه ملی علیرغم قولهای شاه مبنی بر اینکه به آنان آسیبی نخواهد رسید اشاره می کند.

4 سفارت نسبت به بهبود در اعتصابات کارکنان ایران ایر، مخابرات و صنعت نفت ابراز امیدواری می کند. نسبت به افزایش در تولید نفت نیز مجدداً امیدهایی ابراز شده است. یکی از درخواستهای کارکنان نفت برکناری انصاری مدیرعامل و رئیس هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران می باشد که اکنون در پاریس است.

5 مسکو در عکس العملهای اولیه خود نسبت به انتصاب ژنرال ازهاری به نخست وزیری محتاط بوده است. ناس خشونتهای گسترده خیابانی تهران در 5 نوامبر را به عنوان آخرین هشدار برای شاه قلمداد کرد و از تغییر دولت به عنوان تصمیم شاه یاد کرد بدون هیچ گونه اشاره ای به اینکه اقدام مزبور به تحریک ایالات متحده صورت گرفته و یا توسط ارتش ایران تحمیل شده است. خمینی اخیراً گفته است دولت روسیه مثل دیگر قدرتهای بزرگ است. آنان منافعی در ایران دارند و بنابراین از شاه حمایت می کنند. لیکن هیچ یک از آنان نمی توانند شاه را حفظ کنند. پایان کار وی نزدیک است. ونس


گزارش سیاسی امنیتی 9 نوامبر

سند شماره 156

خیلی محرمانه9 نوامبر 1978 18 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 11033به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی 9 نوامبر

خلاصه: وزرای کابینه نظامی ازهاری شروع به تلاش در جمع آوری حامی نموده اند. اسرائیلیها اعتقاد دارند 4 آلمانی در 8 نوامبر در شهر ساری کشته شدند ولی هیچ گونه تأیید وجود ندارد. وقایع پراکنده ای از خشونت در نقاطی از استانها، برخی از آنها شامل گزارش شورش مسلحانه می باشد. گزارش شده که پزشک شاه تحت تعقیب می باشد. خبرنگار یونایتدپرس اخراج می شود. شایعات بسیاری وجود دارد. از ساعت 12 به وقت محلی هیچ تظاهراتی در تهران جریان ندارد. پایان خلاصه.

1 به رئیس مستشاری نظامی گفته شد، دریاسالار حبیب اللهی وزیر جدید علوم و آموزش عالی در 8 نوامبر با رؤسای دانشگاهها که استعفاهایشان در جیبشان بود ملاقات نمود. به طوری که گزارش شده حبیب اللهی گروه را با صحبت متقاعد به ماندن بر سر کارشان نمود ولی دختر شیبانی رئیس دانشگاه تهران به مأمورین سفارت انگلیس گفت که وی استعفا کرده است. ژنرال ربیعی وزیر جدید مسکن از وکلای مخالف مجلس دعوت به عمل آورد و از آنان خواست که در خلال بحران ملی با دولت همکاری نمایند.

2 هیأت نمایندگی اسرائیلی گزارشی به دست آورده که آن را از منبع قابل قبول می داند و اشاره بر این دارد که 4 آلمانی در شهر ساری واقع در کناره دریای خزر کشته شده اند. سفارت

ص: 292

قادر به تأیید آن نیست. شیراز برای دو روز گذشته به غیر از روزانه یک آتش سوزی آرام بوده است. کنسول شیراز که به اهواز سفر کرده گزارش می کند آن شهر در 8 نوامبر آرام بود و کارمندان و مدیران شرکت ملی نفت ایران از حفاظهای روبروی یکدیگر با احتیاط مراقب هم بودند. شرکت نفت در آنجا به عملیات نپرداخته است. از زنجان، مراغه، سنندج و زاهدان گزارشاتی مبنی بر وقایع خشونت بار ارائه شده که به طوری که گزارش شده خیلی ها از جمله افسران پلیس کشته شده اند. نشانه هایی از اینکه ممکن است مخالفین در زاهدان دارای اسلحه باشند وجود دارد. گزارش تلفنی از تیم فنی نیروی هوایی در پایگاه وحدتی در نزدیکی دزفول اشاره می کند که دهقانان مسلح، به برخی پلها حمله می کنند و ممکن است به داخل پایگاه بیایند. یک منبع آمریکایی از منطقه نجف آباد نزدیک به اصفهان گزارش می کند حمله به ساختمان شهرداری منجر به مرگ چندین نفر شد که شایع است یک کودک شش ساله در میان آنان بود.

3 نماینده سازمان ملل از وزارت خارجه جویای توصیه در مورد کارمندانش شد و به وی گفته شد چونکه در وزارتخانه ها واقعاً فعالیت ندارند بهتر است کارمندان سازمان ملل تا اطلاع ثانوی در منازلشان بمانند. وی همین دستور را به کارمندانش داد. یک منبع محلی به دستیار وابسته هواپیمایی غیرنظامی گفت که ایران ایر تمام کارمندان خارجی خود را برای مدت 3 ماه به کشورهایشان می فرستد. اگر ایران ایر بتواند بدون آنها به فعالیت بپردازد که هیچ ولی اگر نتواند آنان مجدداً با پرداخت سه ماه حقوق عقب افتاده استخدام می شوند. در هر حال سفارت اطلاع حاصل کرد که این دستور پس از اینکه صادر شد لغو گردید.

4 افزایشی در تعداد تلفنهای تهدیدآمیز تصادفی به خارجیان وجود داشته است. تلفن خیلی از اشخاصی که تلفن می زنند نام مخاطب را می دانند و به آنهایی که تلفن شده توصیه کرده اند ایران را ظرف 24 ساعت، یا دو هفته و یا اول دسامبر ترک کنند و در غیر این صورت کشته می شوند.

5 ساجد رضوی خبرنگار پاکستانی یونایتدپرس دستگیر شده و از کشور اخراج می شود (در تلکس دیگر گزارش می شود).

6 نبودن روزنامه ها و گزارشات خیلی مختصر رادیویی هم ایرانیها و هم خارجیها را طعمه بی ربط ترین شایعات نموده است. مثال این موضوع قضیه نادرستی است در این خصوص که سه آمریکایی عصر روز 8 نوامبر در میدان تجریش واقع در شمال شهر کشته شدند. به نظر می رسد مخالفین در تلاشند تا به وسیله تهدیدات و با پخش شایعات فشار روانی را بر افراد خارجی مقیم افزایش دهند.

7 از ساعت 12 به وقت محلی روز 9 نوامبر هیچ واقعه یا تظاهراتی در تهران وجود نداشته است.

8 گزارش شده ژنرال عبدالکریم ایادی دکتر مخصوص شاه تحت تعقیب می باشد. بازرگان و فروهر که از مخالفینند تحت تعقیب نمی باشند.

ص: 293

(برخلاف شایعات قبلی).

سولیوان


اعتصاب ایران ایر

سند شماره 157

استفاده محدود اداری9 نوامبر 1978 18 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 11034به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: اعتصاب ایران ایر

1 کارمندان ایران ایر پس از پایان یافتن ظاهری اعتصاب که به دنبال افزایش مزایا صورت گرفت در روز 9 نوامبر به سر کار خود بازمی گردند. این مزایا عبارتند از حق مسکن و حق بازنشستگی. فضلی مدیرعامل ایران ایر به نماینده پان آمریکن گفت که پروازهای ایران ایر از روز یکشنبه شروع خواهد شد ولی نه مطابق برنامه اصلی. ایران ایر امیدوار است ابتدا بتواند دو پرواز روزانه به لندن و یک پرواز به نیویورک دایر نماید. از سرگیری برنامه پروازهای داخلی به دلیل شرایط حاد حکومت نظامی که در اکثر شهرها مانع انجام کار است پیچیده تر می باشد.

2 نظریه: ظاهراً کارمندان ایران ایر که فضلی با آنها مذاکره کرده بر درخواستهای سیاسی خود که حصول به توافق را غیرممکن می کرد پافشاری نکرده اند. بر اساس تجربیات اخیر حدس می زنیم نیروهای ضددولتی تلاش کنند چنین توافقی را برهم بزنند و شاید به تهدید کارگرانی که به سر کار باز می گردند متوسل شوند. اگر ایران ایر در شروع مجدد فعالیتهای خود با کارمندان خودش (به جای کارمندان نظامی) موفق شود دولت ایران اولین پیروزی بزرگ و سمبولیک خود را در تلاشهایش برای راه اندازی بخش خدمات و تولیدات ضروری به دست آورده است. سولیوان


ناآرامیهای داخلی ایران

سند شماره 158

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 68460520789 نوامبر 1978 18 آبان 1357

از: وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

عنوان: ناآرامیهای داخلی ایران

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی خبر درباره وضعیت کنونی ایران می باشد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

در ساعت 7 روز 9 نوامبر مدیر تیم فنی نظامی و افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی، منازل خود را جهت رفتن به سفارتخانه ترک کرده اند. در راه عدم وجود سربازان مسلح در

ص: 294

مناطقی که معمولاً به خوبی محافظت می شدند، مشهود بود. تنها سربازانی که در طول 20 دقیقه اتومبیل سواری مشاهده شدند، چهار سرباز در نزدیکی منطقه سفارتخانه بودند. این سربازان حدود ساعت 8 محل را ترک کردند. ترافیک بسیار سبک بود و اتومبیلها در صفهای طویلی جلو پمپ بنزینها صف کشیده بودند. در ساعت 20/8 منبع خبری (2) به وسیله تلفن به مدیر تیم فنی نظامی اطلاع داد که شرکت هواپیمای ملی ایران کارش را مجدداً آغاز کرده است. وابسته نیروی زمینی گزارش داد که چهار تانک چیفتن و عده ای سرباز را در محله چاله هرز شهر دیده است. تانکهای چیفتن و اسکورپیون در منطقه تجریش، نیاوران، کاووسیه و اغلب میدانهای اصلی شهر و منطقه بازار مستقر شده اند. سربازان همچنین در کلانتریها متمرکز شده اند. در طول مراحل اولیه حکومت نظامی، سربازان به صورت منفرد در چهارراههای اصلی، پمپ بنزینها و سفارتخانه های خارجی مستقر شده اند. تاکتیکهای موجود نیازمند یگانهای مجهز به رادیو بی سیم متحرک و چندین کامیون مملو از سرباز می باشند که طبیعتاً یک خودروی فرماندهی نیز دارند که در عقب آن مسلسل خودکار 62/7 میلی متری قرار دارد. این یگانها به وسیله رادیو با هلیکوپترهای برفراز سرشان در تماس هستند.

تذکر: افسر گزارشگر هیچ هلیکوپتری را بر فراز منطقه تهران مشاهده نکرده است که اسلحه ای روی آن نصب شده باشد. در مشاهدات افسر گزارشگر، سر و وضع سربازان مسلح در سطح بسیار عالی بوده است، انیفرمهایشان اطوزده، موها اصلاح کرده و صورتهایشان صاف و اصلاح شده بوده است. او همچنین فقدان مشخص خستگی و فرسودگی در سربازان را متذکر شده است. سربازان در تمامی اوقات هوشیار و سرحال به نظر می رسند. به دست آوردن اطلاعاتی درباره روحیه سربازان برای افسر گزارشگر مشکل است. آنها جدی به نظر می رسند و از گفتگو با عابرین امتناع می ورزند. افسران گزارشگر بین سربازان دست در دست هم انداختن و شوخیهای معمول را مشاهده کرده اند. خوشبینانه ترین جنبه اطلاعات رسیده حاکی از این است که سربازان مذکور دارای روحیه خوبی هستند. دیروز عصر افسر گزارشگر در اثنای حرکت به سمت قرارگاه دو کامیون مملو از سربازان با انیفرمهای استتار شده را مشاهده کرد افسر گزارشگر این انیفرمها را آخرین بار در شیراز هنگامی که سربازان هوابرد به داخل شهر فراخوانده می شدند، مشاهده کرد.


خدمات هواپیمایی کشوری به ایران

سند شماره 159

استفاده اداری محدود10 نوامبر 1978 19 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 11048به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: خدمات هواپیمایی کشوری به ایران

1 سرویس خطوط هوایی به تهران در حال بهبود است ولی اگر همه چیز خوب پیش برود حداقل 5 روز طول می کشد تا پروازهای خطوط هوایی روال عادی خود را مجدداً به دست

ص: 295

آورد. مهم ترین عامل در بهبود اوضاع، بازگشت پرسنل خدمات زمینی هواپیمایی به فرودگاه مهرآباد در 9 نوامبر بوده است. از ظهر دهم نوامبر پرسنل هواپیمایی ملی ایران برای تمام پروازهای داخلی و خارجی طبق روال عادی به ارائه خدماتی از قبیل حمل و نقل اسباب و اثاثیه و جابجایی اتوبوس حامل پلکان برای هواپیما مشغول بودند. طبق گزارشات واصله عرضه سوخت هواپیما و بنزین جهت خدمات زمینی در فرودگاه طبق روال عادی صورت می گرفت. همچنین پرسنل هواپیمایی ایران در روز 12 نوامبر مشغول بازدید و سرویس کردن هواپیماهایشان جهت از سرگیری خدمات هوایی (حداقل در امورات جزئی) بودند. بنابراین چنین به نظر می رسد که اعتصاب پرسنل هواپیمایی ملی عملاً پایان یافته است. ولی شایعاتی در فرودگاه مبنی بر اعتصاب عمومی در روز شنبه دوازدهم نوامبر وجود دارد. چنین شایعاتی در شهر نیز رایج است.

2 نماینده شرکت هواپیمایی پان آمریکن به مأمور سفارت گفت پان آمریکن ظرف چند روز آینده تنها به پروازهای نیمه تمام 110 و 111 از استانبول به تهران و بالعکس ادامه می دهد (ورود به تهران ساعت 30/19 و عزیمت از استانبول ساعت 21) و در صورتی که همه امور به خوبی پیش برود پان آمریکن امیدوار است که در 14 نوامبر با بازگرداند خدمه ای که در شیفت شب مرخصی هستند، برنامه های عادی خود که (شامل پروازهای 001 و 002 دور دنیا می باشد) را در 15 نوامبر مجدداً شروع نماید. دیگر خطوط هوایی که پروازهای خود را کمتر از پان آمریکن قطع کرده بودند، ممکن است تا حدی زودتر بتوانند برنامه های عادی خود را شروع کنند. (نماینده پان آمریکن شنیده است که شرکت هواپیمایی ایرفرانس و سوئیس ایر در 14 نوامبر این کار را انجام خواهند داد.) سرویس تلکس به تهران که چند روز قطع شده بود مجدداً شروع به کار کرده است و این عامل جانبی مهمی برای بازگشت سرویس خطوط هوایی به وضع عادی محسوب می شود. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 10 نوامبر 1978

سند شماره 160

سرّی10 نوامبر 1978 19 آبان 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. 287008

به: تمام نمایندگیهای دیپلماتیک در اروپا، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 10 نوامبر 1978

1 وضعیت ایران از ساعت 14 روز 10 نوامبر 1978.

2 گزارش شده که تهران روز جمعه خیلی آرام بود هرچند که برخوردها در خارج از پایتخت ادامه یافت. دستگیریهای بیشتری به اتهام فساد وجود داشته است. کریم سنجابی رهبر جبهه ملی که پنجشنبه به تهران بازگشت به یک خط سرسختانه بر علیه دولت نظامی اشاره کرد و برنامه یک کنفرانس مطبوعاتی را برای عصر روز شنبه اعلام نمود. دولت چنانچه در

ص: 296

سیاستهای مصالحه جویانه اش موفق نشود ممکن است دست به اقدامات خشنی بزند.

3 چندین نشانه امیدوارکننده در این خصوص که اعتصابات ممکن است به پایان برسد وجود دارد. برخی از کارمندان مخابرات و نیز کارمندان ایران ایر به سر کارهایشان بازمی گردند. ایران ایر امیدوار است که به زودی پروازهایش را از سر بگیرد. ذخیره بنزین بهتر شده و حمل و نقل شهری مجدداً تا حدودی صورت می گیرد. آزمایش سخت زمانی صورت خواهد گرفت که کارکنان پس از تعطیلات مذهبی روزهای یکشنبه و دوشنبه بایستی به سر کارهایشان بازگردند.

4 سطح تولید نفت در 10 نوامبر برای دومین روز به مقدار 6/1 میلیون بشکه در روز بالا بود. کنسرسیوم نفت پیش بینی می کند جمع کل تولید در 11 نوامبر به 9/1 میلیون بشکه در روز و در 18 نوامبر به 7/3 میلیون بشکه در روز می رسد. کنسرسیوم در نظر دارد حتی اگر کارکنان اعتصابی به سر کار باز نگردند تولید را افزایش دهد ولی به کارکنان مناطق نفتی اولتیماتومی داده شده که یا به سر کار بازگردند و یا خانه های سازمانی را مسترد دارند. سفارتخانه ما در تهران معتقد است که چنانچه کارکنان متقاعد شوند که دولت مصمم است تهدیدش را عملی سازد از دستور اطاعت خواهند کرد.

5 دولت انگلیس در لندن حمایتش را علیرغم فشارهایی از جانب جناح چپ (حزب کارگر) از تصمیم شاه مبنی بر برقراری یک دولت نظامی اعلام نمود. در یک استنطاق در پارلمان دکتر اوئن تأکید نمود که ملکه امیدوار است تصمیم به استقرار دولت نظامی برنامه های اعطای آزادیهای سیاسی را متوقف نسازد. ونس


ناآرامیهای داخلی در ایران

سند شماره 161

خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان

شماره گزارش: 6846052178 10 نوامبر 1978 19 آبان 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

عنوان: ناآرامیهای داخلی در ایران

16 (بدون طبقه بندی) این گزارش شامل اطلاعاتی درباره وضعیت کنونی ایران است.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

1 در 10 نوامبر 78 وابسته دفاعی و افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی به جمع آوری اطلاعات طی گردشی که با اتومبیل از قسمت شمالی تهران به منطقه سفارت داشتند پرداختند. اطلاعات ارائه شده به شرح زیر است:

الف پمپ بنزینها به وضع عادی برگشته و گازوئیل توسط تانکرهای نظامی حمل می شد و به نظر می رسد که این مسئله حل شده است.

ص: 297

ب اتوبوسها، تاکسیها در حال حاضر کار می کنند، بیشتر آنها از زمانی که اولین آشوبها در 5 نوامبر شروع شد، تعطیل کرده بودند.

ج ترافیک در خیابانهای تهران به وضع عادی برگشته است. افسران گزارشگر تصادفات متعددی را در بزرگراه شاهنشاهی و دیگر خیابانهای شلوغ مشاهده کرده اند.

د تعداد سربازان امروز صبح در تهران بیشتر از دیروز شده است. تقریباً دو گروهان تفنگدار در سفارت ایالات متحده مستقر هستند.

2 شب گذشته تهران آرام بود، هیچ اتفاقی برعلیه آمریکاییها گزارش نشده است. افسر گزارشگر تلفنهای زیادی از وابسته های خارجی درباره شایعه اینکه آمریکاییها برای ترک ایران برنامه ریزی کرده اند، داشته اند. روزنامه ها هنوز در تهران چاپ نمی شوند و شایعات به نظر می رسد که روشی برای پخش اخبار باشد. البته طبق معمول همیشه هر فردی یک مقدار به آن اضافه می کند.

3 دفتر وابسته دفاعی آمریکا در تهران احساس می کند که موقعیت در تهران از 9 نوامبر و صبح 10 نوامبر از خیلی جنبه ها آرام باشد. افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی به ناحیه غرب تهران رفت و اوضاع در فرودگاه بین المللی را مشاهده کرد و بعد از ظهر گزارش آن را خواهد داد.

نظریات افسران گزارشگر: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) با اینکه اوضاع در تهران آرام می باشد، ولی می تواند در عرض چند ساعت تغییر کند. دفتر وابسته دفاعی آمریکا معتقد است که چند روز آینده بهترین نشانه ها برای سنجش کیفیت کنترلی است که حکومت نظامی بر اوضاع دارد.


مصاحبه های هرالد تریبیون و واشنگتن پست با آیت الله خمینی

سند شماره 162

خیلی محرمانه10 نوامبر 1978 19 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، پاریسبه: سفارت آمریکا، تهران، فوری 3836

موضوع: مصاحبه های هرالد تریبیون و واشنگتن پست با آیت الله خمینی

1 کمی پس از اعلام حکومت نظامی در ایران، به ران کاون رئیس دفتر روزنامه واشنگتن پست در پاریس و جو فیشت خبرنگار اصلی نشریه هرالد تریبیون اجازه داده شد تا در تاریخ 6 نوامبر با آیت الله خمینی مصاحبه نمایند. در مقاله تهیه شده توسط فیشت که در صفحه اول تریبیون امروز (7 نوامبر) چاپ شده چنین گزارش شده که خمینی روش تندی را در قبال شاه اتخاذ کرده و از ارتش خواسته است که از دستورات شاه «خائن» سرپیچی کنند و هشدار داده است که در صورتی که اعتصابات و تظاهرات جاری منجر به خاتمه یافتن حیات سلطنت نشود مقاومت مسلحانه آغاز خواهد شد. در باقی موارد تشریح اهداف جمهوری اسلامی و طرز برخورد با کشورهای غربی روشی نسبتاً اعتدال آمیز داشت. (متن مقاله توسط آژانس

ص: 298

ارتباطات بین المللی از طریق تلکس به سفارت آمریکا ارسال خواهد شد).

2 کاون (که اظهار داشت مقاله ای که وی برای واشنگتن پست فرستاده با این مقاله مشابه است و فقط نقل قولهای مستقیم بیشتر دارد) در مورد زمینه قبلی مصاحبه با ما سخن گفت. (لطفاً حفاظت شود.) کاون گفت که او و فیشت در ساعت 11 صبح برای مصاحبه از راه رسیدند لیکن پس از ترجمه سؤالات کتبی و پاسخهای خویش نتوانستند تا قبل از ساعت 18 همان روز یک مصاحبه رو در رو داشته باشند. این مدت تأخیر، سبب شد که آنها بتوانند فرصتی برای زیرنظر گرفتن خمینی و ملازمینش داشته باشند. بنا به گفته کاون در ابتدای ورود آنها خمینی شاد و سرزنده بود لیکن با نزدیک شدن زمان برگزاری نماز در ساعت شش چهره وی رنگ پریده و خسته بخود گفت و انگشت کوچک دست راستش نیز بدون اختیار لرزش را آغاز کرد. معذالک، حتی در پایان روز نیز وی شاد و سرحال بود و با وجود اینکه از طریق کمکها و مترجمین پاسخ می گفت، ولی نشان می داد که کاملاً اوضاع را تحت تسلط خویش داشته و خود را تحت اختیار آنها در نمی آورد.

3 دستیاران خمینی علناً به تحقیر رهبران سیاسی جناح مخالف که به دیدار خمینی آمده اند می پرداختند. خمینی در ابتداء امر به ملاقات با سنجابی تن نمی داد لیکن در نهایت راضی به انجام این کار شد. اولین ملاقات خصوصی بود و ملاقات دوم «علنی». سنجابی با اظهار اینکه در بعضی از مواضع خود تغییراتی داده است توانست ملاقات دوم را ترتیب دهد. وی در هنگام ملاقات سه نکته را قرائت کرد، که مورد قبول خمینی نیز قرار گرفت. سپس وی بیانیه یک جانبه ای را از «پونشاترین» قرائت نمود تا در انظار عموم مرتبط با خمینی تلقی شود و بنا به گفته یکی از یاران خمینی این امر خمینی را خشمگین ساخته بود. یکی از دستیاران خمینی تمام اخبار مربوط به برگزاری «اجلاسهای عالی» بین رهبران سیاسی و خمینی را بی اساس خواند. هیچ یک از آنها نماینده گروه خاصی در ایران نمی باشد و خمینی علاقه ای ندارد که با آنها سر و کار داشته باشد. لیکن به خاطر رعایت جانب احترام و یا عدم تکبر وی نمی خواهد در حال حاضر آنها را از خود براند.

4 کاون گفت که خمینی در بخش پایین تر از حد متوسط یکی از محله های پاریس به نام پونشاترین زندگی می کند. خانه محل سکونت وی و خانواده چهار تن از دستیارانش بسیار ساده و بی پیرایه است. پیروان دیگری از پاریس برای همراهی با وی از راه می رسند. معمولاً همیشه یک جمعیت عظیم در اینجا حضور دارد و خمینی نیز چنین وانمود می کند که همه ایرانیها کاملاً به وی دسترسی دارند. یکی از مشاورین به کاون گفت که آنها درصدد یافتن محلی مناسبتر در ورسای هستند که لازم نیست مجلل تر، ولی اقلاً باید از وسایل حرارتی بهتری برخوردار باشند. این نشان می دهد که خمینی نمی خواهد در آینده نزدیک فرانسه را ترک گوید.

هارتمن


گزارش سیاسی امنیتی، 10 نوامبر

ص: 299

سند شماره 163

خیلی محرمانه10 نوامبر 1978 19 آبان 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 11049به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 10 نوامبر

1 تهران شب گذشته و تا صبح امروز آرام بود. شعارهای ضددولتی در قسمت مرکز شهر، با شعارهایی به هواداری از دولت ایران تقریباً پوشانده شده بودند. سرویس اتوبوس رانی تهران به طور نسبی شروع به کار کرده است.

2 روز سه شنبه، زنجان شاهد تظاهرات گسترده موافق دولت بود و توسط سربازان همراهی می شد، که با تظاهرات مخالف دولت مقابل گردید. بنا به گزارش منابع خبری تظاهرات وسیع ضددولتی در مشهد و اهواز رخ داد. ولی هیچ گونه برخورد یا تلفاتی گزارش نشده است.

3 بیش از 18 نفر به اتهام ارتشاء دستگیر شده اند که اسامی آنها هنوز در دسترس ما نیست. رضوی نماینده خبرگزاری (بین المللی یونایتدپرس) ساکن در تهران که پاکستانی است امروز بعنوان تنبیه به خاطر نقل گزارشات بی اساس در هفته های اخیر به لندن بازگردانده شد. و این علیرغم این امر است که ظاهراً خبرگزاری بین المللی یونایتدپرس پیامی به وزارت اطلاعات ارسال داشته و در آن رضوی را از هرگونه دست داشتن در گزارش دروغین مربوط به کشتار شاه در شب گذشته، تبرئه نموده است.

4 خبرنگاری به فیلمبردار شبکه سی بی اس که «مایک والاس» را همراهی می کرد گفته است که شاهد عینی دفن هشت کودک در بهشت زهرا بوده که بر اثر جراحت گلوله در حوادث پنجم نوامبر، 4 نفر در هفتم نوامبر و 4 نفر در هشتم نوامبر به قتل رسیده بودند. این اخبار به طور کامل از طرف منبع دیگری تأیید نشده و ما نمی دانیم گروه فیلمبرداری چگونه فهمیده فوت کودکان ناشی از جراحت گلوله بوده است.

5 برخلاف گزارش سیاسی امنیتی دیروز ما (9 نوامبر) یک سفارتخانه غربی بنا به درخواست رایزن سیاسی از اتباعش که در زاهدان مقیم هستند خبر را چک کرد و اطلاع داد که شهر کاملاً در هفته های اخیر آرام بوده است.

این موضوع اطلاعات قبلی ما را که منطقه بلوچستان از هر تظاهرات ضددولتی و ضدشاه مبری بوده است، تأیید می کند.

6 سنجابی رهبر جبهه ملی دیروز از پاریس بازگشت. از اظهارات او به خبرنگاران بوی آشتی و مصالحه به مشام نمی رسید. وی صحبت از «جنبش نوین ملی اسلامی ایران» در اتحاد با آیت الله خمینی نمود و اظهار داشت که حاضر به هیچ گونه مذاکره ای در مورد انجام ائتلاف و یا تشکیل دولت انتقالی با شاه و یا دولت جدید نمی باشد.

او ساعت 5 بعد از ظهر (به وقت محلی) 11 نوامبر (روز تعطیل محلی) کنفرانس مطبوعاتی داشت. منابع خبری به ما گزارش می دهند که علی امینی رهبر رقیب با چند نفر دیگر در پشت

ص: 300

صحنه، که دست اندرکار تشکیل دولت ائتلافی هستند از اظهارات شدیداللحن سنجابی به شدت منقلب بودند.

7 داریوش فروهر که از دیگر رهبران جبهه ملی است نیاز به یک رفراندوم فوری جهت تعیین شکل حکومت (پادشاهی جمهوری) را تکرار کرده و در صورتی که مردم در رفراندوم به سلطنت رأی دادند، خواهان تعیین پادشاه شده است. سولیوان