گروه نرم افزاری آسمان

وضعیت جاری در ایران





سند شماره 269

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 78 0572 846 67 دسامبر 1978 16 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

عنوان: وضعیت جاری در ایران

16 خلاصه (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعاتی پیرامون وضعیت تهران، ایران، از ساعت 0900 روز 6 دسامبر تا ساعت 1200 روز 7 دسامبر 1978 ارائه می کند.

17 تا 21 حذف شده است.

ص: 501

22 جزییات (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف- وضعیت عمومی تهران طی این مدت تقریباً تغییری نکرده است. فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدرژیم در سطح متوسط به پایین ادامه دارد.

ب فعالیتهای ضدآمریکایی:

فعالیتهای ضدآمریکایی در طی این مدت به سه مورد تهدید تلفنی و سه مورد اقدام عملی محدود می گردید. یک تماس تلفنی تهدید می کرد که کلیسای LDS در تهران را آتش خواهد زد و با دو آمریکایی مقیم نیز تماسهای مشابهی گرفته شده که طبیعت تهدیدات آنها عام تر بوده است. تمامی تماسهای تلفنی به زبان انگلیسی بوده است.

این حوادث عبارتند از: (1) 35:11 روز 6 دسامبر 78 سنگهایی به سوی پنجره های مهمانسرای شرکت پشتیبانیهای لجستیکی در خیابان کورش کبیر پرتاب شد. هیچ مورد جراحت و یا فعالیتهای بیشتر گزارش نشده است. (2) ساعت 30:21 روز 6 دسامبر 78 یک نفر به طور انفرادی با داد و فریاد، پنجره های اقامتگاه یک آمریکایی را شکست. جمعیتی که تعداد آنها 15 الی 20 نفر تخمین زده شده در جلوی اقامتگاه جمع شدند. ساکنین اقامتگاه به مقامات حکومت نظامی اطلاع دادند که آنها طی چند دقیقه (حدوداً 5 دقیقه) به محل آمده و جمعیت بدون حادثه ای پراکنده شدند. هیچ خسارت یا جراحتی گزارش نشده است. (3) در ساعت 30/20 روز 6 دسامبر 78 در منطقه تهران پارس تلاشی برای گذاردن یک بمب آتش زا صورت گرفت. بمب آتش زا از طریق یکی از پنجره ها به داخل پرتاب شد ولی عمل نکرده است. به هر حال پنجره به آپارتمان صاحبخانه ایرانی در طبقه پایین اقامتگاه فرد آمریکایی باز می شده است. هیچ جراحتی به بار نیامده است.

ج تظاهرات:

فعالیتهای ضدشاه طی این مدت در سطح پایین تری ادامه داشته است. وقوع تظاهرات متعددی در گوشه و کنار تهران طی ساعات روز و ساعات برقراری مقررات منع عبور و مرور گزارش شده است.

هیچ یک از این تظاهرات مستقیماً مشاهده نشده است. تیراندازیهای پراکنده توسط عوامل حکومت نظامی گزارش گردیده است. ولی هیچ گزارش قابل اعتمادی در مورد تیراندازی متقابل در طی این مدت دریافت نشده است. هر چند هوا صاف ولی سرد بود، به نظر می رسید فعالیتهای روی پشت بام در ساعات برقراری مقررات منع عبور و مرور کاهش یافته بود. صدای سوتهایی شنیده می شد و نورهای ضعیفی به چشم می خورد. مأمور گزارشگر در اطراف محل اقامت خود فقط شعارهای مذهبی شنیده و خبری از شعارهای ضد شاه نبوده است. از تقریباً ساعت 30/21 روز 6 دسامبر تا 30/01 روز 7 دسامبر 78 موارد پراکنده ای از قطع برق در تهران اتفاق افتاد. جوانانی دیده شده اند که در ساعات برقراری مقررات منع عبور و مرور در خیابانها فشفشه کار می گذاشته اند. تظاهرات پراکنده در صبح روز 7 دسامبر 78 ادامه داشت،

ص: 502

هر چند تیراندازی در مرکز شهر در حداقل بوده است.

نظریات تهیه کننده (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

طی ساعات اداری روز 6 دسامبر 78 میزان فعالیتها در تهران، با توجه به اوضاع جاری، «عادی» به نظر می رسید. در ساعات خرید صبح و بعد از ظهر، ترافیک در شهر سنگین بود. در منطقه اطراف سفارت و از سفارت به سوی شمال بسیاری از مغازه ها باز بودند و در محلهای ذیل صفهای غیرمعمول مشاهده شد:

(1) در ساعات صبح صفهایی در جلوی چندین بانک به چشم می خورد و نیروهای حکومت نظامی در چارچوب اقدامات پیشگیرانه در نزدیکی این بانکها مستقر شده بودند.

(2) جمعیت در هر جا که بتوان نفت خرید جمع می شوند، چه در شعبات توزیع کنار خیابانها و چه در اطراف وانتهایی که نفت را در حلب می فروشند.

(3) کامیونهای حامل کپسول گاز خوراک پزی نیز به کار خود در خیابانها مشغول هستند و مردم با کپسولهای خالی در داخل اتومبیلهایشان، به جای آنکه طبق معمول گاز را در محل سکونتشان تحویل بگیرند، به تعقیب آنها مشغول هستند.

امروز نیز میزان فعالیتها در شهر «عادی» است. طبق معمول تعداد مغازه های باز و انجام فعالیتهای تجاری کاهش یافته که این امر در روزهای پنجشنبه در اینجا عادی است. از حدود 00/13 روز 7 دسامبر 78 باران مداومی شروع به باریدن کرده که احتمالاً روحیه تظاهرکنندگان را تا حدی ضعیف خواهد کرد.


اقدامات ضدآمریکایی در 4 تا 6 دسامبر 1978

سند شماره 270

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 16690310787 دسامبر 1978 16 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: اقدامات ضدآمریکایی در 4 تا 6 دسامبر 1978

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) دو کوکتل مولوتوف به سمت یکی از اعضای هیأت نظامی ایالات متحده پرتاب شده است. در ... دسامبر از پنجره محل اقامت یکی از اعضای هیأت مستشاری ایالات متحده سنگهایی به آپارتمان اجاره ای وی پرتاب شده است. تهدید های تلفنی و سایر اقدامات ادامه دارد. سفارت اطلاع یافت که وابستگان نظامی تصمیم به ترک تهران در مدت زمانی کوتاهی دارند. نمایندگان نیروهای امنیتی میزبان معتقدند که ترک ایران برای آمریکایی ها ایمن تر است.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی): این گزارش حاوی اطلاعاتی بررسی نشده است. اخذ سیاستها یا

ص: 503

تغییر طرحها نباید منحصراً با تکیه به مطالب این گزارش صورت گیرد.

ب (بدون طبقه بندی): منبع که قبلاً هم اطلاعاتی ارائه داده است اظهار داشت که در ساعت 30:19 روز 4 دسامبر 78، وی مشغول بازگشت به منزلش که در یک منطقه مسکونی خارج اصفهان قرار دارد بود که متوجه شد خیابان را با آشغالهای شعله ور مسدود کرده اند. در نتیجه اتومبیل او هم چون بسیاری دیگر در راهبندان گیر کرد. چند جوان ایرانی در بین اتومبیلها می دویدند و با مشت روی اتومبیلها می کوبیدند. به اتومبیل منبع هم چون بقیه ماشینها حمله شد. وی توانست با استفاده از یک خیابان جنبی منطقه را ترک کند. خسارتی به اتومبیل نامبرده وارد نشد. (منبع چاک زانگاس، شرکت هواپیمایی گرومن، گروهبان وارن اسمیت، ن 7201).

ج (بدون طبقه بندی): منبع از اعضای نیروی هوایی آمریکاست و نخستین باری است که اطلاعات به AFOSI (دفتر اطلاعات ویژه نیروی هوایی آمریکا) ارائه می دهد. منبع در ساعت 30:17 روز 5 دسامبر 78 متوجه شد اخطاریه ای دارای مطالبی ضدآمریکایی به درب منزل وی چسپانده اند. منزل وی در خیابان 194 شرقی، شماره 59 تهران پارس قرار گرفته است. منبع اولین آمریکایی است که در این محله چنین اخطاری را دریافت می کند. منبع افزود تاریخ اخطار 25 نوامبر بوده، ولی حدس می زد که عدد 2 را به صورت دست نویس به 5 تایپ شده افزوده باشند. (منبع: سرگروهبان فرانکلین پرات، ن 333 نیروی هوایی آمریکا، گروهبان سولیوان، ن 72).

د (بدون طبقه بندی): منبع بیمارستان ارتش آمریکا در تهران به کار مشغول است، و او و همسرش نخستین باری است که اطلاعاتی در اختیار AFOSI قرار می دهند. آنها اظهار داشتند حدود ساعت 00:18 روز 5 دسامبر، خانم الیس در آشپزخانه منزلشان واقع در شماره 50 خیابان شیرین در شمال شرقی تهران ایستاده بود، که یک مرد ایرانی را دید که از نیمه بالایی درب آشپزخانه که شیشه ای است دارد به داخل منزل نگاه می کند. این درب روی یک کوچه باریک باز می شود که در طول روز عابرین از آن می گذرند. خانم الیس به عقب پرید و مرد هم همین کار را کرد. در آن زمان آجری از میان شیشه درب آشپزخانه به داخل پرتاب شد و مرد فرار کرد. منبع و زنش صاحبخانه را خبر کردند و او به پلیس تلفن زد. مقامات پلیس قول دادند که گشت های خود در حوالی شب در این منطقه را افزایش دهند. منبع افزود این سومین حادثه عجیبی است که اخیراً شاهد بوده اند. روز 28 نوامبر 78، جان واترز یکی از دوستانشان به منزلشان آمده بود که متوجه شد لاستیکهای اتومبیلش را پنچر کرده اند. حدود سی ام نوامبر، مشغول تماشای تلویزیون بوده اند که صدایی می شنوند. وقتی منبع سرکشی می کند متوجه می شود یک جوان ایرانی سعی دارد از نرده های پنجره منزل آنها بالا برود. وقتی منبع از منزل خارج شد جوان ایرانی فرار کرد. (منابع: سرگروهبان جری الیس و جنی الیس، گروهبان سولیوان ن 72).

ه )عادی): منبع افسر امنیتی شرکت پشتیبانی لجستیکی (LSC) می باشد و مطالب زیر را

ص: 504

اظهار داشته است:

1 حدود ساعت 30:17 روز 5 دسامبر 78، یکی از کارکنان LSC متوجه می شود که آجر بزرگی را از پنجره منزل شماره 7 واقع در کوچه داد، در شمال تهران که در اجاره شرکت و به عنوان مهمانسرا می باشد پرتاب کرده اند. خسارت شامل پنجره ای شکسته و پرده های پاره شده می شود. در آن زمان آپارتمان مذکور خالی بوده است، هر چند مدیر این منزل و همسرش در آپارتمان طبقه همکف زندگی می کنند. این ساختمان به فرمانده نیروی هوایی ایران ارتشبد ربیعی تعلق دارد و خود وی هم در آپارتمان طبقه دوم زندگی می کنند.

2 حدود ساعت 35:11 روز 6 دسامبر 78، چند نفر سنگهایی به آپارتمان فوقانی پرتاب کردند که در نتیجه چند پنجره دیگر هم شکست. هیچ کس مجروح نشده است. (منبع: گلن لمب، گروهبانها فیلیپ استارک و جیمی استات، ن 72).

و (بدون طبقه بندی): منبع معاون سیستمهای آموزشی ری تئون در تهران است و اظهار داشت که روز 5 دسامبر 78 یکی از اتومبیلهای متعلق به شرکت که در نزدیکی خانه تیمی ری تئون در پایگاه هوایی بوشهر پارک شده بود به آتش کشیده شد. مقامات نظامی ایرانی در حال تحقیق در این باره هستند و اطلاع دیگری در این رابطه در دست نیست. (منبع: چانسی دووی، گروهبان ریموند اسپنگلر، ن 72).

ز (بدون طبقه بندی): منبع یک NCO آمریکایی است و برای اولین بار اطلاعات ذیل را در اختیار AFOSI گذاشته است:

1 وی در آپارتمان طبقه همکف ساختمان شماره 22 واقع در خیابان 190 غربی تهران پارس زندگی می کند. حدود ساعت 30:20 روز 6 دسامبر 78، به منزل صاحبخانه ایرانی خود در طبقه دوم رفته بود که ناگهان یک کوکتل مولوتف از پنجره به داخل پرتاب شد. بطری که با توجه به خرده شیشه های آن حدوداً نیم لیتری بود به هنگام اصابت به چهارچوب چوبی پنجره گرفته و شکست ولی قطعات آن به داخل اطاق خواب صاحبخانه ریخت. گلوی بطری شیشه ای و فتیله آن بیرون ساختمان افتاد و مابقی شیشه ها به داخل پاشید. بطری شعله ور نشد، محتویات آن بنزین و شکر بود. هیچ کس مجروح نشد و خسارت وارده به یک پنجره شکسته محدود گردید.

2 منبع یک ماشین فورد مدل 77 سیاهرنگ داشت که خارج منزل پارک شده بود. پنجره های منزل وی دارای نرده است و او معتقد است که احتمالاً بدین علت بطری را به طبقه دوم پرت کرده اند که فکر می کردند در آنجا هم یک خانواده آمریکایی زندگی می کند. منبع قبلاً مورد تهدید یا آزار قرار نگرفته بود. وی قبل از حادثه به مورد مشکوکی برنخورده است، ولی پس از آن بیرون دویده و دیده که یک اتومبیل که فلاشر می زند به سرعت در پی یک اتومبیل دیگر از محل دور شده است. خانم صاحبخانه منبع، مسئله را به پلیس خبر داده است. (منبع: سرگروهبان رابرت اسمیت اطلاعات ارتش آمریکا، گروهبان سولیوان ن 72).

ص: 505

ح (بدون طبقه بندی): تحقیقات AFOSI درباره این حادثه مشخص نمود که در واقع دو بطری به ساختمان طبقه دوم پرتاب شده است. یکی از آنها به چهارچوب خورده و دیگری به چوب وسط پنجره، قطعات شکسته بطریها و از جمله دو فتیله پارچه ای که هر دو کمی سوخته بودند، خارج ساختمان پیدا شد. صاحبخانه کارمند دادگستری ایران است و همسرش در بانک ملی کار می کند. شیشه های شکسته در سراسر اطاق خواب ریخته و تکه هایی از آن روی پتوی یکی از فرزندان صاحبخانه که در اطاق خوابیده بوده، پاشیده است. طفل مذکور مجروح نشده است. عده ای از افسران ارشد ارتش ایران و سه خانواده نظامیان آمریکایی در این محله زندگی می کنند. پنجره مذکور تقریباً 5/1 متر از سطح خیابان ارتفاع داد. پلیس تهران عکس العمل نشان داد و سه مأمور را برای بقیه شب در محل گمارد. (منبع: پست مراقبت AFOSI ، گروهبان جیمز موراسکی و ران وینینگهام از ن 72).

ط (بدون طبقه بندی): منبع که قبلاً اطلاعاتی در اختیار AFOSI نگذارده، اظهار داشت که تقریباً ساعت 30:16 روز 5 دسامبر 78، یکی از همسایگان آمریکایی اش یک مرد ایرانی را همراه دو پسر جوان دیده که به سوی یک باجه تلفن رفتند و روی آن که در ناحیه گلوبندک در شمال شرق تهران قرار دارد با اسپری نوشته اند (به انگلیسی): «من تو و شاه را خواهم کشت.» (منبع: خانم لس فلاور، شرکت حق العمل کاری بل، گروهبان ریموند اسپنگلر ن 72).

ی (بدون طبقه بندی): منبع گزارش داد که تلفن های تهدیدآمیز زیر را دریافت داشته است:

1 ساعت 30:20 روز 5 دسامبر 78، محافظ ایرانی پارکینگ اتوبوسهای شرکت لاکهید در شمال غربی میدان دماوند در شرق تهران، تلفنی از یک مرد ایرانی ناشناس دریافت داشته که تهدید نموده «ترمینال پارکینگ و تمام اتوبوسهای شرکت لاکهید را منفجر خواهد کرد.» در حدود 26 تا 40 اتوبوس در این پارکینگ نگهداری می شوند. (منبع: دشیک)

2 روز 5 دسامبر 78، منبع یک تلفن تهدیدآمیز از یک مرد فارسی زبان دریافت داشت. مرد گفت «ما آزادی می خواهیم، اگر ظرف 15 روز ایران را ترک نکنید، می کشیمتان». (منبع: ماتیوز).

3 در ساعات 30:16 روز 5 دسامبر و 00:8 روز 6 دسامبر 78، «کلیسای قدیسین آخر روز» واقع در شرق تهران دو تلفن تهدیدآمیز به انگلیسی دریافت داشت که تهدید به سوزاندن کلیسا نموده و محل آن را نیز سئوال کردند. (منبع MIC) (منبع آقای جرج دیشیک، شرکت هواپیماسازی لاکهید، گروهبان استات، خانم ماتیوز، گروهبان جان اورشاک).

ک (محرمانه): منبع کنسول امور اداری در سفارت آمریکا در تهران است و مطالب زیر را اظهار داشته است:

1 (بدون طبقه بندی): دولت آمریکا قصد دارد به زودی برای وابستگان پرسنل DOD در تهران سفری مجانی به آتن، روم یا فرانکفورت برای مدتی نامعلوم ترتیب دهد. سفر دلبخواهی است و به منزله ترک ایران نخواهد بود. مدت اقامت در حال حاضر مشخص نیست و به

ص: 506

اشخاصی که از این فرصت استفاده کند زمان بازگشت اطلاع داده خواهد شد.

2 (بدون طبقه بندی): دلیل این اقدام آن است که بسیاری از خانواده های مقیم آمریکا تصمیم گرفته اند به خاطر قطع برق و کمبود گاز و بنزین و نفت ایران را ترک کنند.

3 (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) اطلاعات آمده در بندهای پیشین به منظور اطلاع و برنامه ریزی اساسی به مقامات دولتی گزارش شده است.

ک (محرمانه): منبع یکی از مقامات بلندپایه امنیتی سازمان امنیت کشور میزبان است و اظهار داشت به نظر وی، بهتر است آمریکاییها به خاطر احتمال اقدامات خشونت باری که ممکن است علیه آنها صورت پذیرد ایران را ترک کنند. (منبع: گروهبان فرانک هویی ن 72).

نظریات تهیه کننده: دو حادثه پرتاب کوکتل مولوتف در منازل ناحیه تهران پارس در طی سه روز گذشته اتفاق افتاده است. در هر دو مورد فتیله های آنها روشن شده بودند و هر دو حاوی شکر بوده اند، ولی فقط یکی از آنها به داخل ساختمان افتاده است. شکر که قابل اشتعال است به سایر مواد کنار خود چسبیده و آنها را هم به آتش می کشد. به نظر می رسد که فرد ابتدا فتیله را آتش زده و سپس بلافاصله آن را پرتاب می کند، و وقت کافی به فتیله نمی دهد که کاملاً آتش بگیرد. شعله در اثر پرتاب و یا ضربه خاموش می شود. ممکن است در هر دو مورد تهران پارس یک نفر مسئول باشد. ممکن است هدف از حمله روز 6 نوامبر 78 فردی ایرانی بوده باشد، ولی محتمل تر از آن این است که پرتاب کننده از محل اقامت آمریکایی مطمئن نبوده و یا به خاطر میله های پشت پنجره، طبقه اول را رها کرده و کوکتل را به طبقه دوم پرتاب کرده است. جالب توجه است که به خاطر اینکه می خواستند وسیله آتش زا را حتماً به داخل ساختمان پرتاب کنند، اتومبیلهای گران قیمت آمریکایی که خارج منزل پارک بوده اند را نادیده گرفته اند.

«اخطاریه» تهدیدآمیز از جمله برگه هایی است که این روزها به طور مکرر به منازل آمریکاییهای مقیم تهران ریخته می شود. تاریخ صدور اولین اعلامیه 5 نوامبر 78 بوده، ولی چون از ماه خروج از ایران گذشته بوده، ظاهراً تاریخ را تغییر داده اند تا مدت جدیدی را منعکس کند. پنچر کردن اتومبیل واترز هم قبلاً گزارش شده بود.

تأمل روی حوادث مذکور در ماه دسامبر نوعی نگرانی جهت زندگی روزمره در تهران به وجود آورده است. علاوه بر اعمال عادی مذهبی در روزهای عزاداری آتی، احتمال بروز خشونتها و اقدامات ضددولتی نیز وجود دارد. با اوج گرفتن ناآرامیهای شهری، ازدیاد حوادث علیه آمریکاییها از نوعی که در فوق گذشت و از 30 نوامبر 78 گزارش شده نیز قابل انتظار است.

تعداد آمریکاییهایی که در چند روز آینده ایران را ترک می کنند معلوم نیست، ولی نشانه هایی ابتدایی حاکی از پذیرش بالایی از (مقبولیت فراوان) یا پیشنهاد سفر مجانی، می باشند.


گزارش سیاسی امنیتی، 7 دسامبر 78

ص: 507

سند شماره 271

خیلی محرمانه7 دسامبر 1978 16 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12011به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 7 دسامبر 78

خلاصه: شعاردادنهای کمتر روی پشت بام، اجتماع خیابانی و تیراندازی پس از ساعات منع عبور و مرور همراه با خاموشیهای پراکنده برق. جزوات و تلفنهای تهدیدآمیز. دولت سنجابی و فروهر را آزاد می کند (تلکس جداگانه). شیراز و اهواز به طور عمومی آرام هستند. ازهاری نخست وزیر، دیروز در مجلس سنا سخنرانی کرد. امروز نسبتاً آرام بود، ولی اجتماع به خاطر تعطیلات طولانی آخر هفته کاهش یافته است.

1 شب گذشته فریاد (شعار)های پشت بامی بیشتر شد، ولی بعد از روزهای اول ماه محرم مقدار زیادی کاهش یافته است. کارمند سفارت مشاهده کرد که ایرانیان، شعارهای جوانان تظاهرکننده را قطع کرده و به آنها می گفتند خفه شو، که آنها هم به سرعت چنین کردند. تظاهرات و تیراندازی در تجریش و سلطنت آباد گزارش شده اما آن طور که نقل شده حداقل سکوت دیروز تا شب ادامه پیدا کرد. شب گذشته خاموشیهای برق و تلفنهای تهدیدآمیز به شهروندان آمریکایی وجود داشت. کنسولگری شیراز گزارش می دهد، شب گذشته فریاد بر پشت بامها، کاهش یافته و درگیری نبوده است. اهواز آرام ولی مملو از سرباز است. بهبهان آرام است، ولی موتورسوارانی در اطراف شهر در حرکت هستند.

2 کریم سنجابی و داریوش فروهر رهبران جبهه ملی دیروز از زندان آزاد شدند (در تلکس جداگانه گزارش می شود). دولت ایران همچنین اعلام کرد که 120 زندانی سیاسی و 352 زندانی دیگر را که به وسیله محاکم نظامی محکوم شده بودند، آزاد خواهد کرد.

3 ازهاری، نخست وزیر دیروز در مجلس سنا سخنرانی کرد و شهروندان را به مقاومت در برابر «جنگ سرد» دشمن بر علیه ایران ترغیب نمود. او گفت خرابکاران آن قدر موفق بوده اند که حتی ثروتمندانی که از رژیم منتفع گردیده اند، بر علیه آن شده اند. او به لیست افشاگرانه انتقالات پولی (ارزی) اشاره نمود و شکایت کرد که کارمندانی که لیست را خارج نموده اند، فوراً اعتصاب کرده اند و مانع از تحقیقات شده اند.

(نظریه: این مسئله هنوز وجود دارد و خیلی از ایرانیان علیرغم حرکتهای دولت در جهت بی ارزش شمردن لیست، آن را قبول دارند). ازهاری گفت که بعضی از ایرانیان در خارج آموزش دیده اند و در مقامهای حساس گذاشته شده اند (مثل گمرکات).

بنابراین آنها می توانند کشور را همانطوری که اکنون تلاش می کنند، فلج نمایند. خرابکاران برق را قطع می کنند، در نتیجه نه تنها موجب ناراحتی در خانه هایشان می گردند، بلکه موجب می شوند که کارخانه ها تعطیل شده زندگی مردم عادی به مخاطره افتد.

حکومت نظامی به وسیله پارلمان تصویب شد و اگر پارلمان رأی به تعلیق حکومت نظامی

ص: 508

بدهد، ازهاری اجابت خواهد نمود. به هر صورت او با تمام دشمنان مردم مخالفت خواهد کرد حتی اگر آنها اونیفورم نظامی به تن داشته باشند و یا لباس ملاها را. ازهاری تصریح کرد که ارقام دولت در مورد تلفات صحیح هستند.

4 مقامات حکومت نظامی تهران اعلامیه رسمی برای تشریح تاکتیکهای مخالف در طول تعطیلات منتشر نمود:

تظاهرکنندگان مرد، چادر به سر خواهند نمود و اسلحه حمل خواهند کرد؛ مردان جوان سرهایشان را می تراشند و یونیفورمهای نظامی خواهند پوشید که وانمود کنند سربازان به توده ها پیوسته اند؛ آنها به میان مردم نارنجک پرتاب خواهند کرد و آتش را شروع می کنند؛ آنها به سربازان با وسایل تیز حمله خواهند نمود؛ آنها از صدای ضبط شده بر روی نوارها ستفاده خواهند کرد، آنها پودر قرمز در جویها خواهند ریخت که وانمود کنند خون است؛ آنها برق و تلفن را قطع خواهند نمود؛ آنها کفن سفید به تن خواهند کرد و تابوت حمل می کنند. حکومت نظامی پنج شماره تلفن برای اینکه اگر مردم سئوالات و یا مشکلاتی داشته باشند بتوانند استفاده کنند، در اختیار قرار داد.

5 امروز روز سنتی برای تظاهرات دانشگاهی حتی در مواقع آرامتر است. اما دانشگاه تهران تا نیمروز اگر چه متشنج، ولی آرام نگهداشته شد، سربازان در اطراف محوطه دانشگاه تقویت شده اند. تظاهرات همراه با تیراندازی در تجریش انجام شده است. منبع دولت ایران آشوبهای شدیدی را در گرگان گزارش می کند. قطعیت راهپیمایی و برخوردهای بزرگ تغییر نیافته است و شهروندان آمریکایی آماده می شوند که تعطیلات طولانی آخر هفته (4 روز برای کارمندان سفارت) را در خانه بگذرانند.

اعلام اجازه فرستادن وابسته ها به اروپا، سر و صدا راه انداخته است، ولی اغلب آمریکاییها تا 12 دسامبر در خانه خواهند ماند و صبر خواهند کرد که ببینند چه چیزی پس از اینکه دود از بین می رود باقیمانده است. در این لحظه تهران مه آلود و بارانی است، هوایی که تظاهرکنندگان تکرو (غیروابسته به احزاب) را دلسرد می کند.

6 مجلس امروز تشکیل جلسه داد و چندین لایحه مهم دولت را اعلام وصول کرد. پیشنهاد اصلی به دادگاهها اجازه می دهد که کسانی را که مظنون به فساد هستند و از کشور گریخته اند غیاباً محاکمه کنند. اگر مجرم شناخته شوند، دولت زمینها و اموال آنها را برابر با مبلغی که از مردم دزدیده اند، مصادره خواهد کرد. لایحه دیگر حداقل سن ازدواج دختران را از 18 سال به 15 سال کاهش خواهد داد.

(نظریه: این به منظور راضی کردن مسلمانان سنتی که ترجیح می دهند دخترانشان حتی جوانتر از سن 15 سالگی ازدواج کنند، طرح ریزی شده). دولت همچنین پیشنهاد کرد که خدمت اجباری برای زنان را از بین ببرد و کنترلهای شدیدتر در مورد قیمت املاک وضع کند.

سولیوان


ارتش ایران هدف قرار می گیرد

ص: 509

سند شماره 272

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 16690308788 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران، ایران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

عنوان: ارتش ایران هدف قرار می گیرد

16 خلاصه: (خیلی محرمانه) جزوه ای در تهران پیدا شده که از ارتش می خواهد به اپوزیسیون بپیوندد. گزارش شده است از سوی دولت در تأسیسات نظامی اصفهان، گردهماییهای مذهبی ترتیب داده شده است. نامه ای که به واحد نظامی تبریز نسبت داده شده می گوید نیروی زمینی با تظاهرکنندگان نخواهد جنگید. اعتقاد بر آن است که این سند قلابی است ولی حداقل شواهدی در دست است که برخی مردم در تبریز معتقدند ارتش نخواهد جنگید. طی دو روز گذشته در 38 فروند از 41 فروند هواپیمای اف 5 در پایگاه هوایی تبریز خرابکاری شده است.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات خام می باشد. طرحها و یا خط مشی ها نباید صرفاً بر اساس این گزارش شکل بگیرند یا اصلاح شوند.

ب (بدون طبقه بندی) منبع جزوه ای به زبان فارسی به دست آورده که در حوالی خیابان کوروش کبیر و نگارستان 7 در شمال شرقی تهران میان اتومبیلهای در حال عبور پخش می شده است. ترجمه این جزوه بدین شرح است: (عطف به شنبه 2 دسامبر). با نزدیک شدن مقدس ترین لحظات ما تلاش می کنیم ارتش ایران را بیدار کنیم. نیروهای مسلح ایران همیشه از شاه، فقط شاه و نه کشور حمایت کرده اند. ای پرسنل قدیمی ارتش! طی جنگ جهانی دوم شما هم ترسیدید و نتوانستید دوام بیاورید. شما همه فرار کردید. دلیل فرار شما آن بود که با سلاحهای مرگباری مواجه شدید تاکنون همه ایرانیان با کلام وارد جنگ شده اند، ولی از حالا به بعد اگر شما نظامیان به ما نپیوندید، ما شروع به جنگ مسلحانه با شما خواهیم کرد. ما خصوصاً طی ماههای مذهبی چنین خواهیم کرد.

در حال حاضر شما نظامیان با مسلمانان می جنگید و نمی دانید که دشمنان واقعی ایران آنانی هستند که می خواهند حکومت ایران را دوباره به شاه بازگردانند. بدون امضاء، بدون تاریخ صدور.

ج (خیلی محرمانه) منبع یک مقام امنیتی ایرانی است که در گذشته نیز گزارشات قابل اعتمادی داده است. منبع حضور یک روحانی را در FASC-3 [به تلگرام اصلاحیه در سند شماره 1139 مراجعه کنید] را تأیید کرد، ولی در مورد جزییات مفاد سخنرانی وی چیزی نگفت. او تأکید کرد که پیام سخنرانی «حمایت از دولت» بوده است.

ص: 510

د (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع کنسول ایالات متحده در اصفهان است و کاملاً مورد اعتماد است. منبع گفت که طی چند روز اخیر حداقل در دو مورد شنیده است که روحانیون با اجازه دولت، در ساختمانهای دولتی مراسم مذهبی اجرا کرده اند. در هر دو مورد نام آیت الله خویی در طی مراسم برده شده است. منبع گفت که خویی یک روحانی شیعه است که تقریباً هم زمان با آیت الله خمینی از ایران تبعید شد. خویی به عنوان فقیهی که عمیقاً مذهبی بوده و از نظر سیاسی فعال نیست شناخته شده و از هنگام تبعید در عراق زندگی می کند و طبق گزارشات واصله، طی چند سال گذشته دولت چندین بار از خویی دعوت کرده است از تبعید بازگردد.

د (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع که یک افسر نظامی ایالات متحده است اطلاع داد که از طریق مرکز اطلاعات نمایندگی تهران، ایران اطلاعاتی بدین شرح به دست آورده است: در اواخر بعد از ظهر 2 دسامبر 78 منبع از یک مقاطعه کار ایالات متحده که در تبریز کار می کند و پیوندهای نزدیکی با نظامیان ایرانی در تبریز دارد کسب اطلاع نمود که یکی ازسه لشکر پیاده ارتش ایران در تبریز (معلوم نیست کدام لشکر) اعلام داشته اند که اسلحه های خود را زمین گذاشته و دیگر با تظاهرکنندگان و شورشیان ایرانی نخواهند جنگید. منبع این اطلاعات را، در صورتی که واقعیت داشته باشد، بسیار حساس می داند. منبع ثانوی یادشده هیچ اطلاعی در مورد هویت و یا مأموریت لشکر پیاده مورد اشاره ندارد.(1)

و (بدون طبقه بندی) منبع مرکز اطلاعات هیأت نمایندگی در سفارت ایالات متحده در تهران است و اطلاعات زیر را از یک کارمند شرکت خدمات هوایی جهانی نورث روپ دریافت داشته است: روز 6 دسامبر 78 هنگام پایان کار در تبریز کارگران شروع به رقص و آوازخوانی و روبوسی نمودند. مقاطعه کار پرسید که چه اتفاقی افتاده است و در پاسخ به وی گفته شد که نیروی زمینی در تبریز سلاحهای خود را به زمین گذاشته و به انقلاب پیوسته اند.

ز (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع که یک افسر نظامی ارشد ایالات متحده در تهران است، اطلاع داد که نسخه ای از یک نامه به زبان فارسی دریافت داشتم. در اصل توسط یکی از پرسنل (NFI) مأمور در سفارت آلمان در تهران دریافت شده بود. این نامه که در دید اول واقعی به نظر می رسید به فرمانده لشکر دوم آذربایجان نسبت داده می شد که خطاب به تمامی پرسنل تحت فرماندهی اش نوشته است. نکته عمده این نامه این بود که در صورت بروز درگیری میان پرسنل تحت فرماندهی وی و معترضین یا تظاهرکنندگان ایرانی، پرسنل لشکر دوم اسلحه های خود را به زمین خواهند گذاشت و خون هموطنان خود را نخواهند ریخت. امضای نامه به فرمانده لشکر دوم آذربایجان نسبت داده می شد. منبع گفت که در بررسی آرایش جنگی نیروی زمینی ایران هیچ واحدی به نام لشکر دوم آذربایجان یا لشکر

1- دوبار آمده است. م. (D) در اصل سند حرف
ص: 511

دوم وجود ندارد. به طور خلاصه آنکه این نامه علیرغم صحت ظاهری آن فریبی بیش نبوده است. منبع گفت هیچ اطلاعی که مؤید گزاش امتناع نظامیان ایرانی در برخورد با معترضین باشد، در دست ندارد.

ح (خیلی محرمانه) منبع افسر اجرایی در بخش نیروی هوایی هیأت مستشاری نظامی بوده و اطلاعات ذیل را ارائه نمود: سرگرد لی فیربورن رئیس تیم TAFT نیروی هوایی در پایگاه هوایی تبریز روز 6 دسامبر 78 گزارش نمود که در 38 فروند از 41 فروند هواپیمای اف-5 مستقر در آن پایگاه خرابکاری شده است و سیمهای یک یا هر دو سکان اصلی هواپیماها قطع شده است. رئیس تیم TAFT چیزی در مورد زمان خرابکاری نمی داند. نیروی هوایی شاهنشاهی ایران در مورد این واقعه سکوت اختیار کرده و اطلاعات مزبور از طریق همتایان نظامی و آشنایان ایرانی به دست آمده است. خرابکاری ظاهراً طی روزهای 4 و 5 دسامبر 78 صورت گرفته است.

نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه) عناصر ضددولتی اهمیت حمایت نظامی، خصوصاً حمایت نیروی زمینی، را در ثبات رژیم فعلی دریافته اند و به همین دلیل تلاش نموده اند چنین رابطه ای را در دید سربازان عادی منفی بنمایانند. تظاهرکنندگان در اول سپتامبر 78 تلاش کردند با دادن گل به سربازان و ادعای اینکه سربازان و تظاهرکنندگان برادر هستند و برادران یکدیگر را نمی کشند، پیوندهایی با سربازان برقرار کنند. جزواتی مانند آنچه که در بالا بدان اشاره شد، توسط اپوزیسیون چاپ شده و از ارتش می خواهد از حمایت از شاه دست بردارد. آیت الله خمینی،دشمن اصلی شاه نیز در پاریس اغلب با این لحن صحبت می کند. اطلاعات زیادی که تأیید کننده موفقیت عناصر ضددولت در میان ارتش ایران باشد، در دست نیست. در یکی از تأسیسات نیروی دریایی ایران در بندرعباس یک تئاتر به آتش کشیده شد و در پایگاه دیگر در اصفهان یک هلیکوپتر بر اثر یک انفجار نابود شد. روز 5 دسامبر 78 اتومبیلی که به یک شرکت آمریکایی تعلق داشت در پایگاه هوایی بوشهر به آتش کشیده شد. در یک سازمان نظامی با وسعت ارتش ایران، می توان انتظار داشت که برخی افراد با سیاستها و برنامه های کل مؤسسه توافق نداشته باشند. مردم شمال غرب ایران از نژاد ترک بوده و به طور سنتی مخالف دولت مرکزی فارس می باشند. در اوایل دهه 1920 به هنگام روی کار آمدن رضاشاه و نیز در 1945 هنگام تشکیل جمهوری کوتاه مدت دمکرات توطئه های جدی در این منطقه شکل گرفت. ترکیب دقیق فرهنگی و نژادی نظامیان مأمور در منطقه تبریز معلوم نیست. بنابراین طبیعی است که سلسله مراتب ارتش تلاش نماید از طریق تماس با روحانیون شیعه که فعالین ثابت قدم ضدشاه نبوده اند، و نیز باز کردن راه هایی برای تماس با آنان که رهبری مذهبی حدود 97 درصد جمعیت ایران را در دست دارند، خصوصاً در شرایط ناآرامی های جاری، با تبلیغات مذهبی مقابله کند. علیرغم سفر اخیر ملکه به عراق، گزارشات مطبوعاتی هیچ اشاره ای به تماس با خویی نداشته اند. ولی معمولاً انجام چنین دیدارهایی توسط مقامات ایرانی که در حال

ص: 512

سفر هستند اجباری است. گزارشی دریافت شده مبنی بر اینکه آیت الله خویی پیامی برای جامعه شیعیان ایران فرستاده و از ایشان خواسته است مراسم محرم را با آرامی برگزار کنند. مدتی است در گوشه و کنار کشور، شایعات زیرسئوال بودن میزان وفاداری واحدهای مختلف ارتش به دولت زیاد شده است، ولی تاکنون هیچ اطلاعاتی که مؤید این داستانسرایی ها بوده باشد در دست نیست. چندین نامه ساختگی دیگر که دعوی ناآرامی در ارتش دارد کشف شده است. (IIR 1669 0198 78) گزارش نامه تبریز و سند قلابی آذربایجان نیز بدون شک از همین قبیل هستند چرا که تبریز در استان آذربایجان واقع شده است.


ناآرامی شهری در تهران و بقیه نواحی (5 و 6 دسامبر 1978)

سند شماره 273

استفاده اداری محدود

شماره گزارش: 6690309788 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهرانبه: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی

موضوع: ناآرامی شهری در تهران و بقیه نواحی (5 و 6 دسامبر 1978)

16 خلاصه: تظاهرات تقریباً در مقیاس کم تری پس از 3 شب و اعمال مقررات حکومت نظامی ادامه دارد. گزارشات رسیده حاکی از خرید و فروش میزان بسیاری از پارچه های چلواری ویژه کفن است. گزارش می شود که نوارهای ضبط شده درباره روز مرگ درباره روز مرگ در 11 دسامبر 78 و این که خمینی برای هدایت مردم بازخواهد گشت، توزیع می شود.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی مطالب بررسی نشده است. طرحها و سیاستها نباید منحصراً بر اساس این گزارش اخذ شده یا تغییر داده شوند.

ب منبع مرکز خبری سفارت آمریکا در تهران است (MIC) که اطلاعات زیر را در رابطه با ناآرامی در شهرهای ایران در 5 و 6 دسامبر 78، ارائه داده است:

5 دسامبر 78:

1 تهران در محلات کامران[کامرانیه] ، پهلوی، گیشا، نیاوران، کوروش کبیر، سلطنت آباد و اختیاریه (نواحی شمالی و شمال شرقی شهر) پس از ساعات منع رفت و آمد شعارها و فریادهای مردمی و صدای تیراندازی سلاحهای سبک به گوش می رسید.

2 تهران صدای تیراندازی در ناحیه شمالی تهران یعنی فرمانیه در طول روز به گوش می رسید.

3 اصفهان از ساعت 3:00 تا 21:00 تیراندازیهای پراکنده در ناحیه شمال شرقی شهر به گوش می رسید. صدای فریاد و شعار هم شنیده می شد، ولی مشخص نبود که از نوار پخش می شود و یا تظاهرات زنده است. در شهرهای شهرضا و آباده، که هر دو در جنوب اصفهان قرار دارند، تظاهرات پس از ساعات منع عبورو مرور هم رخ داد

ص: 513

(منع عبور و مرور در اصفهان از ساعت 20:00 شروع می شود).

6 دسامبر 78:

1 تظاهرات پس از ساعات منع عبور و مرور همراه با تیراندازیهایی در محلات گیشا، کامران[نیه]، تجریش، میرداماد، فرمانیه، دولت و سلطنت آباد در شمال و شمال شرق تهران گزارش شده است.

2 در طول روز تظاهراتی در بازار و میدان فردوسی در جنوب تهران برگزار گردید.

3 در اصفهان پس از چهار روز اولین تظاهرات در طول روز برپا گردید ولی در اثر تیراندازی متفرق شده و خاتمه یافت.

4 بوشهر در جریان درگیری بین مأمورین انتظامی و تظاهرکنندگان یک پلیس و یک روحانی کشته شدند.

ج- منبع یکی از فرماندهان نیروی هوایی آمریکا و شخصی قابل اعتماد است. وی مطالب زیر را اظهار داشت: یک کنتراتچی ایرانی قابل اعتماد که برای واحد منبع کار می کند و منبع با توجه به تجربیات گذشته خود فکر می کند با سازمان امنیت کشور میزبان در تماس باشد و قبلاً هم اطلاعات قابل اعتمادی را ارائه داده به وی گفته که در طول دو هفته گذشته چندین میلیون متر چلوار سفید از سوی تجار بازار خریداری و بازفروش شده است. منبع فرعی افزود این پارچه را جهت کفن کردن اجساد به کار می برند و اگر شخص زنده ای آن را به تن کند نشان از آمادگی آن شخص جهت مردن است. (منبع: سرهنگ دوم پال دویر، گروهبان تروی سولیوان).

د منبع که اولین بار گزارش می دهد، یک افسر بازنشسته نیروی هوایی آمریکاست که به عنوان معاون مدیرعامل شرکت TRW در تهران کار می کند. منبع گزارش می دهد یک سرگرد نیروی هوایی شاهنشاهی ایران (IIAF) ، که معاون مدیر طرح و عملیات این نیرو است و قبلاً افسر اطلاعاتی نیروی هوایی ایران بوده به وی گفته هزاران نوار کاست از فرانسه به ایران آورده می شوند.

این نوارها که خود منبع فرعی هم آنها را شنیده است، حاکی از آنند که آیت الله خمینی روز 11 دسامبر 78 به ایران بازمی گردد و آن روز روز مرگ خواهد بود. مؤمنین در آن روز خانه به خانه راه افتاده و کافرین را می کشند. ظاهراً این نوارها را در بین مساجد و افراد ایرانی توزیع کرده اند. منبع می گوید که منبع فرعی به شایعات بی اساس گذشته وقعی نمی گذاشت، ولی این بار واقعاً نگران بوده است. منبع در این باره از یک افسر ارشد نیروی هوایی ایران سئوال کرد و این افسر مسئله را شایعه ای بی اساس ندانسته است. (منبع: جوزف لیورتاش، گروهبان جان اورشاک).

نظریات تهیه کننده: سطح تظاهرات روزانه که در 2 دسامبر 78 به اوج رسیده بود به نحو چشمگیری تنزل یافته است.

ص: 514

به نظر می رسد تظاهرات شبانه بیشتر فریادها و شعارهایی است که از روی پشت بامها پخش می شوند، اجتماعات کوچکی هم که تشکیل می شود در اثر پرتاب منور و تیراندازیهای سربازان متفرق می شوند. فعالیتهای شبانه مذکور که غالباً با قطع برق هم همراه است نوعی حالت روانی آزاردهنده در بین جامعه ایرانیها و خارجیهای شهر به وجود می آورد. شب 6 دسامبر 78 برخلاف شبهای قبل برق نرفت؛ ولی، گزارشی درباره نوار صداهای تظاهرات و تیراندازی واصل نشد. در طول هفته پیش گزارشات تأیید نشده متعددی به دستمان رسیده که خرید کفن به طور وسیع را خبر می دهند. ولی این اولین بار است که یکی از منابع مورد اعتماد نیز این مطلب را به اطلاع رسانده است. احتمالاً تظاهرکنندگان این کفن ها را به علامت شهادت طلبی در روزهای عزای بسیار عمیق 10 و 11 دسامبر 78 خواهند پوشید.

البته رسم سنتی عزاداریهای مذکور این نیست. توزیع گزارش شده نوارهای کاستی که حاکی از احتمال وقوع اقداماتی علیه خارجیان در روز 11 دسامبر 78 می باشند، را نمی توان تحت عنوان شایعه، بی اهمیت شمرد. به علاوه، با توجه به نادانی و پذیرش شایعات در بین ناراضیان مذهبی از هر دسته و گروه، حتی اگر ثابت شود که این مطالب دروغ بوده، ممکن است گروهی پیام مذکور را به مورد اجرا گذارند. دولت ایران اعلام کرده که روزهای 9 تا 11 دسامبر 78 تعطیل رسمی خواهند بود. در حالت عادی فقط روز عاشورا که امسال مصادف با 11 دسامبر شده، تعطیل رسمی است.


گروههای آشوبگر محلی

سند شماره 274

استفاده محدود اداری

شماره گزارش: 6690310788 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: گروههای آشوبگر محلی

16 خلاصه: ساختمان شماره 2 شرکت هوافضایی گرومن، در اصفهان محل امور اداری و منطقه 7201 AFOSI توسط تظاهرکنندگان به آتش کشیده شد. این حادثه مجروحی در پی نداشت.

22 جزییات: (بدون طبقه بندی)

این گزارش حاوی اطلاعات بررسی نشده است، طرحها و سیاستها را نباید فقط با تکیه بر این گزارش تهیه کرد یا تغییر داد.

حدود ساعت 12:45 روز 8 دسامبر 78 گروهی از تظاهرکنندگان به ساختمان شرکت هوا فضایی گرومن (GAC) و ناحیه 7201 AFOSI نزدیک شدند. با توجه به خُلق و خوی زشت جمعیت مذکور یکی از مأمورین OSI و یکی از کارکنان شرکت GAC جهت مسدود کردن

ص: 515

درب ورودی حرکت کردند. پنج دقیقه قبل از رسیدن جمعیت، مشاهده شد که مأمورین شهربانی ایران مشغول وارسی ساختمان هستند. با این حال زمانی که جمعیت به اطراف ساختمان رسید این پلیس ها و دو پاسبانی که معمولاً حفاظت از ساختمان را به عهده دارند در محل نبودند.

جمعیت که بین 100 تا 200 نفر تخمین زده شدند با استفاده از آجرهای یک ساختمان در دست ساخت که در نزدیکی GAC قرار داشت، ساختمان GAC را سنگباران کردند.

در این زمان 8 آمریکایی در ساختمان بودند، شش کارمند GAC و دو مأمور OSI که در خدمت ن 7201 هستند. یکی از مأمورین به همراه مسئول امنیتی GAC از پله ها به طبقه دوم رفتند تا صحنه را بررسی کنند. مأمور دیگر همراه پنج کارمند GAC به طبقه اول رفته و وارد اطاق ارتباطات شرکت شدند، اطاقی که فاقد پنجره است، و با ادامه سنگباران در همانجا ماندند. با توجه به میزان آجرهایی که از میان پنجره های شکسته به داخل پرواز می کردند مشخص می شد که بین 100 تا 200 نفر در پرتاب سنگ شرکت فعال دارند. حمله با سنگ و آجر حدود 10 تا 15 دقیقه طول کشید. در پایان این مدت تمام پنجره های ساختمان نابود شده بودند. آنگاه تظاهرکنندگان مهاجم وارد ساختمان شده و تابلوها و دیوارها را خراب کرده و آتشی برپا کردند. پس از برپایی آتش تظاهرکنندگان درب اطاق ارتباطات را شکستند تا به جای هیزم مورد استفاده قرار دهند. در این حال شش آمریکایی که در طبقه پایین بودند با استفاده از یک خروجی در پشت ساختمان، آن را ترک کردند. آنها با گذر از چند حیات خلوت، از دیوار بلندی بالا رفته و نردبان را هم پشت خود بالا کشیدند، سپس به منزل یک ایرانی پناهنده شدند و صاحبخانه یک ساعت آنها را پناه داد، تا اینکه ایرانیها درب منزل او را کوبیدند و پرسیدند آیا آمریکاییها آنجا هستند یا نه. در این حال، دو آمریکایی دیگر که روی پشت بام مانده بودند، مشاهده کردند که مهاجمین با سنگ و چوب مشغول شکستن موانع در جلوی درب ورودی ساختمان هستند. آنها همچنین متوجه آتش برافروخته ای شدند و دیدند که زبانه های آتش تا به سقف هم می رسند. در این هنگام، دو نفر (مأمور OSI و نماینده امنیتی GAC) دست به فرار از طریق پشت بامها زدند. آنها سایر آمریکاییها را در خانه فرد ایرانی دیده و برای امنیت خود به آن سوی رفتند.عقیده بر این است که بعضی از جمعیت این دو نفر را به هنگام ورود به منزل مذکور دیده اند، زیرا حدود بیست نفر فریادکشان به آنجا آمدند. در حین تلاش برای فرار مچ پای کارمند زن GAC پیچ خورد و پای مأمور OSI نیز مجروح شد (از میزان دقیق جراحت اطلاعی در دست نیست). آمریکاییهای مذکور پس از مخفی شدن در زیر زمین آن منزل به مدت یک ساعت، با استفاده از نردبانی به یک حیاط خلوت مجاور نقل مکان کردند، و سپس با استفاده از اتومبیلهای متعلق به دو مأمور OSI که در پارکینگ ساختمان شماره 2 GAC از آسیب دور مانده بودند از محل خارج شدند، عده ای سرباز ایرانی را یافتند و آنها، هشت آمریکایی مذکور را تا کنسولگری آمریکا در اصفهان اسکورت کردند. ساختمان شماره 2

ص: 516

GAC در اثر آتش کاملاً ویران نشده است، ولی بخش جنوبی آن نیمه سوخته شده و دود فراوانی که در اثر آتش به وجود آمده مابقی ساختمان را دچار خسارت نموده است.

نظریات تهیه کننده: ساختمان GAC شماره 2، قبلاً هم دو بار دیگر مورد حمله تظاهرکنندگان سنگ انداز قرار گرفته است. (هر دوی این موارد قبلاً گزارش شده اند). در روز 3 دسامبر 78 هم این محل شاهد تظاهرات آرامی بود. اگر چه 8 نفر در ساختمان بودند، ولی تظاهرکنندگان که شاهد بوده اند دو نفر سعی کرده تا جلوی آنها را بگیرند، احتمالاً فکر کرده اند فقط همان دو نفر در ساختمان هستند. نیروهای ناراضی همیشه مخالفت خود را با سفارش هواپیماهای F-14 گرومن بیان داشته و آن را یک اسراف مالی شمرده اند. جای تردید بسیار است که تظاهرکنندگان از وجود ساختمان AFOSI در محل شرکت GAC اطلاع داشته اند. در جریان ناآرامیهای ایران این اولین مورد حمله و تخریب ساختمانی است که انحصاراً در اختیار آمریکاییها قرار دارد. آیا سایر شرکتهای آمریکایی هم مورد حملات مشابهی قرار خواهند گرفت یا نه، باید صبر کرد و دید.


استراتژی فرانسه در قبال خمینی

سند شماره 275

خیلی محرمانه8 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، پاریس 40238

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. آنی. 1873

مرجع: مکالمه تلفنی بارتولومو/ هارتمن مورخ 7 دسامبر 1978

از وزارت به شورای امنیت ملی آقای بارتولومو رسانده شود

موضوع: استراتژی فرانسه در قبال خمینی

1 خلاصه: به تازگی گزارش جامعی در مورد سیاست فرانسه در قبال خمینی، از کاخ الیزه دریافت نموده ایم. فرانسویها می خواهند حداکثر تلاش خود را در کمک به دولت ایران و ممانعت از ایراد بیانات تشنج برانگیز توسط خمینی به خرج دهند. آنها اخیراً اعمال فشارهای خویش را بر خمینی افزایش داده اند، اما گمان نمی کنند که این کارشان وی را خاموش سازد. آنها مسئله اخراج وی را از نظر دور نداشته اند، ولی در حال حاضر معتقدند که این عمل تأثیر مصیبت باری بر اوضاع داخلی ایران خواهد داشت، چون در آن صورت جناح مخالف شاه ادعا خواهد کرد که دولت ایران به فرانسه فشار آورده تا خمینی را از آن کشور اخراج نماید. نگرانی دیگر فرانسویها این است که اگر خمینی از آن کشور اخراج شود ممکن است وارد کشوری شود که به او در انجام تحریکات خویش آزادی عمل بیشتری بدهد. به طور خلاصه باید گفت که از نظر فرانسویها معمای موجود عبارت از ضرورت اعمال فشار بیشتر بر خمینی به منظور ساکت ماندن است، بدون اینکه موجبات تحریک ناآرامیهای بیشتر در ایران پدید آید. منبع ما در کاخ الیزه شخصاً و به طور غیررسمی اظهار داشت در صورتی که دولت آمریکا هر

ص: 517

پیشنهادی در زمینه اینکه فرانسه چگونه عمل نماید داشته باشد کاخ الیزه از شنیدن آن استقبال می کند. پایان خلاصه.

2 با توجه به تشنج های فزاینده در ایران، مشاور سیاسی از عضو امور بین الملل کاخ الیزه خواست تا در رابطه با طرز برخورد فرانسه با خمینی مطالبی را در اختیار وی قرار دهد. مشاور سیاسی خاطرنشان ساخت که ما گزارشات نگران کننده ای دریافت داشته ایم مبنی بر اینکه خمینی طی تماسهای تلفنی با پیروان خویش در ایران از آنها خواسته است که به گردآوری سلاح بپردازند زیرا در چند روز آینده به آنها نیاز خواهند داشت و تأکید نمود که نگرانی واشنگتن در رابطه با اوضاع داخلی این کشور افزایش یافته است. مشاور سیاسی اظهار داشت که صحبتهای وی غیررسمی بوده و دستوری در این زمینه دریافت نداشته است، مقام الیزه نیز به همین ترتیب پاسخ داد. سخنان و مطالب وی را در عین غیررسمی بودن، می توان معتبر تلقی نمود.

3 مقام الیزه گفت سیاست فرانسه در قبال خمینی دارای سه مرحله بوده است. مرحله اول زمانی آغاز شد که دولت فرانسه از طریق تلکس خبری اطلاع حاصل نمود که خمینی وارد فرانسه شده است. منبع ما با به یاد آوردن مورد ابو داود، ابتدا قصد داشت راهی برای اخراج فوری خمینی از فرانسه بیابد. وی در آن زمان با ژیسکارد که سرگرم بازدید رسمی از برزیل بود در همین رابطه تماس گرفت و ژیسکارد نیز عکس العمل مشابهی را از خود نشان داد. اما بنا به گفته منبع ما که به تلخی این مطلب را اظهار می داشت، متأسفانه دولت ایران پاسپورت و مدارک منظمی در اختیار خمینی قرار داده بود، و به همین دلیل دولت فرانسه نمی توانست تحت پوشش یک بهانه قضایی از شرّ وی خلاصی یابد. دستور بعدی ژیسکارد که آن هم از برزیل صادر شده بود، این بود که اگر خمینی بخواهد در فرانسه بماند باید ساکت شود. بنابراین مرحله اول که تنها چند روز بیشتر دوام نیافت، اعمال فشار بر خمینی به منظور ساکت نگاه داشتن وی بود.

4 بنا به گفته این منبع، اولین عکس العمل جناح مخالف دولت ایران پوشاندن سفارت فرانسه در تهران با دسته های گل بود چون فرانسه به آنها رسید و جناح مخالف نیز در همین رابطه یک عکس العمل شدیداً ضدفرانسوی از خود نشان داد. در نتیجه وزیر دربار شاه به سفیر فرانسه گفت که این عکس العمل مشکلاتی برای دولت ایران پدید آورده است، وزیر از فرانسویها خواستار نشان دادن «انعطاف پذیری» بیشتر در برخورد با خمینی شد. فرانسویها نیز موافقت نموده مرحله دوم سیاست خویش را که تا هفته گذشته ادامه یافت آغاز کردند که شاخص اصلی آن تلاشهای فرانسه در جهت مجاز شمردن سخن گفتن خمینی و در عین حال متقاعد ساختن وی به اجتناب از دعوت به خشونت بود.

5 در پایان هفته گذشته دولت ایران برای اولین بار از دولت فرانسه خواست تا فعالیتهای خمینی را محدود سازد. منبع ما در مورد نحوه طرح این درخواست چندان مطلع نبود، وی تنها

ص: 518

به گفتن این مطلب اکتفا کرد که این درخواست به طور غیرمستقیم ولی به نحوی مطرح گردید که در مورد ماهیت اعتباری آن جای هیچ شک و تردیدی را باقی نمی گذاشت. پس از درخواست دولت ایران، دولت فرانسه مرحله سوم و کنونی سیاست خویش در قبال خمینی را آغاز کرد که شاخص اصلی آن افزایش اعمال فشار بر خمینی می باشد. آنها مدیرکل امور کنسولی (ژان چاپه) را نزد خمینی فرستادند تا موضع رسمی دولت را به اطلاع وی برساند. اعزام چاپه دو علت داشت: یکی اینکه دولت ایران خواستار انجام اقدامی در این زمینه شده بود و دیگر اینکه میزان درخواستهای خمینی از پیروانش افزایش چشمگیری یافته بود. بنا به گفته منبع ما این اعلام مواضع حاوی همان مطالبی بود که توسط دولت فرانسه به طور علنی بیان شده بود. اهمیت آن در بیان آن نهفته بود. پس از تماس چایه، دولت ایران تماس مستقیمی با فرانسویها نداشته است اما ظاهراً به تشویق دولت مطالب تشکرآمیزی در همین رابطه در مطبوعات ایران درج شده، که بنا به گفته منبع ما بدون ظرافت و مهارت بوده است. منبع ما در کاخ الیزه افزود که جناح مخالف در ایران اکنون می گوید که فرانسه سیاست سخت تری را در قبال خمینی اتخاذ نموده است، وی این گفته را انکار نمود، چون در محتوای مواضع چایه مطلب جدیدی گنجانده نشده بود.

6 علاوه بر موضع گیری چایه، فرانسویها انجام هرگونه مصاحبه توسط خمینی را ممنوع اعلام کرده و برای کاهش میزان ارتباط وی با پیروانش در چهارچوب نظام دموکراتیک خویش روشهای مختلفی به کار گرفته اند. همچنین یکی از اعضاء کابینه اردن نیز در حال حاضر در پاریس به سر می برد و خواستار اتخاذ روش معتدل تری در قبال خمینی شده است.

شاه حسین نیز سفر رسمی خویش به فرانسه را در تاریخ 11 دسامبر آغاز خواهد کرد (بنا به اظهارات مطبوعات فرانسه ولی منبع ما در الیزه این موضوع را تأیید ننمود)، و احتمالاً از خمینی خواستار پیشه ساختن همین رویه خواهد شد. مقام الیزه با صراحت اظهار داشت که به نظر آنها نمی توان انتظار داشت که این امر بتواند به طرز مؤثری از جار و جنجال خمینی بکاهد. فرانسویها مسئله اخراج وی از این کشور را از نظر دور نداشته اند و در صورتی که وی مستقیماً خواستار توسل جستن به خشونت شود، وی را اخراج خواهند کرد. لیکن بنا به گفته این منبع فرانسویها می ترسند که مبادا این راه چاره یعنی اخراج بیش از خود مشکل، به وخامت اوضاع بیانجامد. در رابطه با اخراج، دو موضوع سبب ترس و نگرانی فرانسویها شده است. موضوع اول این است که شاید مخالفین موجود در ایران چنین ادعا کنند که دولت ایران به فرانسویها فشار وارد آورده، تا از شر خمینی خلاصی یابد، که این موضوع می تواند به تضعیف موضع شاه منتهی شود. موضوع دوم این است که خمینی بتواند به سهولت در کشور دیگری مستقر شود که شاید یکی از کشورهای عربی تندرو باشد و به این ترتیب بیش از فرانسه برای ایراد بیانات خویش آزادی عمل به دست آورد. رابط ما در کاخ الیزه تأکید نمود که مهم ترین موضوع از نظر فرانسه حفظ آرامش داخلی در ایران است و دولت فرانسه

ص: 519

نمی خواهد اقدامی در جهت در تنگنا قرار گرفتن دولت ایران انجام دهد. با این وصف این منبع از نحوه برخورد دولت ایران با این مسئله انتقاد می کرد. وی گفت دولت ایران با ارائه تمام مدارک حقوقی مورد نیاز خمینی از جمله پاسپورتی برای ورود و اقامت وی در فرانسه اشتباه بزرگی را مرتکب شده است.

7 بدین ترتیب فرانسه قربانی ماهیت دموکراتیک نظام حکومتی خویش گردیده است. از طرف دیگر، بنا به گفته منبع ما، دولت ایران تمام امکانات لازم برای ممانعت از رسیدن نظریات خمینی به پیروانش در ایران را مانند سانسور مطبوعاتی و طرق دیگر در اختیار دارد. او به عنوان یک نمونه بارز الجزایر را مطرح کرد که از زمان بیمار شدن بومدین، تمام نسخ نشریه لوموند را جمع آوری کرده است. وی با اظهارات ما مبنی بر اینکه دولت ایران از عکس العمل جناح مخالف در صورت مبادرت به این اقدام ترس دارد، موافقت نمود و گفت اظهارات وی در مورد ایران تنها جنبه اظهارنظر داشته و نمی تواند به عنوان پیشنهاد تلقی گردد.

8 در خاتمه منبع ما تأکید کرد که فرانسه (در رابطه با خواست دولت ایران و تجزیه و تحلیل خویش از اوضاع جاری) حداکثر تلاش خود را انجام می دهد تا علاوه بر کمک به دولت ایران مانع از آن شود که خمینی برای تحقق مقاصد خویش از فرانسه استفاده کند. وی در خاتمه اظهارات خویش صریحاً گفت که دولت فرانسه در این مرحله از سیاست خویش نمی داند از کجا باید کار خویش را آغاز کند. و شخصاً افزود که کاخ الیزه آماده پذیرش و استماع پیشنهادات دولت آمریکا در همین زمینه می باشد.

هارتمن


راهنمای امور عمومی برای عزیمت وابستگان وزارت دفاع

سند شماره 276

خیلی محرمانه8 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، آتن 10737به: سرفرماندهی نیروهای آمریکا، آلمان

موضوع: راهنمای امور عمومی برای عزیمت وابستگان وزارت دفاع

1 ما کاملاً متوجه حساسیت اشاره شده در تلگرام مرجع پیرامون راهنمای امور عمومی هستیم، ولی این سفارت مجبور است به پرسشهای مطبوعات یونانی، کشور ثالث و مطبوعات آمریکایی در رابطه با این موضوع، پاسخ دهد. ما نمی توانیم سئوالات در مورد حضور شهروندان آمریکایی در یونان و یا عبور تعدادی از آمریکاییان از خاک یونان برای خروج از ایران را نادیده بگیریم و یا از کنار آن بگذریم. ما معتقدیم تلاش جهت انجام چنین امری، خصوصاً در رابطه با گزارشات مخابره شده، نتایج معکوس به بار خواهد آورد.

2 بنابراین، ما تصمیم داریم به سئوالات مشروعی که پیرامون این اتباع ایالات متحده مطرح می گردد پاسخ دهیم که قرار است در یونان در امنیت به سر ببرند. البته ما به رهنمودهای وزارت دفاع و وزارت خارجه تکیه خواهیم داشت و از هرگونه اظهارنظر پیرامون اوضاع ایران

ص: 520

خودداری خواهیم کرد. تأکید ما تنها بر آن افرادی خواهد بود که به یونان می آیند.

3 جهت اطلاع دریافت کننده، ذیلاً سئوالات و پاسخهایی که جهت استفاده در پاسخ به سئوالات احتمالی تهیه کرده ایم، می آید.

شروع سئوالات و پاسخها:

س آیا اتباع آمریکایی از ایران به آتن می آیند؟

ج همانطور که وزارت دفاع روز پنجشنبه اعلام کرد، رئیس جمهور تصمیم گرفته است که خانواده های پرسنل نظامی ایالات متحده و سفارت می توانند ایران را به خرج دولت ایالات متحده ترک کنند و آتن یکی از مقصدها خواهد بود.

س آیا دولت یونان با این طرح موافقت کرده است؟

ج بله. ما این احتمال را با دولت یونان که حداکثر همکاری را در توافق با صدور اجازه ورود ایشان به یونان نشان داده، به بحث گذارده ایم.

س آیا سفارت آمریکا به این افراد توصیه کرده ایران را ترک کنند؟

ج خیر. تصمیم آنان که تخلیه وابستگان خود از ایران را برگزیده اند، کاملاً شخصی و داوطلبانه بوده است.

س این افراد چه مدتی در یونان می مانند؟

ج ما به طور دقیق نمی دانیم، ولی انتظار داریم که توقف ایشان در اینجا موقتی بوده و بعداً به ایران بازگردند.

س چند نفر به آتن خواهند آمد و وضعیت آنان چگونه خواهد بود؟

ج ما هنوز نمی دانیم تعداد آنان چند نفر خواهد بود، ولی به محض دسترسی به این اطلاعات، اعلام خواهیم کرد. به تمام آنان که به یونان می آیند، ویزای توریستی داده خواهد شد.

س آیا ما خواهیم توانست با آنان ملاقات و گفتگو کنیم؟

ج آنان آزاد خواهند بود با هر کس که بخواهند، از جمله خبرنگاران، دیدار و گفتگو کنند.

س چگونه می توانیم با آنان تماس بگیریم؟

ج از طریق این دفتر.

س اولین گروه کی وارد خواهند شد؟

ج ما هنوز اطلاعات دقیقی در مورد پرواز آنان نداریم ولی به محض کسب اطلاع به شما خواهیم گفت.

س آنان چگونه وارد خواهند شد؟

ج اطلاعات ما حاکی از آن است که اکثر آنان از طریق شرکتهای هواپیمایی تجارتی سفر خواهند کرد ولی ممکن است برخی از آنان با هواپیماهای نظامی ایالات متحده به آتن بیایند.

پایان سئوال و جواب


وضعیت در تهران

ص: 521

سند شماره 277

خیلی محرمانه8 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 684657478

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

عنوان: وضعیت در تهران

16 خلاصه (بدون طبقه بندی): این گزارش حاوی اطلاعاتی پیرامون اوضاع تهران از ساعت 1200 به وقت محلی روز 7 دسامبر 78 الی ساعت 1200 روز 8 دسامبر 78 می باشد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف طی این مدت اوضاع در تهران و حومه آن بالنسبه آرام بوده است که بخشی از این امر ناشی از کاهش معمول فعالیتهای تجاری در تعطیلات آخر هفته بوده و بخشی دیگر به خاطر باران شدیدی است که در طی این مدت ادامه نداشته است.

ب فعالیتهای ضدآمریکایی و ضددیگر خارجیان: طی این مدت فعالیتهای ضدآمریکایی و ضددیگر خارجیان در یک سطح متوسط رو به کاهش ادامه داشته است. سه مورد تهدید و سه مورد اقدام عملی ثبت شده است. تهدیدات عبارت بودند از تماسهای تلفنی به شرح ذیل: (1) در ساعت 1400 روز 7 دسامبر 78 یک تلفن کننده ناشناس به یک سپهبد آمریکایی گفت: «دارم می آیم بکشمت.»(2) در ساعت 1030 روز 8 دسامبر 78 یک ناشناس در گفتگوی تلفنی به همسر فرمانده عملیات دفتر وابسته دفاعی گفت: «من تمامی خانواده تو را خواهم کشت.»(3) همچنین تهدید شد که ترمینال اتوبوسرانی لاکهید در تهران بمب گذاری شده است. سه مورد اقدام عبارت بودند از دو مورد تلاش برای پرتاب بمب های آتش زا و یک مورد مواجهه با جمعیت.(1) یک بطری مشروب که با روغن بنزین پر شده بود در ساعت 2150 روز 7 دسامبر 78، از طریق پنجره بسته اقامتگاه وابسته هوایی ایالات متحده به داخل پرتاب شد. بطری یادشده فتیله نداشت و مشتعل نشد. جز شکسته شدن شیشه هیچ خسارت و جراحتی وارد نگردید.(2) در ساعت 18:45 روز 7 دسامبر 78 به سوی اقامتگاه وابسته هوایی انگلیس نیز بمب آتش زا پرتاب شد. در این مورد نیز شیشه مشروب استفاده شده بود ولی مشتعل نشد و خسارات جزئی به بار آورد ولی به کسی جراحتی وارد نگردید.(3) ساعت 1300 روز 7 دسامبر 78 یک غیرنظامی آمریکایی به نام ویث ورث از سوی جمعی از همسایگانش (حدود 15 تا 20 نفر) تهدید شد چرا که او تلاش می کرد از منزلش اسباب کشی کند. جمعیت می گفتند که آقای ویث ورث اثاثیه منزل را دزدیده و غیره.

همسر آمریکایی آقای ویث ورث نیز طی چند ماه گذشته هدف چنین توهین ها و تهدیداتی قرار گرفته بود. نهایتاً پرداخت 13500 ریال (190 دلار) قضیه را حل کرد.

ج فعالیتهای ضدرژیم و ضدشاه: طی این مدت فعالیتهای ضدشاه ادامه داشته ولی از شدت

ص: 522

آن کاسته شده است. باران و تعطیلات آخر هفته موجب دوره بسیار آرامی گردیده است. در خلال ساعات شب از ساعت 2150 برق در بخشهایی از شهر قطع شد و صدای تیراندازیهای پراکنده ای در چندین منطقه شهر شنیده می شد، البته گزارشی در مورد تیراندازی متقابل دریافت نشده است. شب گذشته به خاطر بارش باران شدید، فعالیتهای پشت بامی زیادی وجود داشته است. موارد تأیید نشده ای از تظاهرات وجود داشته که طبق گزارشات به دنبال تیراندازی، پراکنده شده اند.

د اقدامات امنیتی دولت

(1) طی این مدت دولت اعلامیه شماره 23 حکومت نظامی را منتشر کرد که تأکید می کند گردهمایی غیرمجاز افراد به هیچ وجه تحمل نخواهد شد. این اعلامیه همچنین مشروحاً به طرحهایی که برای یک راهپیمایی بزرگ در روز یکشنبه 10 دسامبر 78 برنامه ریزی شده است می پردازد.

این اعلامیه به مردم توصیه می کند که در تظاهرات مزبور شرکت نکرده و فریب تاکتیکهای اپوزیسیون را که شامل موارد زیر می گردد، نخورند: مردان چادر به سری که اسلحه حمل می کنند، افرادی که یونیفورم سربازان را به تن داشته و به میان جمعیت می آیند، پرتاب نارنجک به میان مردم، آتش سوزی در طی مسیر، حمله به سربازان، استفاده از ضبط صوت جهت تقویت صدا، ریختن رنگ قرمز در جویها که با خون اشتباه گرفته شود، قرار دادن کودکان و زنان در جلوی جمعیت، مردان کفن پوش که تابوت خالی حمل می کنند و نهایتاً قطع برق و تلفن.

(2) گزارش رسیده که نقل و انتقال سلاح در مناطق شمالی شهر طی ساعات برقراری مقررات منع عبور و مرور ادامه داشته است.

مأمور گزارشگر هیچ زره پوشی را در اطراف سفارت ندیده است. به نظر می رسد اکثریت این نوع خودروها در مناطق شمال شرقی شهر نگاه داشته شده اند.

(3) یک افسر سفارت گزارش می کند که از ساعت 0030 روز 8 دسامبر 78 نیروهای حکومت نظامی تقریباً یک اتومبیل از هر پنج اتومبیلی که در مناطق اطراف سفارت عبور و مرور می کنند را متوقف ساخته و بازرسی می نمایند. معلوم نیست این اقدام تا چه حد در سطح شهر گسترده است.

ه تخلیه وابستگان [مأمورین] ایالات متحده: سفارت ایالات متحده از ساعت 0800 روز 8 دسامبر بررسی اسامی وابستگان پرسنل نظامی و پرسنل سفارت را جهت اعزام ایشان به نقاط امن در اروپا و ایالات متحده شروع کرده است.

تمامی وابستگان پرسنل دفتر وابسته دفاعی ایالات متحده به جز خانواده وابسته نظامی، همسران پرسنل AARMA و همسر متخصص اطلاعات نیروی زمینی در روز 8 و 9 دسامبر 78 تهران را ترک خواهند کرد. آنها با بازگشت ثبات باز خواهند گشت. پیام محتوی جزییات امر

ص: 523

ارسال خواهد شد.

نظریات تهیه کننده: با نزدیک شدن برهه حساس عاشورا به نظر می رسد حالت شهر عصبی و هیجان زده بوده و در عین حال امیدوار است که می توان از خونریزی و ویرانیهای عمده جلوگیری کرد.

موضع دولت در برابر راهپیمایی بزرگی که برای روز 10 دسامبر 78 ترتیب داده شده معلوم نیست ولی صحبتها و امیدواریهایی در مورد نوعی «مصالحه» وجود دارد. شاید وضعیت جوی تأثیر عمده ای بر میزان فعالیتهای چند روز اخیر داشته باشد، ولی در عین حال این کاهش فعالیتها می تواند آرامش قبل از طوفان بوده باشد.


دستگیری مخالفان

سند شماره 278

خیلی محرمانه8 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 6846057578

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

موضوع: دستگیری مخالفان

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعاتی پیرامون دستگیری 3 ناراضی ایرانی و توقیف نوشتجات ضدرژیم ارائه می دهد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

ساعت 15:05 به وقت محلی روز 8 دسامبر 78، مأمور گزاشگر شاهد دستگیری سه تن از مخالفین توسط واحدهای حکومت نظامی در سر چهارراه تخت جمشید و روزولت بود. سه نفر مرد یادشده به دنبال اجرای تکنیک بازرسی دفعی اتومبیلها که از امروز توسط واحدهای حکومت نظامی به اجراء گذاشته شده است، دستگیر شدند. بازداشت شدگان سه مرد ایرانی بودند که تقریباً 55، 40 و 35 سال داشتند. مسن ترین ایشان ریش سفید مرتب و کوتاهی داشت و دو نفر دیگر ریش چهار پنج روزه ای داشتند. هیچکدام از ایشان از هنگام توقف تا هنگامی که با دستبند برده شدند مقاومتی نکرده و چیزی نگفتند. افراد در مقابل دیوار سفارت به صف شده و بازرسی گردیدند. به آنان گفته شد تمام جیبهای خود را خالی کنند و کفشها و جورابهای خود را درآورند. اتومبیل آنان کاملاً بازرسی و به نقطه دیگری بکسل شده است. مأمور گزاش اقلام زیر را دید که از اتومبیل برداشته شد:

1 یک کتاب قطور فارسی (حدود 400 صفحه) که توسط خمینی نوشته شده است.

2 چندین بسته (هر بسته حدود 50 تا 75 عدد) تراکتهای ضدشاه و ضدرژیم.

3 یک بسته حدوداً 50 تایی عکسهایی که ادعا می شد نشانگر کشتار تظاهرکنندگان است.

4 چندین پوستر بزرگ رنگی.

ص: 524

5 یک پرچم قرمز که با رنگ سفید چیزهایی روی آن نوشته شده بود.

6 لیستی از افسران نیروهای مسلح شاهنشاهی (مقصود نامعلوم).

7 نقشه مسیر یک راهپیمایی نقشه نشان می داد که راهپیمایی با اجتماع در اطراف بنای یادبود شهیاد شروع شده و سپس به سمت شرق و به داخل مرکز شهر ادامه پیدا می کند. تاریخ راهپیمایی معلوم نیست. تنها با یک تن از بازداشت شدگان از نظر فیزیکی بدرفتاری شد. چندین بار یک افسر پلیس به صورت و پس گردن وی سیلی زد. سربازان وظیفه که در یک کامیون در جلوی سفارت مستقر بودند آشکارا این شکل رفتار را رد کرده و از مأمور گزارشگر پرسیدند که آیا در ایالات متحده نیز چنین رفتاری دیده می شود.

نظریات تهیه کننده: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

پلیس مراحل بازداشت و تجسس را بسیار خوب انجام داد. نیروهای پلیس با مرکز بالاتر تماس گرفتند و یک سرگرد پلیس برای تسریع امور خود را ظرف 5 تا 10 دقیقه به صحنه رساند. موادی که در صحنه حادثه پیدا شد فوراً ضبط گردید. تهیه کننده گزارش موفق نشد یک کپی از آن تهیه کند.


گزارش وضعیت ایران، شماره 35، 8 دسامبر 78

سند شماره 279

سری8 دسامبر 1978 17 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 310402به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 35، 8 دسامبر 78

1 جدی ترین حادثه امروز حمله به یک ساختمان دفتر شرکت گرومن در اصفهان بود. حدود دویست تظاهرکننده در ابتدا با سنگ به ساختمان حمله کرده، سپس آن را به آتش کشیدند. شش کارمند گرومن و دو پرسنل دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی از ساختمان که به وسیله آتش ویران شد خارج شده و بدون آنکه آسیبی به آنها برسد از دست جمعیت فرار کردند.

2 شواهدی در دست است که مخالفان مذهبی و دولت از یک درگیری خونین طی روزهای 10 و 11 دسامبر پرهیز می کنند. ظاهراً دولت نظامی منع قبلی در مورد مراسم مذهبی روزهای یکشنبه و دوشنبه را برداشته و از عزاداران خواسته است «افرادی که مشکل ایجاد می کنند» را از خود دور سازند. شروع مقررات منع عبور و مرور در آن روزها از 9 به 11 بعد ازظهر موکول می گردد، ولی این احتمال وجود دارد که حتی در یک تظاهرات مسالمت آمیز پرچمها و شعارهای ضدشاه و به طرفداری از خمینی وجود داشته باشد که این امر می تواند به درگیری منجر شود.

3 یک آیت الله در تهران به سفارت گفت که جامعه مذهبی شاه را به عنوان پادشاه طبق قانون اساسی و نه فرمانده کل نیروهای مسلح می پذیرد، به شرط آنکه ایالات متحده این تمایل

ص: 525

را داشته باشد که به عنوان تضمین کننده چنین توافقی عمل نماید.

4 تهران دیشب نیز در یک حالت آرامش نسبی به سر برد. ولی چند حادثه نیز وجود داشت، از جمله پرتاب یک بمب آتش زا (که عمل نکرد) به منزل دستیار وابسته هوایی و پرتاب یک بمب آتش زای دیگر به منزل یک انگلیسی مقیم که خسارتی وارد نکرد.

5 در اصفهان بمبی در کنار آپارتمان یک آمریکایی منفجر شد که آسیبی به کسی وارد نساخت. مغازه های بیشتری باز بودند، ولی اکثر مغازه ها همچنان بسته بودند. برق دوباره قطع شده است.

6 در شیراز طی شبهای گذشته سر و صدای بیشتری از جانب جمعیت و تیراندازی سربازان شنیده شد. مدت قطع برق برخلاف معمول طولانی بوده است.

7 از تبریز گزارشاتی در مورد وقوع تیراندازیهای بالنسبه سنگین در صبح امروز رسیده است.

8- تولید 288 میلیون بشکه ای امروز نفت این امید را به وجود آورده است که وخامت اوضاع در صنایع نفت حداقل به طور موقت از بین رفته است. روحیه در مناطق نفت خیز نسبتاً خوب به نظر می رسد که این امر شاید تا حدی ناشی از حضور نظامیان در اطراف تأسیسات کلیدی بوده باشد. اکنون تمامی بانکهای ایران، از جمله بانک مرکزی بسته هستند و تا 12 دسامبر باز نخواهند کرد. نیوسام


آشوبهای داخلی در اصفهان و نواحی دیگر استان

سند شماره 280

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 78 0307 669 19 دسامبر 1978 12 و 18 آذر 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران ایران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

عنوان: آشوبهای داخلی در اصفهان و نواحی دیگر استان

16 خلاصه: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) طی روزهای دوم تا پنجم دسامبر تظاهرات و اعتصاباتی در اصفهان و دیگر مراکز استانها به وقوع پیوست. نیروهای مسلح کشور شاهنشاهی ایران آماده اند تا جانشین کارکنان نیروگاههای برق در اصفهان شوند و پرسنل نیروی هوایی به محض اعتصاب خلبانان هواپیمایی ایران آماده دخالت می باشند. دو مورد از تظاهرات در مقابل ساختمان مسکونی شرکت هواپیمایی گرومن و بخش 7201 اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی به وقوع پیوست. به طوریکه گزارش شده کارکنان اعتصابی نفت در آبادان و اهواز کوشش می کنند تا تولید نفت را متوقف نمایند. منع عبور و مرور شبانه بدون اطلاع، برای کارکنان آمریکایی در بوشهر برقرار شد. منع عبور و مرور شبانه در شیراز تغییر کرد و نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی در این شهر گزارش می دهند که دارای سوخت جت

ص: 526

نیستند.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات خام است. هیچ گونه برنامه یا سیاستی نمی بایست به تنهایی بر اساس این گزارش بیرون داده شود و یا اصلاح شود.

ب (بدون طبقه بندی) موارد ناآرامی های داخلی که در ذیل می آید در طی روزهای دوم تا پنجم دسامبر 78 از اصفهان گزارش شده اند:

1 کارکنان پزشک قانونی اصفهان اعلام نمودند که در طی تظاهرات شب دوم دسامبر 78 نه نفر کشته شده اند. پزشکی در پزشک قانونی تعداد کشته های سوم دسامبر را دو نفر ذکر نمود.

(منبع: جاوید هاتفی رابط دولت ایران در «شرکت گرومن» ارزیابی C-3)

2 بیست و چهار تکنسین ایرانی از سوم دسامبر 78 در پایگاه هوایی خاتمی (در نزدیک اصفهان) اسکان داده می شوند تا در صورت اعتصاب دائمی کارکنان، آب و برق از آنها استفاده شود. این 24 تکنسین، در چنین حوادثی، به نیروگاههای برق خواهند رفت و برق مورد نیاز اصفهان را بدون وقفه تأمین خواهند نمود. به علاوه اگر خلبانان هواپیمایی ملی ایران دست به اعتصاب زنند پرسنل نیروی هوایی کشور شاهنشاهی ایران که تخصص لازم جهت هدایت هواپیماهای داخلی هواپیمایی ملی ایران را دارا می باشند، آماده اند تا دست به کار شده و پروازهای تجاری را به عهده بگیرند.

(منبع: سرتیپ پرویز گوهری، نیروی هوایی کشور شاهنشاهی ایران، فرمانده پایگاه هوایی خاتمی، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: C – 2.

3 بعد از ساعت منع عبور و مرور شبانه طی شبهای سوم و چهارم دسامبر دو مورد تظاهرات در مقابل ساختمان شماره 2 شرکت گرومن (محل اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی بخش 7201) صورت گرفت. تظاهرات اول تقریباً در ساعت ده شب و حدوداً با شرکت دویست نفر به وقوع پیوست و با تیراندازی هوایی سربازان تظاهرکنندگان پراکنده و تظاهرات خاتمه یافت تظاهرات دوم در ساعت سه نیمه شب رخ داد. گفته می شود که اغلب تظاهرکنندگانی که در تظاهرات اول شرکت کرده بودند بعداً برگشتند تا در تظاهرات دوم هم شرکت کنند. شرکت کنندگان در تظاهرات دوم بدون درگیری پراکنده شدند. هیچ گزارشی دال بر خسارت مالی و جانی ناشی از تظاهرات گزارش نشده است

(منبع: سیامک جرجانی، مأمور امنیتی نیروی هوایی کشور شاهنشاهی ایران، ارزیابی 1 B).

4 تظاهرت در مقابل ساختمان شماره دو شرکت گرومن تأیید شد. از وجود تظاهرات در دیگر بخشهای شهر نیز گزارشاتی رسیده است. تیراندازیهای پراکنده ای گزارش شده ولی در مورد تلفات اطلاعاتی دریافت نشده است. (منبع: دیوید مک گافی، کنسول آمریکا، اصفهان، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B-2).

ص: 527

5 بین ساعات 9:30 و 11:30 شب چهارم دسامبر 78، تظاهراتی در سرتاسر اصفهان به چشم می خورد و صدای شلیک گلوله از همه جا شنیده می شد. اغلب این تظاهرات در بخش شمال غربی شهر بود. در نواحی جنوب غربی شهر مردم بی شماری در روی پشت بامها سنگ و آجر و یا کیسه های پلاستیکی نفت در اختیار داشتند. یک اقدام احتمالاً گول زننده علیه نیروهای امنیتی مشاهده شد. گروههایی از تظاهرکنندگان از کوچه ها بیرون می دویدند و سربازان در حال گشت را سرزنش کرده و دوباره به داخل کوچه ها برمی گشتند. پشت بام همین کوچه ها محل ایرانیهایی بود که سلاحهای فوق الذکر را در اختیار داشتند. سربازان این تظاهرکنندگان را در داخل کوچه ها تعقیب نمی کردند. تظاهرکنندگان (در خلال شعارهای دیگر) شعار «شاه باید بمیرد» و «فقط خمینی رهبر ماست» سر می دادند. گاهگاهی شوخی می کردند و می خندیدند گویی که تظاهرات نوعی شوخی و تفریح است.

(منبع: ال ودرفورد، گروه پرات و ویتنی، ارزیابی: C-3).

6 گزارشات مربوط به تظاهرات روز چهارم دسامبر 78 سرتاسری اصفهان تأیید شد. تظاهرکنندگان شعار می دادند و زباله های موجود درخیابانها را آتش می زدند. صدای تیراندازی به مدت بیش از یک ساعت و نیم شنیده می شد ولی زخمی و تلفاتی مشاهده نگردید.

(منبع: دیوید مک گافی، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B-2).

7 یک راننده ایرانی اظهار داشت که بیشتر اهالی اصفهان سلاحهای دستی در اختیار دارند و این سلاحهای دستی به سهولت در بازار قدیمی اصفهان و همین طور نواحی نزدیک نائین و نجف آباد یافت می شود.

(منبع: ال ودرفورد ارزیابی اداره تحقیقاتی ویژه نیروی هوایی: C-3).

8 توصیه های زیر از سوی فرمانده حکومت نظامی اصفهان در رابطه با شهروندان آمریکایی انتشار یافت:

1 در زمان عزاداری، تمام آمریکاییان موظفند در خیابانهای اصلی رانندگی نکنند یا قدم نزنند و از ورود به کوچه های باریک اجتناب ورزند.

2 از بکار بردن وسایل نقلیه غربی خودداری نمایند.

3 لباسهای مشابه آنچه که ایرانیان بر تن می کنند بپوشند.

(منبع: سرهنگ دوم ایوجین جانسکو، مشاور هیأت مستشاری نظامی، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B – 2) (تاریخ خبر: 5 2 دسامبر 78 تاریخ و محل کسب خبر: 52 دسامبر 78، منابع: قبلاً در متن ذکر شده است، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، در متن ذکر شده است، مأمور ویژه امنیتی رابرت هافمن، (1) و (3) و (5) و (7)، وارن ال.اسمیت، (2)، (6)، (8) جیمی استات (4)، اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی ناحیه 72).

ج موارد زیر از ناآرامیهای داخلی از استانهای مختلف ایران دریافت شده است:

1 طبق گزارشی استاندار استان آبادان گفته است که کارگران شیفت دو بعد از ظهر در

ص: 528

حوزه های نفتی آبادان در روز پنجم دسامبر سر کار حضور نیافتند و تحقیق ما نشان می دهد که تا فردای عاشورا (12 دسامبر 78) سر کار حاضر نخواهند شد.

(منبع: خبری والاس، شرکت بین المللی آمریکایی بل، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: C – 3).

2 دوم دسامبر در اهواز تظاهرات به وقوع پیوست و گزارشات تأیید نشده ای نشان می دهد که کارگران صنعت نفت در اعتصاب به سر می برند. این اعتصاب به قصد فلج کردن تولید نفت صورت پذیرفته است.

(منبع: ویکتور تامست، کنسول آمریکا، شیراز، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی:B – 3).

3 در روزهای اول تا چهارم دسامبر 78 در بوشهر تیراندازی روی داد و در ظرف همین مدت تانکها در خیابانها مشاهده می شدند. در حال حاضر پایگاه نیروی دریایی بوشهر تحت تدابیر شدید امنیتی قرار دارد و منع عبور و مرور شبانه از ساعت ده شب تا شش صبح در پایگاه به مورد اجرا گذاشته می شود. این منبع عبور و مرور شبانه در سطح شهر اجرا نمی شود. اطلاعاتی دریافت شده است که در طی روزهای دهم تا دوازدهم دسامبر 78 منع عبور و مرور 48 ساعته ای در شهر بوشهر اعمال خواهد شد. طبق گزارش شرکت سیکورسکی به کارکنانش در بوشهر اجازه داده است که در صورت تمایل به خانه هایشان بروند. تقریباً 37 نفر در بوشهر در استخدام شرکت سیکورسکی می باشند.

(منبع: رالف سی. کمپر، کاپیتان (نیروی دریایی آمریکا) بخش نیروی دریایی، هیأت مستشاری نظامی، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B-2).

د منبع که درجه دار نیروی هوایی آمریکا در بوشهر، ایران می باشد اطلاع داد که در جریان تظاهرات ضددولتی پنجم دسامبر 78، در بوشهر یک ملا (واعظ مذهبی) و یک پلیس کشته شدند.

(تاریخ خبر: 5 دسامبر 78، تاریخ و محل کسب خبر: 6 دسامبر 78، تهران، ارزیابی: F-3 ، منبع سرگروهبان ارل اینکس در تیم همکاری فنی نیروی هوایی مرکز آموزشهای نیروی هوایی ایران، مأمور ویژه وارن اسمیت، بخش 7201).

د 4 در حدود ساعت یازده و پانزده دقیقه صبح سوم دسامبر 78 تظاهرکنندگان (تعداد نامعلومی) از مسجدی در مرکز شهر کرمانشاه خارج شدند و شروع به شعار دادن کردند. نیروهای دولتی توانستند تظاهرکنندگان را متفرق سازند.

(منبع: تونی مالونی، شرکت بین المللی هلیکوپترسازی بل، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: C-3).

5 کنسول ایالات متحده از شیراز گزارش داده که نزدیک ساعت نه و پنج شب سوم دسامبر 78 تظاهراتی با شرکت 150 نفر در خیابان زند شیراز برگزار شد. تظاهرکنندگان شعار می دادند و سنگ پرتاب می کردند. قبل از ساعت ده شب یعنی شروع ساعات منع عبور و مرور

ص: 529

شبانه، نیروی زمینی ارتش جمعیت را متفرق گردانیدند. منبع هیچ اطلاعی از تعداد تلفات ندارد.

(منبع: جو مک گیل: کارمند شرکت صنایع هوایی گرومن در شیراز، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: C-1).

6 تظاهراتی که در بالا بدان اشاره شد مورد تأیید واقع شد. محل دقیق آن در خیابانی که ساختمان استانداری در آن واقع است، می باشد. مجروحی گزارش نشده و در تمام طول تظاهرات پرسنل نظامی آمریکا مجاز به خروج از پایگاه هوایی نبودند. (سرهنگ دوم جی. سانتاباربارا مشاور تیم همکاری فنی نیروی هوایی، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B-2).

7 تظاهرات سوم دسامبر نیز با تمام جزییاتش تأیید شد. به علاوه شایعات قوی وجود دارد که تظاهرات دیگری در شرف وقوع است از جمله روز چهارم دسامبر در شیراز تجمعی در مسجد خواهد بود.

(منبع: ویکتور تامست، کنسول آمریکا در شیراز، ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: B – 2).

(تاریخ خبر: 5 2 دسامبر 78، تاریخ و محل کسب خبر: 5 2 دسامبر 78، تهران، اصفهان، منابع: قبلاً ذکر شده است. ارزیابی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی: قبلاً ذکر شده است مأمور ویژه امنیتی: از. استیکنی (1) و (3) پی.استارک (3) و (5)، دبلیو. ال. اسمیت (2) و (5) و (6) و (7) و (8)، جی. استات (4).

ه منبع افسری است که به عنوان مدیر برنامه تیم حوزه همکاری فنی نیروی هوایی آمریکا در ایران به کار گمارده شده و مطالب زیر را از اعضای نیروی هوایی آمریکا در شیراز کسب نموده است. تقریباً در ساعت ده شب چهارم دسامبر 78 تظاهرات کوچکی در نزدیکی مسجدی در ابتدای ضلع جنوبی بازار شیراز برگزار گردید. جمعیت به محض رسیدن سربازان سریعاً متفرق شدند. شروع ساعت منع عبور و مرور شبانه در شیراز از ساعت ده شب تا پنج صبح به نه شب تا پنج صبح تغییر یافته است.

(تاریخ خبر: 4 دسامبر 78، تاریخ و محل کسب خبر 5 دسامبر 78، تهران، ارزیابی C – 2 ، منبع: سروان جیمز اورنهام، مأمور ویژه سولیوان، بخش 72).

و (خیلی محرمانه) منبع مقام ارشد نمایندگی شرکت تجاری آمریکاییهاست که با نیروی هوایی کشور شاهنشاهی ایران در شیراز کار می کند و روز پنجم نوامبر 78 اطلاع داد که کلیه عملیات پروازی نظامی در پایگاه هوایی تدین شیراز به علت فقدان سوخت هواپیما از روز 6 دسامبر 78 متوقف خواهد شد.

(تاریخ خبر 5 دسامبر 78، تاریخ و محل کسب خبر: 5 دسامبر 78، تهران، ارزیابی: C -2 ، منبع OC-1 ، مأمور ویژه جیمی استات، بخش 72).

ص: 530

نظریات تهیه کنندگان: (بدون طبقه بندی) اگرچه دو مورد تظاهرات اصفهان در مقابل ساختمان شرکت صنایع هوایی گرومن صورت گرفته، با این همه هیچ اطلاعاتی دال بر ماهیت ضدآمریکایی بودن تظاهرات دریافت نشده است. اطلاعات درباره مقاصد نظامی در جهت تأمین پیوسته نیروی برق و حمل و نقل هوایی، قبلاً گزارش شده است. حادثه دیگری که موجود بودن سلاحهای دستی در ناحیه اصفهان را روشن می سازد، نیز قبلاً ذکر شده است.

به نظر می رسد که تاکتیکهای مخرب در شهرها به جز تهران و اصفهان بیشتر بر روی اعتصابات بنا نهاده شده اند تا بر روی تظاهرات عمده. اثرات فلج کننده اعتصابات در بخشهای انرژی و خدمات عمومی شهری به خوبی مشهود است و انتظار می رود در طول ماه محرم نیز ادامه یابد.


تلاش برای حمله با بمب به منزل دستیار وابسته هوایی آمریکا

سند شماره 281

استفاده محدود اداری

گزارش شماره: 16690313789 دسامبر 1978 18 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا، تهران

موضوع: تلاش برای حمله با بمب به منزل دستیار وابسته هوایی آمریکا

16 خلاصه: تلاش ناموفق برای پرتاب کوکتل مولوتف به منزل دستیار وابسته هوایی آمریکا در شب 7 دسامبر 78 در تهران.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات بررسی نشده است. نباید فقط بر اساس این گزارش طرح یا سیاستی اتخاذ یا تغییر داده شود.

ب منبع که دستیار وابسته هوایی آمریکا در تهران است مطالب زیر را به اطلاع رساند:

1 حدود ساعت 21:50 روز 7 دسامبر 78، یک بطری شیشه ای پس از شکستن به درب شیشه ای حیاط خلوت داخل اطاق منزل منبع می افتد، منبع بطری را برمی دارد و می بیند که یک شیشه شراب ایرانی و حاوی نفت است، و از آنجا که خود فاقد فتیله است ظاهراً پرتاب شده تا دومین شیشه کوکتل مولوتف که پرتاب شد محتویات اولی را نیز به آتش بکشاند.

2 منبع توانست بطری دومی را در منزل خود پیدا کند، ولی افزود که وقتی به دنبال بطری می گشته هوا تاریک بوده است. منبع و اعضای خانواده اش به هنگام وقوع حادثه در منزل خواب بوده اند. هیچ صدایی قبل یا پس از حادثه شنیده نشد. به خاطر قطع برق در زمان حادثه منزل تاریک بوده است. (منبع: سروان هاری جانسون، گروهبانها رون بلیس و پیتر هیودال).

ج تحقیقات AFOSI درباره حوادث فوق مطالب زیر را مشخص ساخته است: عقب منزل را دیواری به ارتفاع 2 متر محاصره کرده و اطاقهای نشیمن در طبقه دوم قرار دارند. درب

ص: 531

شکسته شده حیاط تقریباً 5 متر از سطح زمین و تقریباً سه متر از سطح دیوار خارجی بلندتر است. بخش مسکونی منزل در قسمت عقب و پهلوهای آن قرار گرفته است.

(منبع: مراقبت AFOSI ، گروهبان پیتر هیودال ن 72).

نظریات تهیه کننده: در شب 7 نوامبر 78 دو کوکتل مولوتف به داخل منزل دو آمریکایی افتاد و سومین کوکتل هم در یک آپارتمان در همان نزدیکی فرود آمد. تمام این سه محل در نزدیکی منزل مسکونی سروان جانسون قرار دارند، و بهتر بگوییم همسایه دیوار به دیوار او هستند. در آن هنگام فکر کردیم که قربانی مورد نظر سروان جانسون بوده، ولی به خاطر سگ بزرگی که در خانه نگه می دارد جان سالم به در برده است. مهاجمین احتمالاً قصد داشته اند با پرتاب بطری دوم محتویات هر دو بطری را به آتش بکشند، ولی ممکن است بر اثر صدای شکستن شیشه و یا به علت دیگری ترسیده و گریخته اند. این اولین حادثه ای است که پس از وضع حکومت نظامی در تهران علیه منازل آمریکاییها صورت می گیرد. روز عزاداری 10 دسامبر دقیقاً از ساعت 19:00 روز 9 دسامبر شروع می شود. به احتمال زیاد اقدامات ضدآمریکایی از سوی گروههای کوچک و فاقد سازماندهی همچنان در نواحی شمال و شمال شرقی تهران ادامه خواهد یافت.


جدیدترین گزارش حمله به ساختمان شماره 2 گرومن، در اصفهان

سند شماره 282

استفاده محدود اداری

شماره گزارش: 16690314789 دسامبر 1978 18 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: جدیدترین گزارش حمله به ساختمان

شماره 2 گرومن، در اصفهان در 8 دسامبر 1978

16 خلاصه: خلاصه: اطلاعات دیگری درباره پناهنده شدن 18 آمریکایی به ساختمان کنسولگری در پی حمله به یکی از ادارات شرکتهای آمریکایی و منطقه 7201 AFOSI در اصفهان در روز 8 دسامبر 1978. سایر وقایع اصفهان در آن روز گزارش می شود.

22 جزییات:

الف این گزارش حاوی مطالب بررسی نشده است. اتخاذ و یا تغییر طرح ها و سیاستهای موردنظر نباید منحصراً با استفاده از این گزارش انجام شوند.

ب منبع فرمانده ن 7201 AFOSI اصفهان است و مطالب زیر را در ساعت 15:40 روز 8 دسامبر 78 به اطلاع رسانده است:

1 حدود ساعت 12:25 وارد شرکت هوا فضایی گرومن (GAC) واقع در شماره 2 خیابان اودربست (احتمالاً اردیبهشت م) اصفهان شده است. حدود ساعت 1300 جمعیتی بین 150

ص: 532

تا 200 نفر به ساختمان نزدیک شدند. آنها سنگهایی به طرف ساختمان پرتاب کرده و شیشه های پنجره ها را شکستند. آنگاه وارد ساختمان شده و تابلوهای روی دیوار را خراب کرده و ساختمان را به آتش کشیدند. ستوان وارن اسمیت و دیو کوپر افسر امنیتی GAC برای حفاظت از ساختمان سعی می کنند به درب اول برسند زیرا ظاهراً ً پلیس های مراقب این در فرار کرده بودند. آنگاه کوپر در راه پله به منبع پیوست و اسمیت و پنج کارمند دیگر GAC منجمله یک زن در اطاق ارتباطات شرکت در طبقه اول ماندند. با ادامه تخریب، تظاهرکنندگان به سایر نقاط ساختمان راه یافتند و اسمیت و پنج کارمند مذکور را یافتند. اسمیت توانست 5 کارمند را با خود از محل خارج نموده و به منزل یک ایرانی در نزدیکی ساختمان پناهنده شدند. کوپر و منبع داشتند به درب طبقه دوم نزدیک می شدند که صدای شکسته شدن درب دو جداره شیشه ای توسط تظاهرکنندگان را شنیدند و متوجه شدند که آنان به وسیله آجر و سنگ تظاهرکنندگان مورد هدف قرار گرفته اند. کوپر و منبع به طبقه بالاتر یعنی دفتر AFOSI رفتند و آنقدر آنجا ماندند تا اینکه به خاطر دود و آتش که هر لحظه بیشتر می شد بهتر دیدند که ساختمان را ترک کنند. آنها پس از اینکه فهمیدند نمی توانند فاصله کوچه بین ساختمان خود و ساختمان پهلویی را بپرند، به طرف دیگر رفته و از پنجره، روی سقف (پشت بام م) ساختمان همسایه پریدند. به خاطر پریدن از این ارتفاع تقریباً پنج متری مچ پای منبع آسیب دید. آنگاه کوپر و منبع پشت بام به پشت بام رفتند تا اسمیت و 5 کارمند دیگر را در منزل نزدیکی محل حادثه یافتند. در اینجا آنها هم به این شش نفر پیوستند. وقتی روی پشت بامها حرکت می کردند کوپر هنوز بیسیم (رادیو) شرکت را در دست داشت و در همین حال متوجه شدند تظاهرکنندگان فریادهایی می کشند که گویا رادیو را می خواهند. چند تظاهرکننده به منزل نزدیک شده و از صاحب ایرانی آن پرسیدند آیا آمریکاییها آنجا هستند یا نه. منبع که می دانست تظاهرکنندگان از وجود اسمیت و 5 کارمند دیگر در این منزل بی خبرند، موافقت کرد که همراه کوپر و صاحبخانه به درب منزل بروند ولی مشخص نمود که به هنگام پرش از ساختمان آسیب دیده است. تظاهرکنندگان از آنها رادیو (بی سیم) را خواستند، کوپر و منبع باطری آن را درآورده و تسلیم تظاهرکنندگان نمودند و آنها نیز بی سیم را شکستند. آنگاه دو کارمند OSI و 6 کارمند GAC در زیرزمین همان منزل به مدت یک ساعت به انتظار نشستند تا بالاخره مسئولان حکومت نظامی به محل رسیدند و آنها را به پارکینگ شرکت GAC بردند و در آنجا اتومبیلهای خود را سوار شده و راهی کنسولگری آمریکا گشتند.

2 منبع گفت گروهبان اسمیت همراه مسئولان حکومت نظامی به ساختمان شماره 2 GAC برگشت تا میزان خسارات وارده را بررسی کند.

3 ایرانیانی که این حمله را صورت دادند اکثراً در سن دانشجویی یا جوانتر بوده و لباسهای ورزشی به تن داشتند (قطعاً لباس کار به تن نداشتند). منبع تعدادی زن هم همراه این تظاهرکنندگان دیده بود. ساختمان مذکور را معمولاً دو پلیس محافظت می کنند، ولی با ورود

ص: 533

تظاهرکنندگان این دو پاسبان گریختند. (منبع: پست مراقبت AFOSI اصفهان ن 7201 گروهبان رابرت هافمن).

ج منبع دومین مأمور AFOSI است که به ناحیه 7201 منتقل شده است. وی در رابطه با اغتشاشات شهری روزهای 8 و 9 اصفهان و همچنین ساختمان شماره 2 GAC مطالب زیر را اظهار داشته است:

1 منبع که در ساختمان شماره 2 GAC بود، حدود ساعت 1300 تا 1315 شاهد بود در حدود 1000 نفر تظاهرکننده که ظاهراً در پی یک کامیون حکومت نظامی می دویدند وارد خیابان شدند. به دو پاسبان نگهبان درب اصلی شرکت ظاهراً با بی سیم گفته شده بود که بگریزند و یک اتومبیل شهربانی آنها را کمی جلوتر سوار کرد[ه و دور شد.] ابتدا حدود 100 الی 200 نفر از تظاهرکنندگان به ساختمان حمله کردند، ولی عاقبت و با گذشت ساعاتی، حدود یک چهارم از مردمی که از جلوی ساختمان عبور کرده بودند به داخل ساختمان وارد شدند. جمعیت در سر راه خود در خیابان به سه بانک و یک سینما هم حمله کردند، ولی ظاهراً تنها ساختمانی که در آن روز مورد تخریب قرار گرفته، به خارجیها تعلق داشت و همین ساختمان شماره 2 GAC بوده است. در یک منطقه دیگر شهر هم یک بانک را آتش زده بودند. منبع ساعت 17:30 به ساختمان بازگشت و دید که آتش خاموش شده است ولی شعله ها در نیمه اول ساختمان خیلی شدید بوده و آنجا را کاملاً ویران ساخته است. قسمت عقبی ساختمان که دفتر AFOSI را هم دربر می گیرد فقط طعمه دود شده و وسایل آن آسیبی ندیده اند. در طول ساعات شب اصفهان همچنان دچار آشوب بود.

2 سناریوی کلی مسایل اصفهان ظاهراً این است که در طی مراسم عزاداری در مساجد مردم را تحریک نموده و به آنها اهدافی جهت حمله معرفی می کنند. آنها در ساعت 12:15 از این مساجد بیرون ریخته و فعالیتهای ضددولتی آغاز شد.

3 در رابطه با حمله به ساختمان منبع مطلب دیگری نداشت جز اینکه اظهار داشت که هشت آمریکایی به کنسولگری آمریکا پناهنده شدند و در اواخر شب به آنها گفتند که هم می توانند شب را در کنسوگری بگذرانند و هم می توانند به مجتمع مسکونی «خانه» در خارج اصفهان بروند. سه تن از کارکنان GAC آن شب را در کنسولگری ماندند، مسئولین حکومت نظامی به بقیه گفتند که بلافاصله به سوی مجتمع مسکونی حرکت کنند، زیرا رفت و آمد پس از آن ساعت غیرممکن خواهد شد. کنسول آمریکا برای اینکه آنها را تسکین بیشتری دهد همراهشان تا مجتمع مذکور رفت و اظهار داشت در بازگشت به کنسولگری پس از ساعات منع عبور و مرور و در اسکورت نیروهای حکومت نظامی، دو بار به طرف ماشین وی تیراندازی شده، ولی ظاهراً به طرف نیروهای انتظامی ایرانی همراهش تیر انداخته بودند. منبع معتقد است هیچ یک از تظاهرکنندگان گروه شش نفری آنان را که با استفاده از یک نردبان ساختمان شماره 2 GAC را ترک کرده و به منزل یک همسایه محل رفته بودند را ندیده بود.

ص: 534

آنها تقریباً پس از 15 دقیقه که در ساختمان منزل مذکور به سر برده بودند کوپر و هافمن را دیده اند که ساختمان GAC را ترک می کنند. منبع دیده که یکی از آجرهای پرتاب شده وقتی هافمن و کوپر به ساختمان امنیتی نزدیک می شدند نزدیک بود به آنها بخورد. بعد نگهبانان نظامی برای محافظت ساختمان گماردند و همان بعد از ظهر شخص سرلشگر ناجی فرماندار نظامی اصفهان برای بازدید از حادثه به محل آمد.

4 در طول بعداز ظهر 8 دسامبر 78، کنسول آمریکا یک تلفن از نیویورک از سوی خبرنگاری که درباره این حوادث سئوال می کرد دریافت داشت.

مدیر گرومن اصفهان که با یکی از مقامات شرکت در نیویورک درباره حادثه صحبت می کرد مجبور شده بود سریعاً مکالمه را تمام کند.

5 درباره وضعیت دو مجتمع مسکونی که در خارج اصفهان در اختیار آمریکاییها قرار دارد اظهار نگرانی می شود؛ ولی در حال حاضر اقداماتی در دست انجام است تا بر تعداد افراد نیروی انتظامی مأمور در این مجتمع ها افزوده شود.

6 حکومت نظامی به صورت تاکتیکی با راهپیمایی های مذهبی روزهای 10 و 11 دسامبر 78 در اصفهان موافقت کرده است. (منبع: مراقبت AFOSI اصفهان گروهبان وارن اسمیت، ن 7201).

د منبع از افسران امنیتی BHI (شرکت بل هلیکوپتر) در تهران است و اطلاع داده که در روز 9 دسامبر پرسنل BHI اصفهان به او خبر دادند که در 48 ساعت گذشته اتومبیلهای متعلق به 8 کارمند BHI ، دو ایرانی و دو خارجی مقیم دیگر با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفته اند. اطلاعات دیگری به دست نیامده است.

(منبع: وین استوارت، گروهبان جان اورشاک، ن 72).

ه پرونده های مرکز خبری نمایندگی سفارت آمریکا در تهران حاکی از آنند که یکی از کارکنان کنسولگری آمریکا در اصفهان به نام مایک مک نال اظهار داشته حدود ساعت 7:45 روز 8 دسامبر 78 یک وسیله انفجاری به داخل پارکینگ منزلی در اصفهان پرتاب شد که اتباع آمریکا و انگلستان در آن زندگی می کنند. خساراتی جزئی به ساختمان وارد شده، ولی کسی مجروح نشده است. منبع: پرونده های MIC ، گروهبان سولیوان، ن 72).

نظریات تهیه کننده: اطلاعات فوق الذکر، و مطالب مربوط به ساختمان شماره 2 GAC، تصویر مناسبی از حوادث روزمره ارائه می دهد. قبلاً اطلاعاتی به دستمان رسیده بود که تا قبل از حدود 8 دسامبر فعالیتهای ضددولتی فقط به اقدامات ضربتی محدود می شوند ولی پس از آن وارد مراحل خشونت بارتری خواهند شد. راهپیمایی های مذهبی احتمالی روزهای 10 و 11 دسامبر ممکن است دور دیگری از حملات عمده را به دنبال داشته باشند.

در همین رابطه، احتمال دارد روز 10 دسامبر 78، تعداد 100 هزار نفر در نزدیکی کاخ شاه در نیاوران، به راهپیمایی بپردازند. در این رابطه اطلاعات تازه را طی یک بولتن خبری گزارش

ص: 535

خواهیم کرد. آشوبهای اصفهان احتمالاً بیانگر سطح قابل انتظاری از خشونتها می باشد، زیرا یک بار دیگر (به خاطر ماه مقدس رمضان) روحانیون مستمعین شیفته ای می یابند و می توانند آنها را به جنونهای خشونت بار بکشانند.


تصحیح گزارشات سری IIR

سند شماره 283

خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان9 دسامبر 1978 18 آذر 1357

از: اداره تحلیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران، ایران 1139

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی سی

عنوان: تصحیح گزارشات سری IIR

1 تصحیحات ذیل می بایست در مورد دو گزارش IIR که در تاریخ 8 نوامبر 78 (8 دسامبر 78 م) از سوی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی منطقه 72 ارسال شده اند، اعمال گردد.

الف (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) گزارش شماره IIR 1669 308 78 [سند شماره 1138] (تاریخ ارسال: 8 دسامبر 78)

عنوان:

نیروهای مسلح ایران هدف قرار می گیرند. پاراگراف زیر از بخش جزییات گزارش یادشده حذف گردیده است و باید در جای خود گنجانیده شود. علاوه بر آن جمله اول ردیف 16 (خلاصه) باید بدین شکل اصلاح گردد: «جزوه پیدا شده در تهران از ارتش می خواهد به اپوزیسیون بپیوندد.»

22 ج (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع یک افسر نیروی زمینی ایالات متحده است که به تیم مستشاری شماره 4 در اصفهان مأمور شده و در گذشته نیز گزارشات قابل اعتمادی داده است.

منبع گزارش نمود که در تاریخ 21 نوامبر 78 در حالیکه در مرکز پشتیبانی مستقیم شماره 3 (FASE) در اصفهان مشغول به کار بوده، مشاهده کرده است که یک مرسدس [بنز] وارد شده و یک ایرانی در کسوت روحانیت در حالیکه توسط یک افسر ارتش ایران اسکورت می شد از آن خارج شد.

پرسنل مرکز مزبور جمع شدند و روحانی یادشده برای مدت حدود 30 دقیقه برای ایشان سخنرانی کرد. در پایان سخنرانی همه خوشحال به نظر می رسیدند.

ب (بدون طبقه بندی) IIR 1669 0310 78 (تاریخ ارسال: 8 دسامبر 78)

عنوان:

گروههای آشوبگر داخلی. شماره این گزارش سری IIR باید به شکل زیر تغییر کند: 1669 0311 78 عنوان گزارش (ردیف 3) باید به شکل زیر بسط داده شود:«گروههای آشوبگر داخلی: در تاریخ 8 دسامبر 78 ساختمان مقاطعه کار آمریکایی در اصفهان سوخت.»

ص: 536

2 (بدون طبقه بندی) بابت هرگونه مشکلی که این اشتباهات ممکن است ایجاد کرده باشند، متأسف هستیم.

3 خروج از طبقه بندی: 9 دسامبر (1)1998.


گزارش وضعیت ایران شماره 36، 9 دسامبر

سند شماره 284

سری9 دسامبر 1978 18 آذرماه 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن 361415

به: کلیه پستهای دیپلماتیک در اروپا (فوری)، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران شماره 36، 9 دسامبر

1 در شب عاشورا، یک آرامش اضطراب آلود بر اکثر شهرهای ایران حکمفرما است. در آخرین لحظات تلاش برای جلوگیری از یک برخورد خونین، دولت ایران اعلام کرد که برگزاری مراسم مذهبی در طول 48 ساعت آینده آزاد خواهد بود. برای برگزاری مراسم مذهبی، مقررات منع عبور و مرور تهران از ساعت 9 تا 11 شب برای روزهای 10 و 11 دسامبر برداشته شده است. ازهاری به سفیر سولیوان اطمینان داد که اگر برای روز یکشنبه تظاهرات به خشونت کشیده شود برای مهار آنها به اندازه کافی نیرو در اختیار خواهد بود.

2 تهران در طول نیمه روز 9 دسامبر آرام گزارش شده است. وقایع پراکنده ای روی داد که برای اطمینان، ارتش گاهگاه اتومبیلها را در پی اسلحه و اعلامیه جستجو می کند. اصفهان روز آرامی داشت، برخوردها و تیراندازیهایی در شب گذشته اتفاق افتاد. اسکورتی که به دنبال اتومبیل کنسول بود طی حمله ای به پاسگاه پلیس گرفتار شد که بعداً ناچار به تیراندازی گردید. صدمه ای به بار نیامد. تیراندازیهای پراکنده ای در تاریخ 8 دسامبر در نزدیکی بازار تبریز گزارش شده است، به طور کلی امروز آرام بوده است، مقررات منع عبور و مرور در تبریز از دیروز از ساعت 11 شب به 9 شب تقلیل یافته است. گزارشی مبنی بر زخمی شدن آمریکاییان در 24 ساعت گذشته وجود نداشته است.

3 رهبر میانه روی مذهبی آیت الله شریعتمداری و دوستان روحانیش در قم، طی اعلامیه ای از سربازان خواسته اند که بر روی تظاهرکنندگان شلیک نکنند و از تظاهرکنندگان درخواست کردند مواظب و محتاط و مرتب باشند.

4 کارگران حوزه های نفتی گچساران هم به اعتصابیون پیوسته اند و تولید باز هم پایین آمده است. طبق تخمین، مجموع تولید امروز در حدود 2/2 1/2 میلیون بشکه بوده است. فردا فقط 6/1 میلیون بشکه تولید خواهد شد که کمتر از یک میلیون برای صادرات موجود خواهد بود.

1- این عبارت به صورت دست نویس به انتهای سند افزوده شده است. م.
ص: 537

5 طبق آمار سفارت، تا 9 دسامبر حدود 1300 نفر (1100 نفر از کارمندان وزارت دفاع و 200 نفر از سازمانهای دولتی و شرکتهای دیگر) از وابستگان دولت آمریکا، ایران را ترک خواهند کرد. این تعداد همه وابستگان دولتی که تقاضای خروج کرده اند را دربر می گیرد. کارکنان بخش خصوصی به خروج خود با هواپیماهای تجارتی ادامه می دهند. شرکتهای آمریکایی در ایران اظهار داشته اند که 40 درصد از خانواده های آنها به طور موقت خارج شده اند اما بیشتر کارکنان در ایران باقی مانده اند.

6 هواپیمایی پان آمریکن و هواپیمایی ملی ایران و سایر وسایل نقلیه بین المللی تاریخ 9 دسامبر به عملیات عادی خود ادامه می دهند. پان آمریکن به ما اطلاع داد که برای پروازهای تاریخ 8 و 9 دسامبر جای خالی داشته است. مسئولان حکومت نظامی در تاریخ 9 دسامبر اعلام کردند که فرودگاه بین المللی تهران از ساعت 30/6 امروز دهم تا 30/6 روز دوازدهم دسامبر بسته خواهد بود. پان آمریکن درصدد است که از تاریخ 13 دسامبر پروازهای خود را از سر بگیرد.

7 آمریکاییان و سایر خارجیان که مدت اجازه اقامتشان سرآمده است و یا همه مدارک موردنیاز را ندارند برای دریافت اجازه خروج با اشکالاتی مواجه هستند.

سفارت آمریکا موفق شده است که روزانه برای 50 تا 60 آمریکایی که در شرایط فوق به سر می برند ترتیب صدور اجازه خروج را بدهد. برای سایر سفارتخانه ها این ترتیبات دوجانبه موجود نیست. از آنجایی که اکثر ادارات ایران از تاریخ 8 الی 13 دسامبر تعطیل خواهد بود سفارت نمی تواند سریعاً اقدام به دریافت اجازه خروج بنماید، اما امیدوار است که در تاریخ 13 دسامبر این عملیات را از سر بگیرد. کریستوفر


وضعیت ایران

سند شماره 285

خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان9 دسامبر 1978 18 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 78 0576 846 6

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

موضوع: وضعیت ایران

16 (بدون طبقه بندی) این گزارش شامل اطلاعاتی درباره وضعیت ایران از ساعت 12 8 دسامبر 1978 تا ساعت 12 9 دسامبر 1978 است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل ر ؤیت برای بیگانگان)

الف تهران در طی این مدت، مه آلود و بارانی بوده است، ناآرامی با شدت کمتری ادامه داشته است. اصفهان صحنه یک تظاهرات بزرگ بود که منجر به خساراتی گشت اما کشته ای به جای نگذاشت.

ب فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدخارجی: فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدخارجی در تهران

ص: 538

همچنان در طی این مدت رو به کاهش بود. اما در اصفهان فعالیتها تشدید شد و خلاصه ای از اوضاع در آنجا یک پاراگراف مجزا از این گزارش را به خود اختصاص خواهد داد.

در ناحیه تهران دو تهدید و یک اقدام عملی گزارش شده است. هر دو تهدید به صورت تماس تلفنی بودند که طی آنها آمریکاییها به مرگ تهدید شده بودند. موضوع اقدام عملی نیز از این قرار بود که دو تن از اتباع آمریکایی در حالت مستی باعث یک حادثه بزرگ رانندگی شدند (2 الی 3 ماشین با یکدیگر تصادف کردند.) سپس جمعیتی که (تعداد آنها نامشخص بود) در محل گرد آمدند و این دو آمریکایی به منزل یک آمریکایی دیگر پناهنده شدند. پلیس وارد صحنه شد و دو آمریکایی را دستگیر نمود. اطلاعات بیشتری در دست نیست.

ج- فعالیتهای ضدرژیم: در طول این مدت به خاطر شرایط جوی فعالیتهای ضدرژیم در سطح بسیار پایینی ثابت ماند و تعطیلات عادی نیز از شدت فعالیتها در تهران کاست. امروز صبح ترافیک بسیار سبک است و بسیاری از مغازه ها همچنان بسته هستند. وسایل حمل و نقل عمومی در حال کار کردن هستند اما اتوبوسها و تاکسیها تقریباً خالی می باشند. هوا همچنان سرد، ابری و مه آلود است. بارش باران فعلاً به طور متناوب ادامه دارد. در شب گذشته فریاد (شعار دادنها) از فراز بامها در گوشه و کنار شهر به طور ملایمی بود و گزارشهایی از تیراندازی پراکنده وجود داشت ولی تبادل آتش انجام نشد. بسیاری از مناطق شهر از ساعت 9 شب 8 دسامبر تا 1 بعد از ظهر 9 دسامبر برق نداشتند. در منطقه نیاوران صدای اتومبیلهای سنگین به گوش می خورد ولی هیچ حرکتی مشاهده نشد. احتمالاً تانکرها صرفاً موتورهای خود را روشن کرده بودند. RO, AAIRA از ساعت 10 الی 45/10 روز 8 دسامبر 78 گشتی در بخش جنوب غربی شهر زدند. از آنجایی که امروز تعطیل رسمی می باشد ترافیک در شهر، سبک هست و تنها مغازه هایی باز بودند که تأمین کننده مواد غذایی و سوخت مردم می باشند. در مقابل شعبه های فروش نفت سفید، صفهای طویلی دیده می شد. کامیونهای حامل کپسولهای گاز در شهر تردد داشتند و پمپ ها باز و خلوت بودند. در ساعت 20/11 مورخه 9 دسامبر 78، دفتر تحقیقات ویژه خبر از یک جمعیت تظاهرکننده 50 الی 60 نفری داد که در خیابان جمشید تقریباً در 300 متری شرق خیابان کورش کبیر و در حدود 200 متری شمال خیابان ظفر شعار می دادند. شعار تظاهرکنندگان نامعلوم بود. تقریباً در ساعت 00/13 مورخه 8 دسامبر پلیس در شهر کرج (35 مایلی غرب تهران) یک غیرنظامی اونیفورم پوش را دستگیر کرد. او با خود کتابهای ممنوعه، چند ضبط صوت و پرچم حمل می کرد. گزارشی مبنی بر حمل اسلحه توسط وی داده نشده است.

د- اقدامات امنیتی: تعدادی زره پوش به شهر بازگردانده شده اند. در چهارراه شاهرضا و خیابان امیرآباد، 3 تانک چیفتن و خدمه آنها و در چهارراه تخت جمشید و خیابان کاخ، یک تانک اسکورپین و تقریباً یک گروهان سرباز دیده شده اند. در محل اخیرالذکر، دیروز تقریباً یک دسته سرباز (بدون هیچ زره پوشی) وجود داشتند. باند غربی خیابان شاهرضا، سمت مقابل

ص: 539

دانشگاه، بر روی عبور و مرور ماشین ها بسته می باشد و حدوداً یک دسته سرباز در آنجا مستقر بودند. این اقدام پیشگیرانه سابقاً توسط مقامات حکومت نظامی اتخاذ شده است. مأمور گزارشگر همچنین متذکر شد که بازرسی اتومبیلها و موتورهای مشکوک و همینطور کنترل کارت شناسایی برخی افراد در نقاط مشخصی که روز به روز تغییر می یابند ادامه دارد.

ه خلاصه ای از اصفهان : تقریباً در ساعت 13:30 (به وقت محلی) 8 دسامبر 78، در مرکز اصفهان جمعیتی (متشکل از 1000 نفر) تجمع کرده و 3 بانک و یک سینما را تخریب کردند. در همین حال، یک گروه تقریباً 150 نفری از شورشیان به ساختمان شماره 2 گرومن حمله کرده و آن را به آتش کشیدند. 8 آمریکایی مجبور به فرار از ساختمان شدند که مورد تعقیب جمعیت خشمگین قرار گرفتند. این عده در انبار یکی از ایرانیان پناه داده شدند. پلیسی که مأموریت حفاظت از ساختمان را برعهده داشت نیز از قرار معلوم گریخته بود. نیروهای حکومت نظامی نیز وارد معرکه شدند اما فقط جمعیت را آرام کردند و آنها را متفرق نساختند. برای کسب جزییات بیشتر به گزارش دفتر تحقیقات ویژه مراجعه کنید. نظریه ارسال کننده خبر: (خیلی محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

فردا عاشورا است. امروز آرام می باشد. رادیو اعلام کرده است که فعالیتهای مذهبی عادی برای این مناسبت، مجاز است و این شامل تردد گروههای مذهبی در خیابانها نیز می باشد. ولی البته فعالیتهای سیاسی و تجمع جمعیتهای شعار دهنده و شورشی مشمول این امر نخواهد بود. مساجد برای مراسم مذهبی، باز خواهند بود. در روز عاشورا، عبور و مرور موتورسیکلت و وانت بارها ممنوع خواهد بود. برخی از ایرانیها از این اخبار احساس آسودگی نموده و اظهار امیدواری کرده اند که از درگیری و خشونت اجتناب شود. با توجه به سرشت سیاسی تفکیک ناپذیر اسلام، مأمور گزارشگر نسبت به توانایی نیروهای حکومت نظامی برای تشخیص سریع فعالیتهای سیاسی از مذهبی جهت دخالت مؤثر، اظهار تردید می کند.


گزارش سیاسی امنیتی، 9 دسامبر 78

سند شماره 286

خیلی محرمانه9 دسامبر 1978 18 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12077به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 9 دسامبر 78

خلاصه: تهران در شب 8 دسامبر و صبح 9 دسامبر آرام بود. منبع سفارت گزارش می دهد تعدادی از دانشجویان سازمان دهنده در ساعات شب 6 دسامبر دستگیر شده اند. اصفهان کشته شدن شش سرباز را تأیید می کند. در صبح 9 دسامبر اصفهان آرام و در عین حال هیجان زده بوده است. کنسول در شب 8 دسامبر شاهد حمله مسلحانه به یک کلانتری بود و پس از برقراری مقررات منع عبور و مرور به سوی اتومبیل اسکورت وی از پشت سر تیراندازی شد. در صبح روز 8 دسامبر تیراندازیهایی در نزدیکی بازار تبریز روی داد و در ساعات بعدی

ص: 540

فرماندار نظامی این شهر ساعت شروع منع عبور و مرور را از 00/23 به 00/21 افزایش داد. صبح روز 9 دسامبر نخست وزیر موافقت برای انجام راهپیمایی مذهبی روز 10 دسامبر در تهران و نیز کاهش ساعات منع عبور و مرور در تهران از ساعت 00/21 به ساعت 00/23 در روزهای 10 و 11 دسامبر را اعلام داشت. آیت الله شریعتمداری از ارتش خواست به سوی تظاهرکنندگان تیراندازی نکنند. تکرار می شود نکنند. وی همچنین از تظاهرکنندگان خواست محتاط باشند. شایعات ورود اسلحه به شهر ادامه دارد و داستانهایی شنیده می شود مبنی بر اینکه در برخی پادگانها عکسهای ولیعهد به جای عکسهای شاه نصب شده است. پایان خلاصه.

1 تهران در شب 8 دسامبر تقریباً آرام بود. کم بودن صدای شعارها تا حدی ناشی از مه ای بود که در روز 9 دسامبر نیز کاملاً سطح شهر را تیره کرده بود. یک منبع گزارش می دهد که روز 6 دسامبر ارتش تعدادی از دانشجویان سازمان دهنده را دستگیر کرده است. منبع گفت که سربازان آشکارا طبق لیست از قبل تهیه شده ای کار می کردند. (نظریه: این امر شاید توجیه کننده آرامش نسبی تظاهرات دانشجویی تهران در روز 7 دسامبر باشد). از جمله دستگیرشدگان پرتوی از رهبران دانشجویان بود که در ایالات متحده تحصیل کرده است. ارتش همچنین با بازرسیهای دفعی اتومبیلها را در جستجوی اسلحه بازرسی می کند.

2 کنسول ایالات متحده در اصفهان شایعه مرگ شش سرباز را در شب 6 دسامبر تأیید می کند. طبق گزارشات رسیده سربازان هنگامی کشته شدند که تلاش می کردند سد آتشی (موانع) را که در وسط خیابان روشن شده بود، خاموش سازند، بمبی که در آنجا کار گذاشته شده بود منفجر شده و به مرگ آنان انجامید. هر چند اصفهان در صبح 9 دسامبر آرام بود ولی کنسول ایالات متحده در شب 8 دسامبر پس از برقراری مقررات منع عبور و مرور، شاهد حمله مسلحانه به یک کلانتری بود. کنسول همراه با اسکورت [حکومت نظامی] در حال بازگشت از حومه شهر بود و در یک کلانتری جهت تعویض اسکورت توقف کرده بود که یک گروه مسلح بمبی پرتاب کردند که آسیب چندانی وارد نساخت. آنان سپس کلانتری را با تفنگ ساچمه ای زیر آتش گرفتند. (ساچمه ها از آنچنان فاصله ای شلیک می شدند که حتی شیشه پنجره ها را نشکستند.) در ادامه مسیر تا اقامتگاه کنسول از پشت بامها به سوی اتومبیل اسکورت کنسول تک تیراندازی شد. سربازان مستقر در اتومبیل اسکورت به سوی ساختمانهای اطراف آتش گشودند ولی نتایج آن معلوم نیست. روز 5 دسامبر 15 مورد آتش سوزی عمده در اصفهان صورت گرفت و 9 اتومبیل بمب گذاری شد و ساختمان دفتر شرکت گرومن با خاک یکسان گردید که در تلگرام جداگانه ای گزارش شده است.

3 تبریز گزارش می کند که صبح روز 8 دسامبر تیراندازیهای پراکنده ای در نزدیکی بازار صورت گرفته ولی در دیگر ساعات روز شهر آرام بوده است. فرماندار نظامی شهر اعلام کرده است که از 8 دسامبر ساعت شروع مقررات منع عبور و مرور به جای ساعت 00/23 از ساعت

ص: 541

00/21 خواهد بود. اعلامیه فرماندار نظامی در ساعات آخر روز منتشر گردید و کنسول ایالات متحده معتقد است تعدادی از مردم در ساعات جدید برقراری مقررات منع عبور و مرور دستگیر شده اند (هیچ آمریکایی در میان ایشان نبوده است).

4 نخست وزیر ازهاری اعلام نمود که برای تظاهرات مذهبی روز 10 دسامبر در تهران اجازه صادر شده و در همین رابطه گفت در روزهای 10 و 11 دسامبر مقررات منع عبور و مرور به جای ساعت 00/21 از ساعت 00/23 برقرار خواهد شد. سفیر تلفنی با ازهاری صحبت کرد، به وی اطمینان داده شد که اقدامات لازم پیش بینی شده تا در صورت به خشونت گراییدن تظاهرات با آن مقابله شود.

5 آیت الله شریعتمداری و آیت الله های همتای او در قم پیامی منتشر ساخته اند که دارای دو محور اساسی است: سربازان نباید به سوی تظاهرکنندگان شلیک کنند و تظاهرکنندگان می بایست در روزهای تاسوعا و عاشورا محتاط و منظم باشند.

6 چندین منبع می گویند از ورود اسلحه به تهران آگاهی دارند. روز 8 دسامبر، منبع نهضت آزادی به یک مقام سفارت گفت گروههای زیرزمینی در حال تسلیح خود هستند، ولی از جزییات قضیه اطلاعی نداشت. منبع اعتقاد داشت آنان در روزهای راهپیماییهای مذهبی از توسل به خشونت خودداری خواهند کرد. تیمسار جهانبانی رئیس سابق سازمان ورزش ایران به یک مقام سفارت نیوزیلند گفت در «یکی دو» پادگان نظامی عکسهای شاه پایین آورده شده و عکسهای ولیعهد به جای آن نصب شده است.

(نظریه: احتمالاً جهانبانی خود نیز منافعی در این قضیه دارد و کاملاً قابل اعتماد نیست. ولی آنچه که مقام سفارت را شگفت زده می کرد، اشتیاق مقامات ایرانی حاضر در جلسه، به قبول این داستان بود.)

7 حاج سیدجوادی، یکی از نویسندگان اپوزیسیون، که صبح دیروز توسط مقامات حکومت نظامی بازداشت شده بود، شب گذشته آزاد شد. نقل و قولها در مورد بازداشت 50 تا 100 نویسنده دیگر (از اتحادیه نویسندگان وابسته به وی) که در یک گردهمایی غیرقانونی در منزل وی شرکت کرده بودند، متفاوت است. ظاهراً تمامی بازداشت شدگان آزاد نشده اند. انجمن دفاع از حقوق بشر اواسط بعد از ظهر امروز کنفرانس مطبوعاتی برگزار نمود تا خبرنگاران را در مورد مسیر راهپیمایی فردا توجیه کند و به آنان اطلاع دهد که گروههای سیاسی اپوزیسیون به همراه رهبران مذهبی و جبهه ملی، در سازماندهی تظاهرات فردا شرکت داشته اند و از مقامات حکومت نظامی درخواست اجازه برای برگزاری راهپیمایی ننموده اند (هر چند که دولت از پیش اعلام کرده است اجازه راهپیمایی خواهد داد).

8 ما از دو منبع موثق (هیأت مستشاری نظامی و دفتر وابسته دفاعی) گزارشاتی دریافت داشته ایم مبنی بر اینکه آخرین نقشه دولت برای فردا (10 دسامبر) آن است که بخش جنوبی تهران را به تظاهرکنندگان واگذار کند و خطی ترسیم نماید که در بالای آن تظاهرکنندگان

ص: 542

اجازه ورود نخواهند داشت. طبق گزارشات رسیده حد اعلام شده خیابان تخت طاووس خواهد بود و حد واقعی در نقطه ای شمالی تر خواهد بود. توجه: مجتمع سفارت و بسیاری هیأتهای نمایندگی دیگر در جنوب این خط واقع می گردند. سفارت در حال کسب اطمینان لازم نسبت به ادامه حفاظت دولت ایران از مجتمع سفارت می باشد. سولیوان


طرحهایی برای راهپیمایی 10 دسامبر 78 در تهران

سند شماره 287

سری

شماره گزارش: 166903157810 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران، ایران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

عنوان: طرحهایی برای راهپیمایی 10 دسامبر 78 در تهران

16 خلاصه (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) طرحها و نقشه های راهپیمایی عظیم آشکار شد. انتظار می رود صدها هزار نفر در راهپیمایی مذهبی که در واقع ممکن است برای سنجش قدرت سیاسی شاه باشد، شرکت کنند. نقاط تجمع راهپیمایی مشخص شده است.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات خام می باشد. طرحها و یا تدابیر سیاسی نباید بر اساس این گزارش طرح ریزی و یا اصلاح شوند.

ب (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان

منبع: دفتر نمایندگی دیگر آمریکا در تهران، گزارشی در دست ما قرار داده که حاوی اطلاعاتی در همین رابطه و به شرح زیر است:

1 روحانیون ضدشاه و رهبران مخالفین، راهپیمایی عظیمی را برای صبح دهم دسامبر 78 طرح ریزی می کنند. راهپیمایی قرار است توسط رهبر مذهبی ضدشاه، آیت الله سیدمحمود طالقانی، رهبری شود. طبق برنامه، راهپیمای از جنوب تهران در تقاطع خیابانهای شاهرضا کورش کبیر شروع می شود. قرار است مسیر راهپیمایی دقیقاً قبل از شروع توسط آیت الله طالقانی و هوادارانش اعلام شود.

گروه مؤتلفه برگزار کننده امیدوار است چند صد هزار نفر از مردم را به صحنه راهپیمایی بکشاند. رهبران مخالف شاه گفته اند که به دستور نظامیان برای پراکنده کردن جمعیت اعتنایی نشود. انتظار می رود که رویارویی شدیدی رخ دهد.

2 اجازه حمل هیچ گونه پرچم یا پلاکارد با مضامین ضدشاه یا ضددولتی در راهپیمایی داده نشده است. تظاهرکنندگان از واحدهای امنیتی ایرانی به عنوان «برادران اسلامی» می خواهند که در راهپیمایی دخالت نکرده و یا به طرف راهپیمایان آتش نگشایند. تمام تلاش جهت انعکاس یک راهپیمایی مسالمت آمیز و به نمایش درآوردن یک تظاهرات صرفاً مذهبی به عمل آمده

ص: 543

است. به هر حال قصد اصلی به طور آشکار سیاسی است. این راهپیمایی مستقیماً اقتدار شاه را به مبارزه می طلبد و نیروهای مخالف شاه امیدوارند که این راهپیمایی به عنوان تسهیل کننده یک سلسله از حوادث عمل کند که نهایتاً منجر به واژگون شدن سلطنت پادشاهی شود.

3 دستورات در مورد راهپیمایی قرار است در مساجد اسلامی همراه با اعلامیه هایی که پیوستن مؤمنین به تظاهرات را تشویق می نماید داده شود. مطبوعات خارجی از راهپیمایی مطلع خواهند شد و جهت تهیه عکس و گزارش از واقعه دعوت می شوند. مخالفین امیدوارند مطبوعات خارجی آن را در سطح وسیعی منتشر کنند. در صورتی که تیراندازی رخ دهد در روز دهم با راهپیمایی مقابله نمایند. به تظاهرکنندگان دستور داده شده است مقررات منع عبور و مرور را نادیده گرفته و به طرف نقاط تجمع از پیش تعیین شده راهپیمایی کنند.

4- تظاهرات شبهای اول و دوم دسامبر 78 نتایج تلاشهای هماهنگی است که توسط هواداران آیت الله خمینی در پاسخ به فراخوانی او برای ایجاد خونریزی در ماه محرم انجام گرفت. هیچ گونه فعالیت سازمان یافته ای توسط این گروهها در خلال روزهای دوم تا نهم دسامبر طرح ریزی نشده بود. فعالیتهای پراکنده در این زمان در تهران نتیجه فعالیتهای خودجوش حامیان خمینی در سرتاسر شهر است.

5 یک گروه تروریستی ایران به نام مبارزین مردم ایران با نیروهای خمینی متحد شدند که راهپیمایی دهم دسامبر را همچون راهپیمایی 7 دسامبر تهران حفظ و کنترل کنند. در آن موقع آنان راهپیمایی را سازمان داده و کنترل می کردند. در مسیر راهپیمایی پیامها را می رساندند و همچنین از مخلوط شدن راهپیمایان و تماشاچی ها جلوگیری به عمل می آوردند. به آنها دستور داده شده است که در راهپیمایی دهم دسامبر سلاح حمل نکنند. در 29 نوامبر 78 رهبر جبهه ملی مهدی بازرگان (که ارتباط آشکاری با این گروه دارد) به خمینی در پاریس تلفن کرده و سئوال نمود که آیا این گروه اجازه دارد مبارزه مسلحانه را شروع کند؟ (یعنی اینکه دست به عمل خشونت آمیز بزند) خمینی جواب داد اقدام به چنین کاری نکنند تا او بتواند حوادث روز 10 و 11 دسامبر را ارزیابی کند.

6 فعالیتهای ضدآمریکایی افزایش یافته است. هیچ مبارزه هماهنگی هنوز به وسیله مذهبیون یا رهبران غیرروحانی سازمان داده نشده است. چنانچه تظاهرات ضدشاه (در دهم دسامبر) منجر به برکناری دولت نظامی نشود، انتظار می رود که چنین مبارزه ای آغاز گردد. حوادث ضدآمریکایی تاکنون کار عناصر مذهبی رادیکال بوده است، لکن حتی همین حوادث می توانند رو به افزایش باشند.

7 منبع اصلی این اطلاعات همواره اطلاعات موثقی به ما داده و خود تأیید نموده است که به اینگونه اطلاعاتی که در زیر آمده به راحتی دسترسی دارد.

ج (بدون طبقه بندی) منبع همچنین لیست نقاط تجمع تظاهراتی را که قرار است در ساعت 8 صبح روز دهم دسامبر 78 شروع شود به شرح زیر فراهم کرده است:

ص: 544

میدان ارک نزدیک وزارت دادگستری، پیچ شمیران، نبش شاهرضا و کورش کبیر، خیابان استامبول، میدان کندی، میدان ونک، میدان شاه، میدان گمرک، میدان فوزیه، انتهای شاهرضا، سیدخندان نزدیک مسجد آبی (حسینیه ارشاد م)

نظریات تهیه کننده: (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) شایعات رایج مربوط به راهپیمایی بزرگ دهم دسامبر 78 مدت یک هفته است که در سطح تهران پخش شده است. در حقیقت فعالیتهای خشونت آمیز ضدآمریکایی رو به افزایش است. در ماه نوامبر اعمال خشونت آمیز ضدآمریکایی از آغاز محرم بیش از دو برابر شده است. گروه مجاهدین خلق سازمانی تروریستی است که مسئولیت اعمال خشونت آمیز ضدآمریکایی پیشین را به عهده داشته است. گروه مزبور مسئول کشتن 6 آمریکایی در خلال سالهای 1973 تا 1976 بوده است. آنها از دو سال پیش یعنی از اوت 76 زمانی که سه آمریکایی غیرنظامی را در تهران به قتل رساندند، فعالیتهای خود را کاهش داده اند.

(بدون طبقه بندی) در چند روز اخیر تهران نسبتاً آرام بوده است. گزارشات مکرری از تیراندازی در سراسر شهر دریافت شده است ولی ظاهراً هیچ درگیری آشکاری رخ نداده و یا گزارش نشده است. برق به کرات قطع می شود و ازدحام مردم در چند نقطه از شهر منجمله در شمال و شمال شرقی مشاهده شده است. اقدامات علیه آمریکاییان جداگانه از طریق این اداره گزارش شده است. به نظر می رسد فعالیت بسیار محدودی علیه نمایندگان کشورهای غربی دیگر اختصاص یافته است. اقدام به پرتاب بمب آتش زا در هفتم دسامبر به خانه وابسته نیروی هوایی انگلیس یکی از جدی ترین این موارد بوده است. خانه فرد مزبور در شمال شرقی تهران قرار دارد و ممکن است افرادی که اقدام به چنین کاری کرده اند از ملیت واقعی او بی اطلاع بوده اند، و این اقدام را تنها به صرف اینکه او خارجی است و احتمالاً با لباس نظامیش دیده شده است انجام داده اند.

(بدون طبقه بندی) شایعات زیادی مبنی بر اینکه راهپیمایان به سمت کاخ نیاوران حرکت خواهندکرد دریافت شده است. کاخ نیاوران منزل زمستانی شاه است و در شمال شرقی تهران واقع شده است. حفاظت کاخ به خصوص در جریان ناآرامیهای اخیر قوی بوده است. این تجهیزات نظامی شامل تانکها، زره پوشهای نفربر و واحدهای نظامی بیشتر از گارد آموزش یافته شاهنشاهی می باشد. چنانچه راهپیمایی در مسیر مذکور ترتیب داده شود، محل سکونت اغلب نظامیان تهران آماج حملات سیل عظیمی از مردم خواهد بود. همچنین تعدادی از تأسیسات نظامی ایرانی و آمریکایی، از جمله، مرکز هیأت مستشاری نظامی آمریکا در همین منطقه واقع است. در صورتی که در این محل چنین عملی انجام گیرد، نیروهای امنیتی جهت مقابله با راهپیمایان آماده می باشند. شرایط جوی عامل مهمی است که ممکن است که در تعداد راهپیمایان اثر بگذارد. باران سنگین و هوای سرد مداوم ممکن است باعث شود که تعداد زیادی از مردم در خانه بمانند.

ص: 545

(بدون طبقه بندی) اطلاعات این گزارش در اختیار رئیس گروه مستشاری نظامی آمریکا قرار گرفته است. منبع سند اطلاع می دهد که نسخه هایی از اصل گزارش برای افسران ارشد نظامی در اروپا فرستاده شده است.


اقدامات ضدآمریکایی در 8 و 9 دسامبر 78

سند شماره 288

استفاده محدود اداری

شماره گزارش: 166903177810 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: اقدامات ضدآمریکایی در 8 و 9 دسامبر 78

16 خلاصه: حوادث متفرقه ای از فعالیت های ضدآمریکایی در تهران در طی 8 و 9 دسامبر گزارش شده است. دو تهدید تلفنی، یک مورد سنگ پراکنی به محل اقامت و یک مورد پرتاب کوکتل مولوتف به محل اقامت گزارش شده است.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی): این گزارش حاوی مطالب بررسی نشده است. طرحها و سیاستها را نباید فقط با تکیه بر این گزارش اتخاذ کرد یا تغییر داد.

ب منبع، یکی از اعضای ارتش آمریکا، که برای اولین بار اطلاعاتی در اختیار AFOSI می گذارد، مطالب زیر را اظهار داشت: حدود ساعت 7:05 روز 8 دسامبر، آجری پنجره منزل مسکونی وی واقع در خیابان دولت در شمال تهران را شکسته است. منبع قبل و بعد از پرتاب آجر هیچ کس را در اطراف منزل خود مشاهده نکرده است. چند روز قبل از آن حدود ساعت 23:15 نیز آجری به پنجره اطاق خواب وی پرت شده بود. در هر دو مورد کسی زخمی نشده است. (منبع: مارکس استوکس، گروهبان سولیوان).

ج منبع، یکی از اعضای ارتش آمریکا که در دفتر وابسته نظامی سفارت آمریکا مشغول به کار است و قبلاً هم اطلاعات قابل اعتمادی ارائه نموده، مطالب زیر را اظهار داشته است: وی در خیابان 37 پارک زندگی می کند و در ساعت 9:30 روز 8 دسامبر 78، خانمش تلفنی دریافت داشته که طی آن یک مرد ایرانی تهدید کرده که «بهتر است اینجا را ترک کنید. می کشمتان، خارج شوید. خارج شوید.» زن منبع تلفن را قطع کرده، ولی فرد مذکور به مدت نیم ساعت روی خط مانده بود. بالاخره شرکت خط را قطع می کند و تلاش برای ردیابی تلفن ناموفق می ماند. (منبع: دانیل بارتکو و گروهبان سولیوان).

د منبع که صندوقدار کلوب افسران، مرکز اجتماعات آرمیش مگ است گفت در ساعت 11:40 روز 9 دسامبر 78 تلفنی در کلوپ داشته که تلفن کننده دو بار تهدید کرده «می خواهد بمبی در آنجا کار گذارد.» منبع این حرف را باور کرد و گفت [فریاد زد م] بمب گذاری شده

ص: 546

است، آنگاه مکالمه قطع شد. تلفن کننده انگلیسی دست و پا شکسته ای صحبت می کرد و احتمالاً ایرانی بوده است. به دنبال آن پرسنل کلوپ با کمک AFOSI به جستجو در ساختمان پرداختند، ولی هیچ بسته یا شیء مشکوک مشاهده نکردند. (منبع: محمد مهاروف [یا معروف م] ارزیاب AFOSI: پیتر هیودال).

ه منبع دستیار وابسته هوایی آمریکا در ایران است و مطالب زیر را ارائه داده است: در حدود ساعت 12:00 روز 9 دسامبر، کوکتل مولوتفی به داخل منزل یکی از کارکنان آمریکایی شرکت هواپیماسازی لاکهید پرتاب شد. منزل شخص مذکور روبروی منزل منبع و در شماره 9 کوچه 1 در شمال شرقی تهران قرار دارد. این وسیله به داخل اطاق افتاد و در نتیجه بر اثر آتش سوزی کوچکی که بر پا شد، آسیبهایی مختصر به اثاثیه منزل و اموال خصوصی نامبرده وارد آمد. هیچ کس مجروح نشد. پنجره ای که شکسته فقط 5/1 متر از سطح خیابان ارتفاع دارد. پلیس ایران عکس العمل نشان داد. (منبع: سروان هاری جانسن، گروهبان جیمی استات).

نظریات تهیه کننده: پرتاب بمب آتش زا به منزل شماره 9 کوچه اول شمال شرق تهران درست آن طرف خیابان و روبروی منزل سروان جانسون رخ می دهد. روز 7 دسامبر 78 در تلاش مشابهی سعی کرده بودند منزل جانسون را به آتش بکشند. در 7 دسامبر 78 منازل سایر آمریکاییهای این منطقه نیز هدف بمب آتش زا قرار گرفته اند. اقدامات امنیتی فوق العاده ای که از روز 5 دسامبر صورت گرفته شامل جستجوی اتومبیلهایی می شود که به این منطقه و محله وارد می شوند. محافظین و مأمورین انتظامی نسبت به احتمال ورود بمب به منطقه ناحیه خلیج بسیار حساس هستند. هرچند جامعه آمریکایی [مقیم تهران] همچنان شبی یک بمب آتش زا را تجربه می کند، تعداد حوادث ضدآمریکایی در تهران در دو روز گذشته اندکی کاهش یافته است، و این ممکن است نشان از مشغله هایی باشد که برای فعالیتهای مذهبی و ضددولتی روزهای 10 و 11 دسامبر تدارک می بینند.


اقدامات مخالفین در تهران (9 و 10 دسامبر)

سند شماره 289

استفاده محدود اداری

شماره گزارش: 166903187810 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: اقدامات مخالفین در تهران (9 و 10 دسامبر)

16 خلاصه: در 10 دسامبر مقامات حکومت نظامی، خطی شمالی جنوبی در تهران ایجاد کردند و به هیچ کس اجازه عبور از عرض این خط را ندادند. تظاهرات مسالمت آمیزی در نیمه جنوبی شهر گزارش شده است.

22 جزییات:

ص: 547

الف- (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات بررسی نشده است. طرحها و سیاستها را نبایستی به طور انحصاری بر اساس این گزارش اخذ کرد یا تغییر داد.

ب منبع از کارکنان ن 72 AFOSI است و اظهار می دارد که در شبهای 9 و 10 دسامبر 78، دو تانک، یک نفربر زرهی و گروهی سرباز برای حفاظت از ساختمان هتل اوین گمارده شده بودند. در این هتل اعضای ارتش آمریکا به همراه خانواده هایشان زندگی می کنند و یا کسانی هستند که تازه واردند و یا برای ترک ایران به طور موقت در این هتل به سر می برند. مأمورین انتظامی به آمریکاییها اجازه ترک هتل را نمی دادند.

(منبع: سرگروهبان راد دوگلاس، گروهبان ترنس اولیس. ن 72 AFOSI).

ج منبع مرکز خبری نمایندگی سفارت آمریکا است و اطلاعات کلی زیر را در رابطه با فعالیتهای محرز روزهای 9 و 10 دسامبر تهران ارائه داده است:

(1) روز 9 دسامبر 78، در سراسر شهر تظاهرات آرامی برپا شد. گهگاه صدای تیراندازی هم به گوش می رسید. منع عبور و مرور به ساعات 23:00 و 5:00 کاهش یافت تا در روزهای 9 الی 11 دسامبر فعالیتهای مذهبی میسر گردد. فرودگاه تهران از ساعت 1000 روز 10 دسامبر تا ساعت 1000 روز 12 دسامبر تعطیل شد. هواپیمایی ایران تمام هواپیماهایش، غیر از چهار فروند را از محل خود حرکت داده، و روز 9 دسامبر نیروی هوایی شاهنشاهی موتور بسیاری از هواپیماهایش در فرودگاه را روشن کرده بود، که احتمال نقل مکان این هواپیماها را مطرح می سازد. در روز 9 دسامبر در جاهای مختلف کودکان اقدام به پخش اعلامیه های ضددولتی نموده اند، و بعد از ظهر همان روز هلیکوپترها اعلانهایی به طرفداری از دولت فروریختند.

(2) روز 10 دسامبر 78، مقامات حکومت نظامی (MLA) خطی شرقی غربی در شهر تشکیل داده و هیچ حرکتی را در عرض این خط اجازه نمی دهند. خط از پارک وی ونک در غرب شروع شده و در خیابان ملاصدرا، خیابان پهلوی، شمال بلوار پهلوی، شرق کوروش کبیر، جنوب مسجد آبی، شرق سلطنت آباد، شمال گلستان 5، شرق و سپس شمال به طرف لویزان ادامه می یابد. MLA به تظاهرات اجازه عبور می دهند ولی هیچ یک از شرکت کنندگان حق عبور از عرض این خط را ندارند. گروه بزرگی از تظاهرکنندگان که حدود 7 تا 10 هزار نفر تخمین زده شده اند در محل مسجد آبی جمع شده و در سمت جنوب به راه افتادند. سایر گروههای کوچکتری که در بخشهای دیگر شهر تشکیل شده بودند و در جنوب خط MLA قرار داشتند نیز به طرف جنوب به راه افتادند. حدود ساعت 11:30، راهپیمایان که اینک تقریباً 30 هزار نفر شده بودند به طرف شاهرضا به راه افتادند، و عده ای هم از قبل در این خیابان به سوی شهیاد در حرکت بودند که در نزدیکی فرودگاه و جنوب غربی تهران قرار دارد. در شمال تهران هم تظاهرات آرام و پراکنده ای برپا شد که تمامی بدون حادثه ای به پایان رسیدند.

ارزیاب: گروهبان ری. اسپنگلر، ن 72 AFOSI).

د- منبع افسر امنیتی شرکت راکول اینترنشنال است و قابل اعتماد می باشد. وی مطالب زیر

ص: 548

را گزارش داده است: راننده محلی اش (منبع فرعی) که از نظر منبع شخص قابل اعتمادی است گزارش داده که شب 10 دسامبر 78 در یک نشست در مسجد آبی شرکت کرده است. در صحبتهایی که نامبرده با حضار آن مجلس داشته مشخص شده که عده زیادی از مردم به سمت جنوب کوروش کبیر و شاهرضا راهپیمایی خواهند کرد و در آنجا به سخنرانی آیت الله طالقانی گوش خواهند داد. راهپیمایان سپس به سوی یادبود شهیاد حرکت خواهند کرد و به احتمالی هم به سوی قصر راه خواهند افتاد. (منبع: توماس هانت، گروهبان فیلیپ استارک، ن 72 AFOSI).

نظریات تهیه کننده: ظاهراً مقامات حکومت نظامی تصمیم گرفته اند فعالیتهای مذهبی را متوقف کنند و راهپیمایی ها ثمری نخواهند داشت. غیر از خون ریزیهای فراوان. تا به امروز خشونت قابل ملاحظه ای گزارش نشده است. خط MLA توانسته شمال تهران که غالب خارجیها در آن بخش ساکن هستند را ایمن سازد. فعالیتها فعلاً همانطور که در بند «د» از قول منبع فرعی گفته شد پیش می روند. آیت الله طالقانی از مخالفین سرسخت و قدیمی شاه بوده و آیت الله خمینی وی را یکی از معاونین اصلی خود در ایران خوانده است. احتمال راهپیمایی از شهیاد به قصر (احتمالاً نیاوران یا سعدآباد) خیلی زیاد نیست زیرا هر کدام حدود 20 کیلومتر با شهیاد فاصله دارند. اگر این اتفاق بیفتد و هدف نیاوران باشد، راهپیمایی درست از مقابل مرکز اجتماعات آرمیش مگ خواهد گذشت.


خشونتهای اخیر در اصفهان

سند شماره 290

استفاده محدود اداری10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: خشونتهای اخیر در اصفهان

16- خلاصه: خشونتها در اصفهان در روزهای 7 و 8 دسامبر 79، جان شش سرباز و سرانجام 5 فرد معمولی را گرفت. ژاندارمری ایران گزارش از تهدید اتومبیل شخصی یک سرهنگ ایالات متحده آمریکا را گزارش می کند.

22 جزییات:

الف- (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی مطالب بررسی نشده است. طرحها و سیاستها را نباید فقط بر اساس این گزارش اخذ کرد یا تغییر داد.

ب منبع مطالب زیر را گزارش کرده است:

(1) روز 7 دسامبر 78، هنگامی که سربازان حکومت نظامی مشغول رفع موانعی آتش زا که از سوی تظاهرکنندگان در خیابانهای شمال اصفهان کارگذاشته شده بود، بودند ناگهان یک بشکه محتوی مواد آتش گیر منفجر شد و شش سرباز کشته شدند.

ص: 549

(2) روز 8 دسامبر، آیت الله خادمی یکی از روحانیون ضددولتی به زور از منزلش به مسجد مصلی در نزدیکی فرودگاه اصفهان برده شد. در این حال در سراسر شهر اعلام شد که آیت الله خادمی در مسجد مصلی سخنرانی خواهد کرد. مردم به سوی این مسجد راه افتادند. یک گروه از سربازان حکومت نظامی با مردم گلاویز شدند، ولی بعداً به آنها اجازه عبور دادند. در همان زمان گروه دیگری از مردم که رهسپار مسجد بودند از جهت مقابل رسیدند، و در نتیجه، ولی احتمالاً ناآگاهانه، سربازان را محاصره کردند. سربازان ظاهراً حس کردند که به دام افتاده اند، نگران شده و اقدام به تیراندازی کرده و در نتیجه 5 نفر از تظاهرکنندگان را کشتند.

(3) روز 8 دسامبر 78، تظاهرکنندگان شعبه بانک صادرات خیابان چهار باغ را به آتش کشیدند. مدیر بانک به یک گروه سرباز در همان حوالی که مجهز به وسایل آتش نشانی هم بودند متوسل شد. به وی گفته شد سربازان دستوری جهت کمک ندارند.

(4) روز 8 دسامبر 78، مقامات ژاندارمری ایران به صاحب ملک ارتش آمریکا در اصفهان سرهنگ دوم توماس کویپرز خبر دادند که شخصی تلاش کرده تا در خودروی وی بمب گذاری کند. (گروهبان رابرت هافمن ن 7201).

نظریات تهیه کننده: فعلاً اطلاعی در دست نیست که آیا بشکه مواد آتش زا عمداً جهت راهبندان به کار گرفته شده یا نه، ولی با توجه به نتایج کار، ممکن است در آینده عمداً مورد استفاده قرار گیرد. احتمالاً دولت هیچ نقشی در بردن آیت الله خادمی به مسجد مصلی نداشته، والا مشخص است که خود تجمع جمعیتهای عظیمی در آن مسجد را ایجاد کرده است. از دیرباز زور و تهدید از سوی معارضین علیه اعضای خودشان به کار برده می شده، و ممکن است این بار هم یکی از همان موارد باشد. در روز 26 نوامبر 78 منزل مسکونی سرهنگ دوم کویپرز مورد حمله با بمب قرار گرفت، و سبب شد تا نامبرده به محل دیگری در اصفهان نقل مکان کند.

اخبار مربوط به بمب گذاری در ماشین سرهنگ نامبرده به بخش ارتش آمریکایی سفارت آمریکا در تهران گزارش شده است. اطلاعات تکمیلی دیگری درباره خشونتهای اصفهان در روز 8 دسامبر 78 در گزارشات شماره 16690311 و 031478 منعکس شده است.


راهپیمایی عظیم 10 دسامبر در تهران

سند شماره 291

استفاده محدود اداری

شماره گزارش: 166903207810 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران

به: فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن

موضوع: راهپیمایی عظیم 10 دسامبر در تهران

16 خلاصه: راهپیمای مسالمت آمیز نزدیک به یک میلیون نفر در 10 دسامبر 78 در تهران

ص: 550

گزارش شده است. نه اقدامات خشونت آمیز و نه اقدامات ضدآمریکایی، گزارش نشده است.

22 جزییات:

الف (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات بررسی نشده است. طرحها و سیاستها را نباید منحصراً بر اساس این گزارش اخذ کرد و یا تغییر داد.

ب منبع MIC (مرکز خبری نمایندگی) سفارت آمریکاست که اطلاعات دو مقام سفارتی را گزارش می کند.

در ساعت 13:45 روز 10 دسامبر 78، دو مقام سفارتی که در نقطه ای مشرف به میدان شهیاد و به فاصله 400 متری از آن قرار داشتند و همچنین حین بازگشت به سفارت آمریکا، شاهد تظاهراتی عظیم در خیابان شاهرضای تهران بودند که شرکت کنندگان آن حدود 1 میلیون نفر تخمین زده شده اند. حدود 1000 نفر به ساختمان شهیاد رسیده بودند و بقیه راهپیمایان در تمام خیابانهای شرقی منتهی به میدان شهیاد را که تا جنوب سفارت ادامه می یافت در حرکت بودند که فاصله ای حدود 5/7 کیلومتر را دربر می گیرد.

زنها جداگانه ولی در حالیکه راهپیمایان مرد آنها را محاصره کرده بودند در راهپیمایی شرکت داشتند. به نظر می رسید که راهپیمایی ها سازماندهی خوبی دارند و رهبرانی آنها را هدایت می کردند. شعارهایی داده می شد، ولی تظاهرات به طور کلی آرام بود.

(منبع: گروهبان رونالد وینینگهام ن 72 AFOSI).

ج منبع افسر رابط شهربانی ایران با سفارت آمریکا جهت اقدامات پشتیبانی آمریکا می باشد و اظهار داشت روز 10 دسامبر 78 ساعت 15:00 اطلاعات زیر را از یک افسر پلیس دیگر که در مقر فرماندهی شهربانی تهران کار می کند دریافت داشته است:

جمعیت بزرگی که اوایل امروز به میدان شهیاد آمده بودند به آرامی متفرق شده و مردم در حال مراجعت به منازلشان می باشند. کسانی که در غرب و مرکز تهران زندگی می کنند به منازل و محله خود رسیده اند، در حالیکه بقیه ایرانیها به سمت شرق و میدان بهارستان در جنوب تهران در حال حرکتند و عده ای هم به سوی میدان ژاله و منازل خود رهسپارند. امروز فعالیتها صلح آمیز بود، هر چند دیده شده عده ای از مردم پرچمهای شوروی را حمل می کرده اند. عده ای که به قول منبع در حدود خیابانهای کوروش کبیر و ظفر (شمال مسجد آبی) قصد ایجاد بلوا داشتند، متفرق شدند. منبع انتظار دارد که همین تعداد از مردم در تظاهرات روز 11 دسامبر هم شرکت کنند.

(منبع: سرگرد رضائیان از شهربانی ایران؛ گروهبان سولیوان ن 72).

نظریه تهیه کننده: علیرغم تعداد تظاهرکنندگان تهرانی، هیچ خشونتی گزارش نشده است. هیچ اقدام ضدآمریکایی هم گزارش نشد. آیا اینها همه اش از قبل طراحی شده یا نتیجه باران سنگینی بود که در طول عصر و شب 10 دسامبر 78 روی تهران بارید، تعیین این امر ممکن نیست.


گزارش وضعیت ایران، شماره 37، 10 دسامبر 78

ص: 551

سند شماره 292

سری10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 311897به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 37، 10 دسامبر 78

1 در ساعت 5 بعد از ظهر به وقت تهران، تظاهرات عظیم امروز در حال پایان است و تظاهرکنندگانی که به میدان «شهیاد» واقع در نزدیکی فرودگاه آمده بودند، از همان مسیر شرقی غربی مراجعت می نمایند. سفارت آمریکا در تهران گزارش می دهد که جمعیت به راحتی بالغ بر چندصد هزار نفر بود. گزارشگران مطبوعات تعداد شرکت کنندگان را یک میلیون نفر تخمین می زنند. حرکت جمعی بی نهایت منظم بود و سفارت گزارش می دهد که در طی روز، شهر فوق العاده آرام بود.

2 مقامات امنیتی، در شمال مسیر تظاهرات، یعنی جایی که بسیاری از هتلهای بزرگ، جامعه خارجیان و قصر شاه در آنجا قرار دارد، یک کمربند حفاظتی ایجاد کردند.

3 در شهرهای دیگر ایران نیز تظاهرات عظیم و مشابهی برگزار شد و دولت ظاهراً در آن شهرها نیز جانب احتیاط را رعایت کرده و سربازان را دور از مسیر تظاهرات نگه داشت؛ هر چند که آنها در صورت لزوم آماده پاسخگویی سریع بودند.

4 ساعات بعد، لحظاتی بحرانی خواهد بود، زیرا که جمعیت متفرق شده از تظاهرات در حالیکه نظم مستحکم سابق را ندارند مراجعت خواهند کرد و ممکن است که تصمیم بگیرند تا قصد و غرض مقامات امنیتی را بیازمایند.

5 کاهش تولید نفت ادامه دارد. مجموع تولید برای روز 10 دسامبر، به طور آزمایشی تخمین زده می شود که 7/1 میلیون بشکه باشد و فردا نیز انتظار می رود که 4/1 و یا 5/1 میلیون بشکه باشد. این کاهش ناشی از توقف تدریجی واحدهای تولید در گچساران به عنوان یک حوزه بزرگ می باشد. کریستوفر


گزارش وضعیت ایران، شماره 38، 10 دسامبر 78

سند شماره 293

سری10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 312183به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 38، 10 دسامبر 78

1- تا هنگام شروع حکومت نظامی در ساعت 11 شب در تهران، هنوز گزارشی از برخوردهای خشونت بار بین تظاهرکنندگان و پلیس نرسیده است. در قسمت جنوبی موانع پلیسی که دولت به منظور مجزا کردن مناطق شمال شهر احداث نموده هیچ نیروی امنیتی قابل توجهی مشاهده نمی شود. تعدادی از سربازان در داخل محوطه ها از جمله در سفارت ما مستقر می باشند.

ص: 552

2 مخالفان مطمئناً در آزمایش امروز که در آن توانایی به حرکت درآوردن جمعیت عظیمی از مردم در یک تظاهرات صلح آمیز و با انضباط را به نمایش گذاشتند، ادعای پیروزی خواهند کرد.

دولت می تواند از اینکه از خشونت پرهیز شده، احساس رضایت کند و به خاطر خویشتن داری که توسط نیروهای امنیتی نشان داده شده، به خود ببالد.

3 شواهد نشان می دهد که فردا هم ممکن است مجدداً تظاهرات وسیعی در تهران و شهرهای دیگر تکرار شود. فردا روز اوج سوگواری (عاشورا) است که در شرایط عادی مهم احساسات مذهبی به شدیدترین حد خود می رسد.

به علاوه افرادی که به خاطر ترس از خشونت از تظاهرات امروز کناره گرفتند، ممکن است مایل به شرکت در راهپیمایی فردا باشند. لذا اگر نظم از بین برود، امکان بالقوه عظیمی برای درگیری با نیروهای امنیتی وجود خواهد داشت.

4 سفارت هیچ گزارشی در مورد حوادثی که در 24 ساعت گذشته شامل حال آمریکاییان شده باشد ارسال ننموده است. به ظاهر تقاضا برای خروج از ایران به میزان زیادی کاهش یافته است هر چند که چند شرکت در حال طرح ریزی انتقال خانواده های کارکنان خود در اواخر این هفته هستند.

5 اگر فردا هم آرام باشد، اوضاع برای مذاکره بین دولت و مخالفان بسیار بهبود خواهد یافت. با این حال هیچ نشانه ای در دست نیست که نشان دهد چهره های برجسته مخالفان از اصرار علنی مبنی بر اینکه شاه باید به عنوان یک شرط اجتناب ناپذیر برای هرگونه توافقی به کنار رود، کاسته باشند. کریستوفر


گزارش مقدماتی سیاسی امنیتی، 10 دسامبر 78

سند شماره 294

خیلی محرمانه10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12089به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش مقدماتی سیاسی امنیتی، 10 دسامبر 78

خلاصه: دهم دسامبر، روزی گرفته، مه آلود، معتدل و مناسب برای اولین روز از دو روز عزاداری شدید (تاسوعا و عاشورا) می باشد. طبق توافقهای قبلی، ارتش و پلیس از مناطق جنوب شهر بیرون رفته و صحنه را برای عزاداری و تظاهرکنندگان خالی گذاشته اند. چند صد هزار نفر در خیابان شاهرضا واقع در مرکز شهر جمع شده و در جهت غرب به سمت بنای یادبود شهیاد در نزدیکی فرودگاه که رهبران مذهبی و سیاسی سخنرانی می کنند، راهپیمایی کرده اند. هیچ گونه خشونت و تخریب گزارش نشده است. به احتمال خیلی زیاد این مسئله پس از پایان سخنرانیها و موقعی که مردم به خانه ها برمی گردند، رخ خواهد داد. پایان خلاصه.

1 طبق برنامه های قبلی، صبح روز دهم دسامبر (تاسوعا) ارتش و نیروهای پلیس از 3/2

ص: 553

جنوب شهر تهران خارج شدند. واحدهای نظامی احتیاطی باقی مانده در این قسمت شهر به نقاطی دور از انظار مردم منتقل شدند. برای مثال جوخه ویژه حفاظت از محوطه سفارت کامیون خود را به داخل محوطه آورده و در پشت مقر سفیر، پارک کرده است. وضعیتهای مشابه این مورد در نقاط حساس دیگر هنوز تحت حفاظت قرار دارند.

2 3/1شمال شهر که شامل کاخهای سلطنتی، مراکز فرماندهی ارتش و مناطق مسکونی طبقه مرفه است، تمرکز سربازان زیاد است. تقریباً در طول خیابان اردشیر بابکان سنگرهایی در مسیر شرق و غرب برپا شده و حرکت تمام وسایط نقلیه از مسیر این سنگرها شدیداً کنترل می گردد. ظاهراً در پیش بینی خشونتهای احتمالی چند صد هزار نفر از اهالی تهران در تاریخ 9 دسامبر شهر را ترک کرده اند.

3 حدود ساعت 9 صبح، مردم در نقاط مختلف شهر در مساجد جمع شدند و با نظم کامل به طور نسبتاً آرام جهت تجمع در خیابان شاهرضا حرکت کردند، خیابان شاهرضا در جهت شرق و غرب از میدان شهناز تا دانشگاه تهران امتداد دارد و در آنجا به خیابان آیزنهاور می پیوندند و تا بنای یادبود شهیاد در نزدیکی فرودگاه مهرآباد ادامه می یابد. گروههای فرعی راهپیمایان مرکب از زنان و مردان که هر کدام بین 1000 تا 2000 نفر بودند شعارهای مذهبی سر می دادند و تصاویری از خمینی حمل می کردند. پلاکاردهای سیاسی خیلی کمی مشاهده می شد، اما در طول خیابان شاهرضا دیوارها از پوسترهای ضدشاه پوشیده شده بود. این گروهها در خیابان شاهرضا به هم پیوسته و با تشکیل واحدهای بزرگتر به سمت غرب حرکت می کردند. در ساعت 3 بعد از ظهر تعداد جمعیت که بیشتر از سه مایل تا میدان شهیاد امتداد می یافت تا چند صد هزار نفر تخمین زده می شد.

4 مردم در طول مسیرهای راهپیمایی منظم بوده و از انجام هرگونه عمل تخریب اجتناب کرده اند. فروشندگان دوره گرد در پیاده روها به مردم شربت داده و با بلندگوهای دستی مردم را راهنمایی می کردند. در این چند ساعت اوضاع آرام و تحت کنترل بوده است.

5 مردم با رسیدن به فضای باز دور میدان شهیاد در اطراف پراکنده می شدند تا به سخنان رهبران مذهبی و سیاسی گوش فرادهند. چنین به نظر می رسد که آیت الله طالقانی، قائم مقام آیت الله خمینی شخصیت اصلی روحانی در جایگاه در میدان شهیاد باشد. همچنین قرار است که چند تن از رهبران جبهه ملی از جمله سنجابی که اخیراً از زندان آزاد شده در برنامه باشند. و اگر چه انتهای صف راهپیمایان هنوز از مقابل دانشگاه تهران عبور نکرده است، ولی برنامه های رسمی تا ساعتی دیگر در میدان شهیاد پایان یافته و انتظار می رود که راهپیمایان به خانه ها یا محلهای تجمع اولیه شان برگردند.

6 اگرچه مأموران امنیتی در تماس با سفارت در مورد اینکه امروز بعد از این دیگر هیچگونه، تکرار می کنم هیچگونه مشکلی پیش نخواهد آمد، بی اندازه اظهار اطمینان کرده اند ولی ما احساس می کنیم که این احتمال وجود دارد گروههایی که در اثر سخنرانیهای میدان

ص: 554

شهیاد تحریک شده اند، در غیاب نظم راهپیمایی صبح، می توانند باعث مواردی از خشونت و تخریب شوند. مخصوصاً چنین امکانی محتمل است، چرا که امشب منع عبور و مرور شبانه به ساعت 23 تغییر یافته است.

7 بخش زیادی از آمریکاییان در تهران، در شمال کمربند امنیتی ای که سربازان پلیس در طول خیابان اردشیر بابکان کشیده اند زندگی می کنند و در صورت بروز هرگونه حادثه ای توسط نیروهای امنیتی تمرکز یافته محافظت می شوند. در نتیجه احتمال خطر اندکی وجود دارد. روز یازدهم دسامبر که مصادف با روز عاشورا است کمتر شکل راهپیمایی رسمی رعایت خواهد شد و به همین ترتیب مقررات دور نگه داشتن سربازان از انظار و خیابانها توسط نیروهای امنیتی به اجرا درخواهد آمد.

8 این گزارش بدین جهت زود ارسال می شود که گوشه ای از حوادث تهران را تا این ساعت برای آن وزارتخانه ترسیم کرده باشیم. بخش دوم گزارش نیز که در مورد وضعیت شهرهای دیگر است، بعداً ارسال خواهد شد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 10 دسامبر، شماره 2

سند شماره 295

خیلی محرمانه10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12093به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 10 دسامبر، شماره 2

1 خلاصه: از ساعت 6 بعد ازظهر دهم دسامبر، راهپیمایانی که در میدان شهیاد جمع شده بودند پراکنده شده و از طریق همان مسیرهایی که صبح پیموده بودند برمی گردند. ما گزارشی از خشونت و درگیری دریافت نکرده ایم. شهرهای شیراز، اصفهان و تبریز نیز شاهد حرکت منظم و آرام دستجات مردم بود. پایان خلاصه.

2 در بعد از ظهر جمعیت چند صد هزار نفری که به سمت میدان شهیاد راهپیمایی کرده بودند متفرق شدند و فعلاً از طریق همان مسیرهای راهپیمایی در حال برگشتن به مساجد هستند. طبق آخرین اطلاعات ما، در طول روز هیچگونه درگیری و خشونتی نبوده است. اما هنوز 5 ساعت تا هنگام منع عبور و مرور شبانه باقی مانده و نمی دانیم آیا قصد تخطی از مقررات منع عبور و مرور شبانه وجود دارد یا خیر.

3 تا این لحظه مطلع نشده ایم که آیا اعلامیه و یا قطعنامه ای در میدان شهیاد صادر شده است یا خیر.

4 گزارشهای درهم و برهمی در مورد آنچه فردا یازدهم دسامبر (عاشورا) اتفاق خواهد افتاد، دریافت می کنیم. بعضی گزارشات نشان می دهند که راهپیمایی امروز تکرار خواهد شد، گزارشات دیگری حاکی از آن است که پس از مراسم و آیین های مساجد حرکت دستجات بیشتری به شکل سنتی برگزار خواهد شد.

ص: 555

5 کنسولهای ما در شیراز، اصفهان و تبریز گزارش می دهند که راهپیماییهای سازمان یافته، و آرامی در این شهرها مشابه تهران به وقوع پیوسته و هیچگونه درگیری و خشونتی نبوده است. مانند تهران نیروهای امنیتی دور از انظار تظاهرکنندگان و آماده انجام عکس العمل سریع بودند. منابع مطبوعاتی به ما گفتند که تظاهرات در تمام شهرهای کوچک و بزرگ به وقوع پیوسته و مخصوصاً مشهد بار دیگر شاهد تظاهراتی بزرگ و بدون خشونت بوده است.

سولیوان


وضعیت در ایران، 9 و 10 دسامبر 78

سند شماره 296

خیلی محرمانه

شماره گزاش: 684605777810 دسامبر 1978 19 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

عنوان: وضعیت در ایران، 9 و 10 دسامبر 78

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعاتی مربوط به وضعیت ایران از ساعت 12 به وقت محلی روز نهم دسامبر تا ساعت 14 روز دهم دسامبر می باشد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

فهرست زیر شامل حوادث جاری روزهای نهم و دهم دسامبر 1978 است.

از بعد از ظهر تا عصر روز نهم دسامبر 78: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

1 هلیکوپترها اعلامیه هایی را به طرفداری از شاه فرومی ریختند و اعلامیه های ضدشاه در جنوب شرقی شهر پخش می شد.

2 565 مسافر در روز نهم دسامبر از طریق ترمینال حمل و نقل هوایی فرودگاه مهرآباد از کشور خارج شدند. (جابجایی های موقت به اضافه EML به اضافه فضای الف). شش فروند هواپیمای سی 141 و یک فروند هواپیمای سی 9 در عملیات حمل و نقل هوایی شرکت داشتند.

3 پرواز دربست شماره 6001 پان آمریکن به مقصد فرانکفورت لندن در ساعت 30/20 به وقت محلی با 110 نفر نظامی و حدود 332 غیرنظامی آمریکایی فرودگاه مهرآباد را ترک کرد.

4 یک بمب آتش زا در ساعت 21 به طرف خانه یکی از کارکنان شرکت لاکهید پرتاب شد. این ساختمان بین دفتر وابسته دفاعی آمریکا و دفتر وابسته هوایی آمریکا واقع شده است. بررسی وابسته هوایی آمریکا نشان می دهد که مواد به کار رفته در این بمب ظاهراً مشابه مواد به کار رفته در بمبی است که چند وز قبل به طرف محل اقامت خود او پرتاب شده بود.

5 تلویزیون ایران در اخبار ساعت 30/20 اعلام کرد که در روزهای 10 و 11 دسامبر،

ص: 556

ساعات منع عبور و مرور به جای 21 تا 5 صبح به 23 تا 5 صبح تقلیل می یابد و هیچ گونه رفت و آمد وسائط نقلیه از شمال به جنوب و بالعکس نباید انجام گیرد و فرودگاه نیز چهل و هشت ساعت بسته خواهد بود.

دهم دسامبر 78:

1 ساعت 5: سربازانی که از در سفارت واقع در خیابان روزولت محافظت می کردند، محل را ترک کرده و به گاردهای پلیس محلی گفتند که پس فردا مراجعت می کنند.

2 ساعت 15/6: راننده دفتر وابسته دفاعی گزارش می دهد که در خیابان شاهرضا و کوروش کبیر حدود سه، چهار هزار نفر متشکل شده اند که همه مردان بین 18 تا 30 ساله هستند و لباسهای معمولی پوشیده و بازوبندهای سفید بسته اند. کودکان و وسائط نقلیه در بین آنان مشاهده نگردید.

3 ساعت 25/6: یک هواپیمای سی 130 نیروی هوایی شاهنشاهی ایران فرودگاه را ترک کرد.

4 ساعت 55/6: گروههایی از مردم شامل زنان و کودکان دیده می شوند که مداوماً از خیابان روزولت به طرف جنوب در حرکتند.

5 ساعت 7: سربازان ایرانی در محوطه سفارتخانه مستقر شده اند. این سربازان مرکب از 12 سرباز و 2 گروهبان هستند.

6- ساعت 30/7 قلهک: چند گروه از تظاهرکنندگان در جاده قدیم شمیران نزدیک کنسولگری انگلستان (به هم پیوستند) جاده بسته شد.

7 ساعت 30/10: تدابیر امنیتی در فرودگاه مهرآباد افزایش یافت. دو تانک چیفتن، دو پی ام پی و چندین کامیون نظامی که به طرف منطقه اطراف D.V.LOUNYE حرکت می کردند، مشاهده شدند.

8- ساعت 40/10: هواپیماهای نیروی هوایی شاهنشاهی ایران در حال پرواز به خارج از مهرآباد بودند. بین ساعت 10 تا 1045 چندین هواپیمای سی 130 و یک هواپیمای تانکر 747 از فرودگاه مهرآباد به پرواز درآمدند. اگرچه رسماً اعلام شده است که فرودگاه مهرآباد بسته است، این امر، نیروی هوایی شاهنشاهی ایران را دربر نمی گیرد و به عقیده مدیر تیم فنی نظامی، در صورت لزوم عملیات اضطراری و تخلیه افراد را نیز شامل نمی شود.

9 ساعت 11: حرکت جمعیت در تهران، دستجات از قسمتهای شمالی و جنوبی به طرف مرکز شهر حرکت کرد. سپس جمعیت، در طول خیابان شاهرضا به طرف غرب به سمت میدان شهیاد می روند. انتظار می رود که بعد از ظهر و عصر امروز جمعیت عظیمی در شهیاد گردهم بیایند. احتمالاً سخنرانیهایی توسط آیت الله ها یا رهبران مخالفان و یا هر دو انجام می گیرد. حرکات و اعمال بعدی جمعیت معلوم نیست. در حال حاضر تهدیدی از طرف جمعیت متوجه آمریکاییها یا سفارت آمریکا نیست. بیشتر جاده ها، خیابانها و کوچه ها در شمال مرکزی تهران

ص: 557

بسته شده یا تحت کنترل قرار گرفته است. این کار برای جلوگیری از حرکت غیرمجاز از شمال به طرف جنوب و بالعکس انجام گرفته است با این همه دارندگان کارتهای دیپلماتیک حق عبور دارند. برای بستن جاده ها از تانکها و واحدهای نظامی استفاده می گردد.

10 کارکنان دفتر وابسته دفاعی آمریکا طی گشتهای صبح امروزشان در شمال تهران، مشاهدات خود را اینگونه گزارش کرده اند:

الف در خیابانهای جردن و پهلوی، یک تانک چیفتن و چهار کامیون نظامی.

ب- در بزرگراه شاهنشاهی و بلوار پهلوی، واحدهای نظامی رفت و آمدها را از بزرگراه به مسیر دیگری هدایت می کردند.

ج اطراف منطقه قصر توپهای ضدهوایی ZU-23 مشاهده شد.

د در سلطنت آباد، در جلوی ستاد ارتش وجود توپ ضدهوایی ZU-23 ، یک کامیون مملو از مهمات و یک کامیون حاوی سیم های خاردار آماده برای بکارگیری فوری، گزارش شد.

ه یک تانک چیفتن و دو تانک BTR-60 در منطقه تجریش مشاهده شد.

و کلانتری نیاوران برای سوخت خانه ها، نفت مجانی توزیع می کند.

نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

تا این ساعت (ساعت 14 به وقت محلی) این راهپیمایی که به طور تأیید نشده ای نزدیک به نیم میلیون نفر برآورد شده است، به خوبی سازماندهی و کنترل شده است.

هیچگونه وحشیگری، آتش سوزی، شکستن وسایل یا ویرانگریهای مشابه که در گذشته دیده شده، گزارش نگردیده است. امروز بعد از ورود به میدان شهیاد و پس از متفرق شدن تظاهرکنندگان، مرحله ای بحرانی رخ می دهد. میزان بحرانی بودن اوضاع را پس از ساعت 19 بهتر می توان درک کرد.


وضعیت ایران از تاریخ 6 تا 11 دسامبر 1978

سند شماره 297

سرّی6 تا 11 دسامبر 1978 15 تا 20 آذر 1357

از: هیأت نظامی و گروه مستشاری نظامی آمریکا، ایرانبه: ستاد مشترک ارتش

موضوع: وضعیت ایران از تاریخ 6 تا 11 دسامبر 1978

1 (بدون طبقه بندی) وضعیت کلی:

در طول قسمت اول دوره گزارش راهپیمایی های کوچکی در شهرهای بزرگ ایران بر پا شد که البته شهر مشهد در میان آنها استثنا بود و هر روز گزارش هایی از برپایی راهپیمایی از این شهر مخابره می شد.

در روز 8 دسامبر [17 آذر] تظاهراتی در اصفهان برپا شد که به خشونت گرایید. در روزهای 10 و 11 دسامبر [19 و 20 آذر] گزارش هایی از برپایی تظاهرات گسترده در تهران، مشهد و اصفهان مخابره شد. بر اساس گزارش هایی، تظاهرات دهم دسامبر [10 آذر] در مشهد

ص: 558

و تظاهرات یازدهم دسامبر [20 آذر] در اصفهان به خشونت گرایید. تهدید اتباع آمریکایی و همچنین پرتاب بمب به منازل و سوزاندن خودروها نیز همچنان ادامه یافت.

2 (سرّی/غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف- (سرّی غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) تظاهرات

(1) طبق گزارش ها در روز 7 دسامبر [16 آذر] شش سرباز که در حال بر چیدن موانع خیابانی در اصفهان بودند در حادثه ای کشته شدند. (OSI)

(2) طبق گزارش ها در روز 8 دسامبر [17 آذر] وقتی که جمعیت تظاهرکنندگان چند سرباز را در خیابان محاصره کردند، 5 غیر نظامی بر اثر تیراندازی سربازان کشته شدند. (OSI)

(3) طبق گزارش ها در شب های 5 تا 9 دسامبر [14 تا 18 آذر] در مشهد تظاهراتی برپا شد. (MIC)

(4) طبق گزارش ها تظاهرات کوچکی در روز 6 دسامبر [15 آذر] در تهران برپا شد ولی گزارشی از برپایی تظاهرات در روزهای 7 و 8 و 9 دسامبر مخابره نشده است. (MIC)

(5) بر اساس گزارش ها تظاهرات عظیمی در روز 10 دسامبر [19 آذر] در تهران، اصفهان، و مشهد برپا شد. در تظاهراتی که در مشهد برپا شد، تظاهرکنندگان به هتل هایت حمله بردند و خساراتی به آشپزخانه و محل خرید آن وارد کردند، ولی تظاهرات در تهران و اصفهان بدون خشونت بود. برآوردهایی که از جمعیت تظاهر کننده در تهران انجام شده است بین 50 هزار نفر تا یک میلیون نفر است. تظاهرات در تهران به شکل راهپیمایی از میدان ژاله به میدان شهیاد صورت که در میانه راه نیز مردم به صف تظاهرکنندگان می پیوستند. گفته می شود که اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران که گروهی تروریستی است و مسئولیت ترور برخی اتباع آمریکا را بر عهده گرفته است، وظیفه هماهنگی و کنترل راهپیمایی اخیر را بر عهده داشتند. نیروهای مجری حکومت نظامی شهر را به دو منطقه شمال و جنوب تقسیم کرده و از تردد خودرو بین این دو منطقه اکیداً جلوگیری می کنند.

البته هیچ ممانعتی از حرکت تظاهرکنندگان به عمل نیامد و نیروهای امنیتی در محل اصلی تظاهرات حضور نیافتند. جمعیت تظاهرکننده پس از رسیدن به میدان شهیاد و گوش دادن به نطق تعدادی سخنران، با آرامش از محل متفرق شد. نزدیک به 20 تا 100 هزار نفر نیز در تظاهرات اصفهان شرکت داشتند که با نظم و ترتیب صورت گرفت.

(6) گزارش شده است که در روز 11 دسامبر [20 آذر] تظاهراتی در تهران، اصفهان و مشهد بر پا شد. تظاهرات تهران منظم و صلح آمیز بود. تظاهر کنندگان بار دیگر در میدان شهیاد تجمع کردند و قطعنامه ای 17 ماده ای قرائت شد. نیروهای امنیتی نیز مانع از انجام تظاهرات نشدند. گفته می شود گروهی که شعارهای ضد دولت سر داده بودند قصد ورود به داخل جمعیت تظاهرکننده را داشتند که روحانیان و افراد دیگر مانع از این کار شدند؛ با

ص: 559

وجود این، شعارها و پلاکاردهای ضد دولت و ضد آمریکایی بیشتر از روزهای قبل به چشم می خورد. برآورد می شود که نزدیک به 210 تا 400 هزار نفر در این تظاهرات شرکت داشتند. تظاهراتی که روز 11دسامبر [20 آذر] در اصفهان برپا شد با خشونت گسترده و آتش زدن خودروها و اماکن همراه بود. گفته می شود که طی این درگیری ها 5 غیرنظامی کشته شدند و مرکز ساواک مورد حمله تظاهرکنندگان قرار گرفت. (MIC/OSI/ BBC/VOA).

ب- (بدون طبقه بندی) سیاسی

(1) مقامات حکومت نظامی در تهران طی اعلامیه شماره 23 خود که در تاریخ 6 دسامبر [15 آذر] انتشار یافت نسبت به توزیع اعلامیه هایی که مبارزان را به پوشیدن لباس سربازان و یا چادر تشویق می کند به مردم هشدار داد و از آنها خواست تا در صورت مشاهده چنین اقدامی موارد فوق را به مقامات حکومت نظامی گزارش دهند. (NIRT)

(2) مقامات حکومت نظامی در تهران طی اعلامیه شماره 24 مورخ 9 دسامبر [18 آذر] شروع ساعات منع آمد و شد را در روزهای 9 تا 11 دسامبر [18 تا 20 آذر] 23:00 اعلام کرد و از نیروهای امنیتی خواست تا در روزهای مذکور از نزدیک شدن به تظاهرکنندگان خودداری کنند. (NIRT)

(3) در روز 11 دسامبر [18 آذر] دولت ایران تأیی کرد که استاندار همدان در روز 10 دسامبر [17 آذر] مورد اصابت گلوله قرار گرفته است. ولی جزییات دیگری از این حادثه در دست نیست. (MIC)

ج اقتصاد

(1) فرودگاه مهرآباد از ساعت 10:00 روز دهم دسامبر [19 آذر] تا ساعت 10:00 روز دوازدهم دسامبر [21 آذر] بسته شد. (MIC)

(2) طبق گزارش کنسولگری آمریکا در تبریز کارکنان پالایشگاه تبریز در روز 7 دسامبر [16 آذر] دست به اعتصاب کامل زدند و بازار و مدارس شهر تعطیل بود. (MIC)

د (بدون طبقه بندی) تهدیدها/اذیت و آزارها

طبق گزارش ها، اقدامات ضدآمریکایی زیر در طول دوره گزارش بر ضد MIC

صورت گرفته است:

(1) پرتاب 5 بمب به محل سکونت آمریکایی در تهران و یک بمب در اصفهان

(2) پرتاب سنگ به یک منزل مسکونی اتباع آمریکایی در تهران

(3) به آتش کشیدن یک خودروی [متعلق به اتباع آمریکا] در تهران و هشت خودرو در اصفهان

ص: 560

(4) حمله به دفاتر شرکت GRUMMAN AEROSPACE در اصفهان و به آتش کشیدن آن در روز 8 دسامبر [17 آذر]

(5) موارد متعدد تهدید اتباع آمریکایی از طریق تماس های تلفنی و شعارنویسی بر دیوارها

3 (سرّی غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) تحلیل و بحث

الف- ارزیابی J-2 و EUCOM از وضعیت ایران پیش از تظاهرات یازدهم دسامبر [20 آذر] به قرار زیر است:

تظاهراتی که در شهرهای بزرگ ایران رخ داد صلح آمیز بود و خشونت ها در روز دهم دسامبر [19 آذر] در چند ماه گذشته در پایین ترین سطح خود قرار داشت.

مخالفان مذهبی و سیاسی با برپایی تظاهرات گسترده و کنترل راهپیمایان با استفاده از نیروهای مجهز به بی سیم قدرت خود را به رخ دولت کشیدند. برآورد جمعیت تظاهرکننده در تهران متفاوت است: سفارت آمریکا تعداد تظاهرکنندگان را نزدیک به دهها هزار نفر می داند، ساواک شمار آنها را بین 200 تا 500 هزار نفر برآورد می کند و مخالفان دولت رقم 2 میلیون نفر را ذکر کرده اند. صف راهپیمایان به 9 کیلومتر می رسید و زمانی که جمعیت تظاهرکننده متفرق شد هنوز تعدادی از مردم نتوانسته بودند خود را به صف راهپیمایان برسانند. با وجود این، پلیس به منظور حفاظت از کاخ نیاوران و شمار زیاد خارجیانی که در شمالی شهر زندگی می کنند، مانع از تردد به این قسمت شده بود.

آیت الله خمینی از پاریس برپایی تظاهرات روز گذشته را یک پیروزی خواند، هر چند انتظار داشت یک میلیون نفر در تظاهرات تهران شرکت کنند. ساواک احتمال می دهد که تظاهرات امروز [11 دسامبر-20 آذر] حتی گسترده تر از روز گذشته باشد؛ هر چند پیش بینی می شود که تظاهرات فوق صلح آمیز باشد، ولی با توجه به اینکه امروز مصادف با عاشوراست احتمال بروز خشونت افزایش یافته است. علاوه بر این، گزارش شده است که مخالفان دولت قصد دارند قطعنامه ای 17 ماده ای را با بلندگو در سطح شهر قرائت کنند. گفته می شود که قطعنامه فوق روز گذشته به دلیل ترس از بروز خشونت در میان تظاهرکنندگان قرائت نشد. با وجود این، چنانچه تظاهرات امروز به صورت صلح آمیز برگزار شود، می تواند فضای لازم برای مذاکرات جدی بین شاه و اپوزیسیون را فراهم کند. (SECSTATE/AMEMB USDAO Tehran/USEUCOM/J-2/VARIOUS)

ب- (محرمانه-غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) تظاهراتی که روزهای 10 و 11 دسامبر [19 و 20 آذر] در تهران صورت گرفت نشان داد که دولت و اپوزیسیون کنترل بهتری بر تظاهر کنندگان اعمال کرده اند، که تا بحال دیده نشده بود. عدم مداخله نیروهای امنیتی در برپایی تظاهرات نشان داد که دولت بر نیروهای خود کنترل دارد، هر چند ممکن است تصمیم عدم مداخله از موضع ضعف اتخاذ شده باشد؛ بدین مفهوم که دولت احتمالاً به این نتیجه رسیده است که نمی تواند مانع از برپایی تظاهرات شود. از سوی دیگر، برپایی تظاهرات بدون

ص: 561

زد و خورد با نیروهای دولت از لحاظ سیاسی فایده ای ندارد زیرا فقط نشان می دهد که نیروهای اپوزیسیون می توانند یک جمعیت عظیم را کنترل کنند. گفته می شود که طی برگزاری تظاهرات در روز 11 دسامبر [20 آذر] روحانیان افرادی را که شعارهای سیاسی می دادند و یا پلاکارهایی با شعارهای سیاسی حمل می کردند از جمع تظاهرکنندگان بیرون می راندند. همین امر احتمالاً نشان می دهد که راهپیمایی فوق اصولاً هدفی مذهبی داشته و اهداف خاص و آشکار سیاسی دیگری بجز اثبات اعتقاد مردم به آرمان های مذهبی را دنبال نمی کرده است.

ج (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

USEUCOM گزارش داده است که بریتانیا ارزیابی خود را از تحولات سیاسی احتمالی در ایران و پیامدهای آن برای غرب از سر گرفته است: ناآرامی های جدی ممکن است هر آن در ایران رخ دهد که می تواند موجب بروز یک رویارویی دیگر و تغییر رژیم گردد. بریتانیایی ها در مورد نوع حکومت آینده ایران سه احتمال را در نظر دارند: یک هیئت حاکمه نظامی، یک جمهوری اسلامی، و یا یک رژیم کمونیست یا چپ افراطی. تحقق مورد سوم از همه بعیدتر به نظر می رسد. حکومت آینده ایران با مشکلات اقتصادی جدی روبرو خواهد بود، و مخالفت های مدام با آن حکومت فوق را با دغدغه حفظ موقعیت خود در داخل مشغول خواهد ساخت. حتی اگر شاه هم بر سر قدرت باقی بماند، منافع استراتژیک غرب تحت تاثیر قرار خواهد گرفت، زیرا شاه توانایی یا تمایل کمتری به انجام تعهدات دفاعی اش از جمله سنتو و کمک به رژیم هایی مانند عمان خواهد داشت. چنانچه ضعف ایران منجر به گسترش فعالیت های براندازی در خلیج [فارس] شود، تهدیدی جدی متوجه بحرین خواهد شد. این مسئله همچنین ممکن است عراق را بر آن دارد تا با تجدید ادعای مالکیت کویت سعی در استقرار سلطه خود بر منطقه خلیج [فارس] داشته باشد. اگر بجای شاه یک هیئت حاکمه نظامی بر ایران حکومت کند، اهداف استراتژیک تغییری نخواهد کرد، چرا که دولت فوق نیز به صرف هزینه های هنگفت نظامی ادامه خواهد داد، هرچند ممکن است مشکلات اقتصادی برای آن محدودیت ایجاد کند. البته حکومت فوق با مخالفت مدام گروههای مخالف مواجه خواهد شد و چنانچه ناگزیر به نظر می رسد دست به سرکوب مخالفان بزند، همکاری با آن و پذیرش آن در مقام یک هم پیمان برای غرب دشوار خواهد شد. لندن احتمال می دهد که چنانچه یک جمهوری اسلامی در ایران تشکیل شود، حکومت فوق تحت نفوذ خمینی باشد، استقلال خود را حفظ و اهدافی ناسیونالیستی را دنبال کند. این حکومت احتمالاً مناسبات خود را با غرب و اتحاد شوروی کاهش خواهد داد و از پیمان سنتو خارج خواهد شد. با وجود این، حکومت فوق باید به منظورحفظ قدرت نظامی اش و بهره مندی از کمک های نظامی غرب تا حد معقولی با غرب رابطه داشته باشد، هر چند صادرات نفت به اسراییل و احتمالاً افریقای جنوبی را قطع خواهد کرد. چنانچه یک حکومت چپ افراطی بر سر کار بیاید، مسلماً با اتحاد شوروی همکاری خواهد کرد، ولی برای تأمین ارز مجبور است مناسبات تجاری نزدیکی با غرب داشته

ص: 562

باشد و به آن نفت بفروشد. با وجود این، حکومت فوق مسلماً از پیمان سنتو خارج می شود و احتمالاً سعی می کند با افزایش قیمت نفت، غرب را تضعیف کند (JIC London).


گزاش وضعیت ایران، شماره 39، 11 دسامبر 78

سند شماره 298

سری11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 312219به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزاش وضعیت ایران، شماره 39، 11 دسامبر 78

1 برای دومین روز، صدها هزار ایرانی جهت ابراز مخالفت با شاه، در خیابانهای خیس و باران خورده تهران دست به راهپیمایی زدند. باز هم سربازان و پلیس در صحنه حاضر نبودند، و رهبران مخالفین، کنترل خوبی بر جمعیت داشتند. سفارت تخمین می زند که جمعیت امروز، قدری بیشتر از دیروز و حرکاتشان با صراحت بیشتری سیاسی بود. شعارهای ضدشاه بیشتری داده می شد و طبق گزارش یونایتدپرس احساسات ضدآمریکایی و ضدخارجی شدیدتری ابراز می گردید.

2 هیچگونه رویداد خشونت آمیزی به هنگام پراکنده شدن مردم طی عصر امروز گزارش نشده است. و نیز گزارش نشده که آسیبی به آمریکاییان رسیده باشد. در تبریز راهپیمایان از مقابل کنسولگری ما که با درخواست پایین آوردن پرچم موافقت شده بود، عبور نمودند ولی هیچگونه خشونتی رخ نداد و کنسول نیز از پذیرفتن تقاضای دولت مبنی بر ترک کنسولگری به وسیله «هلیکوپتر» امتناع نمود. تظاهرات مسالمت آمیز مشابهی در اصفهان، شیراز و دیگر شهرهای ایران برگزار شد. گزارش شده که استاندار همدان پس از حمله دیروز که توسط ناشناسی صورت گفت، در یکی از بیمارستانهای تهران در وضعیت وخیمی قرار دارد. محافظ او به هنگام حمله کشته شد. کریستوفر


تظاهرات عاشورا شواهد اولیه

سند شماره 299

سری انتشار محدود11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12095به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: تظاهرات عاشورا شواهد اولیه

1 تظاهرات صلح آمیزی که در تاریخ 10 دسامبر در تهران صورت گرفت، توسط رهبران مذهبی و نمایندگان بازار تدارک دیده شده بود. در هر حال ترتیبات لازم برای سازماندهی این تظاهرات و کسب تفاهم با مأمورین امنیتی دولت ایران توسط نمایندگان جبهه ملی صورت گرفت. در جریان تظاهرات کریم سنجابی، رهبر جبهه ملی، مورد توجه واقع شد و از طرف مردم استقبال خوبی از وی به عمل آمد.

2 اردشیر زاهدی که مذاکره کننده اصلی دولت برای برنامه راهپیمایی بود، در غروب آن

ص: 563

روز به من گفت: که تعدادی از افراد ما نیز در این تظاهرات شرکت کردند و سعی نمودند که آن را به سوی اعتدال سوق دهند. وی همچنین متذکر شد که «عده ای از میانه روها» به جای عکس خمینی، عکس شریعتمداری را حمل می کردند.

3 تمام اینها نشان دهنده همکاری بین دولت و رهبران میانه رو می باشد تا بدین ترتیب رهبران سیاسی میانه رو به هزینه خمینی کسب وجهه کنند. برای شاه چنانچه متعاقباً بخواهد با جبهه ملی به عنوان طرف اصلی برای تشکیل یک دولت ائتلافی مذاکره کند، این تاکتیک خوبی است. پیش از این سناتور مصباح زاده در بحث درباره ضعف سیاسی جبهه ملی به ما گفته بود، در صورتی که خواسته شود، نشریات کیهان می توانند در عرض چند هفته از اینها قهرمان ملی بسازند. موقعی که چند روز پیش من او را برای آخرین بار دیدم، به من گفت: که درصدد است بعد از عاشورا دست به انتشار چیزی شبیه روزنامه بزند.

4 به طور خلاصه به نظر می رسد که اقداماتی در جریان است تا از طریق بازی با افکار عمومی، جبهه ملی با زیرکی، رهبریت مخالفین را از دست خمینی بیرون آورد. شاه همیشه استدلال کرده است که وی می تواند با جبهه ملی در مورد تشکیل یک سلطنت مبتنی بر قانون اساسی مذاکره کند ولی با خمینی هرگز.

5 زاهدی معتقد است که گروههای خمینی از این تاکتیک آگاهند و ممکن است تظاهرات 10 دسامبر (تاسوعا) را یک پیروزی برای میانه روها به شمار آورند، بنابراین ممکن است که بخواهند تظاهرات 11 دسامبر (عاشورا) را به خشونت بکشانند. خصوصاً این که خمینی نیز در بیانیه اش از جاری شدن «رود خون» در عاشورا سخن گفته است.

6 فعالیتهای صبح عاشورا نشان نمی دهد که چه اتفاقی خواهد افتاد، تعداد کمتری از تعدادی که در روز تاسوعا جمع شده بودند، صبح خیلی زود شروع به اجتماع نمودند و به طرف خیابان شاهرضا به راه افتادند. چهره خیابان شاهرضا به خودی خود خیلی کم جمعیت تر از روز 10 دسامبر است که در آن روز تمام گروهها خود به خود به سمت غرب و به سوی شهیاد روانه شدند. از نزدیک شهر جنب و جوش بی هدف قابل توجهی به چشم می خورد.

7 گروههایی هم نزدیک سفارت به برگزاری برنامه های خاص عاشورا، که عبارتند از سینه زنی و زنجیرزنی، مشغول هستند. (یکی از گروهها به منظور استفاده تبلیغاتی در مقابل فیلمبرداران تلویزیونی و عکاسان که بر یک کامیون سوار بودند، پیراهنشان را درآوردند و شروع به سینه زنی کردند و با تمام شدن کار عکاسان، آنها نیز پیراهن خود را پوشیده و به سوی جنوب رهسپار شدند).

8- اگر رهبران گروه خمینی بخواهند برای به دست گرفتن کنترل اوضاع، تظاهرات عاشورا را به خشونت بکشانند، بدون شک خواهند توانست تظاهرکنندگان کافی با حالتی کاملاً تحریک شده و احساساتی برای شعله ور کردن خشونت بیایند. (همین حالا گزارشاتی دریافت داشته ایم مبنی بر اینکه عاملان تحریک کننده ای به جمعیت توصیه می کردند کاخ رضاشاه را که

ص: 564

بدون شک توسط ارتش از آن محافظت می شود، به آتش بکشانند.

9 از طرف دیگر، اگر رهبران گروه خمینی احساس کنند که از تسلط کافی بر عناصر مؤثری در مناطق نفتی، سیستم بانک و ادارات برای ادامه اعتصابات برخوردارند، ممکن است ترجیح دهند از این روش فشار به جای دست زدن به برخوردی خشونت آمیز در روز عاشورا استفاده نمایند. در هرحال از آن جایی که خمینی و دستیارانش در پاریس روی مسئله عاشورا به عنوان نقطه اوج مبارزه خویش بر علیه شاه تکیه زیادی کرده اند، برای ایشان خیلی پراهمیت است که نگذارند این روز بدون حادثه بگذرد.

10 در طول روز، همین طور که پیش خواهیم رفت، ما گزارشهای بیشتری خواهیم داد. بدبختانه در اوایل صبح باران قطع شد و هوا روشن و ملایم است و به نظر می رسد که هوا در طول دوازده ساعت دیگر روز عاشورا نیز مناسب باشد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، 11 دسامبر 78

سند شماره 300

خیلی محرمانه11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12100به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 11 دسامبر 78

1 خلاصه: تظاهرکنندگان امروز که تعدادشان به اندازه تظاهرکنندگان دیروز بود در حال پراکنده شدن هستند. شعارهای امروز بسیار سیاسی، ضدشاه، ضدآمریکا و غیره می باشد خشونت تا این لحظه تقریباً وجود نداشته است. پایان خلاصه.

2 جمعیتی که در قسمتهای مختلف شهر اوایل روز اجتماع کرده بودند در خیابان شاهرضا به هم پیوسته و به طرف میدان شهیاد حرکت کرده بودند، اکنون در حال متفرق شدن هستند. گزارشهای متفاوتی دریافت کرده ایم حاکی از آن که شعارها و سرودهای امروز بسیار بیشتر از دیروز جنبه سیاسی داشت (ضدشاه، ضدآمریکا). گفته می شود در موارد متعدد گروههای افراطی طرفدار خمینی و طرفدار حزب توده سعی در تحریک مردم به مبارزه با مأمورین داشته اند ولی میانه روها با این عمل مخالفت ورزیده تلاش کرده اند دیگران را آرام کنند. گروههای کوچک گاهگاهی از جلو سفارت عبور می کنند ولی هیچ برخوردی اتفاق نیفتاده است و تا آنجا که ما می دانیم هیچ نقطه دیگری از شهر هم شاهد خشونت نبوده است.

3 در تبریز جمعیتی که مترینکو کنسول ما 70 تا 80 هزار نفر تخمین می زند اواخر صبح امروز از جلو کنسولگری ما در آنجا عبور کردند و هر دسته مدت کوتاهی برای سر دادن شعارهای ضدآمریکایی و دیگر شعارها توقف می کردند ولی مجدداً به حرکت ادامه می دادند، تلاشهایی در جهت پایین آوردن تابلوی رسمی کنسولگری صورت گرفت ولی رهبران تظاهرکنندگان آنان را کاملاً تحت کنترل داشتند. پیشنهاد مقامات حکومت نظامی مبنی بر خروج مترینکو از کنسولگری با هلیکوپتر، مؤدبانه رد شد و پس از انجام مراسم در قبرستان به

ص: 565

هنگام برگشت جمعیت تقریباً مشکلی وجود نداشت. کنسول گزارشی حاکی از وجود درگیری میان مأمورین امنیتی و تظاهرکنندگان دریافت نکرده است، تکرار می کنم دریافت نکرده است.

4 در شیراز مهم ترین حادثه اجتماع در مساجد بود ولی تامست کنسول ما حاضرین را فقط 5000 نفر تخمین زده است. جمعیت پس از شعار دادن متفرق شدند و هیچ برخورد یا خشونتی گزارش نشده است. اوضاع عمومی در اصفهان مشابه شیراز بوده است.

5 گزاشهای کاملاً جدیدی از برخوردهایی که دیشب در مشهد اتفاق افتاده به دست ما رسیده است ولی ما اطلاعی از میزان جدی بودن آنها نداریم. استاندار همدان دیروز مجروح شد و راننده اش به قتل رسید. به گزارش آسوشیتدپرس این موضوع نتیجه یک عمل تروریستی است ولی در اینجا منابع نظامی اظهار می دارند که ضارب یک سرباز بوده که بعداً اقدام به خودکشی نموده است. سولیوان


وضعیت در ایران 1110 دسامبر 78

سند شماره 301

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 68465787811 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

عنوان: وضعیت در ایران 1110 دسامبر 78

16 خلاصه (خیلی محرمانه): این گزارش وضعیت در مورد ایران از روز دهم دسامبر ساعت 2 بعد از ظهر به وقت محلی الی یازدهم دسامبر ساعت 2 بعد از ظهر به وقت محلی سال 1978 را شامل می شود. راهپیمایی عظیم مذهبی در شهرهای تهران، شیراز، تبریز و اصفهان منظم و آرام بود. به جز خسارتهای وارده بر هتل هایت در مشهد در دیگر نقاط کشور خسارتها جزئی بوده است. نیروی هوایی شاهنشاهی به پروازهایش در داخل و خارج از فرودگاه مهرآباد ادامه می دهد. صبح یازده دسامبر مردم بار دیگر در تهران جمع شدند و به طرف بخش مرکزی شهر و سپس به طرف میدان شهیاد راهپیمایی کردند.

22 جزییات (خیلی محرمانه) الف بعد از ظهر دهم دسامبر ایران آرام به نظر می رسید و آرامش نسبتاً بیش از انتظار قبلی بود. توده های وسیع مذهبی در تهران، تبریز، شیراز و اصفهان راهپیمایی کردند. جمعیت در بیشتر نقاط منظم، آرام و مسالمت آمیز حرکت می کردند و خوب سازماندهی شده بودند و به خوبی کنترل می شدند.

ب تهران: صبح دهم دسامبر، پلیس و سربازان به جز ساختمانهای مهم دولتی، کلانتریها، تأسیسات نظامی و بعضی سفارتخانه ها از جمله سفارت انگلیس و آمریکا، از بقیه بخشهای جنوبی و مرکزی شهر نقل مکان کردند. مردم پیاده و سوار بر اتومبیلهایشان به طرف مرکز تهران و سپس غرب تهران به طرف میدان شهیاد سرازیر شدند. تعداد دقیق راهپیمایان در تهران معلوم نیست اما بهترین برآورد تأیید نشده بین 300 هزار تا 500 هزار می باشد. گزارش شده

ص: 566

زمانی که راهپیمایان به تقاطع خیابان آیزنهاور و طرشت رسیدند، کریم سنجابی، آیت الله یحیی نوری و ملاطالقانی که در مسجد امام زمان (دوازدهمین امام) منتظر بودند، به آنها پیوستند سپس جمعیت همراه با رهبرانشان به طرف میدان یادبود شهیاد راهپیمایی کردند. واحدها و خودروهای نظامی (تانکها، نفربرها، جیپها، کامیونها) قبلاً از میدان به سمت غرب به سوی فرودگاه مهرآباد حرکت کرده و در داخل و بیرون فرودگاه موضع گرفته بودند. در میدان، سنجابی و طالقانی (که در تلویزیون فارسی زبان نشان داده شد) برای جمعیتی که به میدان رسیده بودند، مختصراً صحبت کردند. گزارشات نشان می دهد که به دلایل نقص فنی سیستم بلندگوها سخنرانیها توسط مردم شنیده نمی شد. در طی سخنرانیها بخش عظیمی از راهپیمایان به منطقه میدان شهیاد نرسیده بودند و طول صف در خیابان آیزنهاور به چندین مایل می رسید.

گزارش شده که مأمورین انتظامات راهپیمایی می گفتند که آیت الله ها و رهبران امروز نتوانستند صحبت کنند و فردا دوباره صحبت خواهند کرد. در این زمان مردم پس از چند دور چرخیدن به دور میدان پراکنده شدند و در طول خیابان آیزنهاور به طرف شرق به راه افتادند در حالیکه هم زمان بخش بزرگی از مردم به طرف غرب حرکت می کردند، کنترل جمعیت عالی بود، ناظرین (انتظامات) با بلندگوهایشان نظم خوبی به راهپیمایی بخشیده بودند و به مردم می گفتند چه موقع حرکت کنند و چه موقع بایستند چه شعاری بدهند و چه فریادی بزنند. (انتظامات راهپیمایی حتی از بچه های کوچک گمشده مواظبت می کردند و سعی داشتند بچه ها را دوباره به والدینشان برسانند. همچنین گزارش شده که بعضی از راهپیمایان که قصد بر هم زدن نظم را داشتند توسط دیگر راهپیمایان ایرانی تحت کنترل قرار می گرفتند. شعاردادنها و سرودخوانیها معمولی بودند و شعارهایی نظیر «خمینی باید بیاید»، «زنده باد اسلام»، «الله اکبر»، «مرگ بر شاه»، «پایان کار شاه!» شنیده می شد. پلاکاردها با عباراتی نظیر «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» و «بدون مذهب آزادی وجود ندارد» به چشم می خوردند. پراکنده شدن جمعیت در مجموع آرام، بدون حادثه، غیرقابل انتظار و بدون هیچ گونه درگیری جدی بود. مردم اجازه یافتند که بدون هیچ گونه مانعی بر سر راهشان به مناطق شمال شهر بازگردند.

ج فرودگاه مهرآباد: پرواز و فرود هلیکوپترهای نیروی هوایی، هواپیمای C-130 ، 707 و یک هواپیمای 747 در تمامی مدت ادامه داشت. مدیر تیم فنی نظامی از سرلشکر کامیابی پور (افسر کشیک نیروی هوایی) صبح روز یازده دسامبر سئوال کرد که چرا فرودگاه مهرآباد بر روی پروازهای غیرنظامی بسته شده و چه کسی این تصمیم را گرفته است؟ وی بیان کرد که این تصمیم نیروی هوایی نبوده بلکه یک تصمیم حکومتی بوده و در مورد دلیلش مطمئن نیست. هنگامی که بیشتر پافشاری کردیم گفت که وی چنین احساس کرده که به کارکنان اجازه داده شده در دو روز تعطیل محل کار خود را ترک کنند و به مراسم مذهبی بپیوندند. وی به گفته هایش چنین ادامه داد که به خاطر عدم توانایی در پشتیبانی از پروازهای غیرنظامی، فرودگاه بر روی اینگونه پروازها بسته شده است. همچنین وی اضافه کرد که این کار مسئله

ص: 567

حرکت مردم را به صورت دستجات بزرگ برای رسیدن به فرودگاه برطرف نموده است. به عقیده مدیر تیم فنی نظامی، فرودگاه می توانست برای عزیمت ایرانیان عالیرتبه چنانچه نیاز باشد، مورد استفاده قرار گیرد.

د حوادث مشهد: مردم وارد هتل هایت مشهد شدند و چند جا را به آتش کشیدند. جزییات گزارش توسط سفارت فرستاده می شود.

ه- صبح یازدهم دسامبر در تهران: وابسته نیروی هوایی با راننده ایرانی بین ساعت 8 و 9 صبح به مرکز، جنوب و غرب تهران رفتند. مشاهداتشان به قرار زیر است:

1) شهر به آرامی کار خود را شروع می کند.

2) گروههای کوچک 5 تا 10 نفره مردم گردهم می آیند.

3) کامیونها و اتومبیلهای مملو از مردم به طرف غرب حرکت می کنند.

4) از پلیس و سربازان در خیابانها مانند دهم دسامبر خبری نیست.

5) گروههای کوچک مردم در خیابان شاهرضا با پوسترهای خمینی در حال شعار دادن دیده می شوند.

6) فقط 500 نفر در میدان شهیاد به چشم می خورند و سیستم بلندگوها راه اندازی می شود.

7) گروههایی بالغ بر 200 نفر از هر دو طرف خیابان آیزنهاور به طرف شهیاد در حرکتند. بیشترین جمعیت در دانشگاه تهران (400 الی 500 نفر) با حمل پوسترهای خمینی شعارهای «شاه باید برود» و «خمینی کبیر» را می دهند.

8) گروهها به یکدیگر می پیوندند و مردم را دعوت می کنند که به آنها بپیوندند.

و گردشهای صبح تهران توسط وابسته های سفارتهای استرالیا و آلمان و مشاهدات سفارت انگلیس شامل مطالب زیر است:

1) جمعیتی که در خیابان فردوسی راهپیمایی یا حرکت می کردند نسبت به روز دهم دو برابر شده بودند.

2) مردم مطمئن تر و هدفدار تر به نظر می رسیدند.

3) افراد جوانتر بودند و مانند دیروز به صورت خانوادگی نیامده بودند.

4) موانع خیابانی امروز در شمال قویتر بودند. موانع و لاستیکهایی (که به شکل زیگزاگ مرتب شده بودند) کار گذاشته می شدند. تانکهای اسکورپیون و مسلسلهای خودکار بیشتر دیده می شوند.

5) به خاطر نبودن پلیس راهنمایی، غیرنظامیان اتومبیلها را در تقاطعهای اصلی هدایت می کنند.

ز فرودگاه مهرآباد در صبح یازدهم دسامبر 78: هلیکوپترها و هواپیماهای 130 C نیروی هوایی شاهنشاهی به فرودگاه رفت و آمد می کنند. هیچ گونه پرواز غیرنظامی و واحد حمل و

ص: 568

نقل هوایی صورت نمی گیرد. امنیت آنجا مانند روز دهم است. به جز بازگشت کارکنان در صبح روز دوازده دسامبر 78، فرودگاه کاملاً آرام است.

ح تعیین خطوط محدوده های نظامی در شمال تهران: این خط از پارک وی در بخش ونک و ملاصدرا شروع می شود و به میدان ونک می رسد، از خیابان پهلوی بالا می رود و بعد به طرف شرق در طول بولوار پهلوی به طرف میرداماد، بعد به طرف شرق از طریق کوچه ها به سلطنت آباد، بعد به طرف شمال سلطنت آباد به طرف لویزان و بعد به طرف شرق چندین مانع خیابانی اضافی در شاهراههای اصلی به چشم می خورد.

نظریات تهیه کننده: هر چند که در دهم دسامبر تقریباً یک میلیون ایرانی در شهرهای اصلی راهپیمایی کردند، ایران به طور غیرقابل باوری آرام بود. پیش بینی اینکه رهبران مذهبی بتوانند این حرکتهای وسیع توده ای را بدون پیش آمدن هیچگونه حوادث جدی کنترل کنند، مشکل بود. شکل گیری، حرکت و بالاخره متفرق شدن جمعیت به خوبی طراحی، هماهنگ و هدایت شده بود. اگر امروز نیز چنان تظاهراتی داشته باشیم این مأمور گزارشگر معتقد است ما با یک نقطه بحرانی در مشکلات جاری تهران روبرو شده ایم. البته ما قبل از اینکه بتوانیم مشکلاتی را که در پیش رو داریم حدس بزنیم نخست باید منتظر شویم که باز هم دسامبر بگذرد. تاکنون هم رهبران دو طرف درگیر، قدرت و استحکام خود را نشان داده اند. اینکه چگونه نیروهای مخالف می توانند به صورت مؤثر با یکدیگر سازش کرده و با هم کار کنند و حکومتی مردمی را شکل دهند مسئله ای است که به عهده آینده واگذار می کنیم اما مطمئناً شاه و حکومت فعلی ایران باید تحت تأثیر کنترل و قدرت به نمایش درآمده در روز دهم دسامبر قرار گرفته باشند.


گزارش وضعیت ایران، شماره 40، 11 دسامبر 78

سند شماره 302

سری11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 312470به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 40، 11 دسامبر 78

1 سفارت ما گزارشهایی مبنی بر امکان وجود تلاشهایی در جهت تحریک و خشونت در روز 12 دسامبر دریافت نموده است. در تهران نیروهای امنیتی تصمیم دارند پس از پایان زمان منع عبور و مرور امشب به مواضع معمول خود بازگردند و بدین وسیله احتمال درگیری افزایش می یابد.

2 با در نظر گرفتن این گزارشات، سفارت به آمریکاییان توصیه نموده: «فردا نهایت احتیاط را در حرکت خارج از منزل خود» به کار گیرند.

3 در اصفهان، ظاهراً به دنبال راهپیمایی حدود یکصد هزار نفر یا بیشتر، در اواخر بعد از ظهر امروز خشونت مهمی که شامل انفجارات، آتش سوزی و تیراندازیهای زیادی می باشد، پیش آمد. ما گزارشهایی از حمله جمعیت به پایگاه مرکزی ساواک، یک کلانتری، هتلی که

ص: 569

مورد استفاده خارجیان قرار می گرفت و یک مدرسه خالی آمریکاییان، دریافت کرده ایم. کلیه شیشه های پنجره های آپارتمانی که آمریکاییان و آلمانیها در آن زندگی می کنند مورد اصابت سنگ واقع شده و خرد گردید، ارتش پس از زخمی کردن چند نفر جمعیت را به عقب راند. همچنین گزارشاتی مبنی بر کشته شدن پرسنل نظامی در دست است. هیچیک از آمریکاییان یا دیگر اتباع خارجی صدمه ندیدند. در چندین نقطه هنوز آتش شعله می کشد.

4 امروز انتظار می رود که تولید نفت 13 میلیون بشکه باشد. نفت خام تحویلی به پالایشگاهها به 625 هزار بشکه در روز کاهش یافته است که منعکس کننده توقف کار پالایشگاه تبریز می باشد. پالایشگاههای شیراز و اصفهان هم کاملاً متوقف هستند و پالایشگاه تهران نیمه تعطیل است. بنابراین در آبادان، جایی که تحویل نفت در آنجا هم کم است، نیز اگر کاهش مهمی پدید آید، بلافاصله احساس می شود. دولت ایران به دنبال خرید بنزین و نفت سفید از همسایه های خود در خلیج فارس بوده است. کریستوفر


گزارش وضعیت سیاسی، امنیتی 11 دسامبر

سند شماره 303

خیلی محرمانه11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12102به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، امنیتی 11 دسامبر

1 تا ساعت 18 وضع در تهران به کلی آرام است.

2 ما اخباری در دست داریم که چپیها و نیروهای خمینی از ماهیت صلح آمیز تظاهرات 10 و 11 دسامبر ناراحت و مأیوس هستند و برای روز سوم نبرد اصرار می ورزند و امیدوارند که در روز 12 دسامبر برخوردی به وجود آورند. همان منابع به ما گفته اند که رهبران سرشناس مذهبی خود را از این درخواست برای تظاهرات مبری دانسته اند و خصوصاً از این تلاش چپیهای افراطی برای دامن زدن به خشونت بسیار ناراحت هستند.

3 سفیر زاهدی به سفیر گفت که وی شک دارد که افراطیها بتوانند در روز 12 دسامبر کاری از پیش ببرند. وی همچنین گفت که پس از شروع ساعت منع عبور و مرور، نیروهای ارتشی به مواضع عادیشان در شهر انتقال داده خواهند شد. منبع ارتشی اطمینان داد که فعلاً مسئولان حکومت نظامی چنین قصدی دارند.

4 سفارت در تاریخ 12 دسامبر باز خواهد بود و توصیه نامه زیر را برای جامعه آمریکایی صادر می کنیم:

الف: تظاهرات امروز آرام بوده اما میزان تشنج بالا است.

ب: فردا امکان فعالیتهای سیاسی بیشتری وجود دارد.

ج: فردا در خلال روز مراقبت و دقت فوق العاده زیادی در رفت و آمدهایتان به خارج از محل سکونتتان به عمل آورید. سولیوان


تغذیه مالی ناراضیان: وعده ها، اخاذی، همه چیز به جز پول...؟

ص: 570

سند شماره 304

خیلی محرمانه11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: کنسولگری آمریکا، اصفهان 16 Aبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: تغذیه مالی ناراضیان: وعده ها، اخاذی، همه چیز به جز پول...؟

خلاصه: از آغاز ابراز مخالفتها، اعتصابات و اغتشاشات گسترده در ایران، داستانهایی در مورد یک صندوق بزرگ «تأمین ناراضیان» که مخالفین را تغذیه می کند شایع شده است. این کنسولگری اخیراً اطلاعاتی پیرامون یک سری فعالیتهای افزایش سرمایه از جمله به شکل اخاذی، کسب کرده ولی نتوانسته هیچ مدرکی دال بر هزینه کردن این پولها بیابد. پایان خلاصه.

صندوق تأمین ناراضیان

از اوایل ماه اوت اخبار منتشره در اصفهان مبنی بر وجود یک صندوق مالی جهت تأمین هزینه فعالیتهای ناراضیان وجود داشته است. طبق این داستانها، سرمایه بسیار قابل توجهی توسط آیت الله خمینی و تعدادی از صندوقهای کوچکتر به وسیله بازاریهای ثروتمند برای تغذیه انقلاب به وجود آمده اند. انتظار می رود این پولها در درجه اول جهت فراهم کردن غذا، مسکن، لباس و همینطور برای تأمین هزینه های تظاهرکنندگان و تحریک کنندگان نیمه حرفه ای صرف شود. افراد اخیرالذکر کسانی هستند که تظاهرات مردمی را سازماندهی و رهبری می کنند و موجب بسیاری از خشونتها و خرابیها می باشند. هنگامی که برخی از بازاریها در اوایل ماه سپتامبر بازداشت شدند اینطور تصور می شد که آنها تأمین کننده این هزینه ها هستند اما آنان بعد از چند روز آزاد شدند و داستانها همچنان ادامه یافتند. در حالیکه اصفهان و شهرهای دیگر با موجی از اعتصابات روبرو بودند، اظهار می شد که صندوقهای محلی، توسط یک سرمایه بسیار قابل توجه که در اختیار آیت الله خمینی است تغذیه می شوند. اهداف این منبع عالی عبارت بودند از: پرداخت حقوق اعتصابگران در صنایع اصلی (مطبوعات، رادیو، هواپیمایی، نفت، آب و برق)، تأمین مقرری برای مغازه دارانی که مغازه های خود را بیش از یک هفته بسته اند، پرداخت کلیه هزینه های درمانی افرادی که در تظاهرات مجروح می شوند یا تأمین مقرری برای اعضای خانواده کسانی که کشته می شوند، و جبران خسارت وارده بر مسلمانانی که مایملکشان به طور تصادفی در تظاهرات آسیب می بیند. با اینکه گفته می شد این صندوق مالی بسیار قوی است اما از مسلمانان متمول انتظار می رود که آن را به طور محلی تقویت کنند تا امکان تأمین هزینه های فوق عملی گردد.

جمع آوری پول

اخیراً اینجانب با هفت مغازه دار مختلف که مغازه هایشان از هنگام روی کار آمدن دولت نظامی بسته بوده اند صحبت کرده ام. از این هفت نفر، پنج تن آنها گزارش کردند که طی هفته

ص: 571

اول اعتصابات، افراد جوانی (که در آن زمان به عنوان دانشجویان مذهبی شناسایی شدند) با آنها تماس گرفته و درخواست کرده اند که مادامی که پول لازم از سوی خمینی ارسال نشده است آنها پولی را به شکل وام در اختیار صندوق قرار دهند. به آنها گفته شده که به همه تجاری که مغازه هایشان برای بیش از یک هفته بسته باقی مانده، متناسب با عائله تحت تکفلشان مقرری تعلق خواهد گرفت ولی از آنجایی که در مورد وصول وجوه ارسالی از سوی خمینی تردید وجود داشت لذا وجوهی به طور کلی محلی جمع آوری شده تا پرداخت مقرری به فقیرترین مغازه داران فوراً آغاز شود. آنها معتقدند که دانشجویان در زمینه های فوق دروغ گفته اند. هیچیک از مدارس مذهبی جمع آوری پول را مجاز نشمرده و طبق اطلاع آنان، هیچ بازرگانی پولی دریافت نداشته است و اکنون آنها احساس می کنند که قربانی یک طرح فریب شده اند. معهذا آنها قصد دارند تا الغای حکومت نظامی به اعتصاب خود ادامه دهند. هم اکنون دو صندوق در نزدیکی مساجد وجود دارد که در مقابل رسید، صدقات از مؤمنات جهت پشتیبانی مبارزه دریافت می دارند ولی من نتوانسته ام هیچکس را بیابم که در مورد چگونگی مصرف این وجوه اطلاعی داشته باشد. علیرغم این موضوع آنها همچنان به کار خود ادامه می دهند.

اخاذی

روش دیگر جمع آوری پول که مدتها شایعاتی پیرامون آن وجود داشت اکنون تأیید شده است. مردی که درخواست کرده نامش فاش نشود و از اقوام یکی از دوستان من است یادداشتی را (همراه با ترجمه آن) به من نشان داد که درخواست 100000 تومان باج می نمود. این مرد که کارخانه هایی در تهران، اصفهان و ساری (در کنار دریای خزر) دارد، گفت علاوه بر دریافت این نامه تلفنهایی به وی شده و جان فرزندانش را تهدید کرده اند و گفته اند این پول چهت تأمین هزینه «برکناری شاه» به کار خواهد رفت. او می گوید پول را پرداخته و در مشورت با دوستانش دریافت که بسیاری از آنان هدف اخاذی مشابهی قرار گرفته اند. این دومین باری بود که او هدف اخاذی قرار می گرفت. وی بار اول نسبت به آن توجهی ننمود و اتومبیلش در محل اقامتش سوزانده شد. اکنون همسر و فرزندان او ایران را ترک کرده اند.

ارتش سری

طی سه هفته گذشته توجیه تازه ای در مورد چگونگی صرف پول ارائه شده است. بنابراین توجیه جدید هیچ حمایتی از افراد نخواهد شد و تمام پول صرف تشکیل و تسلیح ارتش سری یک میلیون نفری خواهد شد که قرار است در پایان محرم قیام کند تا «شاه و دست نشاندگانش را نابود کند». گزارشهایی از حضور عوامل ایرانی در بیروت که در تلاش خرید تسلیحات اتوماتیک هستند، واصل شده است. بنابراین نمی توان این احتمال را نادیده گرفت. ولی با توجه

ص: 572

به مشکلات لجستیکی چنین اقدامی غیرمحتمل به نظر می رسد.

نظریه

در صورتی که منابع دیگری برای تأیید پرداخت پول وجود نداشته باشد، محتمل به نظر می رسد که اصلاً پولی وجود نداشته است. این اقدام تاکتیک روانی مؤثری جهت تشویق شرکت توده ها در اعتصابات و تظاهرات بوده و وسعت این اعتصابات و تظاهرات بعدها اهمیت خود را بازخواهد یافت. بخش عمده دیگری از پول که عملاً جمع آوری شده، احتمالاً به جیب افرادی رفته که با استفاده از اوضاع و با تمسک به بهانه های واهی درصدد کسب پول هستند. مقداری پول نیز صرف مقاصد مشروع شده است (سه «کلینیک مجانی اسلامی» در اصفهان که با مشکلات مالی مواجه بودند اکنون از امکانات و تجهیزاتی خوبی برخوردار شده اند) ولی پول مربوط به این اقدامات مستقیماً از طریق «صندوق ناراضیان» جمع آوری شده بود. نظام بازار آزاد حتی در دوران انقلاب شکوفا می شود. مک گافی


[رهنمودهای مطبوعاتی درباره ایران]

سند شماره 305

بدون طبقه بندی11 دسامبر 1978 20 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 2516به: سفارت آمریکا، تهران

[رهنمودهای مطبوعاتی درباره ایران]

1 برای اطلاع شما در ذیل رهنمودهای مطبوعاتی درباره ایران که در آخر هفته گذشته و امروز (11 دسامبر) به دفتر مطبوعاتی وزارت خارجه واصل شده، ارسال می داریم. این اطلاعات علاوه بر مطالبی است که امروز ظهر از سوی سخنگو(ی وزارت خارجه آمریکا م.) اظهار شده اند:

آمریکاییها در ایران

س فکر می کنید آمریکاییها کی به ایران باز خواهند گشت؟

ج الآن نمی شود گفت، ولی می توانیم بگوییم که بیشتر آنها تعطیلات کریسمس را در خارج از کشور به سر خواهند برد.

س ولی اگر شورشهای داخلی بالا بگیرند، دولت آمریکا برای خروج اتباعش چه خواهد کرد؟

ج مثل تمام نمایندگیهای ما در سراسر جهان، سفارتمان در تهران نیز طرحهایی فوق العاده برای کمک به اتباع خود در صورت بروز وضعیت اضطراری در اختیار دارد.

تصمیم درباره آمریکاییهایی که ایران را ترک می کنند.

س- درباره داستانهایی که سفیر سولیوان و دیگران در وزارت در رابطه با وابستگانی که در

ص: 573

حال ترک ایران هستند مطرح کرده اند چه می گویید؟

ج سفیر سولیوان را به خطا در این باره مورد انتقاد قرار داده اند. ما به راحتی می توانیم بگوییم که او با پرداخت هزینه سفر وابستگان رسمی که می خواستند ایران را ترک کنند از سوی دولت آمریکا مخالفت نکرده است.

سفیر سولیوان همیشه ما را از وضعیت تحولات ایران باخبر نگاه داشته، و از جمله درباره وضعیت و حوادث ضدخارجیها و ضدآمریکایی در ایران ما را کاملاً مطلع نموده است. وی نگرانی خاصی درباره رفاه آمریکاییها در ایران از خود نشان داده، و بارها از مقامات ایران خواستار موازین خاصی برای حفاظت از آمریکاییها شده است.

همانطور که اشاره کردیم، در طول سه ماه گذشته وضعیت ایران را به دقت تحت نظر داشته ایم. سفارت همیشه تماسهایی منظم با نمایندگان شرکتهای تجاری و جامعه آمریکاییها داشته تا نظریات و بررسیهای آنها را نیز به دست آورد.

حفاظت و امنیت آمریکاییهای مقیم ایران همیشه از بزرگترین ملاحظات ما بوده است.

در شرایط حاضر، تصمیم گرفتیم همان فرصتی که در اختیار وابستگان شرکتهای آمریکایی قرار دارد، یعنی ترک موقت ایران، را به وابستگان رسمی خود نیز اعطا کنیم.

نقش جرج بال در ایران

س آیا جرج بال نقش عاملی در هدایت سیاستهای آمریکا در رابطه با ایران بعهده گرفته است؟

ج رئیس جمهور از آقای بال خواسته تا پس از بررسی وضعیت در ایران گزارشی برای وی تهیه نماید. واضح است، که برای تعیین قضاوت، بال بایستی مسایل روزمره را هم در نظر بگیرد، ولی او مسئولیتی در قبال تصمیمات اجرایی ندارد.

فعالیتهای شوروی در ایران

س نظر وزارت درباره این ادعای مطبوعات که 1000 نفر از تکنسین های شوروی در ایران از مأمورین KGB و GRU هستند و اینکه KGB همکاری نزدیکی با اقلیتهای افغانی و ارمنی دارد، چیست؟

ج ما اطلاعاتی که این مسئله را تأیید کند در اختیار نداریم، ولی وضعیت را با دقت دنبال می کنیم. همانطور که قبلاً گفتیم، مطمئن نیستیم که شوروی در این ناآرامیها دست داشته باشد.

س- آیا اطلاعاتی داریم که نشان دهند تروریستهای ایرانی در گذشته (از سوی گروههای فلسطینی) توسط الجزایری ها، یمن جنوبی، لبنان، افغانستان یا کوبا تعلیم دیده باشند؟

ج معتقدیم بین گروههای افراطی عرب مختلف و تروریستهای ایرانی تماسهایی بوده است. مایل نیستم بیش از این در آن باره صحبت کنم.

س ولی آیا می توانید تأیید کنید که شورویها دو اردوگاه تروریستی برای ایرانیان در

ص: 574

افغانستان به وجود آورده اند؟

ج هیچ اطلاعی در این باره نداریم.

س آیا آنطور که یکی از مقامات ادعا کرده، عراق تروریستهای ایرانی را به ساواک تسلیم کرده است؟

ج مطبوعات گزارش داده اند که عراقیها یک ایرانی را که مظنون به شرکت در آتش سوزی آبادان بوده، به مقامات ایرانی تسلیم کرده اند. کریستوفر


گزارش وضعیت ایران، شماره 42، 12 دسامبر 78

سند شماره 306

سری12 دسامبر 1978 21 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 313480به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 42، 12 دسامبر 78

1 بر اساس گزارشات واصله، در اصفهان ارتش تا بعد از ظهر امروز وضعیت را نسبتاً به خوبی تحت کنترل داشته است، هر چند درگیریهای خشونت باری که از عصر دیروز آغاز شده بود (موضوع گزارش وضعیتهای شماره 40 و 41) صبح امروز نیز ادامه یافت. سفارت گزارش می دهد که خسارات وارده، اصفهان را به صورت یک «کشتارگاه» درآورده است. کارکنان شرکتهای آمریکایی به هر حال امروز در محل کار خود حاضر شده و به راحتی در شهر رفت و آمد می کردند.

2 تولید نفت امروز برای سقف یک میلیون و دویست و پنجاه هزار بشکه برنامه ریزی شد که نسبت به روز گذشته کاهش ناچیزی نشان می دهد. وضع تصفیه نفت ظرف 24 ساعت گذشته بهبود نیافته است.

3 دولت اعلام کرد که در تهران و حومه مدارس ابتدایی از فردا دوباره شروع به کار می کنند. امروز بیشتر مغازه ها در شمال و مرکز تهران باز بود. اما بسیاری از آنها در مناطق دیگر بسته بودند. خاموشیها همچنان در سرتاسر کشور ادامه دارد.

4 در شیراز کارکنان شهرداری از جمله رفتگران اعتصاب کرده اند. در روز 8 دسامبر در اهواز دو نفر پلیس ظاهراً با شلیک گلوله از میان جمعیت کشته شده اند.

گزارشاتی مبنی بر تیراندازی شدید بین افراد ارتش در تهران، در دست است.

5 تندروها در دولت خواستار برخورد شدید با خشونتی هستند که به دنبال راهپیمایی های ماهیتاً مسالمت آمیز مخالفان در 10 و 11 دسامبر رخ داده است. خشونت زیاد در اصفهان که از نظر وسعت خسارت وارده با وضعیت 5 نوامبر تهران قابل مقایسه است، موجب تحریک این خواسته می گردد که نیروهای امنیتی شدت عمل نشان دهند. برخلاف تهران، در اصفهان واحدهای نظامی با ایستادن و تماشا کردن اجازه ویرانگری را به تظاهرکنندگان نمی دهند بلکه برای سرکوبی جمعیت شورشی قویاً عکس العمل نشان می دهند.

ص: 575

6 بانک مرکزی، تا ظهر امروز هم تقریباً نیمه تعطیل بود. بیشتر بانکهای تجارتی باز بودند ولی فعالیتها هنوز در حد کمی انجام می گرفت. تعطیل طولانی فعالیتها به مناسبت عاشورا سبب نگرانی فزاینده بانکهای خارجی در مورد دیرکرد تأدیه وامها و پیش پرداختهایشان، گشته است. هر چند ارزش ریال تحت فشار قرار دارد، تنشهای عمومی در نتیجه تعطیلات عاشورا ظاهراً فروکش کرده است. کریستوفر


گزارش سیاسی امنیتی، 12 دسامبر 78

سند شماره 307

خیلی محرمانه12 دسامبر 1978 21 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12145به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 12 دسامبر 78

خلاصه: به جز چند حادثه جزئی ضدخارجی در تهران ناآرامی مهمی رخ نداد و میانه روها کنترل اکثر جمعیت را در دست داشتند. جمعیت عظیمی در تبریز شعارهایی ضدآمریکایی بر در و دیوار کنسولگری نوشتند اما خسارات وارده جزئی بود. در اصفهان درگیریهای شدیدی به همراه آتش سوزیهای بسیار و تخریبهای سنگین پیش آمد. مقررات استاندارد حکومت نظامی از تأثیر بازمانده و گفتگوهای زیادی در مورد در هم شکستن آن وجود دارد. در میان جو آزادی که موجب پیش نیامدن حمام خون در عاشورا گردید، مانورهای سیاسی ادامه دارد. (پایان خلاصه)

1 در تهران دومین روز تظاهرات گسترده، بدون خشونت جدی به پایان رسید. در این تظاهرات که تقریباً کاملاً سیاسی بود، مراسم سنتی عاشورا به چشم نمی خورد راهپیمایی خوب سازماندهی شده بود و مسالمت آمیز برگزار شد. جمعیت یک بیانیه 17 ماده ای را به تصویب رساندند. گزارشاتی در دست است که بین گروهی که با داشتن علائم مارکسیستی مبادرت به الحاق به جمعیت در خیابان شاهرضا نمودند و جمعیت اصلی، درگیری کمی (اصطکاکی) پیش آمد. طبق گزارشات، جمعیت آنها را به درون خود نپذیرفت. پس از گردهمایی عظیم در میدان شهیاد، جمعیت بدون هیچ حادثه ای متفرق شد. با این حال در اواخر شب در جامعه آمریکاییان اتومبیل دیگری مورد اصابت بمب آتش زا واقع شد. همچنین یک نفر یک بمب سه راهی را به داخل طبقه سوم آپارتمان کارکنان شرکت پشتیبانی لجستیکی پرتاب کرد. ولی در جایی که انفجار صورت گرفت صدمه ای به بار نیامد.

2 اجتماع مردم در مراکز استانها کمتر صلح آمیز بود. کنسول تبریز گزارش می دهد که در حدود 100000 نفر از راهپیمایان از پشت کنسولگری عبور نمودند ولی در آنجا مدتی توقف نمودند تا روی دیوارهای کنسولگری شعارهای «آمریکاییها را بکشید» و «مرگ بر امپریالیسم آمریکا» و نظایر آنها را بنویسند. تظاهرکنندگان کوشیدند تا تابلوی رسمی سرکنسولگری را بکنند ولی موفق نشدند. کنسول شیراز هیچ گونه حادثه ای را در طی دیروز و امروز گزارش

ص: 576

نکرده است. در 10 دسامبر در مشهد خشونت به وقوع پیوست و گروهی وارد هتل هایت شده، بار و چندین فروشگاه را غارت کردند. (هایت از معدود املاکی است که در مالکیت سازمان مذهبی نیست و تنها مکانی است که در آنجا مشروبات الکلی به فروش می رسید.) در اصفهان پس از اینکه آشوبگران دست به آتش سوزی و غارت زدند، آنجا به شکل کشتارگاهی درآمد. کنسول گزارش می کند که همینکه در حدود ساعت 330 عصر تظاهرات گسترده مردم در حال پایان بود، گروههایی به هدفهای متداول خود مانند بانکها، سینماها، هتلها و رستورانها حمله نمودند. نیروهای نظامی که همچون تهران عرصه فعالیت را به تظاهرکنندگان واگذار نموده بودند، به صحنه آمدند ولی نتوانستند از تخریب وسیع جلوگیری نمایند. جمعیت مجسمه های شاه و رضاشاه را به پایین کشیدند و به چندین ساختمان دولتی که شامل مرکز فرماندهی ساواک هم می شد، حمله نمودند. گزارشهای متناقض در مورد وارد شدن خسارت به ساختمانهای ساواک در دست داریم، اما حداقل 2 ساختمان شهرداری کاملاً تخریب شده اند. شاهدان عینی از خسارات سنگین وارد شده به دو ساختمان شرکت مخابرات ایران، پنج بانک، هشت مشروب فروشی و چهار سینما اطلاع می دهند. صحنه آشوب شباهت به 5 نوامبر (14 آبان) تهران داشت، تنها فرقش این بود که ارتش اجازه نداد چنان اتفاقاتی بیفتد. مطمئناً نیروهای نظامی در بعضی از مناطق به درون جمعیت تیراندازی کرده اند. برای مثال خانواده یک تبعه آمریکا که آپارتمانش در همان ساختمان رستوران چینیها واقع شده است، به هنگام حمله جمعیت به رستوران، درخواست کمک نمودند. نیروهای نظامی سر رسیدند و بر روی جمعیت آتش گشودند که موجب تعداد نامشخصی تلفات گردید.

فرماندهی حکومت نظامی در ساعت 1915 شب اعلام نمود که آب لوله کشی شهری سمی شده است، که سبب هراس بی اساس گردید، ولی سپس در ساعت 1015 اعلام نمود که وضعیت آب به حالت عادی برگشته است. ژنرال ناجی، فرماندار حکومت نظامی اصفهان، شب گذشته در تلویزیون ظاهر شد و از مردم درخواست آرامش نمود. و اخطار کرد که از این به بعد نیروهای نظامی با بی نظمی به شدت برخورد خواهند نمود. ناجی مدعی شد که «خارجیان در پشت این اقدامات پنهان شده اند» و قول داد که: «ارتش تا آخرین قطره خون جهت دفاع از قانون و نظم در ایران ایستادگی خواهد کرد». ظاهراً ناآرامی ادامه دارد، زیرا صبح امروز در اصفهان صدای تیراندازی شنیده می شد. جمعیت تخریبگر، همانطوری که شیوه کلی شاه بوده است، نسبت به افرادی که با اجازه آنها بدون صدمه دیدن از ساختمانهای در حال تخریب فرار می نمودند، نسبتاً خویشتن داری نشان می دادند. هیچگونه (تأکید می کنیم هیچ) گزارشی در مورد وارد شدن صدمه به شهروندان آمریکایی وجود ندارد.

3 به استثنای اصفهان، به نظر می رسد که کشور امروز، به حالت عادی بازگشته است، «حالت عادی» به مفهوم برقراری مقررات منع عبور و مرور به طور معمول، استقرار نیروهای نظامی در سراسر شهر، وجود خاموشیهای برق (قطع برق بار دیگر بخشی از تهران را صبح

ص: 577

امروز دربر گفت) و بسته بودن فروشگاهها می باشد. با این حال اکثر فروشگاهها در شمال و مرکز تهران امروز باز هستند و دولت اعلام نموده است که فردا مدارس ابتدایی تهران و حومه بازگشایی خواهند شد. فرودگاه، کار عادی خود را از سر گرفته است و هواپیمایی پان آمریکن از فردا مجدداً روزانه دو پرواز برقرار خواهد کرد. علیرغم گفتگوهای موجود در مورد کمبود سوخت جت، پان آمریکن اعلام نمود که ذخیره سوخت کافی موجود است. در تهران تا نزدیک غروب هیچ گزارشی از اغتشاشات در دست نیست.

4 شاه از فرصت روز حقوق بشر (10 دسامبر) جهت ارسال پیام به ملت استفاده کرد، که شامل پرهیز از خودستایی بود و جاذبه های پیشرفت بشر را با کلی گویی ارائه نمود. سازمان عفو بین المللی با انتقاد از سابقه حقوق بشر ایران واکنش نشان داده است.

5 کلیه احزاب شدیداً مشغول ارزیابی اهمیت تظاهرات بدون خون ریزی دهم و یازدهم دسامبر هستند. طرفداران میانه روی رژیم و مخالفین با این استدلال که یا رژیم مجبور به دادن امتیاز بزرگی شده و یا طرفداران افراطی خمینی کوتاه آمده اند، همگی مدعی پیروزی هستند. شواهد کاملاً نشان می دهد که مخالفان افراطی، خواهان خون ریزی بودند و هنوز هم به دنبال آن هستند. جزوه هایی در اصفهان منتشر شده که امروز را به عنوان شروع نبرد نهایی اعلام کرده است. این اعلامیه ها همچنین از امروز دستور به اعتصاب عمومی می دهند. شایعات زیادی حاکی است که افراطیون مجدداً به خیابانها خواهند ریخت اما این بار جهت برانگیختن عکس العملهای خشونت بار می باشد.

6 حامیان متعصب دست اندرکار رژیم، خواهان سرکوب شدید هستند. منابع مطبوعاتی ایران به مأمور سفارت گفتند که ژنرال اویسی فرماندار نظامی تهران در حال طرح عملیات نظامی شدیدی جهت جلوگیری از تظاهرات و خاتمه دادن به اعتصابات می باشد. سایر منابع هم این اطلاعات را تأیید می نمایند. علیرغم روند مسالمت آمیز حوادث در تهران، نیروهای انتظامی به خاطر بروز خشونت در مشهد و اصفهان مضطرب هستند. آخرین گزارش کنسول اصفهان بیانگر این است که نیروهای نظامی شدیداً عکس العمل نشان داده اند. مقامات رسمی می گویند تظاهرکنندگان از قوانین قبلی مبنی بر خودداری از خشونت تخطی نموده اند. آنها به سربازان می گویند که مسلمان واقعی نمی تواند چنین کاری نماید، که تلویحاً اشاره بر وظیفه ارتش در دفاع از دین در مقابل خرابکاران می باشد. شاهدان عینی از خشونت متقابل سربازان که شامل در هم شکستن فروشگاههایی که تصویر خمینی را نصب کرده اند، می باشد، خبر می دهند. نیروهای نظامی تمام راههای ارتباطی شهر را مسدود کرده و آشکارا خواهان مجازات تام و تمام کسانی که در رعایت مقررات قبلی قصور ورزیده اند، می باشند.

7 مانوردادن های سیاسی در سطح وسیعی جریان دارد. ما گزارشهای موثقی از حرکت در جهت این یا آن نوع حکومت ائتلافی در دست داریم، اما تاکنون کلیه طرحها در مورد مسئله نقش شاه در برابر نیروهای مسلح عاجز مانده اند.

ص: 578

8- کنسول تامست از شیراز گزارش می دهد که کارکنان شهرداری که شامل رفتگران هم می شود، دست به اعتصاب زده اند. طبق گزارشات، جمعه گذشته در اهواز دو نفر پلیس توسط جمعیت تظاهرکننده ای که پلیس در حال آرام کردن آنها بود، به ضرب گلوله کشته شدند. روز جمعه، همچنین جمعیت به داخل دفاتر شرکت آمریکایی پارسون نفوذ کردند و اثاثیه اداری را در هم شکسته و بر روی اموال نفت پاشیدند، ولی به دلایلی آنها را آتش نزدند. دیروز خساراتی به بار آمد. اوضاع در خرمشهر، آبادان و بندرعباس در کل آرام بود. در کرمان هم مانند شیراز راهپیمایی ده دسامبر منجر به اجتماع کوچکتر مردم در مساجد گردید.

شعارهای بسیاری در حمایت از خمینی مشاهده شده است. شیرازیها مقادیری رنگ و اسپری همراه با شعارهای نقش بسته بر دیوارها که بر له و علیه دولت است، پیدا کرده اند.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران (شماره 41)

سند شماره 308

سرّی 12 دسامبر 1978 21 آذر 1357

از: وزیر امور خارجه، واشنگتن دی.سی. 2791به: همه هیأت های دیپلماتیک در اروپا

موضوع: گزارش وضعیت ایران (شماره 41)

1- بر اساس گزارش ها تهران امروز آرام بود. ظاهراً هیچ تظاهرات گسترده ای در ایران صورت نگرفته است. اصفهان نیز پس از خشونت های وسیع روز گذشته نسبتاً آرام بوده است. نیروهای پلیس تظاهرات را با خشونت سرکوب کردند و در سرتاسر شهر پخش شدند تا مغازه ها و خودروهایی را که علایمی از حمایت از خمینی و یا مخالفت [با شاه] بر آنها بود، مورد حمله قرار دهند. آمریکایی های مستقر در اصفهان از شورش ها وحشت زده شدند ولی هیچ گزارشی از مجروح شدن آمریکایی ها در این شهر یا شهرهای دیگر [ایران] مخابره نشده است. سفارت می گوید که نمی تواند گزارش مطبوعات را مبنی بر اینکه [دولت] برای تیراندازی به آشوب گران از هلیکوپتر استفاده کرده است، تأیید کند.

2- فرودگاه مهرآباد امروز بازگشایی و پرواز ها به صورت عادی از سرگرفته شد. در حال حاضر بخش اضافی برای پروازهای پن اَم در نظر گرفته نشده است. کریستوفر


[وضعیت ایران در روزهای 12 و 13 دسامبر 1978]

سند شماره 309

سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگاندسامبر 1978 آذر 1357

دوره زمانی مورد نظر: 12 دسامبر 1978

[وضعیت ایران در روزهای 12 و 13 دسامبر 1978]

1. (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) وضعیت کلی

روز گذشته به رغم وجود سکوت نسبی در تهران، شهر اصفهان دستخوش برخی وقایع

ص: 579

خشونت آمیز بود. ارتش کنترل شهر را در دست گرفته بود و دولت نیز به قتل برخی افراد [در جریان درگیریها] اقرار کرد. از سویی دیگر، روز گذشته رادیو ایران گزارش کرد که برخی گروهها در حمایت از دولت اقدام به تظاهرات کرده اند. با وجود عدم افشای جزییات دقیق، ظواهر امر حاکی از این است که در تاریخ 11 دسامبر چند افسر [نظامی] در مجتمع لویزان به دست سربازان به قتل رسیده اند.

2. (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) خلاصه اقدامات صورت گرفته:

الف) تظاهرات:

1. در تاریخ 12 دسامبر شهر تهران جوّ نسبتاً آرامی را تجربه کرد و صرفاً یک تظاهرات در زمان آغاز حکومت نظامی عصرگاهی به وقوع پیوست.

2. در تاریخ 12 دسامبر خشونتها در شهر اصفهان ادامه یافت و در جریان این خشونتها، تعداد 23 دستگاه ساختمان تماماً در شعله های آتش سوخت. تعداد زیادی از دیگر ساختمانها، از جمله مدرسه امریکایی نیز متحمل خسارات کمتری شدند. آمار رسمی اعلام شده در خصوص تعداد تلفات و کشته ها در روزهای 11 و 12 دسامبر گویای 9 نفر می باشد. در روزهای اخیر، اعتراضات شدت و حدت بیشتری به خود گرفته است. نیروهای مسلح موفق شدند که با حمایت گروههای حامی دولت، که قاطبه آنها جوان بودند، کنترل شهر را در دست بگیرند. در حدود ساعت 30/16 سه تظاهرات در حمایت و طرفداری از دولت صورت گرفت. در حوالی غروب، شهر نسبتاً آرام گزارش شد.

3. گزارشات حاکی از این بود که شهر شیراز در تاریخ 12 دسامبر آرام بوده است و تظاهرات روز گذشته [11 دسامبر] نیز آرام توصیف شده است.

4. بخش فارسی رادیو صدای دولت [بخش فارسی رادیو دولتی] گزارش داد که در تاریخ 12 دسامبر در شهرهای اصفهان، زاهدان، زابل، مشهد، اراک، فریدن و سمنان "«تظاهرات و راهپیمایی ملی و میهن پرستانه»" صورت گرفته است.

ب) (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) اقدامات تروریستی:

بر اساس گزارشات واصله، در حوالی ظهر روز 11 دسامبر در مجتمع لویزان شش سرباز پیاده نظام با ورود به آسایشگاه افسران گارد شاهنشاهی، افسرانی که در حال صرف نهار بودند را به قتل رساندند. تبادل آتش بین این افراد حدود دو ساعت به طول انجامید. در این جریان صدای آتش گشودن سلاحهای خودکار و تفنگهای 106 میلی متری به گوش رسید و دو هلیکوپتر نیز بر فراز منطقه به پرواز درآمد. تعداد چهار نفر از سربازان یاد شده موفق شدند به وسیله یک خودرو از مجتمع بگریزند که البته با تعقیب سربازان گارد، نهایتاً دستگیر شدند؛ دو سرباز دیگر نیز در درون مجتمع کشته شدند. احتمالات متصور بر این موضوع به این ترتیب است که سربازان یاد شده بنا به دلایل سیاسی شخصی اقدام به قتل افسران گارد کرده اند و یا این که از اعضای گروه چریکهای فداییان خلق بوده اند. در زمان حمله سربازان فوق به افسران،

ص: 580

نیروهای گارد مردانی را دستگیر کردند که در لباس غیر نظامی در حال پرسه زنی در اطراف دروازه ورودی مجتمع نظامی لویزان بودند. پس از دستگیری این افراد مشخص گردید که تمامی این افراد مسلح بوده اند. جو امنیتی بسیار سنگینی بر مجتمع نظامی لویزان حاکم است.

ج) مسایل اقتصادی:

1. اخیراً اتهاماتی مطرح شده است مبنی بر این که ظرف چند سال اخیر، برخی افراد برجسته و شناخته شده تهران مبالغ هنگفتی پول از کشور خارج کرده اند. [در همین راستا] مدعی العموم تهران دستور داده است که تحقیقاتی در خصوص این موضوع صورت پذیرد. سرمنشاء این اتهامات لیستی بود که چند روز پیش برخی از کارمندان بانک ملی ایران منتشر کردند؛ این لیست دربرگیرنده نام افرادی بود که اتهام فوق به آنها نسبت داده شده بود. مادامی که تحقیقات در این زمینه به سرانجام نرسیده، افرادی که نامشان در این لیست آمده است، حق خروج از کشور ندارند.

2. تأثیرات و عواقب اعتصاب در صنعت نفت، اقتصاد کشور را تحت الشعاع خود قرار داده است. (به گزارش بی بی سی) گزارشات موجود گویای این است که ایران در حال تلاش برای خرید نفت در بازارهای بین المللی است.

(به گزارش صدای امریکا) میزان تولید نفت ایران در حال حاضر حدود یک تا یک و نیم میلیون بشکه در روز است.

3. فرودگاه مهرآباد طبق برنامه پیش بینی شده در تاریخ 12 دسامبر بازگشایی شد.

د) وضعیت آموزشی:

در تاریخ 13 دسامبر مهدهای کودک و مدارس ابتدایی و راهنمایی در تهران بازگشایی شدند. قرار است تاریخ بازگشایی دبیرستانها متعاقباً اعلام شود. سری


[وضعیت ایران در روزهای 11 و 12 دسامبر 1978]

سند شماره 310

محرمانه13 دسامبر 1978 22 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 12148به: آژانس اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

منابع: مشاهدات شخصیتهیه کننده گزارش: سروان جیمز رابرتز، وابسته نیروی هوایی آمریکا

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ئی.شافر، وابسته دفاعی

[وضعیت ایران در روزهای 11 و 12 دسامبر 1978]

16 خلاصه (بدون طبقه بندی): این گزارش اطلاعاتی درباره وضعیت ایران از ساعت 12 روز 11 دسامبر تا ساعت 12 روز 12 دسامبر 1978 ارایه می دهد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف- عمومی:

ص: 581

پس از راهپیمایی گسترده ولی صلح آمیز و کنترل شده ای که دیروز بعد از ظهر در تهران صورت گرفت، و همچنین لغو محدودیت سفر های درون شهری شمال - جنوب و برچیدن پُست های بازرسی در شب گذشته، ظاهراً امروز شهر تهران دارد به وضعیت عادی باز می گردد. شهر ترافیک نسبتاً روانی دارد و بیشتر مغازه ها باز هستند. تاکسی ها در شهر گردش می کنند، پمپ بنزین ها باز است، و فقط در محل شعبه های نفت تعدادی از مردم صف بسته اند.

ب- فعالیت های ضد آمریکایی:

در طول دوره گزارش دو اقدام رخ داد ولی تهدیدی صورت نگرفته است. اقدامات فوق شامل پرتاب بمب آتش زا و یک سرراهی منفجره در منطقه نیاوران بود. یک ماشین شخصی متعلق به یک آمریکایی با بمب آتش زا در ساعت 20:20 روز 11 دسامبر به وقت محلی مورد حمله قرار گرفت که این حادثه هیچ مجروح و تلفاتی نداشت. در ساعت 20:40 همان شب یک سه راهی منفجره از پنجره طبقه سوم آپارتمانی که آمریکایی ها در آن ساکن بودند، به داخل ساختمان پرتاب شد که خسارات اندکی به ساختمان وارد کرد و هیچ مجروح و تلفاتی نداشت.

پ- فعالیت های ضددولت

در طول دوره گزاش تظاهراتی که بعد از ظهر یازدهم دسامبر در تهران برپا شد حتی از تظاهرات روز دهم نیز گسترده تر بود. با وجود این، راهپیمایی ها کاملاً کنترل شده بود و بروز هیچگونه خشونتی گزارش نشد. در ساعت 14:00 روز یازدهم دسامبر وابسته نیروی هوایی شخصاً شاهد تجمع 7 مایلی راهپیمایان در خیابان رضا شاه بود. در روز یازدهم نیز همچون روز دهم دسامبر مسئولان کنترل راهپیمایان کاملاً اوضاع را تحت کنترل داشتند و جمعیت حاضر نیز پس از راهپیمایی در اطراف میدان شهیاد و گوش دادن به سخنرانی های متعدد با نظم و بدون درگیری متفرق شدند. برآورد دفتر وابسته نظامی از تعداد جمعیت حاضر در راهپیمایی فوق بین 600 هزار تا یک میلیون نفر است ولی رادیو ملی ایران تعداد جمعیت را 4 میلیون نفر اعلام کرده است.

در ساعت 14:00 روز 11 دسامبر یک اقدام ضددولت در منطقه لویزان صورت گرفت. جزییات این واقعه در گزارش جداگانه ای به همین تاریخ برایتان ارسال شده است.

د اقدامات امنیتی

اقدامات اساسی که از سوی مقامات حکومت نظامی در طول دوره گزارش صورت گرفت بسیار مؤثر بود. آنها با تقسیم شهر به منطقه شمال و جنوب و محدود ساختن تردد خودروها بین این دو منطقه تا حدود زیادی از گره خوردن ترافیک و تردد بیش از حد خودروها جلوگیری کردند. موافقت با بیرون آمدن دسته های عزاداری به وضوح تنش ها را تا حد زیادی کاهش داده است. طی چند روز گذشته تیراندازی در شهر به حداقل رسیده است و این حقیقت که هر دو طرف عاقلانه از زد و خورد با یکدیگر پرهیز کرده اند عاملی بسیار مهم در

ص: 582

حفظ صلح بوده است. در شب یازدهم دسامبر 1978 موانع خیابانی را برچیدند و نیروهای نظامی و زره پوش ها از خیابان ها رفتند و ساعات منع آمد و شد به برنامه قبل از عاشورا بازگردانده شده است، یعنی 9 شب تا 5 صبح. فرودگاه مهرآباد هم اینک به روی پروازهای غیرنظامی باز شده است و دفاتر خطوط هواپیمایی نیز در شهر تهران به فعالیت مشغولند.

ه فعالیت های خارج از تهران:

1- اصفهان: ظاهراً وضعیت اصفهان در طول دوره تهیه گزارش خشونت بارتر بوده است. بروز آتش سوزی ها و زد و خورد هایی در ربع شمال شرقی شهر گزارش شده است. آماری از مجروحان یا کشته شدگان در دست نیست. بر اساس گزارش ها، خشونت ها امروز نیز ادامه داشته است. جزییات این حوادث از سوی بخش های دیگر سفارت و OSI گزارش شده است.

2- حادثه مهم دیگری نیز در شهر تبریز رخ داد. جزییات بیشتر این حادثه در گزارش جداگانه ای در همین تاریخ برایتان ارسال می شود.

3- همدان: دولت ایران تأیید کرده است که استاندار همدان در روز 10 دسامبر [19 آذر] مورد اصابت گلوله قرار گرفته است. گزارش های ضد و نقیضی در ارتباط با جراحات وارده و کشته شدن یکی از محافظان شخصی او مخابره شده است.

نظریات تهیه کننده: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

اقدامات ضدآمریکایی تقریباً به قوت خود باقی است و تا این تاریخ برخورد با خارجیان تا حد زیادی موجب کاهش تعداد اتباع خارجی مقیم ایران شده است.

مهارت سازمان دهندگان راهپیمایی تهران خیلی بیشتر از چیزی بود که دفتر وابسته نظامی سه روز پیش حدس می زد. توانایی آنها در سازمان دهی، بسیج، و کنترل و هماهنگ کردن چنان جمعیت عظیمی و در عین حال پرهیز از زد و خورد و خونریزی ادعای جوامع مذهبی در خصوص رهبری در حوزه سیاسی را اعتبار می بخشد. هر چند با سپری شدن عاشورا جوّ حاکم بر کشور تا حد زیادی تغییر کرده است، ولی هنوز احتمال بروز خشونت وجود دارد.


وضعیت در ایران، 12 الی 13 دسامبر 1978

سند شماره 311

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 78 0581 684613 دسامبر 1978 22 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 12164به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

عنوان: وضعیت در ایران، 12 الی 13 دسامبر 1978

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعاتی در رابطه با وضعیت ایران در طول مدت زمانی 12 الی 13 دسامبر 1978 فراهم می کند.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

ص: 583

الف: عمومی

تهران امروز آرام است. مدارس ابتدایی ایران طبق برنامه قبلی بازگشایی شده اند. خیابانها با به وجود آمدن راهبندانهای طولانی کم کم حالت یک شهر معمولی را پیدا کرده است. این راهبندانها نشانه دیگری مبنی بر عادی شدن اوضاع در شهر می باشد. اکثر مغازه ها باز هستند. دکه های نفت فروشی هنوز صفهای طولانی دارند ولی پمپ بنزینها شلوغ نیستند. تاکسی ها و اتوبوسها در حال کار می باشند و مملو از مسافر هستند. اوضاع به طور قابل توجهی نسبت به چندی قبل آرامتر شده است.

ب: فعالیتهای ضدآمریکایی، ضدخارجی

در خلال 24 ساعت گذشته هیچ نوع اقدام یا تهدیدی علیه افراد آمریکایی یا خارجی در منطقه تهران گزارش نشده است.

ج : اقدامات ضددولتی

طی این مدت اقدامات ضددولتی در تهران در حداقل خود بوده است. با این وجود دفتر وابسته دفاعی آمریکا چندین گزارش جالب توجه دریافت کرده است.

1 یک دوست نزدیک خانواده وابسته دفاعی در نیروی زمینی و همچنین چند تن از کارمندان دفتر وزیر امور خارجه بعد از ظهر 13 دسامبر تلفنی به وابسته دفاعی اطلاع دادند که اوضاع در ایران به طور کلی و به خصوص در تهران سریعاً بهبود خواهد یافت و «همه چیز به زودی پایان خواهد پذیرفت.» در پاسخ به سئوال وابسته دفاعی در رابطه با راهپیمایی دهم و یازدهم دسامبر 78 منبع متذکر گردید که در مواضع «رهبران مخالف» تفرقه افتاده است و نتیجه این تفرقه، مسالمت آمیز بودن شدید ماهیت تظاهرات خواهد بود. روحانیت، جبهه ملی و حکومت فعلی سریعاً به سمت یک مصالحه پیش می روند و اوضاع به زودی بهبود خواهد یافت. این مسئله با «تحولاتی که در سطح بین المللی صورت می گیرد» همراه خواهد بود. وابسته دفاعی از منبع در مورد آشوبهای 11 و 12 دسامبر در اصفهان و سایر شهرهای ایران سئوال نمود که منبع در پاسخ گفت «این شهرها قابل ملاحظه نیستند و فقط تهران مهم است. سایر قسمتهای کشور همان کاری را خواهند کرد که تهران می کند». منبع گفتگو را با ذکر این مطلب که می خواهد بزودی به خانه وابسته دفاعی رفته تا در این مورد بیشتر صحبت کنند به پایان برد. (منبع قبلاً وابسته دفاعی را با رک گویی و ارائه قضاوتهای همه جانبه و صحیح خود تحت تأثیر قرار داده است و در گذشته اطلاعات موثق و دقیقی در اختیار وی گذاشته است.)

2 دفتر وابسته دفاعی همچنین اطلاعات خاصی در رابطه با راهپیمایی و سخنرانی های دهم و یازدهم در تهران دریافت نموده است.

الف: سخنرانیهای روز اول و دوم اصولاً یکنواخت بود.

ب: تعدادی از رهبران مذهبی سخنرانی نمودند و نکات مهم آن به شرح زیر است:

1 کمونیسم نه؛ 2 ملی گرایی نه؛ 3 ضداسرائیلی ؛ 4 طرفداری از وحدت مسلمانان

ص: 584

(لبنان، اریتره و غیره)؛ 5 بشریت؛ 6 ادامه مبارزه (جهاد) برای برقراری جمهوری اسلامی؛ 7 درخواست آزادی تمام زندانیان سیاسی؛ 8 حکومت شاه را نمی خواهند؛ 9 درخواست برای کلیه آزادیهای سیاسی (آزادی بیان، مطبوعات، تردد و غیره)؛ 10 مخالف خارجیان یا غیرمسلمانان نیستیم و «تا زمانی که آنها به ما احترام بگذارند، به آنها احترام خواهیم گذاشت.»؛ 11 خواستار ندادن یا واگذاری حداقل منابع درآمد به خارجیان هستیم؛ 12 خواستار عدم مداخله دولت آمریکا هستیم؛ 13 قصد آزار و اذیت آمریکاییان را نداریم؛ 14 فعالیتهای ضدآمریکایی توسط «مسلمین» صورت نگرفته است.

ج: شعارهایی که در خیابانها داده می شد عبارتند از:

«خمینی عزیزم»، «مرگ بر شاه»، «زندانیان سیاسی را آزاد کنید».

د: منبع گزارش می دهد که درصد پاسخ دهندگان به شعارها به شرح زیر بوده است:

شعار بر له خمینی 30 درصد پاسخ دهنده داشت.

شعار علیه شاه تقریباً 100 درصد پاسخ دهنده داشت.

این اطلاعات به صورت تلفنی و از یک خانم استاد دانشگاه که اظهار می داشت در تظاهرات شرکت کرده بود دریافت گردیده است. موثق بودن منبع را نمی توان ارزیابی کرد با این حال به نظر می رسد که این اطلاعات با سایر گزارشات در مورد حوادث مشابه مطابقت دارد. (بخش سیاسی سفارت امروز متن سخنرانیها را از طریق تلگرام دریافت خواهد کرد.)

3 در رابطه با حوادث سالن غذاخوری گارد شاهنشاهی (در تلگرام شماره 78 0580 6846 گزارش شد) وابسته دفاعی امروز تلاش خواهد کرد تا در خلال ملاقات با افسران نیروی زمینی ارتش ایران اطلاعات بیشتری کسب نماید. به مجرد دریافت این اطلاعات ارائه خواهند شد.

د اقدامات امنیتی

با سپری شدن ایام عاشورا مقامات حکومت نظامی به کاهش سختگیریهایی که در شهر اعمال می کردند ادامه می دهند. سربازان هنوز هم به همراه افراد پلیس در مراکز کلانتریهای شهر مستقر هستند اما تانکها و سربازان از اکثر میادین اصلی و نقاط کلیدی شهر جمع آوری شده اند.

هر کدام از سفارتخانه های آمریکا و انگلیس تقریباً یک گروهان سرباز دارند. دیگر بازرسی پراکنده خودروها دیده نمی شود. وابسته ما در نیروی دریایی ایران گزارش می دهد که زره پوشها شب گذشته تقریباً به مدت یک ساعت در بخش شمال شرقی شهر در تردد بودند که ظاهراً به پارکینگهای خود در اطراف کاخ نیاوران برمی گشتند.

ه فعالیتها در خارج از تهران

1- بندرعباس: در روز 11 دسامبر 78 تقریباً در ساعت 12 به وقت محلی ناآرامی قابل توجهی در بندرعباس به وقوع پیوست. یک گروه (به تعداد نامعین) تعدادی از بانکها را به

ص: 585

آتش کشیده و سپس به منازل مسکونی خانواده های فیلیپینی که در کارخانه های کشتی سازی کار می کنند حمله نمودند. بین 24 تا 40 خانه به آتش کشیده شد. نیروی دریایی ایران این خانواده ها را در پادگان مربوط به کشتی «میکل آنژ» اسکان داده است. کلوپ تجمع چینی ها و خانه های بدنام محلی نیز آتش زده شد. هیچ مجروحی گزارش نشد. و پس از آن آرامش حکمفرما شده است.

2 مشهد: اطلاعات زیر از دفتر وابسته دفاعی از طریق یکی از افسران امنیتی که این مطالب را به عنوان «شایعات حیاتی» تعبیر می کند به دست آمده است. بر اساس شواهد موجود در طی شب دهم دسامبر 1978، آیت الله قمی یکی از رهبران مذهبی اصلی مشهد رویایی (وحی) دیده است که از وی پرسیده شد، که «چرا با شاه چنین رفتاری دارید؟» (یا عبارتی نظیر این جمله). بار دیگر شب یازدهم دسامبر سئوال مشابهی از وی شد که او یادداشت نمود. وی از آن پس اعلامیه هایی منتشر نمود که جامعه روحانیت را تشویق می کرد تا از فعالیتهای ضدشاه دست بردارند.

اگر چه نمی توان اهداف پشت پرده تغییر مواضع آیت الله قمی را ارزیابی کرد اما افسر امنیتی مؤکداً گزارش می دهد که پلیس ایران موضع جدید آیت الله قمی را تأیید کرده و ادعا می کند که تأثیر بسزایی داشته است (گزارش قسمت سیاسی سفارت حاوی جزییات بیشتر می باشد).

3 اصفهان: عصر روز گذشته پس از بروز ناآرامیهای عمده در 11 و 12 دسامبر آرامش بار دیگر بر شهر حکمفرما شده است. گزارشات حاکی از 9 کشته و 80 مجروح در روز یازدهم می باشد که هیچ کدام از آنها خارجی نبوده اند. در روز 12 دسامبر هیچ کشته یا مجروحی گزارش نشده است.

بین ساعات 3 الی 7 بعد از ظهر به وقت محلی روز 12 دسامبر چندین تظاهرات به طرفداری از شاه در شهر برگزار گردید. همچنین گزارش می شود که انجام یک تظاهرات بزرگ به نفع شاه برای امروز برنامه ریزی شده است. آتش این تظاهرات احتمالاً بر اثر «وحی» نازل شده به آیت الله قمی روشن شده است.

نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

با پشت سر گذاشتن دوره بحرانی عاشورا شکاف آشکاری بین رهبران مذهبی و سایر رهبران گروههای سیاسی مخالف در حال گسترش است و با فرض احتمال اینکه وجوه مشترکی بین شاه و بعضی از مخالفین به وجود آمده به نظر می رسد نقطه عطف مهمی را پشت سر گذاشته ایم. قرار است بعد از این تعطیلی، اعتصابات بعضی از بخشها (در صنعت نفت و گمرک گزارش شده است) به پایان برسد. اکنون یک مسئله اقتصادی به وجود آمده است. آیا کشور می تواند با سرعت کافی جمع و جور شود تا از بروز مشکلات مالی توانفرسای داخلی و خارجی اجتناب شود؟ ان شاءالله.


گزارش وضعیت ایران، شماره 43، 13 دسامبر 78

ص: 586

سند شماره 312

سری13 دسامبر 1978 22 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 314325به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 43، 13 دسامبر 78

1 شهرهای ایران به طور قابل توجهی آرام می باشند. در تهران، خارج از محدوده بازار، عموماً مغازه ها باز هستند. به جز یک مورد تظاهرات، تهران شب گذشته را بدون درگیری، تظاهرات یا حمله ای به محل اقامت یا خودروهای آمریکاییان پشت سر گذاشت. چند مورد قطع برق وجود داشت.

2 کنسولگری ما در اصفهان قسمت اعظم گزارشات جراید در مورد حوادث اخیر را مورد بررسی قرار داده که به نظر می رسد گزارشات اغراق آمیز می باشند.

3 شیراز نیز شب گذشته قطع برق داشت. امروز نیمی از مغازه ها باز هستند اما صنایع به علت کمبود گاز طبیعی هنوز در تعطیلی به سر می برند. شرکت ملی نفت ایران همچنین از توزیع کم سوخت خانگی و سوخت گازوئیل خبر می دهد.

4 در تعدادی از شهرهای ایران، روز گذشته، احساسات طرفداری از شاه در بعضی از تظاهرات از جمله چند گردهمایی وجود داشته است. بعضی از این تظاهرات به رؤیای یک آیت الله میانه رو در مشهد نسبت داده می شود، که ظاهراً به وسیله مسلمانان معتقد به عنوان یک سرزنش برای اعمالشان نسبت به شاه پذیرفته شده است.

5 تولید نفت خام با کمی کاهش به 17/1 میلیون بشکه در روز رسیده است. میزان تحویل نفت خام به پالایشگاهها نیز پایین می باشد و کمبود جدی تولیدات پالایش شده قطعی به نظر می رسد. تغییری در وضعیت اعتصاب بخش صنعت نفت پیش نیامده و کارکنان اعتصابی در شرکتهای چند ملیتی حاضر نیستند با شرایط مدیریت پیرامون بازگشت به سر کار بحث کنند.

کریستوفر


گزارش سیاسی امنیتی، 13 دسامبر

سند شماره 313

خیلی محرمانه13 دسامبر 1978 22 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12169به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 13 دسامبر

1 اوضاع در تهران و سایر شهرها به طور قابل توجهی آرام می باشد. به استثناء تظاهرات گزارش شده شب گذشته در میدان ژاله (وسعت تظاهرات و تعداد جمعیت نامعلوم می باشد) دیشب بدون شعار، تیراندازی و درگیری و یا حمله ای به محل اقامت یا وسایط نقلیه آمریکاییان سپری شده است. علیرغم شایعاتی مبنی بر این که ناراضیان افراطی قصد بر هم زدن نظم را در آستانه روزهای دهم و یازدهم دسامبر دارند، آنها تاکنون آرام باقی مانده اند. مدارس

ص: 587

ابتدایی تهران امروز گشایش یافت. ما هنوز از کم و کیف موفقیت دولت در فرستادن معلمین و دانش آموزان به سر کلاسهای درس اطلاعی نداریم، اما شهر آرام می باشد. شب گذشته خاموشیهای پراکنده ای در حین پخش برنامه ای از تلویزیون که از شاه تمجید می شد، رخ داد، که احتمال می رود تصادفی نباشد. همه مغازه ها در خارج از محدوده بازار باز هستند.

2 کنسولگری اصفهان گزارشات مطبوعات را در مورد وضعیت آن شهر در روز دوازدهم دسامبر مورد بررسی قرار داده است که به نظر می رسد مبالغه آمیز باشد. با تعداد کشته ها، در بین نیروهای دولتی که رقم آن از 9 تا 50 نفرتخمین زده می شود، روز عاشورا مخاطره آمیز و پرآشوب بود. دیروز همراه بود با پاسخ انتقام جویانه ارتش که با احساس خیانت تحریک شده بود اما هر چند که نظامیان شیشه های مغازه هایی را که تصاویر خمینی را بر شیشه داشتند خرد می کردند، معهذا این حرکت یک پاسخ کنترل شده بود و کنسولگری گزارشی از تعداد مقتولین در دست ندارد. امروز کنسولگری شیراز، از تظاهرات کوچکی در محوطه دانشکده پزشکی که بدون دخالت نیروهای امنیتی سپری شد، گزارش می دهد.

شهر آرام است و پنجاه درصد مغازه ها باز هستند، اما صنایع به علت کمبود گاز طبیعی در تعطیل به سر می برند. دفتر ناحیه ای شرکت ملی نفت ایران می گوید که سوخت خانگی و سوخت دیزل به صورت کم عرضه می شود. شعار نویس ها حالا با استفاده از قوطیهای اسپری کار می کنند که امکان نوشتن بیشتر را به وجود می آورد. شیراز شب گذشته قطع برق داشت که ظاهراً در هماهنگی با تهران این عمل صورت گرفته است.

3 کنسولگری شیراز گزارش می دهد که تعداد قابل توجهی از شعارهای نوشته شده با رنگهای اسپری به طرفداری از شاه است هر چند که تعداد آنها کم است. در حقیقت پراهمیت ترین مسئله امروز وجود تعداد زیادی گزارش در مورد نمایش قدرت طرفداران شاه می باشد و در حالی که بیشتر گزارشات درباره تظاهرات طرفداران شاه در بعضی جاها مبهم می باشند، کنسولگری اصفهان از سه مورد گردهمایی دیروز در آنجا گزارش می دهد و ما همچنین خبرهای موثقی از تظاهرات دیروز و امروز در مشهد داریم. و اینها همگی ظاهراً به شایعه خواب آیت الله قمی در دهم و یازدهم دسامبر برمی گردد که ادعا می شود وی از شاه حمایت می کند (در تلگراف جداگانه ای گزارش می شود.) سولیوان


خروج افراد نیروی دریایی از مناطق نفتی

سند شماره 314

خیلی محرمانه14 دسامبر 1978 23 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 314634به: سفارت آمریکا، تهران فوری

موضوع: خروج افراد نیروی دریایی از مناطق نفتی

1 یکی از کارمندان شرکت نفتی اسکو به ما گزارش داد که تمام پرسنل نیروی دریایی در حال حاضر از مناطق نفتی خارج شده اند. دلیل این کار (اگر صحت داشته باشد) نامشخص

ص: 588

است اما خروج تکنسین های نظامی به عنوان یکی از دلایل احتمالی اینکه چرا تولید تا سطح فعلی کاهش یافته ذکر شده است.

2 به منظور کمک به ما برای درک شرایط و با توجه به دیدگاه اسکو مبنی بر اینکه تولید در سطح 5/2 تا 5/3 میلیون بشکه در روز «تثبیت» خواهد شد از اظهارنظر سفارت در این امور قدردانی می نماییم.

لطفاً بهترین ارزیابی خود را در مورد اینکه در صورت تثبیت اوضاع تولید با چه سرعتی می تواند از سر گرفته شود را در اختیار ما قرار دهید. آیا آخرین اعتصاب مانند ماه نوامبر هیچ گونه مشکلات تعمیراتی یا نگهداری و انبارداری خاصی که بتواند مانع پیشرفت سریع امور شود داشته است؟ کریستوفر


گزارش سیاسی امنیتی، 14 دسامبر 78

سند شماره 315

خیلی محرمانه14 دسامبر 1978 23 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12253به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 14 دسامبر 78

1 تهران همچنان بسیار آرام است. مخالفان اصلاً به خیابانها نمی آیند. فعالیت مخالفان به جز اعتصاب و قطع شبانه جریان برق موقتاً متوقف شده است که این امر شامل متوقف شدن فعالیتهای ایذایی عیه آمریکاییان هم می شود. فعالیت چشمگیر طرفداران شاه همراه با راهپیمایی در چندین شهر منجمله اراک، آبادان و مشهد وجود داشته است. بزرگترین تظاهرات در شهر اصفهان با جمعیتی در حدود بیست هزار نفر تأیید شده است. ماجرای خواب دیدن آیت الله قمی هنوز دهان به دهان می گردد. گرچه سرویسهای خبری دولت ایران ندیده گرفتند که ممکن است این طور باشد زیرا ما گزارشاتی داریم که آیت الله قمی چنین خوابی را انکار نموده است. گزارشات دیروز مبنی بر اینکه وی در اثر سکته قلبی فوت کرده نادرست بودند. بدون در نظر گرفتن صحت دخالت دولت ایران در این امور، نیروهای طرفدار شاه جهت برانگیختن احساسات شاه پرستانه فرصت را غنیمت شمرده اند. شایعاتی به دستمان رسیده که طرفداران شاه امروز یا فردا مجدداً در تهران اجتماع می کنند. اما تاکنون هیچ کدام جامه عمل نپوشیده اند. در اصفهان نظم تا حدی به حال اول برگشته است یعنی منع عبور و مرور به ساعت ده شب تا شش بامداد تغییر کرده است.

2 غیر از پاره کردن تصاویر خمینی و وادار نمودن مردم به چسباندن عکسهای شاه، فعالیت طرفداران شاه به طور کلی بدون خشونت بوده است. به هر حال در شیراز، که اغلب زمانی که بقیه شهرهای ایران دچار اغتشاشات بودند، آرام بوده است، اوضاع ناخوشایند است. تنها تظاهرات مهم ضدشاه تجمع رو به افزایش در محوطه دانشکده پزشکی است.

در شب دوازدهم دسامبر حدود ساعت ده و نیم (یعنی بعد از ساعت منع عبور و مرور)

ص: 589

یک گروه خشن از طرفداران شاه به دانشکده پزشکی یورش برده و مخالفان را مورد حمله قرار دادند. دیروز دانشجویان دانشکده پزشکی با تجمع دیگری علیه شاه به این اقدام پاسخ دادند. دو ساعت بعد واحدهای نظامی به دانشکده وارد شدند و چهار نفر از رهبران دانشجویان را دستگیر نمودند. پس از مدت کوتاهی این اقدام توسط کاروانی از اتومبیلهای طرفداران شاه، در حالیکه رانندگان آنها بوق میزدند تا حمایت خود را از رژیم نشان دهند دنبال شد. کنسول اظهار می دارد که امروز برنامه عوض شده است و قرار است برای حمایت از شاه چراغ اتومبیلها را روشن کنند. هواداران و مخالفان شاه همچنین با در دست داشتن قوطی رنگ اسپری با شعارنویسی در سطح شهر به مبارزه برخاسته اند. دیشب با واقعه کاملاً بی ربط با اوضاع قبلی بین مسلمانان و بهاییان درگیریها افزایش یافت. ظاهراً مسلمانان منزل یکی از بهاییان در نزدیکی آرامگاه سعدی را آتش زدند. یکی از اقوام قربانی حادثه که معلوم شد سرباز است و از این رو به تیربار سبک مسلح بوده، از راه می رسد و انتقام اقوامش را می گیرد. نیروهای امنیتی اظهار می دارند که در اثر این تیراندازی ده تا دوازده نفر کشته شدند. در اقدام اعتراض آمیز دیگری مردم، بهمن معاون، رئیس دانشگاه پهلوی را ملاقات کردند و شب هنگام در دانشگاه دست به تحصن زدند.

3 کنسولگری آمریکا در تبریز امروز از زد و خورد میان هواداران و مخالفان شاه گزارش داد. گروهی از کارمندان غیرنظامی و نظامیان بازنشسته تظاهراتی به حمایت از شاه برگزار می کردند که مردم (تماشاچیان) شروع به زدن آنها کردند. دو خیابان بسته شده است و زد و خورد هنوز ادامه دارد.

4 جوّ تشنج در مناطق خلیج و حوزه های نفتی هنوز ادامه دارد. باشگاه و بار شرکت انگلیسی فیرکلاف در گچساران دیروز طعمه حریق گردیدند. اهواز ناآرام است اما موقتاً حادثه ای رخ نداده است. در بوشهر هر روز چندین ناآرامی رخ می دهد.

5 رئیس اتحادیه معلمان به ما اطلاع داد که در حدود پانزده درصد از مدارس شهر ری از بازگشایی امتناع کردند. گرچه اکثر دانش آموزان و معلمان مدارس حضور یافتند ولی استادان عملاً تدریس نکردند. ولی حدس می زند که بین 80% تا 90% مدارس در شهرستانها به حال تعطیل باقی بمانند. وی اضافه نمود که معلوم نیست مدارس متوسطه چه وقت باز خواهند شد. دولت از این نگران است که دانش آموزان دبیرستانی نه تنها مدارس خودشان را بازگشایی نکنند بلکه مدارس ابتدایی را هم به تعطیلی بکشانند.

6 آخرین گزارش از کنسولگری آمریکا در شیراز حاکی است که زد و خورد دیشب مسلمانان با بهاییان به یک سری حملات وحشیانه به منازل بهاییان که از پیش تعیین شده منجر گردید. گروههای شش نفری یا مسلمانان خیلی جوان به منازل افرادی که گمان می رود بهایی هستند می روند و آنجا را به آتش می کشند.

آنها همچنین اتومبیلها را خرد می نمایند. کنسول گزارش تأیید نشده ای دارد مبنی بر اینکه

ص: 590

ساختمان پپسی کولا در آتش سوخت. واحدهای نظامی کوشش کرده اند که جلو آشوب طلبان را بگیرند ولی تاکنون ناموفق بوده اند، و از ساعت سه آتش سوزیهایی در شمال شرقی شیراز رخ داده است. خشونت ظاهراً متوجه خارجیان نیست، هر چند بعضی از خارجیانی که به تابعیت ایران درآمده اند در آن قسمت از شیراز زندگی می کنند و شاهد آتش سوزی می باشند.

سولیوان


بررسیها

سند شماره 316

خیلی محرمانه14 دسامبر 1978 23 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 5516به: سفارت آمریکا، تهران

موضوع: بررسیها

پاسخ؛ تلکسهای مرجع باعث تشکر خواهد بود. در اشاره به تلکسهای مرجع، لطفاً تحلیل خود را درباره اینکه «شاه چقدر پیام حوادث روزهای 4 و 5 نوامبر را درک کرده» به ما ارائه دهید. کریستوفر


وضعیت در ایران 14 ، 13 دسامبر 78

سند شماره 317

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 78 0584 884614 دسامبر 1978 23 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.

عنوان: وضعیت در ایران 14 ، 13 دسامبر 78

16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش، اطلاعاتی مربوط به اوضاع ایران از ساعت 12 روز 13 دسامبر به وقت محلی الی ساعت 12 روز 14 دسامبر به وقت محلی را ارائه می کند.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف- عمومی: تهران مجدداً آرام بود و غیر از یک مورد قطع برق از حدود ساعت 21:15 تا ساعت 1:30 در بیشتر بخشهای شمالی شهر، هیچ حادثه غیرعادی گزارش نشده است. امروز وضعیت ترافیک و خرید و فروش برای روز پنجشنبه عادی به نظر می رسد. با آفتابی شدن هوا، پیاده روها مملو از جمعیتی شد که برای خرید و گردش آمده بودند. در حال حاضر به نظر می رسد یک بار دیگر تشنجات کاهش یافته است.

ب- فعالیتهای ضدآمریکایی- ضدبیگانه: در طی این مدت به جز یک مورد تهدید ضدآمریکایی، فعالیت ضدبیگانه دیگری گزارش نشده است. این تهدید شامل انداختن یک اعلامیه از زیر درب به داخل ساختمان دفتر وابسته دفاعی ایالات متحده می باشد. اعلامیه مزبور یک برگ بود که در داخل پاکت قرار داشت و به خصوص مخاطبش آقای بارتکو می باشد.

ص: 591

اعلامیه اظهار می دارد که سازمانهای زیر: گروه ویژه مقاومت ملی، گروه مقاومت امنیت، گروه ویژه اتحاد ملی و دیگر گروههای ویژه آماده هستند تا تمام آمریکاییانی که در ساواک و فعالیتهای جاسوسی در ایران دخالت دارند بکشند. آنها منتظر دستورات رهبران ملی و مذهبیشان برای انجام این کار هستند. اعلامیه به وسیله یک نفر نوشته شده و بدون امضاء می باشد. هر چند که نامه حاوی یک آدرس برگشت و یک اسم نیز می باشد.

ج فعالیتهای طرفداران و مخافان شاه: در طی این مدت هیچ خبری مبنی بر فعالیتهای ضدشاه و یا تظاهرات گزارش نشده است. چندین تظاهرات، دیروز از سوی طرفداران شاه در 9 شهر ایران برگزار شد. از قرار معلوم این تظاهرات با تأثیراتی از خواب آیت الله قمی و در نتیجه موضعگیری طرفداران شاه شکل گرفته بود. (گزارشات پراکنده اطلاعاتی را ملاحظه کنید: 78 0581 6846).

تعدادی از شهرهای موردنظر مشهد، اصفهان و آبادان می باشند. گستردگی تظاهرات تاکنون مشخص نشده است اما خبرها نشان می دهد که در مشهد تعدادی از تصاویر خمینی با تعدادی از عکسهای شاه عوض شده است.

در غروب 13 دسامبر 78 گزارشاتی واصل شده مبنی بر اینکه رهبران مذهبی در جنوب تهران خواب قمی را انکار کرده اند و آیت الله طالقانی هفته آینده آگاهیهای بیشتری به روحانیون خواهد داد، یعنی وقتی که اثرات تظاهرات (اگر اثری داشته باشد) دهم و یازدهم دسامبر برای حکومت مشخص تر شود. در ساعت 9 روز 14 دسامبر 78 خبرها حول این محور است که آیت الله قمی دیدن آن خواب را تکذیب کرده است.

د فعالیتهای خارج از تهران: گزارشات رسیده از اقصی نقاط کشور حاکی است که بخشهای مختلف در طی این مدت آرام می باشند به جز تظاهرات به نفع شاه که در بالا ذکر شد.

خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان

نظریات تهیه کنندگان: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) هر چند که آرامش به کشور بازگشته است ولی هنوز موانع عمده اقتصادی وجود دارد که باید بر آن فائق آمد. بخش اقتصادی سفارت گزارش می دهد که بانک مرکزی ایران توسط کارمندانی که هنوز در اعتصاب به سر می برند فلج شده است. اعتصابها در چندین بخش کلیدی دیگر نیز ادامه دارد: شرکت برق، شرکت مخابرات، شرکت نفت و غیره. مشکلات مبادله ارز هنوز به قوت خود باقیست و شرکتهای خارجی نمی توانند به مقدار کافی ریال برای پرداخت لیست حقوق و اجاره بهای خود به دست بیاورند.

جهت بخش محرمانه

در نظر بسیاری مسایل اقتصادی ممکن است باعث مهاجرت شود در حالی که در مورد ملاحظات امنیتی چنین نیست.


گزارش سیاسی امنیتی، 15 دسامبر

ص: 592

سند شماره 318

خیلی محرمانه15 دسامبر 1978 24 آذر 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 12273به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 15 دسامبر

1 خلاصه: (امروز) پانزدهم دسامبر، تهران، اصفهان و تبریز آرامند. در شیراز تظاهرات کوچکی برپا شده است. نخست وزیر از کارمندان دولت می خواهد که روز شانزدهم دسامبر به سر کارهایشان برگردند. در غیر این صورت از کار برکنار شده و یا حقوق خود را از دست خواهند داد. روز پانزدهم دسامبر تولید نفت یک میلیون و سیصد و چهل هزار (000/340/1) بشکه بود. به نظر می رسد که اعتصاب کنندگان اداره برق، دولت را شدیداً به وحشت انداخته اند. گفتگو بین دولت و مخالفان ادامه دارد. پایان خلاصه

2 تهران، اصفهان و تبریز آرامند. از اوایل بعد از ظهر 15 دسامبر هیچ گونه تظاهراتی در تهران گزارش نشده است. در اصفهان چند گروه کوچک از تظاهرکنندگان به طرفداری از شاه در خیابانها در حال حرکتند، اما هیج اقدام خشونت آمیزی دیده نمی شود. کنسول مطلع شده است که این گروهها تا روز شانزدهم دسامبر در خیابانها باقی خواهند ماند. روز شانزدهم دسامبر روزی است که از مجسمه های جدید که جایگزین (مجسمه های پایین کشیده) شده اند پرده برداری خواهد شد.

بعد از ظهر روز پانزدهم دسامبر، دو نفر آمریکایی که با اتومبیل در حین تظاهرات از خیابانهای شهر اصفهان عبور می کردند، جراحات کمی برداشتند. چراغهای اتومبیل این دو نفر خاموش بود و موقعی که جمعیت شروع به پرتاب سنگ کردند اتومبیلشان به داخل درختها پیچید. هر چند زمانی که تظاهرکنندگان متوجه شدند که راننده و سرنشین اتومبیل آمریکایی اند به کمکشان شتافتند.

3 پس از حملات دیروز به خانه بهاییان، شیراز آرام است، به جز گروههایی از جوانان زیر 20 سال که به خانه های دیگر بهاییان حمله کردند ولی توسط نیروهای ارتش به عقب رانده شدند (در تلگرام جداگانه گزارش شد) کنسول بچه هایی را مشاهده کرده که تجمع نموده و شلوغ می کردند و سپس پا به فرار می گذاشتند تا بار دیگر دور هم جمع شوند. تعدادی از قدیمی ترها از هوای مساعد استفاده کرده و به تماشای بازی موش و گربه مشغولند. تحصن در دانشکده پزشکی دانشگاه پهلوی شیراز ادامه دارد. کنسول گزارش می دهد که مقامات حکومت نظامی تصمیم گرفته اند که به این گروه که تعدادشان از گروه روز 14 دسامبر کمتر است اجازه دهند که باقی بمانند و آنها را بیرون نرانند.

4 نخست وزیر ازهاری بار دیگر در مصاحبه تلویزیونی شب چهاردهم دسامبر از دشمنان کشور به دلیل اقدامات مخرب آنها انتقاد کرد. ایرانیانی که برنامه مزبور را تماشا کرده اند چنین اظهارنظر می کنند که لحن او اخلاقی تر نسبت به گذشته بود و فعالیتهای خرابکارانه را به عنوان

ص: 593

جنایت و گناه توصیف نکرد. نخست وزیر اعلام کرد که تمام کارمندان دولت موظفند صبح روز شانزدهم دسامبر سر کار حاضر باشند، در غیر این صورت پیه بر کناری از کار و از دست دادن حقوق را به تنشان بمالند. سئوال مهم موجود در ذهن هر فرد این است که آیا دولت ایران در مورد آنچه این بار می گوید جدی است؟ و آیا این اخطار را اجراء خواهد کرد؟

5 بخشهای کلیدی نفت و تولید برق خیلی دلگرم کننده نیستند، تکرار می کنم، دلگرم کننده نیستند. تولید نفت در حد 34/1 میلیون بشکه در روز باقی مانده است. (گزارش تلگرافی جزییات و گزارش اعتصاب را ملاحظه نمایید).

مأمور سفارت موفق شده است که با مشاورین شرکت مهندسی توانیر (برق) گفتگو کند. آنها گزارش می دهند که اعتصاب کنندگان به ارتش گفته اند که اگر سربازان به مراکز تولید برق وارد شوند، آنها برق کل کشور را قطع خواهند کرد. خواسته هایشان سیاسی است. مشاوران ابراز عقیده کرده اند که دولت امید چندانی ندارد (تکرار می کنم امید چندانی ندارد) که اعتصاب کنندگان را وادار به کم کردن خاموشی های برق که هم اکنون به طور مرتب روزانه در شهرهای بزرگ اتفاق می افتد بنماید، مگر اینکه ارتش مهندسین را آموزش دهد و آماده باشد که با استفاده از یک نیروی خوب سازماندهی شده کنترل مراکز تولید برق را دوباره در اختیار خود بگیرد. (برق تهران و همینطور شیراز در سه شب گذشته تقریباً بین ساعت 9 تا 12 شب قطع بوده است).

6 سفیر به طور جداگانه با قائم مقام شرکت «هرزا» که از دیدار اخیرش از سد رضاشاه کبیر گزارش می داد گفتگو کرده است. منبع مورد نظر گفت که مهندسین برق از جایی دستور گرفته اند که قدرت برق خروجی را از 400 مگاوات به 20 مگاوات کاهش داده و سپس آن را در فواصل زمانی مختلف افزایش دهند. قائم مقام شرکت هرزا می گوید که مسئله تنها این نیست که چه بر سر ژنراتورهای مولد برق می آید بلکه مهندسین در مورد تخلیه آب جمع شده در پشت سد نیز برنامه ای ندارند. ظاهراً از رفتن مهندسین کانادایی کنترل آب به محل کار خود ممانعت به عمل آمده است.

7 در حالی که از روحیه مبارزه سیاسی که از عاشورای هفته قبل نشأت می گرفت خبری نیست این احساس در ایرانیان و خارجیانی که در مقام ارزیابی فعالیتهای متأثر از جریانات از قبیل کارهای بانکی، تولیدات صنعتی و غیره هستند پیدا شده که هفته جاری برای حکومت ایران در زمینه های سیاسی اقتصادی تعیین کننده خواهد بود. هنوز روشن نیست که آیا این مسئله تأثیر مثبت یا منفی بر مذاکرات صلح و سازش که هم اکنون بین دولت و مخالفان جریان دارد خواهد داشت یا نه؟ اما هر دو طرف مشتاقانه منتظر دیدن تلاشهای دولت در دو سه روز آینده، خواهند بود.

گفتگوها ادامه دارد و در تلگراف جداگانه بعدی گزارش خواهد شد.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 44، 14 دسامبر 78

ص: 594

سند شماره 319

سری15 دسامبر 1978 24 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 315565به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 44، 14 دسامبر 78

1 فعالیت طرفداران شاه با برگزاری راهپیمایی هایی در تعدادی از شهرها منجمله مشهد، آبادان و اراک شدت یافته است. حدود بیست هزار نفر در اصفهان در حمایت از شاه راهپیمایی کردند.

اغلب این تظاهرات اساساً بدون درگیری بوده اند. ولی در شیراز این وضعیت به صورت ناخوشایند و وخیمی درآمده است. این مسئله تا حدی به خاطر برخوردی که در پی حمله طرفداران متعصب شاه بر علیه (مخالفین) تظاهرکننده در دانشکده پزشکی به وجود آمده می باشد، حملاتی نیز علیه بهاییان و یهودیان در شیراز صورت گرفته است. آشوبهای کرمانشاه یک تا شش کشته به جای گذاشت.

2 تهران همچنان بسیار آرام است، به جز اعتصابات و قطع شبانه جریان برق، فعالیتهای مخالفین و اذیت و آزار آمریکاییان متوقف شده است.

3 نظم مجدداً در اصفهان برقرار گردید؛ ساعت منع عبور و مرور به 10 شب تا 6 صبح تغییر یافته است از تبریز گزارش می شود که درگیری بین نیروهای مخالفین و موافقین شاه باعث بسته شدن دو خیابان گردید. اوضاع در خلیج فارس و مناطق نفتی متشنج باقیمانده است.

4 تولید نفت خام 2/1 میلیون بشکه در روز خواهد بود. وضعیت تولید به طور گذرا ثابت ولی به شدت متزلزل می باشد، و وضعیت تصفیه نفت بهتر می شود. اعتصاب اخیر علیه شرکت استاندارد اویل به طور چشمگیری گسترده تر از اعتصاب اوایل نوامبر می باشد. بعضی از اعتصاب کنندگان تهدید کرده اند که در صورت افزایش تولید، روشهای خشن تری اتخاذ خواهند کرد.

5 امروز بانکهای تجارت باز بودند، اما به دلیل ادامه نارسایی های بانک مرکزی، ارائه خدمات به شدت محدود است. اکنون کارگران اعتصابی بانک مرکزی رأی به اخراج خوش کیش، رئیس کل بانک مرکزی داده اند. کارهای دفتر خزانه داری وزارت دارایی تا حدی از سر گرفته شده است ولی پرداخت هزینه ها توسط بانک مرکزی مسدود باقی مانده است. کابینه دولت بودجه اصلاحی سال جاری را به تصویب رسانده است که مخارج عمومی را حدوداً تا 7 میلیون دلار کاهش می دهد.

6 سفیر ایران در مسکو به سفیر ما اطلاع داد که مطبوعات شوروی اخیراً اندکی بیش از پیش ضدشاه شده اند وی افزود که به دلایلی مطمئن است که شورویها برای ایجاد بلوا و آشوب فشاری به حزب توده نمی آورند. کریستوفر


خشونتهای اخیر به طرفداری از شاه

ص: 595

سند شماره 320

سری15 دسامبر 1978 24 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 5733به: سفارت آمریکا، تهران فوری

موضوع: خشونتهای اخیر به طرفداری از شاه

1 گزارشات شما و اخبار مطبوعات حاکی از آنند که تظاهرات اصفهان و سایر شهرها در طرفداری از شاه تحت حمایت دولت است و یا لااقل از سوی دولت پذیرفته و مورد قبول قرار گرفته است. نگرانی ما به خصوص درباره خشونتهای اخیر شیراز است که حالتی ضدبهایی و به قولی ضدیهودی به خود گرفته اند. افسران امنیتی دولت ایران به یکی از شرکتهای آمریکایی توصیه کرده اند کارکنان خود را از این مسایل که خیلی خطرناک هم توصیف شده اند به دور نگه دارد.

2 از تجربه گذشته سفیر زاهدی و تلاشهای او در رابطه با تحریک به خشونتهایی به طرفداری از شاه اطلاع داریم. از بررسی شما درباره تظاهرات اخیر در طرفداری از شاه متشکریم. بهتر این است که مسایل زیر را تحت نظر داشته باشید. آیا این تظاهرات را دولت ایران پشتیبانی می کند، نقش زاهدی چیست، آیا گروههای طرفدار شاه هم در حملات به اقلیتها نقش و استعدادی دارند، زیرا این خشونتها مشکلات زیادی برای معارضین تولید می کند و تلاشهای آنان جهت حل و فصل سیاسی مسایل را سد می کند.

کریستوفر


گزارش وضعیت ایران، شماره 45، 15 دسامبر 78

سند شماره 321

سری15 دسامبر 1978 24 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 316377

به: نمایندگیهای دیپلماتیک اروپا، خاور نزدیک و آسیای جنوبی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 45، 15 دسامبر 78

1 آرامش ظاهری در اکثر شهرهای ایران ادامه دارد اما هم در بین ایرانیان و هم افراد خارجی این احساس رشد می کند که هفته آینده از نظر دولت به دلیل تلاشهایش برای غلبه بر اعتصابات و به جریان انداختن چرخهای کشور یک هفته بحرانی خواهد بود.

2 تلاشهای مربوط به بازگردانیدن اعتصابیون به طور کلی تاکنون موفق نبوده است و حتی در بهترین شرایط نیز پایان دادن احتمالی به فعالیتهای اعتصابیون کار مشکلی خواهد بود. به عنوان مثال، اعتصاب کنندگان در صنعت برق تهدید می کنند که اگر سربازان به محل نیروگاهها وارد شوند برق را در تمامی کشور قطع خواهند کرد. قطع جریان برق به صورت یک امر روزمره درآمده است.

3 تولید نفت خام، روزانه 34/1 میلیون بشکه در نظر گرفته شده است.

ص: 596

4 نخست وزیر ازهاری عصر چهارم دسامبر در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که کلیه کارمندان دولت باید شانزدهم دسامبر در سرکار خود حاضرشوند و یا خطر قطع حقوق یا اخراج را قبول کنند. سئوال عمده ای که به قول سفارت ما مطرح می شود این است که آیا دولت قادر به اجرای چنین اخطاریه ای می باشد؟

5 تهران، اصفهان و تبریز آرام می باشند. بعد از حملات دیروز که با آتش زدن خانه های بهاییان همراه بود، شیراز آرام است، هر چند که هنوز گروههایی از جوانان زیر بیست سال با وجود مقابله های پلیس به تلاشهای خود برای حمله به خانه بهاییان ادامه می دهند. در اصفهان چند گروه کوچک از تظاهرکنندگان طرفدار شاه بدون اقدام خشونت آمیز در خیابانها بی هدف به این طرف و آن طرف می رفتند. کنسول ما اطلاع یافته است که تظاهرکنندگان به نفع شاه تا 16 دسامبر در خیابانها باقی می مانند یعنی تا زمانی که مجسمه های شاه و پدرش که به جای مجسمه های پایین کشیده شده جایگزین شده اند، پرده برداری شوند. کریستوفر


[وضعیت ایران در روزهای 15 13 دسامبر 1978]

سند شماره 322

سری16 دسامبر 1978 25 آذر 1357

ستاد فرماندهی هیأت مستشاری نظامیپوشش زمانی 15 13 دسامبر 1978

[وضعیت ایران در روزهای 15 13 دسامبر 1978]

1 (بدون طبقه بندی) وضعیت عمومی

در طول تهیه این گزارش چندین تظاهرات به طرفداری از دولت در سراسر ایران وجود داشت. هرچند که خشونت در تهران کم بود اما زد و خورد میان تظاهرکنندگان طرفدار و مخالف دولت در شهرهای دیگر که گاهی با خونریزی همراه بود با دخالت نیروهای امنیتی خاتمه یافت. زد و خوردهای غیرسیاسی بین مسلمانان و فرقه بهاییان در شیراز موجب خونریزی گردید. برخی از بیانیه های دولت در پایان هفته حاکی از سمت گیری شدیدتر علیه اعتصاب کنندگان می باشد.

2 (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) خلاصه فعالیتها

الف (بدون طبقه بندی) تظاهرات

1 گزارش تظاهرات طرفداران دولت در 13 دسامبر در سراسر کشور منتشر شده است (رادیو تلویزیون ملی ایران)

2 گرچه هیچ گونه درگیری در 14 دسامبر در تهران گزارش نشده ولی درگیریهای پراکنده ای در شهرستانها به وقوع پیوست. گزارش شده است که 30 نفر در اصفهان و 24 نفر در شیراز کشته شده اند. گمان می رود که تلفات دیگری هم در قم و مشهد رخ داده باشد. دولت گزارش می دهد در زد و خوردهایی که میان تظاهرکنندگان طرفدار و مخالفین دولت در رضائیه رخ داد پنج نفر کشته و بیست نفر مجروح شدند. در شیراز درگیری غیرسیاسی بین

ص: 597

گروهی از مسلمانان و بهاییان به وقوع پیوست. گزارش شده که دو خانه به آتش کشیده شده و 30 نفر از مسلمانان کشته شدند. تظاهرات بزرگی از جانب هواداران شاه در ساعت 30/6 بعد از ظهر نزدیک کاخ نیاوران در تهران برگزار شد. (مرکز اطلاعات نمایندگی رادیو بی. بی. سی صدای آمریکا سرویس بین المللی اخبار خارجی)

3 انجام تظاهرات مجدد در پانزدهم دسامبر در قم، شیراز، مشهد و تهران گزارش شده است. تظاهراتی که در تهران به وقوع پیوست شامل تظاهرات طرفداران شاه بود که در حدود ساعت 45/12 بعد از ظهر نزدیک کاخ نیاوران و تظاهرات مخالفین دولت نزدیک پادگان عباس آباد حدود ساعت 3 بعد از ظهر انجام گرفت.

4 روز پانزدهم دسامبر دولت هرگونه راهپیمایی چه موافق و چه مخالف با دولت را ممنوع اعلام کرد. (رادیو تلویزیون ملی ایران سرویس بین المللی اخبار خارجی).

ب (بدون طبقه بندی) فعالیتهای تهدیدآمیز و ایذایی

سه واقعه ضدآمریکایی در تهران در 14 دسامبر گزارش شده است: بر روی دیوار خانه ای شعارهایی با رنگ نوشته شده، یک تلفن تهدیدآمیز و یک نامه تهدیدآمیز.

ج (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) فعالیتهای تروریستی

در مورد تیراندازی که در پانزدهم دسامبر در محوطه پادگان لویزان اتفاق افتاد گزارش داده اند که در آن حادثه پانزده سرهنگ کشته شده اند.

د (بدون طبقه بندی) فعالیتهای سیاسی

1 آیت الله خمینی در پاریس روز دوشنبه 18 دسامبر را روز عزاداری برای کشته شدگان تظاهرات اخیر اعلام نموده است. وی همچنین از مردم خواست تا از دستورات شاه و دولت سرپیچی کنند و به اعتصاب ادامه دهند (سرویس بین المللی اخبار خارجی)

2 شایعات حاکی از آن است که شاه هنوز قصد دارد یک دولت غیرنظامی تشکیل دهد. وی در پایان هفته با دکتر سنجابی از جبهه ملی و دکتر امینی نخست وزیر سابق ایران گفتگو کرد. تبلیغات برای بزرگ کردن دکتر امینی از طریق رادیو صدای فارسی ادامه دارد. به هر حال گزارش می شود که وی به عضویت جبهه ملی پذیرفته نخواهد شد. (بی. بی. سی سرویس بین المللی اخبار خارجی).

3 نخست وزیر اظهاراتی در مورد اعتصاب کنندگان شرکت نفت بیان داشته است. او به خطر کمبود مواد سوختی اشاره کرد و تصدیق نمود که ایران ناچار شده است تا از بازار جهانی نفت خریداری نماید. (رادیو تلویزیون ملی ایران)

ه (بدون طبقه بندی) اقتصادی

دولت اعلام کرده است که هر کارمند ایرانی که در محل کار حاضر نشود یا وظیفه خود را در محل کار انجام ندهد اخراج خواهد شد (سرویس بین المللی اخبار خارجی)

و (بدون طبقه بندی) آموزش و پرورش

ص: 598

به کارکنان اداری مدارس متوسطه تهران دستور داده شد تا در روز شنبه 16 دسامبر به سر کار برگردند. (رادیو تلویزیون ملی ایران)


گزارش سیاسی امنیتی، 16 دسامبر

سند شماره 323

خیلی محرمانه16 دسامبر 1978 25 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 12279به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 16 دسامبر

1 ایران دیروز هم شاهد تظاهرات پراکنده ای به طرفداری از شاه بود که بارها به برخوردهایی با گروههای مخالف شاه انجامید. تهران روی هم رفته آرام بود. حوالی ظهر دیروز گروهی متشکل از 155 جوان در جنوب کاخ نیاوران به طرفداری از شاه تظاهرات کردند. حدوداً در همان زمان گروهی از تظاهرکنندگان ضد شاه به مدت کوتاهی در جلو محوطه نظامی عباس آباد تجمع کردند. این دو تظاهرات به خشونت کشیده نشد. صدای چند تیراندازی از قیطریه به گوش رسید (ظاهراً تیراندازیها به خاطر نقض ساعات منع عبور و مرور شبانه صورت گرفته است) طبق معمول شب گذشته در بیشتر مناطق شهر برق قطع بود. در کل، آرامش در تهران ادامه دارد. مغازه ها امروز باز بودند و تا ظهر هیچ گونه حادثه ای گزارش نشده است. کنسول آمریکا از شیراز گزارش می دهد که پس از حملات اخیر مسلمانان به بهایی ها و یهودیها، شهر آرام شده است.

2 حوادثی از استانها گزارش شده است. دیروز چند تظاهرات به طرفداری از شاه در رضائیه و ملایر به وقوع پیوست. رادیو دولتی از درگیری در رضائیه بین طرفداران و مخالفان و دخالت نیروهای امنیتی، گزارش می دهد. دولت می گوید که 5 نفر کشته و 12 نفر زخمی گردیده اند. فرانس پرس از خشونت چهاردهم و پانزدهم دسامبر در قم گزارش می دهد که منجر به کشته شدن سه نفر گردیده است. در نتیجه ستاد حکومت نظامی در قم با اعلام اینکه ساعات منع عبورو مرور شبانه از ساعت 22 به 21 افزایش یافته است، تأیید نمود که خشونتهایی به وقوع پیوسته است. فرانس پرس همچنین از تداوم شدید ناآرامیها در مشهد گزارش می دهد. مخالفان ادعا می کنند که کنترل خیابانها را به دست گرفته اند اما این ادعا برای ما هنوز تأیید نشده است. دولت دستورالعملهایی را مبنی بر به کار بردن زور برای سرکوب هرگونه تهدیدی نسبت به امنیت عمومی بدون در نظر گرفتن انگیزه تظاهرکنندگان، صادر کرده است. این دستور در موقع اجرا باید تجمع موافقان رژیم را نیز همچون گردهماییهای مخالفان دربر بگیرد.

3 ازهاری نخست وزیر نیز اعلامیه شدیداللحنی درباره اعتصابیون صادر کرده است. او در این اعلامیه اظهار می دارد که به دنبال مصوبه مجلس است تا کارکنان دولت را که در اعتصاب بسر می برند، از کار اخراج نماید. اما به دنبال این اعلامیه، آیت الله خمینی به مردم اصرار ورزید

ص: 599

که به اعتصاب بویژه در صنعت نفت ادامه داده و از پرداختن مالیات خودداری نمایند. او همچنین هجدهم دسامبر را روز عزای ملی اعلام نمود (یعنی اعتصاب عمومی). اگر این روز نیز مثل روزهای عزای ملی قبلی جریان یابد، ما شاهد باز بودن تعداد قابل توجهی از مغازه ها در آغاز روز هستیم که تا بعد از ظهر تقریباً تمام آنها تعطیل می کنند.

4 ممکن است اعتصاب کلیدی بانک مرکزی موقتاً متوقف شود. نماینده وزارت دادگستری هفته گذشته قول داد که مشکلات کارکنان را ظرف یک هفته حل کند. امروز صبح بعضی از باجه های بانک باز شدند. اما وقتی که کارکنان برای تصمیم گیری بر سر اینکه چه باید کرد گردهمایی تشکیل دادند، این باجه ها تعطیل شد. احتمال دارد آنها این هفته را به جز دوشنبه که روز عزای ملی است، کار کنند تا به دولت فرصت داده باشند تا قول خود را به مرحله عمل درآورد اما یادآور می شویم که خوش کیش در پست ریاست بانک مرکزی باقی می ماند و یکی از خواسته های اصلی کارکنان، انفصال اوست. (منبع دولتی به سفیر آمریکا گفت که خوش کیش عنصر به درد بخوری است).

5 دولت، تورج فرازمند سردبیر سابق روزنامه اطلاعات را به عنوان مدیرعامل جدید رادیو تلویزیون ملی ایران اعلام کرد. فرازمند سردبیر نشریات دیگری نیز بود. در رادیو ایران به عنوان مفسر و مدیر تولید، کار کرده است.

6 تولید نفت کمی بالا رفته است. جزییات در تلگرامهای جداگانه ارسال خواهد شد.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 16 دسامبر 78

سند شماره 324

سری16 دسامبر 1978 25 آذر 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 317698به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 16 دسامبر 78

1 امروز آرامش در ایران ادامه یافت ولی زد و خوردهای پراکنده ای میان هواداران و مخالفان شاه در شهرهای سراسر کشور به وقوع پیوست. به نظر می رسد ناآرامیهای جدی در رضائیه، قم و مشهد رخ داده است. دولت ظاهراً در هت سرکوب کلیه اغتشاشات به شدت عکس العمل نشان می دهد.

2 مخالفین برای یادبود کسانی که در زد و خوردهای اخیر با پلیس کشته شده اند یک اعتصاب عمومی در 18 دسامبر برنامه ریزی کرده اند. این دعوت به اعتصاب از سوی آیت الله خمینی که مشخصاً از کارگران شرکت نفت خواسته است تا اعتصاب خود را طولانی کرده و فشار بر دولت را ادامه دهند حمایت شده است. رویارویی با ازهاری نخست وزیر ایران که به کارکنان دولتی در حال اعتصاب اخطار نموده که باید به سر کار برگردند والا اخراج خواهند شد در حال نضج گرفتن است.

ص: 600

3 هیچ نشانه پیشرفتی در تلاش برای دستیابی به یک توافق سیاسی مشهود نیست. هیچ رهبر برجسته ای از مخالفان آشکارا اظهار نداشته است که مشتاق ابقاء شاه حتی به عنوان مقام سلطنت بر طبق قانون اساسی می باشد. حتی علی امینی، سیاستمدار مستقل پیشین که جهت دستیابی به یک توافق فعال بوده است، اکنون طبق گفته مطبوعات می گوید که برای به دست آمدن آرامش مجدد، شاه باید برای یک استراحت یک ساله از ایران برود. حداقل پیشنهاد از سوی مخالفین متضمن تشکیل «شورای نیابت سلطنت» است که بعد از ترک ایران از سوی شاه حکومت را در کشور به دست گیرد. این شورا کابینه ای تعیین و زمینه را برای انتخابات مجلس جدید فراهم خواهد کرد. شاه هیچ مایل نیست که درخواست مخالفین را مبنی بر ترک ایران بپذیرد، وی معتقد است که ارتش کنار خواهد رفت و به دنبال آن هرج و مرج کشور را فرا می گیرد. شاه ظاهراً این عقیده را که وی باید اکثر اختیاراتش، به خصوص کنترل خود بر نیروهای مسلح را تفویض نماید، رد می کند. چنانچه این بن بست ادامه یابد، مخالفین احتمالاً در مورد خواسته های خود برای نیل به پیروزی کامل در مقابل شاه از طریق اقدامات زیر مصمم تر می شوند:

(1) موفقیت مشهودشان در تظاهرات دهم و یازدهم دسامبر.

(2) استنباطات آنها در فروپاشی شدید دولت در اصفهان و شیراز مبنی بر اینکه دولت به استقرار آرامش علاقمند نیست.

(3) شایعات و گزارشاتی از اختلاف عقیده و روحیه بدی که در ارتش وجود دارد و می تواند تکیه گاه اصلی شاه را به مخاطره بیاندازد، به یک پیروزی کامل بر شاه نائل آیند.

4 قرار است امروز تولید نفت به 7/1 میلیون بشکه برسد. افزایش تولید حدود 000/400 بشکه نفت از دیروز ناشی از بازگشت کارکنان بخش تولیدی حوزه های گچساران و بی بی حکیمه می باشد. هر چند دیگر اعتصاب کنندگان هیچ گونه تمایل مشابهی از خود نشان نداده اند و تصور چنین روندی هنوز زود خواهد بود. مقامات حکومت نظامی مایلند که اعمال فشار علیه اعتصابیون را آغاز نمایند و با توجه به دعوت اخیر خمینی برای ادامه اعتصاب شرکت نفت، نگرانی هایی در مورد ایجاد برخوردهای خشونت آمیز وجود دارد. ذخیره تولیدات پالایش شده کم است ولی هنوز بحرانی نیست. ونس


وضعیت در ایران

سند شماره 325

خیلی محرمانه

شماره گزارش: 78 0585 684616 دسامبر 1978 25 آذر 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

عنوان: وضعیت در ایران

16 خلاصه : (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعاتی درباره وضعیت ایران از ساعت 12

ص: 601

(به وقت محلی) روز 14 دسامبر تا ساعت 12 (به وقت محلی) روز 16 دسامبر 78، ارائه می دهد.

17 تا 21 حذف شده است.

22 جزییات (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

[الف] تهران در دو روز اخیر نسبتاً آرام بوده است. بعد از ظهر و عصر روز پنجشنبه به استثنای وقوع تظاهراتی به طرفداری از شاه (گزارش آن دیروز آمده است) و خاموشی در شمال شهر که از ساعت 20:30 (به وقت محلی) آغاز شد، وضع تهران عادی بود. جمعه (روز تعطیل ایرانیان) پانزدهم دسامبر، با بسته بودن بیشتر مغازه ها و کم بودن رفت و آمد در خیابان یک روز آخر هفته معمولی بود. به جز دو تظاهراتی که در قسمت (ج) گزارش آن آمده است، زندگی طبق معمول جریان داشت به استثنای اینکه بیشتر مناطق شمال شرقی تهران در خاموشی فرو رفته بود.

ژنرال ازهاری در اخبار فارسی عصر جمعه از تمام مردم خواست که به سرکارها و مشاغلشان برگردند و وقتی که به محل کارشان وارد می شوند، تنها به نشستن اکتفا نکرده بلکه کار کنند. او گفت کسانی که از کار کردن امتناع ورزند، حقوقی دریافت نخواهند داشت. شنبه شانزدهم دسامبر طبق معمول به عنوان اولین روز کاری هفته، با شلوغی و جنب و جوش شروع شده است. اتومبیلها، اتوبوسها و موتورسیکلتها خیابانها را بند آورده اند. ترافیک پایین شهر مثل همیشه سنگین است. بچه ها عازم مدرسه هستند و در مناطق تجاری شهر، پیاده روها مملو از خرده فروشان و تجار می باشد. پروازهای ایران ایر (هواپیمایی ملی ایران) انجام می گیرد و فرودگاه مهرآباد به طور عادی عملیات خود را انجام می دهد به استثنای این مسئله که سوخت جت هنوز برای همه مصرف کنندگان جیره بندی می شود. ترمینال یگان حمل و نقل هوایی حدود 60 مسافر را در دو پرواز سی 141 به اروپا می برد.

ب فعالیتهای ضدخارجی ضدآمریکایی:

از ظهر پنجشنبه چهاردهم دسامبر تاکنون تنها یک مورد تهدید تلفنی گزارش شده است. این تلفن تهدیدآمیز به خانه یک مقاطعه کار ساختمانی آمریکایی در تهران زده شده است. ظرف این دو روز هیچ گونه فعالیت ضدخارجی ضدآمریکایی در شیراز و اصفهان گزارش نشده است.

ج فعالیتهای مخالف و موافق شاه:

چندین گزارش تأیید می کند که حدود ساعت 18:20 (به وقت محلی) چهاردهم دسامبر در تهران شرق نیاوران تظاهراتی به جانبداری از شاه به وقوع پیوسته است (وسعت تظاهرات معلوم نیست) جمعیت فریاد می کشیدند، پاهایشان را بر روی زمین می کوبیدند و پوسترهای شاه را حمل می کرده اند. گزارش تأیید شده ای دریافت گردید مبنی بر اینکه در ساعت 12:45 (به وقت محلی) روز پانزدهم دسامبر حدود 150 جوان که به طرفداری از شاه تظاهرات

ص: 602

می کرده اند، در جنوب کاخ نیاوران دیده شده اند. گزارش شده است که حدود ظهر روز پانزدهم دسامبر تظاهراتی بر علیه شاه در جلو محوطه نظامی عباس آباد رخ داده است (وسعت تظاهرات مشخص نیست). در اصفهان هزاران تظاهرکننده طرفدار شاه در بعد از ظهر چهاردهم دسامبر هنوز در خیابانها بودند. چهاردهم دسامبر شیراز شاهد تظاهرات بر علیه و به طرفداری از شاه بوده است. کنسول ما در شیراز گزارش می دهد که در پانزدهم دسامبر نیز مخالفان و طرفداران شاه در شیراز دست به تظاهرات زدند. همچنین گزارش تأیید نشده ای در پانزدهم دسامبر دریافت شد مبنی بر اینکه تظاهرکنندگان مسلح ضدشاه در رضائیه مشغول جنگ با سربازان هستند. سعی ما در نیل به وثوق این امر است که آیا فعالیتها در رضائیه دارای چنین گستردگی بوده است یا نه.

د فعالیتهای خارج از تهران:

گزارشهای اخیری که در چهاردهم دسامبر دریافت شد حاکی از این است که شهر شیراز در روز سیزدهم دسامبر شاهد حوادث وخیمی بین مسلمانان شیعه مذهب و بهایی ها بوده است. مسلمانان خانه یک بهایی را به آتش کشیده اند و در مقابل حدود 10 15 نفر از مسلمانان کشته شده اند. خسارتی متوجه خارجی های مقیم شیراز نگردیده است.

نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

آرامش نسبی تا ظهر 16 دسامبر ادامه داشت. چندین ناآرامی در 48 ساعت اخیر رخ داده است. آیا ایرانیها به سر کارها برمی گردند؟ و آیا چرخ اقتصاد می تواند دوباره به گردش درآید؟ اینها نگرانیهظا و سئوالات اصلی هستند که برای یافتن پاسخ آنها باید منتظر آینده شد. چند روز آینده باید این را آشکار سازد که آیا کارکنان ایرانی و به خصوص کارگران صنعت نفت به سخنان خمینی گوش فرا می دهند یا از درخواستهای ژنرال ازهاری دنباله روی می کنند؟