گزارش اطلاعات جاری (شماره 3)
سند شماره 326
فقط جهت استفاده اداری16 دسامبر 1978 25 آذر 1357
موضوع: گزارش اطلاعات جاری (شماره 3)
1- (فقط جهت استفاده اداری) OSI گزارش و تحلیلی در ارتباط با فعالیت های ضد آمریکایی در طول 11 ماه اول سال 1978 در ایران تهیه کرده است. گزارش اطلاعاتی به صورت جداگانه ارسال شده است. علاوه بر این، آمار مربوطه به پیوست همین گزارش برایتان ارسال می گردد. طبق گزارش OSI «پرتاب سنگ متداول ترین تاکتیک ضدآمریکایی در تهران بوده و نزدیک به 40 درصد از کل فعالیت های ضد آمریکایی را در بر می گیرد...» آتش زدن ها نیز که شامل پرتاب کوکتل مولوتوف (یا بطری های آتش زا) و یا ریختن مایعات قابل اشتعال در داخل و یا بر روی خودروها و سپس آتش زدن آنهاست نیز نزدیک به 25 درصد کل اقدامات ضد آمریکایی را شامل می شود. در ارتباط با «روند» زمانی اقدامات فوق چند نکته قابل ذکر
ص: 603
است.
اقدامات ضدآمریکایی در طول ماه نوامبر تقریباً سه برابر ماه اکتبر بود. هر چند توسل به پرتاب سنگ در ماه نوامبر قدری افزایش داشت، ولی میزان آتش سوزی ها در همین ماه بسیار قابل ملاحظه تر بود. تعداد حملات بیش از 3 برابر شده و پرتاب بمب به داخل منازل و پاره کردن لاستیک خودروها نیز اخیراً به تاکتیک های جدیدی تبدیل شده است. بیشترین حمله به اتباع آمریکا در روز 4 نوامبر رخ داد (8 مورد). هر چند موارد حمله به اتباع آمریکا در روز 28 اکتبر و 5 نوامبر نیز بسیار زیاد بود. از لحاظ پراکندگی جغرافیایی نیز با رجوع به نقشه تهران می توان الگوی پراکندگی اقدامات ضدآمریکایی را در مناطق مختلف تهران نشان داد. طبیعتاً مناطقی از تهران که بیشترین پرسنل آمریکایی در آن مستقر بودند شاهد بیشترین اقدامات ضدآمریکایی نیز بود. برخلاف تهران، حمله با مواد آتش زا در اصفهان تاکتیک اصلی مهاجمان است... علاوه بر این، اقدامات ضدآمریکایی در اصفهان رو به افزایش است. در طول ماه نوامبر میزان فعالیت های ضدآمریکایی در اصفهان تقریباً با تهران برابر بود. آتش زدن خودروها و پرتاب سنگ به سوی پرسنل آمریکایی شدیداً افزایش یافته است... بر خلاف آمار مربوط به تهران و اصفهان (آمار مربوط به سایر نقاط) نشان دهنده کاهش فعالیت های ضدآمریکایی در ماه نوامبر بود.
نگاه کنید به پیوست (فقط جهت استفاده اداری)- AFOSI آمار موارد خشونت بار
[2] تظاهرات (بدون طبقه بندی)
(1) تهران در روز 12 دسامبر عمدتاً آرام بود و فقط برپایی یک تظاهرات در میدان ژاله که در حوالی شروع ساعات منع آمد و شد برگزار گردید، گزارش شده است.
(2) خشونت ها در روز 12 دسامبر نیز در اصفهان ادامه یافت که طی آن نزدیک به 23 ساختمان بر اثر آتش سوزی شدیداً خسارت دیدند. ساختمان های متعدد دیگری نیز از جمله مدرسه آمریکایی اصفهان متحمل خساراتی شدند. آمار رسمی کشته شدگان در روزهای 11 و 12 دسامبر [20 و 21 آذر] نُه نفر بود.
البته آماری که اپوزیسیون ارایه داده قدری بیشتر است. نیروی های مسلح بار دیگر کنترل شهر را به دست گرفته اند و گروههای کوچکی از حامیان دولت که عمدتاً از جوانان تشکیل می شوند نیز آنها را یاری می دهند. سه تظاهرات در حدود ساعت 16:30 در شهر برپا شد و طبق گزارش ها شب هنگام شهر آرام بود.
(3) بر اساس گزارش ها، شیراز در روز 12 دسامبر [21 آذر] آرام بود و تظاهراتی که روز 11 دسامبر [20 آذر] در شهر برپا شد، صلح آمیز بود.
(4) سرویس فارسی رادیو دولتی گزارش داد که «تظاهرات و راهپیمایی های سراسری و وطن دوستانه ای» در روز 12 دسامبر [21 آذر] در شهرهای اصفهان، زاهدان، زابل، مشهد، فریدن، و سمنان برگزار شده است.
ص: 604
3 اقتصاد
(1) دادستان کل تهران دستور داده است تا در مورد این ادعا که برخی ایرانی های سرشناس طی چند سال گذشته مقادیر هنگفتی پول را از کشور خارج کرد ه اند تحقیقاتی صورت بگیرد. این اتهامات پس از انتشار فهرست اسامی این افراد از سوی کارکنان بانک ملی ایران در چند روز پیش مطرح شد. این افراد تا پایان تحقیقات از کشور ممنوع الخروج شده اند.
(2) اعتصاب کارکنان شرکت نفت دارد به تدریج بر اقتصاد کشور تاثیر سوء می گذارد. گزارش شده است که ایران قصد خرید نفت در بازارهای جهانی را دارد. (BBC) تولید نفت در کشور نزدیک به 1 تا 1 میلیون دویست هزار بشکه در روز گزارش شده است.
(3) فرودگاه مهر آباد طبق برنامه در روز 12 دسامبر بازگشایی شد.
4 آموزش و پرورش
مهد کودک ها، مدارس ابتدایی و راهنمایی در روز 13 دسامبر در تهران بازگشایی شدند. تاریخ بازگشایی دبیرستان ها نیز متعاقباً اعلام خواهد شد.
پیوست:
مروری بر پرونده های مربوط به منطقه 72 AFOSI نشان دهنده اطلاعات زیر در ارتباط با اقدامات خشونت آمیزی بود که از شروع سال 1978 تا 30 نوامبر علیه اتباع آمریکایی در ایران صورت گرفته است.
تهران:
تا تاریخ 9 اکتبر 1978 هیچ اقدام خشونت بار ضدآمریکایی گزارش نشده است. ولی در طول یک دوره 55 روزه از 6 اکتبر تا 30 نوامبر [17 مهر تا 9 آذر] تقریباً هر روز یک حادثه ضدآمریکایی در تهران رخ داده است. می توان حوادث فوق را به صورت آماری چنین ارایه داد:
ماهیت رویدادماهتعداد کل
اکتبرنوامبر
آتش زدن
منازل
خودرو
1
1
3
8
4
9
پرتاب سنگ
به اشخاص
به اموال
3
7
2
9
5
16
ص: 605
حمله
به افراد
به خودروها
1
1
4
3
5
4
تخریب اموال
منازل
خودروها
0
0
1
6
1
6
پرتاب بمب به منازل
عمل نکرده
عمل کرده
0
0
1
2
1
2
جمع کل143953
اهداف حملات
ماهیت رویدادهدفکل قربانیان
حمله با مواد آتش زاخودروی شخصی7
منازل5
خودروهای شرکتی2
تاکسی1
خودروی دولتی116
ماهیت رویداداهدافکل قربانیان
پرتاب سنگاتوبوس کارگران قراردادی
منازل مسکونی
اتوبوس کارکنان نیروی هوایی آمریکا
خودروی شخصی
خودروی دولتی
ساختمان های اداری
اعضای ارتش
اعضای خانواده پیمانکاران
اعضای خانواده نظامیان
تاکسی13
4
3
3
2
2
2
2
1
1
33
ص: 606
حملات خودروی شخصی
شهروندان غیرنظامی آمریکایی
اتوبوس کارگران پیمانکار
اعضای خانواده نظامیان
تاکسی7
4
1
1
1
14
بمبگذاریمنازل
خودروی شخصی
خودروی دولتی
هتل3
4
2
13
7
کل73
توجه داشته باشید که تعداد کل قربانیان از تعداد کل حوادث بیشتر است، به این دلیل که ممکن است یک حادثه بیشتر از یک قربانی داشته باشد. مثلاً ممکن است گروهی از افراد یک بعد از ظهر جمع شده باشند و به سوی پنج اتوبوس نیروی هوایی آمریکا سنگ پرتاب کرده باشند. این رویداد در واقع یک رویداد با پنج هدف در نظر گرفته می شود.
اصفهان
اصفهان بعد از تهران دارای بیشترین جمعیت آمریکایی است. به ویژه اینکه شرکت هلیکوپتر سازی بل پرسنل زیادی در این شهر دارد. رویداد خشونت آمیز قابل ملاحظه ای نیز علیه جامعه آمریکاییان اصفهان رخ داده است. در اصفهان نیز همانند تهران فعالیت های ضدآمریکایی تا اواخر سال شروع نشد. بررسی رویدادهای اصفهان بیانگر یک مشکل جدی است. (تذکر: اطلاعات موجود تا تاریخ 27 نوامبر [را پوشش می دهد.]
ماهیت رویدادماهجمع کل
سپتامبراکتبرنوامبر
حمله با مواد آتش زا
منازل
خودروها
1
1
1
5
2
18
4
23
پرتاب سنگ
به اشخاص
به اموال
1
0
0
3
5
2
6
5
حملات
به اشخاص
به خودرو
0
0
1
3
1
0
2
3
ص: 607
بمب گذاری
ناموفق
موفق
0
1
0
1
1
1
1
3
تخریب اموال0011
جمع کل48
اهداف حملات
ماهیت رویدادهدفکل قربانیان
حمله با مواد آتش زاخودروی شخصی25
رستوران ها2
منازل2
پارکینگ خودروها130
پرتاب سنگاعضای خانواده پیمانکاران
3
کارکنان پیمانکار3
فرزندان پیمانکاران2
اتوبوس ها2
ساختمان ها2
منازل1
خودروی شخصی114
بمبگذاریاتوبوس کارگران پیمانکار1
کلینیک1
منازل1
پارکینگ خودروها14
حملات خودروی شخصی2
اتوبوس مدرسه1
اعضای خانواده کارکنان وزارت دفاع
1
پیمانکار15
تخریب اموالمنازل11
جمع کل 54
شهرهای دیگر ایران
هر چند اکثر آمریکایی های مقیم ایران در تهران و اصفهان سکونت دارند ولی برخی
ص: 608
آمریکایی ها نیز به صورت پراکنده در شهرهای دیگر ایران ساکن هستند. طبق آمار زیر، این آمریکایی ها نیز مورد حملات ضد آمریکایی قرار گرفته اند.
ماهیت رویدادماهتعداد کل
اکتبرنوامبر
پرتاب سنگ
به اموال
به اشخاص
3
1
0
1
3
2
تیراندازی
به افراد
به اموال
0
0
0
1
0
1
حمله با مواد آتش زا
به منازل
به خودروها
1
0
1
2
2
2
حملات
به اشخاص
خودروها
1
1
0
0
1
1
تخریب101
تظاهرات ضدآمریکایی101
جمع کل9514
محل رویدادماهتعداد کل
اکتبرنوامبر
آبادان
202
اهواز
011
بوشهر
101
ایلام
202
خاتمی آب
101
کرمانشاه
202
مشهد
011
سنندج
011
سمنان
011
شیراز
112
جمع کل9514
ص: 609
اهداف حملات
ماهیت رویدادهدفکل قربانیان
حمله با مواد آتش زاخودروهای شرکتی3
خودروی شخصی1
منازل1
دفاتر16
پرتاب سنگپیمانکاران4
خودروهای شرکتی1
اتوبوس کارگران پیمانکاری1
منازل17
تیراندازیخانه تیمی11
حملاتاعضای خانواده پیمانکاران3
خودروهای شرکتی14
تخریبکانون ایران و آمریکا
11
وضعیت در ایران
سند شماره 327
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0586 684617 دسامبر 1978 26 آذر 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: وضعیت در ایران
16 خلاصه (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعاتی را راجع به وضعیت ایران از ساعت 12 (به وقت محلی) روز 16 دسامبر تا ساعت 12 (به وقت محلی) هفدهم دسامبر ارائه می نماید.
22 جزییات (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف- مسایل کلی: تهران در این فاصله آرام بوده است و همچنان ظاهری عادی از خود به نمایش می گذارد. ناآرامیها و آشوبهایی از شهرهای دور از مرکز گزارش گردیده و هنوز روشن نیست که آیا کارمندان دولت به محلهای کارشان بازگشته اند که کار کنند یا اینکه صرفاً در پشت میزهایشان بنشینند.
ص: 610
ارز خارجی اکنون چنان کم است که حتی ادارات مالی سفارت دیگر نمی توانند پرداختهایشان را با دلار انجام دهند. تولید نفت مقداری افزایش یافته است اما هنوز فقط کمی بالاتر از نیاز داخلی ایران است.
ب فعالیتهای ضدخارجی ضدآمریکایی:
در طول این مدت دو مورد تهدید صورت گرفته است اما هیچ گونه اقدامی گزارش نشده است. این تهدیدات پیامهای تلفنی ضبط شده ای برای محلهای اقامت یک نظامی و یک غیرنظامی آمریکایی بودند. این تلفنها به آمریکاییها هشدار دادند که باید ظرف 30 روز ایران را ترک کنند وگرنه حزب اسلامی آنها را خواهد کشت، یا کلماتی با همین مفهوم. در ساعت 2:41 (به وقت محلی) روز شانزدهم دسامبر به متخصص اطلاعات ستاد فرماندهی نیروی دریایی تلفن مشابهی شد که او فکر نمی کند که این تلفن قبلاً ضبط شده باشد. در تمام این موارد صدایی که از تلفن شنیده شده، صدای زن بوده است.
ج فعالیتهای مخالف و موافق شاه:
1 در طول این مدت فعالیتها در تهران به حداقل خود رسیده است. ظاهر شدن شعارهای مخالف و موافق شاه و همچنین نقاشیهایی از چهره خمینی، بر روی دیوارها، ادامه دارد. به خصوص این مسئله در روزهای اخیر در مورد منطقه نیاوران صدق می کند.
2 در تهران خاموشی ها به طور منظم هر شب بین ساعت 20:30 21 الی 1 بامداد رخ می دهند. گزارشها حاکی از آن هستند که کارکنان برق عمداً فشار زیادی روی شبکه ها آورده و باعث سوختن فیوزها می گردند و سپس فیوزهای سوخته را دوباره راه می اندازند که این عمل وقت زیادی می برد.
یک مقام عالیرتبه ایرانی اظهار داشت که دولت چون از افزایش خرابکاریهای ویرانگر کارگران هراس دارد، استخدام نیروی اضافی را مورد تأمل قرار داده است.
3 پنجشنبه 14 دسامبر 78، مدیر تیم فنی نظامی اعلامیه ای را در حیاط منزلش پیدا کرد. این اعلامیه خوابهای ادعایی آیت الله قمی را به تفصیل شرح می دهد (در گزارشات پراکنده اطلاعاتی شماره 78 0585 6846 آمده است) و پیشگویی می کند که اگر شاه برود مسایل و مشکلات بزرگی برای شیعیان پیش می آید.
4 نیروهای خمینی مردم را برای فردا به دعا و عزای عمومی دعوت می کنند که اگر این دعوت مورد پذیرش قرار گیرد، اساساً به معنی اعتصاب عمومی است و با توجه به دستورات اخیر ژنرال ازهاری دایر بر بازگشت به کار، باید در انتظار نتایج جالبی باشیم.
د اقدامات امنیتی:
با بازگشت نسبی وضع عادی به تهران دولت در به کار بستن اقدامات امنیتی، تاکتیکهای قبل از عاشورا را به کار گرفته است. هنوز واحدهای نظامی در مواضع معین کلیدی مستقر هستند اگر چه روز به روز تعداد نیروها کم و زیاد می شود. در مرکز شهر زره پوش دیده
ص: 611
نمی شود و دیگر پست های بازرسی وسایل وجود ندارد.
ه فعالیتهای خارج از تهران:
اگرچه در چند روز اخیر تهران آرام بوده است، از مناطق دیگر، تظاهرات و فعالیتهایی هم به طرفداری از شاه و هم در مخالفت با او و همچنین درگیریهایی بین این دو گروه، گزارش شده است.
1 وخیم ترین حادثه که خرابکاری دیگری در هواپیمای نیروی هوایی شاهنشاهی بود، در تبریز اتفاق افتاد. موتور دو هواپیما هنگام برخاستن از زمین دچار آسیب دیدگی شد. تحقیقات نشان داد که از قرار معلوم دو میله کوچک فلزی طوری قرار داده شده بود که آسیب مذکور را به وجود آورد.
2 در رشت طی هفته، یازدهم تا هفدهم دسامبر 78 چندین تظاهرات به طرفداری از شاه صورت گرفته است. منبع، گروه بزرگی (تعداد آنها نامشخص است) از ایرانیان خشمگین را که منتظر خرید سوخت بودند، مشاهده کرد که به یک گروه (تعدادشان نامشخص است) از تظاهرکنندگان طرفدار خمینی حمله بردند. مردم در رشت احساس می کنند که خمینی مسئول تمام مشکلات جاری است.
3 دیروز در مشهد تجمع طرفداران شاه مورد حمله مخالفان قرار گرفت و زد و خوردی که در نتیجه آن رخ داد، چند کشته به جای گذاشت. از قم نیز ناآرامیهایی گزارش شده است (بخش سیاسی سفارت شروع این ناآرامیها را گزارش خواهد کرد)
4 در 16 دسامبر 78 افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی به کرج در غرب و از آنجا به دیزین در شمال، واقع در کوهستان البرز، مسافرت کرد. هیچ چیز غیرمعمولی توجه او را جلب نکرد و روستاییان در نقاط دور افتاده کوهستانی به نظر نمی رسید که حتی از حوادث و مسایل تهران و سایر نقاط کشور اطلاع داشته باشند.
5 زلزله ای در مسجد سلیمان (حدود 100 مایلی شمال شرقی اهواز) گزارش شده است. گزارشات اولیه حاکی از ویرانیهای جزئی بوده و میزان تلفات و زخمی ها را حدود 20 نفر اعلام می نماید. گزارشی از خسارت دیدن (در صورتی که واقع شده باشد) تأسیسات ارتش در آنجا، در دست نیست.
6 مسایل و مشکلاتی نیز از پایگاه هوایی وحدتی گزارش شده است. وابسته نیروی هوایی آمریکا در تهران ایران، مشروح اطلاعات را در گزارش جداگانه ای ارسال می نماید.
نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
اگرچه نشانه های ظاهری حاکی از بازگشت آرامش است اما به نظر می رسد در بین مقامات بلندپایه ایرانی اعتمادی وجود ندارد و مقامات دفتر وابسته دفاعی به انجام مراحل دادن ویزای آمریکا به بستگان خود، ادامه می دهند. افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی گزارش می دهد که حدود 40 درصد از امرای نیروی دریایی شاهنشاهی ایران، بستگان خود را به خارج
ص: 612
فرستاده اند که این امر شامل خانواده معاونین نیز می شود که امروز به خارج فرستاده شدند. پایین بودن تولید نفت، خاموشی ها، اعتصابات کارگری، فرار سرمایه و مغزها، کمبود ارز خارجی و عدم اعتماد عمومی به توانایی دولت در کنترل وضعیت، حاکی از این است که آرامش فعلی نمی تواند برای مدتی طولانی دوام داشته باشد.
اطلاعات جاری بخش وابسته دریایی (شماره 4)
سند شماره 328
17 دسامبر 1978 26 آذر 1357
اطلاعات جاری بخش وابسته دریایی (شماره 4)
1 وضعیت کلی
در حین مدت گزارش تعدادی تظاهرات به طرفداری از دولت در سراسر ایران برپا گردید. خشونت در تهران کمتر بود؛ ولی درگیری بین تظاهرکنندگان مخالف و موافق در سایر شهرها توسط نیروهای امنیتی گاهی به شیوه های خونباری منجر شده است. در شیراز یک درگیری غیرسیاسی بین مسلمین و طرفداران مرام بهاییت به خون کشیده شد.
اعلامیه های دولت در تعطیلات آخر هفته نشان دهنده سخت تر شدن موضع دولت در برابر اعتصابیون است.
2 تظاهرات
(1) روز 13 دسامبر در سراسر ایران تظاهراتی به نفع دولت برپا شد. (رادیو تلویزیون ملی ایران).
(2) اگرچه گزارشاتی مبتنی بر خشونت در تهران برای روز 14 دسامبر واصل نشده، ولی در همین روز در شهرستانها خشونتهای پراکنده ای به وقوع پیوسته است. گزارش شده که 30 نفر در اصفهان و 24 نفر در شیراز کشته شده اند. احتمالاً در مشهد و قم هم تلفات دیگری پیدا شده است. دولت گزارش داده که در درگیری بین مخالفین و طرفداران شاه در رضائیه 5 نفر کشته و 20 نفر مجروح شده اند. در شیراز جدالی غیرسیاسی بین مسلمانان و بهاییها درگرفت. بنا بر گزارشات دو منزل سوزانده و 30 مسلمان کشته شده اند. حدود ساعت 18:30 یک تظاهرات بزرگ به طرفداری از شاه در اطراف کاخ نیاوران در تهران برپا شد.
(3) در 15 دسامبر تظاهرات دیگری در قم، شیراز، مشهد و تهران رخ داد. تظاهرات تهران شامل یک تظاهرات به نفع شاه در ساعت حدود 12:45 در اطراف کاخ نیاوران، و یک تظاهرات ضددولتی نزدیک پادگان نظامی عباس آباد می شد که در ساعت 13:00 رخ داد.
(4) دولت روز 15 دسامبر تمام تظاهرات چه طرفدار شاه و چه مخالف دولت را ممنوع اعلام کرد.
3 تهدیدات و خطرها
در روز 14 دسامبر سه حادثه ضدآمریکایی در تهران گزارش شد: روی یک منزل شعارهایی
ص: 613
با رنگ نوشته اند، یک تلفن تهدیدآمیز و یک نامه تهدیدآمیز نیز دریافت شده است.
4 سیاسی
(1) آیت الله خمینی در پاریس روز دوشنبه 18 دسامبر را روز عزاداری جهت کشته شدگان تظاهرات اخیر اعلام کرده است. وی همچنین به عدم اطاعت از شاهنشاه و دولت و ادامه اعتصابات فرمان داده است.
(2) گزارشاتی واصل می شود که شاهنشاه همچنان تلاش دارد تا دولتی غیرنظامی تشکیل دهد. در آخر هفته وی مذاکراتی با دکتر سنجابی از جبهه ملی و امینی نخست وزیر سابق انجام داد. رادیو ایران (فارسی) همچنان بر اهمیت امینی تأکید می کند، ولی گفته می شود که نامبرده از نظر جبهه ملی قابل قبول نیست.
(3) نخست وزیر بیانیه ای درباره اعتصابات نفتی صادر کرده است. وی ضمن یادآوری خطر شدید و بالای کمبود نفت برای سوخت و مصارف حرارتی، پذیرفت که ایران مجبور شده نفت را از بازارهای جهانی خریداری کند.
5 اقتصاد
دولت اعلام کرده هر کارمندی که سر کار حاضر نشود و یا در سر کار درست وظایف خود را انجام ندهد اخراج خواهد شد.
6 آموزش و پرورش
به کارکنان اداری دبیرستانهای تهران دستور داده شده تا روز شنبه 16 دسامبر به سر کار خود بازگردند. کالینز
گزارش سیاسی امنیتی، 17 دسامبر613
سند شماره 329
خیلی محرمانه17 دسامبر 1978 26 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12313به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 17 دسامبر
خلاصه: تهران و اکثر شهرها آرام هستند، اما در اصفهان، قم و مشهد درگیری بوده است، خمینی مردم را برای اعتصاب عمومی فردا فرامی خواند. ملاهای برجسته خمینی را مورد انتقاد قرار می دهند. جامعه بهاییان هنوز از خشونتهای اخیر در وحشتند. پایان خلاصه.
1 تهران با قطع معمولی جریان برق در شب گذشته یک روز دیگر را با آرامش پشت سر گذاشت. چند آمریکایی تلفنی تهدید به مرگ شدند، اقدامی که در روزهای اخیر کمتر شده بود. پایتخت امروز با مغازه هایی که در خارج از بازار باز هستند آرام می باشد. بازار تهران تعطیل بود.
2 از سوی آیت الله خمینی فردا روز عزای ملی اعلام شده است و بی درنگ از جانب جبهه ملی مورد حمایت قرار گرفته است. گزارشاتی در دست است که به مغازه ها اخطار کرده اند
ص: 614
مبادا فردا باز کنند و به نظر می رسد که فردا به روز اعتصاب عمومی نسبتاً مؤثری تبدیل شود. اعتصابات عمومی پیشین ضرورتاً هیچ مشکلی به بار نیاورد و جبهه ملی از مردم خواسته است که برای اجتناب از درگیری از خانه ها بیرون نیایند. فردا مصادف است با مراسم شب هفت کشته شدگان آشوبهای شب عاشورا در اصفهان.
3 در این میان، جو اصفهان، محل کشته شدن این افراد، ناآرام و ناخوشایند است. کنسولگری گزارش می دهد که گروههایی از طرفداران شاه به آتش زدنهای پراکنده و غارت مغازه های بازار و دیگر مغازه هایی که به مخالفت معروفند ادامه می دهند. کنسول اظهار داشت در خیابانی که تظاهرات ضدشاهی مهمی اتفاق افتاده است نود درصد از شیشه پنجره مغازه ها شکسته شده است. در حالیکه برخی از اصفهانیها ابتدائاً در فعالیتهای به نفع شاه شرکت می کردند اکنون تنها ساکنان خارج شهر (یعنی کشاورزان، آهنگران و دانش آموزان، دانشجویان دانشکده افسری ارتش) شرکت دارند. کنسول گزارشاتی دارد مبنی بر اینکه رهگذران توسط گروههای هوادار شاه مورد تفتیش و بازرسی قرار می گیرند تا معلوم شود که آیا مدارکی که نشان دهنده مخالفت آنها با شاه باشد به همراه دارند و سپس تمام مایملک آنها به جز پولشان را به آنها پس می دهند. واحدهای نظامی این کار را نکرده اند ولی اقدامی هم برای متوقف کردن آن انجام نداده اند. واحدهای نظامی به هر حال، در حمله به مغازه ها شرکت کردند. نهایت تهدید از جانب طرفداران رژیم این است که چنانچه بازار به خاطر حمایت از اعتصاب عمومی فردا تعطیل باشد آن را ویران خواهند کرد. ساکنین شهر منجمله آنهایی که معمولاً در صف مخالفین نیستند، نسبت به این دهاتیها خشمگین هستند و اوضاع برای وقوع مشکلات جدی آماده است.
4 کنسولگری آمریکا در اصفهان مجموع تلفاتی را که از یازدهم دسامبر تا صبح دیرز در شهر تخمین می زند 940 تن می باشد که 85 نفر از این عده کشته شده اند. این تعداد غیر از تلفاتی است که در نجف آباد، محل درگیری ضدبهاییت در سیزدهم و چهاردم دسامبر به وجود آمد که در آن نزاع پنجاه نفر کشته شدند. کنسول از جریان تخریب گسترده از جمله در قسمتهای تجاری مهم شهر که سابقاً مورد تعرض قرار نگرفته بودند گزارشاتی دارد. دوست داروفروش من در اصفهان مشغول جمع آوری داروهای ضروری جهت ارسال به نجف آباد می باشد، زیرا داروخانه های نجف آباد را خراب کرده اند.
5 رئیس انجمن ایران آمریکا درگیریهای خشونت آمیز را مورد تأیید قرار می دهد. واحدهای نظامی به بیمارستان شاهرضا که پزشکان در حال اعتصاب بودند هجوم بردند که در نتیجه درگیری سه نفر پزشک و دو بچه کشته شدند. واکنش گسترده مخالفین کنترل قسمت اعظم شهر را در اختیار آنان قرار داده است. منبع ناراضیان اظهار می دارد در شرایطی که گروههای هوادار شاه قصد برگزاری تظاهرات دارند هنوز دسته هایی از مسلمانان محافظه کار بدون هیچ ممانعتی در خیابانها پرسه می زنند و به دنبال مأمورین ساواک هستند. واحدهای
ص: 615
نظامی در داخل شهر هستند ولی دست به کاری نمی زنند و پلیس از خیابانها رفته است. منابع می گویند که بعضی از مأموران ساواک کشته شده اند (از دو تا چند نفر). هتل هایت تعطیل کرده و کارکنان خارجی آن برای مدت نامحدودی به مرخصی رفته اند. مخالفین ادعا می کنند که در کشور مذهبی، این محل باید برای کار دیگری غیر از هتل مورد استفاده قرار گیرد. تهاجمات تاکنون متوجه خارجیان نبوده است (هر چند تعداد کمی در مشهد بوده است) اما اخطارها و تهدیداتی به رئیس انجمن ایران آمریکا در مشهد شده است. بعضی از معلمین که زیرنظر این انجمن کار می کنند ناگهان برای «تعطیلات» آنجا را ترک کردند و معلوم نیست منظورشان کدام تعطیلات است.
6 قم دیروز و امروز ناآرام بوده است ولی جزییات امر روشن نیست. دیروز به خاطر برخی درگیریها اتوبوسهای مسافربری درون شهری خارج از محدوده نگهداری شدند. منبع گزارش داد که شبیه همین واقعه مجدداً امروز صبح اتفاق افتاد، گرچه وی سرانجام با اتوبوس از شهر عبور نموده و چیز غیرعادی مشاهده نکرده است.
7 کارمند محلی سفارت که بهایی است از قول آوارگان بهایی که اکنون از شیراز به سوی تهران می آیند خبرهای ناگواری به ما داده است. مثلاً پدری که به مسلمانان تیراندازی کرده بود بعد از اینکه متوجه شد پسرش کشته شده و به دخترش تجاوز کرده اند دوباره این کار را انجام داد. مرد دیگری متوجه شده بود که همسرش را کشته اند و دو دخترش را برده اند و در حال حاضر معلوم نیست کجا هستند. وقتی آیت الله محلاتی از مسلمانان درخواست کرد که از حمله به بهاییان دست بردارند جمعیت پاسخ دادند که خود آیت الله محلاتی باید بهایی باشد و به اقدامات خود ادامه دادند. آوارگان بهایی اظهار می دارند که مسلمانان قبرستان بهاییان را در پانزدهم سپتامبر مورد بی حرمتی قرار دادند و اجساد بهاییانی که در چند روز گذشته مرده بودند بی صاحب و دفن نشده روی زمین مانده اند.
جمعیت بیست هزار نفری مسلمانان اجساد مسلمانان را برداشتند. کسانی که به تهران آمده اند اظهار می دارند که جمعیت فریاد می زد که اول نوبت بهاییان است، بعد یهودیان و سپس مسیحیان. جمعیت تهدید به نابودی دارایی ها، کشتن اطفال و ربودن زنان می نمودند. شاهدان عینی گزارش می دهند که ارتش سعی نکرد، تکرار می کنم سعی نکرد که جلو عظیم ترین تظاهرات را بگیرد، اما به نظر می رسد که حالت خصومت بعد از عاشورا در حال کاهش است.
(نظر گزارشگر: حتی با در نظر گرفتن برخی تشنجات به نظر می رسد حوادثی که طی چند روز گذشته در شیراز اتفاق افتاده یکی از ناخوشایندترین وقایع ناآرامیهای اخیر ایران باشد). آمدن آوارگان بهایی به تهران نگرانی جامعه بهاییان تهران را در رابطه با حوادث شیراز به شدت افزایش داده است. محلاتی اعلامیه ای مبنی بر همدردی نسبت به بیگانگان و اقلیتهای مذهبی که مورد حملات مخالفین قرار گرفته اند صادر نموده و در آن خواسته است که دیگر
ص: 616
این اعمال تکرار نشود.
[8]- از میان رهبران مذهبی یکی از آیت الله ها برای نخستین بار خمینی را علناً مورد انتقاد قرار داده است. وی نامه ای به پاریس فرستاده و یازده سئوال از خمینی نموده است که اساساً به روش خمینی ارتباط دارد که بدون مشورت با دیگر رهبران مذهبی اعلامیه صادر می کند. وی همچنین در مورد شیوه هایی که از طریق آنها یک دهم مال توسط هواداران ایشان جمع آوری و به مصرف برسد، سئوال نموده و نیز پرسیده که چرا به عناصر غیرمذهبی و یا حتی ضدمذهبی اجازه داده می شود تا از نزدیک با وی در تماس باشند و اجازه داشته باشند تا از جانب خمینی مصاحبه مطبوعاتی انجام دهند. هنگامی که خمینی به سئوالات حجازی پاسخ نداد حجازی آنها را در نامه سرگشاده ای منتشر کرد.
(نظر گزارشگر: این اتهامات، خصوصاً آخرین آنها که به طور قابل اثباتی واقعیت دارد معمولاً زمانی که از جانب یک رهبرمذهبی محترم بیان می شود، باید دلیل محکمی از حمله به خمینی باشد. به هر حال، در اوضاع فعلی معلوم نیست که انبوه مردمی که در دهم و یازدهم دسامبر خیابان شاهرضا را قرق کرده بودند به آن توجهی کنند).(1)
9 خبرهای موثقی در دست است که حاکی از آن است که یک گروه یکصد و پنجاه نفری گشت زنی در اطراف بهشت زهرا (قبرستان تهران) پرسه می زنند. وقتی کسی جسدی را برای دفن کردن می آورد، بدون در نظر گرفتن علت مرگ، جمعیت به دور آن حلقه زده و به خاطر این مدافع شجاع اسلام که توسط واحدهای نظامی شاه کشته شده تجمع می کنند. چنانچه دوستان متوفی اعتراض نمایند به آنها گفته می شود که خفقان بگیرند.
10 دولت جهت کسب محبوبیت در میان مردم به تلاش آشکاری دست زده و 50% از مالیات بر کالا را در مورد اتومبیلهایی که اندازه موتور مشخصی دارند کاسته است. تأثیر این اقدام اساساً قیمت پیکان (رایج ترین اتومبیل ایران) را پایین می آورد.
11 کنسولگری آمریکا در تبریز از تظاهرات و درگیری کوچکی که در اواخر هفته به خاطر معلمی که به دست عناصر رژیم کشته شده بود خبر می دهد.
سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 47، 17 دسامبر 78
سند شماره 330
سری17 دسامبر 1978 26 آذر 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 318062به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 47، 17 دسامبر 78
1 تهران با مغازه های باز خارج از محدوده بازار روز آرام دیگری را پشت سر گذاشت.
1- در اصل سند شماره ( 8) وجود ندارد. م.
ص: 617
بازار بسته بود و خاموشی معمولی شبانه نیز وجود داشت. چندین مورد آمریکاییان تهدید تلفنی شده اند اما اینگونه تهدیدات در این اواخر کاهش پیدا کرده است.
2- در اصفهان هنوز جو عمومی متشنج و ناخوشایند باقی مانده است. باندهایی از گروههای هوادار شاه ظاهراً با عدم دخالت پلیس به آتش افروزیهای پراکنده و غارت مغازه ها در بازار دست می زنند و یا به شناسایی مخالفین اقدام می نمایند. اوباش هوادار شاه مردم را در خیابان به قصد گرفتن پول مورد تهدید و آزار و اذیت قرار می دهند. در این موقعیت ساکنین بیرون شهر از قبیل کشاورزان، کارگران صنایع فولاد و نظامیان دون پایه در فعالیتهایی که به نفع شاه انجام می شود، به کار گرفته می شوند. بعضی از واحدهای نظامی در حمله به مغازه ها مشارکت داشته اند. کشته ها و مجروحین تظاهرات اصفهان در 11 دسامبر توسط کنسولگری ما بالغ بر 940 تن برآورد شده اند که از این تعداد، 85 تن کشته شده اند. در ماه دسامبر در نزدیکی نجف آباد شهری کوچک با جوّ کاملاً ضدبهایی، تعدادی کشته شده اند که ممکن است بالغ بر 50 تن باشند.
3 در مشهد اغتشاشات و ناآرامیهای بسیاری وجود داشته است. واحدهای نظامی به بیمارستانی که کادر درمانی آن در اعتصاب بودند یورش بردند و در این یورش سه دکتر و دو کودک جان خود را از دست دادند. با واکنشهای گسترده مخالفین، کنترل بیشتر نقاط شهر به دست گروههای ضدشاه افتاده است و همچنین واحدهای نظامی و پلیس در خیابانها حضور ندارند.
گزارش شده است دسته های وابسته به گروههای اسلامی مأمورین ساواک را در خیابانها شکار می کنند، که در بعضی از موارد به کشته شدن آنها منجر شده است.
4 ناآرامیهایی در قم گزارش شده است، اما جزییاتی در دسترس نیست. در تبریز تظاهرات و ناآرامیهای جزیی در اواخر هفته گزارش شده است. آوارگان بهایی با داستانهای دلخراشی راجع به کشتار، تجاوز، غارت و هتک حرمت قبرستان آنان طی چند روز اخیر از شیراز به سوی تهران سرازیر شده اند. گفته می شود که جمعیت 20000 نفری فریاد می کشیدند که آنان اولین قربانیان هستند و بعداً نوبت به یهودیها و سپس نوبت به مسیحیان خواهد رسید. ارتش کوششی جهت جلوگیری از حرکت این جمعیت بزرگ نکرده هر چند که به نظر می رسد دشمنی و تجاوز فروکش کرده باشد. اما این حملات به عنوان یکی از زشت ترین حوادث اخیر ایران ثبت شد و جماعت بهایی هنوز هم در وحشت به سر می برند. یک آیت الله شیراز، آشکارا از حمله به خارجیان و اقلیتهای مذهبی ابراز تأسف کرده است و خواستار قطع این حملات شده است.
5 سفارت حدس می زند دعوت به اعتصاب عمومی و ماندن در خانه برای روز پنجشنبه 18 دسامبر که توسط خمینی و جبهه ملی صورت گرفته در مجموع مؤثر خواهد بود. اعتصابات عمومی قبلی لزوماً دردسری به همراه نداشته است و احتمالاً از این امر مجدداً نیز
ص: 618
اجتناب خواهد شد. روز مذکور مصادف با هفتمین روز عزاداری برای آنهایی است که در آشوبهای عاشورا در اصفهان کشته شده اند و این موقعیت حداقل در اصفهان، کاملاً جوّ را برای ناآرامیهای بعدی مستعد و آماده کرده است.
هواداران رژیم تهدید کرده اند که اگر بازار در 18 دسامبر همچنان بسته بماند آن را ویران خواهند کرد.
6 گزارشات جدیدی مبنی بر وجود تردید در بین افسران عالیرتبه در مورد قدرت دولت در حفظ و کنترل وضعیت فعلی وجود دارد.
7 امروز انتظار می رود که تولید نفت خام مجدداً به رقمی در حدود 2/2 میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند. از این مقدار 645000 بشکه به پالایشگاههای داخلی تحویل داده خواهد شد و 5/1 میلیون بشکه برای صدور آماده خواهد بود. در حدود 50 درصد از کارگران درحوزه بزرگ نفتی گچساران به سر کار خود برگشته اند. هیچ خبری از بهبود قابل توجه در موقعیت کار در حوزه های نفتی اهواز، مارون یا آغاجاری گزارش نشده است.
8 ارتش خودش را برای دخالت مستقیم تر در بخش نفت آماده می کند و ژنرالها مسئولیت برگرداندن تولید در مناطق نفت خیز به حالت عادی را به عهده گرفته اند. نظامیها گفته اند که رهبران اعتصاب و شورشیان برای محاکمه به دادگاههای نظامی کشیده خواهند شد. آنهایی که جرمشان ثابت شود اخراج خواهند شد، خانه سازمانیشان مسترد شده و از استخدام دولتی در آینده محروم می شوند.
9 پالایشگاه تبریز تولید خود را از سر گرفت و پالایشگاه تهران در حدود نصف ظرفیت خود به کار مشغول می باشد و پالایشگاههای شیراز و اصفهان بسته باقی مانده اند. گزارش می شود که مشکلات کارگری پالایشگاه آبادان حل شده است. کمبود تولید جدی است اما هنوز بحرانی نیست.
10 استعفای هوشنگ انصاری رئیس شرکت ملی نفت ایران اعلام شده است. گزارش شده که از وزیر امور خارجه و مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت، عبدالله انتظام 81 ساله برای جانشینی وی نام برده می شود.
11 تمام بخشهای اقتصادی ایران به شدت از اعتصابات اخیر و آشوبهای سیاسی خسارت دیده اند. پیمانکارهای دولت و واردکنندگان به سختی زیان دیده اند. اگر مسئله اعتصابها بتواند در آینده نسبتاً نزدیک حل شود تجار می توانند انتظار حل سریع و کوتاه مدت این خسارت را داشته باشند و اگر این طور نشود حتی آن شرکتهایی که تاکنون خسارت ندیده اند، خسارت خواهند دید.
از کارکنان بانک مرکزی ایران گزارش داده می شود که آنها به محل کار خود برگشته ولی کار خود را شروع نکرده اند.
اگراعتصاب در بخشهای نفت و واردات ادامه پیدا کند، مقامات رسمی بانک مرکزی نگران
ص: 619
این مسئله هستند که با درخواست ادامه اعتصاب در بخشهای نفت و واردات در بهار آینده ذخایر ارزی به شدت کاهش خواهد یافت.
ونس
گزارشی سیاسی امنیتی، 18 دسامبر 78
سند شماره 331
خیلی محرمانه18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12351به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارشی سیاسی امنیتی، 18 دسامبر 78
خلاصه: دیشب و امروز اوضاع آرام بوده و می باشد. اعتصاب عمومی باعث بسته شدن بسیاری از مغازه ها شده است. 23 دسامبر قرار است دبیرستانها باز شوند. دیروز گروه حقوق بشر در نجف آباد مورد حمله قرار گرفت و کمیسیون بودجه مجلس افزایش حقوق را از تصویب خود گذراند.
وضعیت بحرانی در مشهد و اصفهان همچنان ادامه دارد. حوادث اخیر در رضائیه سرانجام به آتش کشیده شدن یک مسجد منتهی شد. پایان خلاصه.
1 تهران به جز چند مورد تهدید تلفنی دیگر به آمریکاییان، آرام باقی مانده است و زمان قطع برق از حد معمول کمتر بود. همچنین کنسولگریهای تبریز، اصفهان و شیراز شب آرامی را گزارش کرده اند. دعوت خمینی برای شرکت در اعتصاب عمومی امروز باعث بسته شدن بسیاری از مغازه ها و قطعاً نه همه آنها شده است. عادت همیشگی برای مغاز ه دارها این است که زود مغازه خویش را ببندند که نتیجه آن شهری از تک و تا افتاده در اواخر بعد از ظهر می باشد.
تعداد زیادی از مغازه دارها که در هفته های اخیر، روزهای قبل را بدون درآمدی سپری کرده اند، تکنیک تظاهر به تعطیل مغازه و راه اندازی مشتریهای دائمی خود را به کار می گیرند. کرکره ها پایین کشیده می شوند و درهای مشبک نیز تا نیمه پایین می آیند اما مشتریان قابل اعتماد به داخل مغازه هدایت شده و فروش جریان پیدا می کند. اعتصاب عمومی در شهر آشوب زده اصفهان نسبتاً وسیع می باشد اما در تهران و سایر شهرها مغازه ها بیرون از محدوده بازار تا به امروز به حالت عادی برگشته اند. کنسولگری تبریز گزارش می کند که این شهر امروز در تعطیلی کامل به سر می برد و کنسولگری شیراز نیز از یک اعتصاب مؤثر در این شهر گزارش می دهد.
2 در یک اقدام اساسی برای عادی سازی اوضاع، دولت اعلام کرد که مدارس متوسطه و هنرستانها در 23 دسامبر بازگشایی مجدد می شوند. اگر دولت ایران در این زمینه موفق شود برای دولت به مثابه یک کودتای واقعی (پیروزی واقعی) خواهد بود اما این مسئله بعید به نظر می رسد.
ص: 620
دبیرستانها مانند دانشگاهها کاملاً به کانونهای داغ فعالیتهای ضد دولتی تبدیل شده اند. تظاهرات ضدشاه اجتناب ناپذیر می باشد و در حقیقت دانش آموزان مخالف احتمالاً سعی خواهند نمود، مدارس را سریعاً بعد از بازگشایی تعطیل نمایند.
3 گروه حقوق بشر که دیروز با موافقت دولت ایران از نجف آباد بازدید به عمل آورد با برخورد خشن مأمورین دولتی روبرو گردید. متین دفتری و صدر حاج سیدجوادی که هر دو وکیل و از فعالین حقوق بشر هستند و رالف اسکاونمن، یک آمریکایی، اجازه دیدار از حومه اصفهان را که اخیراً صحنه برخوردهای خشن به همراه چند کشته بوده را به دست آورده اند. سه نفر از مقامات وزارت دادگستری آنان را همراهی می کردند. علیرغم پذیرش این گروه توسط دولت، با آنان به تندی برخورد شد. گروه حقوق بشر مدعی است، هنگامی که آنان در بیمارستانی از مجروحین دیدن می کردند، سربازان مانع آنها شده و به آنان حمله نموده اند و جماعتی خشمگین نیز با سر و صدا سربازان را تشویق به این کار می کردند. رئیس پلیس بر جلوگیری از متعرض شدن سربازان و جمعیت به این گروه اصرار داشت. سربازان، گروه را به مقر پلیس هدایت کردند جایی که گروه شش نفره بیشتر مورد آزار قرار گرفتند، اما سرانجام آنان آزاد شدند.
(نظریه: مجموع اموری را که ظاهراً دولت ایران خود به دست گرفته و گرداننده آن می باشد، معرف شرایط حاضر در ایران است) مخالفین ادعا می کنند که حمله به بهاییان در نجف آباد و نیز شیراز کار دولت بوده است. حقیقت غیرقابل انکار این است که رهبران مذهبی محافظه کار مسلمانان از تضمین حفظ جان بهاییان خودداری کرده اند و فقط در صورتی می توانستند این کار را انجام دهند که با یکدیگر اقدام می نمودند. چند ماه قبل آیت الله شریعتمداری در یک بیانیه مهم به تمام اقلیتهای مذهبی اطمینان داده و صریحاً بهاییان را از این چتر حمایتی محروم نموده است.
4 دیروز بر طبق درخواست دولت کمیته بودجه مجلس لایحه افزایش حقوق کارمندان دولت را تصویب نموده است. (تلگرام مرجع)
5 اصفهان و مشهد کماکان دارای عامل بالقوه ای برای بروز مشکلات جدی هستند. اردشیر زاهدی برای هماهنگ نمودن احساسات شدید طرفداران شاه به اصفهان عزیمت نموده است. بر اساس نقل قولها، آنها گروه جوانی می باشند که به یک دارودسته خیابانی شباهت دارند. مقام سفارت که از مشهد دیدار کرده عدم کنترل دولت بر امور را که در گزارش امنیتی سیاسی دیروز نشان داده شده است تأیید می نماید. او با آیت الله قمی که دوباره خواب دیدن را تکذیب کرد ملاقات نموده است. ما هنوز تصور می کنیم که او ابتدا به مسئله خواب پرداخت و سپس با نفی خواب ترس خود از گروه خمینی را آشکار نمود. این داستان غریب می رود که به فراموشی سپرده شود.
6 رضائیه که مکرراً صحنه فعالیت هواداران شاه بوده است، در این اواخر برخورد بین
ص: 621
هواداران شاه که یک مسجد را اشغال نموده بودند و مخالفین را تجربه کرده است، تیراندازی شروع و در نتیجه شلوغی که پدید آمده بود مسجد به آتش کشیده شد.
سولیوان
خلاصه وضعیت ایران
سند شماره 332
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0589 746 618 دسامبر 1978 27 آذر 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: خلاصه وضعیت ایران
16 خلاصه (بدون طبقه بندی) گزارش و اطلاعات درباره وضعیت در ایران از ساعت 12 به وقت محلی 17 دسامبر تا ساعت 12 به وقت محلی 18 دسامبر 78 را ارائه می دهد.
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات: خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان
الف عمومی:
به دلیل کاهش ظاهری تشنج در تهران و در نتیجه کاهش بار کاری، مرکز اطلاعات نمایندگی از فعالیت شبانه روزی دست کشیده است. آنها از ساعت 7:30 الی 19:30 به کار مشغول می شدند. به دلیل این که امروز توسط رهبران مذهبی روز عزای عمومی اعلام شده بود، ترافیک تهران به میزان قابل ملاحظه ای سبک تر از روزهای عادی بود. اگر چه سوخت جت هنوز به صورت جیره بندی توزیع می شود ولی فعالیتهای هواپیمایی ملی ایران امروز صبح عادی بود. دولت ایران اعلام کرده است که دبیرستانها و هنرستانها در 23 دسامبر دوباره باز خواهد شد.
ب فعالیتهای ضدخارجی و ضدآمریکایی
در مدت مذکور هیچ اقدام خشونت آمیزی گزارش نشده اما در مورد تهدید تلفنی گزارش شده است که در این تلفنها به آمریکاییها گفته می شود که «قبل از اینکه شما را بکشیم از ایران خارج شوید» یا کلماتی که همین مضمون را دارا بوده است. همچنین دو گزارش وجود داشته است حاکی از اینکه از تحویل کالا به آمریکاییها امتناع شده است. در یک مورد در ایستگاه پمپ بنزین یک پلیس ایرانی یک آمریکایی را از آنجا بیرون رانده در حالی که بقیه ایرانیان هنوز بنزین دریافت می کردند و در مورد دیگر با یک خانم آمریکایی که برای خرید به یک فروشگاه دولتی صنایع دستی در خیابان مقابل سفارت رفته بود، در ابتدا بدرفتاری شد و سپس از تحویل کالا به وی امتناع کردند.
ج فعالیتهایی بر له و علیه شاه
به جز قطع معمولی برق در بخشهای متعددی از تهران در شب گذشته تهران بسیار آرام
ص: 622
بوده است و اثر دعوت خمینی به منظور یک روز عزای عمومی را هنوز نمی توان به طور صحیحی ارزیابی کرد چرا که بسیاری از مغازه ها اغلب در صبح ها باز هستند و بعد از ظهر یا غروب می بندند. گزارشاتی حاکی از آن است که به کسبه در تهران تهدیداتی تلفنی به این مضمون رسیده است «مغازه ها را ببندید که در غیر این صورت مغازه شما سوزانده می شود.» اخطار اولیه نشانگر آن است که 4/3 مغازه ها در قسمتهای شمالی تهران بسته شده اند و بازار سنتی تر تجریش کاملاً تعطیل شده است.
ایستگاههای پمپ بنزین صفهای عادی خود را دارند و بعضی از فروشگاههای مواد غذایی باز می باشند اگرچه بازار میوه و تره بارفروشان تعطیل شده است.
د اقدامات امنیتی
دولت کماکان به استقرار واحدهای نظامی در نقاط کلیدی و حساس ادامه می دهد. دیروز نیروهای چترباز (تقریباً دو دسته) در ساعت 4:15 بعد از ظهر در مقابل ساختمان شرکت ملی نفت ایران در تهران مشاهده شدند.
ه فعالیتهای خارج از تهران
در خلال چند روز گذشته فعالیتهای قابل توجهی در مشهد، شیراز و رضائیه به وقوع پیوسته است (برای آشنایی با جزییات به گزارشهای بخش سیاسی سفارت مراجعه شود) امروز همه چیز در شهرها آرام به نظر می رسد به جز مشهد که هنوز متشنج می باشد و امکان خشونتهای بیشتری می رود.
نظریات تهیه کننده:
اگرچه تهران آرام است اما کاهش قابل توجه در فعالیتهای عادی بیانگر دنباله روی یا ترس از حامیان خمینی و یا هر دو در قشر مغازه داران است. اطلاعات دقیق در ارتباط با تأثیر فرمان «بازگشت به کار» ازهاری هنوز در دسترس نیست. به هرحال اخبار حاکی از آن است که تعدادی از کسانی که به سر کار خود بازگشته اند (از قبیل کارگران گمرک، کامندان بانک) به اندازه کافی فعال نیستند.
گزارش وضعیت ایران، شماره 48، 18 دسامبر 78
سند شماره 333
سری18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 318422به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 48، 18 دسامبر 78
1 تهران دیشب و امروز آرام بود. کنسولگریهای آمریکا در شیراز و اصفهان نیز شبهای آرامی را گزارش می کنند.
جوّ اصفهان و مشهد برای بروز مسایل جدی آماده است. مأمور سفارت که به مشهد مسافرت کرده است فروپاشی آشکار کنترل دولت در آنجا را مورد تأیید قرار داده است. در
ص: 623
رضائیه در اثر زد و خورد میان طرفداران و مخالفین شاه، مسجدی طعمه حریق شد و سوخت. اعتقاد بر این است که حملات اخیری که در شیراز به اقلیت بهاییان نسبت داده شد کار ساواک بوده است. (مدرکی که این نظر را تأیید نماید ارائه نشده است. اما با توجه به عدم اعتماد عمیق مردم ایران هیچ اهمیتی ندارد).
2 دعوت خمینی از مردم برای شرکت در اعتصاب هجدهم دسامبر فعالیتهای تجاری در تهران را به جز خدمات ضروری مانند بعضی از خواروبار فروشیها، کاملاً کاهش داد. اصفهان، شیراز، تبریز و شهرهای دیگر به طور کلی در روز اعتصاب تعطیل بودند.
3 دعوت برای اعتصاب عمومی ظاهراً به اعتصاب ممتد در اداره گمرک منجر شد، در صورتی که مهران وزیر دارایی اطمینان داده بود که اداره گمرک کار خود را مجدداً از شانزدهم دسامبر آغاز خواهد کرد (تاکنون این طور نشده است) خلبانان هواپیمایی ملی ایران به مدت کوتاهی در فرودگاه مهرآباد دست به اعتصاب زدند. بعد از دستگیری نه نفر از خلبانان، هواپیمایی ملی ایران پروازهای خود را از سر گرفت. دعوت به اعتصاب، کارهای بانک مرکزی را عملاً بهتر کرده است زیرا کارمندان مخالف شاه معمولاً با عدم حضور خود اجازه می دادند تا کارکنانی که به سر کار حاضر می شدند برخی از کارها را انجام دهند. بسیاری از شعب بانکها امروز صبح باز بودند اما همه آنها عملاً بعد از ظهر تعطیل کردند.
4 چکهای چند میلیون دلاری که از جانب دولت برای ساخت پروژه های عمده در تهران و چابهار کشیده شده مانند چهاردهم دسامبر هنوز توسط بانک مرکزی نقد می شود. ولی در هر حال بانک مرکزی به اندازه کافی کار نمی کند تا چکها را تسویه نماید. پیمانکاران بزرگ تر می توانند حداقل برای مدتی این مشکل را تحمل کنند ولی صاحبان مشاغل کوچکتر که بعضی از آنها ایرانی می باشند از این بابت در فشار هستند.
5 با 400 هزار بشکه اضافه تولید انتظار می رود که تولید نفت به 6/2 میلیون بشکه برسد. با اینکه شرکت نفتی موسوم به اُسکو از دیروز کارگر غیراعتصابی کمتری داشت وضع پالایش نفت خام از دیروز تغییری نکرده است (به اوضاع ایران گزارش شماره 47 مراجعه کنید) کمبود نفت سفید و گازوئیل ادامه دارد. انتظار می رود این کمبودها صرفنظر از اینکه در پالایشگاهها چه اتفاقی می افتد و صرفنظر از ورود محصولات از خارج که دولت قبلاً به آن اقدام کرده است، تا پایان زمستان ادامه یابد.
6 وزیر آموزش و پرورش اعلام نموده است که دبیرستانها و هنرستانها از 23 دسامبر مجدداً باز خواهند شد.
چنانچه این کار عملی شود می تواند قدم مؤثری به سمت عادی شدن کارها باشد، به هر حال از آنجایی که دبیرستانها مانند دانشگاهها مرکز فعالیت ضددولتی بوده اند، چنین انتظاری به دور از واقعیت است.
ونس
اقدامات نظامی حمایت از شاه را تضعیف می کند
ص: 624
سند شماره 334
خیلی محرمانه18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
از: کنسولگری آمریکا، اصفهانبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: اقدامات نظامی حمایت از شاه را تضعیف می کند
خلاصه: بلافاصله بعد از در دست گرفتن مجدد کنترل در اصفهان در غروب روز دوشنبه یازدهم دسامبر که همراه با خونریزی بوده است، فرماندهی حکومت نظامی فوراً شهر را تحت کنترل شدید خود درآورد.
روستائیان را از مناطق اطراف جمع آوری و جهت شرکت در تظاهرات به نفع شاه وارد اصفهان نمود. با توجه به تعداد زیاد اصفهانیهای شرکت کننده در تظاهرات، اولین عکس العمل آنها امیدوار کننده بود. به نظر می رسد که این فرصت مناسبی برای «اقلیت خاموش» بود تا عقاید خود را آشکار کنند. عملکرد سربازان و تظاهرکنندگان به نفع شاه در خلال روزهای پیشین، تنها موجب تنفر مخالفان شاه شده است و نتیجه این عمل تغییر عقیده عده زیادی از طرفداران اصلی شاه بر علیه رژیم بوده است. پایان خلاصه.
حوادث قبلی:
در روز جمعه یازدهم دسامبر (روز عاشورا) انبوه زیادی از راهپیمایان می خواستند به سمت مسجد جمعه اصفهان حرکت کنند اما مقامات حکومت نظامی مانع حرکت آنها شدند. ظاهراً در پاسخ به این عمل، مردم در حالیکه در خیابانها پرسه می زدند به هفت ساختمان در پایین شهر منجمله ساختمان دفتر هیأت صنایع هواپیمایی گرومن حمله کرده و آنها را به آتش کشیدند. سپس در روز شنبه مقامات حکومت نظامی تصمیم گرفتند که برای دو روز محدودیت را جهت هرگونه مراسم مذهبی یا راهپیمایی برداشته و دستور عقب نشینی از خیابانها را به نیروهای خود بدهند. در روز یکشنبه یک راهپیمایی تقریباً صدهزار نفری آرام و بدون درگیری انجام شد. در روز دوشنبه که روز اصلی عزای عمومی بود تظاهرات باز هم گسترده تری وجود داشت که افزون بر صد هزار نفر ارزیابی می شدند.
تا پایان مراسم مذهبی در حدود ساعت 3:30 بعد از ظهر حادثه ای به وقوع نپیوست. بخشی از جمعیت تلاش کردند که مجسمه بزرگ رضاشاه پدر شاه فعلی را در میدان اصلی به پایین بکشند. ظاهراً تلاشی جهت متوقف کردن حرکت آنها به وسیله عوامل ساواک صورت گرفت که در مقابل حمله ای به ستاد مرکزی ساواک انجام شد و شهر د ر آتش و خشونت فرو رفت. بیش از 26 ساختمان تخریب شد و ساختمانهای دیگری آسیب دید و زمانی که مقامات حکومت نظامی نیروهای خود را عقب کشیدند و کنترل اعمال شد، مشخص شد که حدود 40 تا 50 نفر کشته و بیش از پانصد نفر نیز مجروح شده اند. در صبح روز سه شنبه واحدهای نظامی با پاکسازی خیابانها و نابود کردن تصاویر خمینی (و پنجره هایی که تصاویر بر آنها
ص: 625
نصب شده بود) کنترل سختی را اعمال کردند و در ساعت 11 گروههایی (بخصوص کشاورزان روستایی) را به منظور انجام تظاهرات به نفع شاه وارد شهر کردند.
واکنش مثبت:
گروههای نسبتاً کوچک از تظاهرکنندگان طرفدار شاه اقدام به پخش تصاویری از شاه در میان رانندگان نمودند و مصرانه از آنها می خواستند که بوقهای خود را به صدا درآورده و چراغهای خود را روشن نمایند. واکنش اولیه ظاهراً مثبت بود. بسیاری از رانندگان با چراغهای روشن و زدن بوق به مسیر خود در شهر ادامه دادند. بعد از ترک منطقه ای که تظاهرکنندگان طرفدار شاه در آنجا بودند، به نظر می رسید بیشتر از 15 درصد تظاهرکنندگان واقعی (که تعداد آنها حدود 2000 نفر بود) از مردم محلی بودند و من تلفنهای بی شماری از طبقات متوسط اصفهان دریافت کردم که از اینکه مقامات حکومت نظامی تصمیم گرفته اند تا قاطعانه از فعالیتهای مخالفین و اخلال در زندگی مردم جلوگیری نمایند و همچنین اجازه می دهند که مردم زندگی عادی خود را دوباره از سر بگیرند، اظهار خوشحالی می کردند. 5 نفر از آنهایی که تلفن کردند بازرگانانی بودند که می خواستند در صورت حمایت مقامات حکومت نظامی مغازه هایشان را دوباره باز نمایند. اغلب تلفن کنندگان مذکور از تلفن های دیگری صحبت می کردند که به خود آنها با همین مضمون زده شده بود. به نظر می رسد که کنترل شدید نظامی همراه تظاهرات سازمان یافته به عنوان عاملی تسریع کننده به اقلیت خاموش اصفهانی های طرفدار شاه فرصتی می دهد که بدون ترس از خشونت و درگیری، حمایت خود را از شاه اعلام بدارند و اگرچه اینها در اکثریت نیستند لیکن این هواداران تعداد قابل توجهی هستند.
تغییر ناخوشایند جریانات:
در روزهای سه شنبه و چهارشنبه گزارشهای مکرری مبنی بر روشهای خشونت آمیز افراطی هم از جانب نیروهای امنیتی و هم از جانب تظاهرکنندگان طرفدار شاه می رسید. چندین آمریکایی اتومبیل هایشان با چوبهای تظاهرکنندگان آسیب دید و به وسیله سربازها شعارهایی به طرفداری از شاه روی اتومبیلهای آنها نوشته می شد و دو آمریکایی که اتومبیل آنها فاقد عکس شاه بود پس از آنکه رگبار سنگهای تظاهرکنندگان بر شیشه جلوی اتومبیل آنها برخورد کرد با درخت تصادف کرده و مجروح شدند.
یک مورد جدی تر اینکه همسر یک تاجر بزرگ اتومبیل هنگامیکه با اتومبیل خود در حال حرکت بود و یک محل کنترل نظامی را ترک می کرد وقتی که چراغهای اتومبیلش را خاموش نمود مورد اصابت یک گلوله قرار گرفت و دچار قطع نخاع شد. خشونت های قابل توجهی نسبت به مغازه هایی که فاقد عکس شاه بوده اند گزارش شده است و از حومه شهر مستمراً صدای تیراندازی به گوش می رسید.
ص: 626
سه کلینیک اسلامی رایگان تقاضای کمک های داوطلبانه از همه که حتی شامل دوستان کنسول نیز می شد کرده اند. آنها درمان 65 نفر که به وسیله گلوله در روز سه شنبه و چهارشنبه مجروح شده بودند (و مراقبت از دیگران) را گزارش کرده اند. سه خیابان که مرکز اصلی خرید هستند و در گذشته محل تظاهرات بزرگ ضدشاه بوده و در روز سه شنبه آنها را دست نخورده دیده بودم حدود 60 تا 90 درصد از پنجره هایشان شکسته شده بود. چندین فرد آشنا گزارش کردند که به وسیله تظاهرکنندگان متوقف شده اند و به اصطلاح برای پیدا کردن عکس های خمینی بازرسی شده اند، پس از آنکه کیف های دستی خود را از تظاهرکنندگان تحویل می گرفتند متوجه می شدند که مقدار کمی از پولی که با خود حمل می کردند برگردانده شده است. من خودم دو واقعه غارت و تاراج مغازه ها به وسیله تظاهرکنندگان طرفدار شاه را مشاهده کردم. 4 نفر از 5 تاجری که قبلاً تلفن کرده بودند دوباره در آخر هفته تلفن کرده و از میزان متفاوت خسارتهایی که به مغازه هایشان وارد شده بود و همچنین از خشونت هایی که نسبت به بستگان آنها صورت گرفته بود گزارش دادند. در روز شنبه پزشکانی که در اصفهان در ارتباط با دانشکده پزشکی همکاری می کنند با دکتر جمشید بختیار (نام وی اکیداً محفوظ بماند) ملاقات کرده و گزارش دادند که 940 مجروح و کشته را از دوشنبه شب تا جمعه صبح دیده اند، که از این تعداد 89 نفر کشته شده بودند که 47 نفر از آنها در حادثه شب دوشنبه جان خود را از دست داده بودند. .این اولین بار بود که آنها یادداشتهایی را بررسی می کردند و متوجه می شدند که اکثریت این تلفات جانی در زمانی اتفاق افتاده است که مقامات حکومت نظامی ادعا می کردند کنترل کاملی بر شهر داشتند. این پزشکان یک اعتراض رسمی را خطاب به فرماندار نظامی و نخست وزیر فرستادند. به طور مشابه یک گروه 25 نفری از سران تجار یک اعتراض رسمی برای نواب صفا نماینده اصفهان در مجلس فرستادند.
واکنش های عمومی:
علاوه بر واکنشهای مثبتی که در بالا ذکر شد یک واکنش نسبتاً گسترده ای وجود داشت و آن واکنش مقامات حکومت نظامی نسبت به آشوبهای دوشنبه شب بود و در حالیکه مایه تأسف بود ولی برای جلوگیری از خشونتهای بدتر پاسخی مناسب و ضروری بود. بیانیه فرماندار که می گفت اغتشاشگران: الف. با نقض آرامش در مواردی که سربازها در صحنه نبوده اند در واقع موافقت تلویحی با مقامات حکومت نظامی را زیر پا گذارده اند. ب. با شرکت در اعمال خشونت آمیز که بلافاصله پس از ترک مسجد صورت گرفته است حرمت یک روز مقدس را نقض کرده اند، نزد افکار عمومی مورد پذیرش واقع شد. حتی افراد ضدرژیم نیز از آتش سوزی و شورش در روز عاشورا متحیر و شگفت زده شدند. به هر حال اعمال افراطی مستمر، تیراندازی، غارت و تاراج، هر نوع احساس همدردی را که وجود داشت از بین برده است. توضیح دیگر وقوع این قضایا که از قرار معلوم مقبولیت و پذیرش وسیعی هم داشته
ص: 627
است این است که آتش سوزیهای روز دوشنبه توسط نیروهای دولتی به عنوان توجیهی برای خشونتهای متعاقب ارتش انجام گرفته است. یک قاضی دادگاه عالی نیز همین استنتاج را خطاب به وزارت دادگستری اعلام کرده است و حتی آنهایی که سابقاً هم طرفدار دولت بوده اند مکرراً همین امر را به عنوان یک واقعیت بیان می کنند. اصفهان نیز هم اکنون در حالت انتظار و اضطرابی سخت به سر می برد. یعنی منتظر برخوردهای خشونت آمیز در پی حوادث هفته گذشته می باشد. انتظار می رود که ارتش و ساواک اهداف اصلی باشند و مخالفین از سلاح در اصفهان استفاده کنند. در هر حال فرصت دیگری برای افزایش حمایت از دولت در اصفهان از دست رفته است و جبهه از قبل وسیع مخالفین تقویت شده است.
مک گافی
اطلاعات جاری بخش وابسته دریایی (شماره 5)
سند شماره 335
18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
اطلاعات جاری بخش وابسته دریایی (شماره 5)
1 وضعیت کلی: در روز 16 دسامبر ایران خیلی آرام بود و فروشگاهها و بانکها مجدداً باز شدند.
2 تظاهرات: روز 16 دسامبر هیچ گونه تظاهراتی گزارش نشد.
3 تهدیدها و خطرات: دو مورد تلفن تهدیدآمیز در تهران داشتیم. عقیده ما این است که تلفن های مذکور ضبط می شده اند.
4 سیاسی:
(الف) نخست وزیر سابق امینی گفته است که اعلیحضرت به زودی یک دولت غیرنظامی را اعلام خواهد کرد، ولی در این کابینه کسی از اعضای جبهه ملی عضویت نخواهد داشت.
(ب) ظاهراً در روز 16 دسامبر ادارات دولتی دوباره باز شده اند.
5 اقتصاد:
(الف) روز 16 دسامبر بانکها و فروشگاههای تهران و اصفهان مجدداً باز شدند.
(ب) گزارش شده که کارگران نفت به تدریج سر کارهای خود برمی گردند، تولید نفت به میزان نیم میلیون بشکه در روز افزایش یافته است.
(ج) گزارش شده که روز 16 دسامبر بازار تهران بازگشایی شد.
6 اخطار: به دنبال اعلام [امام] خمینی مبنی بر برگزاری عزاداری جهت تظاهرکنندگانی که در اول محرم با حکومت نظامی درگیر شده بودند، سفارت اخطاری صادر کرد مبتنی بر اینکه احتیاط شود، ولی کار مثل سابق ادامه یابد.
کالینز
نجف آباد: روزی که ارتش آشوب به پا کرد
ص: 628
سند شماره 336
خیلی محرمانه18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
از: کنسولگری آمریکا، اصفهانبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: نجف آباد: روزی که ارتش آشوب به پا کرد
خلاصه: به دنبال گزارشات درگیریهای گسترده نجف آباد (که شهری در 25 مایلی غرب اصفهان است) مقامی از کنسولگری جهت تحقیق از این شهر دیدارکرد و خرابی و ویرانی گسترده ای را مشاهده کرد. پایان خلاصه.
نجف آباد:
نجف آباد شهری نیمه صنعتی با جمعیتی حدود 65 هزار نفر است که در 25 مایلی غرب شهر اصفهان قرار دارد. به دلیل وجود بهایی های زیادی که در آنجا هستند به عنوان شهری شناخته می شود که در آن درگیری های مذهبی مکرراً اتفاق می افتد. اخیراً به خاطر حمایتهای سرسختانه اش از گروههای مخالف شاه معروف شده است. در نتیجه گزارشاتی که وجود مشکلات جدی را در منطقه در خلال عزاداری عاشورای حسینی در روزهای هفتم تا یازدهم دسامبر به همراه داشته است، افسر گزارشگر ما در هفدهم دسامبر از نجف آباد دیدار کرده و دریافت که شهر در سه شنبه دوازده دسامبر به وسیله عناصر ارتش ایران به معنی واقعی کلمه به «صُلابه» کشیده شده بود.
در حین عبور از شهر، افسر گزارشگر ما برآورد کرد که تا 90% از مغازه ها و خانه هایی که در خیابانهای اصلی شهر قرار داشتند تنها پنجره هایشان شکسته شده بود و من خودم 18 مغازه و ساختمان که مورد اصابت بمب آتش زا قرار گرفته بود را شمردم. هیچ یک از آنها بانک و یا ساختمانهای دولتی نبودند. اهالی محل متفقاً خسارتهای وارده را به ارتش نسبت دادند. یکی از ساکنین که حاضر شد ما را در شهر راهنمایی کند گفت که در طول روز مزبور سربازها 140 نفر را کشتند و حداقل 200 نفر دیگر را مجروح کردند. به علاوه او ما را به یک خانه شخصی که مورد هجوم سربازها قرار گرفته بود برد. آنها ابتدا با بمب آتش زا اتومبیل صاحبخانه را به آتش کشیده بودند، پنجره های جلو خانه اش را خرد کرده و سپس به داخل خانه رفته و همه چیزهای با ارزشی که در آن بود به شکل منظمی نابود کردند.
راهنمای من گفت که آنها در مجموع 24 خانه شخصی را مورد هجوم مشابه قرار داده بودند. از آنجایی که خانه های مجاور هم دست نخورده بودند و خانه هایی که مورد هجوم و غارت قرار گرفته بودند کاملاً جدا از هم و پراکنده در خیابانهای فرعی کوچک قرار داشتند، ظاهراً آنها بویژه خانه های غارت شده را از پیش به عنوان هدف انتخاب کرده بودند. به دلیل نامشخصی اغلب خانه ها به پزشکانی تعلق داشت که در بیمارستان دولتی محلی کار می کنند ولی به عنوان حامی مخالفین شناخته می شدند.
ص: 629
راهنمای ما به منظور اثبات ادعایش ما را به دومین خانه ای که شبیه خانه اول بود هدایت کرد. خانه مذکور به چیزی شبیه یک موزه به هم ریخته مبدل شده بود که در آن بقایای سینی های برنجی سوراخ سوراخ شده همچون غربال به وسیله گلوله و لوازم و اثاثیه خرد شده به معرض نمایش گذاشته شده بود و همراه با آن یک نوشته ای (به فارسی) که می گفت (این کار شاه کثیف است) و همین طور شعارهای ضدشاه که بر در و دیوار نوشته شده بود.
نظریه:
با کمی تردید می توان گفت که نجف آباد قربانی یک حمله نظامی شده باشد. دلیل آن معلوم نیست. در مقایسه با آنچه که در اصفهان مشاهده شد من هیچ حرکتی یا فعالیت خرابکارانه ای توسط مخالفین به آن شدت ندیده ام (به تلگرام هوایی مراجعه شود).
در حقیقت به جز دو مجسمه سرنگون شده و اثر سوختگی بر روی دیوار یک بانک، هیچ اثری از حمله به ساختمانهای دولتی مشاهده نکردم. بدون در نظر گرفتن اینکه چه کسی حمله به نجف آباد را آغاز کرده، نجف آبادی ها شاه را مقصر می دانند و در نتیجه میزان مخالفتشان با او افزایش یافته است. نتیجه بالقوه شومی که بعد از این جریانات در نجف آباد پیش بینی می شود در اظهارات دوست ایرانی من در جریان دیدار از نجف آباد هویدا بود، وی گفت «بعد از حادثه نجف آباد، من معتقدم هر کاری که مردم انجام دهند حق دارند.»
در نتیجه اقدامات شبیه حوادث نجف آباد، کاملاً محتمل است که تعداد بی شماری از توده مردم حداقل به سمت موضعی که پذیرش ضمنی و حمایت از همراهان مبارزی که آماده اند تا به اقدامات افراطی تروریستی دست بزنند کشانده شوند.
مک گافی
خاموشی برق به عنوان سلاحی علیه رژیم
سند شماره 337
خیلی محرمانه18 دسامبر 1978 27 آذر 1357
(این یک نسخه تصحیح شده است. تمام نسخ قبلی را نابود کنید)
از: سفارت آمریکا، تهران 12355به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی با اولویت
موضوع: خاموشی برق به عنوان سلاحی علیه رژیم
1 خاموشی های شبانه برق قابل پیش بینی ترین و جامع ترین شکل سلاحی است که نیروهای ضدشاه برای نشان دادن مخالفت خود با رژیم از آن استفاده می کنند. در طول چند شب گذشته برق در تمام شهر ساعت 8:30 بعد از ظهر قطع و در ساعت 11:30 بعد از ظهر وصل می شد. این پدیده قطع شبانه برق پس از یک دوره کوتاه توقف در تهران در اکثر نقاط کشور در طول دو ماه گذشته تکرار شده است. همانطور که سفارت قبلاً گزارش داد این خاموشی ها توسط تعدادی از کارگران کلیدی در بعضی از کارخانه های تولید و توزیع نیرو که قابل شناسایی هستند به طور عمدی ایجاد می شوند. ظاهراً دولت ایران معتقد است که چنین
ص: 630
اقدامات آشوب طلبانه ای را تحمل کند زیرا تصور می شود اقدامات خشن به منظور خاتمه بخشیدن به این کار موجب بروز خطر جدی اقدام به خرابکاری خواهد شد که نسبت به خاموشی های محدود شبانه خسارات بیشتری بدنبال دارد. تحولات زیر نشان دهنده مشکلات می باشد.
2 در 14 دسامبر یک مهندس مشاور آمریکایی به سفیر گزارش داد که کارگران ایرانی شاغل در نیروگاه سد رضاشاه کبیر در خوزستان کنترل کامل نیروگاه را به دست گرفته اند. آنها سرپرست کانادایی نیروگاه و سایر کارگران با تجربه ای را که بر اساس قرارداد با یک شرکت کانادایی برای اداره نیروگاه و آموزش کارگران به منظور در دست گرفتن کارها در آنجا حضور داشتند بیرون کرده اند. در طول چند هفته گذشته کادر ایرانی نیروگاه به صورت گاه به گاه و به طور عمدی و ناگهانی با از کار انداختن یا کاهش شدید خروجی چهار توربین در حال کار تولید برق را قطع کرده اند. در موارد بسیاری در شرایطی که نیروگاه با ظرفیت کامل 1000 مگاوات کار می کرد خروجی آن را تا حد چند مگاوات کاهش می دادند. با توجه به اینکه این سد به شبکه ملی متصل است تأثیر قطع برق می تواند گسترده باشد.
3 مهندس اظهارنظر کرد که تغییر ناگهانی به این صورت می تواند به تجهیزات خسارت بزند اما نگرانی اصلی وی این است که کارگران نیروگاه کنترل دریچه های آبگیری سد را نیز در دست دارند. این دریچه ها برای کنترل جریانهای سیلابی اهمیت حیاتی دارد و بایستی با دقت بسیار مورد استفاده قرار گیرند تا به سد خسارت مهمی وارد نشود. وی در مورد اینکه آیا کارگران دستورات مربوطه را به دقت به کار ببرند اظهار تردید نمود. هنگامی که وی نگرانی خود را به متصدیان سد (مسئولین آب و برق خوزستان) ابراز نمود رئیس سازمان آب و برق خوزستان اظهار داشت وی هیچ کنترلی برکارگران ندارد و توصیه کرد که موضوع را به اطلاع مقامات وزارت نیرو در تهران برسانم.
4 مشخص است که تصمیمی مبنی بر اعمال خواسته های دولت بر شرایط خاموشی های اینجا هنوز معلوم نشده است. وی مسئله سرایت قطع برق و خاموشی های ناشی از آن را با احمدعلی صادق وزیری (محفوظ بماند) مدیرعامل توانیر و آلکس علمزاده (محفوظ بماند) مشاور مدیرعامل شرکت مهاب مورد بحث و گفتگو قرار داد. توانیر مسئول احداث نیروگاه و تجهیزات انتقال نیرو می باشد و شرکت مهاب نیز مسئول طراحی و مهندسی سیستم های تولید نیروی محلی منجمله نیروگاههای آبی و همچنین طرحهای آبیاری است. هر دو شرکت از تابعین وزارت نیرو می باشند.
5 در منطقه تهران 6 نیروگاه برق وجود دارد که تقریباً نیمی از 900 مگاوات نیاز مصرفی شهر را تولید می کند. 450 مگاوات باقیمانده عمدتاً توسط دو سد اصلی مربوط به سازمان آب و برق خوزستان یعنی نیروگاه هزار مگاواتی سد رضاشاه کبیر و سد محمدرضا شاه پهلوی تأمین می شود. این دو سد در جمع 1500 مگاوات برق برای شهرهای اصلی جنوب کشور و
ص: 631
تهران تولید می کنند.
6 توانیر تقریباً هزار نفر را در نیروگاهها و سیستم توزیع خود استخدام کرده است که 200 تن از آنها به ماشین آلات و تجهیزاتی که برای اقدامات خرابکارانه مناسب هستند دسترسی دارند. این کارمندان حداقل توسط مقامات برای انجام چنین کاری مناسب تشخیص داده شده اند (و اطلاعات بیوگرافیک آنها در اختیار ساواک بوده است) و کارهای مربوط به آنها توسط گروههای کوچکی انجام می شود و مقاطعه کاران مستقل در آن نقشی ندارند. ما در مورد دلایل مجاز شمردن انجام خاموشی های شبانه در تهران سئوال کردیم و خاطرنشان نمودیم که اقدام قاطعانه دولت برای ممانعت از تکرار چنین عملی ضرورت دارد. وزیری در مورد اقدامات تلافی جویانه از نوع خرابکاری در تجهیزات نیروگاهها توسط بخشی از یک هزار کارمند خود ابراز نگرانی کرد و در عین حال علمزاده با جدیت گفت دولت نیز از این به ستوه درآوردن شبانه شهروندان تهرانی نفع می برد. عقیده بر این است که خاموشی هایی که توسط عناصر ناراضی ایجاد می شود سایر کشورها و شاید اکثریت ایرانیان به اصطلاح خاموش را متقاعد کند که برای کنترل این مناطق و جامعه حکومت نظامی فعلی مورد نیاز می باشد تا از اکثریت حمایت نماید. به این معنی که در شرایطی که حق اکثریت برای داشتن خدمات عمومی ضروری نظیر برق هر شب توسط اقلیتی نادیده گرفته می شود بحث اعمال «نظم و قانون» متقاعد کننده تر می شود.
7 نظریه: پذیرش خاموشی های منظم هر شب که چنین کاری را مجاز می نماید و بسیاری یک ساعت قبل از آن خبر دارند برای ما گیج کننده است. این مسئله حتی برای ایرانیان مطلعی نظیر علمزاده نیز حیرت آور می باشد. بسیاری از افراد نمی توانند باور کنند که دولت بدون هیچ اقدام پوشیده ای کنترل خود را بر ارائه خدمات و وظایف عمومی از دست داده باشد. مسئله فوق عمق مشکل دولت ایران را در کنترل شورش گسترده کارمندان خودش نشان می دهد. تولید و توزیع نیروی برق در دست کارکنان نسبتاً محدودی است که در کارخانه های تولید و ایستگاههای توزیع محدودی کار می کنند و به سهولت قابل شناسایی هستند. خود کارگران (یا به خصوص رهبران اصلی آنها) را می توان به سادگی جابجا کرد. در مورد نیروگاه رضاشاه کبیر، در صورت لزوم کادر کانادایی مشروط بر اینکه در مقابل اقدامات تلافی جویانه محافظت شوند می توانند آنجا را اداره کنند. علیرغم سهولت نسبی که می توان اکثر نیروگاههای ایران را اداره نمود، دولت ایران نخواسته است با قاطعیت علیه این ناراضیان اقدام نماید. کارگران ناراضی نیز شاید در پاسخ به این بازگذاشتن دستشان برای قطع برق و نمایش دادن نارضایتی خود نخواسته اند در درازمدت و یا به هنگام نیاز شدید صنایع برق را قطع نمایند. اگر نخست وزیر ازهاری مصمم باشد که کنترل را به دست گرفته و خاموشی های اعتراض آمیز را خاتمه بخشد، ناچاراً بایستی با این مسئله نیز مواجه شود. این کار احتمالاً مستلزم اخراج کارگران اعتصابی و متمردین می باشد. سولیوان
خلاصه وضعیت ایران
ص: 632
سند شماره 338
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0592 684619 دسامبر 1978 28 آذر 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: خلاصه وضعیت ایران
16 خلاصه (بدون طبقه بندی) این گزارش شامل اطلاعاتی در رابطه با اوضاع ایران از ساعت 12 به وقت محلی 18 دسامبر تا ساعت 12 به وقت محلی 19 دسامبر 78 می باشد.
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف عمومی:
نتایج دعوت به اعتصاب دیروز مبهم و نامشخص است. در اکثر مناطق سنتی مغازه های کوچک تقریباً به طور کامل بسته بودند و در مناطقی که بیشتر تحت تأثیر فرهنگ غرب هستند حدود 50 درصد از مغازه ها باز بودند. به هرحال کرکره های بسیاری از مغازه ها تا نیمه پایین کشیده شده بود. خرید و فروش یا در پیاده روها انجام می گرفت و یا مشتریان مجبور بودند خم گردند و وارد مغازه ها شوند. هر چند گزارش شده که کارکنان کمتری مشغول کار بوده اند، تولید نفت افزایش یافته است. تعدادی از بانکها مدت کمی از صبح باز بودند. شرکت هواپیمایی ایران (به دنبال وقفه کوتاهی) به فعالیتهای خود ادامه داد. کارکنان دولت در ادارات حاضر شدند ولی کارایی آنها در سطح پایینی باقی ماند. یک منبع خبر (صاحبخانه وابسته نظامی در نیروی زمینی) به مأمور گزارشگر گفت که مهندسان و مدیرعامل در دفتر وی در شرکت ملی نفت ایران حال و حوصله کار کردن نداشتند. وی اظهار داشت که همه بیش از حد نگران اوضاع سیاسی موجود، وخامت اوضاع مالی خویش و حتی سلامت خود می باشند به طوری که توجهی به کار کردن ندارند. اکثریت کارکنان نه به دلایل سیاسی، بلکه صرفاً به خاطر اوضاع موجود، دست از کار کشیده اند. منبع همچنین اظهار داشت که هر چند به تمام کارکنان گفته شده بود که به سر کار برگردند، ولی به علت عدم نظارت هیچ کس کار نمی کرد. امروز به نظر می رسد که شهر بار دیگر در حالت عادی به سر می برد. ترافیک سنگین است. مدارس باز هستند. مغازه ها باز و کسب و کار رونق دارد. شرکت هواپیمایی ملی ایران انجام وظیفه می کند و فعالیتها در فرودگاه مهرآباد روال عادی دارد به جز در مورد سهمیه بندی سوخت و امور گمرکی.
مرکز اطلاعاتی هیأت نظامی گزارش می دهد که حدود 40% از بازار اصلی تهران باز است.
ب فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدبیگانه:
در طی این دوره یک مورد عملیات و سه مورد تهدید گزارش شده است. تمام این سه مورد تهدید تلفنی بوده و به آمریکاییان گفته شده که ایران را تا 1 ژانویه 79 ترک نمایند. تنها
ص: 633
در یک مورد از تهدیدات تلفنی به نظر می رسید که از نوار ضبط استفاده شده است. یکی از تماس گیرندگان سراغ یکی از آمریکاییانی را می گرفت که دو سال پیش ایران را ترک کرده بود که نشانگر این است که احتمالاً از دفترچه تلفن قدیمی شرکت استفاده کرده است. عملیات مذکور مربوط به سنگ پراندن به اتوبوسهای شرکت هواپیماسازی لاکهید در جنوب تهران بود. این عمل این بار به فاصله چند عمارت از همان محلی که در نوامبر به طرف آنها سنگ پرتاب شده بود، انجام گرفت. طبق گزارش در این حادثه کسی آسیب ندیده و تنها خسارات جزئی وارد شده است.
ج فعالیتهای موافق و مخالف شاه:
دعوتی که دیروز از جانب خمینی برای اعتصاب شده بود کاملاً مؤثر نبود. بسیاری از مغاز ها و شرکتهایی که صبح امروز باز بودند، ظهر بستند و بعد از ظهر مغازه های خود را باز نکردند. به جز در مناطقی که تحت تأثیر فرهنگ غرب می باشند نظیر خیابان سلطنت آباد و نفت، اغلب کارمندان در ادارات دولتی بر سر کارهای خود حاضر شدند ولی کار نمی کردند. گزارش شده است که خلبانان شرکت هواپیمایی ایران در یک حرکت طرفدارانه از اعتصاب، دست از کار کشیدند ولی موقعی که واحدهای نظامی حدود دو ساعت بعد پدیدار گشتند آنها مجدداً مشغول به کار شدند. کارکنان پست و مخابرات به اعتصاب ادامه داده اند. حدود ساعت 2:30 مجدداً برق در اکثر نقاط شهر قطع شد و ساعت 10 برق آمد. نفت سفید، که اکثر ایرانیان در بخاری برای گرم کردن منازلشان از آن استفاده می کنند، بسیار کمیاب است. بار دیگر صفهای طولانی در تمام مراکز توزیع نفت و بنزین مشاهده می شود.
گازوئیل (نفت مصرفی سیستمهای حرارت مرکزی) هم اکنون در تمام طول 24 ساعت توسط شرکتهای بزرگ تحویل داده می شود. مأمور گزارشگر سفارت در ساعت 11 دیشب و 1 امروز گازوئیل تحویل گرفته است.
کامیونهای مخصوص تحویل گازوئیل کارت تردد در زمان منع عبور و مرور داشتند و آنها می گفتند که در تمام طول شب کار می کنند.
وابسته نظامی در نیروی هوایی گزارش می دهد که شب گذشته مجدداً چندین نفر در پشت بامهای مجاور خانه اش شعارهای مذهبی می دادند. طبق گزارش رادیو تلویزیون ملی ایران تولید نفت مجدداً در حال افزایش است و اکنون حدود 3/1 حالت عادی آن می باشد (برای جزییات بیشتر به گزارش بخش اقتصادی سفارت رجوع شود)
د مسایل مربوط به اقدامات امنیتی:
دیروز چتربازان (حدود 2 جوخه) جایگزین تعدادی از واحدهای سربازان وظیفه ای که از سفارتخانه ها و غیره حفاظت می کردند، شدند. به همان گونه که از سفارت عراق از زمانی که خمینی از خاک آن کشور تبعید شده به خوبی حفاظت می شود، در ساعت 4 بعد از ظهر چتربازان برای حفاظت به سفارت آمریکا آمدند. امروز به هر حال ما مجدداً نیروهای سرباز
ص: 634
وظیفه (حدود 1 جوخه) در جلوی سفارت داشتیم. مأمور گزارشگر سفارت که شاهد ورود این گروه جدید بود متعجب گردید چون:
1 سربازان وظیفه ای که در خودروها مستقر بودند نمی دانستند از کجا حفاظت می کنند. آنها از دربان سفارت سئوال کردند که آیا اینجا یک مرکز پلیس است و او در جواب گفته بود که نه، اینجا سفارت است ولی مشخص نکرده بود که سفارت کدام کشور است.
2 همچنین درجه دار مسئول و سه پلیسی که در محل حضور داشتند بر کمربندهایشان ماسک گاز دیده نمی شد ولی تمام سربازان ماسک گاز داشتند.
ه فعالیتهای خارج از تهران:
1 تبریز: مشکل است که بتوان موقعیت تبریز را در این مقطع زمانی از تهران ارزیابی نمود. طی 4 ساعت گذشته دفتر وابسته دفاعی گزارشات ذیل را دریافت داشته است:
الف) خبرگزاری بی بی سی گزارش می دهد که طی تظاهرات دیروز تبریز چنین ادعا می شود که سربازان از دستور فرماندهان سرپیچی کرده اند.
ب) منبع 0008 در حدود ساعت 11 به وقت محلی روز 19 دسامبر گزارش داد:
1 تظاهرات دیروز در مرکز شهر تبریز از ساعت 12 تا 7:30 شب ادامه داشت. صدای گلوله ای هم به گوش نرسید. منبع اظهار می دارد که 2 نفر از ژاندارمری، یک استوار ارتش و «تعدادی» از غیرنظامیان احتمالاً کشته شده اند.
2 دومین تظاهرات در مرکز شهر در ساعت 10:30 به وقت محلی در 19 دسامبر 78 در حال شکل گیری بود و هلیکوپترها بر فراز آن پرواز می کردند.
ج در ساعت 12 به وقت محلی روز 19 دسامبر 78 یک منبع فرعی 0008 که با مجریان حکومت نظامی در تبریز صحبت کرده بود اطلاعات ذیل را فاش ساخت:
1 تظاهرات دیروز در طرفداری از شاه بود و تظاهرکنندگان به سرهنگ مسئول واحدهای نظامی شیرینی می دادند و آنها را می بوسیدند. 2 شهروند زخمی شدند. گزارشات مربوط به اینکه سربازان حقوق دریافت نکرده اند دروغ بوده است. به تمام کارکنان غیرنظامی نیز حقوق پرداخت شده و به آنها گفته شده است که در صورتی که سر کارهایشان باز نگردند دیگر حقوقی دریافت نخواهند کرد.
2 تجمعاتی که امروز صبح در مرکز تبریز تشکیل شده بود در هم شکسته شد و اوضاع هم اکنون آرام است.
3 فقدان گزارش از تیمهای آموزشی فنی نیروهای مسلح و کنسولگری ها در دیگرشهرها نشانگر آن است که اوضاع در بقیه کشور آرام بوده است.
نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
اگر شهرها چهره آرام خود را همچنان حفظ نمایند تشنجات دوره عاشورا رنگ می بازد. به
ص: 635
هر حال پیشرفت در یک سازش موقت بین رژیم موجود و نیروهای مخالف بایستی به زودی انجام شود. در غیر این صورت ممکن است شاه برای قوام مجدد بخشیدن به ماشین اقتصادی متوسل به اعمال زور گردد. در اوضاع فعلی چنین اقداماتی نه تنها مخالفت مردمی زیادی را دربر دارد بلکه شانس موفقیت آن در درازمدت نیز بسیار ضعیف ارزیابی می شود.
گزارش سیاسی امنیتی، 19 دسامبر
سند شماره 339
خیلی محرمانه19 دسامبر 1978 28 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12404به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 19 دسامبر
1 تهران و بسیاری از شهرهای دیگر شب گذشته و امروز صبح آرام بودند. به جز قطع برق هیچ حادثه ای در پایتخت رخ نداد. بازار برای اولین بار پس از 20 روز باز و سپس بعد از یک ساعت بسته شد. (نظریه: از قرار معلوم بر اساس دستورات متعصبین طرفدار خمینی).
2 کنسولگری اصفهان از تنشهای مداوم اما بدون درگیری گزارش می دهد. یک اتومبیل آمریکایی (مربوط به شرکت بل هلیکوپتر) به آتش کشیده شد.
3 کنسولگری شیراز خبر از آرامش عمومی شهر می دهد. دیروز تقریباً تمام مغازه ها بسته بودند ولی امروز آنها به انضمام بازار باز کرده اند. ناآرامی در دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز ادامه دارد. به طوری که از اوایل بعد از ظهر واحدهای نظامی در بیرون محوطه دانشگاه تجمع کرده اند. در همان حال دانشجویان در داخل دانشگاه با سر دادن شعارهای «شاه باید خودکشی کند» تظاهرات می کنند.
4 تبریز کانون و مرکز ناآرامیها شده است و مطمئناً دیروز بعد از ظهر تظاهراتی همراه با تیراندازی و با برجای گذاشتن تعدادی مجروح انجام شده ولی کنسول ما که بخش عمده ای از روز را صرف بررسی و تحقیق روی حادثه دیروز کرده است هنوز قادر به تأیید بر جای ماندن کشته ای نیست. دیروز گزارشی مبنی بر وقوع شورش و تمردی وسیع همراه با درگیری خیابانی در میان نظامیان و بر جای ماندن تلفات سنگین به سرعت پخش شد. گزارشی حتی عنوان می کرد که یک تیپ تانک، دست به تمرد و شورش زده است.
رادیو بی بی سی (که دولت هم اکنون آن را رادیوی استعماری می خواند) شب گذشته خبری منعکس کرد مبنی بر اینکه سربازان در تبریز از اجرای دستورات سرپیچی کرده اند. وزارت اطلاعات بلافاصله با قطع برنامه های عادی، جهت انعکاس تحلیل و تفسیر رسمی، تکذیب نامه شدیداللحنی منتشر کرد. امروز صبح بِی بی سی با بیان این مطلب که حکومت نظامی حادثه مزبور را تکذیب کرده است (که حداقل این مطلب اشتباه است وزارت اطلاعات آن را تکذیب کرده است) اما به نظر می رسد که سربازان به طور جدی در حمایت از مخالفان دست به شورش و تمرد زده اند. کنسول تبریز قضیه را مورد تحقیق قرار داده و معتقد است اظهارات
ص: 636
دولت ایران به واقعیت نزدیک تر است تا گزارشات و اخبار مطبوعات. ادعاهای هر دو طرف شامل حادثه ای می شود که در جریان آن عده ای از غیرنظامیان به سربازان تحت فرماندهی یک سرهنگ نزدیک می شوند و سرانجام بین آنها چای و خوراکی توزیع می کنند. دولت می گوید اینها افرادی طرفدار شاه بودند، مخالفان می گویند افرادی مخالف شاه بوده اند که با سربازان دست برادری دادند و سرهنگ را به عنوان مظهر وحدت بر دوش خود در اطراف حمل کردند. بنابر گفتگوهای انجام شده با رابطین موثق، کنسول تبریز نسبت به موضوع درگیری بزرگ خیابانی اظهار تردید می کند. منابع نظامی ایالات متحده گزارش می دهند که بخش عمده تظاهرکنندگان حامی شاه بوده اند و به همین دلیل است که اینچنین با سربازان خوب برخورد کرده اند. مقام ارشد گارد شاهنشاهی که اظهار می کند خیلی زود از تمام موارد گذشته نافرمانیهای میان سربازان خبردار شده است، مدعی است دیروز هیچ تمردی در تبریز به وقوع نپیوسته است و اگر هم چنین بوده مطمئناً سربازان به روی یکدیگر آتش نگشوده اند.
از طرف دیگر کنسول ترکیه در تبریز به سفیر خود گزارش کرده است که درگیری جدی به وقوع پیوسته و در پی آن بعضی از سربازان مجدداً از فرمان تیراندازی امتناع کرده اند. (نظریه: ما تحقیقات در زمینه روشن شدن این قضیه را شدیداً ادامه خواهیم داد).
5 گزارشهای واصله امروز از تبریز حاکی از ناآرامی جدید است. منابع و مجاری نظامی ایالات متحده از تجمع حدوداً 2000 نفری ضدشاه و برخی از تیراندازیها گزارش می دهند.
6- گزارشهایی از افزایش فعالیت ضدبهایی به دست ما می رسد. مسلمانان کارخانه قند متعلق به بهاییان را در شیروان (واقع در شمال شرقی ایران) اشغال کرده اند و کارکنان بهایی را به زور بیرون کرده اند. 27 خانواده بهایی در اثر اقدام مزبور صدمه دیده اند. ارتش اعلام کرده است که هیچ کاری نمی تواند بکند. سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 49، 19 دسامبر 78
سند شماره 340
سری19 دسامبر 1978 28 آذر 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 319157به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 49، 19 دسامبر 78
1 تهران و بسیاری از شهرهای دیگر شب گذشته و امروز صبح آرام بودند. در تهران هیچ حادثه ای به جز خاموشی طبق روال معمول رخ نداد. و امروز صبح بازار به مدت یک ساعت برای اولین بار در طی 20 روز گذشته باز شد.
2 اصفهان هنوز متشنج است ولی هیچ درگیری و زد و خوردی رخ نداده، اگر چه اتومبیلی متعلق به یک آمریکایی به آتش کشیده شد. شیراز به طور کلی آرام است و مغازه ها به انضمام بازار باز شده اند. ناآرامی در دانشکده پزشکی ادامه دارد ولی دانشجویان تظاهرکننده در داخل محوطه دانشگاه هستند.
ص: 637
3 تبریز با وقوع تظاهرات روز گذشته (که همراه با تیراندازی و بر جای گذاشتن مجروح بود) و ناآرامی جدید امروز یک استثناء است. کنسول ما در تبریز نمی تواند بر جای ماندن کشته ای را در جریان فعالیتهای دیروز تأیید و تصدیق کند و متعاقب تحقیقات قابل ملاحظه، معتقد است در اخبار مربوط به تمرد سربازان اغراق شده است و ادعای دولت به واقعیت نزدیکتر است. به هر حال کنسول ترکیه یک درگیری جدی را و اینکه متعاقباً برخی از سربازان از دستور تیراندازی سرپیچی کرده اند، گزارش کرده است.
4- در حال حاضر گزارشهایی مبنی بر افزایش فعالیتهای ضدبهایی در کارخانه ای در شیروان (واقع در شمال شرقی ایران) جایی که کارکنان بهایی به زور اخراج شده اند، در دست است. 27 خانواده بهایی قربانی این اقدام شده اند. ارتش می گوید که هیچ کاری نمی تواند بکند.
5 گزارش مأمور سفارت از تهران، خبر از این می دهد که شاه از غلامحسین صدیقی معاون نخست وزیر پیشین مصدق، خواسته است که یک دولت جدید تشکیل دهد. خبر مزبور از طرف منابع نزدیک به آقای صدیقی بوده است. آنها اظهار می کنند که آقای صدیقی در عرض دو هفته پاسخ خواهد داد.
6- تولید نفت با 850 هزار بشکه زیادتر از دیروز به 45/3 میلیون بشکه در روز می رسد. وضعیت پالایش نفت برای داخل تغییری نکرده است.
ونس
وضعیت ایران 20 19 دسامبر 78
سند شماره 341
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0597 846 620 دسامبر 1978 29 آذر 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.
عنوان: وضعیت ایران 20 19 دسامبر 78
16 خلاصه (بدون طبقه بندی) : این گزارش اطلاعات مربوط به وضعیت در ایران از ساعت 12 نوزدهم دسامبر تا 12 بیستم دسامبر 78، به وقت محلی را ارائه می دهد.
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف عمومی:
اوضاع تهران آرام است. شب گذشته نیز طبق معمول برق قطع شد. بهبود بخش اقتصاد در سطح پایینی بوده، و هر چند که تولید نفت افزایش یافته، لکن ظرفیت تصفیه هنوز پایین است. برای آگاهی بیشتر در مورد سوخت به گزارش شماره 6846659678 وابسته نیروی هوایی آمریکا مراجعه نمایید. در طول دوره یادشده رویداد مهمی از سایر شهرستانها گزارش نشده است.
ص: 638
ب فعالیتهای ضدخارجی ضدآمریکایی:
در طول دوره مذکور به جز 3 مورد تهدید، یک مورد مظنون و یک مورد تعقیب و مراقبت از اعمال خشونت بار خبری نبود.
تهدیدها عبارت بودند از تلفنهای مجدد به اقامتگاه امریکاییان مبنی بر تهدید به قتل اشخاص در صورت عدم ترک ایران. یک مورد تعقیب و مراقبت تأیید شده در مورد یک سرگرد نیروی هوایی بود که اقامتگاهش تحت نظر بوده و به هنگام برگشت از کار مصرانه تعقیب می شده است. (جهت تفصیلات بیشتر به گزارش دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، رجوع شود). مورد دیگر تعقیب، همسر یک سرهنگ نیروی هوایی بوده که توسط دو موتورسوار مجهز به ماسک اسکی مورد تعقیب قرار گرفت. او کوشید تا خود را از شر آنان خلاص نماید. و موقعی که با ماشینش به سمت کلانتری محل رفت، آنان ناپدید شدند. گزارش تعقیب و مراقبتها به دقت مخابره خواهد شد. چون در روز «عاشورا» کوششهای تروریستها جهت ایجاد خشونت عقیم مانده، احتمال ترور یک یا چند تن از آمریکاییان و یا خارجیها دور از ذهن نیست.
ج فعالیتهای موافق و مخالف شاه:
بار دیگر تهران آرام است. در حال حاضر عبور و مرور، کسب و کار و سیمای ظاهری شهر به حالت عادی برگشته است. اما ماشین دولت و اقتصاد کشور به مرحله ای رسیده که به سختی قادر به تأمین کالاهای اساسی و خدمات موردنیاز مصرف داخلی است و این اعتبار بین المللی رژیم را در زمینه های کلیدی نظیر بخش نفت، گاز طبیعی و بانکداری جهانی از بین برده است (رجوع شود به گزارشات شماره 12316 ، 13349 و 12351 اخیر سفارت در مورد اقتصاد، نفت و اوضاع سیاسی). اگر شورش اخیر تکنوکراتها (یعنی : کارمندان بانک، کارگران نفت، تکنیسین های برق، کارگران گاز و سایر متخصصین سطح بالا) ادامه یابد، به زودی موجب چیزی خواهد شد که اقدامات خیابانی چند روز گذشته نتوانسته بدان دست یابد. دولت ایران به واسطه ترس از خرابیهای بیشتر، مایل نیست که در مورد کارگران شرکت برق و یا قسمتهای دیگر متوسل به زور گردد. شب گذشته قسمتهای مهمی از شهر تهران به مدت 13 ساعت شاهد قطع بود. ما نیز در طول 22 شب گذشته در منطقه خود شاهد آن بوده ایم.
البته قطع برق این چنینی، فی نفسه چیزی جز ایجاد دردسر جزئی و جلوگیری از پخش اخبار فارسی ساعت 8:30 شب نیست، اما این حقیقت که دولت حتی قادر به کنترل امور صنعت مهمی چون برق نیست، بیانگر تزلزل سراسری آن است. درک این واقعیت که ایران دارای تکنسین کافی نیست، این اختیار را از رژیم سلب می کند که بتواند شرکت کنندگان جریان اخیر را اخراج نماید؛ و در ثانی اگر رژیم بخواهد از کارگران خارجی استفاده نماید، این عمل از طرفی نشانه اعتراف به شکست از جانب رژیم است و از طرف دیگر بر این ادعای مخالفین که شاه بدون قدرت خارجی قادر به ادامه حیات نیست، صحه می گذارد. اما به نقل از
ص: 639
گزارشات ادعا می شود که یک شرکت آلمانی درخواست اخیر دولت مبنی بر اداره کردن شرکت توانیر را نپذیرفته است، و این نکته بیانگر این است که حداقل تعدادی از شرکتهای خارجی، احساس می کنند که احتمال بالقوه زیان و ضرر بیش از منفعت است.
د اقدامات و مشکلات امنیتی:
مقامات حکومت نظامی پستهای عادی خویش را در سراسر شهر ابقاء می نمایند. و هیچ تغییر چشمگیری به وجود نیامده است. مشکل اساسی در آینده برای نیروهای مسلح ایران تغییر در بودجه نظامی است. مجلس در حال حاضر مرجع تصویب کننده می باشد و گزارشات حاکی از آن است که نمایندگان بر سر هر بند از رقم (بودجه) با هم مبارزه خواهند کرد. (وابسته نظامی مشغول آماده کردن نمونه گزارش اطلاعاتی جداگانه ای است)
ه فعالیتها در خارج تهران:
1- تبریز: گزارشات صبح امروز حاکی است که پزشکان بیمارستانهای تبریز جهت همبستگی با سایر پزشکانی که ادعا می شود در شهرهای اصفهان، مشهد و یا احتمالاً تهران برای تحویل بیماران خویش به مقامات حکومت نظامی تحت فشار قرار گرفته اند، دست به اعتصاب زده اند.
2 بوشهر: گزارش شده که دیروز مبلغ 000/400 دلار یک آلمانی (احتمالاً یکی از کارکنان شرکت ساختمانی که در نیروگاه برق بوشهر کار می کند) مورد دستبرد قرار گرفت. معلوم نیست که این مبلغ، حقوق پرداختی کارکنان شرکت بوده و یا چیز دیگر.
3 فقدان اخبار از شهرهای دیگر بیانگر آن است که این شهرها ظاهراً در آرامش بسر می برند.
نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
هر چند که وضعیت عمومی تثبیت یافته، لکن مشکلات اقتصادی رژیم و احتمال گسترش فعالیتهای ضدآمریکایی تروریستها، در حال حاضر امکان هرگونه خوشبینی را با مشکل مواجه می سازد.
گزارش وضعیت ایران، شماره 50 ، 20 دسامبر 78
سند شماره 342
سری20 دسامبر 1978 29 آذر 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 320264به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 50 ، 20 دسامبر 78
1 تهران و دیگر شهرهای بزرگ دیشب و امروز صبح در آرامش بسر بردند. در تهران مغازه ها منجمله مغازه های اطراف بازار باز هستند. طبق معمول سراسر شب گذشته برق قطع بود و در چندین تماس تلفنی آمریکاییان مورد تهدید قرار گرفتند.
2 در اصفهان بازار و اغلب مغازه ها باز بودند و دیشب صدای تیراندازی شنیده می شد. در
ص: 640
شیراز بازار و مغازه های دیگر باز هستند. همین وضعیت دیروز در تبریز حاکم بود و فقط مغازه های داخل بازار بسته بود.
3 در تبریز پزشکان در اعتراض به کشتار اخیر چندین پزشک در مشهد دست به اعتصاب زدند.
4 انتظار می رود تولید نفت با کمی افزایش به سطح 53/3 میلیون بشکه برسد. وضع پالایش نفت تغییر نکرده است. پرسنل نیروی دریایی (43 افسر و 500 سرباز وظیفه علاوه بر 160 150 نفر هفته گذشته) در مناطق نفتی خوزستان به کار گمارده شدند. امروز صبح در جزیره خارک 55 کشتی نفت کش منتظر بارگیری نفت خام و سه کشتی دیگر در حال بارگیری بودند. نفت کشهایی که قرار بود در ماه نوامبر بارگیری شوند، چنانچه افزایش تولید همچنان ادامه داشته باشد تا ژانویه هم بارگیری نخواهند شد.
5 همسر یک مقام قبلی دولت ایران که به اتهام فساد در بازداشت بسر می برد به سفارت اطلاع داد که انتظار می رود طی چند هفته آینده 29 زندانی در دادگاههای غیرنظامی محاکمه شوند. گفته می شود متهم 20 روز جهت گرفتن وکیل و تهیه دفاعیاتش وقت دارد.
6 کنسول ما در تبریز، کنسول ترکیه در آنجا و در رضائیه هیچ کدام از رشد عقاید و افکار جدایی طلبانه کردی و یا فعالیتهای سیاسی ای که منتج از ناآرامی های جاری در ایران باشد اثری نیافته اند. وزارت خارجه ترکیه تردید دارد که شوروی مشوق افکار جدایی طلبانه در میان کردهای ایران باشد. زیرا این امر ممکن است روند احیای افکار اسلامی و ملی گرایی ترک را که در آذربایجان شوروی و مرکز آسیا در حال گسترش است تشدید نماید.
7 گرچه غلامحسین صدیقی در تلاشهایش جهت تشکیل یک دولت جدید ترجیح می دهد که برای حفظ شاه روابط خود را با خمینی قطع نماید (با ملاحظه و رعایت دقیق قانون اساسی) اما سفارت معتقد است این امر برای او بسیار مشکل خواهد بود که بتواند افراد کارا و مقاومی پیدا کند که حاضر باشند به منظور اداره کابینه در مقابل خشم خمینی مقاومت نمایند. در این مقطع امکان رد راه حلهای اینچنینی از طرف خمینی کافی است تا در دل مخالفین میانه رو رعب و وحشت افکند.
راهنمایی مطبوعاتی وزارتخانه
سند شماره 343
خیلی محرمانه استفاده محدود اداری20 دسامبر 1978 29 آذر 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 9422به: سفارت آمریکا، تهران
موضوع: راهنمایی مطبوعاتی وزارتخانه
1 آنچه در ذیل آمده اطلاعاتی است درباره رهنمودهایی که به سخنگوی وزارت داده شده تا در (مصاحبه) 19 دسامبر مورد استفاده قرار دهد، و از آنجا که کنفرانس برپا نگردید مورد استفاده هم قرار نگرفت. خلاصه آن بدین ترتیب است.
ص: 641
س عکس العمل ما درباره گزارشاتی که دلالت بر این دارند که شاه حاضر شده قدرتش به نحو چشمگیری کاهش پیدا کند چیست؟
ج مدتها است که واضح است که شاه آماده است تا قدرت خود را با سایر نهادهای موجود در دولت ایران تقسیم کند. ونس
گزارش سیاسی امنیتی، 20 دسامبر 78
سند شماره 344
خیلی محرمانه20 دسامبر 1978 29 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12470به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 20 دسامبر 78
1 دیشب و امروز صبح تهران و دیگر شهرهای بزرگ آرام بود. تهدیدات تلفنی و قطع برق در تهران دوباره شروع شده، اما از طرف دیگر هیچ واقعه ای رخ نداد. همچنین کنسولگری اصفهان و شیراز هیچ اغتشاش مهمی را گزارش نکردند. به هر حال دیروز بازار اصفهان و اکثر مغازه های دیگر این شهر همچنان بسته بودند و دیشب صدای چند گلوله شنیده شد. یک کوکتل مولوتف به حیاط منزل یکی از کارمندان شرکت بین المللی هلیکوپترسازی بل انداخته شد اما خسارتی به بار نیاورد. بازار و مغازه های شیراز باز هستند. ما تأیید می کنیم که بازار تهران پس از اینکه دیروز شروع به کار کرد به دنبال اینکه گروهی حدود 300 نفر در اطراف می گشتند و به مغازه داران دستور می دادند که یا مغازه ها را ببندید والا مجدداً تعطیل شد. صبح امروز اکثر مغازه های تهران از جمله مغازه های اطراف بازار باز هستند، اکثر مغازه های مرکز بازار بسته اند، اما بسیاری از مغازه دارها میکوشند تا سیاست نیمه باز را که قبلاً هم دیده ایم در پیش گیرند مغازه به نظر می رسد که بسته است اما در حقیقت برای کسب و کار باز است. ما منتظریم تا ببینیم که طرفداران خشن خمینی چنین سیاست کجدار و مریزی را می پذیرند یا دوباره به راه افتاده و دستور بستن مغازه ها را می دهند. کنسولگری تبریز گزارش می کند که دیروز به استثنای بخش داخلی بازار مغازه های سرتاسر شهر باز بودند.
2 حادثه روز 18 دسامبر در تبریز هنوز سایه خود را بر تمامی امور گسترانده است. بی بی سی همچنان به این خبر که شورشی در بین سربازانی که جهت فرونشاندن تظاهرات فراخوانده شده بودند رخ داده است، تکیه می کند. منابع مطبوعاتی که ارتباطات بی شمار موثقی دارند دیروز به مأمور سفارت گفتند که یک یا دو شرکت سر به شورش برداشته اند (تلگراف جداگانه فرستاده شد). کنسول تبریز درباره گزارش مطبوعات تردید دارد، زیرا تحقیقاتش تاکنون مؤید تکذیب شورش از طرف دولت است. ما به تحقیقات ادامه خواهیم داد.
3 بی بی سی فکر می کند که غلامحسین صدیقی در تلاش جهت تشکیل دولت جدید است. صدیقی که برای مدتی طولانی به لحاظ سیاسی غیرفعال بوده (از این جهت هنوز از اعتبار برخوردار است) قبلاً وزیر کابینه مصدق بوده است. در حقیقت او درگیر تشکیل یک
ص: 642
دولت است و مایل است بر سر مسئله ابقای شاه با خمینی قطع رابطه کند. قانون اساسی اکیداً رعایت خواهد شد. باید منتظر بود و دید که آیا او خواهد توانست یک گروه قابل دوام از جبهه ملی یا دیگرانی که بتوانند در مقابل خشم خمینی که بر سر هر حکومت سازشکاری فرود خواهد آمد، جان به سلامت برد یاخیر. امکان ردّ هرگونه سازشی از جانب خمینی کافی بوده تا مخالفین میانه رو را در این موضوع مرعوب سازد. صدیقی یک جاه طلب سیاسی نیست و با وجود کهولت سن، احتمالاً فکر می کند که چیزی ندارد که از دست بدهد، اما این مسئله در مورد بقیه رهبران اپوزیسیون صادق نیست.
4 بر اساس گزارشی، دولت یک انبار اسلحه در 5 مایلی جنوب تهران ضبط کرده است.
5 پزشکان تبریز در حمایت از پزشکانی که اخیراً در مشهد کشته شده اند در اعتصاب بسر می برند. ما گزارشی داریم که به علت امتناع بیمارستان از مداوای دختر یک گروهبان، نیروهای امنیتی به کارکنان بیمارستان حمله کردند که منجر به ناآرامی گسترده و از کنترل خارج شدن اوضاع شد. بیمارستان در حال اعتصاب بود و ما گزارشات دیگری داریم که پزشکان از مداوای پرسنل ارتش امتناع می کردند. دختر گروهبان در مشهد جان سپرد و گروهبان خشمگین به همراه چند تن از دوستانش جهت انتقام از پزشکان در حال اعتصاب به بیمارستان شاه رضا آمدند.
6 صبح امروز مجتبی مدرسی دادستان عمومی تهران راجع به لیست خارج کنندگان معروف ارز از رادیو صحبت کرد، مدرسی تا حدودی این لیست را کم ارزش کرد ولی گفت که مشغول بررسی یک لیست 102 نفره از اشخاصی است که مقادیر زیادی پول نقد به خارج انتقال داده بودند. این لیست با لیست قبلی کاملاً مطابقت ندارد. او یادآور شد که بر اساس لیست قبلی مجموع پول منتقل شده بیشتر از 16 میلیارد تومان است، در صورتی که بر اساس اظهارات تمامی منابع مجموع واقعی آن ظرف این دو ماه در حدود 11 میلیارد تومان بوده است. او بسیاری از اسامی را از لیست خود خواند و گفت که تا تعیین هویت قطعی، دیگر اسامی را نمی تواند اعلام کند و اضافه کرد که نمی خواهد نام شخصی را از رادیو اعلام کند زیرا مشابهت اسمی ممکن است افراد را به فساد و رشوه خواری متهم کند. اسامی افرادی که او اعلام کرد شامل انصاری، شیخ الاسلام زاده و چند فرد سرشناس متهم به فساد مالی می باشد (اما افراد بسیاری را که در لیست اصلی از معروفیت یکسانی برخوردارند، نام نبرد). او مقدار پولهای منتقل شده را اعلام نکرد. مدرسی گفت که این پولهای منتقل شده به خودی خود غیرقانونی نبوده است، اما در مواردی که به عنوان مثال، کارمند دولتی با حقوق نسبتاً کم مبلغ هنگفتی انتقال داده است، وزارت دادگستری متهم را در مورد این کار بازجویی خواهد کرد. سپس کار رسیدگی از طریق دادگاههای عادی ادامه خواهد یافت.
7 همسر یک کارمند رسمی سابق دولت که اخیراً به اتهام فساد بازداشت شده به کارمند سفارت اطلاع داد که او از همسر معاون فرماندار نظامی شنیده است که در ظرف چند هفته
ص: 643
آینده 29 نفر از بازداشت شدگان در دادگاه مدنی محاکمه خواهند شد. متهم جهت گرفتن وکیل و تهیه دفاعیات 20 روز فرصت خواهد داشت.
8 موضوع آخر: گزارش منابع مطبوعاتی از اغتشاشات امروز بازار تهران با آنچه که اتفاق افتاده تفاوت دارد. آسوشیتدپرس گزارش می کند که یک گروه 50 نفره از طرفداران شاه در بازار به راه افتاده و به چند تاجر بد و بیراه گفتند. یکی از تظاهرکنندگان هنگام دعوا، هفت تیر خود را کشیده و قبل از اینکه خودش مورد هدف قرار گیرد تاجر را به گلوله بست. آژانس فرانس پرس گزارش می کند که یک گروه 50 نفره (دانشجویان) تظاهرکننده طرفدار خمینی یک «پلیس» ساواکی را با چماق تا سرحد مرگ زدند. با امید کسب اخبار موثق تر تا فردا.
سولیوان
گزارش سیاسی امنیتی، 21 دسامبر
سند شماره 345
خیلی محرمانه21 دسامبر 1978 30 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12511به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 21 دسامبر
خلاصه: بازار تهران در بیستم دسامبر صحنه زد و خورد بود. دو نفر کشته، حدود چهارصد نفر زخمی و دوازده تن دستگیر شدند. آرامش در اصفهان و شیراز. تظاهرات کوچکی در تبریز در 20 دسامبر. پخش بیانیه وزیر دادگستری از رادیو مبنی بر اینکه پرونده افرادی که ارز از کشور خارج نموده اند برای تشخیص اینکه آیا این مبالغ با اموال و دارایی قانونی آنها مطابقت می کند یا نه، بررسی خواهد شد. نزدیک صد تن از استادان دانشگاه تهران اکنون در دانشگاه تحصن کرده و خواهان بازگشایی دانشگاهها هستند. دبیران دبیرستانها از 23 دسامبر به سر کارهایشان باز خواهند گشت. انتظام به عنوان رئیس شرکت ملی نفت ایران معرفی شد. وزارت بهداری در شرف فروپاشی است. دولت ایران از پاسخ به انتقادات شدید مجلس طفره می رود. پایان خلاصه.
1 تنها اتفاق مهم بیست دسامبر حادثه بازار تهران بود. رادیو تعداد کشته ها را دو نفر و زخمی ها را چهار تن اعلام نمود. منبع، پلیس رسمی، که خود ناظر وقایع بوده به طور خصوصی (محفوظ بماند) گزارشات زیر را ارائه داد: بازار سر ساعت هشت صبح باز شد و نزدیک ساعت نه و نیم صبح جمعیت سی، چهل نفره ای از طرفداران خمینی در تلاش برای به تعطیل کشانیدن بازار (به همانگونه که دیروز عمل کردند) وارد آنجا شدند. شش تن مسلح بودند. این حادثه با تیراندازی پلیس دنبال شد که در اثر آن یک سرجوخه و یک تظاهرکننده کشته شد و چندین نفر زخمی شدند. پلیس 12 تظاهرکننده را دستگیر کرد، ولی بازار کماکان بسته باقی ماند. منبعی از بازار به ما اطلاع می دهد که چون اکثریت قاطع بازاریان خواهان بازگشایی مغازه ها هستند، لذا از دولت خواسته اند که در این امور از آنها حمایت کند.
ص: 644
2 بر اساس گزارشات واصله در روز بیستم دسامبر اصفهان و شیراز در آرامش بسر می برند. در تبریز جمعیت اندکی شیشه پنجره های کنسولگری ترکیه و دو بانک نزدیک کنسولگری آمریکا را طی جنگ و گریزی شکستند ولی اغتشاشات بیشتری وجود نداشت. کنسول آمریکا قادر نبوده است که اطلاعات موثق دیگری در مورد شورش مزبور به دست آورد. در تبریز شایعه ای بر سر زبانهاست که خمینی گفته است افراد پلیس و سربازان طرفدار شاه مسلمان نیستند و از این رو روحانیون شیعه نمی توانند مراسم به خاکسپاری را انجام دهند. کنسول تأیید می کند که چندین مورد خودداری از اجرای مراسم تدفین وجود داشته و این امر موجب افزایش خشم و ناراحتی خانواده های مقامات نظامی شده است. مشکل کسب اطلاعات موثق از طریق دو منبع کنسول که در همان بیمارستان کار می کنند توضیح داده می شود. یکی از آنها می گوید تعداد زیادی زخمی در روز شورش مذکور به آنجا برده شده ولی وی در آن روز مریض بوده است؛ و دیگری می گوید که زخمی ها تنها دو تن بودند که فقط یکی از آنها نیاز به جراحی داشت. اطلاعات اضافی در مورد شورش مذکور در تلگرام جداگانه ای در پیوست ارسال خواهد شد. حوادث مشهد در تلگرام جداگانه ای در پیوست گزارش می شود.
3 عصر بیستم دسامبر رادیو تهران دستور وزیر دادگستری را در مورد رسیدگی کامل به وضع افرادی که اسامی آنها در لیست تجدیدنظر شده انتقال دهندگان ارز می باشد، اعلام کرد. این بیانیه تأکید می کند که این افراد قبل از اینکه مقررات جدید راجع به ارز به مورد اجرا گذاشته شود اقدام به خروج دارایی شان کرده اند، وزیر دادگستری افزود رسیدگی بیشتر در مورد این مسئله است که آیا این مبالغ منتقل شده با درآمدهای قانونی و دارایی های موجود آنها مطابقت دارد یا نه. بعضی گزارشات خروج ارز را «قاچاق ارز» توصیف کرده اند.
4 طبق گزارش رادیو صد تن از استادان در دانشگاه تهران دست به تحصن زده و خواهان بازگشایی هر چه سریعتر تمام دانشگاهها شدند. بازگشایی دبیرستانهای تهران هنوز همان 23 دسامبر تعیین شده است و رئیس اتحادیه معلمان به رایزن سیاسی ما گفت که به معلمین گفته شده که به سر کلاسها بروند ولی تدریس نکنند بلکه برای ملاقات با محصلین به سر کارشان برگردند. هنوز مشخص نیست که آیا محصلین به کلاسهایشان برخواهند گشت یا نه.
5 صبح 21 دسامبر رادیو اعلام نمود که عبدالله انتظام رسماً به عنوان رئیس شرکت ملی نفت ایران معرفی شده است.
6 این رادیو در اخبار صبح 21 دسامبر همچنین گفت که سه تن از مقامات عالیرتبه وزارت بهداری (محمد نقابت معاون وزیر، یوسف کلیاتی رئیس بخش بیمه های اجتماعی و معاونش حسین پارسا کجوری) اخراج و دستگیر شده اند. بهروز شاهنده به طور خصوصی به مأمور سفارت ما اطلاع داد که وی در 16 دسامبر به خاطر اعمال فشار از جانب مرشد، وزیر جدید، از مقام ریاست اداره مبارزه با مواد مخدر کناره گیری کرده است. شاهنده و دیگر منابع ما در این وزارت تأیید می کنند که وزیر جدید می خواهد از دست «افراد جوان زیرک» خلاص
ص: 645
شده و دوباره وزارتخانه را با افراد مسن تر و آنهایی که حرکت لاک پشت واری دارند پر کند. گزارش جداگانه ای در مورد برخورد شدید (که اساساً خیلی نامطلوبند) اداره مبارزه با مواد مخدر ایران بعداً ارسال خواهد شد.
7 جلسه مجلس که با انتقادات شدید مخالفان از دولت ایران روبرو بوده، با صدور بیانیه ای مبنی بر اینکه دولت برای پاسخگویی به انتقادی که چندین هفته پیش اقامه شده باید در اولین جلسه بعد از تعطیلات زمستانی (که مصادف با 14 ژانویه است) حضور یابد، به کار خود پایان داد. دو تن از وکلای مجلس به خبرنگار سفارت اطلاع دادند که دولت موقت حاضر به پاسخگویی به انتقادات می باشد اما نمی خواسته که الزاماً تن به حضور بدهد، چون که در این صورت هر کسی فکر می کرد که تغییر دولت در ظرف سه هفته آینده ممکن است صورت گیرد. سولیوان
خلاصه وضعیت ایران 21 20 دسامبر 78
سند شماره 346
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0598 846 621 دسامبر 1978 30 آذر 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: خلاصه وضعیت ایران 21 20 دسامبر 78
16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اخبار مربوط به اوضاع ایران از ساعت 12 ظهر روز 20 دسامبر الی 12 ظهر روز 21 دسامبر به وقت محلی است.
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف عمومی:
در ظرف این مدت تهران و به طور کلی سراسر ایران آرام بود. ظاهر اوضاع همچنان عادی است. به هر حال، وضعیت بحرانی اقتصاد کمی بهتر شده است. با توجه به پارامترهای موجود تشکیل یک دولت غیرنظامی ظاهراً امر بسیار مشکلی است.
ب فعالیتهای ضدبیگانه و ضدآمریکایی:
در ظرف این مدت 2 تهدید تلفنی دیگر به منزل آمریکاییها و یک تلفن به یک تاجر آمریکایی شده است. در همه موارد به آمریکاییها گفته شده که از ایران خارج شوند وگرنه باید عواقب آن را متحمل شوند. هیچ اقدام خشونت باری گزارش نشده است. هیچ تعقیب و مراقبتی گزارش نشده است.
ج فعالیتهایی علیه طرفداران شاه:
شب گذشته از ساعت هشت و پانزده دقیقه الی یازده شب مجدداً برق قطع شد. گزارش شده است که مخالفین حکومت، از طریق مساجد به مردم گفته اند که باید صبور بوده و نگران
ص: 646
نباشند؛ چون قطع برق تاکتیک لازمی است. اگر چه مقدار تولید نفت مجدداً تا اندازه ای افزایش یافته، وضعیت پالایشگاه همچنان بدون تغییر مانده است. جریان گاز طبیعی به برخی از صنایع داخلی ادامه دارد، اگر چه خط لوله گاز به شوروی همچنان بسته است. (برای اطلاع بیشتر رجوع شود به بخش گزارش اقتصادی تهران 12468). کارگران گمرک همچنان در اعتصاب به سر می برند. لیکن لوازم خانگی، کالاهای فاسدشدنی و حیوانات در حال ترخیص هستند. از آنجایی که اکنون آخر هفته است و فعالیتهای حکومت به حداقل رسیده، لذا برای ارزیابی بیشتر کارایی کارگران باید تا شنبه منتظر بود.
بر اساس گزارش تأیید نشده ای در حوالی ساعت پنج و سی دقیقه بعد از ظهر روز 20 دسامبر به وقت محلی، در بازار تهران و یا حوالی آن، تبادل آتشی بین مردم و سربازان رخ داده که در نتیجه 2 سرباز کشته و 3 نفر زخمی گردیده و از مردم نیز 4 نفر کشته و 7 زخمی به جای مانده است.
د مشکلات و اقدامات امنیتی:
مأمور اطلاعاتی دفتر وابسته نظامی گزارش می کند که امروز صبح بین ساعات 5 الی 5:20 نیروهای مسلح در حال بازگشت به مرکز شهر بودند. بعضی از افراد پلیس علاوه بر کلت هایشان، به سلاح ژ 3 نیز مسلح شده اند. افراد پلیس ماسک ضدگاز ندارند.
ه فعالیتهای خارج از تهران:
به نظر می رسد که بقیه شهرهای ایران از تهران پیروی کرده و ظاهراً آرام هستند. مرکز اکثر بازارها همچنان بسته هستند. در شرایط حاضر حالت صبر و انتظار حکمفرماست.
نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
در ظرف 24 ساعت گذشته هیچ تغییری در اوضاع کلی رخ نداده است. چنین به نظر می رسد که هر دو طرف حکومت و مخالفین مشغول ارزیابی موقعیت های مربوط به خودشان باشند و ما نیز از وقفه کوتاه حاصل شده استفاده خواهیم کرد.
حمله به بیمارستان رضاشاه و تأثیرات آن بر مشهد
سند شماره 347
خیلی محرمانه21 دسامبر 1978 30 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران الف 159به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: حمله به بیمارستان رضاشاه و تأثیرات آن بر مشهد
خلاصه: حمله خشونت بار ارتش ایران به بیمارستان رضاشاه دانشگاه مشهد قدرت مخالفین در مشهد را افزایش داده و این پتانسیل را دارد که در بین جامعه دانشگاهیان، روشنفکران و دانشجویان ایران به یک قضیه حقوقی جالب توجه همگانی تبدیل گردد. تبعات این رویداد که چهار کشته و 14 مجروح به جای گذاشت به رویارویی جالبی بین مخالفین متشکل و مطمئن از یک سو و تلاشهای بی ثمر و نسبتاً خام دولت ایران که سعی دارد اوضاع را به نحوی سر و
ص: 647
سامان دهد از سوی دیگر منجر شده است. اوضاع در مشهد کاملاً انفجارآمیز خواهد ماند، حوادث ناچیز دیگری روی داده اند و بروز حوادث بیشتر نیز امکان دارد. پایان خلاصه.
1 کارمند سفارت در 17 و 18 دسامبر از مشهد دیدن کرد که هدف اصلی وی تماس با رهبران مسلمان این شهر مقدس بود و متوجه شد که جامعه دانشگاهی و مسلمان از حمله 15 دسامبر که توسط واحدهای ارتش علیه بیمارستان رضاشاه در دانشگاه مشهد صورت گرفت شدیداً خشمگین هستند. اطلاعات زیر از طریق مشاهدات شخصی و گفتگو با پرویز آموزگار رئیس دانشگاه مشهد، عبدالحسین آموزگار برادر وی و سردبیر سابق روزنامه و دانشجویان مختلف و همچنین حامیان آیت الله قمی جمع آوری گردیده است. این اطلاعات منعکس کننده تفسیر دولت از قضایا نمی باشد اما کارمند سفارت آموزگار را تقریباً بی طرف ترین فردی می داند که می توان در حال حاضر در مشهد پیدا نمود.
2 حمله به بیمارستان به حمله چند هفته گذشته به تجمع رهبران مخالف محلی در مسجد کرمان ربط دارد. به دنبال آن رویداد و حمله بعدی به تجمع مشابهی در صحن امام رضا در مشهد (مقدس ترین مکان مسلمانان در ایران که برای اولین بار حرمت آن در زمان حکومت شاه فعلی به این صورت نقض شده است) رهبران مسلمان ایران اعلام کردند که از این به بعد مساجد را نباید به عنوان محل های امن تصور کرد و گردهماییهای بعدی بایستی در منازل رهبران مذهبی یا بیمارستانها صورت پذیرد. به عنوان سندی در مورد اینکه مخالفین در مشهد چنین ارتباطی را حس می کنند کارمند سفارت شاهد گردهمایی حدود 80 تظاهر کننده در 18 دسامبر در محوطه مرکز پزشکی شاهزاده شهناز (که هم اکنون در محل به عنوان مرکز پزشکی محمد مصدق نام برده می شود) بود که تظاهرکنندگان شعار زیر را سر داده بودند: «کتاب ما قرآن است؛ مسجد ما کرمان است؛ شاه اینها را به آتش کشید، مرگ بر شاه.» (البته در زبان فارسی لحن آهنگ داری دارد.)
3 در پی حمله به صحن امام رضا دکترهای مشهد به منظور اعلام حمایت خود از مخالفین و تحت رهبری 187 تن از دکترهای وابسته به دانشگاه مشهد تصمیم گرفتند به کارتهای بیمه درمانی که توسط ارتش در اختیار نظامیان ایرانی و خانواده هایشان گذاشته می شود اعتنا نکنند. ظاهراً دکترها افراد ارتش را با دریافت پول و در صورت لزوم به طور مجانی مداوا می کردند اما ارتش این مسئله را درک نکرده و ظاهراً تصور نمود که از ارائه خدمات پزشکی در مورد آنها مضایقه می شود. حمله ها (که شرح مفصل آن در اختیار کارمند سفارت گذاشته نشده) با حمله به کلینیک های شخصی و اقامتگاه بعضی پزشکان ادامه یافت. در 14 دسامبر نمایندگان پزشکان محلی در بیمارستان 6 بهمن (که یک بیمارستان دولتی است) شورایی تشکیل داده و به عنوان اعتراض به تغییر نام آن بیمارستان به بیمارستان 17 شهریور (روز حادثه تیراندازی شدید در میدان ژاله تهران) رأی دادند.
علامت جدیدی (بر سر در بیمارستان م) نصب گردید که نظر سربازان را به خود جلب
ص: 648
کرد و تقاضا شد که علامت برداشته شود یا ارتش با توسل به زور آن را خواهد برداشت. این تقاضا رد شد اما رئیس بیمارستان یعنی دکتر طوسیوند (نام اول نامشخص) درخواست نمود که ارتش به خاطر مریضهای بیمارستان خویشتن داری کند. از قرار معلوم جعفری (نام اول نامشخص) فرماندار نظامی مشهد با تخلیه اجباری بیمارستان به کمک گاز اشک آور پاسخ داده بود.
4 در همان شب حدوداً 70 پزشک در دانشگاه و سایر جاها در بیمارستان رضاشاه گردهم آمدند و تصمیم گرفتند برای تلافی کار آنها همچنان از اعتنا به کارتهای بیمه درمانی ارتش خودداری ورزند؛ تمام کلینیکهای خصوصی مشهد را تعطیل کنند؛ اتاقهای اورژانس جدید در بیمارستانهای بزرگتر ایجاد کنند تا مریضهای کلینیکهای خصوصی سابق را معاینه کنند؛ 3/2 دراگ استورهای مشهد را تعطیل کنند (داروفروشها از دکترها حمایت می کنند)؛ و در بیمارستان شاهرضا اعتصاب نشسته نمایند.
5 در ذیل قول آموزگار رئیس دانشگاه درباره حمله به بیمارستان شاهرضا نقل می شود هر چند که با وصف جداگانه ماجرا از زبان دکتر منوچهر رادپور از دانشگاه مشهد و از زبان یک دانشجو که ادعا می کرد شاهد عینی ماجرا بوده دنبال می شود. در حدود ساعت 10:00 پیش از ظهر 15 دسامبر، 5 تا 10 سرباز و یک تانک کوچک تحت فرمان یک ستوان سوم و همراه یک جمعیت چماقدار که حدوداً 40 نفر می شدند از در جنبی وارد محوطه بیمارستان رضاشاه شدند و شروع به شکستن شیشه های اتومبیلها نمودند. رگبار مسلسل و حداقل یک تیر توپ تانک به سمت نزدیک ترین ساختمان که متأسفانه بخش کودکان بود و همچنین مردم در حال فرار از ساختمان شلیک شد. یک طفل تحت ضربات چماق کشته شد و یک مرد، پدری که به عیادت فرزند بستری خود آمده بود هدف قرار گرفت و کشته شد. پنج تن دیگر مجروح شدند. پس از آنکه ارتش بیرون رفت مردم جمع شدند اما در حدود ساعت 1:15 بعد از ظهر 30 تا 40 سرباز بازگشتند و دوباره شلیک گلوله شروع شد. این بار اکثر شلیکها هوایی بودند هر چند که نه نفر دیگر مجروح شدند و دو کودک دیگر با قطع شدن درمان خود مردند. طی هیچ یک از دو حمله، سربازان وارد ساختمانهای بیمارستان نشدند.
پس از آنکه سربازان دوباره بیرون رفتند جمعیت خشمگین که بنا به تخمین سی تا چهل هزار نفر بودند در بیمارستان تجمع کردند و شروع به متوقف نمودن اتومبیلها و بازرسی کارتهای شناسایی کردند و از رانندگان و مسافران به عنوان قیمت عبور می خواستند فریاد بزنند «مرگ بر شاه». یک سرهنگ نیروی زمینی به نام افشین (نام اول مشخص نیست) که ملبس به لباس غیرنظامی اما حامل کارت شناسایی و رولور خود بود و از حمله خبر نداشت، سعی نمود برای درمان پزشکی وارد بیمارستان شود.
سرهنگ بیچاره، همین که شناسایی شد از اتومبیل بیرون کشیده شد و آن قدر چاقو خورد تا مرد. گزارشهای دیگری مبنی بر حمله به پلیسها و سربازان تنها که همگی تأیید نشده اند
ص: 649
تا 17 دسامبر ادامه داشتند. در میان شایعات تشکیل یک جوخه ضربت ضد آیت الله توسط سه پلیس (AWOL) (که بدون اجازه غایب شدند)، یکی از افرادی که از قدیم الایام در محضر آیت الله شیرازی بود در 17 دسامبر هدف واقع شد و مجروح گردید. البته مخالفین تصور می کنند که تیراندازی به این فرد انتقامی بود که به دستور دولت صورت گرفته است.
6 کارمند سفارت 38 اتومبیل در محوطه بیمارستان شاهرضا با پنجره های شکسته و بدنه های فرورفته شماره کرد. پنجره های ساختمانها شکسته و تعداد قابل ملاحظه ای اثر اصابت گلوله بر داخل و خارج دیوارهای ساختمان و یک سوراخ کالیبر بزرگ در دیوار وجود دارند. بر همه جا شعار نوشته شده است. زیر یک ردیف دراز سورخ گلوله نوشته شده «جاده به سمت تمدن بزرگ». روی چندین درب سفید مستراحها نوشته شده «درب کاخ سفید». شعارهای دیگر ضدامریکایی ضد کارتری که کمتر استهزاء می کنند نیز یافت می شود.
7 چیزی از حمله نگذشته بود که رئیس ساواک محل با آموزگار رئیس دانشگاه تماس گرفت تا خود را فاقد مسئولیت اعلام کند و تقصیر را به عهده ارتش بگذارد. پس از آن فرماندار نظامی (که بنا به گزارشها فردی بنام تیمسار عظیمی «نام اول مشخص نیست» جای او را می گیرد) تماس گرفت تا بگوید که ساواک مقصر است. یک بیانیه رسمی بعداً صادر شد که در آن بابت رویداد اظهار تأسف و ادعا شده بود که افسر مسئول بدون داشتن دستور اقدام کرده بود. خصوصاً از آنجایی که حمله اولیه تکرار گردید و چون سربازان همراه شخصی ها بودند، هیچ کس این توضیح را باور نمی کند (نظریه: با در نظر داشتن جو فعلی مشهد هیچ بیانیه دولتی مورد قبول قرار نخواهد گرفت. پایان نظریه).
8 در تلاشی که برای کاستن از حرارت ماجرا صورت گرفت، دولت ایران یک هیأت چهار نفره به ریاست تیمسار کاتوزیان وزیر کار و امور اجتماعی و عضویت دکتر شمس الدین مفیدی وزیر علوم و آموزش عالی، دکتر سیدمحمد طباطبایی معاون اول وزارت بهداری و دکتر محمدعلی حفیظی دبیرکل شورای پزشکی کشور اعزام کرد تا عذرخواهی کنند. دو نفر اخیر به مرکز طبی شهناز رفتند. در آنجا جلسه شورای استادان پزشکی دانشگاه مشغول اتخاذ تصمیم برای تغییر نام به مرکز طبی محمد مصدق بود (علامت جدید به تاریخ 18 دسامبر بالا برده شد). حفیظی و طباطبایی واداشته شدند برای ورود به جلسه فریاد بکشند «مرگ بر شاه» و هنگامی که سعی کردند برای معذرت خواهی سخن بگویند بر سرشان فریاد کشیده شد تا سکوت کنند و اخراج شدند. این دو که کاملاً متوحش شده بودند در منزل استاندار پناه جستند. این دو وزیر همراه با آموزگار رئیس دانشگاه به جلسه جامعه اسلامی بیمارستان رضاشاه (که اینک به طور غیررسمی بیمارستان شهدا شناخته می شود) رفتند. در آنجا به وزرا توهین شد و نصیحت شدند به اینکه استعفا نمایند، سپس تمامی سران اسلامی اتاق را ترک کردند به استثنای آیت الله مرعشی که روابط دوستانه قدیمی با مفیدی داشت و حتی او لازم دید که برای عذرخواهی از آیت الله ها به خاطر صحبت نمودن با وزراء دو نوبت از اتاق خارج
ص: 650
شود.
9 18 دسامبر از طرف آیت الله خمینی از پاریس به عنوان روز عزاداری برای کسانی که در سرتاسر ایران در اعتراض علیه شاه به قتل رسیده اند معین گردید. رهبران اسلامی طرح ریختند که مراسم تشییع جنازه برای کشته شدگان در بیمارستان رضاشاه را با روز مراسم عزاداری یکی کنند. به هر حال ارتش از ترس اینکه حضور تابوتها در جلوی راهپیمایی موجب تهییج جمعیت گردد از اول روز 18 دسامبر بیمارستان شاهرضا را مسدود کرد و از دادن اجازه برای حرکت دادن اجساد امتناع ورزید. به هر حال در آخر امر نوعی توافق حاصل شد چون در نهایت بالغ بر 100000 نفر در محوطه شاهرضا تجمع کردند (بعضی تخمین ها تا رقم 500000 نفر را عرضه کردند ولی آشکار بود که این رقم خیلی زیاد است) تا به یک پیام 45 دقیقه ای خمینی به کارتر گوش فرا دهند.
نکات برجسته این بیانیه عبارت بودند از: سرزنش نسبت به حمله به بیمارستان و درخواست دانستن اینکه چگونه این رویداد با سیاستهای حقوق بشری رئیس جمهور وفق می یابد و اینکه آیا با توجه به این اعمال، رئیس جمهور حمایت خود را از شاه ادامه خواهد داد (استادان دانشگاه مشهد مشغول تهیه نامه خود به رئیس جمهور بودند اما با توجه به نامه خمینی آن را حذف نمودند)؛ بیان اینکه تولید نفت داخلی ایران برای مصارف داخلی تکافو می کند و کمبودهای حاصل به سبب فروش نفت به اسرائیل به وجود آمده بود؛ توصیف تظاهرکنندگان چماقدار طرفدار شاه به عنوان مزدورانی که خائن به اسلام و مستحق مرگ به دست مؤمنین هستند.
10 نظریه: گزارش رویداد (بیمارستان) رضاشاه به این دلیل با این تفصیل ارائه شده که آن حائز تمام مشخصات حوادثی که در تاریخ مخالفین سیاسی ایران اهمیت سمبلیکی بزرگتر از خود آن حادثه حاصل می کنند دارد. ایرانیان خصوصاً دانشجویان و روشنفکران علاقه وافری به این نوع چیزها دارند. به علاوه دانشگاه مشهد همچنان تنها دانشگاه باز در ایران است به این معنا که هیچ گونه کلاسی برگزار نمی شود. اما دانشجویان و استادان می توانند آزادانه به محوطه رفت و آمد کنند. دولت از اینگونه آزادیها منافع سیاسی حاصل می کند اما در رابطه با فعالیت سیاسی در محوطه دانشگاه خساراتی نیز عاید می شود. بدین قرار، این امر احتمالاً به عنوان ضربه ای بر جامعه دانشگاهی سراسر کشور تلقی خواهد شد و محتمل است که پیامدهای مشفقانه دربر داشته باشد. این حمله بیزاری دانشگاه و جوامع اسلامی مشهد را که از جمله مهم ترین عوامل در یکی از بزرگ ترین شهرهای ایران هستند تکمیل کرد. فهمیدن این که شاه و دولت فعلی برای ترمیم اوضاع مشهد برای آینده قابل پیش بینی می توانند انجام دهند مشکل است. دکتر رادپور پیشنهاد می کند که با یک عذرخواهی از طرف استاندار همراه با تنبیه افسری که فرمان حمله داد می توان تا حدی جماعت دانشگاهی را تسکین داد. با این وجود، تاکنون دولت ایران بدون کسب موفقیت سعی نموده عذرخواهی در سطح بالاتری به عمل آورد و یک
ص: 651
استاد پیش از این پیشنهاد نموده که فرماندار نظامی باید مسئولیت حمله را به دوش بگیرد زیرا یا او فرمان آن را داد که در آن صورت او مجرم است یا اینکه از آن خبر نداشت که در آن صورت او قاصر است.
12 نظریه بیشتر: در مدت طولانی تر اقداماتی هستند که شاه می تواند در نظر گیرد و می توانند برای تسکین رهبریت اسلامی مشهد به کار روند.(1)
الف شاه صاحب کاخ ملک آباد و محوطه وسیع آن در مشهد است. از این کاخ شاید یک یا دو شب در سال زمانی که شاه برای زیارت سالانه اش به حرم می رود استفاده می شود. می توان این کاخ را به صورت یک پارک عمومی درآورد و شاه می تواند آن شبها را در منزل استاندار یا تالار شاهنشاهی هتل هایت بگذراند.
ب عملیات و اموال اوقاف، که شامل تمامی حرمهای ایران به استثنای حرم امام رضا و حرم قم می شود می تواند به تدریج به روحانیت بازگردانده شود.
ج اعاده کنترل اسلامی حرم مشهد نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد هر چند که این امر بسیار مشکلی خواهد بود. شاه در حال حاضر متولی حرم است و نایبش استاندار خراسان می باشد. برای مدتی مقام استانداری به عنوان فرصتی برای ثروت اندوزی شخصی به هزینه حرم تلقی می شد اما گماشتن وزیر پیشین یعنی ولیان که مشهور است به اینکه در فساد عملاً در ایران بدون رقیب است ضربه سختی برای خراسانیها بود. تأثیر این کار با انتخاب یک ملای فوق العاده فاسد به نام نوغانی (نام اول مشخص نیست) از مشهد به عنوان سخنگوی مذهبی، که تنها برجستگی وی ظاهراً توانایی سخن پردازی بود تشدید شده. انتخاب نوغانی ضربه ای بود به غرور آیت الله های مشهد که بیش از همه جریحه دار شده بود و هر چند که نوغانی دیگر در آن مقام نیست تماس با ولیان و جانشینانش به طور وسیع قطع گردید. این حرم مدت چندین دهه به صورت یکی از بزرگ ترین ملاکان ایران بوده است. در اواسط سال 70 وارد کار تجارت شد و اکنون دست اندرکار ساختن آپارتمان است و در نانواییهای حرم نان تولید می کند. بچه های خراسان تصور می کنند که ایشان مجبور شده اند این نان را با قیمتهای بیشتری برای ناهارهای مدرسه خود بخرند. به طرز گسترده ای تصور می شود که درآمد حرم سالانه بالغ بر یک میلیارد دلار می شود و قسمت اعظم آن مستقیماً سر از کیسه های شاهنشاهی در می آورد.
بنابراین عناصر مذهبی مشهد احتمال نمی دهند که شاه بتواند کنترل حرم را واگذار نماید از ترس اینکه ممکن است بازرس دفاتر از فساد پرده بردارد. به علاوه، کنترل درآمد حرم قدرت و استقلال مالی عظیمی به روحانیت بسیار محافظه کار خراسان خواهد داد؛ تحولی که احتمالاً هم موافق میل شاه و هم موافق میل دیگر عناصر مخالف او نمی باشد
سولیوان
وضعیت اعتصابات اصلی در سرتاسر ایران تا 12 دسامبر
1- در اصل سند ردیف شماره ( 11 ) وجود ندارد. م.
ص: 652
سند شماره 348
سری21 دسامبر 1978 30 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12516به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: وضعیت اعتصابات اصلی در سرتاسر ایران تا 12 دسامبر
1 SRF [سیا] اطلاعات زیر را از یک منبع حساس کسب کرده و برای استفاده ما به سفارت داده است. این اطلاعات از یک گزارش رسمی دولت ایران در مورد وضعیت اعتصابات اصلی در سرتاسر ایران تا 12 دسامبر استخراج شده است و به خصوص از این نظر قابل توجه است که اوضاع کارگری را بلافاصله پس از تظاهرات 11 و 12 دسامبر ذکر کرده است.
2 تا 12 دسامبر سازمانهای خصوصی و دولتی زیر، تحت تأثیر اعتصابات قرار گرفته اند:
الف: سازمان آب، تهران. تمام 2000 کارمند آن برای حقوق بیشتر، دوره کاری و مسایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ب: توانیر، تهران. تمام 1500 کارمند آن در اعتصاب هستند، همان شرایط.
ج: وزارت امور اقتصادی و دارایی، تهران. تمام 4500 کارمند آن در اعتصاب هستند. همان شرایط.
د: شرکت پست، تلگراف و تلفن، تهران. تمام 1500 کارمند آن در اعتصاب هستند. همان شرایط.
ه : گمرکات، تهران. تمام 2300 کارمند آن در اعتصاب هستند. همان شرایط.
و: شرکت برق شهری، تهران. تمام 2000 کارمند آن در اعتصاب هستند. همان شرایط.
ز: شرکت ملی نفت ایران، آبادان. 4000 نفر از 5210 کارمند در حال اعتصاب هستند.
مسایل سیاسی:
ح: ماشین سازی، اراک. تمام 1800 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ط: تراکتورسازی، تبریز. تمام 1600 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ی: ماشین سازی، تبریز. تمام 2300 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ک: پالایشگاه، شیراز. تمام 500 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ل: پالایشگاه، تبریز. تمام 200 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
م: مجتمع پتروشیمی، شیراز. تمام 700 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
ن: شرکت خدمات نفتی (اسکو)، آبادان. تمام 1300 کارمند آن به دلایل سیاسی اعتصاب کرده اند.
3 در صورتی که اطلاعات فوق عموماً دقیق می باشند با این حال عدم پیوستگی ها و اشتباهاتی وجود دارد که ارزش گفتن دارند که فقط منعکس کننده فقدان اصلاحات در زمینه های کارگری در دولت ایران می باشد. گزارش مربوط به اینکه تمام کارمندان وزارت
ص: 653
اقتصاد و دارایی در اعتصاب هستند دقیق نمی باشد زیرا عوامل مدیریت در تمام طول دوره ناآرامی سر کارهای خود بودند، تا آخر نوامبر تعدادی از کارگران در کارخانه ماشین سازی اراک به سر کار بازگشته بودند و تا آنجایی که ما میدانیم در ابتدای هفته سوم ماه نوامبر اعتصاب در تراکتورسازی تبریز خاتمه یافته بود.
آمار کارمندان شرکت نفت در آبادان بسیار کم عنوان شده است (در گزارش 5210 نفر آمده در صورتی که آمار ما حاکی از 12000 پرسنل می باشد) اما این عدم تطابق را می توان بدین ترتیب توجیه نمود که احتمالاً گزارش تنها منعکس کننده یکی از بخشهای کاری در شرکت نفت بوده است. مثلاً کارگران پالایشگاه (حدوداً 6000 نفر) یا«سایرین» (حدود 5800 نفر). آمار 200 نفر برای کارگران پالایشگاه تبریز نیز کم می باشد و در همین حال آمار مربوط به اسکو در آبادان زیاد ذکر شده است. (عملاً حدود 500 نفر از کارمندان اسکو در آنجا هستند).
4 به محض وصول اطلاعات جدیدتر، اصلاحات تکمیلی خود را ارسال خواهیم نمود.
سولیوان
حقیقت چیست؟
سند شماره 349
22 دسامبر 1978 1 دی 1357
از: مترینکو کنسول آمریکا، تبریزبه: چارلز ناس کاردار آمریکا، تهران
موضوع: حقیقت چیست؟
خلاصه: وقایع هفته گذشته تبریز، عکس العمل مطبوعات بین المللی، و به خصوص توصیفات بسیار متفاوت به اصطلاح شهود عینی از یک حادثه واحد یکی از نمودهای انحصاری روان شناسی ایرانی که نقش بسیار مهمی در ناآرامیهای چند ماه گذشته ایفا نموده را به نمایش می گذارد. نگرش یک ایرانی به حادثه ای واقعی همانقدر به عین واقعیت بستگی دارد که به آنچه که ممکن بود اتفاق افتد، آنچه که اتفاق می افتاد، آنچه که ناظر میل دارد اتفاق افتاده باشد، و آنچه نقل کننده فکر می کند که شنونده مایل باشد اتفاق افتاده باشد. (پایان خلاصه)
خارجیهایی که در ایران زندگی می کنند غالباً از طریق تجربیاتی غم انگیز و شخصی دریافته اند که ایرانیها عادت دارند چیزی را بگویند که شنونده مایل است بشنود، و یا چیزی را بیان کنند که در اصل حقیقت دارد ولی اگر شنونده ارزش ظاهری آن را برگزیند، به نحوی سوءتفهیم گردد که آن واقعیت نیز به افسانه بدل شود. به فرض اینکه سئوال و جواب درباره یک وضعیت عادی و کم اهمیت باشد، نتیجه می تواند مضحک و کمی ناراحت کننده شود. ولی با افزایش اهمیت واقعه و وضعیت، و تمایل مخبر به ارضای سئوال کننده، تحت تأثیر دستکاریهای مخبر در اصل خبر قرار می گیرد، و اطلاعات ارائه شده، معمولاً رنگهایی به خود می گیرد که هیچ ربطی با اصل پاسخ واقعی ندارد. مثالهای بی شماری وجود دارد، و امید است نمونه های زیر منظور را تفهیم کنند:
ص: 654
چند روز پیش، تظاهراتی در تبریز برپا گردید که توجه زیادی را به خود جلب نمود زیرا دربرگیرنده گزارشاتی بود دال بر اینکه گروهی از سربازان محلی شورش کرده و یا حداقل عده ای از آنها فرار کرده اند. توصیفات مختلف از این واقعه دامنه ای به شرح زیر یافت:
(1) در یک درگیری بین جمعیت بزرگی از مخالفین شاه با سربازان، یک سرهنگ به دست یک ملاّ کشته شد. سربازان که فرمانده خود را کشته دیدند بر روی تظاهرکنندگان آتش گشوده و عده زیادی را کشته یا مجروح کردند. در یک بیان دیگر نیروها پس از اینکه فرمانده خود را کشته می یابند، بلافاصله از محل می گریزند.
(2) در یک درگیری یک سرهنگ ارتش ملاّیی را کشت، و در جدالهای متعاقب این امر بسیاری از تظاهرکنندگان و سربازان به قتل رسیدند.
(3) در یک درگیری نسبتاً آرام بین تظاهرکنندگان و سربازان، یک سرباز بر روی یکی از تظاهرکنندگان آتش گشود و او را از ناحیه بیضه ها مصدوم ساخت. این صحنه سرباز دیگری را واداشت تا سرباز اولی را به گلوله ببندد، و در نتیجه این امر افسر فرمانده (یک سرهنگ) سرباز دوم را با تیر زد. در نتیجه نبرد سختی بین سربازان و تظاهرکنندگان درگرفت که منجر به تلفاتی از هر دو طرف گردید؛
الف سربازی که بدون اخطار به سوی تظاهرکنندگان تیراندازی کرده بود به ضرب گلوله سرهنگ از پای درآمد، و این سبب شد که جمعیت بلافاصله آرام شده و به سرعت متفرق گردند؛
ب سربازی که بدون اخطار به تظاهرکنندگان تیراندازی کرده بود با گلوله سرهنگ از پای درآمد، و این سبب شد تا یک ملاّ بلافاصله او را تشویق کند و سرهنگ را یک مسلمان واقعی بخواند. حادثه و خونهای ریخته شده سبب گردید تا سربازان و جمعیت ناگهان زیر گریه بزنند، و در میان اندوه عمومی دو جسد را از خیابان جمع کردند؛
(4) در حین درگیری سربازان و تظاهرکنندگان، ملاّیی به فرمانده که یک سرهنگ بود نزدیک شد، سینه مقدس خود را لخت کرد و از سرهنگ خواست تا او را بزند زیرا آماده و مایل است که به خاطر اسلام بمیرد. سرهنگ ناگهان گریه اش گرفت، سلاحش را به زمین انداخت، و ملاّ را چون برادری در آغوش گرفت. ملاّ و سرهنگ هر دو برای جمعیت سخنانی درباره برادری، اسلام و غیره ایراد کردند. و سربازان و جمعیت به آرامی صحنه را ترک نمودند.
(5) در یک درگیری بین تظاهرکنندگان و سربازان ملاّیی سینه خود را برهنه ساخت و از سرهنگ فرمانده خواست تا او را با تیر بزند. سرهنگ گریه اش گرفت، اسلحه اش را به زمین انداخت و همراه سربازان خود گریخت.
الف سرهنگ و سربازان او که بیست و پنج نفر بودند همگی سلاحهای خود را به زمین ریخته و اظهار داشتند که نمی توانند روی هم دینان مسلمان خود آتش بگشایند، مردم آنها را به
ص: 655
مسجد برده، لباسهای غیرنظامی پوشانده و ترتیب فرار آنها از تبریز و ارتش را برای همیشه دادند؛
ب فقط هشت سرباز بودند و سرهنگی در کار نبود؛
ج فقط سه سرباز بودند و سرهنگی در کار نبود؛
(6) هیچ حادثه ای که درگیری بین یک ملاّ و یک سرهنگ را دربر داشته باشد آن روز در تبریز اتفاق نیفتاده، زیرا به گشت های ارتش دستور داده شده بود که مزاحمتی برای تظاهرکنندگان ایجاد نکنند، و سربازان هرگاه جمعیتی را می دیدند که نزدیک می شود از مسیر آنها عقب می نشستند.
(7) یک گروه بزرگ از تظاهرکنندگانی که طرفدار شاه بودند به سرهنگی که همراه نیروهایش در خیابان بودند نزدیک شدند و برادران سرباز خود را در آغوش گرفته و بوسیدند. سربازان آنقدر تحت تأثیر ابراز عشق و پشتیبانی تظاهرکنندگان قرار گرفتند که به آنان اجازه دادند تا از تانکهایشان بالا رفته و به وارسی تانکها بپردازند. آنگاه سربازان و تظاهرکنندگان به صرف غذایی نیمه سنتی پرداختند (بر اساس یک گزارش این غذا را تظاهرکنندگان فراهم کردند، بر اساس گزارش دیگر سربازان و بر اساس گزارش باز هم دیگری مردمی که منازلشان در آن نزدیکی بوده غذای مذکور را فراهم نموده بودند)، و سپس همگی غرق در محبت برادرانه ایرانی محل را ترک کردند. تمام مطالب فوق از سوی آشنایان و دوستان من ارائه شده که ادعا می کنند از قول شهود عینی نقل می کنند و تمامی به درستی آنچه می گفتند اعتماد کامل داشتند. جالب این است که در شب همان روزی که این حوادث اتفاق افتاده یا نیافتاده است، سه میهمان در منزل خود داشتم که دوتای آنها ستوانهای ارتش ایران بودند که به پایگاه تبریز مأمور شده بودند. وقتی از آنها پرسیدم واقعیت قضایا در این دو روز پرشایعه چه بوده، گفتند تظاهراتی بوده و چند نفر مجروح شده اند. وقتی کمی درباره داستانهایی که آن روز شنیده بودم برایشان گفتم، پاسخ دادند که اواخر عصر آن روز از فرمانده پایگاهشان اجازه گرفته اند که شب را بیرون بگذرانند و اگر مسئله مهمی از قبیل آنچه تعریف کرده بودم وجود داشت، فرمانده هیچ گاه به آنان چنین اجازه ای نمی داد. (ضمن اینکه بعد از ظهر آن روز در پایگاه بسیار آرام بوده است). این نکته برایم بسیار منطقی بود و همچنین سرپوشی برای یک روز پر از گزارشات ضد و نقیض از کشتار و شورشهای دسته جمعی.
به دنبال تلاش برای بررسی تلفات احتمالی در طول روزهای فوق العاده خشونت بار، یا فوق العاده آرام و یا چیزی بین این دو، از طریق دو منبع مختلف در بیمارستان دولتی اصلی شهر مطالب زیر را دریافت داشتم:
سرپرستار بیمارستان ادعا کرده تعداد زیادی کشته و زخمی را به بخش اورژانس بیمارستان آورده اند که همگی در اثر تظاهرات خشونت بار آن روز مصدوم شده بودند. یک منبع دیگر که یکی از فیزیسین هایی است که با یک دکتر در همان بیمارستان ازدواج کرده اظهار داشته که دو
ص: 656
مصدوم حوادث آن روز در بیمارستان مورد مداوا قرار گرفته، که فقط یکی از آنها نیاز به عمل داشته است. هر دو منبع دسترسی خوبی به اطلاعات اینگونه داشته اند، با این حال پاسخهایشان هر یک دنیایی با دیگری فاصله دارد. هر دو آنها بی تردید فکر کرده اند آنچه منتقل می کنند دقیقاً همان چیزی است که اتفاق افتاده.
نظریه: برای هر حادثه مفروض در زمینه اقدامات و تظاهرات ضدشاه در ایران در طول چند ماه گذشته، به تعدادی که هر شنونده مایل باشد داستان وجود دارد، که از داستانهای غیرممکن مردمی (مثل اینکه شاه واقعاً مرده، شاه توسط پسرعمویش به قتل رسیده، شاه فرار کرده، شاه در محاصره سربازان اسرائیلی است زیرا به محافظین خود اعتماد ندارد و غیره) گرفته، تا توضیحات دولتی که گهگاه به همین نسبت غیرقابل قبول می باشند. دلایل این آشفتگی به اعماق روان شناسی ایرانی باز می گردد، و همچنین تا حد زیادی به سیاستهای رسمی دولت در رابطه با توزیع اخبار ارتباط می یابد. تا آنجایی که به بعد فرهنگی/ روانشناسی قضیه مربوط است، نوعی عدم تمایل آشکار در ایرانیان وجود دارد که نمی خواهند بالا دست خود را با اخبار ناراحت کننده و چیزهایی که ممکن است نخواهد بشنود، آزار دهند. برای مثال اوائل ماه جاری محوطه کنسولگری را به مقصد منزل یکی از دوستان ایرانی جهت صرف شام ترک کردم، و شماره تلفن آنها را به نگهبان درب ورودی سفارت دادم تا در صورت مسئله ای اضطراری مرا خبر کند. قبل از شروع منع رفت و آمد به سفارت بازگشتم و از نگهبان درب پرسیدم آیا مسئله ای اتفاق افتاده یا کسی تلفن زده است یا خیر؟ وی پاسخ داد آن شب هیچ اتفاقی نیافتاده و من به آرامی به تختخواب رفتم. صبح روز بعد از معاونم شنیدم که شب گذشته بمبی روبروی درب سفارت منفجر شده و یک مغازه (فروشگاه) تعاونی دولتی را خراب کرده است. از همان نگهبان دیشبی سئوال کردم چه اتفاقی افتاده و آنگاه داستان مفصلی درباره آتش آن شب از قول شهود عینی که خودش هم از آنان بوده از جمله تلفن زدن او به مسئول محلی، ورود فرمانده حکومت نظامی به محل، جمع شدن عده زیادی تماشاگر و غیره را برایم تعریف کرد. این حادثه زمانی اتفاق افتاده که من مشغول صرف شام در کیلومترها آن طرف تر بودم، وقتی از نگهبان پرسیدم چرا به من تلفن نزده و یا لااقل به هنگام بازگشت مسئله را به من نگفته، وی پاسخ داد: «آخر آقای کنسول نمی خواستم شما را ناراحت کنم.» نگهبان درب ورودی واقعاً فکر می کرد چون کاری کرده که من آن شب را راحت بخوابم وظیفه اش را انجام داده است، و وقتی به او توضیح دادم که اولویتها و مسئولیتهای من حکم می کند در صورت بروز چنین حوادثی در هر زمانی، مورد مزاحمت واقع شوم، واقعاً تعجب کرده بود و کمی هم ناراحت شد.
حادثه فوق خود گویای مسایل هست، و در رابطه با رواج آن در بین کارکنان و کارفرمایان ایرانی جای تأمل دارد. شخص می تواند با استفاده از همین نمونه های کوچک دریابد که کارکنان دولت چه اطلاعاتی را از نظر مقامات ارشد خود مخفی می دارند، و تا چه میزان
ص: 657
اطلاعات اولیه صافی بندی می شوند تا به دست سطوحی چون وزیر یا شاه برسند. با توجه به این وضع، امکان جهل کامل مقامات بلندپایه درباره مسایل مربوط به زمینه مسئولیتشان بسیار زیاد و تأسف بار است. یکی دیگر از عوامل دخیل در انتقال اطلاعات در ایران آگاهی بیش از حد ایرانیان در این باره است که 1) اطلاعات و یا اطلاعات غلط درباره هر حادثه امنیتی ممکن است خیلی مهمتر از خود حادثه باشد، و 2) سرمایه گذاریهای شخصی ناظر ایرانی درباره آنچه که اتفاق افتاده یا نیفتاده ممکن است آن قدر در وضعیت امنیتی فعلی یا آتی او مؤثر باشد، که بهتر است حادثه را آن طور بیان کنند که او میل داشته، رخ دهد. سالهایی ممتد از اختناق در پخش اخبار حقیقی، و بالاخص سرکوب اطلاعات و توزیع مطالب مربوط به انتقاد از رژیم توسط «ساواک» به وضعیت کنونی انجامیده است، که اینک هیچ ایرانی عادی به اعلامیه های رسمی درباره موضوعات مربوط به وضعیت امنیتی اعتماد نمی کند. تحقیقات و پوشش خبری رسمی از دست خارج شده اند، و هر چند میتوان با دولت در رابطه با تخفیف وقایع موجود و یا حتی بخشی از آنچه اتفاق افتاده همدردی کرد، ولی به راحتی نیز می توان این عقیده مردم را درک کرد که دولت به روش سنتی خود یعنی دروغ پردازی محض ادامه می دهد. البته این امر سبب شده تا بسیاری از مردم داستانهای ساختگی و پوچ را به عنوان حقیقت بپذیرند، زیرا تنها پایه ای که بر آن اساس حقیقت را تعیین می کنند همان تکذیب دولت درباره یک داستان است. مدتهاست که شایعات در زمینه عقاید مردم جای واقعیت را گرفته اند، و زمانی که شایعات مقبول باشند، به خودی خود از آنچه در واقع رخ داده است حقیقی تر و پذیرفتنی تر به نظر خواهند رسید.
با توجه به پذیرش شایعات به عنوان وقایع، بسیاری از مردمی که علناً به مخالفت با رژیم پهلوی برخاسته اند اینک مجبورند از شایعات به عنوان سلاح استفاده کنند. آنها دیگر آنقدر پیش رفته اند که جای بازگشت ندارند، و لذا از تنها حربه کارسازی که در اختیار دارند برای بقای خود در آینده بهره می جویند. واقعیت تلخ، و باز واقعیتی که ریشه هایی عمیق در تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران دارد، این است که قصه پردازان به جایی رسیده اند که مجبور شده اند خود نیز داستانهایی را که می سازند باور کنند.
حوادث تبریز
سند شماره 350
سری22 دسامبر 1978 1 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12538به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: حوادث تبریز
1 کنسولگری ما در تبریز، علیرغم کوشش فراوانی که با همکاری منابع زیادی در ارتباط با شایعه تمرد تعدادی از سربازان انجام داده قادر نبود که تصویر روشنی از اتفاقات 18 دسامبر ارائه دهد.
ص: 658
با گذشت سه روز علاقه و عادت ایرانیان به شایعه سازی آنقدر آب را گل آلود کرد که مشکل می توان حقیقت را تشخیص داد. نمونه ای از این مشکلات در ذیل آمده که قضیه را روشن خواهد نمود چون در این مدت با وقایع و حقایق تأیید شده ای روبرو بوده ایم. از دو منبع که هر دو به طور یکسان در موقعیتی هستند که بایستی از حقایق مطلع باشند و از نظر کنسول هم اشخاص منطقی می باشند سئوال شد که تعداد تلفات بعد از زد و خوردهای بین سربازان و تظاهرکنندگان که به بیمارستان منتقل شده اند چقدر بود؟ در این خصوص اولین پاسخ صدها نفر و دومین جواب دو نفر بود.
2 کنسول ترکیه (که نام آن محفوظ است) (عطف به تلگراف آنکارا) به مترینکو گفته است که گزارشات او بر اساس گفته رادیو تل آویو و گزارش بی بی سی و گفتگو با یک راننده تاکسی بوده است.
3 در یک گزارش جداگانه سیا از منبع موثقی نقل می کند که تمردی صورت گرفته است. اما از دومین منبع معتبر SRF گزارش داده است که دو سرباز همراه با سلاحهایشان گریختند.
4 آندرو ویتلی مخبر بی بی سی معتقد است که دلایل محکمی برای رویگردانی و فرار 45 سرباز دارد.
ما باید با چشم و گوش باز مراقب اوضاع باشیم.
سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 51 ، 21 دسامبر 78
سند شماره 351
سری22 دسامبر 1978 1 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 321288به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 51 ، 21 دسامبر 78
1 درگیری بین سی تا چهل نفر از طرفداران خمینی که تعدادی از آنها مسلح بودند با نیروهای پلیس اواخر دیروز در بازار تهران آغاز شد. در این درگیری دو نفر کشته، چهار نفر زخمی و دوازده نفر دیگر دستگیر شدند. حادثه مهم دیگری از تهران گزارش نشده است. اوضاع در شیراز و اصفهان کلاً آرام است. در شهر تبریز جمعیت نسبتاً کمی در یک اقدام ضربه و گریز شیشه های کنسولگری ترکیه و دو بانک مجاور آن را شکستند اما اغتشاشات بیشتری وجود نداشته است. کنسول آمریکا قادر نبوده اطلاعات موثقی راجع به شورش فوق کسب نماید.
2 دکتر کریم سنجابی رهبر جبهه ملی ایران طی بیانیه ای که امروز انتشار داد شرکت جبهه ملی در هر گونه دولت غیرنظامی که تحت رهبری غلامحسین صدیقی که یک سیاستمدار کهنه کار می باشد را تکذیب کرد.
3 به نظر می رسد که دبیرستانها در روز بیست و سوم دسامبر بازگشایی شوند. طبق
ص: 659
گزارش رادیو تهران یک صد نفر از اساتید در دانشگاه تهران خواستار بازگشایی هر چه سریعتر تمامی دانشگاهها شدند.
4 تولید نفت ایران امروز به سه میلیون و یکصد هزار بشکه رسید که نسبت به دیروز چهار صد هزار بشکه کاهش نشان می دهد. عبدالله انتظام رسماً به سمت مدیرعامل جدید شرکت ملی نفت ایران به جای هوشنگ انصاری که متهم به رشوه خواری است معرفی شد. انتظام که 81 سال دارد ریاست شرکت ملی نفت ایران را در سالهای میان 63 1957 به عهده داشته و قبلاً وزیر امور خارجه بوده است. یک ناظر عالیرتبه شرکت نفت آمریکا در ایران، شرکت ملی نفت ایران را بیشتر به خاطر مدیریت نالایق انصاری «مفلوج» توصیف کرد.
کریستوفر
گزارش سیاسی امنیتی، 22 دسامبر
سند شماره 352
خیلی محرمانه22 دسامبر 1978 1 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12539به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 22 دسامبر
خلاصه: امروز کشور آرام است. به هر حال، سربازان، دانشگاه تهران را محاصره کرده اند و از عبور و مرور وسایل نقلیه در منطقه جلوگیری می کنند. دکتر کریم سنجابی رهبر جبهه ملی ایران طی یک نامه اعتراضی شدیداللحن به غلامحسین صدیقی، همکاری با دولت وی را رد کرد. اما برخورد کامل میان آنها هنوز آشکار نیست. تکرار می کنم هنوز آشکار نیست. اعتصاب کارکنان هواپیمایی ملی ایران با اخراج خلبانانی که از کار کردن امتناع می ورزیدند حل شد. پایان خلاصه.
1 ایران تا ظهر روز بیست و دوم دسامبر آرام است. به هر حال، در تهران بین دویست تا چهارصد سرباز دانشگاه تهران را محاصره کرده و از ورود به منطقه (دانشگاه تهران) جلوگیری به عمل آوردند. هیچ گونه تیراندازی تا ظهر وجود نداشته و گمان می رود که سربازان قصد دارند مانع استادان دیگر شوند تا آنها نتوانند به صد استاد متحصن در دانشگاه که در حال مبارزه جهت بازگشایی دانشگاهها هستند بپیوندند. بقیه نقاط تهران آرام است.
2 دکتر کریم سنجابی رهبر جبهه ملی ایران روز بیست و یکم دسامبر طی نامه ای به غلامحسین صدیقی نخست وزیر پیشنهادی صریحاً اعلام داشت که جبهه ملی در تشکیل دولت با نامبرده همکاری نخواهد کرد و حتی گزارش شده که از صدیقی به خاطر قبول این حکم شدیداً انتقاد کرده است. دیگر شخصیتهای جبهه ملی نظیر بختیار و فروهر اعلام کرده اند که در کابینه صدیقی شرکت نخواهند کرد. تکرار می کنم شرکت نخواهند کرد. اما مواضع بازرگان از نهضت آزادی که معمولاً سرسخت بوده مشخص نیست. یکی از نزدیکان بازرگان به مأمور سفارت اظهار داشت که بازرگان هنوز در حال بررسی است که به طور خصوصی از ابتکار
ص: 660
صدیقی حمایت نماید، ولو اینکه نهضت آزادی (به عنوان حزب یا گروه) در کابینه وی شرکت نکند. با توجه به مطالب بالا و اینکه سفارت متن کامل فارسی نامه سنجابی را ندیده است اما به نظر می رسد که پاسخ «نخیر» قاطع سنجابی از آن «نخیر»های ایرانیهاست که نکات دقیق و ظریفی را دربر دارد. سعی ما بر این است که مشخص کنیم آیا با پاسخ ظاهری در رد همکاری با ابتکار صدیقی، جبهه ملی در حقیقت تمام درها را جهت نوعی همکاری به روی وی بسته است. از یک منبع وزارت خارجه (محفوظ بماند) کسب اطلاع کردیم که نام یکی از اعضای کابینه صدیقی که موافقت نموده در پست وزیر خارجه همکاری نماید محمود فروغی است که سابقاً سفیر ایران در آمریکا بوده است.
3 ما تردید داریم که بگوییم چنانچه صدیقی نتواند به نوعی همکاری یا شرکت جبهه ملی و یا نهضت آزادی را جلب نماید دولت تشکیل نخواهد داد. چنین دولتی بدون همکاری دو گروه فوق مشکل است که بتواند بحرانهای کنونی را حل کند و ممکن است حتی آنها را تشدید نماید. اقدام به تشکیل دولت به شاه فرصت خواهد داد ولی البته روشن نیست که آیا زمان به نفع او خواهد بود یا خیر.
4 خلبان خارجی شرکت ایران ایر که قرار بود اولین پروازش را در تاریخ هفده دسامبر روز اعتصاب جزئی ایران ایر انجام دهد گفت تأخیر پروازها هنگامی اتفاق افتاد که هشت تن از خلبانان از کار کردن سر باز زدند. بنا به گفته منبع خبر مقام عالی رتبه اجرایی ایران ایر (که نام وی معلوم نیست) موافقت دولت را مبنی بر پرواز چهار خلبان ایرانی و سه خلبان خارجی ارائه نمود و سپس هفت نفر خلبان و یک کمک خلبان را از کار اخراج کردند.
چنین موضوعی محتمل است زیرا خلبانان ایران ایر به دو دسته کاملاً مخالف و موافق شاه تقسیم شده اند. حدود 50% موافق و بقیه مخالف شاه هستند. منبع خبر انتظار داشت که اخراج خلبانان از سوی مدیرعامل تأیید شود و همچنین متذکر شد که این عمل «مطمئناً» بر روی کارکنان تأثیر مثبتی داشته و موجب تمایل به کار آنان شده است. تاکنون اخراجها خللی بر روند پروازهای برنامه ریزی شده نداشته است.
سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 52 ، 22 دسامبر 78
سند شماره 353
سری22 دسامبر 1978 1 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 322275به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 52 ، 22 دسامبر 78
1- امروز، اوضاع تهران و شهرهای بزرگ آرام است. در حدود 200 الی 400 سرباز دانشگاه تهران را محاصره نمودند تا از پیوستن استادان دیگر به 100 استادی که در محوطه دانشگاه جهت بازگشایی مجدد دانشگاهها متحصن هستند، جلوگیری نمایند. تا ظهر هیچ
ص: 661
حادثه مهمی از دانشگاه گزارش نشده است.
2 بر طبق منابع خبری، دیروز، ازهاری نخست وزیر مجلس را برای یک تعطیلات زودرس 3 هفته ای تعطیل نمود. این حرکت ازهاری به دنبال یک سری انتقاداتی بود که مجلس از برخورد ارتش با تظاهرات کرده بود و درست زمانی رخ داد که مجلس در شرف اخذ رأی مورد انتظار در مورد سه انتقاد شدیداللحن بر علیه دولت بود.
3 دیروز خط لوله 26 اینچی بین مناطق عمده نفت خیز گچساران تلمبه خانه در «قوره» مورد خرابکاری واقع شد که بر اثر انفجار دینامیتهای جاسازی شده خسارت عمده ای به خط لوله وارد شد و باعث کاهش بسیار زیاد تولید نفت خام گردید. هیچ اطلاعی درباره مرتکبین این عمل به دست نیامده است. ارتش اکنون در آن محل و مناطق مهم اتصال خطوط نفت در تمام مدت 24 ساعت نگهبان مستقر کرده است. در طی این مدت این اولین اقدام مهم خرابکارانه در بخش صنعت نفت بوده، همچنین بر اثر خرابکاری در 21 سپتامبر خط لوله گاز ایگات منفجر شده که بنا به قولی آن را به خرابکاران منتسب کرده اند، هر چند که عناصر مخالف برای نشان دادن نارضایتی خود به بانکها و برخی ادارات حمله کرده اند اما کارگران اعتصابی اساساً از وارد آوردن خسارت دائمی به تأسیسات تولیدی اجتناب کرده اند.
4 امروز تولید نفت خام 2/3 میلیون بشکه برآورد شده است و نسبت به دیروز کمی افزایش یافته است. کنسرسیوم نفت گزارش داده که اعتصاب بدتر شده است. OSCO از 540 تن از کارکنان خود یک استعفانامه دسته جمعی دریافت نموده که 80% از آنها را کارمندان دفتری که بیشتر سیاسی هستند تشکیل می دهند. شرکت ملی نفت ایران خاطرنشان کرده است که این استعفانامه قابل قبول نیست مگر اینکه هر کدام از کارمندان جداگانه تقاضای استعفا کنند. کریستوفر
گزارش سیاسی امنیتی، 23 دسامبر
سند شماره 354
خیلی محرمانه23 دسامبر 1978 2 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12541به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 23 دسامبر
1 پاول گریم مدیرعامل شرکت خدماتی نفتی ایران (OSCO) در اهواز در حالیکه صبح به سر کار خود می رفت ترور شد. همچنین یک ناظر حفاری که ایرانی بود نیز به قتل رسید. جزییات امر در تلگرام جداگانه ای گزارش می شود. بعضی اوقات اهواز به دلیل اعتصابات سیاسی و ابراز تنفر مستقیم از کارگران خارجی جوی ناخوشایند پیدا می کند.
2 طبق گزارشات کنسولگریهای تبریز، اصفهان و شیراز اوضاع دیشب و امروز صبح در این شهرها آرام بود. مغازه داران اصفهان دیروز 2 ساعت مغازه هایشان را باز کردند و مجدداً بستند و اکثر مغازه های اصفهان امروز صبح تعطیل هستند. منزل کارمند GTE در تهران دیشب
ص: 662
21 دسامبر با بمب آتش زا به آتش کشیده شد. زمانی که یک شهروند آمریکایی در جریان خاموش کردن آتش بود کوکتل مولوتف خسارت کمی به بار آورد و به او نیز جراحت سطحی وارد شد. یک اتومبیل دیشب در تهران با بمب آتش زا به آتش کشیده شد.
با این حال، شب آرامی بود و طبق معمول نیز با قطع برق همراه بود.
3 تهدیدات افزایش یافته، و هر روز از تلفنهای تهدیدآمیز بیشتری به آمریکاییها گزارش می شود. آخرین فرجه که هم اکنون (برای خروج آمریکاییان) تعیین شده نهم ژانویه است که بعد از این ضرب العجل آنها کشته خواهند شد. پیام تلفنی معمولاً بعد از اینکه تلفن کننده اسم فرد آمریکایی را سئوال می کند از طریق ضبط صوت برای او پخش می شود.
4 مقامات حکومت نظامی درمشهد بیانیه ای صادر کردند و اجازه برگزاری مراسم مذهبی را علی رغم حکومت نظامی در این شهر دادند، به شرطی که برگزارکنندگان قبل از انجام هرگونه مراسمی مقامات حکومت نظامی را در جریان بگذارند. در بیانیه همچنین آمده است برخورد دیروز در خارج از بیمارستان رضاشاه مشهد بوده، جایی که ابتدا واحدهای نظامی با تهدید مردم را پراکنده کردند. لیکن سپس اجازه دادند مراسم تشییع و تدفین جنازه از بیمارستان به قبرستان برگزار شود. (نظریه: همچنان که مشاهده می شود مقامات حکومت نظامی مشهد که در جهت حفظ نظم شرایط سختی را تحمل کرده بودند به همین سادگی از خود ضعف نشان دادند)
5- همانطوری که قابل پیش بینی بود امروز صبح در تهران بازگشایی دبیرستانها موجب تجمع دانش آموزان و تظاهرات بر علیه شاه در اغلب دبیرستانها شد. این اولین تظاهرات خیابانی بعد از عاشورا در تهران بود. بسیار بعید است که امروز در دبیرستانها آموزش و درسی داده شده باشد.
در حقیقت ما گزارشاتی دریافت کرده ایم که دبیرستانها بلافاصله بعد از شروع تظاهرات بسته شدند. البته این امر باعث می شود که دانش آموزان به خیابانها کشیده شوند و جوانان در نقاط مختلف شهر فریادکنان دست به تظاهرات بزنند. امروز صبح چنین گروهی نیز در حالیکه از جلوی سفارت می گذشتند فریادکنان شعار (یانکی به خانه ات برگرد) می دادند. این تظاهرات در دانشگاه تهران با تحصن اساتید که تقاضای بازگشایی دانشگاه را داشتند ادغام شد. جمعیت زیادی از دانش آموزان و دانشجویان امروز صبح در خارج دانشگاه اجتماع کردند. واحدهای نظامی خیابان شاهرضا را بستند و اجازه ندادند که یک نفر داخل دانشگاه و یا از آن خارج شود. سربازان با خشونت تمام با این تظاهرات برخورد نکردند. در واقع اجازه دادند همچنان دانشجویان در خیابان بمانند. ما تا اواسط بعد از ظهر هیچ گونه گزارشی از درگیری یا خشونت دریافت نکردیم. لیکن وضعیت متغیر است و قطعاً احتمال درگیری تا قبل از پایان روز وجود دارد.
سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 53 ، 23 دسامبر 78
ص: 663
سند شماره 355
سری23 دسامبر 1978 2 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 323964به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 53 ، 23 دسامبر 78
1 پاول گریم کارمند آمریکایی شرکت خدمات نفتی ایران در اولین ساعات صبح روز شنبه در اهواز در حین رانندگی به طرف محل کارش به قتل رسید. گریم که هنگام مرگش مدیرعامل شرکت خدمات نفتی ایران بود، توسط مهاجمان ناشناس و به وسیله تفنگ خودکار به قتل رسید. در حادثه جداگانه ای، یک کارمند ایرانی شرکت خدمات نفتی ایران در جلو منزلش در حالی که قصد عزیمت به شرکت را داشت به قتل رسید. بر طبق گفته های منابع در شرکت خدمات نفتی ایران، یک «لیست مجازات» که نام 22تن از پرسنل عالیرتبه خارجی به عنوان اعتصاب شکنندگان در آن به چشم می خورد تکثیر و توزیع شده است.
2 دیروز در پی خرابکاری در خط لوله نفت تیراندازی هایی صورت گرفت. گزارشات تأیید نشده حاکی است که در منطقه اهواز دو خودرو متعلق به شرکت های خارجی منهدم شده است. عصر روز 21 دسامبر منزل کارمند شرکت GTE در تهران با بمب به آتش کشیده شد. جنگ روانی علیه خارجیان با تهدیدات تلفنی هر روز، هر چه بیشتر علیه آمریکاییان شدت یافته است.
3 شرکت اصلی شرکت خدمات نفتی ایران (کنسرسیوم نفت مستقر در لندن)، اجازه خروج هر فرد وابسته به این شرکت را که مایل به ترک ایران باشد، صادر نمود. در صورت ارائه تقاضا کارمندانی که مایل به عزیمت باشند می توانند کشور را ترک کنند، هر چند شرکت خدمات نفتی ایران امیدوار است که اکثریت کارمندان این کار را انجام ندهند. به کارگران خارجی دستور داده شده است تا اطلاع ثانوی در خانه های خود باقی بمانند. شرکت خدمات نفتی ایران، شرکت ملی نفت ایران و نظامیان فردا برای بحث و بررسی وضعیت امنیتی گردهمایی خواهند داشت.
4 امروز به علت آشوب در بخش نفت، هنوز ارقام تولید در دسترس نمی باشد. این نگرانی وجود دارد که عزیمت تعداد زیادی از کارکنان خارجی از حوزه های نفتی باعث کاهش سطح تولید تا مرز توقف کامل خواهد شد، اگر تعداد قابل توجهی از کارکنان خارجی منطقه را ترک کنند، نگهداشتن کارمندان عصبانی عالیرتبه ایران بر سر کارهایشان مشکل خواهد بود.
5 بازگشایی دبیرستانها و هنرستانها در تهران جمعیت کثیری از دانش آموزان را به خیابانها کشاند. این تظاهرات ضدشاه، اولین تظاهرات در تهران بعد از عاشورا بود و در چندین نقطه شهر، منجمله در بیرون محوطه سفارت، به وقوع پیوست. اگر چه تا نیم بعد از ظهر گزارشی از خشونت و درگیری وجود نداشت لیکن اوضاع همچنان متغیر و متحول است.
6 طبق گزارشات کنسولگریهای تبریز، اصفهان و شیراز، دیشب و امروز صبح اوضاع این
ص: 664
شهرها آرام بوده است، هر چند بیشتر مغازه ها بسته بودند.
7 به نظر می رسد که فرانسه در مورد آنچه که باید پس از انقضای ویزای آیت الله خمینی در ششم ژانویه انجام دهد سردرگم باشد. یک مقام فرانسوی متذکر گردید که امکان تجدید مجوز برای اقامت خمینی وجود دارد. فرانسویها در صورت انجام اقدامی علیه خمینی، از عکس العمل این اقدامات در فرانسه و به مخاطره افتادن زندگی و منافعی که در ایران دارند، بیمناک هستند. مقامات فرانسوی همچنین متذکر شدند که دولت ایران خواستار اقدامی علیه خمینی نشده است. مقامات ایرانی احتمالاً به این نتیجه رسیده اند که هر اقدام جدیدی علیه خمینی باعث تشنج و اختلال بیشتری در ایران خواهد شد.
کوپر
وضعیت ایران
سند شماره 356
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0599 846 624 دسامبر 1978 3 دی 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: وضعیت ایران
16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) گزارش زیر حاوی اطلاعاتی راجع به وضعیت ایران در فاصله زمانی ساعت 12 ظهر روز 21 دسامبر تا ساعت 3 بعد از ظهر روز 24 دسامبر می باشد.
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):
[الف] عمومی:
ترور دو نفر از کارمندان شرکت خدمات نفتی ایران (یک نفر ایرانی و یک نفر آمریکایی) دیروز صبح در اهواز بحران را به میزان قابل توجهی افزایش داده است. بازگشایی مجدد دبیرستانها در تهران باعث رها شدن دستجات جوانان تظاهرکننده و شعار دهنده در سرتاسر شهر شده است که منجر به وقوع تظاهراتی در مقابل سفارت آمریکا در امروز بعد از ظهر شد، تظاهرات به طرفداری از خمینی هم اکنون ادامه دارد. فعالیتهای ضدخارجی و ضدآمریکایی در سراسر کشور گسترده شده است. ادامه مشکلات اقتصادی قدرت و اعتبار دولت را به تحلیل می برد. گزارشات حاکی از آن است که یک دولت غیرنظامی به رهبری «صدیقی» ممکن نیست مورد پذیرش عناصر عمده مخالف باشد (برای اطلاع بیشتر به گزارش مشروح شماره 12559 سفارت تهران رجوع شود). قرار است که صدیقی فردا با شاه دیدار کند (که این خود نشان می دهد که رژیم کنونی تا چه حد از قدرت اعمال اقتدار خویش برخوردار است.)(1)
1- در اصل سند حرف (الف) وجود ندارد. م.
ص: 665
ب فعالیتهای ضدخارجی و ضدآمریکایی:
در فاصله زمانی ذکر شده، پنج عملیات و یک مورد تهدید گزارش شده، در عملیات مزبور دو فقره پرتاب بمب آتش زا به خانه های آمریکاییان و یک فقره پرتاب بمب آتش زا به یک اتومبیل آمریکایی انجام گرفت که خسارات جزئی دربر داشت و کسی مجروح نشد. مورد دیگر حمله به اتومبیل کارمند سفارت انگلیس توسط گروهی از دانش آموزان در خیابان کوروش کبیر بود که اتومبیل خسارت دید ولی سرنشین آن صدمه ای ندید. به اقامتگاه یکی از آمریکاییان تلفن شد و اینچنین او را تهدید کردند. «ما نمی خواهیم خون آمریکاییان را بریزیم، ایران را ترک کنید». پنجمین عملیات زمانی رخ داد که تظاهرات دانش آموزان سراسر صبح در مقابل سفارت با افت و خیزهایی ادامه داشت. در حدود ساعت 1:30 دقیقه بعد از ظهر 50 تا 100 نفر از تظاهرکنندگان یکی از اتومبیلهای سفارت را در جلوی درب اصلی ماشین روی سفارت متوقف ساختند. سرنشین و راننده اتومبیل از طریق درب عبور اشخاص توانستند به داخل محوطه سفارت بیایند، در حالی که تظاهرکنندگان اتومبیل را خرد کردند و سپس آن را به آتش کشیدند. محوطه واحد موتوری پر از سنگ شده بود و تظاهرکنندگان به دربهای ورودی تنه زده و آنها را هل می دادند. در نقطه ای چند نفر از تظاهرکنندگان روی دربهای ورودی رفته بودند اما سپس به داخل خیابان پریدند و در چندین نقطه چوب و آشغالهای مشتعل را بدون هدف از روی دیوار به داخل محوطه پرتاب کردند. بالاخره تفنگداران نیروی دریایی از گاز اشک آور استفاده کردند و تظاهرکنندگان به سمت غرب خیابان تخت جمشید حرکت کردند و در این حال گروهی کوچک که فریاد می زدند: «آمریکاییها گورتان را گم کنید» و دیگران شعارها را تکرار می کردند در منطقه باقی ماندند. حدود 40 دقیقه پس از آتش سوزی اتومبیل مأموران حکومت نظامی به منطقه رسید و طبق گزارشات سه نفر از تظاهرکنندگان دستگیر و منطقه پاکسازی شد. کامیونی پر از سرباز در گوشه خیابان در تقاطع تخت جمشید و روزولت قرار داشت (400 متر دورتر از واحد موتوری). آنها مشغول خوردن ناهار بودند و نسبت به حوادث فوق که از آن مطلع بودند عکس العملی نشان نمی دادند. اما دستورات خود را در مورد حفاظت از دری که در مقابل آن مستقر بودند بازگو می کردند. متعاقب جریانات فوق مأمور گزارشگر خبر تأیید نشده ای دریافت کرد مبنی بر اینکه به فاصله 4 بلوک ساختمان در غرب سفارت 2 یا 3 نفر از تظاهرکنندگان کشته و زخمی شدند. بعد از به گوش رسیدن صدای شلیک چندین گلوله از آن منطقه ما یک گزارش تلفنی دریافت داشتیم. تا ساعت 3 بعد از ظهر وضعیت محل به حالت عادی برگشت. بار دیگر خیابان تخت جمشید برای عبور و مرور اتومبیلها باز شد. خودروی سوخته شده سفارت به داخل محوطه کشیده شد و خرده سنگها از محوطه واحد موتوری جمع آوری شده اند. تیراندازی های پراکنده در قسمت جنوب غربی شهر ادامه دارد. اگرچه تظاهرکنندگان در ابتدا دانش آموزان بودند، اما زمانی که اقدامات علیه آنها شدت گرفت، تعداد زیادی از تماشاچیان و عابرین نیز به این گروه پیوستند.
ص: 666
عده زیادی از کارمندان ادارات در پشت بامها بودند و تظاهرکنندگان و عکس العملهای ما را نظاره می کردند.
ج فعالیتهای مخالف و موافق شاه:
با بازگشایی دیروز دبیرستانها و هنرستانها، گروههای کوچک (50 تا 200 نفری دانش آموزان) در بیشتر مناطق شهر بویژه در اطراف دانشگاه تهران دست به تظاهرات خیابانی زدند. تاکنون هیچ یک از این گروهها که عموماً در سنین دبیرستان هستند (البته ما چندین گزارش داشته ایم که آنها توسط دانشجویان رهبری می شوند). دست به اعمال خشونت بار نزده و ضد خمینی هم نبوده اند. آنها شعار می دادند و باعث اخلال در ترافیک خیابانها می شدند (صفحه 5 گزارش شماره 12541 مربوط به سفارت آمریکا در تهران را برای اطلاع بیشتر از جزییات ملاحظه نمایید.). از ساعت نه و سی دقیقه امروز صبح مجدداً اقدامات مشابهی شروع شده است. تاکنون گزارشی از شروع درگیری بین تظاهرکنندگان و سربازان نرسیده است.
شب گذشته در برنامه اخبار، وزیر آموزش و پرورش گفت که تظاهرات تعدادی از دانش آموزان منجر به بسته شدن مدارس نخواهد شد. در حال حاضر درصد دانش آموزان شرکت کننده در تظاهرات خیابانی مشخص نیست. همچنین دیروز از طرف کارمندان رادیو تلویزیون ملی ایران، که نسبت به استقرار مأموران حکومت نظامی در مقابل تأسیسات رادیو تلویزیون و از دست رفتن آزادی مطبوعات معترض بودند، تظاهراتی برپا شد. در یک مورد تظاهرات، ظاهراً توسط فردی غیرایرانی هدایت و رهبری می شد. در خلال این مدت هر روزه برق در ساعت 8:15 تا 8:30 شب قطع می شود و معمولاً به مدت دو الی سه ساعت بعد به حالت عادی برمی گردد. برق کل شهر در یک لحظه خاموش نمی شود بلکه این خاموشی از یک قسمت شهر به قسمت دیگر با یک الی دو دقیقه تأخیر انجام می شود. امروز صبح حدود ساعت نه و پنج دقیقه برق در مرکز شهر منجمله منطقه سفارت آمریکا قطع شد. البته این خاموشی ها فعالیتهای تجاری را مختل کرده و باعث خاموشی چراغهای راهنمایی و رانندگی شده که ترافیک شهر را بیش از پیش به صورت کلاف سردرگمی درمی آورد. بعد از حدود 2 ساعت در صورت امکان برق مرکز شهر مجدداً برقرار می شود.
د اقدامات و مشکلات امنیتی:
اقدامات امنیتی جدیدی گزارش نشده است. سربازان در فواصل معینی از هم، دانشگاه تهران را احاطه کرده اند و تاکنون تظاهرکنندگان اقدامی در جهت مقابله و درگیری نکرده اند. بیشتر سفارتخانه ها و مؤسسات مهم و کلیدی تحت حفاظت یک یا دو دسته سرباز قرار دارند.
ه فعالیتها در خارج از تهران:
1 اهواز: شهر اهواز، مرکز حوزه های نفتی در این مدت کانون توجهات بوده است. شیوه تروریستی قتل های«گریم» و «بروجردی» (دو نفر از کارکنان شرکت خدمات نفتی ایران) مخاطرات کنونی را فوق العاده تشدید کرده است. (جهت اطلاع از جرئیات گزارش شماره
ص: 667
12541 و 12542 سفارت آمریکا در تهران را ملاحظه کنید). امروز وابسته نیروی هوایی و افسر رابط مستشاری در نیروی دریایی آمریکا به همراه مأموران امنیتی در اهواز به سر می برند. در صورت لزوم گزارش جداگانه ای ارسال خواهد شد.
همچنین در اهواز دو کامیون آمریکایی را از بین بردند و طبق گزارشات یکی از لوله های نفت خام هدف خرابکاری قرار گرفته است (گزارش 12542 تهران پاراگراف 4) گزارش تأیید نشده ای حاکی از آن است که حداقل در یک چاه نفت واقع در منطقه حوزه های نفتی اهواز خرابکاری صورت گرفته است. تانکها هنوز هم در شهر هستند و طبق گزارشات اوضاع متشنج است.
2 در تاریخ بیست و دوم دسامبر 78، تظاهرات بزرگی در شهر مشهد گزارش شده است. (برای شرح جزییات گزارش شماره 12541 تهران، پاراگراف 4 را ملاحظه کنید)
3 شب گذشته در شهر بوشهر دو وسیله نقلیه که متعلق به «تیم های اعزامی کمکهای فنی» بود با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفت. گروههای تحقیق نیروی دریایی ایران و تیم اعزامی کمکهای فنی مشغول بررسی و تحقیق در مورد این واقعه هستند.
4 طبق گزارشات از ساعت 12 روز 24 دسامبر 78 شهرهای دیگر آرام بوده اند.
نظریات تهیه کننده: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
با فعالیتهای مهمی که امروز در تهران و دیروز در اهواز مشاهده شده است، زمینه نگرانی قابل ملاحظه ای در ارتباط با تأثیر تلاشهای دولت ایران به منظور کنترل شدیدتر این دو منطقه به طور خاص وجود دارد.
حمله به ساختمان اصلی سفارت
سند شماره 357
خیلی محرمانه24 دسامبر 1978 3 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12557به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: حمله به ساختمان اصلی سفارت
1 کمی بیش از یک ساعت قبل حدود ساعت 12:30 بعد از ظهر به وقت محلی عده ای که عمدتاً جوان بودند به درب مقابل ساختمان حمله کردند. آنها از بالای دیوار به داخل سفارت سنگ پرتاب می کردند که تا فاصله دوری می رسید. اتومبیل سفارت که قصد ورود به محوطه سفارت را داشت آتش زدند (اجازه دادند راننده بدون هیچ گونه صدمه ای فرار کند). چند نفر سعی داشتند که از حصار بگذرند و چند اتومبیل که داخل محوطه پارک شده بود خسارت دید.
2 تلاشهای مکرر سبب عکس العمل دولت شد که عاقبت سرگردی را مسئول امنیت سفارت کرد و سرگرد مذکور مسئولیت حفاظت دقیق خیابان روزولت را که محل ورود سفیر است به ستوانی داده تا نیمی از نیروهایش را به جلوی درب ورودی اعزام کند. سربازان قبلاً از
ص: 668
اینکه از اطراف خیابان به طرف درب مقابل سفارت بروند تا مردم را پراکنده کنند سر باز زده بودند.
3 ضمناً سفیر اجازه داد چند (نارنجک) گاز اشک آور به خیابان پرتاب کنند و اکنون که ساعت یک و 45 دقیقه بعد از ظهر است جمعیت از جلوی درب اصلی سفارت دور شدند.
4 هیأت مستشاری نظامی تماسهای لازم را با مقامات حکومت نظامی گرفته اند. سفیر ما سفیرکبیر زاهدی (سفیر ایران در آمریکا) را از اوضاع مطلع کرد. و وی قول مساعدت داده است.
5 هیچ وقت تظاهرکنندگان (که تمام صبح در حول و حوش روزولت و تخت جمشید می گردند) به محوطه سفارت داخل نشده اند. اکنون که این گزارش را می نویسم آرامش برقرار است. سولیوان
گزارش وضعیت ایران، شماره 54، 24 دسامبر 78
سند شماره 358
سری24 دسامبر 1978 3 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 324053به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 54، 24 دسامبر 78
1 جمعیتی حدود دویست تا سیصد نفر امروز در ساعت دوازده و سی دقیقه بعد از ظهر به وقت محلی به درب اصلی سفارت حمله کردند. این گروه که اکثر آنان را جوانان تشکیل می دادند، سنگ و آشغالهایی را که آتش زده بودند از بالای دیوار، به داخل سفارت پرت می کردند و اتومبیل سفارت را که قصد داشت به محوطه وارد شود به آتش کشیدند. چندین مرد سعی داشتند که از دیوار اصلی سفارت بالا روند و به تعدادی از ماشین های پارک شده در محوطه نیز خساراتی وارد کردند. تفنگداران دریایی برای جلوگیری از ورود جمعیت به داخل سفارتخانه از گاز اشک آور استفاده کردند.
سربازان ایرانی مستقر در جلوی درب ورودی سفیر از اینکه دویست تا سیصد یارد حرکت کنند و جمعیت را از محل متفرق سازند، امتناع کردند. بالاخره تعدادی از این سربازان ترغیب شدند که دست به دست هم داده و در همین هنگام ورود نیروهای تقویتی باعث شد که جمعیت متفرق شوند. صدای تیراندازی نسبتاً زیادی در اطراف سفارت شنیده می شد، چون سربازان در تعقیب اغتشاشگران در خیابان اقدام به تیراندازی هوایی کردند. هیچ کدام از کارمندان آمریکایی یا ایرانی سفارت صدمه ندیدند و آشوبگران هرگز نتوانستند عملاً وارد سفارت شوند.
2 در نقطه دیگر تهران گروههای زیادی از جوانان آزادانه و بدون هیج مانعی در خیابانها می گشتند و گاه و بیگاه آتش درگیری را با نیروهای امنیتی مشتعل می کردند. این جوانان ماشین یک آمریکایی را به آتش کشیدند.
ص: 669
بر اساس گزارشهای واصله در این درگیریها تعدادی کشته شده اند، ولی جزییات امر روشن نیست. تظاهرات عظیمی در مقابل ایستگاه رادیو و تلویزیون برپا گردید و چهار هزار نفر از طرفداران یک هزار روزنامه نگار اعتصابی که در قبرستان متحصن شده بودند به آنان پیوستند. بیست و دو تن از نمایندگان مخالف مجلس طی نامه ای پشتیبانی خود را از کارکنان اعتصابی روزنامه ها اعلام داشتند.
3 در مشهد طی درگیری خشونت آمیزی که در نزدیکی منزل روحانی برجسته این شهر، آیت الله شیرازی به وقوع پیوست حدود هشت تا دوازده نفر کشته شدند. از وقتی که سربازان در روز پانزدهم دسامبر دو بار به بیمارستان دانشگاه یورش برده و حداقل چهار نفر را کشتند و چهارده نفر را زخمی کردند وضع فوق العاده بحرانی شده است. مخالفان این حملات را این طور تعبیر می کنند که عملاً از طرف دولت به آن دامن زده می شود. بیش از صد هزار نفر در روز هجدهم دسامبر در شهر مشهد به متن نامه خمینی که به کارتر نوشته و از وی خواسته بود که به علت عدم رعایت حقوق بشر در حمله به بیمارستان توسط عمال رژیم دست از حمایت شاه بردارد گوش فرا داده اند.
عکس العمل دانشجویان دانشگاهها و گروههای فعال مسلمان شدیداً علیه آمریکا، کارتر و شاه می باشد. کنسول آمریکا در تبریز از جریان تظاهرات امروز این شهر که در حال شکل گیری است و نقل و انتقالات قابل توجه سربازان گزارش داده است. شهرهای شیراز و اصفهان آرام گزارش شده اند.
4 به دنبال قتل پاول گریم کنسرسیوم نفت کارکنانش را از حوزه های نفتی خارج کرده است. قرار است یک هواپیمای چارتر امروز چهل و چهار نفر از وابستگان به شرکت اسکو و تعدادی از کارمندان آن را (ظاهراً تعداد خیلی کمی) به بحرین منتقل کند. هم اکنون اوضاع بسیار بحرانی است و گزارشات حاکی از آن است که بقیه کارکنان شرکت اسکو مورد تهدید واقع شده اند. کنسرسیوم قصد دارد کلیه فعالیتهایش را در ایران متوقف سازد تا ایمنی محیط کار توسط دولت تضمین شود. مأمور امنیتی سفارت و معاون کنسول آمریکا در شیراز امروز وارد اهواز شدند تا با مقامات شرکت نفت مشورت نمایند.
5 تولید نفت خام ایران امروز به دو میلیون و هفتصد هزار بشکه رسید که نسبت به روز قبل پانصد هزار بشکه کاهش نشان می دهد. تعدادی از ناظران و کارمندان متوسط ایرانی شرکت فوق ظاهراً به دلیل ترس از کیفر دست از کار کشیدند. کمبود نفت سفید و گازوئیل در تهران حادتر می شود.
6 رادیو مسکو گزارش می دهد که تمایل دولت ایران به پخش انتقادات پارلمانی از کابینه ازهاری حاکی از سقوط این دولت می باشد. در واقع بین وقایع دو روز گذشته که در آن مدارس به طور غیرعاقلانه ای مجدداً بازگشایی شد و در نتیجه پلیس با سیل عظیم دانش آموزان برخوردی نکرد و اولین روزهای ماه نوامبر که بسیاری از ایرانیان عقیده دارند که دولت
ص: 670
فعالیتهای خرابکارانه را مجاز و تحریک نمود (حتی خود در این امر شرکت کرد) تا برقراری حکومت نظامی را توجیه نماید، رابطه ای وجود دارد.
7 فردا گزارش وضعیت نخواهیم داشت مگر اینکه اوضاع تغییر کند.
کوپر
به نظر می رسد حمله به ساختمان اصلی سفارت خاتمه یافته است
سند شماره 359
خیلی محرمانه24 دسامبر 1978 3 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12560به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: به نظر می رسد حمله به ساختمان اصلی سفارت خاتمه یافته است
1 اکنون که ساعت 14:45 است، تظاهرکنندگان حتی آنها که از دور صدای تیراندازی را شنیده اند متفرق شده اند، و در اثر تیراندازی هوایی سربازان و همچنین پرتاب گاز اشک آور به مقدار زیاد به سمت غرب خیابان تخت جمشید عقب رانده شدند. اکنون سربازان در اطراف سفارت تکرار می کنم در اطراف سفارت به حالت آماده درآمده اند، و ما سعی در هماهنگی ارتباط با آنان داریم، تا در صورت بروز حوادث بعدی عکس العمل سریعتر نشان دهیم. همچنین سفیر اجازه داده است که اگر ضرورت دیگری پیش آمد نیروی کمکی برای تقویت سربازان با هلیکوپتر به داخل محوطه سفارت انتقال داده شود.
2 راننده سفارت گرچه صدمه ای ندیده بود ولی با ترس و پریشانی به سفارت برگشت. او جمعیت تظاهرکننده که بیشتر آنها فقط تماشاچی بودند را بین 200 تا 500 نفر تخمین می زند.
3 از منبع معتبر گزارش رسیده که سرهنگ مولوی، رئیس پلیس تهران در داخل اتومبیل شخصی اش در نزدیک سفارت مورد اصابت گلوله قرار گرفته و زخمی شده است، ولی این خبر کاملاً تأیید نشده است.
4 اوضاع به شکل مطلوبی رو به آرامش می باشد. گزارش سیاسی امنیتی حاوی جزییات بیشتری خواهد بود. سولیوان
گزارش سیاسی امنیتی، 24 دسامبر
سند شماره 360
خیلی محرمانه24 دسامبر 1978 3 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12568به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 24 دسامبر
خلاصه: تظاهرات پراکنده دیروز تهران، امروز نیز تکرار شد. تعدادی از دبیرستانها تعطیل بودند ولی تعداد دیگری از آنها برای دایر بودن کلاسها تلاش می کنند. تظاهرات در بوشهر، مشهد، اصفهان و شیراز آرام بود. گردهمایی کارکنان اعتصابی مطبوعات و حمایت نمایندگان مخالف مجلس از آنها. پایان خلاصه.
ص: 671
1 در نتیجه تصمیم غیرعاقلانه بازگشایی مدارس که قابل پیش بینی هم بود، دیروز تهران روز پرجنب و جوشی داشت. در نقاط مختلف شهر تظاهرات پراکنده ای صورت گرفت که با خشونت همراه نبود و در بعضی از خیابانها هم تظاهرات باعث بسته شدن موقت چند خیابان شد. به اتومبیل یک شهروند انگلیسی زمانی که در بین جمعیت گیر افتاد خسارت وارد شد. نمی توان گفت که تظاهرات، آرام بود چرا که تظاهرات با سنگ پرانی توأم بود اما حمله جدی به افراد و یا اموال صورت نگرفت، به جز یک مورد پرتاب بمب آتش زا به یک خودرو آمریکایی، تظاهرات وسیع اما سازمان نیافته ای در نزدیکی رادیو و تلویزیون ملی ایران صورت گرفت اما کارمندان رادیو و تلویزیون متفرق شدند.
2 وزیر آموزش و پرورش در قبال وضع مصیبت بار مدارس روزانه، با بستن 21 دبیرستان معروف و بزرگ تهران تا اطلاع ثانوی واکنش نشان داد. امروز صبح هنوز اکثر دبیرستانهای دیگر دایر بود. اما دانش آموزان، چه از مدارسی که تعطیل شده اند و یا آنهایی که هنوز باز هستند، دوباره به خیابانها ریختند. امروز صبح تظاهرکنندگان در حالی که شعار می دادند «یانکی به خانه ات برگرد» دو بار از مقابل سفارت عبور کردند. گروههای دیگری نیز در نزدیکی سفارت اقدام به تظاهرات و دادن شعار می کنند. مجدداً ما شاهد آن بودیم که دستورات خشن حکومت نظامی علیه تظاهرکنندگان نادیده انگاشته می شود. سرانجام این تظاهرات بدانجا کشیده شد که دانش آموزانی که چهارراهها را مسدود نموده بودند عملاً متفرق گشتند اما ظاهراً آنها در راهپیمایی و شعار دادن با هیچ گونه مانعی مواجه نبودند. موتورسواران با بوق زدنهای متوالی و با ریتم به آنها پیوستند و دامنه این غوغا را وسعت بخشیدند. با وجود حضور مأمورین نظامی، رادیو و تلویزیون ملی ایران امروز نیز صحنه تظاهرات بزرگی بود اما تاکنون از زد و خورد خبری نبوده است. واقعیت این است که در بیشتر اوقات، واحدهای نظامی از مسیر عبور تظاهرکنندگان (که اکثراً دانش آموز بودند)، دور نگاه داشته می شوند. امروز صبح قطع جریان برق، برخلاف روزهای دیگر که فقط در شب انجام می شد، به مدت 2 ساعت اتفاق افتاد.
3- کنسولگریهای شیراز و اصفهان اوضاع این شهرها را آرام توصیف کرده اند. طبق گزارشات واصله، تظاهرکنندگان دیروز در بوشهر به وسیله گازهای اشک آور متفرق شدند. گزارشات رادیو بی بی سی و مأمور امنیتی یک شرکت آمریکایی حاکی از آن است که خشونتهای دیروز مشهد در نزدیکی خانه آیت الله شیرازی منجر به کشته شدن 8 تا 12 نفر شد. کنسولگری تبریز از جریان تظاهرات در آن شهر که توأم با تیراندازی و تحرک شدید واحدهای نظامی بود گزارش داد. فرماندار نظامی برای نمایش قدرت، تعداد زیادی از نیروهای نظامی را در شهر به حرکت درآورد. در جریان این خشونتها حداقل یک و حداکثر سه دستگاه اتوبوس دولتی به آتش کشیده شد.
4 در 22 دسامبر، در حدود 1000 تن از روزنامه نگاران اعتصابی دست به یک گردهمایی
ص: 672
در بهشت زهرا زدند و حدود 4000 نفر نیز به عنوان همدردی به آنان ملحق شدند. 22 تن از نمایندگان مخالف مجلس با فرستادن نامه ای برای اعتصابیون حمایت خویش را از آنان اعلام نمودند. قبرستان بهشت زهرا محل مناسبی برای تظاهرکنندگان شده است این امر احتمالاً به دلیل عدم تمایل اولیای امور به مداخله در این گردهماییها است.
5 برای سومین بار گروههای چند صد نفره از تظاهرکنندگان، برگشته و این دفعه به محوطه سفارت حمله کردند. جمعیت در حالی که شعار «یانکی به خانه ات برگرد» را سر می دادند اقدام به پرتاب سنگ نمودند و به اتومبیل یک افسر ایرانی در خیابان تخت جمشید حمله کردند و سپس در مقابل درب اصلی اجتماع کردند. ماشین سفارت در بیرون درب به وسیله تظاهرکنندگان به آتش کشیده شد، راننده بدون هیچ آسیبی، موفق به فرار شد. تظاهرکنندگان تهدید کردند که بر روی دیوارها خواهند رفت اما آنها عملاً به داخل محوطه نفوذ نکردند. تفنگداران نیروی دریایی با شلیک گاز اشک آور فشار جمعیت را کاهش دادند، اما گروههای اغتشاشگر در وضعیت تهدیدآمیزی از روی دیوارها اقدام به پرتاب سنگ و اشیاء سوخته شده به داخل سفارت کردند. این ماجرا تقریباً برای یک ساعت دیگر ادامه یافت. در عین حال واحدهای نظامی مستقر در خیابان روزولت (در ورودی اقامتگاه سفیر در این خیابان است) از 200 یا 300 یارد جابجا شدن و پراکنده نمودن جمعیت امتناع نمودند. سرانجام تعدادی از آنها برای آنجام این کار ترغیب شده و دست یاری به هم دادند ولی در همان موقع نیروهای تقویتی سر رسیدند و باعث پراکندن تظاهرکنندگان در ساعت 1:30 بعد از ظهر شدند. بنا به درخواست سفیر از مأمورین حکومت نظامی، اطراف سفارت در محافظت مأمورین قرار گرفت و آنها با شلیک تیرهای هوایی جمعیت را هر چه بیشتر متفرق کردند.
سولیوان
گزارش سیاسی امنیتی، تظاهرات روز عید میلاد مسیح
سند شماره 361
خیلی محرمانه26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12591به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، تظاهرات روز عید میلاد مسیح
خلاصه: در روز 25 دسامبر 10 تا 15 گروه اغتشاشگر 200 تا 500 نفره در مرکز شهر تهران از این سو به آن سو در حرکت بودند. به گواهی شاهدان عینی، سه مورد آتش سوزی خودرو و دوازده آتش سوزی دیگر رخ داده است. سیاست ارتش تعقیب گروههای مردم همراه با تیراندازی هوایی می باشد.
اغتشاشگران که به خوبی سازماندهی شده بودند سعی در مسدود کردن و اخلال در عبورو مرور خودروها داشتند. گروهی از مردم به آژانس ارتباط بین المللی نزدیک شدند و شعارهای خصمانه ای بر روی دیوار ساختمان نوشتند. توسط گروهی از مخالفین ماشین کارمندان سفارت
ص: 673
محاصره شد اما خوشبختانه او توانست بدون خسارت و یا جراحت جدی از معرکه خارج شود. اغتشاشگران تهاجمی تر می شوند. پایان خلاصه.
1 اخبار و اطلاعات موثقی که از طرف افراد اروپایی و آمریکایی و کارمندان سفارت، جمع آوری شده حاکی از آن است که از ظهر تا غروب آفتاب، حدود 10 الی 15 گروه اغتشاشگر که از پیش خودشان را در دسته های 200 تا 500 نفره سازماندهی و متشکل کرده بودند، ضمن پخش اعلامیه در مرکز شهر تهران حرکت می کردند، و حداقل 12 آتش سوزی کوچک به راه انداختند و سه خودرو را به آتش کشیدند. وسعت و دامنه حرکت اغتشاشگران از خیابان کاخ در غرب تا پشت جاده قدیم شمیران در شرق و انتهای خیابان استانبول در جنوب تا بالای میدان 25 شهریور و خیابان عباس آباد در شمال شهر تهران بود. اساساً هدف آتش سوزیها بیشتر مغازه های کوچک و بانکها بود. ارتش کوشش می کرد تا با تیراندازی هوایی این گروهها را متفرق کند، اما گروههای مذکور بعد از چند دقیقه ای مجدداً به هم می پیوستند و با شعار دادن به حرکت در می آمدند.
2 طبق اظهارنظر شاهدان عینی اکثر تظاهرکنندگان را افراد بین سنین 20 تا 30 سال تشکیل می دادند که توسط اشخاص تا حدی مسن تر رهبری می شدند. گروههای کوچکی از تظاهرکنندگان در خیابان سپهبد زاهدی و نزدیک میدان فردوسی جلو اتومبیلها را می گرفتند و رانندگان را خارج کرده و اتومبیل را طوری قرار می دادند که عبور و مرور وسائط نقلیه متوقف شود. این عمل به اندازه کافی موفقیت آمیز بود و عبور و مرور وسائط نقلیه را در مرکز شهر ساعتها مختل می کرد. به نظر می رسید سه اتومبیلی که سوخته بودند متعلق به رانندگانی بود که در برابر ترک اتومبیلشان مقاومت کرده بودند. دو گروه در خیابان پهلوی جلوی اتومبیلها را می گرفتند و به آنها اعلامیه می دادند.
3 اوایل روز 25 دسامبر دو یا سه نفر به طرف نگهبان دفتر آژانس ارتباطات بین المللی نزدیک شدند و از وی سئوال کردند این ساختمان چیست؟ نگهبان اظهار بی اطلاعی کرد، معهذا حدود ساعت ده یک گروه سیصد نفره به ساختمان آژانس ارتباط بین المللی آمدند و با محافظ آنجا صحبت کردند. نگهبان مجدداً اظهار بی اطلاعی کرد، در عین حال گروه کوچکی از تظاهرکنندگان بر روی دیوار ساختمان مذکور نوشتند «این ساختمان سیا است». سپس جمله «مرگ بر ساواک، مرگ بر سیا» را به آن اضافه کردند. سربازان سریع و به موقع سر رسیدند و اغتشاشگران را تعقیب کرده و متواری ساختند. این گروه در حال فرار فریاد می زدند «با بمب به سوی شما برخواهیم گشت!»
4 هارت هاوارد مأمور سفارت در حوالی ظهر ضمن رانندگی در ترافیک سنگین خیابان کریم خان زند گرفتار گروهی از جوانان 25 الی 30 نفره شد و اتومبیل او را محاصره کردند. آنها کوشش می کردند به زور وارد اتومبیل وی شوند. و به طرف شیشه جلو اتومبیل سنگ پرتاب می کردند و لگد می زدند. کوشش آنها برای ورود به اتومبیل عقیم ماند. عاقبت هارت
ص: 674
توانست از معرکه فرار کند.
5 در طول تعطیلات کریسمس به آمریکاییان تلفنهای تهدیدآمیز زیادی زده شد. یکی از کارمندان سفارت خبر داد گروهی از جوانان آپارتمان او را از پنجره مقابل تحت نظر دارند، که در آن ساختمان دو آپارتمان دیگر متعلق به کارمندان سفارت می باشد. کاشی پلاک منزل یکی از کارمندان سفارت را شکسته بودند. تعدادی از رابط های غیررسمی آمریکا به ما اطلاع داده اند که روحیه ضدآمریکایی در کوچه و بازار در 3 4 روز گذشته بالا گرفته است. این برخورد ایرانیان مخالف در برابر رفتار شماری از ایرانیانی که علاقمند به معاشرت با آمریکاییان هستند تا اندازه ای تلافی شد و آنها در جشن کریسمس به ما تبریک گفتند. (زیرا عیسی مسیح یکی از پیغمبران اسلام است).
6 شاید علت پرآشوب ترین تظاهراتی که از 24 دسامبر شروع و تا 26 دسامبر ادامه یافت (رجوع شود به گزارشات روزانه) در این حقیقت نهفته است که اوضاع وخیم تر شده و تیراندازیهای هوایی ارتش صرفاً باعث تفرق موقتی جمعیت می شود و آنها را از تشکل مجدد باز نمی دارد. مدت زیادی طول نخواهد کشید که ارتش مجبور شود مستقیماً به طرف تظاهرکنندگان یا تیراندازی کند و یا منطقه هایی از شهر را به گروه های اغتشاشگر واگذار کند. این حقیقت که تظاهرکنندگان جلو اتومبیل های افسران را گرفته و آنها را وادار به دادن شعار «مرگ بر شاه» می کردند، (شاهدان عینی ما دیده بودند که این ماجرا برای یک سرهنگ شهربانی اتفاق افتاده بود. اما چندین گزارش از حوادث مشابه داریم) از طرفی باعث ناآرامی هایی می شود و از طرف دیگر این تمایل را در افراد دیگر به وجود می آورد که دست به اقدامات قاطع تری بزنند. سولیوان
ارزیابی تهدیدات
سند شماره 362
خیلی محرمانه26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: کنسول آمریکا، اصفهانبه: سفارت آمریکا، تهران
موضوع: ارزیابی تهدیدات
نتیجه گیری من این است که تهدیدی جدی و فزاینده در اصفهان وجود دارد و تلاشهایی برای قتل افراد برجسته یا اعدام دسته جمعی گروهی از افراد مرتبط با ارتش و ساواک، صورت می گیرد. بیشتر این تهدیدات متوجه ایرانیهاست. اما من خودم و افراد زیر را نیز جزو هدفهای احتمالی این قتل ها به حساب می آورم؛ افرادی چون: سرهنگ دوم ژنوسکو از گروه مستشاری نظامی و مشاور ژنرال ناجی فرمانده حکومت نظامی و سرهنگ دوم ریشتر افسر مسئول تیم آموزش فنی هلیکوپترهای کبرا و سرهنگ اسمیت افسر دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی مستقر در اصفهان و مسئولین رده بالای ساواک. اتوبوسهای نظامی حامل کارکنان شرکت «بل هلیکوپتر» و «گرومن» در هنگام رفت و برگشت به پایگاههای اصفهان می توانند جزو هدفهای
ص: 675
اعدام دسته جمعی باشند.
انگیزه
تلگرافهای هوایی فرستاده شده، مسئله زیاده روی نیروهای امنیتی در اصفهان و نجف آباد در نزدیکی این شهر، در هفته بعد از عاشورا را شرح داده است. رقم احتمالی مجروحین غیرنظامی طی این مدت از هزار نفر تجاوز می کند و رقم کشته ها سیصد نفر می باشد. واکنش اولیه کاهش شدید حوادث امنیتی بود اما احساسات ضد ارتش و ساواک نیز شدیدتر شد. مردم اصفهان در انتظار عکس العمل خشونت باری بوده و صبر می کنند.
فرصت و اسلحه ها
به جز سه پایگاه نظامی و مراکز ساواک و حکومت نظامی، تأسیسات امنیتی دیگری در اصفهان وجود ندارد. به علاوه از آنجا که این تأسیسات و اشخاص در شهر پراکنده می باشند، تمام چهره های اصلی و مهم (مشاور حکومت نظامی، استاندار، رؤسای دوایر امنیتی و آمریکاییهای مذکور در بالا) در همه جای شهر رفت و آمد دارند. بیشتر رفت و آمدها تا اندازه ای با حفاظت انجام می گیرد اما این درصد از حفاظت در برابر هرگونه حمله ای که خوب طراحی شده باشد، ناکافی است. برای اعدام های جمعی، هدفهای فراوانی وجود دارد: تعداد زیادی از اتوبوسهای سرویس، یا حفاظتی ندارند و یا حفاظت آنها بسیار کم است. کلانتریها از حفاظت ناکافی برخوردارند و دسته های نظامی در معرض حمله بوده و در برابر حملات خوب طراحی شده، ضربه پذیرند. مخالفین دارای اسلحه هستند. وجود اسلحه های دستی که به راحتی در دسترسند، دینامیت، تفنگ و تفنگ ساچمه ای، ثابت شده است و سه نوع اسلحه آخری حتی به کار گرفته شد. اگر چه تأثیر کمی داشته است. شواهد محکمی در دست است مبنی بر اینکه مسلسلهای سبک و سنگین در اختیار مخالفین در اصفهان قرار دارد اما هیچکدام از اینها تا این تاریخ مورد استفاده قرار نگرفته اند.
هدف
نیروهای امنیتی نظامی برتری قاطع خود را در قدرت آتش و آسیب ناپذیریشان را در مقابل اقدامات مردم، نشان داده اند. در شهر شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه به برخورد علنی و آشکار دامن زده می شود. با این بیان که «خون بیشتری ریخته خواهد شد اما هیچ خونی به هدر نخواهد رفت»، این نوع شایعات نشانگر آن است که اسلحه ها به داخل شهر آورده شده اند و واکنش خشنی نشان داده خواهد شد. گزارشات متعددی مبنی بر حملات و کشتن پرسنل رده پایین ساواک و ارتش یا وابستگان اینها، وجود دارد. اما حتی اگر این گزارشات موثق باشند، این اعمال در برابر افزایش نیروهای امنیتی، به عنوان واکنش کافی و مؤثری در نظر گرفته
ص: 676
نمی شوند. من از گزارشات اینگونه نتیجه گیری می کنم که احتمال زیادی برای وقوع یک اقدام خشن طراحی شده علنی که یا ترور یک مقام عالیرتبه و یا اعدام دسته جمعی است وجود دارد که نظر عموم و مطبوعات را به خود جلب خواهد کرد. اگر طرح ترور در نظر گرفته شده باشد من لیست ذیل را به عنوان اهداف احتمالی در نظر دارم. رضا ناجی، فرماندار نظامی، ژنرال تقوی، رئیس ساواک (که کمتر علنی است اما بیشتر مورد تنفر است)، حقدان، استاندار، رؤسای پایگاه ها، ژنرال شهناز، از مرکز آموزش هلیکوپتر یا ژنرال گوهری از پایگاه نیروی هوایی خاتمی. هدف دوم ممکن است خود من باشم به عنوان رئیس شرکت های آمریکایی به ویژه بل هلیکوپتر و گرومن، سرهنگ Jenosko از گروه مستشاری نظامی، مشاور ژنرال ناجی، سرهنگ دوم ریشتر مشاور تیم آموزش فنی نیروهای مسلح و مشاور ژنرال شهناز، سرهنگ هافمن رئیس دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی مستقر در اصفهان (که تصور می شود روابطی با ساواک دارد) و احتمالاً رؤسای تیم های دیگر آموزش فنی نیروهای مسلح یا هر نظامی آمریکایی. اگر یک اعدام دسته جمعی برنامه ریزی شده باشد، به احتمال قوی لیست زیر را دربر خواهد گرفت: دسته ای نظامی که در هنگام انجام وظیفه در محل تقاطع اصلی مستقر است؛ اتوبوسهای نظامی از قبیل اتوبوسهایی که غیرنظامیان آمریکایی را به محل پروژه های هلیکوپتر و اف 14 حمل می کنند، ستاد مرکزی بل هلیکوپتر یا کنسولگری آمریکا. این لیست به ترتیب زیاد بودن احتمال وقوع تنظیم شده است. از آنجا که شواهدی قوی از نافرمانی درون واحدهای نظامی به چشم می خورد که اخیراً در سطوح پایین دیده شده است، من فکر می کنم که به دست آوردن اطلاعات یا دسترسی به اهداف برای مخالفین امکان پذیر است. من فکر می کنم که تلاش برای انجام ترورهای پراکنده بیشتر است چون در این صورت، خطر یک تلافی گسترده تا حدودی کمتر می باشد. دلیل اصلی درنگ مخالفان آگاهی از احتمال این چنین تلافی می باشد. آنها تصور می کنند که خشونتهای اصفهان و نجف آباد به این خاطر صورت گرفت که مردم در آنجا در شب عاشورا به ستاد مرکزی ساواک حمله کرده بودند. من به آمریکاییهای مذکور اظهار داشته ام که حفظ و استمرار اقدامات امنیتی ضروری است اما از این می ترسم که اگر آنها هدف قرار بگیرند، هیچ گونه اقدامات احتیاطی معقولی در عرصه اصفهان کافی نمی باشد.
اوضاع ایران
سند شماره 363
خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 12594به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن
موضوع: اوضاع ایران
16 خلاصه: این گزارش شامل اطلاعاتی از وضعیت ایران از ساعت 15 روز 24 دسامبر تا ساعت 12 روز 25 دسامبر 1978 است.
ص: 677
22 جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف وضعیت کلی:
در تهران فعالیتهای ضدآمریکایی و تظاهرات خیابانی شدت بشتری یافته اند. پس از فقط 2 روز دبیرستانها تعطیل شدند. مشکلات اقتصادی به خاطر کاهش شدید تولید نفت که در مقایسه با وضعیت عادی آن به مویی بند است، تشدید شده است. شایعاتی درباره تشکیل یک دولت جدید بر سر زبانها است ولی چیزی در واقع به چشم نمی خورد. از حدود ساعت 9:30 امروز صدای آژیر و تیراندازیهای پراکنده ای به گوش می رسد. عملیات پروازهای تجاری در فرودگاه مهرآباد ظاهری عادی دارد و فقط سوخت جت ها سهمیه بندی شده است.
ب فعالیتهای ضدآمریکایی خارجیها:
در این مدت اقدامات ضدآمریکایی افزایش چشمگیری یافته است. حداقل 7 مورد از این گونه اقدامات گزارش شده است. از آنجا که مرکز خبری نمایندگی (MIC) دیروز تعطیل بود، و تهدیدات تلفنی آن قدر رواج یافته اند که بیشتر آنها را دیگر گزارش نمی کنند، شمار دقیق تهدیدات در این مدت را در دست نداریم. تمام اقدامات گزارش شده از تاکتیک جدیدی برخوردارند. آمریکاییهایی که در حین رانندگی در ترافیک و راهبندان های غیرقابل اجتناب تهران گیر می افتند (منجمله به هنگام سوار شدن در تاکسی) به وسیله عابرین پیاده از اتومبیل بیرون کشیده شده و مورد اهانت و گاهی حمله قرار می گیرند. در حال حاضر بر اثر تعطیل دبیرستانها جوانان زیادی به خیابانها ریخته اند. تاکتیکهایی که علیه اتومبیلها به کار برده می شوند متنوعند ولی شامل موارد زیر می شوند؛ در یک مورد به یک آمریکایی که سوار تاکسی بود حمله شد و سپس پیاده به تعقیب او پرداختند، در موارد متعددی به اتومبیلها سنگ پرتاب شد و قطعات کرومی اتومبیل ها کنده شدند، جمعیت اتومبیلها را به جلو و عقب هل می داده اند، در یک مورد هم روی اتومبیلی با اسپری رنگ پاشیده بودند و جمعیت سعی کرده بودند زیر آن آتش روشن کنند، در دو مورد محافظین مسلح جمعیت را متفرق کرده اند، در یک مورد محافظ فقط سلاح خود را نشان داد و در حادثه دیگر که امروز صبح رخ داد یکی از محافظین اقدام به شلیک اخطارگونه نمود. تا به حال هیچ مجروحی نداشته ایم، و فقط صدماتی ظاهری به اتومبیلها وارد شده است.
امروز صبح گزارش دیگری هم داشتیم راجع به تظاهراتی که علیه کارکنان BHI (شرکت بین المللی هلیکوپتر سازی بل) در فرودگاه مهرآباد برپا شده بود. تظاهرکنندگان فریاد می کشیدند و نرده ها را تکان می دادند، در نتیجه کارکنان BHI را به خانه هایشان بردند.
ج فعالیتهایی له و علیه شاه:
به نظر می رسد وضعیت و فضای کلی تهران چرخش چشمگیری به سوی بدتر شدن داشته است. دبیرستانها فقط پس از دو روز تعطیل شده اند. تظاهرات دانش آموزان دیروز ظاهراً بزرگتر از تظاهرات روز 24 دسامبر بوده، و گزارش شده که امروز نیز تظاهراتی برپا خواهد
ص: 678
گردید. تظاهرات با رژه و فریادهای دانش آموزان، آتش سوزی در گوشه و کنار خیابانها و راهبندانهای متعددی توأم بود. صدای تیراندازیهای پراکنده که اکثراً از تیراندازیهای هوایی جهت اخطار ناشی می شود در گوشه و کنار شهر به گوش می رسد. گزارشهای قابل اعتمادی درباره مجروحین نداشته ایم ولی چندین آمبولانس مشاهده شده است.
علاوه بر فعالیتهای خیابانی چند منطقه حیاتی دیگر نیز به فساد کشیده شده است: قطع برق همچنان ادامه دارد (هر چند شب کریسمس قطعی برق نداشتیم) و گزارشات تأیید نشده ای بر زبانها افتاده که با کم تر شدن گاز طبیعی توربینهای مولد برق را خاموش خواهند کرد و این قطع برق را افزایش خواهد داد. تمام سوختهای حرارتی شدیداً کمیاب شده اند و حتی سفارت هم نمی تواند آنها را تأمین کند.
از زمان ترورهای اهواز تولید خیلی سریع افت کرده است. دیروز 7/1 میلیون بشکه تولید شد، و امروز انتظار می رود تولید کمتر از 1 میلیون باشد. اخبار بخش نفت حاکی است که هیچ یک از ایرانیان این صنعت در میادین مشغول نیستند، و کارگران ایرانی همچنان در حال اعتصاب هستند. آمریکاییها و سایر خارجیهای مقیم بستگان خود را تخلیه کرده ولی تا به امروز سر کار خود حاضر شده اند. کارکنان بانک مرکزی ایران (CBI) همچنان در مرخصی به سر می برند و کارکنان گمرک و پست همچنان در حال اعتصاب هستند. شرکتهای ساختمانی ظاهراً به علت نبود مصالح ساختمانی در حال اخراج کارگران خود هستند. ظاهراً قرار است قیمت مواد غذایی در تهران هم به زودی افزایش یابد. هر چند تا به امروز هیچ کمبودی در این زمینه مشاهده نشده است. (برای جزییات بیشتر به گزارشات بخش اقتصادی و نفت سفارت توجه کنید.)
د مشکلات و تمهیدات امنیتی:
پس از حادثه روز 24 دسامبر 78 در سفارت، مقامات حکومت نظامی بر تعداد نگهبانان اطراف محوطه سفارت افزوده اند. در حال حاضر تعداد 83 سرباز، 2 افسر، 4 کامیون 5/2 تنی مسلح به مسلسل و یک آمبولانس در اختیار داریم. این واحد جمعی لشکر 83 کرمانشاه تحت فرمان سروان سراجی است. همچنین در چهارراه های مهم نیز تعدادی سرباز گمارده شده اند. تاکنون هیچ زره پوشی مشاهده نشده است.
ه فعالیتهای خارج تهران:
1 وضعیت اهواز به خاطر استعفای مداوم کارکنان ایرانی شرکت نفت ایران همچنان وخیم است.
2 دیروز در مرکز شهر تبریز تظاهرات بزرگی برپا شد. درباره مجروحان یا خسارات گزارشی در دست نیست.
3 گزارشی از اصفهان حاکیست ساکنین یک ساختمان تجاری آمریکایی «نوع BOQ» صدای چهار انفجار شدید را شنیده اند. ولی این انفجارها مجروح یا صدمه دیده ای بر جای
ص: 679
نگذارده اند.
نظریه تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
با توجه به اینکه بسیاری از بخشهای اقتصادی تقریباً در حال رکود کامل است، به نظر می رسد سرعت تحولات در وضعیت کلی بیشتر هم شده است. یکی از تغییرات عمده و علنی این است که در گذشته هرگاه شهر شاهد تظاهراتی بود، اکثر مردم در خانه های خود می ماندند. در سه روز گذشته ترافیک صبحگاهی چنان سنگین بوده که عکس العمل حکومت نظامی نسبت به جریان عادی اوضاع را دشوارتر از پیش ساخته است.
با وجود کمبودهای شدید مایحتاج عمومی، بیکاری شدید، تظاهرات خیابانی دائمی و فعالیتهای ضدآمریکایی که همه روزه شاهد آن هستیم، بازگشت به آنچه در طول 30 سال گذشته «وضع موجود» خوانده می شد، غیرممکن به نظر می رسد.
گزارش وضعیت ایران، شماره 55 ، 26 دسامبر 78
سند شماره 364
سری26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 324484به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 55 ، 26 دسامبر 78
1 امروز در تهران و شهرهای دیگر ایران مانند چند روز گذشته اغتشاشات و تظاهرات گسترده دانش آموزان با خشونت کمتری ادامه داشت. اوضاع نسبت به گذشته ناخوشایندتر و شدت فعالیتهای ضدآمریکایی نیز رو به افزایش است.
در کنار از کارافتادگی کامل بخش نفت، اعتصاب مستمر در بانک مرکزی و بانک های دیگر، اعتصاب در سازمان ها و شرکت ها و ناتوانی نیروهای امنیتی در مقابله با تظاهرکنندگان، وضعیت عمومی حقیقتاً مأیوس کننده است.
2 دیروز و امروز هیچ یک از کارگران شرکت نفت عملاً کار نکرده اند که این امر نشان می دهد که ایجاد رعب و وحشت از جمله تهدید به مرگ از سوی مخالفان شدیداً مؤثر واقع شده است. انتظار می رود که نفت خام تحویلی به پالایشگاههای داخلی 240000 بشکه باشد و به دلیل کمبود ذخایر نفت سفید و سوخت گازوئیل، منابع تأمین کننده گرما و پخت و پز مردم در تهران طی دو روز آینده و در شهرهای اصلی داخل کشور طی یک هفته تمام خواهد شد. چون ترمینال نفتی جزیره خارک کاملاً تعطیل است، صادرات نفت انجام نمی گیرد.
3 سفارت گزارش داده است که فردا اغتشاشات و آشوبهای بیشتری از جمله احتمال درگیری بین مخالفان و موافقان شاه صورت خواهد گرفت. هم اکنون چنین به نظر می رسد که حمله روز بیست و چهارم دسامبر به سفارت با طرح و نقشه قبلی صورت گرفته بود. امروز گروههای زیادی از تظاهرکنندگان جوان در منطقه سفارت و اطراف کنسولگری بودند که در اثر تیراندازی هوایی نیروهای تقویتی نظامی که بعد از حمله بیست و چهارم دسامبر به سفارت
ص: 680
تقویت شده بودند، پراکنده شدند.
4 در اولین پرونده ای که سریعاً به پایان رساندند وزارت دادگستری چهار مرد را به اتهام فساد محاکمه و محکوم نموده است. ظاهراً هر روز تعداد بیشتر و بیشتری از ایرانیان طبقه متوسط جهت مقابله با اغتشاشاتی که می ترسند به زودی آنها را آماج حملات خود قرار دهند برای خود اسلحه شخصی می سازند.
5- تظاهرات کریسمس در مرکز شهر تبریز برگزار شده است. کنسول ما عقیده دارد که تظاهرات به زودی متوجه کنسولگری شود.
6 تظاهرکنندگان ضدشاه به زندان سنندج حمله کرده و آن را به آتش کشیدند و زندانیان را آزاد کردند و اسلحه ها را که شامل تیربارهای سبک و تفنگ بود از اسلحه خانه زندان ربودند.
ونس
گزارش سیاسی امنیتی، 26 دسامبر 78
سند شماره 365
خیلی محرمانه26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12596به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 26 دسامبر 78
خلاصه: تظاهرات متعدد دانش آموزان در روزهای 24 و 25 دسامبر بازی موش و گربه ای که غالباً موش پیروز است. حمله روز 24 دسامبر به سفارت با توجه به موارد قبلی به نظر می رسد که کمتر خودجوش باشد. محکومیت 4 نفر به جرم فساد. امروز نیز تظاهرات ادامه دارد.
1 امروز در تهران و دیگر شهرها راهپیمایی های گسترده دانش آموزان با شدت کمتری ادامه یافت و مقابله نیروهای امنیتی تأثیری بر روند این راهپیماییها نداشت. تظاهرکنندگان از کارهای محیرالعقول لذت می برند، مثلاً در تقاطع های پر رفت و آمد تجمع کرده و به رانندگان دستور می دهند که وسائط نقلیه شان را ترک کنند. آنها صدمه ای به ماشینها نمی زنند، لیکن این امر باعث ترافیک چندین کیلومتری می شود. ترافیک تهران که در شرایط عادی شاید یکی از بدترین و سنگین ترین ترافیکهای جهان باشد، در چنین شرایطی دیگر غیرقابل تحمل شده است. گروههای اغتشاشگر اغلب بدون ترس از مجارات عمل می کنند، زیرا در حالیکه سربازان در تلاش گشودن راه خود از بین ماشینها هستند، آنها تجمع کرده و اغتشاشاتی را به وجود می آورند، و هنگامی که سربازان از راه می رسند، دانش آموزان قبلاً آن محل را ترک کرده اند، و در غیر این صورت، سربازان صرفاً به شلیک هوایی می پردازند ودانش آموزان به طرف محل جدیدی پراکنده می شوند. دانش آموزان تقریباً هرگز زخمی و یا دستگیر نمی شوند، لذا برای آنها دلیلی وجود ندارد که از این بازی دست بکشند.
دولت در 24 دسامبر اعلام کرد که دبیرستانهای تهران تا اطلاع ثانوی تعطیل هستند. این
ص: 681
عمل اوضاع را آرام نکرد و دانش آموزان کریسمس خوبی را از راهپیمایی گرفته تا اغتشاش برگزار کردند (در تلگراف جداگانه گزارش شده).
2 انفجار گاز بوتان و دیگ بخار که در روز 22 دسامبر در منزل مسکونی تکنسین های برق کشورهای غربی رخ داد و نصب مواد منفجره توسط شخص مهاجمی علت انفجار آن تشخیص داده شده، به ساکنین آن چون در لحظه انفجار در محل حضور نداشتند صدمه ای نزد، لیکن این انفجار خسارات زیادی به بار آورد.
3 طبق گزارشات کنسولگری تبریز، دیروز در این شهر تظاهراتی برگزار شد و نظامیان گرداگرد این تظاهرات را محاصره کرده اند. هنوز جزییات بیشتری در دسترس نیست. کنسول انتظار دارد که تظاهرات امروز متوجه کنسولگری باشد. ما گزارشی از ناآرامیهای تازه در فومن (شهری در نزدیکی رشت) داریم.
4 کارگران توانیر با قطع نکردن برق در شب عید کریسمس به ما هدیه کریسمس دادند. (بعد از هدیه کریسمس قبلی آنها که حمله به سفارت بود). امکان دارد مخالفان بخواهند در شب سال نو به ما و احتمالاً ارمنی های ایران هدیه بدهند. ضمناً خاموشی برق مجدداً در شبها صورت می گیرد. تحصن 120 تن از استادان به خاطر بازگشایی مجدد دانشگاهها در دانشگاه تهران هنوز ادامه دارد.
5 به مأمور سفارت از هنگام ورودش به تهران در ماه نوامبر تاکنون چندین بار توسط دوستان ایرانیش اسلحه پیشکش شده است. به دنبال حمله 24 دسامبر به سفارت، اسلحه کمری با حمایل سلاح و نارنجک دستی به مأمور سفارت هدیه شده است. بسیاری از این هدایا و بویژه این آخری، از طرف افراد مرفه طبقه متوسط ایرانیان صورت می گیرد چرا که آنها از قرار معلوم در مقابله با امکان شدت عمل و خشونتی که می ترسند متوجه ساکنان متمول تهرانی باشد اقدام به تشکیل زرادخانه خصوصی کرده اند.
6 حمله روز 24 دسامبر به سفارت که کاملاً خود جوش به نظر می آمد، اکنون کمتر به نظر می رسد که چنین باشد. گروهبان متصدی کامیون سربازان واقع در خیابان روزولت (درب ورود و خروج سفیر) اظهار داشت که راه پیمایان ابتدا قصد داشته اند به آن درب حمله ور شوند. او با اظهار این مطلب که ملزم به دفاع از آنجاست و ممکن است افراد زیادی جان خود را از دست بدهند، راه پیمایان را منصرف کرد. گروههای اغتشاشگر سپس به طرف درب اصلی حرکت کردند. (اما هنگامی که سفارت مورد حمله قرار گرفت وی کوچک ترین مداخله ای نکرد). نکته جالب توجه دیگر در مورد تظاهرات این بود که چند کارمند سفارت لهجه افغانی در بین جمعیت شنیدند. در همان روز گروههای اغتشاشگر به دفتر ال عال حمله کرده و خساراتی به بار آوردند، ولی از ادامه کار خطوط هوایی ممانعت به عمل نیامد.
7 فردا مجلس جلسه غیرعلنی خواهد داشت. دیروز مجلس سنا جلسه غیرعلنی داشت. سناتورها کمیته ای را جهت بررسی تندرویهای اعتصاب کنندگان و آشوبها تشکیل داده اند.
ص: 682
8 وزارت دادگستری چهار مرد را به جرم فساد محاکمه و محکوم نمود. اولین پرونده ای که سریعاً به پایان رسید متعلق به باقر عاقلی رئیس قبلی سازمان تعاونیهای مصرف شهر و روستا بود که به چهار سال زندان محکوم شد. سه نفر دیگر که از اعضای این تعاونی بودند به یک تا سه سال زندان محکوم شدند. تمام این افراد معادل اختلاسهای قبلی شان جریمه شدند. دو متهم دیگر نیز تبرئه شدند.
9 ما گزارشی داریم مبنی بر اینکه چند تن از رهبران برجسته مذهبی که از تمام نقاط کشور به قم آمده بودند دیروز با یکدیگر ملاقات داشته اند. احتمالاً آنها درباره حمایت از دولت صدیقی چنانچه موفق به تشکیل کابینه شود، صحبت کرده اند. ما به زودی مطلع خواهیم شد که آیا صدیقی مقام نخست وزیری را کسب خواهد کرد و یا اینکه با بازنشستگی بازمی گردد. باید یادآور شد که کریم سنجابی تصریح و تأکید کرده است که قبل از اینکه وی در کابینه شرکت کند، شاه باید ایران را ترک کند.
10 امروز صبح گروههای زیادی از تظاهرکنندگان جوان حدوداً در نزدیکی سفارت و کنسولگری خیابان ایرانشهر ظاهر شدند. آنها در نزدیکی کنسولگری، که هم اکنون احتمالاً با سربازان اضافی تقویت شده است، به راهپیمایی پرداخته و به محوطه سفارت نزدیک شدند، لیکن با تیراندازی هوایی پراکنده شدند. برای چند ساعت صدای تیراندازیهای متفرق وجود داشت، اما احتمالاً همه آنها هوایی بوده است. جمعیت یک کامیون آبجو را در جلو مرکز آموزشی انجمن فرهنگی ایران و آمریکا به آتش کشیدند.
11 گزارشات واصله برای ما حکایت از وجود اغتشاشات بیشتری در فردا دارد، منجمله احتمال بروز درگیری بین طرفداران و مخالفان شاه.
سولیوان
جوّ حاکم بر سه شهر در استان خراسان
سند شماره 366
خیلی محرمانه26 دسامبر 1978 5 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12597به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری
موضوع: جوّ حاکم بر سه شهر در استان خراسان
1 کارمند سفارت در سفر اخیر خود به مشهد فرصت یافت تا مدتی را نیز در شهرهای کوچکتر استان خراسان یعنی نیشابور، سبزوار و اسفراین بگذراند. روحیه حاکم بر هر یک از این شهرها متفاوت است لیکن دیدگاه در هر منطقه تابع رویدادهای محلی است نه سیاستهای ملی.
2 نیشابور: ارتش در عکس العمل نسبت به وضع بی ثبات ناشی از انجام تظاهراتی به طرفداری و علیه شاه (تلگرام مرجع) وسائط زرهی خویش را به داخل شهر منتقل نموده است. این تجهیزات جماعت کوچکی را به طرف خود جلب می کند زیرا بسیاری از روستاییان
ص: 683
اطراف این شهر هرگز چیزهایی مانند آنها ندیده بودند.
با این حال احساسات ضدشاهی در این شهر کشاورزی فوق العاده آرام توسط سه تن از کارمندان محلی وزارت دادگستری دامن زده می شود. این افراد عبارتند از: غلامحسین دانش طلب، رئیس دفتر محلی وزارت دادگستری و رئیس سابق شعبه حزب رستاخیز در نیشابور؛ ایوب بهمنش، وکیل دعاوی محلی و یدالله سطوتی یکی از قضات محلی. این افراد ظاهراً بر اساس ترکیبی از فرصت طلبی مورد توافق با یکدیگر و همچنین انگیزه انتقام جویی به طرح و ترغیب دعاوی حقوقی علیه شهروندان حامی شاه پرداخته اند و به مجلس و دانش آموزان ضدشاه کمک کرده و با آنها مشورت می کنند. بنابراین نیشابوری ها نسبت به اینکه در حمایت از تاج و تخت سخنی به زبان بیاورند علاقه کمتری نشان می دهند.
3 سبزوار: ساکنین این شهر همیشه به عنوان افرادی که کله شان بوی قرمه سبزی می دهد مشهور بوده اند. در یک سری برخورد با نیروهای امنیتی و سربازان تعدادی بین 30 تا 70 نفر از اهالی این شهر کشته یا زخمی شده اند. در نتیجه حکومت نظامی در این شهر برقرار شده و فرماندار غیرنظامی آن توسط یک فرماندار نظامی جایگزین شد.
4 اسفراین: اهالی این شهر کوچک کشاورزی که در یک درّه وسیع شرقی غربی قرار دارد که انتهای آن به سلسله جبال البرز در خراسان می رسد اصولاً طرفدار شاه می باشند. هیچ سربازی در خیابانهای اسفراین حضور ندارد و گروه کوچکی از جوانان تظاهرکننده نیز ظاهراً توسط اداره شکاربانی (یک نیروی محلی برای نظارت در مورد شکار) در محلی جمع آوری شده و پس از یک سخنرانی شدیداللحن روانه منزلهایشان شده اند.
اسفراین و روستاهای تابعه آن را می توان بدین صورت توصیف نمود: «ما هم به شاه و هم به خمینی احترام می گذاریم و هیچ دلیلی در مورد اینکه چرا با هم می جنگند نداریم.» برخلاف آنچه که بسیاری از افراد به کارمند سفارت گفته اند مبنی بر اینکه مردم اسفراین از شاه به عنوان بهترین فرد در بین افراد نالایق حمایت می کنند به نظر می رسد حمایت از سلطنت در اسفراین دارای مبانی مثبتی می باشد. این مطلب به بهترین شکل توسط یک پیرمرد ناسازگار که از تبار کردها بود بیان شد. وی به یک کلبه خرابه در روستا اشاره کرده گفت هنگامی که بچه بود به همراه پدرش زیرنظر مباشر خان (یعنی فرد مسئول در غیبت مالک اصلی) برای تعمیر و مرمت آن کلبه کمک می کرده تا سدی در مقابل مهاجمان ترکمن باشد. سپس ارتش شاه از راه رسید و ترکمن ها را تار و مار کرد (منظورش پدر شاه فعلی است). اما هنوز هم مجبور بودند اکثر محصول خود را به خان بدهند. سپس شاه خان را از بین برد. «حالا ما نه ترکمنهای سارق را داریم نه خان دزد. پس جاوید شاه!»
5 نظریه: متأسفانه در شرایط فعلی نمی توان این نوع احساس حمایت قلبی را به صورت قابل درکی بیان نمود. علت اصلی این است که فقط آنهایی که پیر هستند می توانند چنین روزهایی از فساد و عدم تأمین جانی را به خاطر داشته باشند. بیش از نیمی از جمعیت ایران و
ص: 684
تقریباً تمام تظاهرکنندگان علیه شاه (اما نه رهبران مخالف شاه) زیر 25 سال دارند و از امنیتی که پهلوی ها برقرار کرده اند استفاده می کنند. در نتیجه به نظر می رسد که حمایت موجود در اسفراین فقط در محل کاربرد داشته باشد.
سولیوان
گزارش سیاسی امنیتی، 27 دسامبر
سند شماره 367
خیلی محرمانه27 دسامبر 1978 6 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12648به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 27 دسامبر
خلاصه: فشار تظاهرکنندگان جوان به نیروهای امنیتی. اوج گیری اعتراضات به دلیل قتل یک استاد دانشگاه در روز گذشته. گزارش ناآرامی در بسیاری از شهرهای ایران. ناآرامیها بیشتر رنگ ضدآمریکایی به خود می گیرد. به آتش کشیده شدن زندان مشهد. گزارشاتی در مورد حمله به نیروهای امنیتی. هماهنگی تظاهرات و اعتصابات کشور را در سراشیبی فلج شدن قرار داده است. پایان خلاصه.
1 گروههایی از دانشجویان در ادامه درگیریهای خود با پلیس نیروهای امنیتی را تحت فشار قرار دادند. هر چند که واحدهای نظامی با استفاده از شلیک گاز اشک آور و تیراندازیهای هوایی این گروهها را در نقاط حساس شهر پراکنده می نمودند، اما آنها لحظاتی بعد در نقطه ای گرد آمده و تظاهراتشان را ادامه می دادند. گفته می شود در این تظاهرات چند حمله نیز به نیروهای امنیتی صورت گرفت. یک منبع مشاهده کرد که یک پلیس به شدت ضرب دیده و احتمالاً کشته شد، رادیوی دولتی اعلام نمود که چند تن از سربازان به وسیله شلیک گلوله و نارنجک کشته شده اند. دولت ادعا می کند که نیروهای نظامی، مردی را که اتومبیلش پر از ادوات انفجاری دست ساز بوده و در هنگام رانندگی تعدادی از آنها را به بیرون پرتاب کرده است، کشته اند.
2 کامران نجات اللهی استاد دانشکده پلی تکنیک هنگامی که در بالکن دانشکده ایستاده بود به ضرب گلوله ای از پای درآمد. اعضای دانشکده دست به یک تحصن، همانند تحصنی که هم اینک در دانشگاه تهران در جریان است، زدند. بنابر گفته مخالفین سربازی با شلیک گلوله وی را کشته است. اساتید دانشگاهها به یادبود مقتول، وزارت علوم و آموزش عالی را اشغال کرده و آن را به مدت سه روز تعطیل اعلام کردند. بنابر گزارشی در ساعت 30/20 دقیقه بعد از نیمه شب دیشب ارتش با کشتن یک یا دو نفر آنها را دستگیر کرد.
3 مرگ این استاد بهانه ای برای برپا شدن تظاهرات امروز شد که به هر حال انتظار می رفت که دامنه آن گسترش پیدا کند. تظاهرات از اطراف بیمارستان پهلوی آغاز شد. جمعیت تظاهرکننده که در طول مسیر به هزاران نفر بالغ می شد، از سوی آیت الله طالقانی (که مسئولین
ص: 685
مربوطه را قانع نموده بود که مراسم تدفین را به رهبران مذهبی بسپارند) رهبری می شد و رهبران سیاسی مانند سنجابی نیز در آن شرکت داشتند. در نقطه ای در مسیر راهپیمایی، که احتمالاً قصد بازگشت به دانشکده را به جای قبرستان بهشت زهرا داشتند، جمعیت توسط آتش سلاحهای مأمورین متوقف شد. در این تیراندازیها احتمالاً چندین نفر کشته شده اند. هیچ مشخص نیست که آیا جمعیت متفرق شده و یا به مسیر خود به طرف قبرستان بهشت زهرا ادامه داده است. تجمع سریع دسته هایی از مردم نیز به سرعت در تجریش و نزدیک سفارت انجام شد. در ساعت 10:30 دیده شد که واحدهای نظامی مستقر در نزدیکی سفارت با شلیک تیرهای هوایی هشدار می دهند و مخالفین نیز با ایجاد آتش سوزی اوضاع را از آنچه که واقعاً هست وخیم تر نشان می دهند. بودند، دولت آن را به آتش کشیده است، اما منابع دیگر خاطرنشان می سازند که این عمل هنگام آزاد کردن زندانیان توسط نیروهای مخالف انجام شده است. علاوه بر مرگ پلیس مذکور عده ای دیگر نیز کشته شده اند (بنابر قولی حدود 15 نفر). تظاهرات خشونت بار دیگری نیز در شهرهای بندر شاهپور، سنندج، شیراز، رضائیه، کرج و همدان گزارش شده است. در هر حال امروز شهرهای اصفهان، شیراز و تبریز آرام گزارش شده اند. تیمسار احمد غفاری استاندار جدید اصفهان شده است.
4 در حالی که اکثر مغازه ها سعی می کنند به فعالیتهای عادی خود ادامه دهند، اما قسمت بیشتر شهر در یک حالت رکود به سر می برد. صفهای طولانی بنزین ناشی از کمبود محصولات نفتی است. صفهای دریافت نفت سفید طولانی تر می شود. در حال حاضر کمبود گازوئیل نیز باعث افزایش ترس مردم شده است.
اداره پست و هواپیمایی ملی ایران، مثل بانک مرکزی امروز دست به اعتصاب زدند. امروز بیشتر بانکهای تجارتی باز شدند ولی بعد از تعطیل شدن بانک مرکزی، تعطیل نمودند. تمام این جریانات، به نحو قابل درکی، مردم را دل شکسته کرده است و نمایان ترین واکنش آن را می توان در صفهای طویلی که در مقابل کنسولگریهایمان ایجاد می شود مشاهده کرد. بنابر گزارش کنسولگری تبریز خشم عمومی در رابطه با اوضاع فعلی متوجه روحانیون است که بعضی ها معتقدند که عمدتاً آنها باعث آن شده اند. کنسولگری تبریز در ادامه خاطرنشان می سازد که صرف نظر از اینکه شاه می رود یا می ماند، این امر یک تحول مهم است. اما این امر لزوماً اثر چندانی بر نتیجه درگیریهای فعلی که به رهبری مردانی که توجهی به کمبود بنزین ندارند، نخواهد داشت.
5 تمایل ضدبیگانه تظاهرکنندگان اوج می گیرد. «کارتر بدترین دشمن ماست» مضمون شعاریست (که قبل از این هیچ جا دیده نمی شد) اما اکنون به راحتی می توان آن را در همه جا مشاهده نمود، خارجیانی که ناخواسته در حین رانندگی در دام تظاهرکنندگان افتاده بودند، علیرغم اینکه به هیچ کدام از آنان صدمه جدی وارد نیامده اما با این وجود ساعات پراضطرابی بر آنان گذشته است. یک تبعه آلمان غربی و یک دیپلمات دانمارکی در چنین وضعیتی گرفتار
ص: 686
آمده بودند. دیپلمات دانمارکی با ثابت نمودن هویت ملی خود توانست از یک مشکل جدی خلاصی پیدا کند. یک آمریکایی نیز با ادعای اینکه انگلیسی است توانست از چنین مهلکه خطرناکی جان سالم به در برد. دیروز جمعیتی به طرف اتوبوس حامل نامه های پستی که عازم پایگاه هوایی دوشان تپه بود سنگ پرتاب نمودند اما گارد محافظ اتوبوس جمعیت را با تیراندازی هوایی پراکنده کرد.
6 دیروز در چندین شهرستان درگیری رخ داد. بدترین برخورد در مشهد روی داد که مردم طی آن یک افسر راهنمایی و رانندگی را به قتل رساندند. دیروز زندان مشهد دچار حریق گردید، در حالیکه مخالفان ادعا می کردند با اینکه زندانیان هنوز داخل زندان بودند دولت آن را به آتش کشیده است. اما منابع دیگر خاطرنشان می سازند که این عمل هنگام آزاد کردن زندانیان توسط نیروهای مخالف انجام شده است. علاوه بر مرگ پلیس مذکور عده ای نیز کشته شده اند (بنا بر قولی حدود 15 نفر). تظاهرات خشونت بار دیگری نیز در شهرهای بندر شاهپور، سنندج، شیراز، رضائیه، کرج و همدان گزارش شده است. در هر حال امروز شهرهای اصفهان، شیراز و تبریز آرام گزارش شده اند، تیمسار احمد غفاری استاندار جدید اصفهان شده است.
7 در حال حاضر جنبه سیاسی بحران ظاهراً به بن بست رسیده است. از قول صدیقی نقل شده است که وی به عنوان نخست وزیر مملکت، حکومت شاه را نخواهد پذیرفت مگر پس از آنکه مجلس به وی رأی اعتماد دهد. به عنوان نشانه ای از تغییر اوضاع استاندار خوزستان به یک بازرگان آمریکایی گفته است که تیمسار ازهاری و تیمسار اویسی به شاه اولتیماتوم داده اند که به آنان اجازه دهد تا ظرف 48 ساعت نظم و آرامش را به جامعه برگردانند در غیر این صورت آنان به جبهه ملی ملحق خواهند شد. احتیاج به توضیح نیست که ما تأییدی راجع به این شایعه در دست نداریم.
8- اکنون که بعد از ظهر است خیابان شاهرضا، از مقابل دانشگاه تا میدان کندی انباشته از اتومبیلهایی است که در حال سوختن است؛ جایی که تظاهرکنندگان به وسیله آتش سلاحهای مأمورین حکومت نظامی پراکنده شدند. سولیوان
وضعیت ایران
سند شماره 368
محرمانه
شماره گزارش: 78 0601 684627 دسامبر 1978 6 دی 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی
عنوان: وضعیت ایران
16 خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش شامل اطلاعاتی از وضعیت ایران از ساعت 12 روز 26 تا 12 روز 27 دسامبر 1978 است.
ص: 687
17 تا 21 حذف شده است.
22 جزییات (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان).
الف عمومی:
وضع امروز تهران وخیم تر است. به چندین تظاهرات عمده صبح امروز خاتمه داده شد، اما گروههای کوچک با استفاده از روشهای جنگ و گریز در شهر به سوزاندن خودروها ادامه دادند. مجریان حکومت نظامی تقریباً بدون وقفه از حدود ساعت 9 صبح به تیراندازی مشغولند. تظاهرات امروز با درگیری بیشتری توأم بوده و با در هم آمیختن آن با اعتصابات دیگر وضع کلی حتی آشفته تر و وخیم تر شده است. سفارت توصیه نامه ای صادر کرده که در آن از آمریکاییان خواسته شده که حتی المقدور در ظرف دو سه روز آینده در محدوده شمال خیابان تخت طاووس بسر برند.
ب فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدخارجی:
طی این مدت اقدامات ضدخارجی ادامه داشته است. حداقل سه مورد دیگر از به دام افتادن غربیها اتفاق افتاده است، یک آمریکایی، یک فرانسوی و یک انگلیسی که در ترافیک گیر کرده و به دام افتاده اند و یا در خیابان مورد خطاب واقع گشته اند و همین که ملیت فرانسوی و انگلیسی آنها مشخص شده به حال خود رها شده اند. این اقدامات هیچ آسیبی به دنبال نداشته است. همچنین در ظرف این مدت تقریباً 12 مورد تهدید به مرگ (از طریق تلفن و اعلامیه) بر علیه جان غربیها به مرکز هیأت اطلاعاتی گزارش داده شده است. وابسته نظامی آلمان اطلاع می دهد که یکی از کارکنان آنها درست در مقابل سفارت با خشونت مورد تهدید واقع شده است. همچنین در ساعت یازده صبح 27 دسامبر 78 به وقت محلی یکی از وابسته های سفارت پاکستان تلفنی اطلاع داد که سفارت آنان تحت حفاظت نیروهای حکومت نظامی قرار دارد و در آن ناحیه تیراندازی به شدت ادامه دارد.
ج فعالیتهای مخالفان و موافقان شاه:
میزان فعالیتهای ضدشاهی به تدریج رو به افزایش است. دیروز بعد از ظهر حداقل چهار خودرو، شامل یک اتوبوس شرکت واحد، یک کامیون آبجو و یک کامیون دیگر و یک اتوبوس ارتش به آتش کشیده شدند. در طول تمام بعد از ظهر تظاهرکنندگان با گذاشتن تراکت زیر برف پاک کن اتومبیلها، ایجاد راهبندان و سوزاندن زباله ها در مرکز شهر به تظاهرات ادامه دادند.
دو اقدام مهم و پرارزش دیگری که در اطلاعیه شماره 27 حکومت نظامی اعلام گردیده عبارتند از:
1 تقریباً رأس ساعت یک بعد از ظهر 26 دسامبر 78 (به وقت محلی) یک کامیون ارتشی در خیابان کریم خان زند مورد حمله واقع شد. دو بمب دست ساز از داخل اتومبیلی در حال عبور پرتاب گردید. در تعقیبی که صورت گرفت فرد مزبور داخل اتومبیل زخمی شد و سپس دستگیر گردید. دو بمب دست ساز دیگر به همراه یک اسلحه کمری از داخل ماشین به دست
ص: 688
آمد. از خسارت مالی و جانی احتمالی که به خودرو یا فرد ارتشی وارد شد اطلاعی در دست نیست.
2 یکی از استادان دانشگاه پلی تکنیک (27 ساله) دیروز در بالکن خانه خودش مورد اصابت گلوله واقع و کشته شد. ادعا می شود که وی در حال سخنرانی برای دسته ای از دانشجویان بوده است. دولت اظهار می کند که او توسط فرد مسلحی کشته شده است. مخالفان ادعا می کنند که وی توسط نیروهای حکومت نظامی به قتل رسیده است. در اطلاعیه حکومت نظامی همچنین به تبادل تیراندازی های دیگری اشاره شده است. در این اطلاعیه همچنین اعلام گردیده که کلیه مدارس تهران تا اطلاع ثانوی بسته خواهند بود و از والدین خواسته شده است که فرزندانشان را در منزل نگهدارند. امروز صبح اعلام شد که به خاطر یادبود فوت استاد جوان راهپیمایی برگزار خواهد شد. تا ساعت نه و پنجاه دقیقه صبح ما می توانیم ... [بقیه سند به دست نیامده است]
گزارش وضعیت ایران، شماره 56، 27 دسامبر 78
سند شماره 369
سری27 دسامبر 1978 6 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 325492به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 56، 27 دسامبر 78
1 تظاهرات و حوادث خشونت بار، امروز نیز در تهران و بسیاری از شهرها ادامه یافت. این آشوبها همچنان آهنگ ضدآمریکایی خود را حفظ کردند و طبق اخبار، حملاتی نیز به نیروهای امنیتی صورت گرفته است. اوجگیری اخیر تظاهرات و اعتصابات ایران را به سوی فلج کامل پیش می برد.
2 برخی مغازه ها در تهران هنوز سعی می کنند که مشغول کسب و کار باشند (اکنون به نظر می رسد که کمبود مواد غذایی وجود ندارد)، اما شهر اساساً به حالت تعطیل درآمده است. شرکت ملی نفت ایران در اعتصاب کامل به سر می برد. علاوه بر آن، نفت مصرفی داخل کشور به صورت جیره بندی درآمده، پالایشگاه تهران تعطیل شده و در تهران نفت سفید به هر منظوری که باشد، موجود نیست. به علاوه، کمبود گازوئیل موجب افزایش هراس مردم شده و صفهای بنزین طولانی تر گشته است. انتظار می رود که در دو روز آتی ذخیره محصولات نفتی به پایان برسد. و انتظار این است که کنسرسیوم 487000 بشکه تولید نماید. سه تن از کارمندان شرکت (اسکو OSCO) و چهل و سه تن از وابستگان آن شرکت از ایران رفته اند و دیگران نیز می کوشند تا ایران را ترک نمایند. اوضاع بحرانی است.
3 سفارت به آمریکاییان توصیه نموده که رفت و آمدهایشان را محدود کرده و در صورت لزوم به قسمت شمالی خیابان «تخت طاووس» بروند. (محلی در چند بلوکی شمالی سفارت).
4 اعتصاب در شرکت هواپیمایی ایران که امروز شروع شد، عملیات خطوط هوایی را
ص: 689
دچار مشکل نمود، ولی بعد از تعهد هیأت مدیره شرکت هواپیمایی و رئیس امنیتی فرودگاه مهرآباد مبنی بر بسط و تقویت امور خدماتی و امنیتی (امروز نیروهای بیشتری به گارد امنیتی فرودگاه اضافه شد) شرکتهای حمل و نقل هوایی خارجی تصمیم گرفتند که فردا کارشان را ادامه دهند. از قرار معلوم «پان آمریکن» روزانه تنها یک پرواز 747 از «استانبول» به تهران دارد که ساعت 8 صبح نیز از تهران پرواز می کند. «پان آمریکن» آمادگی خواهد داشت تا در صورت تقاضا پروازهایش را به دو بار در روز برساند. «پان آمریکن» قصد دارد که این مسئله را به طور روزانه پیگیری نماید.
5 اوج خشونت در شهرستانها دیروز در مشهد اتفاق افتاد که شامل تعدادی کشته (به قولی 15 نفر) منجمله یک پاسبان بود که طبق اخبار توسط جمعیت به قتل رسید. باید افزود که طی شورشی، زندانیان، زندان این شهر را به آتش کشیدند.
ونس
ارتشبد غلامرضا ازهاری نخست وزیر
سند شماره 370
خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان28 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: دفتر وابسته دفاعی، تهران 12683به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن
موضوع: ارتشبد غلامرضا ازهاری نخست وزیر
جزییات:
در چند روز اخیر از نخست وزیر ایران ارتشبد غلامرضا ازهاری در ملاءعام اثری نبوده است. در بین مردم سراسر کشور شایع شده که ازهاری پس از یک حمله قلبی فوت کرده است. این اخبار و شایعات حتی در بین ایرانیان متنفذ درون و اطراف چرخه های دولتی نیز شنیده می شود.
افسر مستشاری نظامی با یکی از دوستان خانوادگی نزدیک خود که عضو دربار است (حفاظت حداکثر) در رابطه با وضعیت ژنرال ازهاری تماس گرفت. منبع اظهار داشته که ازهاری چند روز پیش حمله ای قلبی کرده، ولی الآن حالش بهتر است و دیروز هم سر کارش بوده است. من دیروز او را دیدم (27/12/78). افسر مستشاری نظامی به منبع توصیه می کند اگر می تواند و چنین موقعیتی دارد، توصیه کند که ازهاری هر چند به طور مختصر در تلویزیون ظاهر شود تا جلوی شایعات فراگیر درباره بیماری و مرگ خود را بگیرد. از رادیو هم می شود استفاده کرد، ولی مخالفین می توانند ادعا کنند این فقط یک نوار ضبط شده بوده است. منبع پذیرفت که این توصیه ها را به مسئولین ذیربط بنماید.
نظریات تهیه کننده: منبع قبلاً هم اطلاعات صحیحی ارائه داده و کاملاً قابل اعتماد محسوب می شود. موقعیت وی به عنوان عضو دربار شاهنشاهی بایستی به هر قیمتی حفظ گردد، زیرا وی می تواند در آینده نیز اطلاعات با ارزشی ارائه دهد.
ذخیره سازی محصولات نفتی
ص: 690
سند شماره 371
خیلی محرمانه28 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12686به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری
موضوع: کمبود محصولات نفتی
1 شرایط بقدری سریع و بقدری مؤثر خراب شده است که فقط عملیاتی در حد Berlin Airlift می تواند اثر قابل ملاحظه ای بر ذخایر فعلی محصولات پالایش شده نفتی داشته باشد. راه حل، تنها راه حل ممکن برای این مشکل عبارتست از اینکه کارمندان بخش تولید، پالایش و توزیع شرکت ملی نفت به سر کار بازگردند.
2 پاراگراف 2 گزارش ما به شماره تهران 12649 مورخ 27 دسامبر احتمالاً بیش از حد خوش بینانه بوده است. شب گذشته به ما گفته شد که پالایشگاه آبادان با مشکلات جدی ناشی از اعتصاب مواجه است و عملکرد کلی آن بیش از 250 هزار بشکه در روز نبوده و ممکن است کاهش بیشتری داشته باشد. ما تلاش می کنیم در مورد چنین اخباری تأییدیه به دست آوریم. ما همچنین سعی می کنیم تأیید کنیم که پالایشگاه تبریز کاملاً از سرویس خارج است.
3 ظرفیت پالایش با توجه به موقعیت تبریز و آبادان بین 250 تا 400 هزار بشکه در روز می باشد. با توجه به تعطیلی کامل (پالایشگاه م) ما قویاً معتقدیم که احتمالاً رقم کمتر درست تر می باشد.
4- همانطور که در 10 دسامبر گزارش شد (تهران 12349) تقاضا برای برش میانی محصولات تقطیر شده به استثناء تأثیرات ناشی از احتکار و ترس های بی مورد در حال حاضر حدود 420 هزار بشکه در روز است. با توجه به اینکه محصولات پالایشگاههای ایران حدوداً ثلث برش میانی را دربر می گیرد کمبود فعلی بین 290 الی 340 هزار بشکه در روز می باشد (یعنی 2/12 الی 3/14 میلیون گالن در روز). هیچ راهی وجود ندارد که دولت آمریکا یا سایرین بتوانند اتخاذ نموده و به ایران برای حل چنین مشکلی کمک نمایند.
5 سیستم های پالایش، ذخیره سازی و توزیع شرکت نفت ایران آن چنان طراحی یا ساخته نشده است که بتواند با مشکلاتی مانند آنچه که در حال وقوع است مقابله نماید. همانطور که در گزارش تهران 12349 آمده محصولات برش میانی حاصل از تقطیر نفت معمولاً در طول بهار و تابستان که تقاضا کم است ذخیره می شود تا برای تأمین حداکثر نیاز در زمستان به تدریج وارد بازار گردد. در حال حاضر حتی به منظور تأثیر مثبت گذاشتن بر کمبود فعلی خط لوله، تانکرهای حمل با راه آهن یا حتی تانکرهای جاده ای کافی وجود ندارد. (لازم به تذکر است که چنین شرایطی کاملاً عادی است زیرا تهیه ظرفیتی که بتواند پاسخگوی چنین شرایط نادری باشد تصمیمی غیرمعقول و غیراقتصادی است.)
6- وارد کردن تانکرهای جاده ای بیشتر نیز به دلیل بُعد کمبود فعلی پاسخگو نخواهد بود. علاوه بر این رانندگان و نیروهای امنیتی لازم برای حفاظت از تانکرها و رانندگان نیز احتمالاً
ص: 691
بایستی از خارج وارد شود و با توجه به جو بدبینانه فعلی در ایران حتی نباید چنین فکری از خاطر عبور کند.
7 هم اکنون از یکی از خبرنگارانی که معمولاً اطلاعاتی را از شرکت نفت کسب می کند مطلع شدیم که تولید در حدود 200 هزار بشکه در روز است. اگر این حرف درست باشد به این معنی است که پالایشگاه تبریز تعطیل شده و پالایشگاه آبادان نیز در حال جان کندن است.
8 به استثناء مناطق ساحلی که به سوختهای وارداتی دسترسی دارند ذخایر برش میانی فرآورده های تقطیر شده مقدار ناچیزی است. ذخایر این برش میانی در تهران و تبریز (و احتمالاً در سایر شهرها نیز) کاملاً به پایان رسیده است. در نتیجه اکثر خرده فروشان تعطیل شده اند یا در بهترین حالت قطره قطره جنس می فروشند. در جایگاههایی که هنوز باز است صف مردم و پیتهای نفت تا چندین چهارراه طولانی شده است. وضع بنزین تا این حد بحرانی نشده است. اگر کسی بنزین بخواهد و بتواند نوبت خود را در یک صف یک مایلی یا بیشتر حفظ کند و بیش از 4 الی 5 ساعت منتظر بماند شانس خوبی دارد تا قادر به خرید 20 لیتر بنزین شود. سولیوان
مذاکره با محمدحسین خان قشقایی
سند شماره 372
خیلی محرمانه28 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12696به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: مذاکره با محمدحسین خان قشقایی
خلاصه: مأمور سفارت در 26 دسامبر با یکی دیگر از چهار خان بزرگ ایل قشقایی محمدحسین خان قشقایی و پسرعمویش حبیب الله قشقایی و پسر تحصیلکرده او در آمریکا هومن خان قشقایی ملاقات کرد. محمدحسین خان روشن کرد که او و ایل کثیرالنفوسش که به نظرش هنوز تحت فرمان او و برادرانش است آن طور که دریافته آماده اند در استان فارس و نقاطی در جنوب منافع آمریکا را پیش ببرند. در ازای این کار و کمکهای غیرمستقیمی که قشقایی ها می توانند از طریق ادامه تماسهای جبهه ملی و اسلامی خود به شاه بدهند آنها خواستار اعاده مقدار نامشخصی از اراضی ایلخانی خود و امتیازاتی و صرف مبالغ بیشتری از درآمدهای نفت کشور در پروژه های عمرانی درون اراضی قشقایی بودند. پایان خلاصه.
1 محمدحسین خان مانند برادرش ملک منصورخان در تاریخ ایل قشقایی عمیقاً جا داشته است. او به تفصیل به روابط نزدیک بین قشقایی و دولت آمریکا خصوصاً در دوران بلافاصله پس از جنگ دوم و دوران 53 1951 زمانی که قشقاییها از مصدق حمایت کردند پرداخت. او یک پیشنهاد از جانب رئیس قرارگاه سیا، گودوین (نام اول مشخص نیست) را بازگو کرد که به موجب آن در صورتی که قشقاییها از حمایت از جبهه ملی دست برمی داشتند مبلغ چهار میلیون دلار آمریکا و حق معرفی تعدادی سناتور و وزیر در یک دولت پس از مصدق به آنها
ص: 692
داده می شد. این پیشنهاد رد شد. متعاقب سقوط مصدق، قشقاییها به زوال افتادند و این ماجرا تقریباً 25 سال پیش از آنکه او یا برادرانش دوباره به سفارت آمریکا دعوت شوند به وقوع پیوست. به گفته محمدحسین خان طی این مدت دولت آمریکا خود را در میان افراد متشابه الرأی مستخدم دربار که نمی خواستند از کارهایی که شاه انجام داده انتقاد کنند، محصور کرد. در عین حال، آمریکا افراد بی طرف را به نمایندگی در ایران نمی فرستاد بلکه کسانی را می فرستاد که در آینده تاجر می شدند و به دنبال راههایی برای ثروتمند ساختن خود پس از ترک خدمت دولتی بودند و هر چیزی را که می توانست ترتیبات سودمندی را که آنها برای خود ساخته بودند بر هم زند گزارش نمی کردند. در نتیجه به نظر او آمریکا خود را در موضعی می بیند که در آن هیچ چاره واقعی در برابر حمایت از شاه ندارد.
2 به هر حال قشقاییها مایلند که تماسهای نزدیک با دولت آمریکا را دوباره برقرار سازند. در ازای بازگشت خانهای قشقایی من جمله ناصرخان که در حال حاضر به صورت تبعیدی در ایالات متحده است به فارس و برقراری دوباره بسیاری از امتیازات قدیمی بزرگانه آنها و زمینهایشان قشقاییها صلح و ثبات را در فارس و نقاطی در جنوب حفظ خواهند کرد. آنها ادعا می کنند که دامنه کنترلشان تا ماوراء مناطق نفتی در گچساران امتداد می یابد که در آنجا متعهد می شوند سطوح تولیدی را تضمین کنند. آنها همچنین تضمین می کنند که لوله های نفتی واقع در سرزمین قشقایی صدمه نبینند. پسر محمدحسین خان به علاوه اصرار داشت که مقادیر بیشتری از درآمدهای نفتی ایران صرف پروژه های عمرانی در زمینهای قشقایی شود.
3 محمدحسین خان برحذر داشت از اینکه برای حفظ سلطنت تنها بر ارتش ایران تکیه شود. تیمسارهای فعلی از شاه حمایت می کنند چون با او سقوط خواهند کرد. ازهاری فردی خوب اما نه اینکه به حد کافی قوی باشد دانسته شد و اویسی به جهت تاکتیکهای خشنش در زمان فرماندهی ژاندارمری به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. تنها تیمسار فریدون جم فردی قوی، مورد احترام و دارای محبوبیت کافی برای حفظ انسجام ارتش در شرایط جاریست اما دقیقاً همین خصوصیات است که موجب می شود شاه از جم بترسد و او را در تبعید نگاه دارد. در عین حال با افزایش فرار از خدمت ارتش در حال دخول به اولین مراحل اضمحلال است.
4 محمدحسین خان خود را علیرغم محبوسیتش در زندان قصر و شیراز یک سلطنت طلب دانست اما لزوماً متعهد به حمایت از شاه فعلی نیست. او می تواند ایده شورای سلطنت به ریاست شهبانو فرح یا شاهزاده عبدالرضا تا زمان رسیدن ولیعهد به سن بلوغ را بپذیرد. به هر حال خانهای قشقایی می گویند که با رهبران جبهه ملی و همچنین ایرانیان محترم دیگری چون علی امینی تماسهای مکرر دارند. آنها همینطور رابطه صمیمی سابقه دار با آیت الله های فارس که به گفته محمدحسین خان با نفوذترین آنها دستلب (دستغیب) و محوتی (محلاتی) هستند دارند. با تمام این احوال آنها خواستار اعتدال و حمایت از سلطنت به عنوان نهاد ضروری برای ایران شده اند و این رویه را ادامه خواهند داد.
ص: 693
5 به دنبال تماسهای قبلی با مقامات سفارت، محمدحسین خان اخیراً با اردشیر زاهدی ملاقات کرد تا امکان بازگشت به ایران را برای ناصرخان تحقیق کند. محمدحسین خان که زاهدی را از زمانی که پسربچه ای بوده می شناسد و با پدر زاهدی روابط نزدیک داشت این ملاقات را گرم و صمیمانه توصیف کرد اما متذکر شد که در مورد بازگشت ناصرخان یا خانواده ایلخانی به زمینهای ایلی خود تعهدی پذیرفته نشد. چهار ماه پیش محمدحسین خان نظریات مشابهی را با اصلان افشار مطرح کرده بود و او موافقت کرد که موضوع را با شاه در میان بگذارد.
محمد خبر دیگری از افشار نداشته است.
سولیوان
آخرین تحولات اوضاع در مشهد
سند شماره 373
خیلی محرمانه28 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهران 12719به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: آخرین تحولات اوضاع در مشهد
1 مأمور سفارت، اوضاع مشهد را تلفنی در تاریخ 27 دسامبر با پرویز آموزگار رئیس دانشگاه مشهد مورد بحث قرار داد. شخص اخیر خاطرنشان ساخت که یک تحول نویدبخش، پایان اعتصاب نشسته در بیمارستان شاهرضا در تاریخ 26 دسامبر و بازگشت پزشکان به کار در کلینیک های خصوصی بوده است.
2 معذالک این امر با دشواریهایی که در تهران در وزارت علوم و آموزش عالی پیش آمده است خنثی شده است. حدود هفتاد استاد می خواستند در ساختمان وزارتخانه بست بنشینند (تحصن) و نظامیان تصمیم گرفتند مانع آن شوند. در تظاهراتی که به دنبال آن رخ داد یک استاد به قتل رسید (رجوع شود به گزارش سیاسی امنیتی مورخ 27 دسامبر) مرگ او آخرین حادثه ناگوار معروف در میان جامعه دانشگاهیان مشهد شد و روز 27 دسامبر شاهد تظاهرات دسته جمعی صدها هزار نفر در مشهد به مناسبت تشییع جنازه استاد در تهران بود. مفیدی وزیر علوم و آموزش عالی که یک استاد مورد احترام با 30 سال سابقه فرهنگی بوده است ظاهراً به دلایل پزشکی طبق اظهار آموزگار استعفا داده است (خود مفیدی در پاسخ به سئوال مستقیم رایزن سیاسی سفارت در مورد اینکه آیا او استعفاء داده است طفره رفت و این موضوع القاء کننده آن است که او لااقل کوشیده است که استعفاء دهد)
3 در ضمن، تشنجات در مشهد در نتیجه حادثه زندان تشدید شده است بدین معنی که زندانیان سیاسی اعتصاب کننده ساختمان خود را به آتش کشیده بودند. جمعیت بزرگی در حدود 10000 نفر برای کمک به زندانیان در مقابل آنچه که آنها معتقد بودند که کوششی از سوی دولت برای سوزاندن آنها بوده است به زندان شتافتند و یک رویارویی بین جمعیت و
ص: 694
نظامیان روی داد و نیروهای نظامیان به وسیله 40 تانک تقویت شد. روز 27 دسامبر مقامات نظامی در مقابل جمعیت تسلیم شدند و حدود 38 زندانی سیاسی آزاد گشتند.
4 موضع مقامات نظامی در جریان حادثه زندان در نتیجه غیبت یک فرماندار نظامی تضعیف شده بود. فرماندار نظامی شاغل قبلی به دنبال حادثه حمله علیه بیمارستان شاهرضا از سوی یک ژنرال از کرج تعویض شده بود. آیت الله قمی در جریان تبعید خود در کرج با این افسر درگیری پیدا کرده بود و این آیت الله محترم فرصت را از دست نداده دشمن قدیمی خود را تنها سه روز پس از ورود ژنرال به مشهد وادار به استعفاء کرده بود. فرماندار نظامی جدید نیز هنوز نیامده است.
5 آموزگار درباره آینده شاه و آینده عاجل کشور بیشتر و بیشتر بدبین می شود. چشم انداز بی روح او درباره آینده تا اندازه ای مبتنی بر شایعاتی است که او شنیده است (که درباره آن مأمور سفارت اظهارنظری نکرد) مبنی بر اینکه صدیقی توانسته است تنها شش یا هفت نفر را برای شرکت در کابینه خود داوطلب کند و اینکه او خواسته است برای ادامه کوششهای خود 10 روز دیگر مأموریت او به تعویق بیفتد. آموزگار هنوز هم معتقد است که شاه باید برای مدتی کشور را ترک کند تا راه حلی را که به او اجازه دهد بار دیگر به نحو مبهمی باز گردد تسهیل کند. سولیوان
وضعیت در ایران
سند شماره 374
خیلی محرمانه
شماره گزارش: 78 0604 684628 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهرانبه: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی.
عنوان: وضعیت در ایران
خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش اطلاعی در مورد اوضاع ایران از ساعت 12 ظهر 27 تا 12 ظهر 28 دسامبر را ارائه می دهد.
جزییات: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
الف عمومی:
امروز صبح وضع بسیار آرام بوده است. ترافیک سبک بوده و تا ساعت 11 صبح فعالیت بسیار کم بوده است.
به هر حال هم اکنون گزارش می رسد که تظاهرکنندگان در چندین منطقه در حال سازماندهی هستند و اولین صدای تیراندازیهای امروز را شنیده ایم. در نتیجه اعتصابات شرکت نفت انتظار می رود که خدمات ضروری و اساسی ظرف 48 ساعت آینده در پایتخت در دسترس نباشد (مختل شود). هنوز چشم انداز راه حل سیاسی قابل دوامی وجود ندارد.
ب فعالیتهای ضدآمریکایی و ضدخارجی:
ص: 695
اقدامات و تهدیدات ادامه دارد. به هر حال چون تعطیلات آخر هفته است و تعداد زیادی از خارجیان از مرکز شهر دور هستند، ارقام واقعی تهدیدات کاهش یافته است. رانندگان گرفتار شده در ترافیک هنوز مواردی برای آزار و اذیت می باشند. وانت تفنگداران دریایی سفارت موقعی که از فروشگاه به سفارت برمی گشت مورد حمله و تعقیب قرار گرفت. یکی از رانندگان ایرانی هیأت مستشاری نظامی آمریکا را به علت پلاک اتومبیلش (سرویس سیاسی) از ماشین بیرون کشیده و مورد توهین و ناسزا قرار دادند.
همچنین از موارد گوناگون ورود به خانه های آمریکاییان و غارت آنها گزارشاتی رسیده است. تا امروز هنوز گزارشی از صدمات جانی جدی نرسیده است.
ج فعالیتهای موافق و مخالف شاه:
در خلال دیروز بعد از ظهر فعالیتها در شهر ادامه یافت به طوری که گروههای کوچکی از تظاهرکنندگان در تمام شهر مشغول پخش جزوه و اعلامیه، آتش زدن چوب و آشغال، فحاشی به نیروهای حکومت نظامی و شعارنویسی روی دیوارها، اتوبوسها و کامیون ها علیه شاه و به طرفداری از خمینی بودند. چندین اتومبیل و اتوبوس نیز به آتش کشیده شد.
دامنه اعتصابات آخرین اداراتی که هنوز کار می کردند را فرا گرفت. قرار است که کارگران شرکت ملی نفت ایران از تاریخ سی ام دسامبر 78 به مدت دو هفته دست به اعتصاب بزنند (جهت اطلاع از میزان تولید نفت و ارزیابی و اظهارنظر در مورد آن، به گزارش شماره 12641 و 12649 سفارت آمریکا در تهران مراجعه کنید.) جیره بندی تولیدات نفتی در تهران آغاز شده و انتظار می رود که ذخایر نفتی طی دو روز آینده تمام شود. امروز صبح طول صفهای خرید نفت سفید سه برابر دیروز است. هم اکنون در جلوی جایگاههای فروش بنزین طول صفها به یک تا دو کیلومتر می رسد. همچنین رادیو اعلام کرده است که بدون وجود سوخت نانوایی ها نیز بسته خواهند شد و از نان تازه روزانه خبری نخواهد بود. اعتصاب تمام بخشهای هواپیمایی ایران را فراگرفته است. حتی کارمندان هواپیمایی ملی ایران در ترمینال MAC (حمل و نقل هوایی) به سر کار حاضر نشدند. هم اکنون که ساعت یازده و سی دقیقه صبح است، گروههایی از مردم مجدداً در فاصله یکی دو مایلی جنوب غربی سفارت در حال شکل گیری هستند، جایی که دیروز جمعیت کثیری که برای تشییع جنازه کامران نجات اللهی، یکی از استادان دانشگاه آمده بودند با مأموران حکومت نظامی درگیر شدند و طبق گزارشات باعث کشته شدن تعدادی از مردم شد. بیشتر تظاهرکنندگان دیروز در سنین دانشجویی و یا مسن تر بودند.
مجدداً مواردی از آتش زدن پلاستیک و آشغال و راهبندان و برپایی سنگرها در خیابانها گزارش شده است. گزارشی حاکی از آن است که یک اتوبوس دو طبقه جهت ایجاد راهبندان در خیابان پارک شده است.
نیروهای حکومت نظامی اقدام به شلیک هوایی می کنند. طبق گزارش در ساعت 12 ظهر روز بیست و هشتم دسامبر 78 گروهی عظیم از تظاهرکنندگان در میدان فردوسی (در فاصله
ص: 696
دو مایلی جنوب سفارت آمریکا) شدیداً نظم را برهم زده و ایجاد اغتشاش کرده اند.
د اقدامات و مسایل امنیتی:
سفارت توسط یک گروهان محافظت می شود. راهی برای تخلیه اضطراری در نظر گرفته شده که کارکنان سفارت می توانند از طریق کوچه پشت سفارت به انبار مهمات نیروی زمینی ایران دسترسی پیدا کنند. در برنامه اخبار فارسی شب گذشته اعلام شد که دیروز تبادل آتش بین مأموران حکومت نظامی و تظاهرکنندگان انجام گرفت.
همچنین گفته شد که سرهنگی توسط یکی از افراد تحت فرماندهی اش هدف قرار گرفته و کشته شده است (وابسته به جبهه ملی ایران). همچنین گزارش تأیید نشده ای حاکی است که دیروز عده ای از تظاهرکنندگان پلیسی را شدیداً کتک زده و احتمالاً کشته اند. حدود ساعت یازده صبح امروز یکی از وسایل نقلیه نیروی زمینی ایران در حدود نیم مایلی شمال سفارت با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفت. طبق اوامر سفیر، وابسته نظامی در مورد حفاظت از محوطه سفارت با محافظین سفارت همکاری می کند.
ه فعالیتها در خارج از تهران:
1 گزارش شده است که نیروهای حکومت نظامی به همراه تانکها به داخل شهر خرمشهر حرکت کرده اند. آمریکاییان مقیم آنجا نیز تهدید شده اند.
2 زندانی در شهر مشهد به آتش کشیده شده است (شرح جزییات را در گزارش شماره 12648 ملاحظه نمایید.)
3 گزارش شده است که دیروز در چندین شهر تظاهرات برپا شده است. اصفهان با تظاهراتی عظیم وضع ناآرامی داشته است. تبریز و شیراز نسبتاً آرام بوده اند.
نظریات تهیه کننده: (خیلی محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)
اگرچه امروز فعالیتهای خیابانی تاکنون خیلی کمتر از دیروز بوده است، احتمال کمبود خدمات ضروری و اساسی در 48 ساعت آینده، آشفتگی ها را در شهری که از قبل نیز ناآرام بوده افزایش داده است. جوی از سردرگمی، آشفتگی و اضطراب حاکم است.
گزارش وضعیت ایران، شماره 557 ، 28 دسامبر 78
سند شماره 375
سری28 دسامبر 1978 7 دی 1357
از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 326244به: نمایندگیهای دیپلماتیک
موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 557 ، 28 دسامبر 78
1 اعتصابات و کمبودها در تهران و شهرستانها زندگی عادی مردم را مختل کرده است، کمبود فرآورده های نفتی در ایران بیداد می کند و امکان عرضه مجدد نیز وجود ندارد. رادیو ایران در ساعت چهارده به وقت محلی اعلام کرد که تولید نفت ایران متوقف شده است.
2 دیروز تهران شاهد خشونتهای افسارگسیخته ای بود و امروز، روز پرتشنج دیگری را
ص: 697
پشت سر گذاشت. روزی پر سر و صدا، دستجاتی که در بیشتر قسمت های شهر حرکت می کردند و به تخریب اتومبیلها، آتش زدن ساختمانها، وادار کردن کامیونهای بارکش به تخلیه بارهایشان برای ایجاد سد و ترافیک و به ایذاء و اذیت فزاینده خارجیان می پرداختند. تیراندازی سربازان جهت برقراری امنیت بی نتیجه بوده است.
3 نظر عمده ایرانیان تقریباً همان نظر سه شریک ایرانی یک دفتر حقوقی است که به همکار آمریکاییشان گفته اند: آنها از شرایط کنونی که در نتیجه امتناع شاه از ترک ایران به وجود آمده ترس و وحشت دارند. و تنها دلیل باقی ماندن شاه در ایران را صرفاً حمایت آمریکا از وی می دانند. چنین اعتقاداتی به طور فزاینده ای در بین رابط های سفارت نیز رایج است.
4 تقریباً تمامی کارمندان خارجی شرکتهای خدماتی حوزه های نفتی، ایران را ترک کرده اند و یا هم اکنون در حال ترک ایران می باشند.
به نظر سفارت تنها راه حل ممکن بحران فرآورده های نفتی برای شرکت ملی نفت ایران این است که کارها را مجدداً شروع نماید.
5 تفسیر رادیو مسکو در مورد اوضاع ایران عملاً در چند روز گذشته با لحن کینه توزانه ای نسبت به آمریکا همراه شده است. سفارت گزارش می دهد که این حقیقت جوّ نفرت انگیز خاصی علیه آمریکاییان در آنجا به وجود آورده است.
6 همچنین سفارت گزارش می دهد که در شرایط کنونی عمر ابتکارات سیاسی به پایان رسیده است. رشد بی نظمی های عمومی در یکی دو روز گذشته تهران و اقتصاد فروپاشیده ایران حاکی از آن است که برای تشکیل دولت جدید که صرفاً کاریست بیهوده، وقت کمی باقی مانده است. نیوسام
درخواست مجوز جهت بسته بندی و حمل اسباب منزل و ماشین های شخصی ...
سند شماره 376
سری30 دسامبر 1978 9 دی 1357
از: سفارت آمریکا، تهرانبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. فوری
از جانب سفیر برای آقای رید دستیار معاون وزیر خارجه
موضوع: درخواست مجوز جهت بسته بندی و حمل اسباب منزل و
ماشینهای شخصی به محل امن
1 بر اساس آخرین دستورالعملهای وزارت امور خارجه قصد دارم مرحله اول از طرح خروج اضطراری را اعلام نمایم که عبارتست از خروج داوطلبانه اما با تشویقهای بسیار توسط باقیمانده وابستگان آمریکاییها در ایران. البته در رابطه با کاهش تعداد کارمندان نیز ملاحظاتی در نظر گرفته شده است. تسریع موردنظر در اجرای طرح خروج اضطراری مسئله اینکه مایملکات منزل و اتومبیلهای شخصی ما به چه صورت جابجا خواهد شد مورد توجه خاصی قرار گرفته است. تعداد رو به افزایشی از اتومبیلها در اثر پرتاب بمب آتش زا نابود شده و یا به
ص: 698
هنگام گیرافتادن در راهبندانها صدمه می بینند. منازل نیز مورد حمله بمب آتش زا قرار می گیرند و هنگامی که در طی روز بدون مراقب می باشند، ورود و انهدام یا دزدیدن اشیاء داخل آن به صورت یک انگیزه غیرقابل مقاومت برای جمعیت می شود.هم اکنون به دلیل کمبود سوخت سرگرم دو برابر کردن اقامتگاههای خود هستیم و بدین ترتیب منازل بیشتری با متعلقات آن بدون محافظ خواهد ماند.
2 می دانم که در شرایط مشابهی در بیروت این اختیار داده شده بود که متعلقات منازل به همراه ماشینهای شخصی بسته بندی و از طریق هوایی تکرار می شود از طریق هوایی به آتن ارسال شود تا برای طول دوران ناآرامی آن کشور در محل امنی انبار گردد. این مطلب شامل تمامی پرسنل بود نه فقط آنهایی که وابستگانشان کشور را ترک کرده بودند.
3 با توجه به شرایطی که در پاراگراف اول تشریح شده معتقدم که مناسب است همان اختیاراتی که قبلاً در بیروت واگذار شده بود به من اعطا شود. گرچه چنین عملیاتی مستلزم هزینه قابل توجهی از محل سرمایه های رسمی ما می شود ولی آن را معقولانه می دانم. افراد من نگرانی کمتری خواهند داشت و دولت آمریکا از سیلی از ادعاهای مربوط به گم شدن یا صدمه دیدن اموال شخصی در امان خواهد ماند زیرا معتقدم چنین موردی اگر ما با سرعت دست به کار نشویم اجتناب ناپذیر خواهد بود. تا زمان نوشتن این متن اینکه ما چگونه می توانیم کالاها را بسته بندی کرده و مجوز خروج از گمرک بگیریم دقیقاً معلوم نیست اما اگر چنین اختیاری واگذار شود اطمینان دارم که کارکنانم راه آن را خواهند یافت. سولیوان