گروه نرم افزاری آسمان

مقدمه





↔

ص: 1

مقدمه

کتابی که پیش رو دارید، کتاب دهم اسناد لانه جاسوسی آمریکا در تهران و بخش دوم روزشمار انقلاب اسلامی است که اسناد سال 1979م. را تا روز 4 نوامبر (13 آبان 1358) دربر دارد. بخش پیشین دربردارنده اسناد مربوط به سال 1978م. بود.

اسناد این کتاب به وقایع هشت ماه اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی مربوط می شود. در روزها و ماه های اولیه پس از پیروزی، هنوز بسیاری از نهادهای مدنی و سازمان های موردنیاز جامعه اسلامی شکل نگرفته بود و هنوز بسیاری از وزارتخانه ها و سازمان ها و مجموعه های حکومتی با ساختار پیش از انقلاب در حال فعالیت بودند و نیاز به فرصت بیشتری برای بازسازی و پاکسازی این مجموعه ها و تطبیق آنها با خواست ملت مسلمان ایران بود. این در حالی بود که هنوز غرب و به ویژه آمریکا هم، درک درستی از انقلاب اسلامی نداشت. بر اساس همین عدم شناخت صحیح و تفاوت بسیار فرهنگی و سیاسی جامعه غربی با جامعه ایرانی اسلامی و در نهایت به دلیل ماهیت استعماری دولت آمریکا که امام خمینی(ره) شیطان بزرگش نامید، نکاتی فراوان در اسناد وجود دارد که بر پایه حدس و گمان های گزارشگران، اطلاعات نادرست آنان و در نهایت روایت آمریکایی از انقلاب اسلامی است. با وجود این ترجمه این اسناد بدون کم و کاست آمده تا استفاده از این اسناد برای محققین، اندیشمندان و عموم مردم به راحتی میسر باشد و در آینده شاهد شرح و تفسیرهای کاملی مبتنی بر اطلاعات ارایه شده در اسناد باشیم.

بخشی از نکات فراوان موجود در اسناد به شرح زیر است که به دلیل رعایت امانت، عیناً آمده است:

نگرش حاکم بر اسناد، آمریکایی است؛ واژه ها، تحلیل ها، داده ها و ... با همان نگرش گزارش شده است و در بسیاری از موارد با واقعیت های جامعه ایران اسلامی در آن دوره

ص: 2

همخوانی ندارد.

با توجه به منابع جمع آوری اطلاعاتی در لانه جاسوسی آمریکا در تهران، اطلاعات نادرست بسیاری در این اسناد وجود دارد. به طور مثال خبر انتصاب بعضی افراد به سمت های مختلفی آمده که یا اساساً از ابتدا صحت نداشته و یا بنا به دلایلی محقق نشده است.

در اسناد، نقل قول های فراوانی از افراد، سازمان ها، گروه ها، احزاب و ... وجود دارد که خبر آنها با توجه به ادعای انتصابشان به رهبری انقلاب اسلامی مهم تلقی شده و در اسناد جای گرفته است. این در حالی است که واقعیت های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشان می دهد که این عده تنها در پی یافتن جای پایی در نهضت اسلامی مردم ایران بودند و یا این خبرها تنها با توجه به اطلاعات نادرست گزارشگران لانه جاسوسی آمریکا در اسناد جای گرفته است.

عدم شناخت اندیشه، آرمان و مواضع امام خمینی(ره) یکی از مشکلات گروه سیاسی لانه جاسوسی بود. بر این اساس، اسناد فراوانی به چشم می خورد که نظریات تهیه کنندگان آن نادرست است. به طور مثال در اسناد، علت مواضع امام(ره) علیه پیمان صلح مصر و رژیم صهیونیستی، نتیجه تحریکات شوروی خوانده شده است!

در اسناد، خبرهایی از غارت اموال عمومی توسط مردم آمده است که واقعیتهای تاریخی نشان می دهد این گونه موارد بسیار اندک بود، بعضاً نیز اگر مواردی یافت می شد، یا توسط افراد وابسته به حکومت پهلوی و برای ایجاد رعب و وحشت در بین مردم و ایجاد ناامنی بود و یا توسط گروه های مخالف انقلاب اسلامی و برای گردآوری سرمایه و سلاح، جهت مقابله با حرکت مردم در آینده صورت می گرفت و انتساب این حرکتها به مردم مسلمان ایران، هم از ناآگاهی تهیه کنندگان اسناد و هم از همراهی آنان با دشمنان مردم ایران سرچشمه می گرفت.

آنچه در سندها به روشنی هویداست، شخصیت ممتاز رجال انقلاب اسلامی است. به طور مثال می توان به نکاتی که درباره امام خمینی(ره) و شهید آیت الله بهشتی آمده، اشاره داشت.

نام افراد بسیاری در این اسناد اشتباه درج شده است که اصلاح نام، نام خانوادگی، سمت، نسبت های فامیلی و سایر موارد، همه امکان پذیر نگردید.

موارد متعدد دیگری نیز وجود دارد که نیازمند شرح، تفسیر، تصحیح و دقت صاحبنظران است.

و سرانجام اینکه در این کتاب نیز، مانند کتاب نهم، تعدادی از اسناد مذکور در

ص: 2

کتابهای پیشین تکرار شده است. این اسناد عبارتند از:

سند شماره 21، کتاب سوم، ص 410؛ سند شماره 29، کتاب سوم، ص 411؛ سند شماره 50، کتاب دوم، ص 132؛ سند شماره 54، کتاب دوم، ص 132؛ سند شماره 71، کتاب دوم، ص 110؛ سند شماره 190، کتاب سوم، ص 433؛ سند شماره 251، کتاب دوم، ص 239؛ سند شماره 278، کتاب دوم، ص 260؛ سند شماره 293، کتاب دوم، ص 282؛ سند شماره 316، کتاب دوم، ص 294؛ سند شماره 355، کتاب دوم، ص 41؛ سند شماره 358، کتاب سوم، ص 815؛ سند شماره 360، کتاب دوم، ص 353؛ سند شماره 377، کتاب دوم، ص 356.

امید است این کتاب دستمایه تحقیقات دیگری درباره انقلاب اسلامی ایران قرار گیرد. مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی از همه دست اندرکاران تهیه این کتاب سپاسگزار است.

مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی


اشاره

ص: 2

[اوضاع ایران]

ص: 3

سند شماره 1

ژانویه 1979 دی و بهمن 1357

موضوع: [اوضاع ایران]

الف- اغتشاشات شهری در تمام ایران افزایش یافته است. عملاً در تمام شهرهای مهم ایران درگیریهایی روزمره بین سربازان و تظاهرکنندگان به وقوع می پیوندد. در نتیجه تهران به کشوری پادگان مانند بدل شده که سربازان و تسلیحاتشان در جای جای آن به چشم می خورد. ماهیت نفرت از اجنبی در این ناآرامیها اینک به ضدآمریکایی گرایی خالص بدل شده است. آمریکاییهای فراوانی، از جمله کارکنان نمایندگی در معرض ارسال نامه های تهدیدآمیز، و پرتاب بمب به منازل و اتومبیلهایشان و همچنین تهاجمات جسمی قرار گرفته اند. در اهواز جرج لینک مدیر آمریکایی اسکو که اتومبیلش را با بمب آتش زا مورد حمله قرار داده بودند به زحمت از مرگ حتمی گریخت. 6 هفته بعد یکی از کارکنان آمریکایی تحت امر او به نام پاول گریم در روز 23 دسامبر در اهواز به قتل رسید. روز بعد به سفارت آمریکا در تهران حمله شد و تظاهرکنندگان یک اتومبیل سفارت را که در خارج آن پارک شده بود به آتش کشیدند و با پرتاب سنگ به داخل محوطه تعداد بسیاری از پنجره ها را شکستند و به بسیاری از اتومبیلها خساراتی وارد آوردند. شعارهای «یانکی به کشورت برو» مشخص می ساخت که ما نقطه مرکزی نارضایتی آنها شده ایم. گروه بسیاری از تظاهرکنندگان در تبریز به کنسولگری ما حمله کرده و برای دست یافتن به محوطه داخلی کنسولگری درب ورودی را به طور کامل ویران کردند. برخلاف تظاهرات آرام و عظیم تهران در روزهای 11 و 12 دسامبر، اصفهان در این دو روز شاهد درگیریهایی خشونت بار بین تظاهرکنندگان و سربازان بود. تلفات سنگین و خسارات مالی فراوانی به وجود آمد و از جمله ساختمان سه طبقه شرکت هلی کوپترسازی بل در آتش سوخت. طبعاً ماهیت ضدآمریکایی این خطرها و تظاهرات، نگرانی شدیدی در بین جامعه آمریکایی مقیم ایران به وجود آورده است. در تهران، برای پاسخگویی به سیل تلفن آمریکاییهای نگران یک مرکز خبری نمایندگی به صورت هفت روز در هفته و 24 ساعت در روز به کار مشغول شده است. در طول ماه دسامبر فقط در تهران 500 مورد حوادث نگران کننده مورد تأیید قرار گرفته از قبیل تظاهرات، تیراندازی، تهدید به بمب گذاری، پرتاب بمب های آتش زا، و غیره گزارش شده است. بدون نظر دادن درباره صحت عمل، بسیاری از آمریکاییهای مقیم ایران به خاطر احساس برپایی قیامت در ایران ترسیده و همه روزه تعداد بیشتری از آنها به سیل فراریان از ایران می پیوندند. شاید بهترین نمودار این باور جامعه آمریکایی در رابطه با بدل شدن ایران به مکانی غیرقابل اقامت برای زندگی و کار آمار تعداد آمریکاییها، موجود در بخش کنسولی باشد:

شهرتعداد تقریبی 7/1/79تعداد تقریبی 3/11/78

تهران

852641912

ص: 4

اصفهان

505211814

شیراز

14694421

تبریز

3061041

جمع363/15188/59

کارکنان FSN ما نیز در معرض تهدید، خشونت و بمب گذاری بوده اند. رانندگان ما جرأت نمی کنند اتومبیلهای سفارت را که به خاطر نمره سیاسیشان به راحتی قابل شناسایی هستند، برانند. مجبور شده ایم نمره های سیاسی ماشین ها را با نمرات عادی عوض کنیم.

ب- وابستگان نمایندگی همگی در روز 9 دسامبر محل کار خود را ترک کردند و تاریخ بازگشتشان هم مشخص نیست، ولی آشکار است که به این زودیها نخواهد بود. به خاطر خانواده هایی که در مدرسه آمریکاییهای تهران بچه های مدرسه ای داشته اند اعلام شده که امسال به خاطر رفتن آن دسته خانواده های آمریکایی زودتر تعطیل شده و تا سپتامبر آینده باز نخواهد شد، حال وضعیت سیاسی هر چه می خواهد باشد. این امر تقریباً 000%ً(1) از کارکنان ما را تحت تأثیر قرار خواهد داد. این کارکنان مجبورند غیر از چند دیدار کوتاه حداقل 6 ماه را از خانواده های خود دور بمانند. قبلاً خواسته ایم که تورها و مرخصی ها را کوتاه کنند. در این رابطه مطالب بیشتری خواهیم داشت.

ج- در تاریخ ...(2)

(فاز اول نقشه EE سفارت اعلام شد. این مرحله زمانی از سوی رئیس نمایندگی اعلام می شود که رئیس نمایندگی تشخیص دهد که شرایط حکم می کند برکناری کارکنان غیرضرور را مورد لحاظ جدی قرار دهد. این مرحله زمانی فعال می شود که حوادثی خطرناک جان اتباع آمریکا و یا گروه بزرگی از جامعه آمریکایی را تهدید کند.

د- کارکنان اعتصابی صنعت نفت میزان تولید نفت را به پایین ترین سطح آن در طول بیست و پنج سال گذشته رسانده و این صنعت را فلج کرده اند. متأسفانه این سطح حتی نیاز داخلی را نیز تأمین نمی کند. در نتیجه کمبود سوخت خیلی جدی شده است. کمبود نفت حرارتی به حدی شده که سفارت دیگر به منازل خصوصی خود نفت نمی دهد. وقتی ذخیره نفت فردی تمام شد، او باید یا در سرما به سر برد یا با کسی زندگی کند که هنوز نفت دارد. گروه فزاینده ای از کارکنان ما اینک در منازل سرد و بدون آب گرم زندگی می کنند. بعضی دیگر هم طی توافقاتی که خود داشته اند به منزل سایر کارکنان رفته اند. گیر آوردن بنزین هم به همین دشواری است. صفهایی به طول یک کیلومتر در پمپ بنزینها تشکیل می شود و تضمینی نیست پس از 5 یا 6 ساعت که نوبت شخص می رسد، بنزینی باقی مانده باشد. سفارت با دقت به

1- در اصل سند میزان درصد نیامده است. م.
2- در اصل سند تاریخ نیامده است. م.
ص: 5

ذخیره بنزین پرداخته و از سرویس عمومی استفاده می کند و اتومبیلهای خود را به خدمت خرید بنزین برای افراد خصوصی اختصاص داده است. نفت چراغ و گازهای سیلندری هم بسیار کم است و سفارت می کوشد تا منابع محدود خود را ذخیره کند. متأسفانه این مسایل روی کارمندان محلی ما تأثیر بیشتری گذارده زیرا سفارت می تواند کمکهای محدودی بکند. منظره فراسوی ما در کوتاه مدت مبهم است و پایانی برای آن متصور نیست، مگر اینکه وضعیت سیاسی تغییر کند.

ه- قطع برقهای نامنظم که مدت آن از 2 تا 12 ساعت است همه روزه در سراسر ایران اتفاق می افتد. فقط روز کریسمس و شب سال نو برقها قطع نشدند. آنچه این قطع برقها را ناراحت کننده می سازد این است که بدون تغییر از ساعت 2000 تا 2230 برق قطع می شود، و چون متوسط شاغلین به طور معمول ساعت 1700 به خانه باز می گردند فقط سه ساعت وقت دور هم نشستن، غذا خوردن، خواندن مطالب و غیره را دارند. اثر فرسایشی این اوضاع بر روان افراد را پس از دو ماه نمی توان دست کم گرفت.

و- بیش از دو ماه است که گمرکات نیز اعتصاب کرده است. تعدادی از کارکنان ما بیش از پنج ماه به کار مشغول بوده، ولی نتوانسته اند کالاهای خود را دریافت کنند. بعضی از آنها شدیداً به لباسهای زمستانی خود احتیاج دارند، ولی تلاشهای سفارت جهت ترخیص این کالاها به جایی نرسیده است. وضعیت مراسلات رسمی نیز مخدوش شده است.

ز- حکومت نظامی همچنان ادامه دارد، ولی از تاریخ 7 ژانویه ساعت آن از 21 تا 5 به ساعات بین 2300 تا 0500 تغییر کرده اند. با این وجود، با توجه به وضعیت موجود این ساعات اضافی، وقت بیشتری به مخالفین می دهد تا دست به تبهکاری بزنند.


ترتیبات پان آمریکن

سند شماره 2

1 ژانویه 1979 11 دی 1357

موضوع: ترتیبات پان آمریکن

از: وزارت امور خارجهبه: سفارت آمریکا، تهران

1- امروز صبح در تماسی که با پان آمریکن داشتیم، سفیر مکالمه زیر را داشته است. نماینده پان آمریکن می گفت که پروازهای 2 ژانویه به طور آزمایشی، برای پاسخ به سه سئوال لغو شده است:

الف- در جواب این سئوال که چرا هواپیمای 5-C امروز به تهران پرواز نداشت ما به او اطمینان دادیم که عدم پرواز امروز صرفاً ناشی از خرابی موتور بوده و هیچ مسئله خاص سیاسی در بین نیست.

ب- مسئله قابلیت برجهای کنترل ایران (اعم از نظامی و یا غیرنظامی) برای حفظ و کنترل فضای مورد استفاده هواپیماهایی که به تهران وارد شده و یا از آن خارج می شوند چگونه

ص: 6

است. پان آمریکن گفت که بورتون رئیس سازمان هوانوردی فدرال (آمریکا) در مورد این مسئله تا اندازه ای شک دارد. پان آمریکن در جستجوی دستیابی به اطلاعات بیشتری می باشد.

ج- مسئله امنیت کارمندان شرکت پان آمریکن در تهران. ما برای آنان نقطه نظرات سفیر سولیوان را کلمه به کلمه تکرار نمودیم. پان آمریکن به نظر می رسید که حصول اطمینان کرده است.

2- تصمیم در مورد از سرگیری پروازهای فردا بعد از ظهر پان آمریکن، بستگی به تجربه فرماندهی ترابری هوایی (آمریکا) و پروازهای امروز صبح دیگر خطوط هوایی خواهد داشت. اگر فرماندهی ترابری هوایی (آمریکا) و شرکتهای هوایی دیگر بر پروازهایشان به تهران موفق شوند، محتملاً پان آمریکن هم حداقل یک پرواز در بعد از ظهر خواهد داشت. شرکت پان آمریکن به همراه بورتون رئیس سازمان هوانوردی فدرال (آمریکا) متنی را که مربوط به فاصله زمانی بین پرواز هواپیماها می باشد را چک خواهد نمود.

3- تاکنون هواپیمای پان آمریکن در قبال 6 تقاضایی که برای هواپیمای دربست صورت گرفته به عمد تقبل نکرده است و همه تقاضاها را موکول به حل مسایل فرودگاه تهران می کند. به خاطر عدم وجود امکانات زمینی و همچنین سوخت در فرودگاه اصفهان، پان آمریکن به موفقیت پروازهای خود به خارج از اصفهان بسیار مشکوک است. پان آمریکن قویاً تهران را برای انجام پروازهای بین المللی خود ترجیح می دهد. به هر حال نماینده پان آمریکن گفت اگر آنها اطلاعات جامع تر و بهتری از سفارت راجع به رضایت بخش بودن اوضاع فرودگاه خاتمی اصفهان داشته باشند، آنها مسئله پرواز از فرودگاه اصفهان را مورد ملاحظه قرار خواهند داد. لطفاً در مورد مسایل فوق الذکر به ما اطلاعات لازم را بدهید تا آنها را به پان آمریکن منتقل نمایم.

4- ما همچنین با شرکتهای هواپیمایی «ورلد ایروی» و«تی. آی. ای»» در مورد پرواز هواپیماهای آنان به تهران و اصفهان در تماس هستیم. نیوسام


وضعیت فرودگاه

سند شماره 3

محرمانه2 ژانویه 1979 12 دی 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 0022به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

از طرف کاردار برای میز کار ایران

موضوع: وضعیت فرودگاه

1- پرواز 747 پان آمریکن تقریباً در ساعت 10:30 در تهران فرود آمد. وابسته نیروی هوایی از فرودگاه گزارش می دهد که اوضاع امنیتی رضایتبخش است. پرواز لوفت هانزا نیز به زمین نشست و برای خروج سریع مشغول سوار کردن مسافر است.

2 سردرگمی در مورد فرود هواپیمای C-5 هنوز به طور کامل تشریح نشده است. با این

ص: 7

حال ما مطمئن هستیم که کنترل کنندگان ارتشی در حال حاضر امور مربوط به مجوز های منطقه ای و محلی را در دست دارند. سولیوان


تلاشهایی به جانبداری از شاه و رهبران مذهبی

سند شماره 4

محرمانه3 ژانویه 79 14 دی 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 121به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: تلاشهایی به جانبداری از شاه و رهبران مذهبی

خلاصه: چندین واسطه وجود دارند که به طرفداری از شاه با رهبران مذهبی سر و کار دارند. یکی از آنها به ما گفت که این رهبران قطعاً خواهان ماندن شاه هستند. با این حال بر اساس سوابقی که تاکنون در چنین مواردی داشته ایم نمی توان چندان خوشبین بود. پایان خلاصه.

1- عضو جوان یکی از خانواده های سرشناس اینجا در طول چند ماه گذشته به صورت گاه به گاه با رایزن سیاسی در تماس بوده است. چند روز قبل وی پنهانی اظهار داشت که یک ملاقات طولانی با شهبانو داشته است. روز گذشته او اعلام نمود که به گروه زاهدی پیوسته است و در خارج از منزل فعالیت می کند. پدر (عقب مانده) وی یکی از متولیان معبد اصلی قم است.

2- نقش وی غلبه بر رهبران اصلی مذهبی به خصوص در قم می باشد. وی از تأیید اظهارات رایزن سیاسی امتناع نمود. رایزن سیاسی گفته بود که چندین میانجی دیگر نیز وجود دارند که ظاهراً با رهبران مذهبی کار می کنند. وی در جواب رایزن گفته بود که سخنان قاطعانه ای توسط دکتر حجازی (یکی از رهبران تهرانی که به قرار اطلاع ما در پاریس با گروه خمینی بوده و با رهبران مذهبی محلی نیز ارتباط دارد) به زاهدی گفته شده است مبنی بر اینکه این میانجی تنها نماینده شناخته شده آنها می باشد که با دربار نیز مراوده دارد. این واسطه به تلاش خود برای انجام مشورتهای متعدد با رهبران مختلف ادامه می دهد تا هر از چند گاه به شهبانو گزارش دهد.

3- این واسطه اصرار داشت که رهبران داخل کشور می خواهند شاه بماند اما در شکل قانون اساسی آن زیرا از این بیم دارند که حتی یک غیبت «موقت» به یک خروج همیشگی منجر شود که در پی آن یک کودتای نظامی یک کودتای کمونیستی خواهد بود. وی این عقیده را ابراز داشت که شاه با اعلام اینکه پس از روی کار آمدن بختیار به عنوان نخست وزیر کشور را ترک خواهد کرد اشتباه بزرگی مرتکب شده است.

(نظریه: به نظر می رسد که این نتیجه گیری یا الهام به زاهدی و شاه رسیده باشد و ممکن است سبب شود شاه در اجرای قولی که علناً داده بود کمی دست نگهدارد.) با این حال وی قبول داشت که اگر ارتشبد جم به فرماندهی نیروهای مسلح منصوب شود مخالفین آرامش

ص: 8

بیشتری احساس می کنند.

(به تلگرام جداگانه ای در مورد جم مراجعه کنید).

4- این واسطه گفت از طریق شهبانو یک لیست کتبی از درخواستهای رهبران مذهبی برای شاه ارسال نموده است. رایزن سیاسی اظهار داشت که می توان به این صورت نتیجه گیری نمود:

الف- «کمیته ای» قدرت حکومتی را به دست خواهد گرفت که منتصبین رهبران مذهبی در آن عضویت خواهند داشت. این کمیته تحت نظارت شاه کار خواهد کرد اما اعضای آن توسط شاه منصوب نخواهند شد. این واسطه در مورد اینکه چه کسی اعضای کمیته را منصوب خواهد کرد اطلاعی نداشت ولی گفت یکی از ایرادات اصلی مخالفین از بختیار این است که بختیار فرمانی را به جای اینکه از جانب مجلس فعلی بپذیرد از شاه گرفته است.

ب- مجلس منحل خواهد شد و انتخابات آزادی برای تشکیل مجلس بعدی برپا می شود که تحت نظارت این کمیته خواهد بود.

ج- تنبیهات شدیدی برای عاملین اصلی نظیر هویدا و ارتشبد نصیری در نظر گرفته شده است از قبیل زندان ابد و مصادره اموال.

د- نوعی «رفراندوم». هنگامی که رایزن سیاسی گفت به نظر می رسد این مورد با سایر نتایج در تناقض است واسطه چنین اظهار داشت که رهبران مذهبی مایلند در این مورد مذاکرات بیشتری داشته باشند. در واقع آنها حاضرند در مورد هر چیزی مذاکره نمایند اما بر حفظ شاه اصرار دارند.

5- در همین حال مشاور سیاسی سفارت از منابع خود در مجلس سنا کسب اطلاع نموده است که یکی از آیت الله های برجسته قم (مرعشی نجفی) آماده است تا به نیروهای طرفدار شاه به منظور اصرار بر میانه روی شریعتمداری و سایر همکاران وی مساعدت نماید.

6- یک واسطه دیگر از مکالمه روز گذشته خود با ملاحسن داماد خمینی گزارش می دهد. وی تصور می کند که ملاحسن را متقاعد کرده است که میانه روی بیشتری نیاز داریم و امیدوار است مجوزی کسب نماید مبنی بر اینکه تا پایان هفته در پاریس به ملاقات خمینی برود و تلاش نماید تا با وی گفتگو نماید. (همین منبع گزارشاتی را که از سایر کانالها کسب کرده ایم مورد تأیید قرار داد. بر اساس این گزارشات خمینی از صحبت با سلطان حسین در پاریس امتناع کرده و با ارسال پیامی وی را در مورد احترام شخصی خود مطمئن ساخته و اظهار داشته است که از گفتگو درباره هر موضوعی که به شاه مربوط شود پرهیز دارد.)

7- با این حال واسطه دیگری به کارمند سفارت گفته است که دولت (به عقیده ما از طریق مقدم رئیس ساواک) آیت الله شیرازی در مشهد را خریده است اما به دلیل بی کفایتی دولت هنوز نتوانسته پول را به وی برساند و هنگامی که چند روز قبل منزل آیت الله توسط واحدهای حکومت نظامی مورد حمله قرار گفت کل این معامله بر هم خورد.

8- نظریه: ما می دانیم که زاهدی، مقدم، سناتور موسوی و سایرین سرگرم تماس با

ص: 9

مذهبی ها یا بازاری ها هستند و تلاش می کنند آنها را خریداری کرده یا حمایت آنها را از یک راه حل معتدل جلب نمایند مبنی بر اینکه شاه به عنوان یک حاکم در چهارچوب قانون اساسی باقی بماند. اما چنین فعالیتهایی را نیز قبلاً شاهد بوده ایم. یعنی در بهار و تابستان گذشته هنگامی که شریعتمداری به طور مخفیانه با نمایندگان دربار مذاکره می کرد. علیرغم خوشبینی های مداومی که غالباً توسط میانجی های درگیر ابراز می شود با مشاهده تسلیم شدن شریعتمداری به فشارهای خمینی و در تنگنا قرار گرفتن وی تمامی اینها را غیرواقعی تلقی می کنیم. البته شاه در حال حاضر آماده است تا نسبت به گذشته امتیازات بیشتری واگذار نماید، اما مخالفین انتظارات بیش از حدی از وی دارند. از طرف دیگر رهبران مذهبی داخل کشور از درخواستهای تظاهرکنندگان که به نظر می رسد هیچ درخواستی به جز کناره گیری فوری شاه نداشته باشند احساس ترس می کنند. بنابراین ما نمی توانیم نسبت به اینکه تمامی تلاشهای فعلی شانس موفقیت دارند چندان خوشبین باشیم. سولیوان


گزارش تماس یکی از اتباع آمریکایی با خمینی

سند شماره 5

محرمانه5 ژانویه 1979 15 دی 1357

از: سفارت آمریکا، پاریس 504به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

رونوشت: سفارت آمریکا، تهران

موضوع: گزارش تماس یکی از اتباع آمریکایی با خمینی

خلاصه: یکی از اتباع آمریکایی 5 ژانویه ما را از یک مذاکره 5/1 1 ساعته ای که غروب گذشته با آیت الله خمینی داشته بود مطلع کرد. خمینی گفت که او خواستار روابط خوب با آمریکا است اما مادامی که دولت ایالات متحده از شاه حمایت می کند در جنایات او شریک است. خمینی از یک کودتای نظامی با حمایت آمریکا نگران بود. (وی گفت) اگر چنین اتفاقی بیفتد مردم ایران با تمام وسایلی که در دسترس دارند مقاومت می کنند و دیگر هیچ امیدی به بهبود روابط میان دو کشور نخواهد بود. خمینی همچنین گفت هیچ دلیلی ندارد که ایالات متحده درباره منابع نفتی نگران باشد، و اینکه حرکت او ضدکمونیستی است و بعد از ترک شاه این جنبش ایران را به سوی یک خلأ قدرت سوق نمی دهد. شهروند آمریکایی (که تحت تأثیر خمینی قرار گرفته بود) پس از خاتمه جلسه معتقد بود که فرصت این مصاحبه طولانی به خاطر آن به وی داده شده بود تا به طریقی به ایالات متحده نشان داده شود که خمینی عمیقاً نسبت به احتمال کودتا نگران است و به دنبال بعضی تضمینات آمریکا در این رابطه می باشد. پایان خلاصه.

1- صبح روز 5 ژانویه یک تبعه آمریکایی که خود را لئونارد فریمن رئیس صنایع «جی. ال. تی»، نورثویل، نیوجرسی معرفی کرد با سفارت تماس گرفت و گفت که می خواهد گزارش مذاکره یک ساعت و نیمه خود را با آیت الله خمینی که غروب گذشته صورت گرفت، بدهد.

ص: 10

وی بعداً در همان روز به همراه م. نوربخش به سفارت آمد. نوربخش یک تبعه ایرانی است که کارتش وابستگی او را با صنایع «آمترون»، جریکو، نیویورک نشان می دهد. نوربخش (که در گفتگوی بعدی مشخص شد از حامیان خمینی است.) شریک تجاری فریمن است و ملاقات او را با خمینی ترتیب داده است. فریمن گفت که او بنا به دستور نوربخش فقط برای گفتگو با خمینی به پاریس رفت.


مطبوعات خارجی ارتش را نامنظم و تشنه خون توصیف می کند

سند شماره 6

محرمانه30 ژانویه 1979 10 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1477به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی با اولویت

موضوع: مطبوعات خارجی ارتش را نامنظم و تشنه خون توصیف می کند

1- (محرمانه تمام متن).

2- خلاصه (آغاز خلاصه). مطبوعاتی های آمریکایی و خارجی به رؤیت ناآرامیهای ایران از دید تظاهرکنندگان ایران می پردازند که همین امر می تواند موجب پیدایش انتقاد از سیاست دولت آمریکا به عنوان حامی ارتش گردد. پایان خلاصه.

3- صبح روز 9 بهمن ماه خبرنگاران ای. بی. سی از سرپرست دفتر روابط عمومی آژانس ارتباط بین الملل و مشاور سیاسی دعوت کردند تا پیرامون مقاومت روز قبل توأم با برخورد تظاهرکنندگان با ارتش در میدان 24 اسفند در نزدیکی دانشگاه تهران تبادل نظر نمایند. این برخورد (که احتمالاً به صورت تحریف شده در آمریکا نشان داده شده) شامل موارد ذیل بوده است:

- نیم دو جین سرباز دائماً به هر طرف شلیک می کردند و بسیاری از گلوله هایشان به هدف اصابت می کرد و بسیاری دیگر از روی سر تظاهرکنندگان می گذشت.

- یک سرباز یک فرد غیرنظامی را که در اتومبیلی به انتظار نشسته کتک می زد. یک سرباز دیگر گلوله ای به پای سرباز اولی زد و به طرف تظاهرکنندگان دوید. تظاهرکنندگان این سرباز را مورد ضرب و شتم قرار دادند تا اینکه متوجه شدند او به آنها پناه آورده است و پس از آن او را در آغوش گرفتند. در همین حال غیرنظامی کتک خورده تفنگ سرباز مجروح را برداشت و به طرف تظاهرکنندگان دوید، غیرنظامیان دیگر به کمک سرباز مجروح شتافتند و با وجود مقاومت وی در برابر کمک آنها، غیرنظامیان او را با آمبولانس به بیمارستان بردند.

- زخمیان وارد بیمارستان می شدند، و بعضی از آنها در همان حال شعار می دادند. احساسات تند تماشاچیان پس از 20 دقیقه متوجه فیلمبرداران شد، که آنها نیز مجبور به ترک صحنه شدند.

- تظاهرکنندگان به طرف نظامیان سنگ پرتاب می کردند ولی به جایی نمی رسیدند، لیکن این کار عزم راسخ آنها را در ادامه مقاومت نشان می داد.

ص: 11

4- خبرنگاران که عبارت بودند از مخبرین انگلیسی و دیگر ملیت ها و نیز آمریکاییها، به گزارش مطالب دیگر و شواهد علنی در مورد خشونت نظامیان پرداختند. این خشونت ها عبارت بود از تیراندازی به طرف تظاهرکنندگان که بدون اسلحه و با دست خالی وارد میدان شده بودند. چند تن از آمریکاییان و دیگران حاضر در صحنه، به خصوص تولید کننده برنامه، اظهارداشتند که نظامیان در حالت «جنون» به سر برده و تشنه خون بودند.

5- خبرنگاران توضیح دادند که چگونه آتش نظامیان از چند طرف به سوی آنها گشوده شده بود. آنها دیده بودند که یک غیرنظامی ناشناس از بالای یکی از بامها به طرف یک عکاس ایتالیایی توسط هفت تیر تیراندازی و او را زخمی کرده بود و سپس با ادامه تیراندازی به دیگران اجازه نمی داد که او را به بیمارستان برسانند. آنها شنیده بودند که به نظامیان «دستور تیراندازی» به طرف فیلمبرداران نیز داده شده است.

6- گزارشگران تحت تأثیر احساسات شدید ضدآمریکایی و ضدخارجی تظاهرکنندگان قرار گرفته بودند. تظاهرکنندگان در شعارهای خود بر رئیس جمهور کارتر تکیه می کردند و او را مسئول تمام جریانات کنونی می دانستند. گزارشگران نیز به وضوح تظاهرکنندگان را به خاطر اتخاذ این موضع سرزنش نمی کردند.

7- نظریه: واضح است که خبرنگاران ناآرامیهای امروزی تهران از تظاهرکنندگان هواداری می کنند. این هواداری نیز احتمالاً ناشی از بعد عاطفی تیراندازی به سوی آنهاست. آنها از مقاومت در این اوضاع بسیار مغرور هستند یکی از خبرنگاران انگلیسی معتقد است که ای. بی. سی به خاطر این کار پاداش می گیرد و می خواهند که مقامات دولت آمریکا این صحنه ها را مشاهده کرده و آن را به واشنگتن گزارش دهند. به نظر ما باید این عامل را در نحوه انتقال اوضاع برای بینندگان آمریکایی به رسمیت شناخت. همین امر می تواند موجب پیدایش انتقاد از سیاست آمریکا توسط مطبوعات گردد. سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی، ورود خمینی، 1 فوریه (قبل از ظهر)

سند شماره 7

محرمانه1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1616به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، ورود خمینی، 1 فوریه (قبل از ظهر)

1- (محرمانه تمام متن)

2- آیت الله خمینی طبق برنامه در رأس ساعت نه صبح با هواپیمای اجاره ای ایرباس به فرودگاه مهرآباد وارد شد. بسیار بیشتر از پنجاه نفری که مقامات امنیتی در نظر گرفته بودند، از وی استقبال به عمل آوردند. ولی این افراد آرام و منظم بودند. تلویزیون برنامه زنده فرود را نشان داد، ولی صدایی نداشت. گوینده اعلام کرد که مجموعاً هزار نفر داخل فرودگاه هستند. رادیوی تهران کلمه ای گزارش نداد و طبق معمول موسیقی ساعت یازده صبح خود را پخش

ص: 12

می کرد.(1)

2- چند لحظه قبل از ورود آیت الله، پرده تلویزیون با آرم: «رادیو تلویزیون ملی ایران» روشن شد و طولی نکشید که جمله «بهار شکوفای ایران» جای آن را گرفت، گوینده برنامه اطلاع داد که گزارشگران رادیو و تلویزیون ملی ایران در فرودگاه، مقابل دانشگاه تهران و بهشت زهرا مستقر گشته اند. به محض اینکه خمینی از هواپیما پایین آمد و پا به ترمینال گذاشت، برنامه قطع شد و گوینده اعلام کرد که به علت نواقص فنی پخش برنامه زنده امکان پذیر نیست، ولی تمام برنامه ضبط و بعداً پخش می شود (زمانی تعیین نگردید). بعد از آن عکس شاه پرده تلویزیون را پوشاند و سرود ملی که پایان برنامه تلویزیون را اعلام می دارد، به صدا درآمد. منابع نزدیک ما در رسانه ها در تحقیقی سریع گزارش دادند که بخشی از نواقص فنی مربوط به درگیری گروههای مخالف درون رادیو و تلویزیون ملی ایران یعنی هواداران «بهار شکوفای ایران» در مقابل طرفداران شاه می باشد. ما اطلاع داریم که سرلشگر قره باغی و دیگر فرماندهان ارشد نظامی از آنچه که روی داده، عصبانی هستند و از اخلال در ترتیباتی که بین ارتش و بختیار با هواداران خمینی مورد توافق قرار گرفته بودند، دچار سوءظن شده اند.

3- علاوه بر برنامه تلویزیون مشاهدات جالب افراد سفارت، پنج دقیقه بعد از قطع برنامه تلویزیون است. در خیابانهای شمالی و جنوبی سفارت، رفت و آمد ماشینها در جهت مسیر رژه روندگان شدت یافت، چراغهای خود را خاموش و روشن می کردند و مرتب بوق می زدند.

4- تا ساعت یازده صبح به وقت تهران، گزارشی از خشونت دریافت نشده است. ایستگاه بین المللی رادیو و تلویزیون ملی ایران طبق معمول برنامه خود را پس از پخش اخبار صبحگاهی با موسیقی پاپ آغاز کرد. سولیوان


ورود خمینی

سند شماره 8

بدون طبقه بندی1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1641

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری اقدام شبانه

رونوشت به: سفارتخانه های آمریکا در ابوظبی، آنکارا، بغداد، بن، قاهره، ظهران، دوحه، فرانکفورت، اسلام آباد، جده، کابل، خارطوم، کویت، لندن، مناره، مسکو، مسقط، دهلی نو، پاریس، پکن، رباط، ریاض، رم، توکیو

موضوع: ورود خمینی

1- (بدون طبقه بندی تمام متن)

2- اخبار ساعت 2 بعد از ظهر به وقت محلی از رادیو تلویزیون بین المللی ایران گزارش

1- در اصل سند شماره ( 2) دو بار تکرار شده است. م.
ص: 13

داد که جملات ابتدایی سخنرانی خمینی عبارتند از: «دوران سلطنت به پایان رسیده است.» بر اساس این گزارش وی هیچ اشاره مستقیمی به شورای انقلاب اسلامی نکرد ولی یکی از دستیاران (شاید قطب زاده در پاریس) گفته بود ظرف دو روز یک دولت موقت معرفی خواهد شد و انتخابات مجلس مؤسسان بعداً فراخواهد رسید. با این حال بخش فارسی زبان خبر در همان ساعت فقط گزارش داد که خمینی به دلیل ازدحام مردم برنامه سخنرانی کوتاه خود را در مقابل دانشگاه لغو کرده و به سمت گورستان حرکت نموده تا ابتدا نماز ظهر را بجا آورد و سپس سخنرانی نماید.

3 اخبار محلی همچنین با برزین مدیر رادیو تلویزیون ملی ایران مصاحبه کرد. وی در این مصاحبه گفت برای کسب مجوز پخش تلویزیونی مراسم گفتگوهایی صورت گرفته بود ولی کارمندان رادیو تلویزیون «تسلیم چنین مذاکراتی نشده بودند.» وی گفت مشکلات تکنیکی که دلیل ذکر شده برای عدم پخش زنده مراسم عنوان شده بود مسایل عمده ای نبودند. وی با پنهان کاری گفت «چپگرایان افراطی نیز فعال بوده اند.»

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 126، 31 ژانویه 79

سند شماره 9

سری1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 26299به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 126، 31 ژانویه 79

1- (سری تمام متن).

امنیت آمریکاییان

2- با وجود از هم پاشیدگی زیاد در فرودگاه بین المللی تهران، پان آمریکن امروز دو هواپیمای 707 را با 800 مسافر به پرواز درآورد. 183 نفر با هواپیمای دربستی 707 پان آمریکن اصفهان را ترک گفتند. پرواز فرماندهی هوابرد نظامی، 350 مسافر را در خود جا داد و دیگر هواپیماهای باربری خارجی با ظرفیت کامل پرواز داشتند.

3- فرودگاه مهرآباد، امروز در هنگام غروب بسته و ظهر اول فوریه باز خواهد شد و به علت کاهش ساعات کار روزانه و وضع نامطمئن امنیتی، پان آمریکن فردا پروازی ندارد ولی امید است دوم فوریه دو پرواز 747 داشته باشد.

4- ایران در انتظار خمینی است. انقلابی ریشه دار بعد از پانزده سال تبعید فردا در ساعت نه به وقت محلی پا بر خاک ایران خواهد گذارد. فقط پنجاه نفر که قبلاً انتخاب شده اند اجازه دارند در فرودگاه به او خیرمقدم بگویند.

5- گفتگوهای محرمانه بین حامیان خمینی و نظامیان، در مورد نظم و ترتیب ورود آیت الله منجر به توافقات شکننده ای شده است. مطابق نظر کمیته ویژه ای که روی جزئیات کار می کند،

ص: 14

ارتش امنیت فرودگاه را به عهده دارد و خودروی حامل خمینی را در میدان شهیاد تحویل پلیس مذهبی و سیاسی خواهد داد.

6- برنامه خمینی چنین است که ابتدا برای ایراد سخنرانی به منظور ادای احترام رهسپار گورستان بهشت زهرا می شود. و بعد موقتاً در مرکز تهران، نزدیک ساختمان مجلس، در ستاد خودش اقامت خواهد گزید. شاید در آینده نزدیک دو روزی به قم، به خانه قدیمی اش که از جنوب تهران تا آنجا چهار ساعت راه است، برود.

7- در جبهه سیاسی معلوم نیست چه پیش خواهد آمد. اگر خمینی دولت رقیبی به شکل شورای اسلامی تشکیل دهد، بختیار و ارتش ناگزیرند تصمیمی اتخاذ نمایند.

8- در شب بازگشت خمینی، اعتراضات مردمی گسترده ادامه داشت. در تهران احساسات شرکت کنندگان در راهپیمائیها بسیار پرشور و آتشین بود. روز به روز گزارشات بیشتری از بی نظمی در میان نظامیان می رسد.

9- ژاندارمری، ارتشبد قره باغی، رئیس ستاد ارتش، به بازرگان، حامی خمینی اطمینان داده است که نظامیان با تغییر، حتی تغییر «در کابینه» به شرط اینکه در راستای قانون اساسی کشور باشد، مخالفتی نخواهند داشت. حتی اگر تغییر در قانون اساسی مطابق قانون اساسی باشد، آن را تحمل خواهند کرد.

10- یکی از سخنگویان نزدیک به خمینی، نظریات وی را در مورد دولت آینده ایران مشخص کرده است. صادق قطب زاده، یکی از مربوطین خمینی، به روزنامه لوموند گفته که دولت اسلامی در ایران به همه بر اساس اسلام آزادی می دهد، ارتش را کوچک تر نمی کند، و از منابع کشور به نفع فقرا بهره برداری می نماید. به نقل از قطب زاده، ایران از چنگال دو ابرقدرت آزاد می شود، مستشاران آمریکایی ایران را ترک خواهند گفت و بدین طریق ایران بر فرهنگ تحمیلی جامعه مصرفی چیره می گردد.

ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 127، 1 فوریه 79

سند شماره 10

سری1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 26916به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 127، 1 فوریه 79

1- (سری- تمام متن)

2- خمینی، طبق برنامه تنظیم شده، امروز رأس ساعت 9 صبح به وقت محلی وارد شد. افراد عالی مقامی که برای خوش آمدگویی به فرودگاه آمده بودند، خیلی بیشتر از رقم تعیین شده، یعنی 50 نفر، بودند، ولی همه آرام و منظم بودند.

تلویزیون ملی، پخش مراسم ورود را پوشش داد، ولی متأسفانه صدا نداشت. نقص فنی، نیم

ص: 15

ساعت کامل از پخش برنامه را دچار اشکال نمود، و درست در لحظه ای که خمینی پا بر ترمینال گذارد، برنامه قطع شد. سپس تصویری از شاه ظاهر گشت و سرود ملی که معمولاً نشانگر پایان برنامه هاست، نواخته شد.

روشن است که نیروهای نظامی، به حضور خود در رادیو تلویزیون ملی ایران ادامه می دهند.

3- جمعیت عظیمی در دو سوی مسیر عبور خمینی، از فرودگاه تا گورستان اصلی شهر، صف کشیده بود. ولی به طور کلی منظم بودند و تاکنون خشونتی گزارش نشده است. «پلیس اسلامی» در میدان شهیاد، خودروی حامل خمینی را، طبق توافق، از ارتش تحویل گرفت، و ارتش محتاطانه از صحنه کناره گرفت.

4- خیابانهای تهران مملو از بوق ماشین ها و هلهله مردم است. دقایقی پس از قطع برنامه تلویزیون، صدای ولوله و غوغا در منطقه اطراف سفارت بلند شد، ولی به جز این، اقدام ویژه دیگری علیه سفارت صورت نگرفت.

5- جلسه امروز مجلس که قرار بود انحلال ساواک را به تصویب برساند، با اعلام رئیس مجلس لغو شد. وی گفت که مجلس تا اطلاع ثانوی تعطیل خواهد بود.

6- لایحه تأسیس دادگاههای ویژه، توسط کمیته قضایی با اعمال تغییرات اساسی در آن، در جهت اعطاء اختیارات بیشتر به دادگاهها و مقامات قضایی، تهیه و آماده گردیده است.

7- در سی و یکم ژانویه، دولت 355 زندانی را آزاد کرد. این افراد، توسط دادگاههای نظامی، به جرائمی غیر از جرائم ضدامنیتی محکوم شده بودند.

8- دیشب و مجدداً امروز، فرماندار حکومت نظامی تهران اعلام کرد که تظاهرات مسالمت آمیز، در طول سه روز آینده مجاز خواهد بود. البته این اعلان، برخلاف مقررات حکومت نظامی است که اکیداً انجام هرگونه تظاهرات را قدغن می کند.

ونس


گزارش سیاسی امنیتی، 1 فوریه 79

سند شماره 11

محرمانه1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1645به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 1 فوریه 79

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: خودروی حامل خمینی به کندی به سوی گورستان تهران رهسپار است. هواپیمای نظامی 12C آمریکا نزدیک اصفهان سقوط کرد و تحقیقات ادامه دارد. تظاهرات در سه روز آینده مجاز است. حملات تروریستی در سنندج و کرمان. سازمان کماندویی طرفداران قانون اساسی، دفتر خبرگزاری آسوشیتدپرس را از اخطارهای ترسناک خود، از طریق تلفن،

ص: 16

مطلع ساخت. مجلس جلسات خود را به حال تعلیق درآورد. کمیته قضایی، لایحه دادگاههای رسیدگی به فساد را اصلاح می نماید. دولت ایران 355 زندانی را که قبلاً از طرف دادگاههای نظامی محکوم شده بودند، آزاد کرد. هیأت نمایندگی آیت الله طالقانی گزارش مربوط به هفدهم ژانویه خود را در مورد حوادث خشونت بار دزفول، اندیمشک و اهواز کامل کردند.

3- رادیوی بین المللی رادیو و تلویزیون ملی ایران، در برنامه ظهر خود گزارش حرکت خودروی حامل خمینی را به سوی گورستان بهشت زهرا، در حالی که در هر دو سوی خیابانها مملو از جمعیت بود، پخش کرد (بخش فارسی رادیو و تلویزیون بعد از برخورد بین یاران خمینی که تلاش می کردند صدا و سیما را در تصرف خویش درآورند، و نظامیان حکومت نظامی که مانع آن شدند، هنوز برنامه ای پخش نمی کند.)

4- دیروز بعد از ظهر هواپیمای 12 C نظامی آمریکا در راه اصفهان به تهران سقوط کرد. از هشت نفر پرسنل آن تنها دو نفر زنده ماندند. تحقیقات در مورد علل سقوط در دست انجام است.

5- فرمانده حکومت نظامی تهران اعلام کرد که در سه روز آینده برگزاری تظاهرات آرام مجاز خواهد بود.

6- دیروز تروریست ها به کلانتری سنندج حمله کردند و دو نفر را مجروح نمودند. در کرمان مردان مسلح، با مسلسل به ماشین رئیس پلیس، سرهنگ رضا معتمدی، حمله کردند، راننده و محافظ او را به قتل رساندند و خود وی را به سختی مجروح ساختند. سازمان کماندویی مبارزان طرفدار قانون اساسی از طریق تلفن به دفتر خبرگزاری آسوشیتدپرس اطلاع داد که به مخالفان قانون اساسی اخطار کرده است که دست به کشتار بی سابقه و انهدام هواپیمای دربستی حامل خمینی خواهد زد. شخص تلفن کننده ادعا کرد که توانایی آغاز جنگ از هوا و جنگ پارتیزانی را دارند. ما این ادعاها را بی پایه می دانیم.

7- امروز جلسه مجلس تعطیل شد و رئیس مجلس اعلام کرد که تا اطلاع بعدی جلسه ای تشکیل نخواهد شد. کمیته قضایی در لایحه پیگرد قانونی وزراء سابق اصلاحاتی وارد کرده است:

الف- مشخصات جرائمی که به خاطر آن قرار بود افراد محاکمه شوند حذف گردید (که ظاهراً پیگرد قانونی برای اثبات تخلف از قوانین جنایی عادی را مجبور می سازد)

ب- تعداد نمایندگان بعضی از سازمانها را در هیأت منصفه کم کرد و سازمانهای جدیدی بر آن افزود که در مجموع تعداد کل هیأت منصفه کاهش یافت.

ج- حدنصاب هیأت منصفه را از دو سوم به نصف تقلیل داد.

د- به رئیس دیوانعالی کشور اختیار قانونی داد تا به جای اعضایی که در هیأت منصفه از نمایندگی سازمان های خود استنکاف ورزیدند، به جای اینکه سازمانها را مجبور به انتخاب نمایندگان جدید نماید، اعضاء جدیدی برگزیند.

ص: 17

ه- دامنه تحقیقات را تا دوره حکومتهای شریف امامی و ازهاری گسترش داد.

و- بویژه هیأت منصفه را محدود نمود تا تنها متهم را مقصر یا بی گناه تشخیص دهد و دادگاه عالی را آزاد گذارد تا در مورد تخفیف حکم قضاوت و تصمیمات لازم را اتخاذ نماید.

8- دیروز دولت ایران 355 نفر از زندانیانی را که در دادگاههای نظامی آنان را به خاطر اقداماتی به غیر از حمله به امنیت دولت محکوم کرده بودند، آزاد نمود.

9- هیأتی که آیت الله طالقانی جهت تحقیق از حوادث هفدهم ژانویه به شهرهای دزفول، اندیمشک و اهواز فرستاده بود، گزارش خود را کامل کرد. خلاصه گزارش منتشر شده در روزنامه ها، مطلبی را روشن نمی کرد.

10- جمعیت پشت سر هم از جلوی سفارت عبور می کنند و صدای بوق ماشینها و فریاد مردم بر آسمان بلند است. ظاهراً از استقبال بازگشته اند و رهسپار خانه های خویش اند. خودروی خمینی که توسط دانشجویان همراهی می شود خیلی کند و سخت راه خود را از میان جمعیت بسیار انبوهی که در دو طرف خیابان ازدحام کرده اند می گشاید.

سولیوان


دیدار فرماندهان دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا وCMS

سند شماره 12

بدون طبقه بندی فقط برای استفاده اداری1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران ایران

به: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 71 آتن یونان

رونوشت: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: دیدار فرماندهان دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا وCMS

1- اگرچه تا زمانی که بین بختیار نخست وزیر و جناح آیت الله خمینی تفاهمی به وجود نیاید، امکان ادامه وقوع خشونتهای عمده وجود دارد، ولی در چند روز گذشته وضع نسبتاً آرام بوده است. در تهران و دیگر شهرهای عمده تظاهرات گسترده و آرامی برگزار شد و برخوردجدی بین دو طرف پیش نیامد.

به علت اعتصاب کارمندان هواپیمایی ایران، کارمندان مرکز کنترل و ادعای چندین شرکت هواپیمایی بین المللی مبنی بر ایمن نبودن عملیات کنترل هوایی، در فرودگاه مهرآباد هنوز اغتشاش قابل توجهی وجود دارد. فرماندهی هوابرد نظامی در حد سایر خطوط هوایی فعال است. چندین شرکت هواپیمایی مانند پان آمریکن، کی ال ام، جی ای ال و اس آ اس موقتاً به این یا آن دلیل پروازهای خود را متوقف ساخته اند. من نتوانستم وضعیت پرواز 358 شرکت هواپیمایی ایبریان از آتن را برای روز دوازدهم فوریه 1979، تأیید کنم، ولی باید تا قبل از دهم فوریه 79، وضع آن معلوم گردد.

2- افراد غیرنظامی آمریکایی، کارمندان قبلی پیمانکاران [وزارت] دفاع و وابستگان آنان با

ص: 18

هواپیمای فرماندهی هوابرد نظامی مشغول ترک ایران هستند. 2800 نفر در هشت روز گذشته به همین وسیله از ایران خارج شده اند و روزانه چهار تا شش فروند هواپیمای فرماندهی هوابرد نظامی از تهران عبور کرده اند. اکثراً از اینجا به آتن یا فرانکفورت پرواز می کنند. اگر شما نتوانستید با هواپیهای تجارتی بیائید (شرکت هواپیمایی ایبریان یا شرکت های دیگر) ممکن است از ترمینال فرماندهی هوابرد نظامی در آتن پروازی به اینجا داشته باشند.

3- ما چشم انتظار ورود شما هستیم و به دقت وضع امنیتی محل و وضع فرودگاه را زیرنظر داریم و شما را از آن مطلع خواهیم ساخت، برای خروج شما از ایران مشکلی نمی بینیم مگر اینکه عملیات پروازی فرودگاههای محلی تعطیل شود و احتمال چنین چیزی در حال حاضر وجود ندارد.


گزارش وضعیت ایران، شماره 128، 1 فوریه 79

سند شماره 13

سری1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 27431به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 128، 1 فوریه 79

1- (سری تمام متن)

سیاسی امنیتی

تا اواخر بعد از ظهر به وقت محلی تهران، ورود خمینی مسالمت آمیز بوده است. آیت الله هر کجا می رود انبوه کثیری از مردم را جلب می نماید. بعد از اینکه فرودگاه را با خودرو ترک کرد، با هلی کوپتر به اطراف تهران منتقل شد.

2- ظاهراً خمینی اعلان «شورای اسلامی» خود را به خاطر مشورتهای بیشتر با پیروانش در داخل کشور، به تأخیر خواهد انداخت. در این مورد که «شورا» باید بر طبق قانون اساسی و یا با دستور ساده و مستقیم خمینی تشکیل گردد، اختلافاتی وجود دارد.

امنیت آمریکاییان

3- پان آمریکن، برای دوم فوریه در تهران دو پرواز هواپیمای 747 (800 صندلی) را برنامه ریزی کرده است. هواپیمای 141 C، فرماندهی هوابرد نظامی - (210 صندلی) و دو هواپیمای باربری 130 C نیز پرواز خواهند داشت.

نفت مالی

4- امروز تولید نفت خام به 000/635 بشکه رسید. کنسرسیوم نفت پذیرفته است پرداخت های نفتی ماهانه خود را و مالیات های مربوطه تا بیست و یکم دسامبر را بپردازد. این رقم که به 500 میلیون دلار بالغ می شود، به نظر می رسد آخرین پرداخت عمده به شرکت ملی نفت ایران باشد تا وقتی که صادرات نفتی مجدداً از سر گرفته شود.

ونس


مشکلات موجود برای کشتی های حامل پرچم ایالات متحده در بنادر ایران

ص: 19

سند شماره 14

محرمانه1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 7415به: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: مشکلات موجود برای کشتی های حامل پرچم ایالات متحده در بنادر ایران

نظریه شما در مورد مشکلاتی که ممکن است کشتی های حامل پرچم ایالات متحده در بنادر ایران با آنها مواجه شوند، در اول وقت اداری فردا صبح مورد نیاز است. ممکن است لازم باشد یک اطلاعیه اعلام خطر برای دریانوردان در این مورد منتشر گردد. تنها کشتی آمریکایی که ما نگران آن هستیم و در حال حاضر با پرچم ایالات متحده در بنادر ایران است، کشتی ترانس کلمبیا می باشد.

خواهشمند است در صورت امکان در مورد وضعیت جاری کشتی مزبور تحقیقات لازم به عمل آید و مشخص شود که آیا واقعاً کشتی مزبور در یکی از بنادر ایران پهلو گرفته است یا خیر.

ونس

[دست نویس زیر متن اصلی]

یادداشت: شرکت کشتیرانی سی لند یک کشتی در حال حال حاضر در بندرعباس دارد که کالای مواد غذایی خود را تخلیه نموده، محموله میوه خشک را بارگیری و پس از آن بندر را ترک خواهد نمود.


مشکلات موجود برای کشتی های حامل پرچم ایالات متحده

سند شماره 15

محرمانه2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1680به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

مرجع: 7415 وزارت امور خارجه

موضوع: مشکلات موجود برای کشتی های حامل پرچم ایالات متحده

1- (محرمانه - تمام متن).

2- برای سفارتخانه امکان ندارد، آنگونه که در تلگراف بازگشتی فوق خواسته شده به طور دقیق مشخص نماید که آیا کشتی هایش با پرچم ایالات متحده در بنادر ایران پهلو گرفته اند یا خیر. زیرا به طور معمول شرکت های کشتی رانی در روزهای جمعه تعطیل می باشند. اما در حال حاضر، همه کشتی های موجود در بنادر ایران از هر ملیتی که باشند، توسط کمیته های اعتصابات از خدمات بندری محروم می باشند، به استثناء کشتی هایی که حامل مواد غذایی هستند.

ظاهراً کمیته اعتصاب بندر پاره ای استثنائات نیز برای صدور پاره ای محصولات غذایی، نظیر پسته، آجیل و خشکبار قائل شده اند. سفارت عدم تخلیه بار بعضی از کشتی های باربری را به

ص: 20

استثناء مواد فوق مورد تأیید قرار می دهد. ولی نمی دانیم که آیا صادراتی صورت گرفته است یا خیر.

3- کارگران گمرک اعلام نموده اند که کالاهای مربوط به ایالات متحده، انگلستان و اسرائیل را تخلیه و انبارداری نخواهند کرد. این تهدید در حال حاضر کمی ممانعتی است، زیرا فقط کالاهای غذایی اجازه ترخیص دارند. اما اگر بنادر و گمرکات باز شوند ممکن است کارگران، از بارگیری و تخلیه کشتی هایی با پرچم ایالات متحده، خودداری نمایند.

4- سفارت پس از تماس با آژانس های کشتی رانی اطلاعات بیشتری ارائه خواهد نمود.

سولیوان


نظرات مصریها درباره خمینی

سند شماره 16

استفاده محدود اداری2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، قاهره 2433به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

رونوشت: سفارت آمریکا، تهران

موضوع: نظرات مصریها درباره خمینی

1- (بدون طبقه بندی) بازگشت خمینی به ایران در مطبوعات 2 فوریه مصر بازتاب گسترده ای داشت، و داستانهایی در تأیید حمایت شورویها از آیت الله خمینی، سوژه مطالب آنها بود. به عنوان مثال در گزارش خبرگزاری فرانسه از مسکو ادعا شده است شورویها سیاست اخیر توأم با احتیاط خود را کنار گذاشته و اکنون آشکارا از خمینی حمایت می کنند. گزارش خبرگزاری فرانسه تأکید می کند که انتشار سریع بیانات خمینی به وسیله خبرگزاری تاس در آستانه بازگشت وی به تهران سندی دال بر حمایت شورویهاست.

در سرمقاله یکی از شماره های روزنامه الاخبار درباره این داستان گفته شده «مسکو خمینی را، مرد خود در ایران می داند».

2- (استفاده محدود اداری) نظریه: اکثر مصریهایی که با آنها صحبت کرده ایم درباره خمینی برخوردهای دوگانه ای دارند. پرواضح است که دیدگاه بنیادگراهای اسلامی درباره او مثبت تر از روشنفکران غیرمذهبی تر است. اکثر طبقات متوسط مصری به نظر می رسد طرفدار تأکیدات خمینی در خصوص ناسیونالیسم و استقلال هستند اما نگران دیدگاه او مبنی بر تداخل مذهب و سیاست بوده و نیز نسبت به توانایی او در اداره یک کشور مدرن و تکنوکرات تردید دارند. به عنوان مثال سامی منصور (که در پاریس با خمینی مصاحبه ای را انجام داد) به کنسول سیاسی سفارت اظهار داشت که به عقیده او خمینی نسبت به مسایل مذهبی و اجتماعی حساسیت داشت اما به نظر می رسید علاقه و یا تسلطی بر امور اقتصادی یا مشکلات واقعی اداره یک حکومت ندارد. نتیجه گیری خود منصور این بود که خمینی درصدد است تا سمت گیری واقعی اداره حکومت را به متخصصین واگذار کند. علاوه بر مذهبی های راستگرا،

ص: 21

دانشجویان طرفدار ناصر و چپگراها بیشترین گرایش را به خمینی دارند. اساتید قاهره به وابسته مطبوعاتی گفته اند که برخی دانشجویان می گویند خمینی شاه را برکنار کرد و این سئوال برایشان مطرح است که چرا مصر مورد بعدی نباشد.

الیتز


خلاصه مطبوعاتی وزارت امور خارجه

سند شماره 17

محرمانه2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1682به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: خلاصه مطبوعاتی وزارت امور خارجه

1- (محرمانه - تمام متن)

2- ممکن است نظریات زیر در مورد تعداد آمریکاییانی که به طور روزانه ایران را ترک می کنند برایتان سودمند باشد. خلاصه مطبوعاتی 31 ژانویه حاوی خطاهایی بود و ما نگران این هستیم که مطبوعات بار دیگر شما را به «بازی اعداد» بکشانند. همانطور که مطلع هستید، آمار تقریبی آمریکاییان ساکن ایران در گذشته با توجه به شرکتهای تجاری آمریکایی تا حد معقولی دقیق بوده است.

با این حال با توجه به اینکه آمریکاییها به هنگام امور عادی تجاری در کنسولگری ثبت نام نمی کنند، ما فقط می توانیم در مورد تعداد آمریکاییهایی که اینجا در تجارت خصوصی شاغل هستند تخمین بزنیم.

به همین ترتیب در مورد تعداد آمریکاییانی که با افراد ایرانی ازدواج کرده اند و در مورد تعداد بچه هایی که در آمریکا به دنیا آمده اند فقط می توان تخمین زد. بنابراین اگر هر روز یک آمار تقریبی از تعداد آنهایی که روز گذشته اینجا را ترک کرده اند ارائه دهید در پایان چنین روندی تعداد قابل توجهی کمبود نفرات خواهید داشت.

3- شما متذکر شدید که «احتمالاً اکثر آنها (هزاران مسافری که با سه پرواز پان آمریکن اینجا را ترک کردند) آمریکایی می باشند.» در واقع حدس ما این است که تعداد نسبتاً کمی از آنها آمریکایی بوده اند. ما اطلاع داریم که گروه زیادی از کارمندان بل هلی کوپتر نتوانستند خود را از میان جمعیت به پیشخوان رزرو بلیط برسانند. ناظرین بازار سیاه گزارش می دهند که قسمت اعظم این جمعیت را ایرانیان تشکیل می دادند. (کارمندان بل هلی کوپتر بعداً عزیمت نمودند.) ما آمار دقیق پروازهای مک را برای وزارت خارجه ارسال خواهیم نمود اما در موقعیتی قرار نداریم که بتوانیم به طور روزانه تعداد آمریکاییانی را که با پروازهای تجاری عزیمت می کنند در اختیار داشته باشیم. البته اکثر آمریکاییانی که به طور خصوصی در ایران هستند «مجبور نیستند به عنوان آمریکایی سفر کنند»

4- در حال حاضر به نظر می رسد چند هواپیمای اجاره ای در طول هفته وارد خواهند شد

ص: 22

تا تعداد قابل توجهی از آمریکاییان را منتقل نمایند. در اوایل هفته آینده قادر خواهیم بود آمار نسبتاً دقیقی در مورد تعداد آمریکاییان باقیمانده و تمایل آنها [به خروج یا ماندن] را در اختیار شما و سایرین قرار دهیم.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 129، 2 فوریه 79

سند شماره 18

سری2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 28103به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 129، 2 فوریه 79

1- (سری تمام متن)

سیاسی امنیتی

2- خشونتهای دیروز به علت ورود خمینی بود، و امروز روز شلوغی برای وی نبود. به هر حال او برای گروهی از مردان، امرور ظهر در مسجدی واقع در جنوب تهران، سخنرانی کرد، و انتظار می رود که اواخر بعداز ظهر برای گروهی از زنان سخنرانی نماید. انتظار می رود که خمینی فردا بحثهای سیاسی تندی را مطرح نماید.

3- نهضت آزادی، امشب با دولت بختیار به بحث خواهد پرداخت. تمرکز بحث بر روی نقش یک شورای اسلامی و مسئله نقش بختیار در یک دولت انتقالی می باشد. البته بحث کلیدی، این است که چه کسی کنترل انتخابات را به عهده بگیرد.

4- یک منبع از مخالفین میانه رو، پیش بینی کرد چهار تا هفت روز طول خواهد کشید تا راه حل سیاسی پیدا شود. طبق گزارش، مخالفین از حلقه امنیتی تشکیل شده به دور خمینی، در روز اول ورود، بسیار خوشحال و راضی بودند، گرچه توده های مردم کلاً طرحها و برنامه ها را در آن روز به هم ریختند.(1)

4- امروز صبح در اصفهان تظاهرات عظیمی برگزار شد، که در آن مردم به سمت گورستان شهر می رفتند. اگرچه کامیونهای زیادی پر از مردم از مقابل سفارت عبور می کردند و شعارهای ضدآمریکایی و ضدبختیار سر می دادند، ولی شعارها و فریادها کلاً در حمایت از خمینی بود. دیروز خیابانهای اصفهان اکثراً شاهد پایکوبی و شادی مردم بودند. شب گذشته، سه عدد سه راهی به سمت ساختمان بل هلی کوپتر پرتاب شد که دو تای آن منفجر شد. مجروحی گزارش نشد.

کنسول ما در حال حاضر مشغول جمع آوری اتباع، برای انتقال به موقع از اصفهان می باشد، ولی حدود پانصد نفر باقی می مانند.

1- در اصل سند شماره ( 4) دو بار تکرار شده است. م.
ص: 23

5- به طور کلی تهران امروز صبح خیلی آرام بود، بدون ترافیک و سر و صدا. انتقال آمریکاییان به طور منظم انجام شد، زیرا دور از ترمینال اصلی انجام گرفت. به نظر می رسد پان آمریکن قادر است بدون استفاده از امکانات اضافی فرماندهی هوابرد نظامی بارگیری کند.

ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 130، 2 فوریه 79

سند شماره 19

محرمانه2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 28704به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 130، 2 فوریه 79

1- (محرمانه تمام متن)

2- سیاسی امنیتی: تا اواخر بعد از ظهر به افق تهران، رویداد مهمی گزارش نشد. مردم به تجمع ادامه می دهند ولی آرامند. در خیابانهای تهران امروز نظامیان بیشتری حضور داشتند ولی فعال نبودند.(1)

2- خمینی فردا کنفرانس مطبوعاتی خواهد داشت. شایع است که او ممکن است تصمیمات سیاسی مهمی را اعلان نماید. با وجود این، در این لحظه حساس، ما هیچ نشانه ای در دست نداریم که گفتگوهای سیاسی پشت پرده بین مخالفان و دولت بختیار، نتایجی دربر داشته باشد.

3- شاهزاده رضا، ولیعهد و زاهدی سفیرکبیر، در ساعت یک بعد از ظهر به وقت شرق آمریکا، در راه خود به لاباک برای سوخت گیری وارد پایگاه هوایی آندروز شدند. گزارش می دهند که زاهدی چندین مقام ارشد را، از آن جمله وزیرمختار همایون را به «مرخصی سالانه» فرستاده است.

در این لحظه، دانشجویان ایرانی آنان را محاصره کرده اند و شعار می دهند. تعدادی از آنان در شرف دستگیری توسط پلیس هستند.

4- امروز دو پرواز پان آمریکن نزدیک به 800 مسافر داشت. یکی از هواپیماهای 747 پان آمریکن در آخرین دقایق پروازش 120 مسافر لوفت هانزا را که پروازشان لغو گشته بود و قبلاً بلیط رزرو نکرده بودند، سوار کرد. سه پرواز فرماندهی هوابرد نظامی، 160 مسافر را حمل کرد و در حدود 50 جای دیگر هم داشت.

روز سوم فوریه، یک پرواز با هواپیمای 747 پان آمریکن و سه پرواز فرماندهی هوابرد نظامی با 14-C خواهیم داشت.

ونس


به روز کردن اطلاعات نظامی

1- در اصل سند شماره ( 2) دوبار تکرار شده است. م.
ص: 24

سند شماره 20

سری2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی

به: ستاد فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی آمریکا، واشنگتن

موضوع: به روز کردن اطلاعات نظامی

15- (بدون طبقه بندی)

الف- (بدون طبقه بندی) محدودیت هایی که برای حفظ منابع حساس و روش های اطلاعاتی به کار می روند. این گزارش نباید به کشورهای خارجی ارائه شود.

22- جزییات:

الف- (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اخبار پرورش نیافته است. طرح ها یا تدابیر (سیاست ها) نباید بر اساس مفاد این گزارش تهیه شوند یا تصحیح یا تغییر یابند.

ب- (سری – غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع یک افسر ارتش ایالات متحده قابل اطمینان است که به شرح زیر گزارش نموده است:

1. (سری – غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع ثانوی که برای اولین بار گزارش داده است، یک افسر ارشد ارتش ایران است و تصور می رود به اطلاعاتی در مورد مسایل جاری ایران دسترسی داشته باشد. وی توصیه نموده که کلیه آمریکاییان در کشور، در مدت تعطیلات پایان هفته 9-8 فوریه، بایستی کاملاً مراقب خود باشند زیرا ممکن است ارتش ایران بر علیه عوامل ناراضی وارد عمل شود.

2. (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) صحبت هایی که از افسران ارشد ارتش ایران شنیده شده حاکی از آن است که بین نخست وزیر بختیار و آیت الله خمینی ممکن است توافق سیاسی به عمل آید. این افسران و سایر فرماندهان ارتش ایران متوجه هستند که ممکن است ارتش ایران نتواند به طور مؤثر و با موفقیت از دولت فعلی یا یک کودتای نظامی پشتیبانی نماید زیرا وضعیت سلسله مراتب ارتش و درجه و نظم و انضباط مسئله انگیز آن چنین امکانی را متصور نمی کند. این بدین معنا نیست که اگر به نوعی عملیات تروریستی بر علیه افسران ارشد ارتش انجام شود، یا فرماندهان رده بالای ارتش احساس خطر نمایند، کوششی در این مورد توسط هرگونه نیروهایی که بتوانند تحت امر قرار گیرند، انجام نشود. منبع همچنین اشاره نموده که بسیاری از افسران ارتش ایران به وی گفته اند آرزو دارند ایران را ترک نمایند ولی قادر به این کار نیستند.

نظریه تهیه کننده: (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) مذاکرات سیاسی و نظامی برای مدتی در حال انجام بوده است و همزمان سعی شده اقدامات مختلفی انجام شود تا توان و قدرت پشتیبانی لازم برقرار گردد. زمان به سرعت به سوی لزوم ابتکار بیشتر و عکس العمل پیش می رود و حداقل در تهران، در مدت تعطیلات پایان هفته (پنجشنبه- جمعه) گرایش به

ص: 25

لزوم اعمال خشونت، افزایش یافته است. اقدامات جدی ضدآمریکایی به موازات سطح آشوب های مردم نضج گرفته و عملیات تروریستی بیشتری برعلیه آمریکاییان هنوز تهدید درجه اول محسوب می شود. عده ای دست چپی، شامل گروههای تندرویی که حداقل یک صفحه اعلامیه منتشر کرده اند از افزایش درگیری بین دولت و خمینی سود می برند و ممکن است برای رسیدن به این هدف ابتکاراتی به خرج دهند.


گزارش سیاسی امنیتی، 2 فوریه 1979

سند شماره 21

محرمانه2 فوریه 1979 13 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران - 1688به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 2 فوریه 1979

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: برنامه دید و بازدیدهای خمینی امروز بسیار سبک است، زیرا او بسیار خسته شده است. مذاکرات نهضت آزادی و بختیار قرار است آغاز شود. تظاهرات بزرگی در گورستان اصفهان صورت گرفت. فریدون زند مشت زن سابق در تهران از سوی یک گروه چریکی اعدام شد. شعار عمده اجتماعاتی که امروز در جنوب تهران در جریان بود عبارت بود از «مرگ بر هایزر». تهران روی هم رفته آرام است. پایان خلاصه.

3- یک منبع نهضت آزادی می گوید خمینی امروز بسیار خسته است و کم کار خواهد کرد. او فردا بحث های سیاسی فشرده ای خواهد داشت. به نظر نهضت آزادی بختیار نخست وزیر همچنان سماجت دارد ولی مذاکرات نهضت آزادی بختیار قرار است امشب آغاز شود. نهضت آزادی انتظار دارد این مذاکرات در اطراف شورای اسلامی و نقش بختیار در حکومت انتقالی باشد. یک مسئله حساس این است که چه کسی انتخابات قریب الوقوع را کنترل کند.

4- میناچی به استمپل مأمور سیاسی گفت دیروز نیروی امنیتی روی هم رفته بسیار خوب کار کرده است هر چند در چند نقطه جمعیت چنان با شور و هیجان به سوی خمینی روی آورده بود که بیم آن می رفت او از هر سو در محاصره قرار گیرد. میناچی پیش بینی می کند که برای یافتن راه حل 4 تا 7 روز بحث و مذاکره لازم خواهد بود.

5- تهران روی هم رفته آرام به نظر می رسد و رفت و آمد بسیار سبک است و سر و صدای ناهنجار شنیده نمی شود.

6- ما همچنان می کوشیم تا آنچه را که خمینی روز گذشته در بهشت زهرا در نطق خود گفته است تجزیه و تحلیل کنیم. گزارش ها ضد و نقیض است ولی این به نظر می رسد به شدت ضدخارجی و ضدآمریکایی بوده است. با وجود این 2 منبع ایرانی این موضوع را تکذیب می کنند.

7- یک منبع مطبوعاتی آمریکا به ما می گوید خمینی از نطقی که قرار بود در حضور

ص: 26

گروهی از اشخاص در یک مدرسه در جنوب تهران در نزدیک مقر فرماندهی اش ایراد کند خودداری کرد. این منبع گفت هزارها نفر در آنجا جمع بودند و از شعارهای عمده آن «مرگ بر هایزر» بود. این منبع اظهارنظر کرد که نسبت به ژنرال هایزر که به عنوان یک «دستیار سفیر» تصور می شود و از دفتر سولیوان سفیر آمریکا عمل می کند خصومت شدیدی نشان داده می شود. این منبع گفت که رادیوهای شوروی، هایزر را مورد حمله قرار می دهند. خمینی را قرار است بعد از ظهر امروز در اجتماعی از زنان سخنرانی کند.

8- از اصفهان گزارش هایی درباره تظاهرات بزرگ می رسد و هزاران نفر به سوی گورستان راهپیمایی می کنند. عده زیادی از راهپیمایی کنندگان سوار بر کامیون ها از کنار کنسول گری آمریکا گذشته و شعارهای ضدآمریکایی و ضد بختیار می دادند.

معذلک راهپیمایان روی هم رفته شعارهای طرفداری از خمینی فریاد می زدند و هنگامی که در میان جمعیت تماشا کننده یک خارجی به چشم می خورد شعار آنها به «مرگ بر بیگانگان» تبدیل می شد. کارمند شرکت بل که به سوی یک راننده تاکسی شلیک کرده بود همچنان در پناه آیت الله خادمی قرار گرفته است.

9- خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش می دهد که شخصی به نام فریدون زند 28 ساله مشت زن سابق به قتل رسیده است. از قرار معلوم زند را از خانه اش بیرون کشیده اند و شب گذشته به وسیله 5 مرد مسلح اعدام شده است. آسوشیتدپرس گزارش می دهد که گروهی که خود را «مجاهدین موحد خلق» می نامد مسئولیت قتل او را به عهده گرفته و زند را به داشتن ارتباط های کمونیستی و ساواکی متهم کرده است.


قانون اساسی جدید و زندانیان سیاسی

سند شماره 22

محرمانه3 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1698به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی سی

موضوع: قانون اساسی جدید و زندانیان سیاسی

1- (محرمانه تمام متن)

2- طبق نظر متین دفتری، حقوق دان برجسته، قانون اساسی جدیدی که خمینی از آن حرف می زند، برخلاف برخی گزارشات، هنوز مراحل نهایی خود را طی نکرده است. متین دفتری معتقد است که تنها اصولی را گرد آورده اند و امیدوار است که بیشتر مورد بحث قرار گیرند. او گفت، رئیس کانون وکلا، نزیه که هنوز در پاریس است پیشنهاداتی داده است. با وجود این، نه نزیه، و نه متین دفتری هیچ کدام در مرکز این جریان قرار ندارند (هر دو از نزدیک به جنبش مذهبی وابسته نیستند.)

3- متین دفتری از طرف کمیته آزادی زندانیان سیاسی، انجمن حقوق دانان ایرانی آزادیخواه، و کانون وکلا سخت مشغول کار است و ادعا می کند که دست کم نام بیست زندانی نسبتاً کم

ص: 27

اهمیت را که هنوز آزاد نشده اند در اختیار دارد. می گوید یکی از دلایل آزاد نشدنشان این است که وضعشان کاملاً با زندانی سیاسی تطبیق ندارد، ولی شبیه بسیاری از کسانی هستند که آزاد شده اند. در حقیقت، بعضی از افرادی که آزاد شده اند به دلایل تکنیکی بوده و برخی دیگر که در زندان مانده اند، به دلایل تکنیکی است. می گوید زندانیان باقیمانده محکومیت های سبک دو، پنج و ده سال دارند، بنابراین محتمل نیست که اعضاء هسته مرکزی تروریست ها و یا آدم کشان (نامی که بختیار نخست وزیر به باقیمانده زندانیان سیاسی داده است) باشند.

4- متین دفتری گفت که جدیدترین برنامه کوشش در راه کسب اطلاعاتی از وضع همافران نیروی هوایی است که در سراسر کشور بازداشت شده اند. وی اطلاعی ندارد که آیا از آنان کسی هم اعدام شده است یا نه (مخالفان چنین ادعا می کنند) و با رایزن سیاسی که این عمل را محتمل نمی داند، موافق است. با وجود این، خانواده هایشان بسیار مشتاقند که بدانند تکلیف آنها چه می شود. متین دفتری از طرف همین خانواده ها پرس و جو می نماید.

سولیوان


گزارش سیاسی امنیتی 3 فوریه

سند شماره 23

محرمانه3 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1700به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی 3 فوریه

1- (محرمانه تمام متن)

2- به طور کلی وضع آرام است، گزارشی از تظاهرات مهم نرسیده است. کنسول اصفهان گزارش می دهد، گروههای کوچکی پیاده روی می کنند ولی در تهران کم ترین فعالیتی به چشم نمی خورد. ترافیک چه در تهران و چه در اصفهان نسبتاً سنگین و جو آرام است. با وجود این، روزنامه ها گزارش می دهند دیروز در سمنان (مرکز استان در نزدیکی تهران) در پی تیراندازی مأموران امنیتی، بعد از حادثه انفجاری، دو نفر جان خود را از دست داده اند.

3- امروز صبح، آیت الله خمینی برای روزنامه نگاران خارجی کنفرانس مطبوعاتی تشکیل داد. همان سخنان قبلی خود را تکرار نمود و در انتقال دولت به نظام جمهوری اسلامی سازشی نشان نداد. گفت که شورای انقلاب اسلامی، که قریباً اعلام می گردد (او هنوز از کسی نام نبرده) به زودی دولت موقتی تعیین خواهد کرد. بعد برای به تصویب رساندن قانون اساسی جمهوری اسلامی که قبلاً تهیه شده، همه پرسی برگزار خواهد شد. صدای خمینی خوب به گوش نمی رسید و حتی خبرنگارانی که فارسی حرف می زنند، مجبور بودند به ترجمه آن متکی باشند. معلوم است که جناح خمینی ایده قبلی یعنی تشکیل مجلس مؤسسان را کنار گذاشته اند. ظاهراً یک قانون اساسی نوشته اند (یا حداقل اصول آن را) و به همه پرسی خواهند گذاشت. اگر چنین شود، جایی برای مصالحه و یا نفوذ متعادل کننده دیگران باقی نمی ماند. خمینی

ص: 28

همچنین از جهاد حرف زد ولی لحن ملایمی داشت: «ما می کوشیم مسئله را بدون خشونت حل کنیم، ولی اگر دولت غیرقانونی بختیار که آمریکاییها از او حمایت می کنند، به مخالفت خود با اراده مردم ادامه دهد و از اسرائیل نیرو وارد کند، آنگاه برای به زیر کشاندن آن دست به اقدامات دیگری می زنیم». او گفت با نظامیان تماس گرفته و آنان را دعوت به حمایت از جمهوری اسلامی نموده است.

4- ما خبر داریم که آیت الله های قم، از سخنرانی پنج شنبه خمینی در بهشت زهرا، بویژه در مورد خارجی ها و لحن تند علیه دولت بختیار، خشنود نیستند.

5- امروز بختیار، نخست وزیر، نمایندگان مجلس را نزد خود فراخواند. از موضوع خبری نداریم ولی احتمالاً روی فشار زیاد نیروهای خمینی برای استعفا دادن نمایندگان دور می زند. همه تهدید به مرگ شده اند و همانطور که قبلاً گزارش شده یکی از آنان ترور شده است. ما می دانیم که گروهی چهل نفری از نمایندگان دسته جمعی دارند استعفاء می دهند و باید کسان دیگری هم باشند. روزنامه اش گزارش می دهد که علی آبادی عضو شورای سلطنت روز چهاردهم ژانویه استعفا داد. در آن موقع اطلاع داشتیم که او به همراه تهرانی قصد استعفا دارد، ولی تا آنجا که می دانیم فقط تهرانی عملاً استعفا داده است. گزارش آخری را تا از جای دیگری تأیید نشود، موثق نمی دانیم.

5- روزنامه ها خبر می دهند که خانه رئیس سابق ساواک، نصیری، را شب پنج شنبه آتش زده اند.(1) سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 131، 3 فوریه 1979

سند شماره 24

سری3 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 029604به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 131، 3 فوریه 79

1- (سری تمام متن)

2- سیاسی امنیتی: امروز آیت الله خمینی مصاحبه مطبوعاتی داشت و گفت که به زودی شورای اسلامی خود را اعلان خواهد کرد و پس از آن دولت موقت تشکیل می شود.

3- خمینی فاش ساخت که قانون اساسی جدید که ظاهراً پیش نویس آن تهیه شده، توسط دولت موقت تصویب و به همه پرسی مردم گزارده خواهد شد.

4- خمینی بار دیگر دولت بختیار را غیرقانونی اعلام کرد و برای تشکیل دولتی کاملاً اسلامی، ارتش را به یاری خود فراخواند. دعوت خمینی برای اعلان جهاد با لحن ملایمی همراه بود:

1- در اصل سند، شماره ( 5) دو بار آمده است. م.
ص: 29

«اگر دولت به مقاومت خود ادامه دهد، اگر آمریکا از او یاری نماید و از اسرائیل نیرو وارد کند، در آن صورت جهاد اعلان خواهد شد.»

5- خمینی با این اظهارنظر که: «متخصصان خارجی آزادند به کار خویش ادامه دهند و در ایران زندگی نمایند ولی متخصصانی که کار و فعالیتشان به حال مملکت مضر بوده از این قاعده مستثنی هستند»، موضع خود را نسبت به متخصصان خارجی نرم ساخت.

6- ضمناً امروز بختیار نخست وزیر نمایندگان مجلس را به ملاقات فوری خویش فراخواند. نمایندگان پارلمان برای تسلیم شدن در برابر خمینی زیر فشار شدیدی قرار دارند. گزارش می دهند که گروهی چهل نفری از نمایندگان به حمایت از آیت الله قصد دارند استعفا دهند.

7- تا اواسط بعد از ظهر، تهران آرام گزارش شده است. در خیابانها نظامیان حضور دارند ولی فعال نیستند. صفهای خرید بنزین کوتاه ترند ولی مغازه ها و کارخانجات تقریباً همه بسته اند. خانه رئیس قبلی ساواک، نصیری، را آتش زدند. اصفهان آرام است.

8- امنیت آمریکاییان: یکی از هواپیماهای پان آمریکن که به تهران نزدیک می شد، ظاهراً به علت اشتباه ترافیک هوایی خدمات مرکز کنترل، نزدیک بود با هواپیمای دیگری تصادف نماید.

پان آمریکن امروز تمام پروازهای خود را لغو کرد و امکان دارد تمام عملیاتش در ایران تعطیل گردد. با سه پرواز فرماندهی هوابرد نظامی مسافرانی وارد تهران شدند.

9- سپهبد ربیعی، فرمانده نیروی هوایی ایران، موافقت کرده است تا ترخیص اشخاص غیرنظامی که 72 ساعت به طول می انجامد، حذف گردد. سپهبد ربیعی گفت همافران (تکنسین های نظامی) کنترل کامل پایگاه هوایی خاتمی را در اصفهان به دست گرفته اند و در حال حاضر به امور گمرکی و مهاجرت نظارت می نمایند. تاکنون نظم و ترتیب جدید حادثه ای دربر نداشته است.

ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 132، 3 فوریه 1979

سند شماره 25

سری3 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 030176به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 132، 3 فوریه 79

1- (سری تمام متن)

2- سیاسی امنیتی: تا اواخر امشب، ممکن است آیت الله خمینی در کنفرانس مطبوعاتی «دولت اسلامی موقت» را به نخست وزیری مهدی بازرگان، یکی از حامیان عمده خمینی و متحد جبهه ملی، اعلان نماید. معرفی سایر اعضاء کابینه تا مشورت بازرگان با همکارانش به تأخیر می افتد. تصمیم آشکار خمینی بعد از انتشار گزارشاتی است که به موجب آنها، وی هرگونه راه حل سازشکارانه و مصالحه جویانه را رد کرده است. یکی از این راه حلها این بود که

ص: 30

بختیار استعفاء دهد و به عنوان سرپرست همه پرسی ملی در مورد تداوم سلطنت باقی بماند.(1)

2- نگرانی از سرسختی خمینی که ممکن است کشور را دچار برخورد سیاسی بزرگی نماید که سریعاً به جنگ داخلی تبدیل شود روز به روز بالا می گیرد. بختیار اخیراً در گزارشات مطبوعاتی خود تلویحاً گفته است که ارتش کسانی را که خمینی در شورای اسلامی منصوب می نماید، بازداشت خواهد کرد. تا ساعت 10 شب به وقت تهران، هیچ گزارشی در مورد اعلامیه خمینی دریافت نداشته ایم.

امنیت آمریکاییان: برآورد سفارت آمریکا در تهران این است که 8847 تبعه آمریکایی در ایران باقی می مانند تا در موقع لازم ایران را ترک نمایند. اگر پان آمریکن عملیات پروازی خود را متوقف ساخت، تلاش می کنیم جانشینی از پروازهای فرماندهی هوابرد نظامی برای آن بیابیم. چند لحظه پیش پان آمریکن به ما اطلاع داد که تا هفتم فوریه تمام پروازهایش را لغو کرده است. چند شرکت هوایی دیگر پروازهای خود را به تهران متوقف ساخته اند. هلی کوپتر سازی بل گزارش می دهد که پایگاه هوایی خاتمی در اصفهان، به روی پروازهای دربستی ویژه کارمندانش کاملاً بسته است. شرکت بل کارمندانش را برای پروازهای آتی با اتوبوس رهسپار تهران می سازد. ونس

نظریات تهیه کننده:

این حادثه دقیقاً پس از تیراندازی تحریک آمیزی از طرف کارمندان شرکت بل هلی کوپتر اصفهان صورت گرفت، که باعث شد مردم سر به طغیان بردارند و هتلی را که پر از آمریکایی است محاصره کنند و به کنسول آمریکا و کارمند آن شرکت شدیداً توهین نمایند و کارمندی را بازداشت کنند که ما از محل و وضع او هیچ اطلاعی در دست نداریم (گزارشات پراکنده اطلاعاتی به شماره 1669006679). این حادثه جز اینکه جوّ دشمنانه سابق را در اصفهان علیه آمریکاییان تشدید نماید، کار دیگری انجام نمی دهد. مانند حادثه قبلی، روزنامه های تهران، آن را منتشر ساختند. بنابراین ابداً غیر منطقی نیست که در یکی دو روز آینده، در اصفهان به خانه یک آمریکایی سه راهی یا بمب آتش زایی پرتاب گردد. ونس


تحلیل موقعیت

سند شماره 26

سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان3 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72، تهران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: تحلیل موقعیت

15- (بدون طبقه بندی) دستورات ویژه: الف- این گزارشات پراکنده اطلاعاتی نباید خارج

1- در اصل سند، شماره ( 2) دوبار آمده است. م.
ص: 31

از نیروی هوایی آمریکا پخش گردد. ب- به دلیل حفظ اطلاعات، ارتباطات و فعالیت های ویژه کسب خبر، این اطلاعات نباید در اختیار بیگانگان قرار گیرد.

22- (بدون طبقه بندی) [الف]- این گزارش حاوی اطلاعات تجزیه و تحلیل نشده می باشد. هیچ گونه طرح و سیاستی نمی بایست به تنهایی بر اساس این گزارش استنتاج و یا اصلاح شود.

ب (سری غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع یکی از مقامات بانفوذ آمریکایی در ایران است که اطلاعات زیر را در گفتگوهایش با مقامات عالی رتبه نظامی، سیاسی و مذهبی به دست آورده است:

1- (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) در جناح آیت الله خمینی درگیری های داخلی آغاز گشته و بین عناصری که در پاریس بوده اند و عناصری که در ایران بوده اند اختلافاتی وجود دارد که ممکن است تا حدودی در چند و چون برنامه آیت الله تأثیر داشته باشد.

2- (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع برای شاه ایران در این کشور هیچ آینده ای نمی بیند. ارتش که خود دچار ناآرامیهای داخلی شدیدی است، اساساً به این علت که ممکن است در غیاب پادشاه، نیروهای مسلح مطیع نخست وزیر باشند، ممکن است از ولیعهد پشتیبانی نماید و نیز به این دلیل که ممکن است شورای سلطنت مورد قبول سران ارشد نظامی نباشد. منبع نتوانست در مورد امکان بازگشت ولیعهد برای ایفاء نوعی نقش رهبری نظری ارائه دهد.

3- (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) نظامیان ایران برای کاهش کارمندان نظامی آمریکا فشار می آورند و اخیراً در سوم فوریه اظهار داشته اند که نظامیان ضروری آمریکا نباید از 250 نفر تجاوز نمایند.

4- (سری- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع معتقد است که تعداد نیروهای نظامی آمریکا در ایران بسیار زیاد است و او با مقامات بالای دولت آمریکا برای کاهش آن گفتگو خواهد کرد. منبع شدیداً نگران امنیت آمریکاییان و اموال آنهاست و معتقد است که در آینده نزدیک وضع روشن و حل نخواهد شد.

نظریات تهیه کننده: (بدون طبقه بندی) با توجه به حساسیت اطلاعات و منبع، ما شدیداً خواستار آن هستیم که اطلاعات بالا با دقت زیاد محدود به دریافت کنندگان نیروی هوایی گردد. علاوه بر آن، رقمی که در بند ب 22 (شماره 3) وجود دارد، تقاضای برخی از مقامات ارشد نظامی ایران است و پیشنهاد رسمی به ما نیست. با وجود این رقم در حد کلی مورد انتظار و پیش بینی توان نیروی آمریکا که حضور نظامی اش را در ایران کاهش می دهد، می گنجد.

ما شدیداً خواستار آن هستیم که بند ب 22 (شماره 3) تا آنجا که امکان دارد به بیرون از اداره بازرسی های ویژه نیروی هوایی درز نکند. منبع هر روز با بالاترین رهبران دولت آمریکا در تماس است و اطلاعات این گزارش به مقامات مناسب منتقل شده است.


حوادث ضدآمریکایی در تهران و اصفهان

ص: 32

سند شماره 27

فقط برای استفاده اداری

شماره گزارش: 79 0074 669 13 فوریه 1979 14 بهمن 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72- تهران- ایران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: حوادث ضدآمریکایی در تهران و اصفهان

16- خلاصه: احتمالاً گلوله ای، افسر بازنشسته ای را در بیرون و از مرکز هیأت مستشاری نظامی آمریکا مجروح ساخت. زیرنظر گرفتن های مشکوک گزارش می شود. به محل زندگی کارمندان شرکت هلی کوپترسازی بین المللی بل سه راهی پرتاب شد. تلفاتی نداشت. کارمند شرکت هلی کوپترسازی بل هنوز در اصفهان نگهداری می شود.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزئیات:

الف- این گزارش حاوی اطلاعات تجزیه و تحلیل نشده می باشد. هیچ گونه طرح و سیاستی نمی بایستی به تنهایی بر اساس این گزارش استنتاج و یا اصلاح شود.

ب- منابع که اعضاء نظامی آمریکا هستند، زیر نظر گرفتن های مشکوک، یا فعالیت های مظنون در نزدیکی محل سکونتشان را بین سی ام ژانویه تا دوم فوریه 79 گزارش می دهند.

1- سرهنگ دانیل موسی، رئیس ستاد، بخش ارتش، سلطنت آباد، گلستان هشتم، پلاک 43 گزارش می دهد که پیکان سفیدی با دو مرد ایرانی نزدیک منطقه مسکونی پارک شده بود.

2- سرهنگ دوم چارلز فیلیپس عضو هیأت مستشاری نظامی ساکن جلفا، کوچه سیمرغ گزارش می دهد پیکان سفیدی با سه سرنشین مرد ایرانی منزل مسکونی او را زیرنظر داشتند.

3- گروهبان، دانی ایست، عضو هیأت مستشاری نظامی، ساکن کامرانیه، بن بست شریفی گزارش می دهد، پاسبان نگهبان خانه اش از ساکنان محلی درخواست مبلغ کمی پول می کند. همچنین همین منبع خبر می دهد که صبح ماشین بدون شماره ای با دو نفر پاسبان در خیابانش پارک شده است. به محض اینکه منبع سر کار می رود، ماشین منطقه را ترک می کند.

ج- منبع خبر نظامی بازنشسته آمریکاست و شرکت لاکهید او را استخدام کرده و اولین بار است که گزارش می دهد. وی مطالب زیر را در اختیار ما گذاشت:

در ساعت یک و ربع بعد از ظهر اول فوریه 79، منبع در بیرون از مرکز هیأت مستشاری نظامی آمریکا منتظر تاکسی بود که دید پیکان مدل بالایی به رنگ روشن در ده قدمی او ایستاد و راننده اش طپانچه ای بیرون آورد و او را نشانه گرفت. منبع فوراً دستهایش را روی صورتش قرار داد و احساس کرد که پشت دست چپش می سوزد. می گوید نه صدای تیراندازی شنید و نه برقی به چشمش خورد. او معتقد است که طپانچه باید از نوع ساچمه ای باشد. زخم پشت دستش را نشان داد که می تواند هم ساچمه ای و هم گلوله کوچک کالیبری چنین زخمی را

ص: 33

ایجاد کند. منبع در فکر مداوای پزشکی نبود و توضیحی نداد که چرا زودتر موضوع را گزارش نداده است.

د- منبع افسر امنیتی شرکت هلی کوپتر سازی بین المللی بل در اصفهان می باشد و به قرار زیر گزارش داد:

در عصر اول فوریه 79 در خیابان تگزاس در جنوب اصفهان به منزل مسکونی پنج تن از کارمندان شرکت هلی کوپترسازی بین المللی بل دو عدد سه راهی پرتاب شد. یکی از آنها منفجر شد و یکی نشد. در ورودی سوراخ شد و مدتی بعد سه راهی سومی از سوراخ ایجاد شده پرتاب و منفجر شد. کارمندان بل هلی کوپتر آسیبی ندیدند و اکنون در هتلی اقامت گزیده اند.

ه- منبع کنسول آمریکا در اصفهان است، او اطلاع می دهد که محل نگهداری و وضعیت فرد آمریکایی که در 29 ژانویه یک ایرانی را با تیر مجروح ساخته و در حمایت عناصر مذهبی در اصفهان قرار دارد، هنوز معلوم نیست. تقاضای 10000 دلار غرامت توسط فرد مجروح و خانواده اش بر پیچیدگی وضع افزوده است. اگر آمریکایی به خاطر پول در بازداشت بماند، آزادی تعدادی از همافران ایرانی دستگیرشده با ترکیبی از هر دو، تا حدودی نامعلوم باقی می ماند.

نظریات تهیه کنندگان:

از چند ماه گذشته تاکنون گزارشات مربوط به زیرنظر گرفتن های مشکوک به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. دو عاملی که در این افزایش سهیم اند عبارتند از:

1- افزایش آگاهی امنیتی جماعت نظامیان آمریکایی

2- افزایش گشت زنی مأموران امنیتی ایران در مناطقی که آمریکاییان اقامت دارند. بسیاری از ماشین هایی که در ماههای اخیر گزارش شده اند، ماشین های گشت پلیس بوده اند. مثلاً ماشینی که نزدیک منزل ایست، گروهبان ارتش آمریکا دیده شد، نمونه خوبی است. حادثه ای که در مقابل درب هیأت مستشاری نظامی اتفاق افتاد، خلاف انتظار نیست زیرا معمولاً تعدادی در این محل منتظر تاکسی هستند. در زمان وقوع حادثه، نگهبانان ارتش شاهنشاهی، دم در ورودی کشیک می دادند.

شرکت هلی کوپترسازی بین المللی بل دارد افراد باقیمانده خود در اصفهان را به منطقه مسکونی در خارج از شهر منتقل می سازد و وقتی این نقل مکان کامل گردد، فرصت برای حمله به منازل آمریکایی به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش خواهد یافت.

این واقعه منجر به تیراندازی در اصفهان گردید؛ این تیراندازی تا مرز یک شورش پیش رفت و باعث شد که یک گروه پرجمعیت اقدام به محاصره هتلی نمودند که مملو از اتباع آمریکایی بود. این جماعت شعارهای تندی نسبت به کنسول ایالات متحده و کارمندان شرکت هلی کوپترسازی بل سر دادند و از دستگیری کارمند شرکت هلی کوپترسازی بل حمایت کردند.

ص: 34

(شایان ذکر است که از آخرین وضعیت این فرد دستگیر شده، از کارمندان شرکت یادشده، اطلاعی در دست نیست.) قدر مسلم این واقعه نیز نشأت گرفته از جوّ ضدآمریکایی حاکم بر شهر اصفهان است و مطمئناً، مانند دیگر وقایع مشابه، اخبار آن در مطبوعات تهران نیز منتشر خواهد شد. در سایه همین جوّ ضدآمریکایی این احتمال متصور است که حتی ظرف 24 الی 48 ساعت آینده بمبهای آتش زا و بمبهای دست ساز به سمت اتباع آمریکایی پرتاب گردد.


خمینی مصالحه را نمی پذیرد. رویارویی امشب صورت خواهد گرفت

سند شماره 28

سری3 فوریه 1979 14 بهمن 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 1701به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: خمینی مصالحه را نمی پذیرد. رویارویی امشب صورت خواهد گرفت

1- (سری - تمام متن)

2- خلاصه: آیت الله خمینی در جلسه فشرده مورخ 2 فوریه دو راه حل مصالحه آمیز را رد کرده و گفت که در تاریخ 3 فوریه تشکیل دولت «موقت» اسلامی به سرپرستی نخست وزیر بازرگان را اعلام خواهد کرد. نهضت آزادی با انجام آخرین تلاش خویش سعی دارد بختیار را متقاعد کند تا سمت وزارت جنگ را بپذیرد و از ارتش نیز بخواهد که به همراهی تن دهد. در این میان اگر یکی از طرفین موضع خود را تعدیل نکند، آینده اسف باری در پیش رو خواهد بود. پایان خلاصه.

3- امیرانتظام، مقام برجسته نهضت آزادی در بعدازظهر 3 فوریه خواستار ملاقات فوری با مقام سیاسی استمپل گردید. انتظام در آغاز ملاقات گفت که در تاریخ 2 فوریه طی یک ملاقات دو ساعته با بختیار توانسته است موافقت وی را در رابطه با دو پیشنهاد مصالحه گرانه جلب نماید تا بن بست کنونی بین دولت ایران و خمینی از میان برداشته شود. طبق یکی از این پیشنهادات بختیار می باید به عنوان نخست وزیر ابقاء گردیده و فوراً رفراندومی را برگزار کند تا مشخص شود که آیا کشور ایران خواستار سلطنت است یا جمهوری اسلامی. بر اساس راه حل دوم بختیار باید از سمت خویش استعفا داده و در حین برگزاری رفراندوم موردنظر تنها به ایفای نقش ناظر بر جریانات اکتفا کند.

4- در ملاقات بعدی که در ساعت 10 شب همان روز با خمینی و حامیان مهم وی برگزار شد، مهندس بازرگان به عنوان رهبر نهضت آزادی خواستار پذیرش یکی از این دو راه حل پیشنهادی گردید. پس از ملاقاتی طولانی و طاقت فرسا (که انتظام نیز در آن حضور داشت) خمینی اعلام نمود که نمی تواند هیچ یک از آن دو راه را بپذیرد. از آنجا که بختیار توسط شاه به سمت کنونی منصوب شده نمی تواند به عنوان نخست وزیر قابل قبول واقع شود. دولت ایران باید به همراه شورای نایب السلطنه از صحنه کنار شود زیرا «نامشروع و غیرقانونی» می باشند. بنابراین تنها راه حل موجود اعلام دولت «موقت» اسلامی برای نظارت بر رفراندوم می باشد.

ص: 35

تشکیل این دولت در عصر روز 3 فوریه اعلام و بازرگان نخست وزیر آن خواهد بود، اعلام اسامی دیگر اعضاء کابینه تا زمان «مشورت» بازرگان با دیگر همکاران خویش به تعویق خواهد افتاد. ارتش نیز چاره ای جز همراهی نخواهد داشت.

5- مقام سفارت در عین آرامش به تندی عکس العمل نشان داد و یادآور شد که در این صورت یا جنگ داخلی رخ خواهد داد و یا اینکه حداقل ارتش علیه خمینی حرکت می کند. انتظام در پاسخ گفت «درست است اما از دست ما چه کاری برمی آید؟» در پاسخ به همین سئوال شخص انتظام اظهار داشت «در این جا تنها خمینی است که می تواند تصمیم بگیرد، او می داند که حداقل یکی از مشاورانش (یعنی یزدی) خواستار مصالحه است. دیگر رهبران مذهبی حاضر در جلسه سخنرانی مخالف مصاف و درگیری بودند، اما نیروی شخصیت خمینی و «لجاجت صرف» وی در نهایت بر نظریات دیگران غالب گردید. (نظریه: خمینی مهم ترین چهره مذهبی حاکم بر نهضت اسلامی است و با وجود مخالفان بسیار، تاکنون هیچ یک در برابر وی نایستاده اند.)

6- انتظام سئوال کرد که چه باید کرد. مقام سفارت در پاسخ اظهار داشت که تنها راه حل این قضیه ظاهراً در این نهفته است که باید به طریقی خمینی را از ماهیت نیرویی که این حرکت در برابر وی خواهد داد و او را به مصالحه خواهد کشاند، آگاه گردانید. این امکان همیشه وجود دارد که بختیار و ژنرال ها به قبول این امر رضایت دهند، ولی مقام سفارت با صراحت به انتظام گفت که این کار نمی تواند آغاز خوبی باشد، زیرا استعفای نخست وزیر به معنی پایان حیات قانون اساسی و گشوده شدن راه برای اقدام مستقل نظامی خواهد بود. در پاسخ به این سئوال که آیا نهضت آزادی با قره باغی رئیس ستاد ملاقات های دیگری داشته یا نه، انتظام گفت نهضت آزادی سعی دارد این کار را امروز یا فردا انجام دهد. مقام سفارت گفت اگر امشب قرار به اعلام (دولت موقت اسلامی- م) باشد، برای ملاقات مزبور فردا خیلی دیر است. انتظام گفت که در اواخر بعد از ظهر امروز با بختیار ملاقات خواهد کرد و بین ارتش و بازرگان نیز تماسی برقرار خواهد ساخت. ارتش و نخست وزیر تن به همکاری دهند. انتظام قول داد که همگام با پیشرفت اوضاع با ما تماس بیشتری داشته باشد.

7- نظریه و تجزیه و تحلیل: آنچه در بالا گفته شد کاملاً با این پیش بینی که سرانجام مصالحه به طرز موفقیت آمیزی روی خواهد داد، مغایر است و چنین می نماید که یا مشورتهای خمینی با ملاهای به اصطلاح میانه رو نمی توانسته است وی را در زمینه ضرورت استفاده از یک راه حل مطابق با قانون اساسی متقاعد سازد و یا اینکه صرفاً او حرف و نظر خویش را به کرسی نشانده است (که از شخصیتی چون او بعید نیست). انتظام چنین می نمود که توسل بیشتر به خمینی بی فایده است. البته یک احتمال هست که از نظر مقام گزارشگر بسیار کم اهمیت و ناچیز است و آن این است که انتظام سعی کرده برای پی بردن به عکس العمل ما این راه حل را با دولت آمریکا در میان بگذارد. اگر چنین بوده باشد، که هیچ، چون او نیز چنین

ص: 36

تصور می کند که در صورت اعلام تشکیل دولت جدید ارتش دست به اقداماتی خواهد زد. انتظام از ظاهری افسرده و خسته برخوردار بود. مقام سفارت شدیداً از وی خواست که بررسی کرده و ببیند که آیا اعلام دولت «موقت» اسلامی نمی تواند قدری به تأخیر افکنده شود و مذاکرات بیشتری انجام شود. وی پیشنهاد را رد یا قبول نکرد ولی بدبینی و یأس در او هویدا بود. ما نیز در این بدبینی با او شریک هستیم. اگر تشکیل دولت موقت اعلام شود و ارتش با دستگیری اشخاص دخیل در دولت موقت عکس العمل نشان دهد، سناریوی خشونت و جنگ داخلی به سرعت تحقق خواهد یافت. در صورتی که بختیار اعلام دولت موقت را نادیده بگیرد، باز هم به احتمالی سناریور درگیری و رویارویی در نتیجه با تلاش دولت موقت اسلامی برای به دست گرفتن کنترل تأسیسات مهم و اعمال قدرت به اوضاع چیره خواهد شد.

سولیوان


سنجابی رهبر مخالفین در مورد وضعیت جاری نظر می دهد

سند شماره 29

محرمانه4 فوریه 1979 15 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1748به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: سنجابی رهبر مخالفین در مورد وضعیت جاری نظر می دهد

1- (محرمانه- تمام متن)

2- خلاصه: در یک مکالمه زیرکانه سنجابی این عقیده را ابراز نمود که خمینی از ایده یک شورای انقلاب اسلامی یا یک مجمع بزرگ قانون اساسی صرفنظر کرده است. به نظر می رسد که او به موضع رقابتی با خمینی بازگشته است، هر چند که این را برای ما آشکار نمی کند. او اظهار داشت جمهوری جدید رئیس جمهوری قوی و پارلمانی مطابق آئین و قاعده (نه شورای اسلامی ویژه) خواهد داشت. پایان خلاصه.

3- در ملاقاتی بنا به درخواست سنجابی در 3 فوریه با کنسول سیاسی، سنجابی نظرات خود را به روشی حفاظت شده در مورد اوضاع جاری ارائه داد. او گفت که فکر می کرد خمینی وی را در شورای انقلاب اسلامی اش می خواسته است. سنجابی هرگز به طور قطعی این دعوت را رد نکرده است. ولی فکر می کند احتیاجی به یک شورا نیست. ظاهراً خمینی این مشورت را مورد توجه قرار داده و هیچ گونه شورای انقلاب اسلامی را اعلام نخواهد کرد. سنجابی گفت نمی داند چه کسی ممکن است در دولت اسلامی که توسط خمینی اعلام خواهد شد، باشد.

4- فروهر در پاریس ملاقات های زیادی با خمینی داشت که برخی از آنها تنها و بدون حضور مشاورین بود. خمینی راجع به یک تمایل به دعوت برای نوعی از انجمن قانون اساسی (مجلس مؤسسان) از نمایندگان تمام قسمتهای کشور و تمام حرفه ها و مشاغل صحبت کرده بود ولی فروهر مشکلاتی را که در این کار درگیر بودند تشریح نموده بود و فکر می کرد که خمینی از این ایده صرفنظر کرده باشد.

ص: 37

5- در اظهارنظر راجع به قانون اساسی سنجابی گفت که فکر می کند نزیه که یک وکیل است در پاریس مشغول نوشتن آن است. او از گفته کنسول سیاسی که دوست نزیه اظهار داشته نقش نزیه ثانوی است نه مرکزی مبهوت و ناراحت نشد (متین دفتری، رجوع شود به تهران 1698). وقتی از او سئوال شد که آیا خمینی نوعی از جمهوری را در نظر دارد که رئیس جمهور در آن قدرت دارد و یا جمهوری که نخست وزیر آن قدرت را در دست دارد، سنجابی گفت او فکر می کند که نوعی که رئیس جمهور قدرت دارد باشد به عنوان مثال او سیستم ایالات متحده را ذکر کرد. هر چند که کنسول سیاسی راجع به سیستم جمهوری پنجم فرانسه فکر می کرد.

6- سنجابی راجع به پارلمان آینده گفت کاملاً مشابه با پارلمان های گذشته خواهد بود. در حقیقت او اظهار داشت که پارلمان فعلی خیلی متفاوت از پارلمانهایی که در دوران مصدق به قدرت رسیدند نمی باشد. در اولین پارلمان پس از به وجود آمدن جمهوری احتمالاً درصد زیادی ملا انتخاب خواهند شد ولی در غیر این صورت او فکر می کرد که انتخابات با گذشته خیلی فرق نخواهد داشت. سنجابی گفت چند ماه قبل در ملاقاتش با خمینی در پاریس به خمینی یادآوری کرده بود که از 1963 تا به حال خمینی درخواست رفتن شاه را نمی کرده است و فقط از شاه می خواسته که یک پادشاه مطابق با قانون اساسی باشد. این چیزی بود که مصدق نیز می خواسته. او همچنین یادآوری نموده بود که رهبران مذهبی دوران قانون اساسی 1907- 1906 خیلی برجسته بودند. این کار تعویض قانون اساسی و بقیه را تماماً غیرقانونی خواندن از طرف خمینی نسبتاً جدید است. (نظریه: سنجابی در مورد عکس العمل خمینی ساکت بود.)

7- سنجابی چیزی را که قبلاً به ما گفته بود تصریح نمود که تا آنجایی که به جبهه ملی و خود او مربوط می شود، وی همیشه طرفدار عقیده مصدق بوده که یک رژیم سلطنتی از نظر زمینه جغرافیایی و تاریخی برای ایران مناسب تر از یک جمهوری است. وقتی سئوال شد، او گفت هنوز این شانس را نداشته که با آیت الله صحبت کند. (نظریه: مراجعه شود به زیر) در جواب به سئوالی دیگر او گفت آیت الله به نظر می رسد که در شرایط مزاجی خوبی باشد که برای مردی در سنی حدود 78 خوب باقی مانده است. او وقتی که کنسول سیاسی گفت وی نیز در سن 74 سالگی خوب باقی مانده است خندید.

8- سنجابی توجه را به محبوبیت ایده جبهه ملی در میان روشنفکران، معلمین و غیره که خیلی ایده یک جمهوری اسلامی را قبول نکرده اند، معطوف نمود. او گفت روزی که خمینی وارد شد وی روی شانه بعضی تظاهرکنندگان حمل شد. او در مورد تماس هایش با بازرگان و گروه نهضت آزادی مبهم و سربسته بود ولی گفت این (تماسها) ادامه دارند.

9- نظریه: ما اطلاعات نسبتاً خوبی از منبع دیگری داریم که سنجابی در مشورت های محرمانه و سری با خمینی و همراه با بازرگان و چند رهبر دیگر از گروه خمینی شرکت داشته

ص: 38

است. او متمایل به فاش نمودن این موضوع برای ما نبود. شاید او اکنون که در محفل داخلی خمینی، هر چند به عنوان یک عضو جدید، قبول شده به نظر می آید، هنوز دست به عصا حرکت می کند. اگر حقیقتاً این دلیل رفتار زیرکانه او با ما باشد می توان چنین نتیجه گرفت که عقاید او درباره شکل نهادهایی که در جمهوری جدید اسلامی به وجود می آید نسبتاً قابل استناد است. در عین حال او به روشنی می خواهد بازی جداگانه ای با سفارت داشته باشد و تأکید او بر ترجیح سلطنت مشروطه نسبت به جمهوری یکی از شواهد آن است.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 133، 4 فوریه 1979

سند شماره 30

سری4 فوریه 1979 15 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 30222به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 133، 4 فوریه 79، همه نمایندگیهای

سیاسی در آسیای نزدیک و جنوب آسیا، اقدام فوری به عمل آورند

1- (سری- تمام متن)

2- سیاسی امنیتی: امروز خیابانهای تهران، بار دیگر مملو از تظاهرکنندگان ولی بدون اعمال خشونت بود. به ویژه برای جلب توجه خبرنگاران خارجی در مقابل هتل اینترکنتینانتال تظاهراتی برپا شد.

3- بختیار، نخست وزیر، در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه لحن تندی داشت. او گفت که اجازه نمی دهد خمینی دولت موقتی تشکیل دهد و با پافشاری خمینی وی هرگز استعفا نخواهد داد. تظاهرات آرام قابل تحمل است، در غیر این صورت به نظامیان دستور داده شده به روی تظاهرکنندگانی که مسلح اند و یا کوکتل مولوتف دارند، آتش بگشایند. اگر بخواهند دست به جنگ مسلحانه شهری بزنند، دستور می دهد تمام سران مخالفان را بازداشت نمایند. بختیار اظهار داشت که دولت وی اهداف و مقاصد مخالفان و برنامه خمینی را به جز برقراری جمهوری اسلامی که آن را شکل دیگری از استبداد و خودکامگی می داند، پیاده و تأمین خواهد ساخت.

4- آیت الله منتظری یکی از نزدیک ترین رهبران مذهبی به خمینی از ارتش خواست حقوق های گزاف مستشاران آمریکایی را که در میان افراد نظامی ارزشهای غیراسلامی را رسوخ می دهند و مجبور می سازند تا ارتش از افسران فاسد متابعت نمایند، نپردازد.

5- به رغم این سخن تند، مذاکرات فعالی در حال انجام است. در تهران خوش بینی هایی هست که راه حل صلح آمیز، از طریق مذاکره، قابل حصول است. دیرکرد خمینی در معرفی دولت موقتش نشانه مثبتی است که وی راه حل صلح آمیز خروج از بحران را ترجیح می دهد. با وجود این معلوم است که خمینی با در دست داشتن سرنخ اعتصابات و تظاهرات و با

ص: 39

اظهارنظرهای فراوان و تند خود می تواند فشار زیادی را وارد نماید.

6- شایعاتی رواج دارد که استعفاء نمایندگان مجلس بیشتر از حد انتظار است. شهردار تهران استعفای خود را تقدیم خمینی کرد. او بعد از ظهر به دفترکارش بازگشت و دولت به او دستور داد چون مظنون به فساد است از کشور خارج نشود. دولت دو تن از وزراء سابق، نهاوندی و مجیدی را دستگیر کرده است. هیچکدام چهره های محبوب نیستند ولی معمولاً بویژه در زمینه فساد در میان مقامات دولتی، هیچکدام بدنام نبوده اند.

7- امنیت آمریکاییان: اطلاع داریم که فردا یک هواپیمای -5 C و سه یا چهار هواپیمای C141S که هرکدام ظرفیت هفتاد مسافر را دارند، فردا به تهران وارد و از آن خارج خواهند شد. امروز 268 آمریکایی با پروازهای فرماندهی هوابرد نظامی ایران را ترک کردند.

کریستوفر


تیراندازی آمریکایی دیگری در اصفهان

سند شماره 31

بدون طبقه بندی فقط برای استفاده اداری

شماره گزارش: 79 0076 669 14 فوریه 1979 15 بهمن 1357

از: اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72، تهران، ایران

به: ستاد فرماندهی اداره تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: تیراندازی آمریکایی دیگری در اصفهان

16- خلاصه: آمریکایی مستی متهم است چند تیر به اتوبوس حامل کارگران ایرانی شلیک کرده است. کسی مجروح نشده است.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزئیات:

الف- این گزارش حاوی اطلاعات تجزیه و تحلیل نشده می باشد. هیچ گونه طرح و سیاستی نمی بایست به تنهایی بر اساس این گزارش استنتاج و یا اصلاح شود.

ب- منابع اطلاعاتی متعاقب حوادث مربوط به حادثه شب سوم فوریه 79 در اصفهان، مطالبی را گرد آورده اند:

1- مک گافی منبع ما اطلاع داد که در حدود ساعت 5/6 شب سوم فوریه، آیت الله خادمی از طریق تلفن با او تماس گرفت و گفت یک آمریکایی که با پیکان سفیدی به شماره 35244 اصفهان رانندگی می کرده، موازی مینی بوس حامل کارگران ایرانی قرار می گیرد و با اسلحه اش چندین تیر به اتوبوس شلیک می کند. به کسی آسیب نمی رسد ولی چند شیشه اتوبوس خرد می شود. آیت الله خادمی تذکر داد که در صورت ادامه چنین حوادثی امکان دارد حمام خون به راه افتد. (منبع مک گافی)

2- منبع ما، با ماشینی به دو منطقه آمریکایی نشین خارج از شهر اصفهان سر می زند و

ص: 40

متعاقباً می بیند ماشینی به مشخصات یاد شده در شاهین شهر است، که کارمندان شرکت بین المللی هلی کوپترسازی بل از آن استفاده می کنند.

3- هندریکس، منبع ما، اطلاع داد که ماشین مذکور به یکی از کارمندان شرکت بل هلی کوپتر تعلق دارد و در شاهین شهر زندگی می کند. تحقیقات بعدی معلوم ساخت که صاحب آن مرد بسیار تنومند مستی بوده و در خانه اش دو مرد تنومند مست دیگر و دو سگ بزرگ به سر می برند. منبع اشخاصی را می گمارد تا آن خانه را زیرنظر بگیرند و خود تصمیم می گیرد صبح روز چهارم ژانویه، موقعی که برخوردشان کمتر خصمانه باشد، به ملاقاتشان برود.

نظریات سازمان تهیه کننده: این حادثه در پی حادثه تحریک کننده دیگری توسط یکی از کارکنان شرکت هلی کوپترسازی بل، انجام می شود که پس از آن حمله ای به اطراف هتل پر از آمریکاییان صورت گرفت، اعتراضات شدیدی به کنسول ایالات متحده و کارکنان شرکت هلی کوپترسازی بل شد و منجر به بازداشت عضو این شرکت شد که موقعیت و عمل آن نامعلوم است. (1669006679 IIR ) مطبوعات تهران گزارش کردند که مانند حادثه قبل، انتظار می رود این حادثه، فضای ضدآمریکایی را در اصفهان تشدید کند.

غیرمنتظره نخواهد بود، اگر در 24 تا 48 ساعت آینده حملاتی با بمب های آتش زا و کوکتل مولوتف به محل اقامت آمریکاییان در اصفهان صورت گیرد.


گزارش سیاسی امنیتی 4 فوریه 1979

سند شماره 32

محرمانه4 فوریه 1979 15 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1749به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی 4 فوریه 79

1 (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: عوامل درگیری ها هنوز وجود دارند. خیابانها آرام هستند. حزب توده دعوت به جنگ مسلحانه نموده است. شهردار تهران در ملاقات با خمینی استعفا داده است. بختیار با نمایندگان مجلس تماس گرفته تا خواسته خود مبنی بر بازماندن ادارات را حفظ کنند. بنی صدر به عنوان سخنگوی اقتصادی خمینی مطرح می شود. اعتراضات نشسته نسبت به دستگیری همافرهای ناراضی سازمان جدید تروریستی. پایان خلاصه.

3- ایران دیروز و امروز صبح را در آرامش گذراند. تنها گزارش ما در مورد اعمال خشونت، تهاجم نیروهای ارتش به یک تعاونی اسلامی در بندرعباس بوده است، برابر این گزارش نیز هیچگونه جراحاتی به پرسنل وارد نشده است. روز گذشته تظاهرات نشسته ای در مقابل کاخ دادگستری انجام شد. خانواده و طرفداران همافران دستگیر شده نیروی هوایی خواستار آزادی آنان گردیدند. یکی از فعالان حقوق بشر «متین دفتری» برای آنها صحبت نمود

ص: 41

و قول داد که قانون وکلای ایران از همافران متهم دفاع خواهد نمود. فرماندار با اشاره به رفتار خوب مردمی که از خمینی استقبال کردند مدت زمان انجام تظاهرات را افزایش داد.

4- وضعیت سیاسی، هنوز کلیه عوامل درگیری را فراهم می آورد. بعد از کنفرانس خبری دیروز خمینی، آیت الله منتظری مستقیماً اعلامیه ای خطاب به ارتشیان ایران منتشر نموده، آنها را تشویق نموده که مستشاران نظامی آمریکایی را طرد نمایند، زیرا آنها کسانی هستند که: «فرهنگ شاهنشاهی ضداسلامی را به وجود آورده و شما را به طور کورکورانه تحت فرماندهی افسران خدانشناس و فاسد قرار دادند. آیا نمی دانید این به اصطلاح مستشاران، حقوقی برابر یک میلیون ریال دریافت می کنند در حالیکه شما باید با درآمد ناچیزی زندگی کنید؟»

او از آنها دعوت نمود: «برادران ارتشی به نهضت بپیوندید و به عنوان سلاح مقدس در خدمت اسلام درآیید.» او همچنین اشاره نمود که مستشاران نظامی آمریکایی به قدری وحشت زده شده اند که می ترسند از خانه های خود خارج شوند. دیروز نخست وزیر بختیار نظریه مشخص خود را در مصاحبه ای با خبرنگار فرانسوی اعلام نمود. او گفت به خمینی اجازه نخواهد داد دولت موقت تشکیل دهد. «اگر او از مرحله حرف به عمل پا بگذارد مشکلاتی به وجود خواهد آمد». تظاهرکنندگان آزادند که هر روز راهپیمایی نمایند. به نیروهای ارتشی دستور داده است تیراندازی نکنند. «ولی اگر آنها با اسلحه و کوکتل مولوتف رژه بروند ما به روی آنها آتش خواهیم گشود و آقای خمینی مسئولیت آن را به عهده خواهد داشت. اگر آنها جنگ داخلی اعلام کنند و دست به اسلحه ببرند، من آنها را دستگیر و در صورت لزوم تیرباران خواهم کرد.» او با عصبانیت عجیبی اظهار داشت اگر خمینی بخواهد در شهر مقدس قم حکومت اسلامی برقرار سازد، جالب توجه خواهد بود «ما نیز واتیکان کوچک خود را خواهیم داشت». وی تسلیم نخواهد شد و اگر خمینی مجدداً خواستار استعفای بختیار بشود جواب او شدید خواهد بود. (روزنامه فرانسه زبان این قسمت از مصاحبه را حذف نموده است.) بختیار گفت من همه درخواست های آیت الله را، به استثناء برقراری جمهوری اسلامی، انجام داده ام، زیرا چنین حکومتی، یک دیدگاه موهومی است.

«اگر کسی به تجربیات گذشته مراجعه کند مشمئز خواهد شد. وی نه وحدت سیاسی را قبول دارد و نه دموکراسی را. او می خواهد روحانیت قوانین را وضع نماید و این آغاز و پایان اوست.» (نظریه: مذاکرات بین دو اردوگاه ادامه دارد، ولی این بدین معنی نیست که نظریات سرسختانه ای که توسط خمینی و بختیار ارائه شده به طور صادقانه ای حفظ شده اند. بختیار با لحن منصفانه قابل توجهی می گوید اگر اجازه دهد خمینی به قدرت برسد، امید به یک رژیم آزاد و دارای مجلس از بین خواهد رفت. از سوی دیگر، واقعاً این احتمال وجود دارد که خمینی دولت موقت خود را به سادگی اعلام نماید و حساب نماید که ارتش یا کنار خواهد کشید و یا اگر بخواهد مداخله نماید از هم پاشیده خواهد شد.

5- دیروز بختیار با 100 نفر از نمایندگان مجلس ملاقات نمود تا آنها را مصمم نماید که

ص: 42

علیرغم تهدید به مرگ، در محل کار خود باقی بمانند. برابر گزارشات وی به آنها گفته است که شواهدی در دست دارد که کمونیست ها برنامه ریزی نموده اند تا ناآرامی های مسلحانه ایجاد نمایند. او از آنها درخواست نمود تا وی را برای گذراندن بحران کمک نمایند. کل تعداد استعفاها تاکنون در حد 32 نفر است که نگران کننده نیست. اما برابر شایعات منعکس شده در جراید حدود 40 نفر دیگر استعفا خواهند داد. ما همچنین از طریق دربار شاهنشاهی مطلع شدیم که علی آبادی عضو شورای نیابت در واقع استعفاء نداده است. علاوه بر این جواد شهرستانی شهردار تهران دیروز به هنگام ملاقات با آیت الله خمینی کتباً استعفای خود را به ایشان ارائه نموده است. در عین حال امروز، به محل کار خود بازگشته است. تصور می شود انتصاب مجدد وی توسط آیت الله صورت گرفته است. دولت امروز بعد از ظهر اعلام نمود که شهرستانی به علت فعالیتهای فسادانگیز خود (بخصوص در زمان تصدی وزارت راه) از کشور ممنوع الخروج شده است. به شورای شهر دستور داده شده که شهردار دیگری انتخاب نمایند.

6- دو نفر از مقامات عالیرتبه سیستم مخابرات راه دور از شرکت ارتباط بی سیم ایران توسط مقامات حکومت نظامی دستگیر شده اند. برابر گزارشات ادریسی، مدیرکل و فرخندار معاون مدیرکل، درگیر مذاکرات غیررسمی بر علیه خواسته های دولت هستند. ولی مقامات حکومت اتهامی به آنها وارد نکرده اند و حتی دستگیری آنها را تأیید ننموده اند.

7- حزب توده با صدور اعلامیه شدیداللحنی در خارج از پاریس دعوت به «مبارزه مسلحانه» بر علیه رژیم نموده است. تنها اعتصاب غذا کافی نیست. به «تهاجمات مسلحانه، با اشغال یگانهای نظامی و پایگاههای مهم دشمن، باید ماشین نظامی دشمن را از کار بیاندازید». در همین حال روز گذشته محمدجواد خاتمی یکی از اعضای چپگراهای کمیته کارگران صنعت نفت در اعتراض به «جو نامساعد در اهواز و اخلال در مسئولیت های رسمی نمایندگان کارگران اعتصابی صنعت نفت توسط نمایندگان آیت الله خمینی به ریاست بازرگان» استعفا داده است. این اولین درگیری علنی بین چپی ها- اسلامی ها در اجتماع است که در بین کارگران مناطق نفتی بروز کرده است. این مورد قبلاً توسط سفارت و سایر ناظرین پیش بینی شده بود.

8- اگر کارگران گمرک کالاهای وارداتی را ترخیص نکنند، کشور با کمبود بعضی مواد دارویی مواجه خواهد شد. در حالیکه قرار است داروها مانند سایر اقلام ضروری ترخیص شوند. به نظر می رسد بعضی اقلام مانند «باند» در این استثناء منظور نشده اند. در اقداماتی مشابه کمیته نظارت عالی بر اعتصابات، خمینی دیروز به کارگران اسکله ها دستور داد که به منظور جلوگیری از ضررهای جبران ناپذیر به کشور اعتصاب خود را پایان دهند. این تصمیم گیری به این علت اتخاذ شد که متوجه شدند این گونه کالاها پس از دو ماه در بنادر غیرایرانی حراج خواهند شد. کمیته نظارت عالی بر اعتصابات همچنین به اعتصابیون گمرک دستور داد که فرآورده های کشاورزان، به خصوص گندم را ترخیص نمایند و بویژه به مأمورین دستور داده اند که حدود 1000 کامیون را که در مرز ترکیه معطل شده اند ترخیص نمایند. برای ما مشخص

ص: 43

نیست که آیا این دستورات توسط اعتصابیون انجام می شود یا نه.

9- ظاهراً ابوالحسن بنی صدر به عنوان سخنگوی اقتصادی خمینی مطرح شده است. برنامه او برای ملی کردن بانکها، تأکید بر صنایع پتروشیمی، لغو وامهای خارجی، مالیات های سنگین بر قطعات یدکی وارداتی، و خط مشی های دیگر در آخرین مصاحبه با مجله فرانسوی مطرح شده است که با نظریات ناموافق سردبیر آن به دست ما رسیده است. امروز بنی صدر در گردهمایی دانشگاه صنعتی سخنرانی خواهد نمود.

10- یک گروه تئوریسین جدید که خود را «چریک های فدایی قانون اساسی ایران» نامیده اند، در اعلامیه ای که دیروز منتشر شده اعدام نموده اند کسانی را که از «مسکو حقوق می گیرند» اعلام خواهند کرد. اولین شخص مورد نظر آنها کریم سنجابی است. آمریکا با ادعای اینکه 15000 نفر عضو در ایران و خیلی بیش از آن در خارج دارند اعلام کردند با هرگونه دیکتاتوری خواهند جنگید حتی اگر این دیکتاتوری از دولت بختیار باشد. در مورد جمهوری اسلامی نیز اشخاص با خمینی طرف مشورت هستند که در جهت منافع بازار فعالیت کرده و از مسکو دستور می گیرند. این گروه با بیش از 15000 نفر عضو تاکنون تهدیدات خود را عملی نکرده است.

11- رادیو ایران دیشب خبر دستگیری دو نفر از وزرای سابق: هوشنگ نهاوندی (وزیر علوم و آموزش عالی) و عبدالمجید مجیدی (سازمان برنامه و بودجه) را اعلام نمود. آنها متهم به سوءاستفاده از قدرت و فساد شده اند.

12- حدود ظهر امروز کارمند سفارت شاهد برگزاری تظاهرات حدود 300 نفری علیه بختیار در مقابل هتل اینترنشنال (که به طور معمول محل اقامت خبرنگاران خارجی است) بود.

13- کنسولگری تبریز گزارش می دهد زد و خوردهایی بین گروه های مسلمان و چپگرا در نزدیکی دانشگاه روی داده است. مقامات مسئول از قبل اطلاعیه هایی درمورد این درگیری ها دریافت کرده اند و انتظار وضع بدتری را نسبت به آنچه که عملاً روی داد، داشتند. کنسول گزارش می دهد که مارکسیست ها به طور روزافزونی احساس می کنند که کنار گذاشته شده هستند، و سرخوردگی آنها احتمالاً مشکلات بیشتری در آینده به وجود خواهد آورد.

سولیوان


فعالیتهای ضدآمریکایی

سند شماره 33

استفاده محدود اداری4 فوریه 1979 15 بهمن 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، ناحیه 72 تهران

به: ستاد فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: فعالیتهای ضدآمریکایی

16- خلاصه اقدامات: منزل یکی از اعضاء ارتش ایالات متحده در تهران که خالی از سکنه

ص: 44

بوده مورد اصابت بمب آتش زا واقع شده و خسارت جزئی دیده است؛ دزدی در منزل پرسنل خدماتی؛ مخالفان در جراید محلی به مستشاران نظامی آمریکا حمله می کنند.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات:

الف- این گزارش شامل اخبار خام است.

طرح ها و یا سیاست ها نبایستی تنها بر اساس این گزارش تهیه شوند یا تغییر یابند.

ب- منبع که یک عضو نظامی است که به قسمت نیروی دریایی ایالات متحده، تهران- ایران مأمور شده است، اظهار داشته که در خانه شماره 3، خیابان بهارستان اول، در شمال تهران زندگی می کند. منبع به تنهایی در این خانه سکنی دارد، زیرا خانواده وی به منطقه مطمئن دیگری نقل مکان نموده اند. منبع روز 3 فوریه 1979 از ساعت 1530 الی 2145 در منزل حضور نداشته است. در این مدت شخص (یا اشخاص) ناشناس با شکستن پنجره وارد خانه شده اند. منبع متوجه شده که یک قالی به بهای 5/112 تا 150 دلار آمریکایی از منزل وی ربوده شده است.

(تاریخ حادثه 3 فوریه 79 - تاریخ و محل حادثه 3 فوریه 79، تهران ارزیابی 2-B)

منبع: استوار پاتریک. سی. ناش. با جیمی. ال. استود. قسمت 72)

ج- منبع یک عضو ارتش ایالات متحده است و اطلاعات زیر را گزارش نموده است: (1) او در خانه شماره 53 خیابان کیوان، در شمال شرقی تهران زندگی می کند ولی حدود سه هفته است که با چند نفر از دوستانش به محل دیگری رفته اند. او تقریباً یک روز در میان به منزل خود سرکشی می کند. در تاریخ دوم فوریه او متوجه می شود که شخصی چهار سنگ به شیشه پنجره جلوی خانه وی زده است، خسارت دیگری جز شکسته شدن شیشه پنجره به منزل وارد نیامده است.

در 4 فوریه متوجه می شود که دو کوکتل مولوتف و یک سنگ به داخل منزل وی پرتاب شده است. یک بمب آتش زا و یک سنگ از پنجره به داخل اطاق نشیمن پرتاب شده است. آتش سوزی ناشی از آن خسارت کمی به وجود آورده است. دومین کوکتل مولوتف تقریباً در نزدیکی درب ورودی فرود آمده منفجر شده و پرده جلوی درب را سوزانده است.

(2) منبع از اواسط سپتامبر 78 در این منزل اقامت داشته است و قبلاً با حادثه ضدآمریکایی مواجه نشده است.

(تاریخ 2 فوریه 79 و 4فوریه 79 با تاریخ و محل حادثه، 4 فوریه 79، ارزیابی 2-F منبع: لاری ای دوج - بیمارستان نظامی ایالات متحده؛ سولیوان)

د- منبع: از شاهد، از دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی در مورد حوادث فوق می باشد.

(1) منزل مورد نظر، یک ویلای یک طبقه است که با دیواری به ارتفاع حدود هشت پا محصور شده است.

ص: 45

به هر حال، دیوار حدود 2 تا 3 پا از سطح زمین بالاتر است و بدین ترتیب به هر کسی این امکان را می دهد که روی قسمت کم ارتفاع بایستد و به قسمت مرتفع تر برسد. مهاجمان با استفاده از چنین موقعیتی به راحتی می توانستند گلوله های خود را به داخل پنجره اطاق که حدود 10 تا 25 پا تا دیوار فاصله دارد، پرتاب نمایند.

(2) هر دو کوکتل مولوتف ها با شیشه آبجو ساخته شده بودند که محتوی نفت و حداقل یکی از آنها دارای طناب بوده است. گزارش خسارتی که توسط منبع ارائه شده در اصول صحیح بوده است، بطری آتش زایی که وارد منزل شده نزدیک کرکره های «ونیزی» روی کف اطاق افتاده و سپس آتش گرفته، قسمتی از پرده نایلونی را سوزانده و به کف اتاق خساراتی وارد کرده و قسمت کوچکی از قالیچه اش که در نزدیکی آن بوده را سوزانده است. دومی وارد خانه نشده بلکه در فاصله حدود یک پا از درب جلویی خانه افتاده است. کلیه دیوارهای اطراف خانه مجاور خیابان با شعارهای ضد شاه و طرفداری از خمینی پوشیده شده اند. هیچ شعاری با طبیعت ضدآمریکایی بر دیوارها نوشته نشده بود.

تاریخ اطلاع 4 فوریه 79، تاریخ و محل حادثه 4 فوریه 79، تهران، ارزیابی 9-A

منبع: مشاهدات دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی؛ سولیوان و یاشوها را، قسمت 72)

ه- منبع انگلیسی زبان نشریه کیهان اینترنشنال مورخ 4 فوریه است که در مورد مذاکرات آیت الله حسینعلی منتظری با پرسنل نیروهای مسلح ایران گزارش زیر را منتشر نموده است:

او گفته است که مستشاران ایالات متحده در ایران «آیا آنها سعی نکرده اند که در فرهنگ ضداسلامی شاهنشاهی، خدانشناسی قرار دهند؟ آیا نمی دانید که این به اصطلاح مشاورین حقوقی، حقوقی معادل یک میلیون ریال دریافت می کنند در حالیکه شما باید با حقوق ناچیزی زندگی کنید؟ اکنون مردم ما انتظار دارند که برادران نظامی آنها، به آنها بپیوندند و به صورت یک سلاح مقدس در خدمت به اسلام قرار گیرند.»

تاریخ حادثه 3 فوریه 79؛ تاریخ و محل کسب خبر 4 فوریه 79، ارزیابی: وقایع منبع کیهان اینترنشنال به سولیوان)

نظریات تهیه کننده: منطقه بخصوص که منزل دوج در آن واقع شده، منطقه ای است که قبلاً نیز حوادث ضدآمریکایی در آن اتفاق افتاده است، از جمله آتش زدن، و ارسال نامه های تهدیدآمیز، این اولین حادثه بمب اندازی در تهران پس از گذشت زمان زیادی بوده است و احتمالاً خالی از سکنه بودن منزل مزبور در آن تأثیر داشته است. بسیاری از پرسنل نظامی ایالات متحده در تهران نباید به دلایل امنیتی با یکدیگر حرکت کنند و به هر حال، این مسئله به طور بالقوه، دزدی و تهاجم فیزیکی به منازل خالی آنها را، بیشتر می کند.

رهبران مذهبی برای تضعیف ارتش از داخل آن فعالیتهای گسترده ای به عمل آورده اند. با توجه به گزارشات اخیر در مورد فعالیت های خرابکاری توسط عوامل نظامی و قرارهای متعدد، گروه های مخالف در این جهت به موفقیت هایی دست یافته اند.


ایران، گزارش اوضاع پولی تا 5 فوریه

ص: 46

سند شماره 34

محرمانه5 فوریه 1979 16 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1803به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: ایران، گزارش اوضاع پولی تا 5 فوریه

1- (محرمانه) خلاصه: هیأت اعزامی وزارت اقتصاد و دارایی ایران به بانکهای خارجی به سرپرستی اشرفی معاون این وزارتخانه در حال عزیمت است. ظاهراً به دلیل اوضاع سیاسی هیچ تلاشی در جهت مشخص نمودن تعهدات بانک مرکزی به عمل نخواهد آمد. قوانین انجمن بانکداران در مورد خارج نمودن پول در مطبوعات درج شده است. بانکها بر مبنای تصمیم کمیته هماهنگی اعتصابات خمینی از امروز برنامه هفته ای سه روز کار خود را از سر گرفتند. کمبود ریال و ارزهای خارجی همچنان سیستم را فلج کرده است. یکی از شعب بانک عمران گزارش می دهد که پدیده درماندن در مقابل درخواست های خروج در این بانکهای خارجی از جمع سندیکای وام دهندگان خود را تجربه می کند. بانک آمریکا هنوز هم یکی از کارمندان آمریکایی خود را در اینجا نگهداشته است و سیتی بانک 6 کارمند ایرانی دارد. سایر دفاتر نمایندگی کاملاً بسته هستند. پایان خلاصه.

2- (محرمانه) دکتر جمشید اشرفی معاون وزارت اقتصاد و دارایی در اعتبارات و سرمایه گذاریهای بین المللی در هشتم فوریه همراه با یک هیأت حسن نیت عازم بانکهای خارجی خواهد شد. وی در طول مسافرت دو یا سه هفته ای خود به فرانکفورت، بن، پاریس، لندن، نیویورک و احتمالاً واشنگتن خواهد رفت. تفاهم به عمل آمده با مخالفین به وی اجازه می دهد که فقط «حسن نیت دولت ایران» را عرضه نماید و هیچ قولی ندهد. وی البته می تواند توضیح دهد که دولت ایران ذخایر ارزی خارجی به قدر کافی دارد تا تعهدات قبلی (سررسیده)، بعدی خود را عملی نماید و اینکه پس افت بدهی ها به دلیل بروز اعتصابات در سیستم بانکداری و ارتباطات راه دور پیش آمده است. بازدید وی از نیویورک شامل مراجعه به دفتر تابعه وزارت اقتصاد و دارایی یعنی یک شرکت سرمایه گذاری که توسط سیروس انصاری برادر انصاری وزیر سابق اداره می شود خواهد بود. جهت اطلاع شما، عزیمت اشرفی تا زمانی که توانست از وزارت دادگستری مجوز سفر بگیرد به تعویق افتاده بود. وی از افراد غیرمشهور لیستی بود از اشخاصی که در اکتبر- نوامبر گذشته پول از ایران خارج کرده بودند. وی در یک لحظه بی دقتی خود نزد کارمند سفارت تأیید کرد که 5 میلیون دلار منتقل کرده است اما در تحقیقات به عمل آمده توسط وزارت دادگستری وی از اتهامات وارده حتی در مورد انتقال پول مبرا شناخته شد. اشرفی در رابطه با سرمایه گذاریهای خارجی وزارت اقتصاد و دارایی به طور محرمانه به کارمند سفارت گفت علیرغم اینکه در حوزه مسئولیتهای وی می باشد مدتی است در مورد وضعیت این نوع عملکرد وزارتخانه هیچ مطلبی نشنیده است.

3- تلاشها و تمایلات در جهت ایجاد راه چاره ای در مورد راکد ماندن مبادلات ارز

ص: 47

خارجی دولت توسط اعتصابیون بانک مرکزی به نحوی که پرداخت های ضروری تعهدات خارجی ایران را تأمین نماید به دلیل واقعیت های سیاسی ایران با شکست مواجه شده است. پتانسیل تهدید اشخاصی که در عملیات پرداخت بدهی های خارجی بانک مرکزی مشارکت نمایند به مذاکره بین دولت ایران (مهری سامی و پیراسته وزیر اقتصاد و دارایی) با کمیته هماهنگی اعتصابات خمینی به رهبری سحابی منجر شده است. ظاهراً این عقیده اگر چه به طور بی ضرر مطرح شده است ولی مانع از اجرای آن شده اند و پرداخت های خارجی ناچاراً تا ایجاد راه حلی برای شرایط سیاسی متوقف خواهند بود. ما تأیید نموده ایم که شورای وزیران معمارزاده را در 31 ژانویه به عنوان مدیرکل بانک مرکزی منصوب کرده است ولی وی تاکنون نامه انتصاب خود را بررسی نکرده است.

4- قوانین حاکم بر خارج نمودن سرمایه ها از بانک که توسط انجمن بانکداران ایران پذیرفته شده و در تلگرام مرجع گزارش گردید (تقریباً به طور کامل) در مطبوعات امروز منتشر شد. خارج کردن سپرده های مطالبه ای تا حد منابع بانک مجاز شمرده می شود. در مورد حسابهای پس انداز شخص می تواند تا 20 درصد سرمایه خود یا تا 1000000 ریال در ماه برداشت نماید اما نه بیش از یک میلیون ریال در ماه. (مثلاً می توان ماهانه 100000 ریال را از موجودی 150000 برداشت نمود ولی نمی توان بیش از ماهی یک میلیون ریال از موجودی 15 میلیون ریالی برداشت نمود) کمبود ریال کارایی چنین قوانینی را محدود خواهد نمود و ظهور اخیر بانک زنی (سه مورد در هفته گذشته) به خصوص با در نظر گرفتن اخراج پرسنل محافظ از بسیاری از شعب بانک های ایرانی بانکها را نسبت به نگهداری پول نقد زیاد بی میل کرده است.

5- امروز بانک های تجارت باز بودند که منعکس کننده تصمیم کمیته هماهنگی اعتصابات و بی اعتبار نمودن درخواست برای اعتصاب تا روز 7 فوریه می باشد. با توجه به پیش بینی ها به خصوص کمبود ریال و ارز خارجی بانکها باید با حداقل خدمات خود در روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه باز باشند. امروز شاهد فعالیت دلالهای ارز خارجی در سطحی بیشتر از هفته های اخیر بودیم ولی اکثر آنها در بیرون از ماشین های خود و با همراه داشتن محافظ شخصی فعالیت می کنند. بازار «خاکستری» نرخ تبدیل ریال و دلار بیش از گذشته ضعیف شده و نرخ فعلی 88 ریال برای خرید و 91-90 ریال برای فروش است.

6- بانکهای عمران حتی در سطح بانکهای مخصوص سپرده های تجاری کار نمی کنند ولی بانک توسعه و سرمایه گذاری ایران مستثنی می باشد. بانک توسعه و سرمایه گذاری ایران که ترتیب آخرین قرضه سندیکای بانکداران را داده بود (60 میلیون دلار) با خارج کردن 30 میلیون دلار از آن که به منظور تأمین بدهی های کوتاه مدتی که خود را از قبل برای آن آماده کرده بود دچار مشکلاتی شده است. بانک های قرض دهنده که در رأس آنها چیس و عمدتاً بانکهای آمریکایی می باشند. قبل از اعطای این قرض سئوالاتی برای بانک توسعه و

ص: 48

سرمایه گذاری مطرح کردند. این بانک ادعا می کند با این 60 میلیون دلار می تواند این شرایط را برای مدت دو سال به خوبی سپری کند. در این صورت این مسئله یک استثناء در نظام بانکداری ورشکسته ایران می باشد. این بانک حتی برای یک روز هم درب های خود را نبسته است و کارکنان آن که با احتمال کاهش تعداد پرسنل مواجه هستند اخیراً توافق کرده اند که ساعات کاری روز را کوتاه تر کرده و از تعطیلات سالانه استفاده کنند. (هنگامی که کارکنان بحث می کردند که بایستی همبستگی خود را با دیگران نشان دهند و در طول هفته گذشته در منزل بمانند مدیریت بانک گفت در خانه نشستن به آنهایی که در زجر و محرومیت هستند کمک نمی کند اما اگر کارکنان قبول کنند که حقوق این روزهایی را که سر کار می روند برای کمک به خانواده قربانیان اختصاص یابد با چنین کاری موافقت خواهد کرد. تهدید به اعتصاب بدین ترتیب خاتمه یافت.)

7- اکثر دفاتر نمایندگی بانکهای آمریکایی همچنان تعطیل هستند و از 15 دفتر نمایندگی فقط 5 عدد از آنها سه روز در هفته باز هستند (بانک آمریکا و سیتی بانک). جیم ویتر نماینده باتجربه بانک آمریکا در روز 6 فوریه اینجا را ترک می کند اما مارلین ناروگی یکی از کارمندان بانک هم اکنون بازگشته است. سیتی بانک 6 کارمند ایرانی در حال کار دارد ولی چند روزی است که هیچ ارتباطی با دفتر مرکزی خود در آتن نداشته اند.

سولیوان


آخرین اوضاع اصفهان

سند شماره 35

بدون طبقه بندی5 فوریه 1979 16 بهمن 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، تهران ایران

به: فرماندهی دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: آخرین اوضاع اصفهان

16- خلاصه: اقدامات یک آمریکایی که به تیراندازی از داخل یک تاکسی متهم شده بود تحویل شهربانی گردید، وی در یکی از کلانتری های محلی مورد حمله قرار گرفت و به کلانتری مرکز منتقل گردید. رهبران مسلمان از پاسخ آمریکا به دومین مورد تیراندازی خشنود شدند و تنها خواستار خروج آمریکاییان مهاجم گردیدند.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزئیات:

الف- این گزارش حاوی اطلاعات تجزیه و تحلیل نشده می باشد. هیچ طرح یا سیاستی نباید به تنهایی بر اساس این گزارش استنتاج و یا اصلاح شود.

ب- منبع کنسول ایالات متحده در اصفهان می باشد و آخرین اطلاعات را در رابطه با حوادث اخیر اصفهان تا 4 فوریه فراهم کرده است.

ص: 49

1- 29 ژانویه 79- تیراندازی به سوی ایرانیان توسط کارمند بل هلی کوپتر. در 4 فوریه 79 پس از اینکه بل هلی کوپتر مبلغ قابل توجهی به ایرانی مجروح پرداخت نمود آمریکایی مذکور توسط عناصر مذهبی تحویل یکی از کلانتری های محلی گردید. منبع به مجرد شنیدن این واقعه و اینکه در نزدیکی آن کلانتری دو بمب منفجر شده بود شخصاً به آنجا رفته و مجوز انتقال زندانی را به کلانتری مرکزی اصفهان دریافت نمود.

فرد آمریکایی در طول انتقال خود اظهار داشت که نگهبانان وی در منزلی که او را حبس کرده بودند از ایرانیان مختلفی تشکیل شده بود: با ملاحظه، بی تفاوت و افراطی. منبع ایرانیان که تصور می شود از مقوله آخرین دسته افراد باشد به هنگام محبوس بودن وی مطالبی از این قبیل ایراد کرده بود: «ما خانه مسکونی تیم مساعدتهای فنی صحرایی را که در حومه شیراز واقع است به آتش خواهیم کشید، اگر آمریکاییان ظرف چند روز آینده ایران را ترک نکنند مجبور خواهند شد به طور اضطراری تخلیه شوند، ما نام فرماندهان تیم مساعدتهای فنی صحرایی را می دانیم.» مهاجمین در کلانتری گفتند که «ما ژنرال گست (فرمانده مستشاری نظامی)، ژنرال هایزر (معاون فرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا)، آقای مک کینون (رئیس شرکت بل هلی کوپتر در ایران) و آقای ویلیامز (مدیر بل هلی کوپتر) را خواهیم گشت.» ظاهراً با این آمریکایی توسط زندانبانان خود رفتار بدی نشده بود. یک بمب نیز به داخل هتل کورش که محل این حادثه بود پرتاب گردید اما چون این هتل یک روز قبل تعطیل شده هیچ جراحتی به وجود نیامد.

2- گفته می شود که در 3 فوریه یک راننده ایرانی مینی بوس توسط یکی از کارمندان بل هلی کوپتر هدف گلوله قرار گرفته است: مقامات بل هلی کوپتر صبح روز چهارم فوریه با این آمریکایی برخورد کردند اما وی و دوستانش مشارکت خود در آن حادثه را تکذیب کردند. علاوه بر این ادعا کردند که برای محل حضور خود در طول بعد از ظهر سوم فوریه شهودی دارند و در بازرسی بعدی توسط نمایندگان امنیتی بل هلی کوپتر مشخص شد که چندین آمریکایی اظهارات فرد مظنون را تأیید کرده اند.

در پی این حادثه توسط آیت الله خادمی به منبع تلفن شد و توسط این رهبر مذهبی به او گفته شد از این که آمریکاییان به سرعت با این مسئله برخورد کرده اند راضی است و با در نظر گرفتن اینکه تاکنون هیچ شکایت رسمی در کلانتری عنوان نشده و هیچ فردی زخمی نشده و این مسئله در سطح عموم توسعه نیافته، رهبری مسلمانان از اینکه فرد آمریکایی درگیر شدیداً توبیخ شده و از ایران خارج شود راضی خواهد شد. منبع نمی داند که آیا بل هلی کوپتر اقدامات دیگری در رابطه با این موضوع به عمل خواهد آورد یا خیر.

3- در چهارم فوریه سرلشگر گوهری فرمانده پایگاه هوایی خاتمی یکی از نمایندگان کنسولگری را به دفتر اصلی خود فراخوانده و به وی اطلاع داده که در مطبوعات ایران خوانده است که اموالی که توسط آمریکاییان قبل از خروج خود از ایران به فروش می رسد در واقع

ص: 50

متعلق به دولت ایران است و درخواست نمود که کلیه این خرید و فروشها متوقف شود. علاوه بر این سرلشگر خسروداد فرمانده هوانیروز ارتش ایران گفته است از اینکه آمریکاییان اموال شخصی خود را از کشور خارج کنند ممانعت خواهد شد زیرا در صورت انجام این کار توسط ایرانیان مصادره می شود. با این حال خسارات آمریکاییان پرداخت خواهد شد.

ج- منبع اظهار داشت که استاندار اصفهان در 5 فوریه 79 به او گفته است که در روز 4 فوریه جمعاً 7 بمب در اصفهان منفجر شده است. علاوه بر دو بمب در کلانتری و یک بمب در هتل کورش سایر بمبها نیز در حومه شیراز، ورودی بازار و در دو محل دیگر (نامشخص) منفجر شده اند. سپس منبع اظهار داشت که شب قبل از انتقال فرد آمریکایی به کلانتری مرکزی و هنگامی که به کلانتری محل رفته بود پشت بامهای اطراف مملو از افرادی بود که علیه شرکت بل هلی کوپتر شعار می دادند.

منبع اظهار داشت که مقامات حکومت نظامی اصفهان به وی گفته اند در نظر دارند این فرد آمریکایی را از شهر خارج کنند و امیدوارند اوضاع به طور نسبی بهبود یابد.

نظریه تهیه کننده: به نظر می رسد که احساسات شدید ضدآمریکایی که ناشی از حادثه اولین تیراندازی بود به طور کلی فروکش کرده است. این مسئله به همراه کاهش چشمگیر آمریکاییان در شهر که به کاهش حضور در بین مردم منجر می شود و در واقع تأمین بعضی از خواسته های مخالفین ممکن است به کاهش فعالیتهای خشونت آمیز علیه آمریکاییهایی که در شهر مانده اند منجر شود.

اظهارات مهاجمین و ایرانیان افراطی که از کارمند بل هلی کوپتر نگهداری می کردند ظاهراً لافی بیش نبوده است. ممانعت از فروش وسایل منزل و سوءتعبیر عمومی از احساسات ضدآمریکایی و تصور مصادره شدن اموال غیرواقعی بوده و اجرای آن مشکل است.


گزارش وضعیت ایران، شماره 134، 5 فوریه 1979

سند شماره 36

سری5 فوریه 1979 16 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 30236به: کلیه نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 134، 5 فوریه 79، نمایندگیهای

سیاسی آمریکا در آسیای نزدیک و جنوب آسیا، فوراً اقدام کنند

[1]- (سری تمام متن)

2- سیاسی- امنیتی: فعالیتهای پشت پرده با حرارت هرچه بیشتر ادامه دارد. چه اتفاقی خواهد افتاد، چه وقت، و واشنگتن چه خواهد کرد، هیچ معلوم نیست. تصور می شود خمینی در ساعت 5/8 صبح به وقت شرق آمریکا دولت موقت اسلامی خود را اعلان کند. بختیار نخست وزیر گفته است وجود چنین دولتی را ندیده خواهد گرفت. ارتش هم چنین حرفی زده ولی از مؤسسات و نهادهای کلیدی مواظبت خواهد کرد.

ص: 51

3- آیت الله شریعتمداری علناً اظهار کرده که جمهوری اسلامی بد تعبیر می شود. این جمهوری افراطی نیست و مانند همه جمهوریهای دیگر است. «پلیس اسلامی» چهار مرد را در مشهد دستگیر کرد و توسط آنان به سی ضربه شلاق محکوم شدند. در طی سالهای گذشته، این اولین تنبیهات اسلامی است که عمل می شود.

4- کارمندان دفتر نخست وزیری در پشتیبانی از خمینی اعتصاب کرده اند. گروه کماندویی محافظین قانون اساسی به دفتر خبرگزاری آسوشیتدپرس تلفن زد و گفت که هر کس به دولت خمینی بپیوندد، به قتل خواهد رسید.

5- نفت: انتظار می رود تولید نفت، امروز اندکی از 60000 بشکه بالاتر رود. مشاور اقتصادی خمینی در سخنرانی گفت که در جمهوری اسلامی روزانه 4/2 میلیون بشکه نفت استخراج خواهد شد (چهل درصد تولید زمان شاه) و قیمت نفت باید افزایش یابد.


گزارش وضعیت ایران، شماره 135، 5 فوریه 1979

سند شماره 37

سری5 فوریه 1979 16 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. 30857به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 135، 5 فوریه 79

1- (سری تمام متن)

2- سیاسی- امنیتی: آیت الله خمینی در کنفرانس مطبوعاتی عصر روز پنجم فوریه، مهدی بازرگان سیاستمدار کهنه کار جبهه ملی با اعتبار عالی مذهبی و با شهرت خوبی در کارآئی را به عنوان نخست وزیر دولت موقت منصوب کرد. گزارشی از دیگر اعضاء کابینه (در سایه) خمینی نرسیده است. می گویند خمینی گفته است: «همه باید از این دولت اطاعت نمایند. مخالفت با آن به منزله مخالفت با انقلاب اسلامی است.»

3- قرار است مجلس در ششم فوریه تشکیل جلسه دهد و نمایندگان مخالف تقاضای رأی عدم اعتماد برای کابینه بختیار نمایند. بعد از این رأی گیری، نسبت به دولت بازرگان هم مجلس رأی خواهد داد.

4- اگر بازرگان و وزرای جدیدش بکوشند مهار دستگاه دولت را در دست بگیرند، فردا اولین آزمایش دو اراده انجام خواهد گرفت. تا این لحظه از واکنش بختیار، نخست وزیر یا ارتش نسبت به این اعلان، گزارش نداریم. مخالفان که از واکنش نظامیان ترسانند آرام و باثبات برای یک رشته برخورد با دولت نظامی بختیار قدم برمی دارند.

5- مالی- نفت: دکتر جمشید اشرفی، معاون وزیر اقتصاد به عنوان مأمور حسن نیت ایران با بانکهای اروپا و آمریکا، هشتم فوریه تهران را ترک خواهد گفت. مأموریت او تنها اطمینان بخشیدن و اظهار حسن نیت است. گزارش کوتاهی که از کمیته اعتصاب کنندگان مخالف، در دست دارد، به وی اجازه نمی دهد در زمینه پرداختها هیچ قولی بدهد.

ص: 52

6- بانک ها با برنامه سه روز در هفته فعالیت خود را از سر گرفتند. خدمات فوق العاده اندک است و کمبود ریال و ارز خارجی نظام را دارد فلج می سازد. ابوالحسن بنی صدر که ظاهراً مشاور اقتصادی خمینی است، روز شنبه با خبرنگاران ملاقاتی داشت تا عقاید خویش را در زمینه اقتصاد ایران بیان کند. بنی صدر سیستم اقتصادی جدید و مورد علاقه اش را نه سرمایه داری و نه مارکیستی توصیف کرد. شرکت های خصوصی محترم خواهند بود ولی بعضی صنایع، از آن جمله تولید نفت در اختیار دولت قرار می گیرد و کارگران در اداره و کنترل آن سهیم خواهند بود.

7- این اظهار بنی صدر که در جمهوری اسلامی تولید نفت به 4/2 میلیون بشکه در روز محدود خواهد بود، این واقعیت را که پرداختهای دولت (که بار بخشش های اخیر برای خواباندن اعتصابات صورت گرفته و حجم پرداخت های دولت را متورم ساخته است) نسبت به سال 1977 در سال 1979 شش میلیارد دلار افزایش خواهد داشت، ندیده انگاشته است. بازگرداندن تولید نفت (حداقل تا چهار یا پنج میلیون بشکه در روز) و استقراض از بیگانگان تنها طرق قابل تصور تأمین مالی سریع این اضافه پرداختهاست.

8- امنیت آمریکاییان: پروازهای فرماندهی هوابرد نظامی امروز 210 مسافر را از تهران خارج کرد. سفارت برای 220 نفر برای پروازهای فرماندهی هوابرد نظامی فردا بلیط رزرو کرده است.(1) ونس


گزارش وضعیت ایران، شماره 136، 6 فوریه 1979

سند شماره 38

سری6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 31419به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 136، 6 فوریه 1979

1- (سری تمام متن)

2- با فراخوانی دیروز خمینی، و تعیین بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت جدید، امروز صبح خیابانهای تهران از جمعیت موج می زند. تا این لحظه برخوردی پیش نیامده است. عده ای نزدیک مجلس که جلسه علنی دارد، جمع شده اند. بختیار امیدوار است لایحه انحلال ساواک و لایحه تشکیل دادگاههای ویژه برای رسیدگی به فساد را در این جلسه از تصویب نمایندگان بگذراند.

3- ارتش هنوز درباره انتصاب دیروز اظهارنظری نکرده ولی نزدیک به یک ساعت تمام هواپیماهای اف-4 و هلی کوپترها برای نشان دادن خود، بر فراز شهر تهران پروازهای نمایشی داشتند.

1- در اصل سند جمله آخر دستنویس است. م.
ص: 53

4- بختیار، نخست وزیر، برای هشتم فوریه ترتیب کنفرانس مطبوعاتی را داده است. انتظار می رود در این کنفرانس مطبوعاتی ایستادگی خود در سنگر قانون اساسی و ادامه اجراء آن را مورد تأکید قرار دهد.

5- چپگرایان تصمیم دارند روز ششم فوریه در تهران، به مناسبت و یادبود نهمین سال قیامی که در استان گیلان در شمال غربی ایران برپا شده و شوروی قبلاً آنجا را اشغال کرده بود، راهپیمایی کنند.

6- زایش و رشد گروههای تروریستی ادامه دارد. در اصفهان گروه سربازان شهید امام خمینی سربرآورده. یکی از کارهایشان این است که به کنسولگری ما تلفن می زنند و وقتی ما گوشی را برمی داریم قسمتی از نوار خمینی را که مربوط به ضرورت رهایی ایران از چنگ اجانب است، به صدا در می آورند. بعد از آن درخواستشان این است که آمریکاییان ایران را ترک کنند، و الا کشته می شوند.

7- امروز صبح تبریز، شیراز و اصفهان آرام است و چند تظاهرات کوچک در این سه شهر برپا شده است. دیروز در اواخر بعد از ظهر یک حادثه جدی در اصفهان اتفاق افتاد. موتورسیکلتی در موازی ماشینی که سه کارمند هلی کوپترسازی بین المللی بل سوار بر آن بودند قرار گرفت به داخل آن شلیک کرد. فرماندار حکومت نظامی تقاضا کرده آمریکاییان، حتی در ماشینها جمع نشوند، و دو آیت الله هر یک جداگانه اطلاعیه ای داده اند که مردم به آمریکاییان آسیبی نرسانند: «مهمان نوازی اسلامی باید نشان داده شود.»

ونس


گزارش سیاسی امنیتی، 6 فوریه 1979 53

سند شماره 39

محرمانه6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1871

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. اقدام شبانه فوری

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 6 فوریه 1979

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: بازرگان نخست وزیر دولت موقت شد، بختیار هنوز محکم ایستاده است. مجلس انحلال ساواک و لایحه دادگاههای رسیدگی به فسادهای مالی را تصویب نمود. مجلس سنا فردا رأی خواهد داد. تعداد زیادی در تظاهرات شرکت کردند و انتظار می رود فردا تعداد بیشتری در تظاهرات شرکت کنند. نمایش نیروی هوایی. برنامه تظاهرات گسترده مارکسیست ها برای روز سه شنبه. گروه جدید تروریستی. دو حزب جداگانه کمونیستی. گشت های شبانه مسلمانان. جوادی نویسنده قدیمی، زندانی شده یا نشده. اقدام به قتل در اصفهان. پایان خلاصه.

ص: 54

3- آیت الله خمینی دیروز مهدی بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت منصوب نمود. او روز دیگری را نام نبرد، و اشاره ای به شورای انقلاب اسلامی نکرد. (او احتمالاً هیچ وقت این کار را نمی کند)، و در واقع روش مشخصی که او مایل است بازرگان پیاده نماید هنوز مبهم است. سخنان وی، حکم کتبی وی، و ترجمه آنها توسط ابراهیم یزدی، کاملاً منطبق نیستند. بازرگان باید یک دولت تشکیل دهد، رفراندومی در مورد جمهوری اسلامی دهد، مجلس تعیین قانون اساسی را تشکیل دهد. و سپس انتخابات مجلس ملی جدید بر اساس قانون اساسی را انجام دهد. به هرحال، تاکنون نامشخص است که فرم ورقه رأی رفراندوم به چه شکل خواهد بود، و محل قانون اساسی چه کار خواهد کرد. دیروز یزدی بار دیگر تکرار کرد که هم اکنون یک قانون اساسی جدید وجود دارد. هم اکنون قانون اساسی جدید تهیه شده و نوشته شده است. آنچه مشخص است طبیعت مقابله با بختیار است. خمینی اعلام نمود: علاوه بر تشکیل یک دولت «من نخست وزیر را بر اساس مأموریتی که طبق شرع مقدس توسط حق تعالی به من واگذار شده تعیین کرده ام. اطاعت از مهندس بازرگان تکلیف است. ملت باید از وی اطاعت نماید. این یک دولت معمولی نیست، این یک دولت محکم و بسیار قوی است. شورش علیه این دولت محاربه با دین است. جرمی که اسلام برای آن مجازات خشنی قائل است. من باید به همه کسانی که ممکن است سعی کنند این دولت را تضعیف نمایند، هشدار دهم، که مجازات آنها واقعاً سخت خواهد بود». تهدیدات وی به قدری مهلک و ترسناک بود که یکی از دستیاران وی، آیت الله رفسنجانی با شتاب به مطبوعات خاطرنشان نمود که جمهوری اسلامی، آزادی بیان عقاید و انتقادات از دولت را تضمین می کند. در عین حال، بختیار اراده خود را مبنی بر ادامه حکومت به عنوان تنها دولت قانونی ابراز نمود.

4- مدیر مدرسه مذهبی حسینیه ارشاد در تهران به ما گفت تأکید آیت الله خمینی مبنی بر اینکه مخالفت با دولت بازرگان اهانت به مقدسات است، به سادگی اشاره به این حقیقت دارد که خداوند به کسانی که از دولت اطاعت نکنند با رحمت نظاره نخواهد نمود.

به هر حال که این فتوا، مشروعیت قابل ملاحظه ای برای مردم به وجود می آورد و عکس العمل عمومی آن قابل توجه خواهد بود.

5- دیروز عصر، تظاهرات خیابانی پس از خروج مردم از مساجد انجام شده است. چرا که مطبوعات اعلام نموده اند که سر یک نفر پاسبان در کاشان بریده شده است ولی زمان آن مشخص نشده است. یک گروه جدید تروریستی «منصورون» (معنی آن را نمی دانیم) مسئولیت قتل اخیر رئیس پلیس کرمان را به عهده گرفته است. گروه دست راستی فداییان قانون اساسی ایران (که تاکنون اقدامی جز انتشار اعلامیه انجام نداده اند) بمب گذاری اخیر در دفاتر UPI را محکوم نموده و خواستار مجازات عاملین آن شده است. یک گروه دیگر که خود را سربازان فدائی امام خمینی نامیده اند هنوز، به طور مرتب به کنسولگری در اصفهان تلفن های تهدیدآمیز می کنند. کنسول گزارش می دهد که سعی نموده نوار سخنرانی خمینی را که به مردم سفارش

ص: 55

نموده مزاحم خارجیان نشوند برای آنها پخش نماید، ولی سربازان فدائی خمینی از شنیدن آن امتناع نموده اند.

6- امروز مجلس به دو برنامه کلیدی بختیار رأی مثبت داده است: انحلال ساواک و تشکیل دادگاه برای رسیدگی به جرائم وزرای زمان قبل. استعفای اولین گروه 22 نفره از نمایندگان مجلس، امروز قطعی نخواهد شد، مگر این که نظر خود را عوض کنند. امروز جلسه رأی اعتماد برگزار نشد ولی هزاران نفر به مجلس تلفن کردند «بختیار باید برود»!

7- مارکسیست ها بار دیگر به دنبال اجرای نمایشی از نوع «لایرلایت» هستند. جراید مصاحبه نیوزویک را با نورالدین کیان پور [کیانوری] دبیر حزب توده منتشر کرده اند که همبستگی خود را با نهضت اسلامی اعلام نموده است. حزب جداگانه دیگری به نام حزب کمونیست ایران که ادعا می کند تنها حزب مارکسیست- لنینیست واقعی در ایران است، سه هفته قبل تشکیل شده و دبیر کل آن، با نام «آذریون» به یکی از خبرنگاران گفت، حزب توده به علت خدمتگزاری به مسکو اعتبار خود را از دست داده است. جوهره گروههای (نظریه: به نظر می رسد این حزب مائوئیست می باشد) دست چپی صبح روز 8 فوریه، که قرار است چریکهای فدایی خلق در خیابان شاهرضا رژه بزرگی برقرار نمایند، مشخص خواهد شد. این تظاهرات برای بزرگداشت سالروز قیام 9 سال قبل در گیلان است که در آن بیژن جزنی رهبر چریکها دستگیر شد. وی بعدها در زندان مرد.

8- اعلام نموده اند هر شهردار جدیدی که توسط شورای شهر انتخاب شود نخواهند پذیرفت. در یک اقدام مشابهی، انجمن کارمندان انقلابی وزارت امور خارجه که هنوز به تحصن خود ادامه می دهند خواستار برکناری زاهدی (سفیر ایران در آمریکا) شدند.

9- غلامرضا کیانپور وزیر دادگستری سابق ظاهراً به اتهام فساد و ارتشاء بازداشت شده است. پس از اولین گزارش در مورد دستگیری وی، نامبرده طی مکالمه تلفنی با یکی از جراید، گزارش مزبور را تکذیب نموده است. مقامات حکومت نظامی مجدداً اعلام نموده اند که وی بازداشت شده و از آن تاریخ تاکنون خبری از وی به دست نیامده است. انتظار می رود بازداشت های خیلی بیشتری صورت پذیرد و بیش از 3000 نفر از ایران ممنوع الخروج شده اند تا به موارد آنها رسیدگی شود.

10- برابر اطلاع علی اصغر حاج سیدجوادی که اخیراً بار دیگر مشهور شده بود، روز گذشته به علت درج مقاله انتقادآمیزی در جراید بر علیه ارتش، بازداشت شده است. دفتر ریاست ستاد ارتش نیز با صدور اعلامیه ای هشدار داده است که هر کسی روحیه پرسنل ارتش را تهدید یا تضعیف نماید در دادگاه نظامی محاکمه خواهد شد. به هر حال دستگیری جوادی، تأیید نشده است. ممکن است او قبل از دستگیری فرار کرده باشد و رابط، با مخالفین هم عقیده است که جوادی بجای زندان در مخفیگاه به سر می برد.

11- بعد از ساعات منع عبور و مرور، گشتی ها در مناطق جنوبی تهران فعالیت می کنند تا از

ص: 56

وحشی گری ها و غارت و چپاول جلوگیری به عمل آورند. با وجود اینکه به نظر می رسد مقامات حکومت نظامی تا حدی نرمش نشان می دهند معهذا گشتی ها تعداد زیادی از افراد متخلف را دستگیر نموده اند.

12- امروز در جنوب تهران جمعیت انبوهی گرد هم آمده و حداقل در مقابل ساختمان مجلس تجمع نموده اند با وجود اینکه جو بالقوه درگیری وجود داشت، تاکنون گزارشی در مورد زد و خورد احتمالی دریافت نکرده ایم. انتظار می رود فردا تظاهرات گسترده تری انجام شود. تمامی این تظاهرات در پاسخ به دعوت آیت الله خمینی مبنی بر انجام تظاهرات مسالمت آمیز در پشتیبانی از دولت بازرگان انجام می شود. ارتش صبح امروز با یک مانور به دولت موقت پاسخ داد. برای مدت بیش از 30 دقیقه هواپیماهای اف-4 در ارتفاع کم روی شهر تهران پرواز نمودند. تعداد زیادی هلی کوپتر با پرواز خود قدرت ارتش را به نمایش گذاشتند.

کنسولگریهای تبریز، اصفهان و شیراز تظاهرات کوچکی را گزارش نموده اند ولی اوضاع آرام بود. با این حال کنسول اصفهان گزارش می دهد که دیروز هنگامی که سه نفر از کارمندان شرکت هلی کوپترسازی بل در حال عبور با خودروی خود بودند مورد سوءقصد قرار گرفتند. یک موتورسیکلت در کنار آنها حرکت کرد و سرنشین آن سه بار با اسلحه کمری کالیبر بزرگ به آنها شلیک نمود. دو گلوله بدون برخورد با کسی از داخل خودرو عبور نموده و گلوله سومی که پس از جلو زدن موتورسیکلت از خودرو شلیک شده به طور کلی به هدف اصابت نکرده است. مقامات حکومت نظامی در اصفهان به آمریکاییان توصیه نموده اند که از تجمع با هم اجتناب نمایند و خود را در موقعیتی قرار ندهند که مورد هدف واقع شوند. به منظور سعی در احتراز از موقعیت های ناگوار، آیت الله خادمی و آیت الله طاهری که بیانیه های آنها موجب ایجاد تشنج گردیده با صدور اعلامیه ای از مسلمانان خواسته اند که آمریکاییان را حفاظت نموده و هرگونه اقدامی علیه آنها را گزارش کنند. در این بیانیه آمده است که بر اساس قوانین مهمان نوازی اسلامی، این افراد مهمان ما هستند و بایستی از آنها محافظت به عمل آید.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، شماره 137 56

سند شماره 40

سری6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 32034به: نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران، شماره 137

1- (سری تمام متن)

2- به نظر می رسد، ایران اولین روز را با داشتن دو دولت رقیب که هر یک می کوشد کنترل را در دست خود بگیرد، بدون حادثه ای جدید سپری کرده باشد. در تهران و شهرهای بزرگ

ص: 57

دیگر درگیری و برخوردی روی نداد ولی اوضاع متشنج بود. در حرکتهای اخیر خمینی گیجی و احساس عدم اطمینان وجود دارد.

3- بعداً چه اتفاقی خواهد افتاد روشن نیست. امیدی هست که برقراری دولت «موقت» خمینی احتمالاً پیش درآمد دوره ای از مذاکرات جدی بین نیروهای مذهبی و نخست وزیر باشد. دولت ایران و نه جنبش اسلامی علاقه ای به برخورد عجولانه ندارند. زمانی ممکن است برخورد روی دهد که خمینی وزرا را معرفی نماید و آنان به نوبه خود بکوشند در وزارتخانه ها اعمال قدرت کنند. این نگرانی نیز هست که نیروهای رادیکال (در میان مخالفان و در میان ارتش) که با راه حل مسالمت جویانه مخالفند، توازن صلح آمیز ولی شکننده کنونی را که برقرار است، برهم زنند.

4- امروز مجلس به دو لایحه مورد حمایت بختیار، لایحه انحلال ساواک و تأسیس دادگاههایی برای محاکمه وزرای سابق، رأی مثبت داد و آنها را به تصویب رساند. در زمان رأی گیری هزاران نفر دور ساختمان مجلس جمع بودند و شعار می دادند: «بختیار باید برود»

5- منبع که در جای حساسی در وزارت امور خارجه ایران کار می کند، می گوید که دوره سفیری زاهدی در واشنگتن روز هفدهم فوریه پایان می پذیرد. اسد همایون که در غیبت اخیر زاهدی سرپرستی سفارت را به عهده داشته از طرف دولت به عنوان سرپرست دائمی برگزیده خواهد شد.

[6]- وزیر امور خارجه ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی اظهار داشته که ایران پیمان سنتو را ترک خواهد کرد. انتظار می رود این تصمیم برای تصویب رسمی تقدیم کابینه گردد. خروج از پیمان مطابق مواد آن صورت خواهد گرفت.

اقتصادی نفت

7- تولید نفت تا 680000 بشکه در روز بالا می رود. میزان ذخیره و تقاضای همه فرآورده های نفتی به جز نفت سفید و گازوئیل در وضع متعادلی قرار دارد. کاهش کمی که در تولید نفت سفید و گازوئیل به وجود آمده آن قدر وسیع نیست که مشکلات جدی ایجاد کند.

8- نامه ای که توسط کمیته انقلابی صنعت نفت نوشته و امضاء شده، این هفته در شرکت ملی نفت ایران دست به دست می گشت. نامه، 31 مقام عالی رتبه شرکت ملی نفت ایران را متهم به فساد می نماید. در این لحظه معلوم نیست اگر آخرین مقام باقیمانده مدیریت اخراج گردد، شرکت ملی نفت ایران به کار خود ادامه خواهد داد یا خیر.

9- در تمام پنج ماهی که اعتصابات ایران را فلج کرده حقوق کارمندان اعتصابی قطع نشده است. بر پایه پرداخت نقدی، دولت ایران نمی تواند حقوق نوزدهم فوریه کارمندانش را پرداخت نماید. با وجود این ممکن است با قرض گرفتن از بانک مرکزی، که ناچاراً به چاپ اسکناس مبادرت خواهد ورزید، کمبود پولی خود را جبران نماید.

ص: 58

امنیت آمریکاییان

10- امروز در حدود 200 آمریکایی با پروازهای فرماندهی هوابرد نظامی ایران را ترک گفتند. و بقیه آمریکاییان که با پروازهای خارجی دیگر رفته اند تعدادشان معلوم نیست) انتظار می رود فردا صبح هواپیمای 20141 پرواز داشته باشد. به علت نگرانی از فقدان خدمات کنترل هوایی در برج تهران پان آمریکن همچنان پروازی نخواهد داشت. همه شرکتهای هواپیمایی عمده دیگر پرواز دارند. ونس


عملیات تروریستی ادامه دارد 58

سند شماره 41

محرمانه6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی، منطقه 72 تهران

به: ستاد فرماندهی تحقیقات ویژه نیروی هوایی، واشنگتن دی. سی

موضوع: عملیات تروریستی ادامه دارد

16- (بدون طبقه بندی) خلاصه: اقدامات مسئولیت انجام فعالیتهای خشونت آمیز متعددی توسط مجاهدین خلق و گروه توحید [توحیدی صف] به عهده گرفته شده است. تاکنون موجودیت توحید به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده نبود. احتمالاً بیشترین فعالیتهای اخیر توسط گروهها و افراد مستقل صورت گرفته است.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات:

الف- (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات پرورش نیافته است. سیاستگذاری ها نباید به تنهایی بر اساس این گزارش انجام یا اصلاح شوند.

ب- (بدون طبقه بندی) منابع، شماره های اخیر جراید انگلیسی زبان ایرانی هستند که مطالب زیر را در مورد فعالیت گروههای تروریستی در ایران درج نموده اند.

1- (بدون طبقه بندی)-گروه توحید که ظاهراً وابسته به مجاهدین است، مسئولیت ترور منجر به قتل یک عضو ساواک را در تاریخ 2 فوریه 79، در تهران به عهده گرفت.

2- (بدون طبقه بندی)- سازمان چریکی رزمندگان راه قانون اساسی» هشدار داد هر کسی را که به دولت موقت خمینی بپیوندد ترور کرده و اعضاء مجلس را که به پشتیبانی آیت الله استعفا داده اند به قتل می رساند.

3- (بدون طبقه بندی)- چریکهای گروه توحید طی مکالمه تلفنی با دفتر یونایتدپرس مسئولیت بمب گذاری دفتر خبرگزاری یونایتدپرس را در 4 فوریه به عهده گرفته است.

4- (بدون طبقه بندی) - فداییان خلق (چریکهایی فدایی خلق) از گروههای چپگرا دعوت به عمل آورده است تا در 8 فوریه 79 به یادبود سالگرد قیام سیاهکل در سال 1970 راهپیمایی کنند. سیاهکل در استان گیلان واقع شده است.

ص: 59

پیش بینی می شود بیش از 80000 نفر در این راهپیمایی شرکت کنند.

(تاریخ کسب خبر: برای 4 فوریه 79- زمان و مکان حادثه 3 تا 5 فوریه تهران، ارزیابی سند ردیف S)

منبع: تهران ژورنال و کیهان اینترنشنال- (جمع آوری کننده سولیوان، قسمت 72).

ج- (بدون طبقه بندی) منبع افسر روابط عمومی مستشاری نظامی است که قابلیت اعتماد به وی تعیین شده است. گزارش به شرح زیر است: سعید رضوی نماینده خبرگزاری یونایتدپرس در تهران به منبع اطلاع داده است که محل سکونت وی بعد از ظهر 4 فوریه 79 با بمب آتش زا مورد حمله قرار گرفته است.

منبع فرعی توضیح داده است که بمب مزبور نسبتاً پیچیده از یک محفظه فلزی با چاشنی آتش زنه تشکیل شده بود. آتش به داخل خانه نفوذ نکرده اما با اصابت به دیوار نزدیک به یک پنجره آتش گرفته و خسارت کمی به قسمت خارجی ساختمان وارد آورده است. منبع فرعی گفت چند دقیقه پس از انفجار به وی تلفن شده و یک مرد ایرانی مسئولیت این حادثه را از جانب گروه توحید به عهده گرفته و اظهار داشته که گروه وی همچنین پاول گریم، کارمند شرکت خدماتی نفت، و لاری دیویس سرگرد نیروی هوایی ایالات متحده را به قتل رسانده است. او گفته یک هفته قبل از این حادثه تلفن های متعددی به وی شده است و خود را نماینده گروههای مختلفی معرفی می کردند ولی نظر هم این بود که کلیه تلفن ها توسط یک نفر بوده است. هدف از تلفن ها این بود که منبع فرعی مطالبی به نفع گروههای تروریستی و مخالف منتشر نماید.

د- (بدون طبقه بندی) منبع یکی از پرسنل مأمور به دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی بخش 72 بوده و موارد زیر را گزارش نموده است: منبع در 2 فوریه 79 یک برگ اعلامیه را که به ماشین شخصی وی الصاق شده بود پیدا کرده است. ماشین وی در منطقه کوی تخت در شمال تهران پارک شده بود. منبع تشخیص داده که آرم روی برگه به یکی از گروههای بزرگ تروریستی در ایران تعلق دارد.

(تاریخ خبر: 2 فوریه 79 تاریخ و محل کسب خبر 2 فوریه 79 تهران- ارزیابی 1-A ؛ منبع ستوان لاری نیلی؛ اولیس).

ه- (بدون طبقه بندی) منبع بررسی برگه اعلامیه این است که در خودرو شخصی نیلی پیدا شده است. روی برگه آرم و اسم مجاهدین خلق ایران چاپ شده است. اطراف آن عکس هایی از اعضاء گروه که در گذشته توسط نیروهای دولتی به قتل رسیده اند، چاپ شده است. این اعلامیه همچنین حاوی عکسی از آیت الله خمینی با جملات عربی از قرآن در کنار آن می باشد. در پایین صفحه با دستنویس فارسی نوشته شده است «مرگ بر هایزر آمریکایی». در پشت صفحه نیز با دستنویس فارسی نوشته شده است «شرم بر فرماندهانی که مردم را می کشند، سربازان، هشیار باشید، آنها شما را گول زده اند. مردم مسلمان هستند نه خیانتکار. روز شنبه

ص: 60

(28 ژانویه 789) 1455 نفر در تهران کشته شده اند. مرگ بر هایزر، مرگ بر آمریکاییان، با سلاح های خود به مردم بپیوندید.» به نظر می رسد دستنویس های هر دو روی صفحه توسط توزیع کننده نهایی نوشته شده است، نه در زمان چاپ آن. نوشته های اعلامیه توسط روان نویس مورد تأکید قرار گرفته است. (تاریخ حادثه 3 فوریه 79- تاریخ و محل کسب خبر 3 فوریه 79؛ تهران. ارزیابی 1-A منبع مشاهدات دفتر تحقیقات ویژه نیروی هوایی؛ اولیس).

و- (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) منبع یک مقام قابل اعتماد ایالات متحده است و گزارش می دهد که در بحث با سایر نمایندگان ایالات متحده که در مورد گروههای تروریستی و عملیات آنها مطلع هستند به این نتیجه رسیده است که هیچ گونه اطلاعی از گروههای جدید تروریستی که اخیراً با تبلیغات زیاد مسئولیت انجام فعالیتهای خشونت بار را به عهده گرفته اند در دست نیست. او اضافه نموده که اطلاعات جمع آوری شده در مورد این گروهها از گزارشات جراید استخراج شده اند. (زمان خبر 2 فوریه 79- تاریخ و محل کسب خبر 5 فوریه 79. تهران؛ ارزیابی B – 2 منبع OC-1 7200؛ سولیوان).

نظریات تهیه کننده: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) مجاهدین خلق ایران همان گروه تروریستی هستند که مسئولیت قتل سه نفر از پرسنل نظامی ایالات متحده آمریکا و سه نفر از کارمندان شرکت بین المللی راکول را به عهده گرفته است، به صورت قهرمانان ملی در بین بسیاری از جوانان طرفدار انقلاب در ایران، درآمده اند. گروه توحید، از زمانهای بسیار قبل به صورت غیرفعال وجود داشتند و طرفدارانش بیشتر از دانشجویان بسیار محافظه کار و به صورت گروه های 5 تا ده نفری هستند که در بسیاری از دانشگاهها حضور دارند ولی هیچ گونه سابقه تروریستی نداشته اند. مسئولیت بسیاری از اقدامات خونبار اخیر را افرادی یا گروهی به نام توحید به عهده گرفته است ولی هیچ گونه نشانه ای دال براینکه چنین گروه تروریستی واقعاً وجود دارد در دست نیست. در این شرایط، احتمال می رود که بسیاری از اجراءکنندگان عملیات موفقیت آمیز خشونت بار، سعی می کنند خود را تحت نام «توحید» یا «مجاهدین» قرار دهند. با ادامه این وضع، تشخیص فعالیتهای مجاهدین و گروه بزرگ دیگر یعنی چریکهای فدایی خلق، از اقدامات افراد منفرد، بسیار مشکل تر خواهد شد. در حال حاضر در مورد «سازمان چریکی رزمندگان راه قانون اساسی ایران» به جز اعلامیه آنها که اخیراً در جراید ایران منتشر شده است در دست نیست. اعلامیه ای که از مجاهدین خلق به دست آمده اگرچه کمی دیر است اما چیز غیرعادی نیست اما نکته قابل تذکر وجود تصویر آیت الله خمینی بر روی آن می باشد.

بعضی از (مقامات) افسران آگاه در این مسایل مجاهدین خلق را از مدتها قبل وابسته به خمینی می دانسته اند. گزارشات قبلی، حاکی از اعلام فعالیت توسط گروههای تروریستی متعددی می باشد. مطلب جالب توجه این است که گروه «موحدین» با ترور گریم و گروه «توحید» با ترور «دیویس» برای خود کسب اعتبار نموده اند.


همکاری با ژاپنی ها در طرح خروج کارکنان

ص: 61

سند شماره 42

سری6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: کنسولگری آمریکا، اشتوتگارت 246

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی فوری

رونوشت: سفارتخانه های آمریکا در بن، لندن، پاریس، تهران، توکیو

ستاد مشترک ارتش و وزارت دفاع آمریکا

موضوع: همکاری با ژاپنی ها در طرح خروج کارکنان

1- (سری، تمام متن).

2- کوروکاوا از سفارت ژاپن در بن روز 5 فوریه در اشتوتگارت بود و ابتدا به دیدار سرکنسول رفته و سپس به همراه من به ستاد فرماندهی ارتش در اروپا رفته و در آنجا مورد استقبال دریاسالار کارول (از رکن 3) و ارتشبد کریست که فرماندهی تیم اقدامات بحرانی نیروهای اروپایی مخصوص ایران را به عهده دارد قرار گرفت.

در پی این دیدار جلسه ای با حضور ارتشبد کریست و اعضای تیم اقدامات بحرانی نیروهای اروپا برگزار گردید.

3- کوروکاوا اطلاعات مربوط به تعداد و موقعیت 3974 تبعه ژاپنی در ایران را تا 20 ژانویه ارائه نمود. وی اظهار داشت این اطلاعات هم اکنون در اختیار سفارت آمریکا در تهران و همچنین در اختیار دولتهای فرانسه، انگلیس و آلمان قرار گرفته است. کوروکاوا تأکید کرد که دولت ژاپن نگران کسب تضمین حتمی دولت آمریکا می باشد مبنی بر اینکه اگر دولت ژاپن نتواند خودش اقدام کند دولت آمریکا با تخلیه اتباع ژاپنی موافقت نماید. دولت ژاپن تاکنون به اتباع خود توصیه کرده است که ایران را ترک نمایند اما خروج آنها هنوز داوطلبانه بوده و از طریق خطوط تجاری صورت می گیرد. کوروکاوا شخصاً در مورد اینکه اگر خطوط تجاری در دسترس نباشند و یا سایر محدودیتها در مورد تجهیزات خودشان وجود داشته باشد، دولت ژاپن بتواند به تنهایی اقدامی جهت تخلیه افراد انجام دهد اظهار تردید نمود. قانون اساسی ژاپن به دولت این کشور اجازه استفاده از هواپیماهای نظامی یا اعزام نیروهای ارتشی به خارج را نمی دهد وعلاوه براین ارتش ژاپن در طرح دولت ژاپن جهت تخلیه اتباع ژاپن از ایران مشارکت ندارد.

برنامه ریزی این کار فقط به عهده وزارت خارجه ژاپن و از طریق سفارت ژاپن در بن بوده و توسط اداره سیاسی صورت می گیرد. این موضوع مسئله ای را پیش می کشد مبنی بر اینکه آیا نماینده سفارت ژاپن باید یک نظامی باشد یا غیرنظامی تا در جلسات بعدی فرماندهی نیروها شرکت کند و کوروکاوا مجبور است در این مورد بلافاصله با ژاپن مشورت نماید.

4- به همان ترتیبی که نماینده فرماندهی اروپا توضیح داده بود، مجدداً نقش ELG و مقر مرکزی و نیز کارکردهای کلی طرح E و طراحی خاص عملیات تخلیه اتباع ژاپنی از ایران با

ص: 62

حمایت نیروهای نظامی را برای کوروکاوا تشریح نمودم. نماینده فرماندهی اروپا نیز نسخه ای از دستورالعمل مورد توافق افسران رابط نیروهای مسلح فرانسه، انگلیس و آلمان در خصوص مدیریت فعالیتها و تلاشهای مشترک را در اختیار وی قرار داد و خاطرنشان کرد که تلاشهای مشترک شامل مشارکت در طرح های ملی و تدوین دستورالعمل مزبور بوده است؛ وی تأکید کرد که این اسناد، اسنادی تماماً داخلی هستند که در اختیار ستاد مشترک فرماندهی و سفارت [احتمالاً سفارت آمریکا] در تهران نیز قرار گرفته اند. (در صورتی که وزارت امور خارجه تاکنون موفق نشده که این دستورالعمل را دریافت نماید، پیشنهاد می شود که نسخه مرکز فرماندهی نیروهای آمریکا مستقر در اروپا ژانویه 79 که برای ستاد مشترک فرماندهی ارسال شده است را درخواست نماید.)

5- بر اساس پراکندگی جغرافیایی اتباع ژاپن در ایران، محرز گردید که مهمترین مشکل فرارو، مربوط به بندر شاهپور است؛ چرا که تا تاریخ 20 ژانویه، تعداد 172 تبعه ژاپن در این بندر ساکن بوده اند. با عنایت به فقدان امکان تخلیه به وسیله هواپیما، تنها مسیر ممکن برای خروج اتباع، مسیر آبی خواهد بود. البته بهتر است مشخص نماییم که آیا از آن منطقه کشتی های دولتی ژاپن عبور می کنند یا خیر؛ چرا که در صورت عبور کشتیهای دولتی، خروج اتباع آسانتر و بی دردسرتر خواهد بود. کوروکاوا متعهد شد که در خصوص این موضوع تحقیقات لازم را به عمل آورد.

6- علاوه بر موارد فوق، بر این نکته نیز تأکید شد که دولت ژاپن بایست در فرایند ارزیابی و بازرسی اتباع تخلیه شده مشارکت نماید. کوروکاوا اظهار داشت که دولت ژاپن هیچ گونه دفتر و یا نمایندگی کنسولی در بندر شاهپور ندارد اما این امکان وجود دارد که در صورت نیاز، افسر کنسولی [سفارت] ژاپن امروز در آن بندر استقرار یابد. افزون بر این موارد، دو نکته دیگر نیز مطرح شد: اول این که دولت ژاپن بایست در فرایند بازرسی و ارزیابی و سپس انتقال اتباع خود از ایران به یک نقطه امن و مراحل بعدی مشارکت داشته باشد؛ و دوم این که هزینه های انتقال اتباع ژاپن تحت حمایت نیروهای نظامی که از ناحیه ایالات متحده آمریکا پرداخت می شود، بایست توسط دولت ژاپن [به ایالات متحده] مسترد گردد. موضع دولت ژاپن این است که اتباع خارج شده شخصاً بایست هزینه های مربوطه را پرداخت نمایند. اما در صورتی که این امر محقق نگردد، دولت ژاپن رأساً اقدام به پرداخت هزینه ها به دولت ایالات متحده آمریکا خواهد کرد. این حقیقت برای کوروکاوا تشریح شد که در فرایند تخلیه اتباع با حمایت نیروهای نظامی، زمان از اهمیتی حیاتی برخوردار است و در نتیجه امکان اخذ هزینه از افراد وجود ندارد و به همین دلیل صورت هزینه ها بعداً تقدیم دولت ژاپن خواهد شد.

7- در جریان گفتگو با کوروکاوا بر این نکته تأکید شد که تمامی این عملیات- تخلیه اتباع ژاپن از ایران با استفاده از هواپیماهای نظامی ایالات متحده آمریکا و تحت حمایت نیروهای نظامی این کشور- از یک سو منوط به توافق دولتهای ایالات متحده آمریکا و ژاپن و از سویی

ص: 63

دیگر منوط به موافقت دولتهای انگلیس، فرانسه و آلمان با تخلیه اتباع خود از ایران می باشد که البته تا این لحظه موافقت غیررسمی صورت گرفته است. نمایندگان فرماندهی اروپا خاطرنشان کرده اند که تا این لحظه مجوز خروج اتباعی به غیر از اتباع آمریکایی دریافت نکرده اند.

8- کوروکاوا تصریح کرد که دولت ژاپن در خصوص خروج اتباع خود از ایران، علاوه بر مذاکره با دولت ایالات متحده آمریکا، نیز گفتگوهایی ترتیب داده است. دولتهای آلمان و انگلیس با اصل موضوع موافقت کرده اند اما دولت فرانسه از این عملیات حمایت نکرده است؛ پاریس به توکیو اعلام کرده است که ترجیح می دهد این عملیات در فضایی دوجانبه و بین فرانسه و ژاپن صورت پذیرد تا این که از طریق فرماندهی اروپا و با مشارکت آلمان، انگلیس و آمریکا سازماندهی شود. بنا به گفته کوروکاوا، سفارت [آمریکا] در تهران به سفارت ژاپن توصیه کرده است که تعیین تکلیف نهایی موضوع را به وی و مذاکرات سفارت ژاپن در واشنگتن واگذار نماید. ضمناً از سفارت ژاپن در تهران خواسته شده بود که نظر ELG اشتوتگارت را نیز در این خصوص جویا شوند. من مجدداً اظهارات قبلی خود به کوروکاوا درباره نقش خاص ELG ، فرماندهی اروپا و دستورالعمل طراحی شده در هدایت و رهبری عملیات را تکرار کردم؛ که البته نمایندگان فرماندهی اروپا نیز از این مقوله حمایت کردند. تنها نکته ای که می بایست به اشتوتگارت ارجاع داده شود طراحی عملیاتی فرماندهی اروپا به منظور اسکان افراد مازاد یعنی همان اتباع ژاپنی، است. (نماینده فرماندهی اروپا بر این باور بود که هیچ گونه مشکل غیرقابل رفعی وجود ندارد و تنها مشکل فرارو امکانات مناسب حمل و نقل دریایی- کشتی- جهت انتقال افراد از بندر شاهپور خواهد بود.) البته این موضوع منوط به موافقت دولت ایالات متحده آمریکا با خروج اتباع ژاپن و تعهد آن دولت دال بر انجام این عملیات می باشد که پاسخ نهایی آن از واشنگتن خواهد آمد.

9- هم کوروکاوا و هم نماینده ایالات متحده آمریکا تأکید کردند که این گفتگو مفید فایده بوده است. اهداف اولیه مورد نظر محقق گردید از جمله این که ژاپن در زمینه طراحی عملیات مستقیماً با فرماندهی اروپا ارتباط برقرار کرد. ضمناً از کوروکاوا دعوت به عمل آمد که به عنوان نماینده ژاپن، در نشستی با حضور نمایندگان انگلیس، آلمان، فرانسه و فرماندهی اروپا شرکت نماید. این جلسه در تاریخ 8 فوریه در مقر مرکزی فرماندهی اروپا برگزار خواهد شد و من نیز در آن شرکت خواهم نمود.

10- با عنایت به مطالب یاد شده، نکات ذیل نیازمند تمرکز و تصمیم گیری آنی است:

الف) مشارکت ژاپن در عملیاتی که ما آن را «گروه اشتوتگارت» نامیده ایم، صرفاً زمانی منطقی و قابل توجیه خواهد بود که مسئولیت خروج اتباع ژاپن را نیز برعهده گیریم. دولت ژاپن در این خصوص با وزارت [وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا] مذاکره کرده اند اما ادعا می کنند که هنوز به آنها پاسخ قاطعی داده نشده است. (در صورتی که دستور وزارت خارجه به سفارت آمریکا در تهران به نحوی است که به صورت تلویحی، اتباع ژاپنی را نیز

ص: 64

مشمول این عملیات کرده، باید مراتب صراحتاً مشخص گردد.) بنابراین، توصیه می شود که وزارت امور خارجه با سفارت ژاپن در واشنگتن تماس برقرار کرده و پاسخ نهایی و شرایط لازم برای خروج اتباع ژاپن، البته در صورت مثبت بودن پاسخ، را اعلام نماید.

ب) چنانچه ما مسئولیت خروج اتباع ژاپنی از ایران را از طریق یک عملیات مشترک با دولتهای انگلیس، آلمان و احتمالاً فرانسه برعهده بگیریم، مشخص نیست که چگونه می توانیم موافقت دولتهای انگلیس، آلمان و فرانسه با خروج اتباع ژاپن به همراه اتباع انگلیس، آلمان، فرانسه و آمریکا را تضمین نماییم در حالی که نیروهای نظامی این کشورها در منطقه حضور داشته و مسئولیت اولیه تخلیه اتباع را برعهده دارند اما نیروهای نظامی ژاپن در منطقه حضور ندارند.

ج) این در حالی است که نمی توانیم قبل از این که، حداقل از بعد سیاسی، به طور قطع به یقین خروج اتباع انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به همراه اتباع آمریکایی را تضمین نماییم، بحث خروج اتباع ژاپنی را مطرح کنیم. بنابراین، در چه شرایطی بایست موضوع را مطرح کنیم؟

[د)] با توجه به مباحث صورت گرفته بین سفارتخانه های کشورهای فوق در تهران و مذاکرات افسران رابط انگلیس، آلمان و فرانسه با مقر مرکزی فرماندهی اروپا می توان خاطرنشان کرد که مباحث تاکنون جنبه غیر رسمی داشته و هنوز دولتها هیچ گونه تعهد رسمی اعلام نکرده اند.

11- البته ممکن است ملاحظاتی وجود داشته باشد که ما در اشتوتگارت از آن بی اطلاع هستیم. لیکن با عنایت به بندهای ب و ج فوق الذکر پیشنهاد می شود که وزارت امور خارجه به سفارتهای آمریکا در بن، لندن و پاریس دستور دهد که در سطحی مناسب با دولتهای میزبان وارد مذاکره شده و تعهدات اجرایی لازم را دریافت نمایند تا از این رهگذر طرح اشتوتگارت ابعاد عملیاتی کاملتری به خود گیرد. میلر


نظرات خمینی در مورد آینده اُپک

سند شماره 43

استفاده اداری محدود 6 فوریه 1979 17 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، کویتبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی. 0637

موضوع: نظرات خمینی در مورد آینده اُپک

1- روزنامه های عربی زبان «السیاسه» و انگلیسی زبان «عرب تایم» مقاله ای تحلیلی بر اساس گفتگو با افرادی به چاپ رسانده اند که مدعی اند با نظرات اقتصادی آیت الله خمینی کاملاً آشنا هستند. بر اساس این مقاله، که خمینی را رهبر آینده ایران فرض کرده است، در اواخر سال جاری ایران اعضای اُپک را به جلسه ای فوق العاده دعوت می کند تا برنامه هایش را به منظور «رهایی بخشیدن اُپک از سلطه ی آمریکا» به آنها آشکار نماید. ابعاد این برنامه شامل بازنگری در اولویت های اُپک با توجه به قوانین اقتصادی اسلام، تلاش برای برآوردن نیازهای جهان

ص: 65

اسلام و تأمین منافع تولید کنندگان نفت خواهد بود. قیمت نفت و سایر ترتیبات برای هر کشور متفاوت خواهد بود و احتمالاً کشورهای اسلامی نسبت به دیگران ارجحیت خواهند داشت. نهایتاً اینکه روابط تولید کنندگان نفت با شرکت های نفتی بین المللی قطع خواهد شد. قوانین و مقررات اُپک به نحوی اصلاح خواهد شد که قابلیت انعطاف بیشتری در معاملات، قیمت گذاری و تولید به اعضا ببخشد و اصل اتفاق نظر را که عالی ترین اصل در تصمیم گیری های اُپک محسوب می شود، کنار بزند. اگر اعضای اُپک این پیشنهادها را نپذیرند، ایران دست به دامان اعضای مسلمان اُپک خواهد شد و تلاش خواهد کرد تا یک سازمان نفتی اسلامی به وجود آورد.

2- بر اساس سیاست جدید ایران، همه توافق های گذشته با شرکت های نفتی آمریکایی و اروپایی و سایر دولت ها از جمله اتحاد شوروی باطل تلقی شده و در پرتوی «ملاحظات جدید» بازنگری خواهد شد. سطح تولید نفت بسیار پایین تر از سطح کنونی آن خواهد بود و از حربه نفت به منظور تغییر ساختار اقتصاد بین المللی استفاده خواهد شد.

3- نظریات: بسیار بعید است که حتی کشورهای مسلمان عضو اُپک نیز تمایلی به حمایت از چنین طرحی از خود نشان بدهند. اگر خمینی واقعاً چنین نظراتی داشته باشد، مسلماً در اُپک منزوی خواهد شد. در کویت، مقامات دولت تأکید دارند که سازمان اُپک یک سازمان عربی نیست، تکرار می کنیم، یک سازمان عربی نیست چه رسد به اینکه یک سازمان اسلامی باشد. میسترون


توقف کار در بندر و گمرکات و اثرات اقتصادی آنها

سند شماره 44

محرمانه7 فوریه 1979 18 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1917به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

مرجع: الف تهران 1690، ب وزارت امور خارجه 27415

موضوع: توقف کار در بندر و گمرکات و اثرات اقتصادی آنها

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: ما به اطلاعاتی درباره مالکین و آژانس های ترانس- کلمبیا نیاز داریم تا درباره تلگرام مرجع ب گزارش دهند. وضعیت بنادر ایران به سمت فلج شدن کارها پیش می رود. مواد غذایی فاسد شدنی، گندم و مواد دارویی تفکیک و معمولاً پس از تأخیر طولانی ترخیص می شوند. برخی محصولات کشاورزی صادر شده اند. اعتصاب در گمرک، به علاوه باعث بروز مشکلات بزرگ اقتصادی عموماً برای ایران خصوصاً برای هزاران تاجر شده است. حتی به دنبال ازسرگیری کار، مدت زمان طولانی لازم خواهد بود تا انبوه کالاها در انبار گمرکات ترخیص شوند. کشتی های با پرچم آمریکا مورد تبعیض قرار نگرفته اند (یک کشتی در حال تخلیه محموله مواد غذایی است و پس از آن محصولات کشاورزی ایران را بارگیری خواهد

ص: 66

کرد). بنابراین ما تصور نمی کنیم که این امر لزوماً هشداری به دریانوردان باشد (تلگرام مرجع ب)، بویژه آنکه چنین هشداری در شرایط حساس سیاسی کنونی می تواند منجر به سوءتعبیرهایی شود. پایان خلاصه.

3- ما با بسیاری از شرکتهای کشتیرانی آمریکایی و غیر آن تماس گرفته ایم و هیچیک از آنها قادر به شناسایی مالکین یا آژانس های کشتی های ترانس و کلمبیا، تحت پرچم آمریکا، نبودند (تلگرام مرجع ب). در صورت تهیه اطلاعات بیشتر از سوی وزارت متبوع، ما دست به تحقیقات بیشتری خواهیم زد.

4- مقامات بندر دیگر فهرست کشتی های ورودی و خروجی را منتشر نمی کنند. در حالیکه جزئیات موثقی در دست نیست، ما معتقدیم تعداد کمی از کشتی های تحت پرچم آمریکا فعلاً در بنادر ایران حضور دارند. تخمین زده می شود 20 کشتی در بندر شاپور، 10 تا 15 کشتی در بندرعباس و حداقل 100 کشتی در خرمشهر هستند.

5- برخلاف اعلامیه های مندرج در روزنامه ها هیچ حرکتی برای کاهش اعتصاب در گمرکات صورت نگرفته است. مواد غذایی و دارویی و دیگر ملزومات ضروری ترخیص می شوند اما حتی این کارها به صورت پراکنده و با تأخیر زیادتر از حد معمول انجام می گیرند. به علاوه گمرک، عملیات بندری به واسطه اعتصاب کارگران بندر و «اقدامات تند چپگراها» به شدت مختل شده است. این مطلب را یک منبع قابل اطمینان می گوید که معمولاً مانع بارگیری یا تخلیه بار کشتی ها حتی در صورت دریافت مجوز گمرکی برای بارها، می شود. گزارش می شود گروههای صادر کننده کالاها در تاریخ 2 و 5 فوریه از خمینی درخواست کرده اند تا با دخالت خود اجازه صادرات محصولات کشاورزی ایران مثل پسته، خشکبار و پوست را صادر نماید. نتیجه این مسئله هنوز روشن نگشته است. با این وجود برخی صادرات انجام گردید و در حال حاضر اسکله های زمینی در حال تخلیه بار در بندرعباس بوده و قرار است محصولات کشاورزی ایران را بارگیری نمایند.

6- کشتی حامل کانتینر حدود 1200 کانتینر در ایران دارد که 200 عدد آنها در منطقه انبار گمرک در حوالی تهران بوده و در انتظار ترخیص به سر می برند. موازنه در بنادر جنوب وجود دارد. 400 کانتینر در شارجه واقع در امارات متحده عربی تخلیه شده است. حدود 35 تا 40 درصد کالاها، اقلام مصرفی، کالاهای صنعتی و مواد شیمیایی صنعتی هستند.

7- شرکت سی لند، 500 کانتینر در کشور دارد. دیگران در شرکت پایپ لاین رقم کلی 1000 عدد را آورده اند. در حالیکه شرکت سی لند هیچ تخلیه باری در خارج ایران نداشته اما در نظر دارد در آینده نزدیک این کار را انجام بدهد.

8- شرکت واترمن 9 دوبّه پر از بار در بندر شاهپور دارد. آنها شناور بوده و به هزینه شرکت واترمن نگهبانان محافظت از آن را انجام می دهند. هیچ مورد دزدی گزارش نشده است.

9- تخمین زده می شود اکنون 12000 کانتینر در بندر شاپور وجود داشته باشد، در

ص: 67

بندرعباس تعداد آنها نامعلوم و در خرمشهر حدود 000/700 تن بار بر روی زمین مانده است.

10- گزارشات روزنامه ها حاکی است حدود 1000 کامیون در مرز بازرگان در بخش ترکیه در حالت انتظار بسر می برند. بیشتر حمل و نقل زمینی بار از مدتی قبل متوقف شده و در مراحل اولیه اعتصاب، بارها و بنادر ترکیه متوقف ماندند. ظاهراً کشتی رانان اکنون به اندازه دردسرهایی که در ایران دارند نگران مشکلات در ترکیه هستند. حداقل بخشی از کالاهای نگهداری شده در ترکیه جابجا شده و به اروپا بازپس فرستاده شده اند. برخی تحرکات در مرز شوروی با ایران در جلفا وجود دارد، اما به دلیل تعداد زیاد کانتینرهای از دست رفته این انتخاب خوبی نیست. ظاهراً به واسطه تخصیص شورویها.

11- به نظر نمی رسد برای شرکت های کانتینر مسئله دزدی مشکلی ایجاد کند. اکثر آنها برای خودشان ترمینالهایی دارند. و به علاوه نیروهای حفاظتی اضطراری خویش را افزایش داده اند. در عین حال بارهای عمومی به نحو قابل توجهی آسیب پذیرند و گزارش می شود در خرمشهر دله دزدی زیاد است. همچنین گزارشاتی مبنی بر توقف کامیونها در مسیر خلیج فارس و تهران و خالی کردن بارهای آنها توسط راهزنان دریافت شده است.

12- صادرات کمی از سوی اداره گمرک صورت گرفته است. دارندگان کشتی موفقیت هایی در زمینه اخذ مجوز ترخیص کالا به جهت نفوذ شخصی شان به دست آورده اند اما همین امر نیز به دلیل اعتصاب باراندازان و نبود کشتی آماده برای بارگیری عملی نشده است. تقاضا برای کانتینرها زیاد است، بویژه از سوی گاراژداران اموال خصوصی به تقاضاها نمی توان پاسخ داد زیرا کانتینرها هنوز پر از بارهای ترخیص نشده ای است که در حال آمدن است.

13- نیمه دوم سال محصولی به دلیل اعتصاب متوقف مانده است. در سال دو فصل محصول وجود دارد. محصول فصل اول در اکتبر به مقصد ایالات متحده بارگیری و ارسال شد و دومی که بسته بندی و در انبار است قرار است به مقصد اروپا صادر شود. از آنجا که محصول خرما به شدت فاسدشدنی است خطر آن وجود دارد که تمامی محصول از بین برود. ارزش خرده فروشی محصول بین 1 تا 25/1 میلیون دلار است. اگرچه ارزش این محصول چندان زیاد نیست اما اثرات محلی بر روستاها در خوزستان که به تولید خرما مشغولند بدون تردید شدید خواهد بود.

14- به مرور زمان اثرات کلی اعتصاب در گمرکات فقط می تواند بدتر شود. درخواستهای برخی رهبران مذهبی و سندیکای کشتی رانان مؤثر واقع نشده است. اداره گمرک قطع نظر از میزان کارآیی آن با مشکلات بزرگی در ترخیص کالاهای موجود در انبارها مواجه می باشد. گمرک خرمشهر در شرایط عادی هر روز بین 10 تا 12000 تن کالا را ترخیص می کند. همانگونه که در بالا اشاره شد در این بندر حدود 000/700 تن کالا بر روی زمین مانده با حدود 100 فروند کشتی که در انتظار تخلیه بار هستند.

ص: 68

15- طبق گزارش، گاراژداران به طور آزمایشی در حال آماده شدن برای صادرات، مزایده و فروش کالاها هستند [البته] نه مانند ادعای اعلام شده یک دوره 90 روزه [قبل]. در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس بازار آماده برای بیشتر بارهای کشتی وجود دارد و بدین ترتیب بیشتر هزینه حمل با کشتی که اخیراً توسط ایرانیها پرداخت شده، ممکن است به هدر رود. این امر می تواند باعث افزایش ورشکستگی در میان واردکنندگان ایرانی شده و روند بهبود اقتصادی را بیش از پیش به تأخیر اندازد. طرح تقاضاهای قانونی به عنوان پی آمدهای اعتصاب، مورد انتظار می باشد.

16- به نظر نمی رسد تعداد زیادی از واردکنندگان به دلایل متنوعی نگران ترخیص کالاها باشند. (در پاسخ به آگهی های روزنامه مبنی بر تقاضا از مردم برای کمک به ترخیص بارهای کشتی ها، تنها 6 کانتینر ترخیص شدند). برخی از آنها حتی در ایران نیستند و نمی توانند توسط گاراژداران بار کشتی ها، تعیین محل شوند. دیگران متوجه شده اند که هزینه تأخیر کمتر از هزینه های انبارداری است و لذا ترجیح می دهند کالاهای خود را به شناورهای روی آب منتقل سازند. بیشتر اشخاص قادر به تأمین هزینه های کشتیرانی، انبارداری و گمرکات نیستند. برخی مایل به تلاش جهت ترخیص کالاهایشان نیستند اگرچه پول این کار را دارند، زیرا مشتریان آنها در وضعیت مالی سختی به سر می برند و یا با تقاضای بسیار کمی مواجه هستند. بیشترشان بیش از حد دست خالی بوده و دچار عوارض کلی ناشی از کاهش قیمت ها در اقتصاد کشور شده اند. به خاطر وجود مشکلات در بخش بانکداری آنها قادر به کسب اعتبار یا جابجا کردن پولها نیستند. مورد مربوط به یک وارد کننده به عنوان نمونه مطرح شده است. او در بندر محموله ای از ژنراتور دارد که سفارش آن متعلق به دولت ایران است. او قادر به دریافت اعتباری که با آن بتواند هزینه های ترخیص کالا را پرداخت کند نیست. همچنین نمی تواند دستمزد خویش را از دولت بگیرد مگر آنکه ژنراتورها را ترخیص کرده و تحویل دولت نماید.

17- تا آنجا که ما می دانیم اعتصاب به همه کشتی داران و کیفیت کشتی رانی لطمه زده است. هیچ یک از شرکت های سی ترین و سی لند گزارشی در مورد اقدام علیه کشتی های آمریکایی یا شرکت های کشتیرانی نداده اند. از آنجا که هیچ کالایی غیر از مواد غذایی و سایر اقلام حیاتی ترخیص نشده اند، تعیین این مطلب که با کشتی های آمریکایی تبعیض آمیز برخورد خواهد شد یا نه، میسر نیست. مقامات گمرک اعلام کردند که تنها اموال شخصی وارده متعلق به شهروندان ایرانی و فرانسوی ترخیص خواهند شد. کشتی های آمریکایی که در حال حمل کالاهای ضروری هستند بدون آنکه به مشکلات عادی چیزی اضافه شده باشد، ترخیص شده اند.

18- شرکت سی ترین با شرکت زیم لاینز در اسکله ای در بندر شاهپور شریک می باشد. شرکت زیم در اواخر دسامبر هنگامی که بندر به مدت 5 روز باز شد، یک کشتی را ترخیص کرد. اما در حال حاضر کلیه پرسنل آن خارج از ایران هستند و در صورت از سرگیری کارها

ص: 69

انتظار بروز مشکلاتی می رود. زیم حدود 1000 کانتینر در ایران دارد که تصور می رود 25 درصد آنها حامل کالاهای نظامی باشند.

19- ما معتقدیم که کلیه شرکتهای کشتیرانی که سرگرم کار با ایران هستند از وضعیت بد در بنادر آگاهی دارند. بنابراین فکر نمی کنیم اعلام هشدار به دریانوردان که به عنوان یک احتمال در تلگرام مرجع ب مورد اشاره قرار گرفته، ضرورتی داشته باشد. در شرایط حساس سیاسی کنونی و شرایط اجتماعی در ایران چنین هشداری با سوءتعبیر مواجه خواهد شد و بدان معنا و مفهومی گسترده از آنچه که هست داده خواهد شد.

سولیوان


ملاقات اطاق بازرگانی ایران با خمینی

سند شماره 45

محرمانه7 فوریه 1979 18 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1918به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: ملاقات اطاق بازرگانی ایران با خمینی

1- (محرمانه- تمام متن)

2- الف- م. بنکدارپور دبیرکل اطاق بازرگانی صنایع و معادن روز 7 فوریه به رایزن اقتصادی و بازرگانی سفارت گفت که قرار است روز 8 فوریه یک هیأت 12 نفره از اعضای اطاق بازرگانی به ملاقات خمینی بروند تا در مورد مشکلات تجار بخش خصوصی و تأثیر مخرب این مشکلات بر اقتصاد ایران با وی گفتگو کنند. این هیأت شامل صنعتکاران، بانکداران و بازرگانان خواهند بود و تلاش می کنند آیت الله را در مورد شدت وخامت اوضاع تحت تأثیر قرار داده و توصیه نمایند که تأمین منافع کشور به عنوان یک ضرورت کلی راه حلی فوری می طلبد.

3- بنکدارپور گفت ناخوشایند ترین وضعیت تاخت و تازی است که توسط صحنه گردانهای کمونیست در بخش نیروی کارگری صورت می گیرد. وی گفت کمونیستهایی که این کارها را سازماندهی می کنند از دانشگاهها اعزام شده اند. بسیاری از کارگران صنعتی بی کار هستند و حقوق بسیاری از آنها پرداخت نشده است. حتی صنایعی که هم اکنون به کارگران بی کار خود حقوق می پردازند پس از چند هفته ناچار به تعطیل خواهند شد. اطاق بازرگانی از این بیم دارد که اوضاع ناامیدکننده کارگران سبب شود آنها به صورت دستجات بزرگ به رهبری کمونیستها گرایش پیدا کنند.

4- بنکدارپور گفت معتقد است که خمینی پس از گذشت دو یا سه هفته، دیگر قادر نخواهد بود بر کارگران نفوذ نماید. وی معتقد است در واقع نفوذ خمینی ممکن است قبلاً از نقطه اوج خود افول کرده باشد. بنکدارپور گفت هدف اصلی هیأت اطاق بازرگانی بیشتر تشریح اوضاع می باشد تا اینکه بخواهد راه حل خاصی را توصیه نماید. با این حال مشخص

ص: 70

است که هر روشی جهت کاهش بحران مستلزم ایجاد تسهیلات در ترخیص حدود 10 میلیارد دلار از داراییهای تجار می باشد که هم اکنون در گمرکات قرار داشته و یا در حال انتقال به ایران است. همچنین ضرورت دارد که نظام بانکی مجدداً کار خود را شروع کند. بنکدارپور گفت وضعیت بدهی های بازرگانان که تعداد آنها فقط در تهران بالغ بر 200000 صاحب مغازه می باشد ناامیدکننده تر می شود.

5- پرسیده شد که مشاوران اصلی خمینی در زمینه های اقتصادی چه کسانی هستند. بنکدارپور گفت ابراهیم یزدی، ابوالحسن بنی صدر و صادق قطب زاده که اسامی آنها به طور کلی در مطبوعات ذکر شده است. بنکدارپور حدس می زند که یدالله سحابی هماهنگ کننده اعتصابات خمینی نیز فرد بانفوذی باشد.

6- نظریه: تلاشهای اطاق بازرگانی برای نفوذ بر خمینی در پاریس (تلگرام عطف) هیچ موفقیتی دربر نداشت. نمایندگان اطاق بازرگانی معتقدند که خمینی تقریباً به هیچ وجه اعتنایی به مسایل اقتصادی ندارد و در مورد اینکه اوضاع اقتصادی ایران در حال حاضر تا چه حد وخیم شده هیچ اطلاعاتی ندارد. آنها مشخصاً می خواهند تأکید نمایند که بهبود وضع نه فقط برای منافع بازرگانان بخش خصوصی بلکه به عنوان یک راه حل مشکلات برای کشور ضرورت دارد.

7- گرایشات آیت الله خمینی و مشاوران اصلی وی در مورد تجارت بخش خصوصی هنوز مشخص نشده است. انتقادات قابل توجهی از رهبران تجار به دلیل همکاری با شاه و به وجود آوردن یک ساختار تجاری مصنوعی کاملاً وابسته به حفاظت و ورود موادخام و کالاهای واسطه به عمل می آید.

8 - یکی از مشکلات دردسرآفرین اطاق بازرگانی غیبت رئیس آن یعنی سناتور طاهر ضیایی است. ضیایی که قائم مقام مدیر بنیاد پهلوی می باشد به شدت در معاملات بازرگانی خاندان سلطنتی درگیر بوده است. ضیایی دیگر در امور مربوط به اطاق بازرگانی فعالیت ندارد و شایع شده که کشور را ترک نموده است. سولیوان


متوقف شدن کار در بنادر و گمرکات و اثرات اقتصادی ناشی از آن

سند شماره 46

محرمانه8 فوریه 1979 19 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 2671به: سفارت آمریکا، تهران

موضوع: متوقف شدن کار در بنادر و گمرکات و اثرات اقتصادی ناشی از آن

1- کشتی ترانس- کلمبیا متعلق به شرکت کشتیرانی هودسن. شهر نیوجرسی (آقای کرگان، تلفن 3400- 694-212). آدرس نماینده آنها در ایران، آژانس نفتکش آمستر، ساختمان جاده ساحلی آبادان، صندوق پستی 95 است. این آژانس همچنین دفتری در بندر شاهپور دارد (تلفن 292-558 ؛ تلکس 654026).

ص: 71

2- ترانس- کلمبیا، در چارتر (اجاره کامل) فرماندهی ترابری دریایی (هم طراز فرماندهی هوابرد نظامی، تحت امر فرماندهی نیروی دریایی) است. ریاست مستشاری کمک های نظامی با ستاد مشترک و MSC تماس حاصل نموده تا هماهنگی های لازم به منظور صدور دستورات لازم به کشتی مزبور انجام شود.

3- خواهشمند است مطمئن شوید در کلیه موارد ارتباطات و مخابرات، مربوط به تحریک ترانس- کلمبیا، وزارت امور خارجه در جریان امر قرار گیرد. ونس


تفسیری بر بیانیه خمینی

سند شماره 47

محرمانه8 فوریه 1979 19 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1936به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: تفسیری بر بیانیه خمینی

1- (محرمانه تمام متن)

2- یکی از روشنفکران برجسته مذهبی که کارمند سفارت در 6 فوریه نظرش را پرسید چنین اظهار نظر کرد که بیانیه خمینی مبنی بر اینکه «دولت بازرگان» شرعی است و مخالفت با آن معصیت می باشد عمدتاً یک تاکتیک سیاسی- روانشناسی می باشد. این بیانیه برای اینکه به شدت سربازان منفرد، غیرفرماندهان و حتی افسران را تحریک نماید به خوبی محاسبه شده بود. منبع مؤکداً [این موضوع را] تکذیب می کند که خمینی با داشتن اختیار «تنفیذ حکم خدا» برای برقراری یک حکومت خدایی، ادعای جانشینی امام علی را کرده است (که این یک بدعت خواهد بود). منبع اظهار داشت معنی آنچه که خمینی گفت این است که «با تأییدات خداوند افراد معتقد به او، اراده خود را در تبعیت از من نشان داده اند: بنابراین من مسئولیت بزرگی به عهده داردم، هم نسبت به آنها و هم نسبت به خدا، که یک دولت خوب برای آنها انتخاب کنم. لذا من و چنین حکومتی از یک اعتماد و ایمان مقدس برخوردار هستیم و از آن طریق این مسئولیت عظیم را داریم که علیه این اعتماد و ایمان اقدامی انجام ندهیم.»

3- یک رابطه خوب اما مستحکم بین این تأکید در مورد مسئولیت دوگانه و ادعای اینکه باید بدون چون و چرا از دولت تبعیت کرد وجود دارد. اطاعت مطلق از دولت در تناقض صریح با ایدئولوژی تشیع علوی می باشد زیرا حکومت فقط به متقی ترین و پرهیزگارترین فرد تعلق دارد. منبع همچنین تکذیب کرد که چنین حکومتی را بتوان به هر نحوی تهدیدی مبنی بر تکفیر (ایده ای که به تشیع مربوط می شود) دانست و این مطلب را نیز تکذیب نمود که «مجازات اهانت به مقدسات» که به آن اشاره شده «مربوط به این دنیا نبوده بلکه در جهان بعد اجرا خواهد شد.» منبع گفت اعلامیه خمینی در نهایت مربوط به این دولت می شود نه دولتهای بعدی که در واقع از جانب آیت الله شریعتمداری روی کار خواهند آمد و توسط افراد معمولی برگزیده خواهند شد.»

ص: 72

4- نظریه: به نظر ما این مطالب به این معنی نیست که حکومت اسلامی جدید در این جهان از تعقیب و تنبیه فرماندهان نظامی و مسئولین غیرنظامی که با آنها مخالفت کرده اند خودداری خواهد کرد. ما تصور می کنیم این کار یکی از مقاصد آنها بوده و همچنان خواهد بود. سولیوان


اعتراض خلبانان به وضعیت ایمنی هوایی در ایران

سند شماره 48

استفاده محدود اداری8 فوریه 1979 19 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1987به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: اعتراض خلبانان به وضعیت ایمنی هوایی در ایران

1- (استفاده محدود اداری - تمام متن)

2- ما معتقدیم که درگیر شدن با مدیر آلپا (ALPA) در مسایل تکنیکی در یک جنجال عمومی، که برداشت های مختلفی از آن خواهد شد، موردی ندارد. خطوط اصلی مذکور در نامه (وزارت خارجه- 032736) جهت ارائه به خبرگزاری ها لحن صحیحی دارد. به هر حال، نامه آقای او دانل دارای مواد غیردقیقی نیست. رادار تبریز کار می کند و عملیات راداری را تا شعاع 100 مایلی امکان پذیر می سازد. در شعاع مهرآباد رادار کنترل مثبت وجود ندارد؛ به هر حال، کمک راداری در مرحله تقرّب هواپیماها، تأمین شده است. در واقع تماس مخابراتی خوبی با کنترل تقرّب وجود دارد که از طریق رادیو تلفنی تفکیک هواپیماها را انجام می دهد. همینطور تماس مخابراتی خوبی با برج برقرار است. مخابرات کنترل زمینی وجود ندارد به استثناء تماس از طریق کانال های جداگانه بین دفاتر خطوط هوایی، ترمینال مستشاری و هواپیماهای مربوطه. در صورت لزوم خودروها یا خودروهای فرماندهی هوابرد نظامی هواپیماها را به منطقه پارکینگ مربوطه هدایت می نمایند.

3- وابسته دفاعی ما دو بار در مورد روش نزدیک شدن، نشستن و پرواز به طور کامل توضیح داده است و شخصاً در مورد این روش ها با مستشاران کشورهایی که ترابری هوایی زیادی دارند بحث نموده است. این افراد در تمام دنیا قابل دسترسی هستند.

4- در مورد تعداد «نزدیک به گم شدن ها» (منظور گم شدن هواپیما برای برج مراقبت و کنترل نزدیک کننده هواپیما به فرودگاه- م) سوءتفاهم و مقداری نیز اغراق وجود دارد. چندین روز قبل «برخوردی» به وجود آمد زیرا هواپیمای ال عال از باند پرواز خروجی خطوط هوایی استفاده نمود. در حالیکه این باند مخصوص پروازهای ورودی بود. نماینده پن ام در اینجا به ما گفته که جنجال «نزدیک به گم شدن ها» خیلی بزرگ نمایی شده است.

5- در واقع پروازهای نیروی هوایی ایران در هفته های اخیر نسبت به گذشته بسیار کم شده است. با در نظر گرفتن اینکه مهرآباد برای یک مدت طولانی توسط هواپیماهای نظامی و غیرنظامی به طور مشترک مورد استفاده قرار می گیرد، هواپیماهای نظامی از رادیوی UHF و

ص: 73

هواپیماهای غیرنظامی از VHF استفاده کرده اند، به هر حال هم برج مراقبت و هم کنترل تقرب، دارای UHF و VHF هستند و قادر به کنترل وضعیت هستند. در انتها به نظر می رسد هواپیمایی که آقای دانل مطرح نموده یک هواپیمای 747 بسیار بزرگ بوده است. ما بیش از 3000 نفر خواهیم داشت که انتظار دارند تهران را، برابر برنامه و با زمان بندی مرحله ای، ترک نمایند. همان گونه که می دانید روزانه حدود 400 نفر با هواپیمای مستشاری مهرآباد را ترک می نمایند و ما انتظار خواهیم داشت که این روند در چندین روز آینده حفظ گردد.

سولیوان


گفتگو در مورد مسایل اسلامی با آمریکاییهایی که مدت مدیدی در...

سند شماره 49

محرمانه8 فوریه 1979 19 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 1996به: وزارت امورخارجه، واشنگتن دی. سی با الویت

موضوع: گفتگو در مورد مسایل اسلامی با آمریکاییهایی

که مدت مدیدی در ایران اقامت داشته اند

1- (محرمانه- تمام متن)

2- خلاصه: اظهارات کشیش عضو کلیسای جامعه (پروتستانها- م) در مورد آیت الله طالقانی، ایده شهادت از دیدگاه تشیع، مسایل اعتقادی و عملی تشیع در رابطه با رهبری مذهبی، و تئوری های «توطئه فراماسونها» که فعلاً در بعضی محافل رواج دارد. پایان خلاصه.

3- رابرت پرایور کشیش عضو کلیسای کامیونیتی که به مدت 20 سال در ایران اقامت داشته به عنوان یکی از چند مترجم در دیدار 22 ژانویه مخبرین خارجی با آیت الله طالقانی حضور داشت. پرایور، طالقانی را به عنوان فردی هوشمند و زیرک توصیف نمود اما گفت «از سئوال توهین آمیز و خصمانه» جاناتان راندل نماینده واشنگتن پست خشمگین شده بود زیرا وی به مترجم خود دستورداده بود تا بپرسد: «ممکن است از آیت الله بپرسید که آیا ایشان دیوانه نشده اند؟» طالقانی در جای خود مستقیم نشسته پاسخ داد. «اگر در برابر من بی ادبی به خرج دهد با وی تندی خواهم کرد.» مشکل شما آمریکاییها این است که احمق هستید. شما تشیع در اسلام و روشی که ما مسلمانان ایران رهبران خود را انتخاب می کنیم درک نمی کنید. خمینی ممکن است در این ماه رهبر باشد و در ماه بعد شخص دیگری رهبر شود. کتابهایی که در غرب در مورد اسلام منتشر شده اند غالباً در رابطه با سنی ها بوده و اکثر آنها کفر آمیز است. طالقانی در پاسخ به سئوالی این ادعا را نیز تکرار کرد که نهضت اسلامی سلاح در اختیار دارد و در صورت نیاز توزیع و مورد استفاده قرار خواهد داد.

4- در طول این کنفرانس مطبوعاتی یک زن ایرانی وارد شده و کنار آیت الله نشست و در ترجمه مطالب کمک نمود. کشیش پرایور پس از کنفرانس مطبوعاتی با آن زن گفتگو نمود. معلوم شد که وی زن جوانی است که دارای مدرک فوق لیسانس ریاضیات از دانشگاه کالیفرنیا

ص: 74

بوده و انگلیس را عالی صحبت می کند. پرایور ترتیبی داد تا وی بتواند با ری ویکرز همسر خبرنگار وال استریت جورنال به طور خصوصی گفتگو نماید. به قرار اطلاع خانم ویکرز در پایان این ملاقات از اینکه این زن تحصیلکرده غرب خود را وقف نهضت اسلامی کرده و مشتاق است تا نقش زن در فرهنگ اسلامی را بپذیرد بسیار شگفت زده شد. (اظهارنظر: لازم به ذکر است که در نهضت اسلامی مشارکت عظیمی هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ اشتیاق به زنان وارد شده است. پایان اظهارنظر.)

5- پرایور خاطرنشان کرد که آیت الله طالقانی به دلیل اینکه تنها آیت اللهی است که به شکنجه ساواک محکوم شده و یک استاد دانشگاه است که توانست فلسفه سیاسی و اجتماعی اسلام را برای بسیاری از دانشجویان از احترام روشنفکرانه ای برخوردار نماید دارای ارزش و اعتبار خاصی می باشد. شکنجه های طالقانی (که ما معتقدیم گزارش شده اند اما بایستی به این نکته نیز توجه داشت که شیوع دائمی چنین اخباری در مورد ایشان و بسیاری از افراد دیگر عمدتاً به این علت است که جوّ مربوط به آنها همچنان گرم نگهداشته شود) ظاهراً عبارت بودند از: اجبار در مشاهده شکنجه شدن دخترش، ادرار کردن مأموران ساواک بر روی وی در هنگام نماز خواندن (یکی از منابع گفت شخص ثابتی این کار را می کرد)، اجبار به شنیدن ناله های جوانانی که در سلولهای مجاور ایشان شکنجه می شدند. یک منبع دیگر (دکتر صاحب الزمانی) می گوید طالقانی از اوایل سالهای 1940 یعنی قبل از سایر رهبران امروز نهضت اسلامی از جمله خمینی با کمونیستها در حال مبارزه بوده است.

6- پرایور در مورد تفاوتهای بین دیدگاههای مسیحیت و اسلام (حداقل تشیع) در مورد شهادت توضیح داد: شهید مسیحی بدون هیچ مقاومتی به دست دشمنان عقیدتی خود و به دلیل عقیده اش کشته می شود. مسلمان می تواند به دست مسلمان دیگری هم شهید شود مشروط بر اینکه تقریباً هر دلیلی که برای جنگیدن دارد توسط رهبر مذهبی خود به عنوان دفاع از عقیده پذیرفته شود و اعتقادات اسلامی به عنوان یک روش کامل (اخلاقی- اجتماعی، سیاسی) برای نوعی از زندگی پذیرفته شده است. (نظریه: ما در مورد اینکه این نظریه ممکن است تا اندازه ای برداشت معامله گرانه تشیع از شهادت در اسلام باشد تردید داریم) پرایور برای نشان دادن انعطاف پذیری در این نوع طرز تفکر، قضیه مربوط به دکتر نجات اللهی را بازگو نمود. وی یک استاد دانشگاه بود که چند ماه قبل هنگامی که از بالکن وزارت علوم و آموزش عالی بیرون آمده بود مورد هدف قرار گرفته و کشته شد. آنچه که برای بسیاری از افرادی که به وی احترام می گذارند نمی دانند این است که او یک یهودی بوده است. اولیای این استاد پس از غلبه بر ترس خود سراغ آیت الله طالقانی رفته و توضیح دادند که این استاد یک یهودی بوده و درخواست نمودند که در صورت امکان جسد وی را تحویل گیرند. طالقانی بلادرنگ موافقت کرده و گماشتگان خود را برای یافتن محلی که جسد نگهداری می شود اعزام کرد و سپس نماینده ای نزد خاخام اعظم فرستاد تا مقدمات بازگرداندن جنازه را فراهم کنند. خاخام پاسخ

ص: 75

داده بود که «نه شما آن را بگیرید. وی هدیه ما به اهداف (انقلاب- م) می باشد.» طالقانی موضوع را به خمینی اطلاع می دهد و وی عمیقاً تحت تأثیر قرار گرفته و «دسته گل بزرگی» برای خانواده نجات اللهی ارسال نمودند. بدین ترتیب نجات اللهی یک شهید ماند و نهضت در نظر دارد پس از کسب پیروزی دانشگاه فنی آریامهر را به نام ایشان کند. (ما تاکنون تأیید این خبر را از طریق منابع خود در نهضت مذهبی ایران به دست آورده ایم.) پرایور افزود که حداقل دو ارمنی «[به قول مسلمانان] شهید» نیز می شناسد و خاطرنشان نمود که نشریات روزانه ای که توسط روزنامه های اصلی منتشر می شود با چاپ دهها آگهی پرشور و حرارت تسلیت نیز به حفظ پویایی روحیه نهضت اسلامی کمک می کنند. در بسیاری از قسمتهای شهر دیوارها با پوسترهایی به عنوان احترام به شهدای مختلف پر شده است.

7- پرایور دریافته است که کیفیتهای لازم برای یک آیت الله عبارتند از: زهد، تیزهوشی و روحانیت شخصی. اینها خصوصیاتی هستند که برای یک رهبر مذهبی احترام می آورند و به مردم نشان می دهد که مشکلاتشان را نزد او ببرند. (تذکر: یک بازاری سرشناس در گفتگوی جداگانه ای به کارمند سفارت گفت هنگامی که یک رهبرمذهبی به داشتن چنین ویژگی هایی مشهور شود تجار بیشتر و بیشتری و همچنین «مردم» وی را به عنوان رهبر خود قبول می کنند و اعانات خود را به او می دهند. رهبر مذهبی این پولها را در راههای خوب و به منظور تأمین طلاب مدارس علمی خود مصرف می کند. هنگامی که درآمدهای وی از راه این اعانات به اندازه ای زیاد شود که وی بتواند تعداد قابل توجهی طلبه را تأمین نماید احتمالاً یک آیت الله خواهد شد. بازاری ها این روش را «تنها شیوه رأی گیری صادقانه در ایران» می دانند. شخص ممکن است در مورد رابطه آزادی و صداقت مسئله دار شود با این حال اخبار متعددی دریافت کرده ایم مبنی بر اینکه «جمع کنندگان» اعانات برای خمینی در طول چند سال گذشته مبالغ فوق العاده زیادی پول از بازارهای مهم گرفته و به خمینی داده اند. آنها به افرادی که پولشان را جمع می کنند رسید می دهند و گفته می شود که این رسیدها از نظر دارندگان آن بسیار محترم می باشد. آیا چنین کاری می تواند نظام مالیاتی در اسلام را به صورت تقریبی نشان دهد؟)

8- پرایور متوجه شده که اکثر یا تقریباً تمامی آیت الله ها مصداق بارز چنین خصوصیت هایی بوده اند اما در عین حال ملاهای معمولی چنین خصوصیاتی ندارند. بر عکس افکار عمومی به طور کلی این افراد را رفاه طلب، کوته فکر و مسلماً مادی گرا می دانند. البته در گذشته درصد عمده ای از کدخداهای روستاها ملا بوده و این کدخداها از لحاظ سنتی اختیار قضاوت در مناقشات معمولی روستائیان را داشته اند. بر اساس دیدگاه پرایور یکی از مهم ترین و محبوب ترین اصلاحات شاهانه ایجاد دادگاههای محلی («خانه عدل») بود تا وظایف ملاها را به عهده بگیرند (ملاها می گویند وظایف را غصب کرده اند.) (وکلای مخالف نیز به این اصلاحات حمله می کنند.)

9- تئوریهای توطئه فراماسونها: کارمندان سفارت حجم تعجب آوری از این نوع اخبار را از

ص: 76

رابطینی که در اینجا از ارتباطات نسبتاً قدرتمند برخوردارند و از مسئولین نسبتاً روشنفکر می شنوند. افراطی ترین تئوری در این زمینه به شرح زیر است: فراماسونها عوامل انگلیسی هستند که از زمان خاتمه جنگ جهانی دوم تاکنون دولتهای ایران را به طور کلی اداره می کرده اند. آنها شامل افرادی نظیر هویدا، شریف امامی، علم و اکثر «سیاستمداران» برجسته ایران طی 25 سال اخیر می باشند. بعضی می گویند شاه فراماسون اعظم است و سایرین وی را به طور مؤکد مستثنی می دانند. آنهایی که شاه را از فراماسونها جدا می دانند بحران فعلی را به صورت توطئه فراماسونهای عامل انگلیس و توده ای های عامل شوروی به منظور حذف نفوذ آمریکا در ایران تجسم می کنند. وحی منزل این فیلسوفهای سیاسی سه جلد کتاب چاپ شده برادر پرویز رائین در آسوشیتدپرس تحت عنوان فراماسونها در ایران، می باشد. کارمند سفارت در مقابل سخنان پرایور و سایر رابطین با اظهار تعجب گفت ممکن است چنین ایده هایی جدی تلقی شوند. پرایور خاطرنشان نمود در حالی که این تئوری های توطئه گرانه ممکن است نامعقول باشد ولی مبانی آنها این است که نهضت ماسیونهای قابل توجهی وجود دارد که بسیاری از افراد سرشناس را به عنوان عضو در خود پذیرفته اند. یک ماسیونر آمریکایی نقش مهمی در احیای فراماسیون در طی سالهای 1930 داشته است اما پس از جنگ جهانی دوم انگلیسی های مقیم ایران در برپایی مجدد آن نقش داشته اند. وی گفت یک دیدگاه مشترک این است که شاه و انورسادات رئیس جمهور مصر هر دو فراماسیون هستند و مبنای دوستی گرم و نامقدس آنها همین موضوع است. منابع ایرانی نزدیک به شریف امامی تأیید می کنند که شریف امامی در واقع رهبر فراموسیون در ایران بوده و هفت لژ فراماسیونی بزرگ در تهران وجود که بسیاری از افراد سرشناس در آن عضو هستند. وی گفت کتاب رائین بسیاری را از قلم انداخته و نام افراد بسیاری را نیز اشتباهاً به عنوان فراماسیون ذکر کرده است. منبع گفت ایده ای که در بین فراماسیونها رواج دارد این است که بحران فعلی توسط آمریکاییها طراحی شده تا از شر شاه خلاصی یافته و نهضت اسلامی را به عنوان سدی در مقابل کمونیسم جایگزین آن نماید. این یادداشت پایانی در مورد فراماسونها به این دلیل گزارش گردید که رابطه افکار بعضی از مخالفین را با ایده مداخله خارجیان از طریق گروههای مذهبی یا نیمه مذهبی (که ممکن است فراماسونها باشند) نشان می دهد. سولیوان


نامه کنسول ایالات متحده در تبریز به سفارت

سند شماره 50

محرمانه11 فوریه 1979 22 بهمن 1357

تبریز ایران

موضوع: نامه کنسول ایالات متحده در تبریز به سفارت

مسیر امور در این جا به سمتی می روند که دیگر تبریزی وجود نخواهد داشت که من در آنجا کنسول باشم. زد و خورد در این جا از عصر دیروز به طور مداوم در جریان بوده و این

ص: 77

بدان معنی است که همه آن چیزی که کسی می تواند از خارج بشنود تیراندازی و فریادهای گاه و بیگاه و صدای دویدن مردم است. تانکها به آنچه که صداهای عادی به شمار می روند گاهگاهی قطع و وصل موقتی می دهند، ولی علیرغم انطباق سمعی با جنگی که در شهر جریان دارد 24 ساعت جنگ بدون وقفه حتی برای من نیز کافی است. شهر بار دیگر در آتش می سوزد که شاید تا اندازه ای شگفت آور باشد زیرا در واقع به نظر می رسید که پس از آتش سوزی بار قبل چیزی برای سوختن باقی نمانده باشد. آیا آن آتش سوزی، چند روز قبل بود یا چند هفته قبل؟ دیگر نمی توانم چیزی را به خاطر بیاورم.

هنگامی که من حدود نیم ساعت قبل از داخل ساختمان به باغ پشت ساختمان آمدم، شش فقره آتش سوزی را شمردم. از جایی که من الآن نشسته ام و به طرف جلوی کنسولگری نگاه می کنم هاله ای از دود همه جا را فرا گرفته است. لازم به گفتن نیست که مردم در اینجا وضعیت روحی خوبی ندارند. آخرین نفری که تلفنی صحبت کرد (حدود نیم ساعت قبل) بغض گلویش را گرفت و گویی تلفن را زمین گذاشت. من در حال حاضر حالم خوب است، زیرا سی سرباز در اطراف ساختمان هستند، ولی هنوز روشن نیست که اینها چه مدت در اینجا خواهند ماند.

در تهران ارتش به سمت نیروی هوایی روی آورده است و آنها سرگرم کشتن یکدیگر هستند. اکنون وقت مناسبی نیست که هر کس هر یونیفورمی که می خواهد بپوشد و من کاملاً درک میکنم اگر همه آنها یونیفورم خود را به یک سو پرتاب کنند و به جستجوی خانواده هایشان بروند. وقتی که آن حادثه قابل پیش بینی رخ دهد، شما باور خواهید کرد من آن کسی نیستم که بخواهم نامم به عنوان فردی با افکار بزرگ، با مرمر در سرسرای وزارت امور خارجه ثبت شود.

روز گذشته فرمانده محل به دیدن من در خانه آمد و هنگام صرف فنجان چای (او به علت زخم معده مشروب نمی نوشد) به من گفت که رولور را به کمرم ببندم، زیرا او نمی تواند همه چیز را تضمین کند. دانش من درباره سلاحها به طور اعم و رولورم به طور اخص، از دانستن طرز به کار بردن آنها و یا آن فراتر نمی رود، بنابراین یک نوع حالت مکث و درنگی به من دست داد. یکی از این روزها تصور می کنم ناگزیر خواهم بود با این رولور تیراندازی کنم. فقط به این علت که ببینم گلوله ها چگونه خارج می شوند، ولی ترجیح می دهم شانس خود را با فرار آزمایش کنم.

امید است که اوضاع به چنین مرحله ای نکشد زیرا دویدن هرگز بهترین ورزش من نبوده است.

در ضمن در حالی که این اوضاع مغشوش در اطراف ما در جریان است، بعضی از کارگران ما مرتکب اشتباه آمدن به کنسولگری شده اند، بنابراین من هم از آنها خواستم تا لوازم روشنایی جدید را در سرسرای اصلی نصب کنند. اگر این لوازم خرد شود لااقل من چند روزی از آنها

ص: 78

برخوردار خواهم بود.

یک روز و اندی بعد...

من نمی دانم امروز چه روزی است و کسی هم نیست که از او بپرسم هر چند تفاوت چندانی ندارد زیرا ایران و تبریز در چنان وضعی هستند که دانستن زمان مطلقاً اهمیت ندارد. روز گذشته چند هزار نفر به کنسولگری آمده و خواستار آن شدند که آرم ایالات متحده بر سر در اصلی (که در حدود یک تن وزن دارد) برچیده شود. سپس موقعی که این کار مختصر انجام گرفت (این کار توسط جمعی از کارگران انجام شد که بدون شک کارهای مشابهی را نیز انجام داده اند؟ زیرا مهارت حرفه ای در انجام آن را نشان دادند.) آنها خواستند که نشان روی در اصلی دفتر برچیده شود. از این دستور هم متابعت شد. آن گاه خواستار شدند که کنسول به آنها تحویل داده شود. سربازان در این مرحله تقاضای آنها را رد کردند. لازم به گفتن نیست که تأسف من از این که این دو آرم را از دست داده بودم به علت این امر که خودم به جمعیت تحویل داده نشدم، تسکین یافت.

سربازان این جا (حدود 30 نفر) اوایل بامداد امروز از سوی ژنرال محلی، که به حکومت خمینی روی آورده است، دستور گرفتند که بروند و فرمانده آنها خیلی هم دلش می خواست بدون کلمه ای فرار کند، ولی گروهی از سربازان که من با آنها دوست شده بودم از اطاعت فرمان او، تا زمانی که در وضع امنی قرار گرفتم و لوازم شخصی و اسناد اداری را جمع آوری کردم، سرپیچی کردند. در واقع یک مسابقه داد و فریاد بین فرمانده و سربازان صورت گرفت و سرانجام تعدادی از آنها مرا در یک جیپ گذاشتند و ما به پایگاه به سراغ ژنرال مسئول امور رفتیم. من تصور می کنم ژنرال نیز از شور و هیجان سربازان نسبت به من مانند هر چیز دیگری تحت تأثیر قرار گرفته بود. (لازم به گفتن نیست که آنها بیشتر کرد بودند) و او به سربازان گفت که می توانند تا زمانی که بستن بارم را تمام کنم، با من بمانند.

ما از میان یک صحنه کاملاً وحشیانه به کنسولگری بازگشتیم. شهر پس از این همه روز جنگ خیابانی در وضع وحشتناکی است، و زمان تصفیه حسابهای خصوصی پیش روی ما است. دو مقام سابق دولت در این جا در یک خیابان اصلی، بامداد امروز به درخت آویزان شده بودند و دیگران نیز سرگرم سوزاندن خانه های آنها بودند. زمانی که من همه چیز را بسته بندی کردم، «سربازانی» از کمیته تبریز (یعنی غیرنظامیان بسیار جوان با ادعای مأمور پلیس بودن) فرا رسیدند.

کنسولگری به عنوان محلی که نباید غارت یا سوزانده شود، تحت قرق مذهبی قرار گرفت و این امری است که من دلم می خواست در اداره تشریفات مورد بحث قرار دهند. غارتگران سرخورده و ولگردها از آن زمان به بعد به دروازه اصلی می آمدند و اعلامیه را می خواندند و راه خودشان را کشیده و می رفتند، شاید به این تصور که روز دیگری بازگردند. در ضمن بعضی از دوستان من در این جا برای رفاه من فعالانه سرگرم چانه زدن هستند شاید چیزهای

ص: 79

مهمتر دیگری نیز برای من فراهم کنند، و ظرف چند دقیقه قرار است من تلفنی با کمیته روحانیون در شهر تماس بگیرم تا ببینم چه تصمیمی گرفته شده است.

در هیچ جایی در آئین نامه امور خارجه یک چنین پیام تلفنی تشریح نشده است. «هلو من کنسول آمریکا هستم، ببخشید از این که مزاحم می شوم ولی می خواستم بدانم که آیا تصمیم بر این گرفته اید که من دشمن مردم هستم و یا این که ترجیح می دهید که من کنسولگری را باز کنم و امور چند هزار تبریزی را که میل دارند موقتاً برای تسکین اعصابشان به لاس وگاس عزیمت کنند سر و سامان دهم». من در انتظار تلفن نیستم و دلم می خواست که در حال حاضر خودم نیز در لاس و گاس یا دیسنی لند بودم.

(توجه: مراتب فوق از یک یادداشت روزانه حوادث که من شروع به نگهداشتن آن کرده بودم اقتباس شده است ولی همه صفحات قبل و بعد هنگامی که کنسولگری به تاراج رفت ناپدید شد.)

هنگامی که به گذشته نگاه می کنم پی می برم که حوادث تشریح شده بایستی در روز 13 فوریه روی داده باشند زیرا «پاسداران اسلامی» تازه چند ساعتی بود که در محوطه اقامت داشتند که در تلویزیون اعلام شد زندان شهر آتش گرفته و داوطلبان فوق العاده «برای نجات جان زندانیان» مورد نیاز هستند.

چهار آمریکایی در زندان بودند که من از اوایل تابستان آنها را ملاقات می کردم (جان بورچیل، پت تیارت، لروی کولیر و تام اسمیت) و با رؤیاهای وحشتناکی که در مخیله من می گذشت، کتی به تن کردم و از دروازه اصلی بیرون جستم که در آن لحظه یک اتومبیل متوقف شد و دو نفر از آنها از اتومبیل خارج شدند. این دو شهروند آمریکایی که همچنان پیژامه های زندان را به تن داشتند همراه با دو زندانی سابق آلمان غربی بودند. آنها به من اطمینان دادند که دو آمریکایی دیگر (همراه با یک استرالیایی و یک اتریشی) به زودی خواهند رسید. نتیجه این شد که آنها بعداً تلفن کردند و روز بعد با یک عضو «کمیته» که در خانه او اقامت داشتند در محل کنسولگری حاضر شدند. با توجه به بوروکراسی ایرانی از من تقاضا شد که برای هر هشت نفر آنها «قبض رسیدی» امضاء کرده و مهر بزنم.

زندانیان در جریان حمله و آتش سوزی از خارج و شورش از داخل زندان سرگذشت وحشتناکی داشته و پس از چند ساعت تیراندازی و هرج و مرج عمومی سرانجام از روی دیوار به خارج راه یافته بودند. لازم به گفتن نیست که عده زیادی از مردم خارج از زندان در انتظار بودند تا به آنها کمک کنند. معذالک ورود آنها به کنسولگری هم زمان با افزایش شدت زد و خوردهای خیابانی بود و آنها به جای آن که در یک خانه آسوده با تختخواب بخوابند، ناگزیر بر روی کف یک زیرزمین خوابیدند (زیرا اتاقهای خواب در معرض تیراندازی قرار گرفته بود).

شب دوم اقامت آنها، شهر در یک وضعیت جنگی علنی قرار گرفته بود. فرمانده ارتش

ص: 80

حکومت نظامی سابق تبریز، یعنی ژنرال بیدآبادی، رسماً رژیم بازرگان را پذیرفته بود، ولی پس از دو یا سه روز هرج و مرج وسیع در شهر، توده ای از جمعیت پایگاه را مورد هجوم قرار دادند و زرادخانه را به تاراج بردند به طوری که چندین هزار تفنگ به دست یک جمعیت مملو از احساسات افتاد.

اگر هرج و مرج را بتوان اندازه گرفت باید گفت که این هرج و مرج پس از انحلال ارتش و پراکنده شدن سربازان به بالاترین اوج خود رسید. عصر روزی که پایگاه سقوط کرد، شماره شلیکها را در دقیقه می شمردیم. 47 شلیک در یک زمان شصت ثانیه ای و این طور که معلوم شد، آن دقیقه یک دقیقه نسبتاً عادی در شهر بود.

ظهور قارچ مانند گروههای رقیب هشیار که از لحاظ نظری مسئول حفظ نظم بودند به فروریختن نظم در تبریز کمک کردند. مأمورین پلیس و ساواک تحت تعقیب قرار می گرفتند. دشمنان قدیمی می کوشیدند انتقام بگیرند. دو گروه «کمیته» (یکی تحت ریاست آیت الله قاضی طباطبایی و دیگری تحت رهبری ملائی بنام بنابی) می کوشیدند هر یک بر دیگری تفوق یابند، چندین نبرد حاد در کلانتریهای مختلف و بیمارستان و دانشگاه و ایستگاه تلویزیون در جریان بود و همچنین توده های انتقام جوی مجازاتگر به مقیاس کامل سرگرم عملیات بودند (12 مأمور پلیس و ساواک و دیگران در یک دوران دوروزه از درختها بدار آویزان شده بودند.)

همچنین سیستم مخابراتی از هم پاشیده شده بود، مأمورین سابق و گروه کثیری از دیگران از خانه ای به خانه دیگر حرکت می کردند و در جستجوی یک محل «امن» برای گذراندن شب بودند. تلفنها را یا جواب نمی دادند و یا خطوط قطع می شدند و تماس گرفتن با هر کسی که حداقل برای آن روز مسئول امنیت بود، را تقریباً غیرممکن می ساختند. پاسداران غیرنظامی (کمیته) کنسولگری گاه ظاهر می شدند و پس از آن ناپدید می گردیدند و صراحتاً مدعی بودند که از ماندن در آنجا هراسناکند.

در جریان شب 15 فوریه هیچ کدام از پاسداران کمیته در محل کنسولگری حاضر نشدند و پاسداران نیروی هوایی ایران که در محوطه کنسولگری حاضر نشدند و پاسداران نیروی هوایی ایران که در محوطه خارج کنسولگری سرگرم گشت بودند نیز ناپدید شدند. من کوشیدم که به ستاد کمیته و منزل آیت الله قاضی طباطبایی و دفتر ژنرال ایمانیان تلفن کنم ولی علیرغم وعده ها و اطمینان دادنها از همه جوانب، موفقیتی برای به دست آوردن یک نیروی پاسدار کسب نکردم. نگهبانان پست شب خودم که دو نفر بودند (دو مستخدم قراردادی غیرمسلح) سرکار آمدند و با توجه به وضع خیابانها و موقعیت خانه (که در گوشه دور افتاده محوطه بود) هشت زندانی و من بر روی کف ساختمان اداری خوابیدیم.

بامداد روز بعد نگهبانان پست بعد سر کار حاضر نشدند ولی من نگهبانان پست شب را مرخص کردم و بار دیگر کوشیدم تا یک نیروی پاسدار کمیته به دست آورم که باز هم بدون نتیجه ماند. در ساعت 15/10 بامداد در حالی که «زندانیان» سرگرم آماده کردن صبحانه

ص: 81

دیروقت در خانه بودند و من در سرسرای دفتر نشسته بودم (و سرانجام با تهران تماس گرفته و بامداد بی حادثه تبریز را تشریح کردم) متوجه شدم چهار یا پنج نفر از بالای دیوار عقبی محوطه خالی «اصل چهار» به داخل محوطه گاراژ پریدند. آنها بلافاصله آتش گشودند و گلوله های آنها گاه و بیگاه به دفتر اصابت می کرد.

من بلافاصله به طرف سرسرای تحت حفاظت دویدم و از تنها شماره تلفنی که اتفاقاً در جیب داشتم و متعلق به یک دوست «انقلابی» بود که تمامی اعضای خانواده او عضو کمیته بودند، استفاده کردم. مادر او به تلفن پاسخ داده و من توضیح دادم که گروه ناشناسی به کنسولگری حمله کرده اند. او وعده داد که کمک بفرستد و من گوشی را گذاشته و به سرسرا بازگشتم. تیراندازی حدود 15 دقیقه ادامه داشت و ناگهان گروه به ساختمان اداری حمله ور شد. من فریاد زدم که من تنها هستم و غیرمسلح و به محض آن که گروه متوجه شدند که من کنسول هستم (با پرسیدن و آنگاه با خواندن فارسی ورقه هویت وزارت امور خارجه ایران که همراه داشتم)، دستهای مرا بسته و در حالی که دو نفر از آنها عکسها را خرد می کردند و بر روی اثاثیه لگد می زدند و غیره و غیره... دیگران طنابی به دست آورده و حلقه ای به دور گردن من انداختند (فحش می دادند، فریاد می زدند و در عین حال هل داده و سیلی می زدند).

آنها در جستجوی محلی بودند که سر دیگر طناب را از آن آویزان کنند که در این هنگام گروه بزرگتری از «میلیشیا» از طریق در محوطه هجوم آورده وارد سرسرای دفتر شدند. دو گروه ظاهراً به خوبی با یکدیگر آشنا بودند و رهبر گروم دوم (که یا در نتیجه پیام تلفنی من برای کمک آمده بود، یا جزئی از یک جریان قبلاً طرح ریزی شده برای نجات زندگی من بود؟ که من هنوز نمی دانم) بلافاصله مراسم «دار زدن» را متوقف کرد. گروه دوم به گروه اول ملحق شده، شروع به غارت دفتر کردند و مرا به تهدید اسلحه وادار نمودند درهای محوطه طاقداری را که مربوط به قسمت «امنیتی» است باز کنم.

پس از ریختن کلیه کپسولهای گاز اشک آور و تفنگ و رولور و گلوله ها و رادیوها در کیسه ها، آنها همچنین مهرهای کنسولگری و استامپهای روادید را بردند. آنها قبلاً کیف مرا با گذرنامه سیاسی و کارت هویت وزارت امور خارجه گرفته بودند. پس از یک بازرسی طولانی از همه اتاقها در ساختمان، گروه مرا به طرف خانه هدایت کرد و هشت زندانی سابق را تحت محاصره درآورد. یک اتوبوس ویژه از سوی کمیته به محوطه کنسولگری فرستاده شده بود و پس از این که ما را وادار کردند (البته تمامی جریان به تهدید اسلحه صورت می گرفت) تا کف اتوبوس دراز بکشیم، ما نه نفر را به ستاد کمیته بردند (کاخ جوانان سابق در مرکز شهر). در آنجا ما را در اتاقی قرار دادند که توسط دو نفر که به عنوان مأمورین دستگیر شده ساواک معرفی شدند، و نگهبانانی که تفنگهای خود را به سوی ما نشانه رفته بودند، قبلاً اشغال شده بود.

شاید دو ساعت بعد بود که یک بازپرس سرانجام وارد شد. او شرح حوادث روز را از

ص: 82

سوی من یادداشت کرد و آ ن گاه یک به یک «زندانیان» را وادار کرد که سرگذشت خود از روزی که وارد ایران شده اند تا ورودشان به زندان کمیته را، شرح دهند. داستانها به زبان فارسی نوشته می شد (ظاهراًً طبق سبکی که هر یک از آنها داستان خود را تعریف می کرد) و هر یک از ما را وادار کردند تا این «داستان اعتراف نامه» را امضاء کنیم. تمامی این فرآیند، تا حدی به دلیل هرج و مرجی که در ساختمان و در اطراف آن حکمفرما بود، چند ساعت طول کشید. در خارج غوغا و آشوب عجیبی حکمفرما بود و میلیشیای انقلابی مرتب «اسیر» به داخل وارد می کرد و جماعت زیادی در نزدیکی سر در کاخ جوانان اجتماع کرده و در اطراف هر اتوبوس تازه واردی جمع می شدند. در خود ساختمان راهروها از گروههای پرجنب و جوش که دستور می دادند و سئوال می کردند و میلیشیای کنجکاو (اغلب جوانان کم سن و سال با سلاحهای اتوماتیک همیشه حاضر) که مرتب در را باز کرده و در سلول ساختگی ما پرسه می زدند، لبریز بود. صدای تیراندازی تقریباً لاینقطع بود. پس از چندین ساعت یعقوب برق لامع و علیرضا کیمیا که من به خانواده های آنها در جریان حمله تلفن کرده بودم، سرانجام مرا پیدا کردند. آنها گفتند که به کنسولگری رفته بودند ولی آن زمان مرا از آنجا برده بودند و آن گاه به سرکشی به ستاد کمیته ها پرداخته بودند که موفق نشدند و سپس به بیمارستانهای محلی مراجعه کرده و سرانجام به بازپرسی بازداشتگاهها یک به یک پرداخته بودند. ورود آنها بلافاصله تغییری در جو ایجاد کرد و چندین نفر از اعضای کمیته همچنین در وضع ناهنجاری سر رسیدند و از پاسداران پرسیدند که چرا مرا بازداشت کرده اند، حکم استخلاص من بلافاصله صادر شد، ولی آنها توضیح دادند که هشت زندانی خارجی باید در بازداشت بمانند زیرا پرونده آنها هرگز برای محاکمه ارجاع نشده است. من از ترک ساختمان خودداری کردم مگر این که آنها نیز با من بتوانند ساختمان را ترک کنند و با تأکید بر ناخوشایندی شدید از اعضای کمیته از حضور من، گفتم که هرگز این اشخاص که فارسی صحبت نمی کنند و در تکفل من هستند را در یک وضعیت هرج و مرج و بی قانونی رها نخواهم کرد. اگر آنها بمانند من هم در زندان با آنها خواهم ماند.

پس از حدود یک ساعت جر و بحث و با توجه به این که برق لامع احساس می کرد که اوضاع به طور کلی وضع نامطلوبی پیدا می کند، اظهار داشت که بلافاصله یک محاکمه برای این 8 نفر ترتیب خواهد داد و اتاق زندانی را ترک کرد. پس از گذشت حدود 2 ساعت او بازگشت. اتفاقاً گروهی از قضات با دادستان کل جلسه داشتند و دوست من ترتیبی داد که پرونده این 8 نفر مورد رسیدگی قرار گیرد. سرانجام ما اجازه یافتیم در ساعت 8 بعد از ظهر به اتفاق حرکت کنیم و به خانه یعقوب برق لامع برویم و از آنجا بود که من به سفارت تلفن کردم.

یعقوب برق لامع پیشنهاد کرد که شب را در خانه او بمانیم ولی پس از این که او توضیح داد که یک دسته کامل از پاسداران نیروی هوایی از کنسولگری دفاع می کنند، من تصمیم گرفتم

ص: 83

که به آنجا بازگردم. ما ساعت 10 بعد از ظهر به کنسولگری بازگشتیم و متوجه شدیم که یک عضو نیروی هوایی با چند عکس متعلق به کنسولگری که در زیر بغل دارد از در خارج می شود... تاراج نیروی هوایی از مدتی پیش آغاز شده بود. این شاید هشداری برای من بود، ولی من به طور ناخودآگاه گذاشتم که اوضاع به حال خود باقی بماند و به سادگی از «حامی» کمیته ای خودم خداحافظی کردم. به محض این که برق لامع رفت، حوادث 180 درجه چرخش پیدا کرد و من به زودی متوجه شدم که ما به جای این که تحت حمایت قرار گرفته باشیم، بار دیگر زندانی بودیم. از لحظه ورود دوباره من به کنسولگری در آن شب تا بعد از ظهر روز بعد پاسداران نیروی هوایی از حدود نزاکت خارج شده و ما را تا حداکثر ممکن تحقیر می کردند. ما را به تهدید اسلحه وادار کرده بودند که بنشینیم و آن گاه به ما فحش داده و تهدیدمان می کردند، و به من اجازه نمی دادند که از تلفن استفاده کنم و یا به اتاق دیگری در این خانه، غیر از اتاقی که در آن نگهداشته می شدیم، بروم یا این که به طور کلی حرکت دیگری بدون اجازه (که اغلب هم اجازه نمی دادند) یکی از گاردهای تفنگ به دست انجام بدهم. در جریان چند ساعت بی انتهای این رفتار، وضع روانی من در نتیجه استراق سمع صحبتهای گروههایی از اسیرکنندگان جدید درباره امکانات مختلف «محاکمه خلقی» ما یا پیشنهاد این که ما را به سادگی تیرباران کنند، و یا این که مدعی شوند که ما می خواستیم تفنگهای آنها را از دستشان بگیریم و بنابراین نزاعی به راه انداختیم، بدتر می شد (بیشتر گاردها متوجه نبودند که من فارسی صحبت می کنم و هیچ کدام از آنها نمی دانستند که من ترکی می فهمم).

هنگامی که بحث و جدلها درباره حفظ و یا پایان دادن به زندگی 9 نفر به اوج خود رسید، تقریباً ظهر بود (من آنچه را که می شنیدم به 8 نفر دیگر نمی گفتم زیرا نمی خواستم که پاسداران نیروی هوایی به طور کلی پی ببرند که من حرفهای آنها را می فهمم و بویژه نمی خواستم که یک عکس العمل هراس آلود بی جهت، از جانب هشت زندانی همراه من صورت بگیرد)، که در این هنگام یک افسر نیروی هوایی سر رسید تا محوطه را بازرسی کند. به بهانه آن که این افسر را به اتاقی دیگر ببرم، من آنچه را که می گذشت توضیح دادم و او بلافاصله پیشنهاد کمک کرد. این افسر در حالی که در اتاق خواب من کشیک می کشید و مانع مداخله می شد به من اجازه داد به سفارت تلفن کنم و من این وضع را توضیح دادم. او همچنین قول داد تا زمانی که گروه دیگری بیاید که جای گروه اول را بگیرد، در آن جا خواهد ماند. ظرف مدت کوتاه حیرت انگیزی (شاید 2 یا 3 ساعت بعد) یک نفر به نام دکتر رجایی از ستاد کمیته آمد و توضیح داد که او از تهران مأموریت یافته است تا به اوضاع رسیدگی کند. او بلافاصله اقدام کرد و نگهبانان را تغییر داد و برای نگهبانان جدید سخنرانی مفصلی در مورد دستورات خمینی نسبت به بیگانگان و دیپلماتها و غیره و عواقب اتفاقاتی که ممکن است نسبت به آنها صورت بگیرد، ایراد کرد. نتیجه این سخنرانی تغییر محسوسی در اوضاع بود. دکتر رجایی چند ساعت بعد به کنسولگری بازگشت و توضیح داد که ترتیباتی فراهم شده است که یک هواپیما ما را

ص: 84

روز بعد به تهران ببرد.

شب آخر در تبریز نمونه شبهای هفته های قبل از آن بود: تیراندازی در سراسر شب و بار دیگر آسودگیهای مشکوک در زیرزمین، ولی لااقل وضع اسیرکنندگان و حامیان ما رو به بهبود رفته بود. تا بامداد روز بعد آنها حتی به آن مرحله رسیده بودند که به 8 زندانی سابق و من اجازه دادند بیشتر مایملک شخصی خود را جمع آوری کنیم و آنها را به سرسرای ساختمان اداری ببریم، هر چند به من دستور داده شده بود چیزی همراه خود نبرم. حدود ساعت 10 بامداد اتوبوسی که قرار بود ما را به فرودگاه ببرد وارد شد و اندکی قبل از عزیمت من بود که دکتر رجایی نماینده کمیته به هر یک از ما اجازه داد که یک دست لباس اضافی همراهمان ببریم (8 زندانی سابق همه مایملک خود را در آتش سوزی زندان از دست داده بودند، و من به هر یک از آنها یک دست لباس از خودم به جای یونیفورم های زندان داده بودم.) بدین ترتیب ما توانستیم دو چمدان و چند ساک دستی با خود ببریم. در آخرین لحظه ممکن، دکتر رجایی همچنین به من گفت که من می توانم عکسهای خانوادگی و چند قلم نقره آلات همراه ببرم، بنابراین من به اتاق زیرشیروانی بازگشتم تا یک کیسه ای را پیدا کنم که چند روز قبل آماده کرده بودم. چون چند لحظه ای در ساختمان تنها بودم به سرعت فرصت آن را یافتم تا رادیوهای کنسولگری را خرد کنم و ساختمان را با کیسه ای در دست ترک کردم. پس از هرج و مرج و خطر در تمامی طول هفته سفر به تهران تقریباً ضد جو قبلی محسوب می شد. یک هواپیمای نیروی هوایی در فرودگاه تبریز در انتظار ما بود و پس از این که برای بار چندم مورد بازرسی قرار گرفت، ما ساعت یک بعد از ظهر رهسپار شدیم و یک ساعت بعد به فرودگاه مهرآباد رسیدیم. کارمندان نیروی هوایی ترتیب حمل و نقل ما را به سفارت دادند (در یک آمبولانس به طوری که هیچ کس در خیابانها جلوی اتومبیل ما را نگیرد) و ما در اوایل عصر 18 فوریه به سفارت رسیدیم. زندانیان اتریشی و استرالیایی و دو زندانی آلمان غربی به زودی به سفارتخانه های خودشان رفتند و چهار زندانی آمریکایی بلافاصله کارشان از طریق خروج دنبال گردید. (روز بعد ایران را ترک کردند) و من از آن پس در تهران باقی ماندم.


ملاقات با یکی از نزدیکان خمینی

سند شماره 51

محرمانه11 فوریه 1979 22 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2030به: وزارت امور خارجه، در واشنگتن دی.سی.

موضوع: ملاقات با یکی از نزدیکان خمینی

1- (محرمانه - تمام متن)

2- غلامحسین روغنی، بازرگان برجسته ایرانی (که 27 سال نماینده شرکت فورد موتور در ایران بود) و ظاهراً به خمینی خیلی نزدیک است، امروز 11 فوریه با مشاور سیاسی سفارت دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار، پسرش مهدی روغنی وظیفه ترجمه را بر عهده داشت.

ص: 85

روغنی گفت که پانزده سال پیش، خمینی بعد از آزادی اش از زندان و قبل از تبعید به خارج از کشور چهار یا پنج ماه در خانه ی او زندگی کرده بود. در عکس اخیری از خمینی که در حال تکان دادن دست به مردم است، روغنی نیز شانه به شانه او ایستاده است. با وجود این، روغنی خودش مایل به گفتگو با سفارت بود و ابتدا این پیشنهاد را مطرح کرد.

3- پیام اصلی آقای روغنی این بود که دولت آمریکا از خمینی حمایت کند. او بر اساس اطلاعات دست اولی که داشت به ما اطمینان داد که خمینی «نه یک سیاستمدار است و نه یک دروغگو.» او یک مسلمان واقعی است. او از رژیم پهلوی جریحه دار است و بهتر از هر کس دیگری در ایران وسعت فسادی را که در دوره پهلوی رواج داشت، می دانست. او نمایندگی مخلص در میان همه اقشار جامعه دارد و قاطعانه در پی ریشه کن کردن مظاهر نفوذ خاندان پهلوی در کشور است.

4- بخش اعظمی از سخنان روغنی به توصیف تقوی و فضایل خمینی اختصاص داشت که مشاور سیاسی سفارت نیز به همه ی آنها اذعان کرد. مشاور سیاسی به انحای مختلف به روغنی یادآور شد که یک جنگ همه جانبه آشتی ناپذیر ممکن است موجب وخامت اوضاع شود و تأثیر ماندگار این مقابله را به مخاطره بیندازد. مشاور سیاسی گفت شاید بهتر باشد که خمینی کار سیاست را به سیاستمداران بسپارد؛ یعنی اشخاصی همانند بازرگان که همگی نسبت به شخص خمینی میانه روتر هستند. روغنی که ظاهراً با این بُعد از شخصیت خمینی آشنا بود نهایتاً این نکته را پذیرفت.

5- روغنی به این نکته اشاره کرد (همانگونه که دیگران نیز اشاره کرده بودند) که روسیه با چشمانی حریص به ایران نظر افکنده است. در حال حاضر نهضت اسلامی آنقدر قدرت دارد که بتواند کمونیست ها را خفه کند، ولی خدا می داند که در درازمدت چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در حال حاضر، کمک دولت آمریکا به خمینی بسیار ضروری است. روغنی گفت که روس ها دارند از آب گل آلود ماهی می گیرند و تبلیغات ضد آمریکایی شان گوش شنوا پیدا کرده است، و هیچ مدافعی هم پیدا نمی شود. ولی مشاور سیاسی سفارت این ادعای روغنی را رد کرد و گفت هر چند رهبران ایران ماهیت اصلی نقش آمریکا را می دانند، ولی خمینی شخصاً سیاست های ضدآمریکایی دارد. مثلاً، آنها از نقش سیاست های حقوق بشرِ کارتر در رساندنشان به قدرت آگاه هستند. آنها نقش واقعی ژنرال هایزر را در ارتش می دانند ولی اجازه می دهند که طرفدارانشان تعبیری بسیار غلط از این مسئله ارائه بدهند و حتی آن را تشویق می کنند. شاید اینها همه فقط یک تاکتیک سیاسی باشد، ولی مثل این می ماند که در عین حالی که از آمریکا کمک می خواهید، آن را زیر مشت و لگد هم بگیرید. علاوه بر این، خمینی باید بداند که اگر او و همدستانش به قدرت برسند به آمریکا نیاز خواهند داشت؛ مگر اینکه بخواهند با اتحاد شوروی نزدیک تر شوند.

6- روغنی با بیشتر این استدلال ها موافق بود و اذعان داشت که تعبیر درستی از نقش

ص: 86

آمریکا نشده است، ولی سعی داشت شخص خمینی را از مسئولیت چنین چیزی مبری کند. او گفت یادش می آید که یک روز کنار خمینی نشسته بود و مردم شعارهای ضد آمریکایی می دادند، و او به خمینی گفته بود که چنین کاری درست نیست، و خمینی هم هیچ عکس العملی از خود نشان نداده بود.

7- روغنی پذیرفت که در این باره با خمینی صحبت کند و هر زمان که مناسب دید برای دیداری مجدد به سفارت بیاید. سولیوان


فهرستی از وقایع انقلاب

سند شماره 52

پیش نویس

9 ژانویه 1978 19 دی 1356

موضوع: فهرستی از وقایع انقلاب

تظاهرات طلاب قم در اعتراض چاپ اجباری مقاله ای توهین آمیز به امام خمینی در روزنامه اطلاعات. تعدادی از تظاهرکنندگان به دست نیروهای دولتی به شهادت رسیدند.

شنبه 18 فوریه 1978 29 بهمن 1356

برپایی تظاهرات گسترده در تبریز به مناسبت چهلمین روز شهادت طلاب قم. تظاهرکنندگان با نیروهای دولتی درگیر می شوند، به بانک ها و سینماها و ساختمان های دولتی حمله می کنند. تعدای از تظاهرکنندگان کشته می شوند.

پنج شنبه 30 مارس 1978 10 فروردین 1357

برپایی تظاهرات در چندین شهر قم، جهرم، کازرون، شیراز، یزد، اصفهان، و کرمان به مناسبت چهلمین روز شهدای تبریز. تعدادی از تظاهرکنندگان در قم به شهادت می رسند.

سه شنبه 9 می 1978 19 اردیبهشت 1357

برپایی تظاهرات گسترده در 21 شهر ایران به مناسبت چهملین روز شهدای قم. در یزد، کازرون، و جهرم تعدادی از تظاهرکنندگان به شهادت می رسند.

یکشنبه 18 ژوئن 1978 28 خرداد 1357

برپایی تظاهرات ضدرژیم در بیشتر شهرهای ایران به مناسبت چهلمین روز شهدای یزد، قم و جهرم. تظاهرکنندگان قتل عام می شوند.

جمعه 21 ژوییه 1978 30 تیر 1357

(تولد امام دوازدهم) احیای حزب جبهه ملی ایران با تشکیل یک شورای مدیریت موقت.

جمعه 28 ژوییه 1978 6 مرداد 1357

برپایی تظاهرات گسترده در کشور به مناسبت چهلمین روز شهدای 18 ژوئن

جمعه 11 اوت 1978 20 مرداد 1357

برپایی تظاهراتی در اصفهان با شرکت50 هزار نفر. تظاهرکنندگان به ساختمان های دولتی و

ص: 87

آمریکایی حمله می کنند. در شهر و حومه ی آن حکومت نظامی اعلام می شود.

یکشنبه 20 اوت 1978 29 مرداد 1357

آتش سوزی فاجعه بار سینما رکس آبادان.

پنج شنبه 24 اوت 1978 2 شهریور 1357

برپایی تظاهرات بر ضد رژیم پهلوی در بسیاری از شهرهای ایران.

شنبه 26 اوت 1978 4 شهریور 1357

دولت آموزگار استعفاء می دهد و دولت شریف امامی بر سر کار می آید.

دوشنبه 4 سپتامبر 1978 13 شهریور 1357

(عید فطر) برپایی تظاهرات گسترده در تهران پس از اتمام نماز عید فطر در تپه های قیطریه به سوی مرکز شهر.

پنج شنبه 7 سپتامبر 1978 16 شهریور 1357

راهپیمایی عظیم تهرانی ها از نقاط مختلف شهر به سوی میدان آزادی (شهیاد سابق).

جمعه 8 سپتامبر 1978 17 شهریور 1357

(جمعه سیاه) قتل عام بی رحمانه و ددمنشانه ی تظاهرکنندگان جوان در میدان شهدا (ژاله سابق). در تهران و 10 شهر دیگر حکومت نظامی اعلام می شود.

شنبه 16 سپتامبر 1978 25 شهریور 1357

زلزله ی فاجعه بار طبس که طی آن کل شهر ویران شد و نزدیک به 20 هزار نفر در طبس و روستاهای اطراف آن جان خود را از دست دادند.

پنج شنبه 5 اکتبر 1978 13 مهر 1357

خمینی به قصد کویت از شهر مقدس نجف خارج می شود. سپس از فرودگاه بغداد به پاریس پرواز می کند. امام خمینی آخرین مراحل انقلاب را قاطعانه از پاریس رهبری می کند.

چهارشنبه 11 اکتبر 1978 19 مهر 1357

روزنامه های پرتیراژ تهران در اعتراض به سانسور دست به اعتصاب می زنند.

شنبه 14 اکتبر 1978 22 مهر 1357

اعتصاب با پیروزی روزنامه ها پایان می پذیرد.

پنج شنبه 26 اکتبر 1978 4 آبان 1357

آزادی نزدیک به 1000 زندانی سیاسی از جمله آیت الله طالقانی و منتظری

دوشنبه 30 اکتبر 8 آبان 1357

کارمندان شرکت نفت به کارمندان اعتصابی دولت می پیوندند.

شنبه 4 نوامبر 1978 13 آبان 1357

نیروهای دولتی با گروههای سیاسی که در دانشگاه تهران تجمع کرده اند درگیر می شوند و تعدادی از مردم کشته می شوند.

ص: 88

یکشنبه 5 نوامبر 1978 14 آبان 1357

برپایی تظاهرات گسترده در ایران در اعتراض به کشتار دانشگاه. عوامل رژیم با حمله به بانک ها، سینماها، و هتل های تهران در شهر هراس می افکنند و راه را برای روی کار آمدن دولت نظامی ازهاری هموار می کنند. دولت شریف امامی استعفا می دهد.

جمعه 1 دسامبر 1978 10 آذر 1357

(اولین شب ماه عزاداری محرم) مردم شروع به تظاهرات در بالای پشت بام ها و خیابان ها می کنند. بسیاری از مردم در میدان سرچشمه کشته می شوند.

یکشنبه 9 دسامبر 1978 18 آذر 1357

(تاسوعا) راهپیمایی گسترده مردم تهران (و شهرستان ها) درحمایت از امام خمینی.

دوشنبه 10 دسامبر 1978 19 آذر 1357

(عاشورا) برپایی یک راهپیمایی عظیم دیگر که در آن یک میلیون تهرانی از خیابان انقلاب (شاهرضای سابق) به سمت میدان آزادی حرکت کردند.

جمعه 29 دسامبر 1978 8 دی 1357

امام خمینی آقای مهدی بازرگان را مأمور می کند تا به جنوب برود و با کارمندان اعتصابی شرکت نفت به منظور تأمین نیازهای داخلی مذاکره کند.

شنبه 6 ژانویه 1979 16 دی 1357

دولت ازهاری استعفا می دهد و بختیار مأمور تشکیل کابینه جدید می شود.

چهارشنبه 20 دسامبر 1978 29 آذر 1357

شصت و پنج استاد دانشگاه در اعتراض به بسته شدن دانشگاهها دست به تحصن در دانشگاه می زنند.

سه شنبه 16 ژانویه 1979 26 دی 1357

محمدرضا شاه پهلوی به مقصد مصر و مراکش، ایران را ترک می کند.

چهارشنبه 17 ژانویه 1979 27 دی 1357

تعدادی از تکنسین های نیروی هوایی در حمایت از نهضت اسلامی خمینی دست به اعتصاب غذا می زنند.

جمعه 19 ژانویه 1979 29 دی 1357

(اربعین) راهپیمایی گسترده مردم تهران (و شهرستان ها) در پاسخ به دعوت روحانیان برای اثبات حمایتشان از رهبر انقلاب.

پنج شنبه 1 فوریه 1979 12 بهمن 1357

بازگشت پیروزمندانه ی امام خمینی به ایران بعد از 15 سال تبعید در ترکیه، عراق و فرانسه.

دوشنبه 5 فوریه 1979 16 بهمن 1357

امام خمینی، رهبر انقلاب ایران، مهدی بازرگان را نخست وزیر دولت اسلامی موقت

ص: 89

منصوب می کند.

شنبه 10 فوریه 1979 21 بهمن 1357

گارد شاهنشاهی در اواخر شبانگاه جمعه به پایگاه نیروی هوایی در شرق تهران حمله ور می شود. این مسئله موجب حمایت گسترده ی مردم از تکنسین های نیروی هوایی، شورش مسلحانه، و سقوط پادگان ها در تهران و شهرستان ها می شود.

یکشنبه 11 فوریه 1979 22 بهمن 1357

ارتش عقب نشینی می کند، رژیم پهلوی سقوط می کند و انقلاب اسلامی ایران پیروز می شود.


گزارش وضعیت ایران تا ساعت 5 روز 12 نوامبر 1979

سند شماره 53

سری12 فوریه 1979 23 بهمن 1357

از: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی 6532به: کلیه نمایندگیهای دیپلماتیک

موضوع: گزارش وضعیت ایران تا ساعت 5 روز 12 نوامبر 79

تمامی مخاطبین به صورت فوری اقدام نمایند

1- (سری تمام متن)

2- بازرگان عصر روز گذشته در یک مصاحبه تلویزیونی کوتاه مدت خواستار حفظ آرامش شده و به مردم اطمینان داد که دولت جدید به صورت عادی امور را در اختیار خواهد گرفت. همچنین تصویری از خمینی در تلویزیون به نمایش گذاشته و در بیانیه ای خواستار حفظ آرامش، برقراری مجدد نظم و عدم حمله به سفارتخانه ها شد.

3- بسیاری از غیرنظامیان سلاحهایی را حمل می کنند که از پادگانهای مورد تهاجم قرار گرفته بدست آورده اند ولی «پلیس» خمینی در برقراری یک نوع نظم ظاهری در تهران موفق بوده است. کنسولگریهای آمریکا در اصفهان، شیراز و تبریز همگی گزارش می دهند که سالم هستند.

4- بر اساس گزارشات، فرماندهان گارد شاهنشاهی ایران تسلیم نهضت خمینی شده اند. یکی از منابع خمینی به سفارت اطلاع داده است که تمامی رهبران نظامی اصلی در محل استقرار خمینی بوده و ظاهراً سرگرم مباحث سنگینی هستند. هیچ خبری در مورد بختیار یا محل اختفای وی به گوش نمی رسد و همگی تصور می کنند که استعفا داده است. مجلس دیگر در مصدر کار نمی باشد. هنوز معلوم نیست که آیا همگی استعفا داده اند و یا از کار برکنار شده اند، در شرایط فعلی هیچ اهمیتی هم ندارد.

5- ساختمان آژانس بین المللی ارتباطات به تصرف مردم درآمد ولی در آن زمان هیچ آمریکایی در آن محل نبود. اوضاع آنجا مشخص نیست زیرا یک مقام محلی که در آنجا بود محل را ترک کرده است. کارمندان آمریکایی فرماندهی هوابرد نظامی و یکی از کارمندان

ص: 90

سفارت که در آن موقع آنجا بودند دستگیر شده اند و تصور می شود توسط «پلیس» خمینی صورت گرفته است. سفارت بطور فعال با افراد خمینی در تماس است ولی تاکنون هیچ تأییدیه ای به دست نیاورده است.

6- در یک گفتگو در ساعت 6:30 با سفارت به ما اطلاع داد که تعدادی از شهروندان غیرنظامی آمریکایی نیز دستگیر شده اند که احتمالاً جهت پرس و جو می باشد. اخبار ساعت 14:30 با بیانیه ای شروع شد که از مردم می خواست آرام بوده و فردا به سر کارهای خود بروند و از اذیت کردن خارجیها پرهیز کنند و اعلام کرد که فرودگاهها فردا باز خواهند شد.

ونس


گزارش سیاسی امنیتی، 12 فوریه 1979

سند شماره 54

محرمانه12 فوریه 1979 23 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2037

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. خیلی فوری

موضوع: گزارش سیاسی امنیتی، 12 فوریه 1979

1- (محرمانه تمام متن)

2- دو روز پس از پیروزی موفقیت آمیز نیروهای انقلابی به رهبری آیت الله خمینی بر دولت، تیراندازی و مقداری ناامنی در تهران ادامه داشت. از ساعت 11 بامداد بعد از گزارش آخر که گارد شاهنشاهی در حال حرکت به طرف پایگاه هوایی، برای شروع دوباره درگیری بوده، خبری از اتفاقات در پایگاه هوایی دوشان تپه در دست نیست. به هرحال اوضاع آرام به نظر می رسد و مناطق مهم درگیری در اطراف پادگان گارد شاهنشاهی در لویزان است. مقدار زیادی اسلحه بدون تبعیض به مردم غیرنظامی داده شده است و اکثر آنها به طرف شمال می روند که کمک به تسخیر گارد شاهنشاهی نمایند. سفارت موفق شد رادیو تلویزیون ملی را وادارد که خبر قبلی که تعدادی مشاورین آمریکایی هنوز در لویزان با گاردهای شاهنشاهی هستند را تکذیب کند. باقیمانده شهر ظاهراً در دست دولت انقلابی است و موانع خیابانی در اکثر جاها به وسیله پلیسهای «مردمی» که ظاهراً مجاهدین وابسته به نهضت اسلامی هستند محافظت می شوند.

3- دیروز اداره ها و زندانهای ساواک «با اعمال زور آزاد شدند» و این وضع شاید هنوز ادامه داشته باشد. مطبوعات گزارش می دهند که مسئولان ساواک و دیگران به جای اعدام دستگیر و زندانی شده اند. کارمند سفارت در نزدیکی مرکز عالی فرماندهی گزارش می دهند که مردان مسلح اسم اشخاص را صدا می زنند و اگر آنها بیرون نیایند به خانه تیراندازی می کنند. معلوم نیست که با آنها چه می شود. منابع مخالف به ما گفته اند که رئیس کمیته اعاده نظم، معاون قبلی رئیس ستاد مشترک، سپهبد قرنی است. ظاهراً تمام آمریکاییها ایمن هستند و یک

ص: 91

گروه بیست نفری از مرکز فرماندهی ستاد مشترک هنگام شب در محیط سفارت پناه گرفته بودند.

4- در رادیو تلویزیون ملی علائم نفوذ بیشتر چپی ها به چشم می خورد و اخبار توده ای و چریکی نسبتاً به دفعات و شعارهای ضدآمریکایی گاه گاهی پخش می شود. ما اطلاع داریم که وقتی یک ایستگاه رادیویی شخصی شروع به دادن شعارهای ضدآمریکایی کرد، رادیو تلویزیون ملی به سرعت آن را دروغ نامید و گفت که دولت هیچ قصد حمله به آمریکاییها را ندارد و مردم باید از خارجیها حفاظت کنند. این با پیام شب گذشته خمینی به مردم که درخواست هشیاری در مقابل دردسرسازان می کرد و خصوصاً خواستار شد که به سفارت حمله نشود، تناسب دارد. او گفت که پیروزی بسیار نزدیک است ولی مردم بایدتا تحقق پیروزی، هوشیار باشند. رادیو تلویزیون ملی گزارش داد که گارد شاهنشاهی امروز صبح خود را تسلیم کرد.

5- هر سه کنسولگری اطلاع می دهند که اوضاع آرام و آمریکاییها ایمن هستند. تبریز به وسیله پلیسهای انقلابی حفاظت می شود و بعد از ظهر در انتظار بازدید آیت الله محل به همراه فرمانده ارتش است. اصفهان همچنان در اختیار مرکز فرماندهی آیت الله خادمی است. سربازان در پادگانهای خود منتظر فرمان دولت جدید می باشند. برخلاف گزارشهای گذشته، کنسولگری اصفهان به ما گفته است که درگیری در پایگاه هوایی و دیگر جاها تمام شده است. تیمهای (TAFT) سالم هستند. پلیس مردمی مانند جاهای دیگر کنترل را در دست دارد.

6- نقطه عطف انقلاب دیروز بعد از ظهر 11 فوریه زمانی روی داد که رئیس ستاد مشترک ارتشبد قره باغی در ملاقات خود با بختیار نخست وزیر و بازرگان نخست وزیر آینده موافقت نمود که ارتش را از شهر تهران فراخواند و کنترل شهر را به دست نهضت انقلابی بسپارد. این باعث شد که رئیس مجلس فوراً اعلام کند که پارلمان استعفاء داده و شب آن بازرگان در رادیو تعهدات خود برای (استقرار) دولت مسئول را تجدید کند. از بختیار خبری در دست نیست، بعضی شایعات حکایت می کند که او استعفا داده و بعضی دیگر نیز می گویند که خودکشی کرده است. استعفای او به عنوان یک واقعیت در حال جا افتادن است، اگرچه هیچ جا متنی منتشر نشده است. ما خبر داریم که کابینه بازرگان ممکن است امروز یا فردا اعلام گردد. در مطبوعات امروز عکسی از رئیس فرمانداری نظامی تیمسار مهدی رحیمی به چشم می خورد که توسط ارتش انقلاب دستگیر شده بود و بر طبق گزارشها تحت محاکمه قرار خواهد گرفت.

7- به ما گزارش رسیده که زندان جمشیدیه در هم شکسته شده بود و هویدا و نصیری و نیک پی همراه با دیگران به چنگ افتاده بودند. همچنین مطبوعات گزارش می دهند که مردم ترغیب می شوند به اینکه اسلحه را به ستاد دولت انقلاب مستقر در ناحیه ستاد خمینی واقع در محل ذکر شده در تلگرام مرجع الف و مدارس عمومی تحویل دهند. گفته می شود که حیاط آنجا مملو از اسلحه و تجهیزات دیگر ارتش و پلیس است.

8- قبل از ظهر به ساختمان آژانس بین المللی ارتباطات وارد شدند و آن را جستجو کردند.

ص: 92

هتل اینترکنتینانتال نیز تصرف شد و روزنامه نگاران داخل آن از اتاقهایشان بیرون و در یک جا گرد آورده شدند. گزارش شده که به هیلتون نیز راه یافته اند. کارمندان محلی (سفارتخانه) با مذاکره گروههای غارتگر غیرنظامیان را از تمنای خود به «بازرسی» محوطه سفارت منصرف کردند. تمام دستیاران عالی بازرگانان در ستاد انقلاب هستند و توسط صدها فرد مسلح که بدون کلمه عبور به هیچ کس اجازه نزدیک شدن را نمی دهند، محافظت می شوند. از آنجایی که شماره های تلفن مداوماً اشغالند، تمام مراکز فرماندهی عالی عملاً خارج از دسترسند. منبع (سفارت در) جناح مخالف (که خودش به سبب نداشتن کلمه عبور قادر نبوده راه یابد) به ما می گوید که تیمسارهای عالیرتبه نیز از جمله بدره ای فرمانده گارد شاهنشاهی که امروز صبح خود را تسلیم نمود همگی در ستاد انقلابند.

9- 25 تن از کارمندان آمریکایی فرماندهی ترابری هوایی (که یک کارمند سفارت در بین آنها است) توسط پلیس اسلامی جلب شده اند و سعی داریم که از طریق یک واسطه از اطرافیان خمینی به آنها دسترسی یابیم. تعداد بیشتری از آمریکایهای شخصی جمع آوری شده و به یک مکان مرکزی، احتمالاً ستاد خمینی و بازرگان برده شده اند که تصور می کنیم این برای بازپرسی از ایشان باشد. ظاهراً این یک جریان عمومی است.

10- تبریز در ساعت 2 پس از نیمه شب گزارش می دهد که تیراندازی بسیار در محل اتفاق می افتد که شاید برای شادمانی است. گزارش شده که حداقل دو عضو ساواک اوایل صبح امروز توسط مردم خیابانی بدون دادرسی در خیابان اصلی تبریز از درخت حلق آویز شدند. این گزارش را یک شاهد عینی داده است. سولیوان


وضعیت کنونی تهران

سند شماره 55

محرمانه12 فوریه 1979 23 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2038به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: وضعیت کنونی تهران

1- (محرمانه- تمام متن)

2- از شنیدن اخباری که نیمی از آن حقیقت و نیم دیگرش شایعه است واقعاً گیج و مبهوت شده ایم و گزارش زیر را باید در پرتو این وضعیت خواند. در حال حاضر چندین گروه متخاصم در شهر تلاش دارند که از لحاظ سیاسی دست بالاتر را داشته باشند و یا از فرصت کنونی استفاده کنند و دست به غارت اموال بزنند و اسلحه بیشتری به دست آورند. به طور کلی سه گروه بزرگ در خیابان ها فعالیت دارند: نیروهای طرفدار خمینی متشکل از عناصر میانه رویی که از لحاظ سیاسی به جبهه ملی نزدیک هستند و مبارزان؛ چریک ها و هم پیمانان چپ افراطی آنها؛ و شمار زیادی از مردم مسلحی که شور، اگر نگویی سرمستی، هرج و مرج و فرصت غارت اموال وجودشان را فرا گرفته است.

ص: 93

3- طبیعی است که «دولت بازرگان» در این مرحله از پیروزی انقلاب نمی تواند تمامی مسایلی را که به وجود می آید، حل کند. در ارتباط با آمریکایی ها، عناصر میانه روی طرفدار خمینی، مثل ابراهیم یزدی نقش بسیار مفیدی در حفاظت از جان آمریکایی ها و تأمین امنیت سفارت داشته اند. کل پرسنل فرماندهی هوابرد نظامی را «بازداشت کردند» و پس از بازجویی خیلی کوتاه در مقر خمینی آنها را به سفارت بازگرداندند. عده ای دیگر را نیز دستگیر کردند، رفتار خوبی با آنها داشتند، و سپس آزادشان کردند. با وجود این، نیروهای مختلفی طرفدار خمینی هستند که احتمالاً یزدی و گروهش آنها را تحت کنترل ندارند، علاوه بر اینکه هم اینک نوعی رقابت بین چریک ها و نیروهای طرفدار خمینی دارد شکل می گیرد. نحوه حل و فصل این موضوع در روزهای آتی اهمیتی اساسی دارد.

4- مجدانه تلاش داریم با به اصطلاح «نیروهای امنیتی» گروه طرفدار خمینی تماس برقرار کنیم و بر آنها فشار آوریم تا به رفتار مناسبشان با آمریکایی ها ادامه بدهند، و به همین منظور از کانال های زیادی وارد عمل شده ایم.

5- این گزارش در حال حاضر قطعی نیست و با توجه به عدم اثبات بخش اعظمی از اخبار مندرج در آن، باید با احتیاط کامل آن را در نظر گرفت. سولیوان


بحث با محوریت ایران در لنینگراد

سند شماره 56

استفاده اداری محدود12 فوریه 1979 23 بهمن 1357

از: کنسولگری آمریکا، لنینگراد 2826به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: بحث با محوریت ایران در لنینگراد

1- سالن اصلی سخنرانی در روز بسیار سرد یکشنبه مورخ (11 فوریه-22 بهمن) مملو از جمعیت بود و قرار بود سخنران درباره مسایل بین المللی با محوریت روابط آمریکا و شوروی، ایران و چین صحبت کند. سئوالات حضارِ در سالن بیشتر به ایران مربوط می شد و سخنران نیز بر این نکته تأکید داشت که «در این مرحله» از انقلاب حزب کمونیست از خمینی حمایت می کند. در ذیل نظراتی که جالب توجه تر بود، آمده است.

2- ایران. سخنران با تأکید بر نفوذ گسترده آمریکا در ایران و روابط نزدیکش با ارتش این کشور، تشکیل «زودهنگام» یک جمهوری اسلامی را در ایران محتمل نمی دانست. ولی اظهار داشت موفقیت کودتا برای سرنگونی انقلاب مستلزم این است که ارتش «بیشتر مردم» را که نود درصدشان شیعه و طرفدار خمینی هستند، قتل عام کند. سخنران مزبور نیز آیت الله خمینی را عملگرا تر از آنچه تصور می شود، معرفی کرد (مثلاً در ارتباط با حقوق زنان، زنا)، و به تمایل خمینی برای تحمل فعالیت همه احزاب، از جمله حزب کمونیست اشاره کرد، که حاضر بود از جمهوری اسلامی اش حمایت کند. البته سخنران تأکید کرد حزب توده فعلاً «در این مرحله» از خمینی حمایت می کند. او سپس این مرحله را با ریشه کن کردن نظام ارباب و رعیتی و انقلاب

ص: 94

بورژوازی در روسیه ی قبل از انقلاب مقایسه کرد. او خاطرنشان ساخت که غالباً تحولات اجتماعی عظیم از حوزه های مذهبی شروع می شود و سپس به حوزه های اجتماعی سرایت می کند. سخنران در ارتباط با احتمال مداخله شوروی در ایران یادآور شد که برژنف هشدار داده است که «آقایان، مراقب رفتارتان باشید» و گفت که پیمان سال 1921 [1300] بین ایران و شوروی حق اعزام نیرو را به ایران به منظور بازداشتن آمریکا از انجام فعالیت های خصمانه به شوروی می دهد. البته سخنران مزبور توضیح داد که تحت هیچ شرایطی اعزام نیروی نظامی به ایران از «اولویت های» شوروی نیست؛ و شوروی تنها زمانی به این امر مبادرت خواهد کرد که کشور سومی آن را تهدید کند، ولی اگر مسئله ی فعالیت های ضدانقلابی در میان باشد، شوروی حق مداخله نخواهد داشت. (توضیح: احتمالاً بیانگر این امیدواری اتحاد که رویدادهای ایران تأثیری موج گونه در جهان اسلام داشته باشد) سخنران یادآور شد که خمینی ظرف 15 سال گذشته آمریکا را تهدید اصلی برای نهادهای اسلامی و تلویحاً آن را خطرناکتر از کمونیسم دانسته است.

3- روابط آمریکا- شوروی. سخنران خیلی محتاطانه درباره ی چشم انداز مذاکرات کنترل تسلیحاتی در حوزه های مختلف ابراز امیدواری کرد. او طبق معمول خوش بینی خود را به تغییر نگرش آمریکا نسبت داد. او گفت: «به نظر می رسد که آمریکا دارد با واقع بینی بیشتری به مسئله صلح نگاه می کند.» با وجود این، او هشدار داد که حرکت به سمت جناح راست در آمریکا همچنان ادامه دارد و محافل با نفوذی در این کشور سعی دارند بین کشورها و احزاب کمونیست در درون و بیرون بلوک مشترک المنافع سوسیالیستی تفرقه بیندازند. اظهارات دوستانه رئیس جمهور [آمریکا] درباره لهستان و رومانی بیانگر امیدواری او برای سردشدن روابط این دو کشور با اتحاد شوروی است. استراتژی اخیر کمیسیون سه جانبه در وادار کردن شوروی به نشان دادن واکنش نسبت به طرح های آمریکا، از جمله مسابقه ی تسلیحاتی، مورد حمایت مقاماتی چون برژینسکی و معاون رئیس جمهور، موندال، و دیگران است. حتی اگر پیمان سالت امضا شود، به معنای کاهش بودجه نظامی و یا توقف ساخت تسلیحات جدید نخواهد بود. تصویب پیمان سالت از سوی سنای [آمریکا] نیز چندان قطعی نیست زیرا 30 سناتوری که می گویند به آن رأی مثبت خواهند داد شرط گذاشته اند که تنها در صورتی این کار را خواهند کرد که پیمان «خوبی» باشد، و بسیاری از سناتورها ازجمله آنهایی که اخیراً از اتحاد شوروی دیدار کرده اند، گفته اند که به پیمان رأی نخواهند داد.

4- چین. سخنران طبق معمول با لحن خصمانه ای درباره ی چین و دیدار اخیر معاون نخست وزیر آن کشور، تنگ شیائو پنگ، از آمریکا صحبت کرد ولی نکات نسبتاً تازه ای را نیز بیان کرد. (توضیح: احتمالاً بیانگر امیدواری اتحاد شوروی از اینکه ایالات متحده و چین نتوانند در بین کشورهای اروپای شرقی شکاف و تفرقه بیندازند.) سخنران اختلاف نظر اتحاد شوروی با رومانی و یوگسلاوی را بر سر روابطشان با چین چندان مهم ندانست و گفت که قصد

ص: 95

بخارست و بلگراد گذاشتن تأثیر مثبت بر چین است. سخنران مزبور زمان دعوت از تنگ شیائو پنگ به آمریکا را که دقیقاً قبل از امضای احتمالی پیمان سالت صورت گرفته است (و انتقاد کیسینجر در این ارتباط)، و اینکه برژینسکی توصیه کرده بود که برخی اطلاعات سرّی در مورد توان نظامی آمریکا را در اختیار چین بگذارند، و قبول بند آنتی- هژمونی در اعلامیه طرفین را نمونه ای از بداخلاقی های آمریکا دانست. می توان پیش بینی کرد که از نظر آنها نگرش آمریکا با نگرش صدراعظم اشمیت که به هم پیمانان خود در کنفرانس گوادلوپ اطلاع داد که اتحاد شوروی در روابط با دولت های آزاد از چین پیشی گرفته است، متفاوت است. سخنران (با اشاره به مطبوعات غربی) پرسید مگر آمریکا تا کجا می تواند بدون برهم زدن توازن روابطش با اتحاد شوروی و چین، سیاست طرفداری از پکن را دنبال کند؟

[5]- سخنران درباره فعالیت های نظامی چین به تشکیل یک حوزه نظامی غربی جدید اشاره کرد و مدعی شد که چین دارای موشک هایی با بُرد 10 هزار کیلومتر [عیناً] است. در عین حال، او جنگ با چین را بسیار بعید دانست و (با اشاره به گزارش های ژاپن) گفت که حتی اگر چین به هانوی حمله کند، این حمله چندان گسترده نخواهد بود. سخنران در پاسخ به این سئوال که موازنه نسبی قوا بین چین و ویتنام را چگونه ارزیابی می کند گفت که ویتنامی ها، نیروی نظامی قوی، با تجربه، و مجهزی دارند، و علاوه بر آن از جنگده های فانتوم آمریکایی نیز بهره می گیرند. (توضیح: نوع صحبت های سخنران درباره جنگ احتمالی بین چین و ویتنام مطابق با پیش بینی های گزارش سفارت آمریکا در مسکو شماره 3355 است، و احتمالاً جنبه تبلیغاتی دارد- یعنی کم اهمیت جلوه دادن شدت بحران، گفتن این مسئله که هانوی آنقدر قوی هست که به تنهایی از عهده چین بربیاید، و پرهیز از ذکر روابط ویتنام و شوروی و یا درگیری آمریکا و چین بر سر ویتنام، که ممکن بود مسئله مسئولیت شوروی در صورت وقوع جنگ را مطرح کند.) بوکانان


عراق، تشیع و ایران

سند شماره 57

محرمانه13 فوریه 1979 24 بهمن 1357

از: دفتر حفاظت منافع آمریکا، بغداد 0346به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: عراق، تشیع و ایران

1- (محرمانه تمام متن)

2- با سقوط دولت بختیار و عملاً حاکم شدن آیت الله خمینی در ایران، ظاهراً یکی از عواقب هرج و مرج در این کشور (البته از نظر عراقی ها) رخ نموده است. اگر آنگونه که تصور می شود عراقی ها واقعاً دلایل قانع کننده ای برای نگرانی از تأثیر بالقوه ظهور یک جمهوری اسلامی در ایران بر جمعیت شیعه عراق دارند، مسلماً این نگرانی ها حالا توجیه پیدا کرده است.

ص: 96

3- به موازات تلاش ناظران سیاسی برای یافتن شواهد و مدارکی جهت تأیید نظراتی که دفتر حفاظت منافع آمریکا نیز با آنها موافق است، احتمال می دهیم که شایعه نارضایتی شیعیان همین روزها رواج پیدا کند. در همین ارتباط، اقداماتی که انتظار می رفت دولت عراق تحت هر شرایطی انجام دهد، حالا با حاکم شدن خمینی در ایران معنا و مفهوم تازه ای پیدا کرده است؛ مثلاً سفر صدام حسین به بصره (که در گزارش جداگانه ارسال شده است) که احتمالاً به منظور جلوگیری از بروز مشکل در این استان صورت گرفته است.

4- به همین دلایل است که قدری نسبت به گزارش هایی که در مورد انتشار عکس های خمینی در نجف و کربلا مخابره شده است، شک و تردید داریم. بخش سیاسی می گوید که عکس های مزبور چند روز پیش از سقوط دولت بختیار در این دو شهر پخش شده بود. مقامات عراقی خواستار جمع آوری عکس ها شده بودند، و طبق خواست آنها عکس ها جمع آوری شد، ولی بعد از رفتن آنها از محل عکس های مزبور دوباره پخش شد. البته جزئیات بیشتری را به این رویداد نسبت می دهند که از نظر ما بعید به نظر می رسد، مثلاً گزارش تظاهرات مردم و تیراندازی.

5- ما همچنین مطلع شده ایم که دولت عراق اجازه توزیع چند مجله خبری غیرعرب زبان را داده است که عکس خمینی را بر روی جلد خود چاپ کرده بودند. این امر می تواند یکی از دلایل رواج شایعه ی مربوط به عکس های خمینی باشد. علاوه بر این، معلوم است که عراق نمی خواهد از مردی که آن سوی مرزهایش حاکم است و احتمالاً در آینده به راحتی نمی تواند او را ندیده بگیرد، غافل بماند. با وجود این، رژیم عراق تا زمانی که این گزارش تهیه می شود، هنوز جمهوری اسلامی خمینی را به رسمیت نشناخته است.

6- در جامعه نیز راهی برای تأیید صحت این شایعات وجود ندارد مگر اینکه این حرف ها را از یک شاهد عینی و یا منبع خبری دسته دوم موثق بشنویم. هر چند دلایل نگرانی عراقی ها از مسئله شیعه برای ما کاملاً قابل درک است، ولی واقعاً نمی توانیم باور کنیم که رویدادها اینقدر سریع و عمیق در نجف و کربلا اتفاق افتاده باشد. با وجود این، نباید فراموش کرد که این دو شهر احتمالاً پذیرای بیشترین تعداد پناهندگان ایرانی است (به نظر فرانسوی ها نزدیک به 100 هزار نفر) که در طول سالهای تبعید خمینی به عراق نقل مکان کردند. چون دو شهر فوق از مقدس ترین شهرهای شیعه هستند و بروز مشکل در آنها، اگر مشکلی بروز کند، کاملاً منطقی به نظر می رسد.

7- مشاهدات عینی دو هفته پیش مأموران دفتر حفاظت منافع آمریکا از دو شهر کربلا و نجف حاکی از این بود که هیچ نشانه ای از نارضایتی شهروندان، چه مذهبی و چه غیرمذهبی، در این دو شهر وجود ندارد. البته آنها طی دیدار بعدی شان از این ناحیه که سه روز دیگر انجام می شود، شاید علایمی از نارضایتی ببینند.

پک


روابط ترکیه و ایران

ص: 97

سند شماره 58

محرمانه13 فوریه 1979 24 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، آنکارا 1303به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: روابط ترکیه و ایران

1- (بدون طبقه بندی) این سند فقط ارائه دهنده یک گزارش است و هیچ اقدام خاصی لازم نیست.

2- (بدون طبقه بندی) خلاصه: موضع ترکیه این است که با کشورها رابطه دارد و نه دولت ها، بنابراین مسئله به رسمیت شناختن رژیم ایران اصلاً مطرح نیست. اجویت با انتشار بیانیه ای برای دولت جدید ایران آرزوی موفقیت کرد. کارمندان سفارت ایران، به استثنای سفیر، وفاداری خود را به دولت جدید ابراز کردند. پایان خلاصه.

3- (محرمانه) یکی از مسئولان سفارت روز 13 فوریه با مدیر اجرایی سنتو و رئیس بخش ایران، مدحت بالکان، دیدار کرد تا رویکرد دولت آمریکا را در مورد روابط با رژیم جدید ایران به اطلاع او برساند. بالکان گفت که سیاست ترکیه در چنین مواقعی مشابه سیاست آمریکاست: ترکیه کشورها را به رسمیت می شناسد و نه دولت ها، و به همین دلیل اصلاً مسئله شناسایی دولت جدید ایران مطرح نیست. بالکان نمی دانست که آیا سفارت ترکیه با دولت بازرگان تماس گرفته است یا خیر، و اینکه آیا ترکیه بیانیه ای رسمی درباره سیاستش در قبال شناسایی [دولت جدید ایران] صادر خواهد کرد یا خیر.

4- نخست وزیر اجویت طی انتشار بیانیه ای برای «دولت جدید» ایران آرزوی موفقیت کرد. او خاطرنشان ساخت که عصر جدیدی در ایران آغاز شده و ماهیت دموکراتیک نهضت مردمی ایران مشخصه این عصر خواهد بود. ترکیه تا بحال سیاست عدم مداخله را در امور داخلی ایران دنبال کرده و به کشورهای دیگر نیز توصیه کرده است که همین سیاست را پیشه کنند. رویدادهای اخیر ثابت کرد که مردم ایران توان حل مشکلات خود را دارند و سطح بلوغ سیاسی آنها این مسئله را تضمین می کند.

ترکیه بر اساس دوستی تاریخی و دیرینه اش با ایران برای گسترش روابط بین دو کشور تلاش خواهد کرد.

5- در همین حال، کارمندان سفارت ایران روز 12 فوریه وفاداری خود را به دولت جدید ایران اعلام کردند و در تخریب مظاهر رژیم گذشته به جمع دانشجویان پیوستند. با وجود این، سفیر ایران، باتمانقلیچ، به دانشجویان نپیوست و مسئولیت هایش را به کنسول ایران، پرویز منصور مؤید واگذار کرد.

کنسول ایران نیز با خواندن بیانیه ای به نمایندگی از کارمندان سفارت حمایت خود را از انقلاب ایران به رهبری خمینی ابراز داشت.

اسپیرز


گزارش وضعیت امنیتی سیاسی، 13 فوریه

ص: 98

سند شماره 59

محرمانه 13 فوریه 1979 24 بهمن 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2063به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت امنیتی سیاسی، 13 فوریه

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: تهران دارد آرامش خود را باز می یابد و نشانه هایی از بازگشت وضعیت عادی به آن مشهود است که گاه با درگیری گروههای مسلح به هم می خورد. گروههای سازمان نیافته به خانه ی آمریکاییان در اصفهان حمله کردند و بی سیم ها را به سرقت بردند. آیت الله خادمی که همکاری خوبی با کنسول دارد، به آرام کردن اوضاع بسیار کمک کرد. «پاسدارانی» که در ایست های بازرسی خیابان های اصفهان هستند، چندین آمریکایی را مورد بازرسی قرار دادند. مردم امروز ساعت 13:05 (به وقت محلی) به خانه های تیمی «تافت» حمله کردند و دستگاههای بی سیم SSB را به سرقت بردند. با حمله گروههای مسلح به خانه مقامات سابق دولت و پلیس در تبریز، صدای تیراندازی های شدیدی در اطراف کنسول گری آمریکا شنیده می شود، ولی کنسول آمریکا همچنان تماس خود را با مقامات مذهبی و نظامی شهر که با یکدیگر همکاری دارند، حفظ کرده است. دولت ایران همچنان تلاش دارد کنترل کشور را به دست بگیرد و اعلام کرده است که کابینه دولت را به زودی معرفی خواهد کرد. منابع دولتی گزارشی از مصاحبه ی مطبوعاتی رئیس جمهور کارتر منتشر کرده اند که در اینجا مورد استقبال قرار گرفته و مثبت تلقی شده است. پایان خلاصه.

3- امروز تهران عمدتاً آرام و مغازه های نسبتاً زیادی باز بود، مردان مسلحِ کمتری در خیابان ها بودند، و ظاهراً وضعیت عادی دارد به شهر باز می گردد. با وجود این، کاملاً مشخص است که دولت جدید در کنترل گروههای سازمان نیافته متشکل از شهروندان مسلح که شور انقلابی وجودشان را تسخیر کرده است، مشکل دارد. گزارش هایی از درگیری گروههای غیرنظامی رقیب به دستمان رسیده است. کارمند سفارت می گوید که میدان تجریش امروز وضعیتی عادی داشت و مردم در حال انجام امور روزانه شان بودند.

4- ساختمان سازمان ارتباطات بین المللی هم اینک در دست گروه مسلحی است که منابع نزدیک به دولت آنها را چریک های فدایی خلق (چپگرا) معرفی کرده اند. عکاس سازمان ارتباطات بین المللی که از ماجرا بی خبر بود امروز صبح طبق معمول به محل کارش رفت و بازداشت شد و به مدت سه ساعت شدیداً مورد بازجویی قرار گرفت. وقتی بازداشت کنندگانش برای تماس تلفنی از ساختمان خارج شدند، او را نیز رها کردند (از قرار معلوم تلفن های ساختمان کار نمی کند). از اواسط روز، شمار زیادی از غیرنظامیان مسلح در اطراف زندان اوین تجمع کرده اند و مبادرت به تیراندازی هوایی می کنند، ولی گاهی نیز اسلحه ی خود را به سوی هتل هایت که برخی آمریکایی ها در آن ساکن هستند، نشانه می روند.

ص: 99

5- تا جایی که می دانیم هیچ یک از اتباع آمریکا (به غیر از موریس، خبرنگار لُس آنجلس تایمز) صدمه ندیده اند، و ظاهراً همه در امن و امان هستند.

6- بیشترین خطرات امنیتی فعلاً در شهرستان ها که هنوز هیچ مقام رسمی ای کنترل را در آنها به دست نگرفته است، وجود دارد. کنسول آمریکا در تبریز می گوید که تیراندازی های اطراف کنسولگری تبریز ساعت 13:30 شروع شد، و ظاهراً به این دلیل بود که مردم مسلح به خانه های مقامات سابق دولت و پلیس ریخته اند. مدیر و معاون سازمان آب امروز صبح «دستگیر» شدند. تیراندازی ها امروز کمی بعد از آن شروع شد که محافظان اسلامی کنسولگری پُست خود را ترک کردند (و به مترینکو گفتند خیلی زود برمی گردند) تا جلوی آتش زدن خانه ی یک افسر پلیس را که نزدیک کنسولگری بود، بگیرند. مترینکو می گوید که یک فرمانده ارتش (که با رهبر مذهبی محل متحد شده) به او اطلاع داده است که ارتش دارد برای برقراری نظم از پادگانها به شهر می آید. او همچنین می گوید که مسئول اسلامی یکی از مناطق (شهر به چند منطقه تقسیم شده و سعی بر این است که یک ساختار رهبری ایجاد شود) به ملاقاتش آمده و از طرف آیت الله قاضی طباطبایی نیز نامه ای کتبی حاوی سلام های گرم دریافت کرده است. آیت الله طباطبایی از او خواسته است تا در تبریز بماند و کنسولگری را بازگشایی کند و همچنین به خاطر مساعدت هایش در اعزام دانشجویان تبریزی به آمریکا از او تشکر کرده است. به دلیل ادامه تیراندازی ها، مترینکو مجبور شد تلفن را قطع کند و به یک مکان امن تر برود.

7- گزارش هایی مبنی بر ایجاد مشکلات امنیتی از سوی گروههای غیرنظامی سازمان نیافته و مسلح در شهر اصفهان دریافت کرده ایم. یکی از این گروهها ساعت 11:30 امروز به شهرک مسکونی آمریکایی ها به نام خانه اصفهان یورش برد، بعد از خلع سلاح نگهبانان به تیراندازی هوایی در محوطه ی آن پرداخت. آنها همچنین پنج بی سیم دستی دو طرفه و یک دستگاه SSB نظامی را به سرقت بردند. گفته می شود که جمعیت مزبور به دنبال تیمسار خسروداد (که دستگیر شده است) و تیمسار شهناز (که او نیز طبق گزارش ها دستگیر شده است) بودند. بیشتر تیراندازی ها هوایی بود. ولی کنسول آمریکا در اصفهان، مک گافی، حداقل یک گزارش تأیید شده از تیراندازی مردم به سوی 2 سرنشین آمریکایی یک خودرو (که به خطا رفت) و تیراندازی به یک آمریکایی دیگر مخابره کرده است. کنسول آمریکا توانست با آیت الله خادمی تماس بگیرد و از او بخواهد تا نمایندگانی را به منطقه اعزام کند. نمایندگان فوق توانستند یک بی سیم دستی را از مردم پس بگیرند، اوضاع را آرام کنند، و جمعیت را متفرق سازند. نمایندگان مزبور همچنین قول دادند که بقیه بی سیم ها را برگردانند. با وجود این، مردم هنوز بی سیم ها را در اختیار دارند و هر وقت کسی بخواهد با بی سیم صحبت کند با سر دادن شعارهای ضد آمریکایی کل شبکه گرومن را مختل می کنند. در مورد وضعیت آمریکایی ها گزارش شده است که آنها قدری آرام گرفته اند ولی بسیار مضطرب هستند. کنسول هنوز تلاش

ص: 100

می کند با آزاد کردن کامیون های شرکت هلی کوپترسازی بل بتواند اسباب اثاثیه اتباع آمریکایی را به شهر ک اقماری شاهین شهر انتقال دهد. ظاهراً هنوز وضعیت به دلیل جنگ قدرت بین آیت الله خادمی و یک روحانی دیگر به نام آیت الله طاهری که دستگیری اش موجب شورش های ماه اوت در اصفهان شد، پیچیده است.

8- کنسول می گوید که حدود 1600 آمریکایی (که در حدود 700 نفرشان از بستگانِ آمریکاییِ ایرانی و بالعکس هستند) در اصفهان مانده اند.

9- شب گذشته مردم به زندان اصفهان حمله کردند و آن را به آتش کشیدند. در این حمله 2 زندانبان کشته و 1400 زندانی آزاد شدند. دو زندانی آمریکایی نیز هم اکنون در منزل کنسول آمریکا، مک گافی، هستند که یکی از آنها خودش به منزل او آمده ولی یکی دیگر را نمایندگان آیت الله خادمی به آنجا آورده اند. آیت الله به او گفته است که دو آمریکایی مزبور می توانند بروند، ولی کنسول هنوز نمی داند با آنها چه بکند.

کنسول می گوید که عده ای سرباز یونیفورم پوش غیرمسلح شعار می دهند «ما همه سرباز توایم خمینی» و غیرنظامیان مسلح نیز در ایست های بازرسی خیابانی عابران را بازرسی می کنند، که طی این بازرسی ها لوازم شخصی چند آمریکایی، از جمله بی سیم، از آنها «ضبط» شده است. کنسول می گوید ظاهراً آیت الله خادمی نسبت به دیگران قدرت بیشتری در اصفهان دارد، ولی گویا فقط نمایندگانش و مردم تا جایی که صدایش می رسد حرفش را گوش می دهند. از قرار معلوم هنوز هیچ نماینده ای از سوی دولت در تبریز معرفی نشده است.

10- کنسول آمریکا در اصفهان می گوید که امروز ساعت 13:05 به وقت محلی داشتم با دستگاه SSB با ساختمان تافت در شیراز صحبت می کردم که یک گروه مسلح وارد ساختمان تافت شد و بی سیم را ضبط کرد. کنسول آمریکا در شیراز از آن زمان به بعد با ساختمان تافت تماس گرفته است (آنها هنوز یک بی سیم دارند) و دریافته است که آنها آرام هستند و قصد دارند همانجا بمانند.

11- کنسول آمریکا در شیراز می گوید که شهر آرام بوده است. مشکل پایگاه هوایی این است که هیچ مقام مسئولی آنجا نیست. کنسول به طور غیرمستقیم با آیت الله محلاتی تماس داشته و «سر و صداهای دوستانه ای» شنیده است، ولی آیت الله محلاتی هنوز تمایلی به تماس مستقیم با کنسول نشان نداده است.

12- اخبار متفرقه: رادیو و تلویزیون ایران با هیجان زیاد خبر «شناسایی» دولت بازرگان را از سوی سازمان آزادیبخش فلسطین و برخی کشورهای دیگر، از جمله اتحاد جماهیر شوروی پخش کردند. اظهارات رئیس جمهور کارتر درباره ی ایران که در یک مصاحبه ی مطبوعاتی ایراد کرده بود، نیز پخش می شود. منابع دولتی می گویند که استقبال زیادی از سخنان کارتر شده است. خبر موثق داریم که نخست وزیر پیشین ایران، بختیار، در دست نیروهای خمینی است و رفتار خوبی با او می شود. بر اساس گزارش ها، همه زندانی ها به غیر از 4 شخصیت معروف از

ص: 101

زندان جمشیدیه گریخته اند. ارتشبد نصیری، نخست وزیر سابق هویدا، شهردار تهران نیک پی، و شهردار یک منطقه ی دیگر در بازداشت به سر می برند. نصیری کتک زیادی خورده بود، ولی می گویند وقتی که او را سوار خودرو می کردند تا به زندان منتقل کنند مردم به جانش افتاده بودند. می گویند جسد فرمانده ی گارد شاهنشاهی، تیمسار بدره ای، معاونش تیمسار بیگلری، و تیمسار جعفریان در وزارت دادگستری است. سرلشگر احمدعلی محققی موقتاً فرمانده ی ژاندارمری، و تیمسار نوروزی رئیس شهربانی و سپهبد سیدسجاد[سعید] مهدیون، فرمانده سابق فرماندهی پدافند هوایی، موقتاً فرمانده ی نیروی هوایی معرفی شده اند. اخبار ساعت 2 رادیو اعلام کرد که سپهبد قرنی از همه افسران خواسته است که امروز خود را به مقر ستاد ارتش معرفی کنند (یونیفورم اختیاری است) و فردا نیز با یونیفورم هایشان به سر کارهایشان بازگردند. اخبار همچنین اعلام کرد که «کمیته دانشگاهها» از کلیه کارمندان دانشگاهها خواسته است که فردا با در دست داشتن کارت ها شناسایی شان سر کار بیایند. و نیز رادیو اعلام کرد همچنان افسران ارتش را به مقر خمینی بیاورند و بعد از بازجویی رها کنند.

13- رادیو و تلویزیون ملی ایران اخیراً گزارش داد که تیمسار رفعت و تیمسار ضرغامی سعی دارند با یک هواپیمای ویژه کشور را ترک کنند، و با دادن شماره پلاک هواپیما از غیرنظامیان مسلح خواستند تا به فرودگاه رفته و هواپیمای مزبور را متوقف سازند. کمی بعد از آن تیمسار رفعت با رادیو و تلویزیون ایران تماس گرفت و گفت که در دفتر کارش نشسته است، و اینکه هم اکنون بازنشسته شده و رئیس شرکت هواپیمایی پارس است، و چندی پیش وفاداری خود را نسبت به خمینی ابراز داشته است. سولیوان