گروه نرم افزاری آسمان

گزارش وضعیت ایران، 14 13 مارس 1979






سند شماره 102

محرمانه14 مارس 1979 23 اسفند 1359

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 2944

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

منابع: رسانه های خبری محلی، مقامات سفارت، پرسنل دفتر وابسته نظامی، 68460008

تهیه کننده گزارش: سروان اچ. اف. جانسون، وابسته نیروی هوایی آمریکا

مقام تأیید کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 14 13 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی): این گزارش اطلاعاتی درباره وضعیت ایران از ساعت 12 روز 13 مارس تا ساعت 12 روز 14 مارس 1979 ارائه می دهد، شامل: تظاهرات ضدآمریکایی. ادامه اعدام ها شامل شخصیت های سیاسی. قراردادهای دفاعی. اطلاعات مربوط به نفت. فعالیت های سازمان آزادیبخش فلسطین. جبهه ملی. تظاهرات ضد روزنامه کیهان اینترنشنال. اجازه مسلح شدن وابسته نیروی زمینی آمریکا. تظاهرات در مقابل سفارت انگلستان.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) الف- تظاهرات ضدآمریکایی. هزاران جوان ایرانی روز گذشته (13 مارس -23 اسفند) در اعتراض به سفر رئیس جمهور کارتر به خاورمیانه و اعزام ناو های آمریکایی به دریای عرب در دانشگاه تهران دست به تظاهرات زدند. پس از پایان تظاهرات جمعیتی نزدیک به 3 تا 5 هزار نفر به سمت دفتر سازمان آزادیبخش فلسطین و سپس سفارت آمریکا راه افتادند. اولین گروه در ساعت 17:00 از مقابل سفارت عبور کرد، در حالی که شعار می داد «مرگ بر کارتر»، «کارتر در خانه ات بمان» و «مرگ بر کارتر کثیف».

اولین گروه بدون هیچ حادثه ای از مقابل سفارت عبور کرد. دومین گروه که تعداد آنها از گروه اول بسیار بیشتر بود ساعت 18:00 به مقابل سفارت رسید. این گروه در خیابان تخت جمشید در مقابل سفارت توقف کرد. تظاهرکنندگان به مدت یک وساعت نیم شعار دادند و سرود خواندند. ترجمه «دقیق» یکی از مترجمان پاسدار محافظ سفارت از ناسزاهایی که

ص: 200

تظاهرکنندگان به سفارت می دادند از نوع همان شعارهای تبلیغاتی فداییان و سازمان آزادیبخش فلسطین بود. تظاهرکنندگان پوسترهایی را به دیوار سفارت چسباندند. نقطه اوج تظاهرات فوق سوزاندن پرچم اسرائیل و آمریکا بود.

نظریات مرکز تهیه گزارش: به نظر می رسید که پاسداران و پرسنل نیروی هوایی محافظ سفارت برای دفاع از سفارت آماده بودند. شایان ذکر است که در تمام طول تظاهرات که جمعیت در مقابل سفارت تجمع کرده بود، حتی یک بار هم شعار «یانکی برگرد به خانه» نیز از تظاهرکنندگان شنیده نشد. یکی از مترجمان پاسدار گفت که تظاهرکنندگان ضدآمریکایی نیستند بلکه فقط به سیاست های آمریکا اعتراض دارند. او گفت که تعدادی از تظاهرکنندگان گفته اند که به هیچوجه قصد صدمه زدن به پرسنل سفارت را ندارند. ساختمان سفارت تنها نماد مشهود آمریکا در ایران است. هر وقت که بخواهند به سیاست ها یا حضور آمریکا حمله کنند هیچ جا بهتر از ساختمان عظیم و قدیمی سفارت آمریکا برای لجن مال کردن وجهه آمریکا نیست.

ب- ادامه اعدام ها: روز گذشته دادگاههای انقلاب در ایران 13 مرد را محاکمه و اعدام کردند. بعضی از آنها به اتهام همکاری با رژیم شاه در سانسور مطالب اعدام شدند، و برخی نیز از پرسنل پلیس مخفی و یا از جلادان رژیم بودند. برای اولین بار شهروندان غیرنظامی به اتهام همکاری سیاسی با رژیم سابق مورد محاکمه قرار گرفتند و یک ملای طرفدار شاه نیز به دلیل اینکه در هنگام قتل عام مردم توسط ارتش در حوزه انتخابیه اش، یعنی آبادان، هیچ اعتراضی نکرده بود، تیرباران شد. شخصیت های مهم سیاسی یا نظامی که دیروز اعدام شدند، به ترتیب زیر هستند:

1- محمود جعفریان: رئیس سابق خبرگزاری ملی (خبرگزاری پارس نیوز)

2- سپهبد نادر جهانبانی: قائم مقام سابق فرمانده نیروی هوایی و رئیس سازمان تربیت بدنی ایران

3- پرویز نیکخواه: مدیر سابق خبر رادیو و تلویزیون ملی ایران

4- تیمسار محمد زند کریمی: رئیس سابق زندان ها در ایران

5- غلامحسین دانشی: یک روحانی و نماینده سابق آبادان در مجلس. او به حمایت از رژیم شاه و عدم اعتراض به آن رژیم اعدام شد.

6- سرگرد منوچهر قشقایی: فرمانده نیروهای ضدشورش

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): با توجه به گسترش دامنه اعدام ها از نظامیان به غیرنظامیانی که به اتهام اعمال غیراخلاقی تیرباران شده اند، دیروز شاهد اعدام اولین غیرنظامیان در ایران بودیم. شکی نیست که غیرنظامیان بیشتری اعدام خواهند شد. با وجود این، وزیر دفاع داخلی روز گذشته گفت که دولت از آیت الله خمینی خواسته است تا برای تمامی آنهایی که با رژیم گذشته همکاری داشته ولی مرتکب قتل، شکنجه یا غارت اموال عمومی نشده اند، عفو

ص: 201

عمومی صادر کند. این اقدام از آن جهت اتخاذ شده است که هراس مردم خاتمه یابد و با اطمینان خاطر بر سر کارهایشان باز گردند.

ج- قراردادهای دفاعی: وزیر دفاع، مدنی، گفته است که دستوراتی برای بازبینی کلیه قراردادهای کلان دفاعی صادر شده است. او همچنین گفته است که طرح احداث پایگاه نیروی دریایی در چابهار با اختصاص 50 میلیون دلار دیگر به یک مجتمع ماهیگیری تبدیل خواهد شد.

د- نفت: تولید نفت خام ایران هم اینک 5/2 میلیون بشکه در روز است که از این مقدار 8/1 میلیون بشکه به صادرات اختصاص دارد.

افزایش استخراج نفت خام با افزایش تولید گاز طبیعی همراه بوده است. شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده است که شرکت ملی گاز ایران به زودی قادر خواهد بود تا نیازهای داخلی کشور را، یعنی تقریباً 600 میلیون فوت مکعب در روز، تأمین کند.

ه- فعالیت های سازمان آزادیبخش فلسطین: طبق گزارش روزنامه ها، مرکز سازمان آزادیبخش فلسطین اعلام کرده است که به زودی دفتری در شهر نفت خیز اهواز افتتاح خواهد کرد.

و- جبهه ملی: کریم سنجابی، وزیر امور خارجه و رهبر جبهه ملی به خبرنگاران گفته است که جبهه ملی به جمهوری اسلامی رأی خواهد داد و از طرفداران جبهه ملی خواسته است که آنها هم به جمهوری اسلامی رأی بدهند.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): این شایعه بر سر زبانهاست که کریم سنجابی، وزیر امور خارجه، قصد استعفا دارد، ولی شواهد بیشتری از این در دست نیست. در حال حاضر این مسئله صرفاً یک شایعه است.

ز- تظاهرات بر ضد روزنامه کیهان اینترنشنال: یک هزار طلبه روز گذشته در مقابل ساختمان روزنامه کیهان اینترنشنال تجمع کردند و خواستار روشن شدن موضع این روزنامه در قبال انقلاب اسلامی شدند. نمایندگان تظاهرکنندگان از روزنامه خواستند که تا روز 15 مارس سیاست های سردبیری اش را تغییر دهد وگرنه انجمن اسلامی کیهان روز شنبه 16 مارس در این ارتباط اقدام خواهد کرد.

- نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): در اینجا نیز شاهدیم که یک گروه دیگر قدرت سیاسی خود را با استفاده از تظاهرات مردمی و تهدید به رخ دیگران می کشد.

ح- پاسداران محافظ سفارت به وابسته نیروی زمینی اجازه داده اند که بار دیگر مسلح شود. وابسته نیروی زمینی به همراه پاسداران دربهای ورودی و خروجی سفارت را کنترل می کند. با توجه به مشکلاتی که دیروز پیش آمد، ایرانی ها موافقت کردند که وابسته نیروی زمینی به سلاح مجهز شود. این اولین گام در راه مسلح شدن تفنگداران آمریکایی به حساب می آید.

ط- تظاهرات در سفارت انگلستان حدود ساعت 10:30 به وقت محلی، یک گروه 300

ص: 202

-200 نفره از تظاهرکنندگان جوان به نزدیک سفارت انگلستان رسیدند تا اعتراض خود را به تهدید علیه ایرانیان در فرودگاه هیترو اعلام کنند. جمعیت شعار می دادند که خواهان ایجاد یک حکومت اسلامی به رهبری خمینی بوده اند. وابسته هوایی آلمان گزارش داد که رفتار تظاهرکنندگانه آرام بود و سرود می خواندند. تا ساعت 11:45 هیچ تلاشی برای ورود به محوطه سفارت انگلستان دیده نشده است.

نظریه تهیه کننده: (محرمانه) به نظر می رسد منحنی فعالیت ها در تهران، امروز رو به کاهش است. این کار همیشگی ما در آرام کردن ایرانی ها در تعطیلات آخر هفته است. تعطیلات آخر هفته، به یقین افزایش اقدامات را در پی خواهد داشت، سئوال این است که چه اقداماتی و در کدام مسیر؟


گزارش وضعیت سیاسی

سند شماره 103

محرمانه14 مارس 1979 23 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2949به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: تظاهرات ضدآمریکایی - ضدکارتر دیروز تهران، تظاهرات ضدانگلیسی امروز در تهران، اعدام 12 نفر، معاون نخست وزیر به مجله «تایم» حمله می کند، درخواست عفو عمومی برای مقامات رژیم شاه، 75 نفر دیگر از کارکنان رادیو تلویزیون ملی ایران اخراج شدند، تظاهرات بر علیه روزنامه کیهان، بازرسی زندانها، روند دستگیریها ادامه دارد، برنامه رادیو به زبان کردی متوقف شد، هیأت اعزامی هند از ایران بازدید می کند، سازمان آزادیبخش فلسطین به دنبال افتتاح دفتری در اهواز، نظریات و سخنرانی متین دفتری در راهپیمایی زنان.(1)(پایان خلاصه).

3- یک جمعیت چند هزار نفری در یک میتینگ در 13 مارس در دانشگاه تهران اجتماع نمودند تا به سیاست خاورمیانه ای کارتر اعتراض نمایند.

تظاهرات شامل سخنرانی های هانی الحسن نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین در ایران و یک راهپیمایی اعلام پشتیبانی در برابر دفتر سازمان آزادیبخش فلسطین بود که این راهپیمایی به یک راهپیمایی اعتراض آمیز در برابر سفارت آمریکا مبدل گردید. جمعیت که به تخمین شاهدان عینی بین 7 الی 10 هزار نفر (و تا 20 هزار نفر طبق گزارش و اخبار روزنامه ها) بود و با خود پلاکاردهایی حمل و شعارهای «مرگ بر کارتر»، «سرنگون باد کارتر کثیف» و «کارتر در خانه بمان» را سر می داد، حدود یک ساعت طول کشید تا از برابر سفارت رد شدند که متناوباً

1- در اصل سند، جمله آخر، دستنویس است. م.
ص: 203

توقف می نمودند تا مشتها را بلند کرده و شعارهای ضدآمریکا- ضدکارتری خود را سر دهند. میتینگ و راهپیمایی با نظم برگزار شد و هیچ گزارشی از درگیری نرسیده است. طبق نظر بعضی از منابع این تظاهرات توسط سازمان آزادیبخش فلسطین هدایت می شد. ما فقط می توانیم حمایت احتمالی شوروی در پشت صحنه را حدس بزنیم.

4- صبح روز 14 مارس یک تظاهرات دو هزار نفری که عمدتاً از دانشجویان تشکیل می شد، مجموعه سفارت انگلیس را محاصره و شعارهای ضدامپریالیستی سر دادند که این شعارها به اعتراض علیه سیاست مهاجرتی انگلیس، که بنا به ادعای دانشجویان در مورد ایرانیان تبعیض آمیز است، مبدل گردید. تظاهرکنندگان وارد املاک سفارت نشدند و پس از آنکه سفیر با تنی چند از نمایندگان آنها صحبت کرد، به آرامی متفرق شدند.

5- روزنامه ها اعدام دوازده نفر که نخستین نفراتش در رابطه با جرایم «صرفاً سیاسی» بودند، را در تیترهای مورخه 13 مارس خود اعلام کرده اند. در میان آنهایی که به دلایل سیاسی در مقابل جوخه آتش قرار گرفتند، عبارت بودند از محمود جعفریان رئیس سابق خبرگزاری پارس و معاون رادیو تلویزیون ملی ایران؛ پرویز نیکخواه مدیر خبری سابق رادیو تلویزیون ملی ایران؛ غلامحسین دانشی نماینده آبادان در آخرین دوره مجلس سابق و سپهبد نادر جهانبانی رئیس سابق سازمان تربیت بدنی ایران و معاون سابق ستاد طرح و برنامه نیروی هوایی. دیگر افراد اعدامی نیز عبارت بودند از: تیمسار ولی الله زند کریمی رئیس سابق زندانها و رئیس سابق ساواک تهران؛ ستوان منوچهر وثوقی افسر گارد سابق شاهنشاهی؛ محمد نوید که از او به عنوان «شکنجه گر» ساواک نامبرده شد؛ امیراحمد کوچصفهانی بازجوی ساواک؛ ستوان دوم حسین شاه کمان افسر ضدشورش؛ سرگرد منوچهر قشقایی فرمانده نیروی ضدشورش؛ حسین فرزین سردسته «چماقداران»؛ آقاحسینی گروهبان پلیس قم. بر طبق یک گزارش، با اعدام های دیروز مجموع احکام اعدامی که تاکنون توسط دادگاههای انقلاب اعلام و اجرا گردیده به 63 مورد می رسد. احتمالاً رقم واقعی بیشتر است.

5- در یک مصاحبه مطبوعاتی در روز 13 مارس، انتظام معاون نخست وزیر به مجله تایم که طبق اظهار او مرتباً از شاه به طور مخفیانه پول دریافت می نمود، حمله کرد. انتظام مدعی شد که مدارکی مبنی بر واریز چکهایی به حساب «شرکت تایم» در دست دارد و «تایم» را به انتشار گزارش های مغرضانه در طی انقلاب متهم نمود.(1)

آنچه موجب حمله انتظام به «تایم» گردیده، مقاله ای است که اخیراً جیمز بیل نوشته و در آن مدعی است که انتظام «تا حدی که بتواند آمریکایی است» و چندین مقام عالیرتبه ایرانی پیوندهای نزدیکی با آمریکا دارند. انتظام توضیحات نقل شده از «تایم» را تکذیب کرد. گزارشگر تایم در کنفرانس مطبوعاتی به مقابله با انتظام برخاست و از او خواست تا اتهام

1- در اصل سند، شماره ( 5)، دوبار آمده است. م.
ص: 204

رشوه گیری او و «تایم» را اثبات نماید. سخنگوی «تایم» دان. ام. ویلسون دیروز بیانیه ای انتشار داد و اتهامات انتظام مبنی بر رشوه دهی پهلوی به «تایم» را تماماً نادرست نامید.

6- دولت تصمیم گرفته است که از خمینی درخواست نماید تا برای کلیه مربوطین به رژیم سابق که علیه آنها مدرک جرمی وجود ندارد، عفو عمومی اعلام نماید. با ارائه دلایلی مشابه آنچه که بازرگان در دفاع خود از ارتش در سخنرانی تلویزیونی دو هفته قبل خود به کار برد، مدنی وزیری دفاع تصمیم کابینه مبنی بر درخواست عفو عمومی برای کسانی که در دوره پهلوی در خدمت ارتش یا کارهای دولتی بوده اند را اعلام کرد.

7- هفتاد و پنج نفر دیگر از کارکنان رادیو تلویزیون ملی ایران به عنوان ادامه پاکسازی کسانی که «در خدمت رژیم سابق بوده اند یا درحیف و میل اموال عمومی شرکت داشته اند» اخراج شدند و مجموع کارکنان اخراجی از رادیو و تلویزیون ملی ایران به 125 نفر رسید. رادیو تلویزیون ملی ایران همچنین لغو یکصد و شصت بورس اهدایی برای تحصیل در خارج را اعلام کرد.

8- دیروز بیش از یک هزار نفر که «دانشجوی مذهبی» توصیف می شدند، بر علیه روزنامه کیهان اعتراض کرده و از روزنامه خواستند که مواضع خود را در مقابل انقلاب مشخص نماید. این جمعیت بویژه به تجدید چاپ آن بخش از مقاله جیمز بیل در مجله تایم مبنی بر «آمریکایی بودن» اعضای دولت جدید، معترض بودند.

9- طبق گزارش مطبوعات فارسی زبان، دیروز سه نفر بازرس صلیب سرخ که از سوئیس آمده اند از زندان قصر بازدید کردند و در حدود دویست نامه از زندانیان آنجا دریافت داشتند تا به خانواده های آنها تحویل دهند. این تیم بازرسی از زندانهای دیگر در تهران بازدید خواهد کرد و سپس به شهرستانها خواهد رفت. انتظار می رود که کریم لاهیجی حقوقدان برجسته و عضو «کمیته دفاع از آزادی و حقوق بشر» امروز از زندان قصر بازدید نماید.

10- علی اصغر امیرانی سردبیر مشهور مجله خواندنیها دیروز دستگیر شد. هنوز اتهامات او افشا نشده است.

11- به دستور قطب زاده رئیس رادیو تلویزیون ملی ایران، کلیه برنامه های کردی زبان ایستگاههای رادیویی کرمانشاه و قصرشیرین قطع شده است. برنامه های رادیویی فوق قریب یک سال قبل شروع شد و معمولاً نه ساعت در روز پخش می شد.

12- یک هیأت سه نفره هندی به ریاست آشوک مه تا، دیروز وارد تهران شد و طی دیداری با بازرگان رسماً حسن نیت دولت خویش را به وی اعلام کرد. انتظار می رود که این هیأت امروز در قم با خمینی دیدار کند.

13- طبق گفته ابوجعفر نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین که در حال حاضر از اهواز دیدار می کند، سازمان آزادیبخش فلسطین به زودی دفتری در اهواز افتتاح خواهد کرد.

13- گزارش مطبوعات در مورد سخنرانی 11 مارس متین دفتری در میتینگ زنان در

ص: 205

دانشگاه تهران از قول او نقل می کند که ادعا کرده است جنبش مشروطه خواهی 1906 به علت اینکه حامیان آن فوراً خلع سلاح شدند و ارتجاعیون کنترل آن را به دست گرفتند، یک شکست بوده است. رهبر «جبهه دموکراتیک ملی» در سخنان دیگری، نسبت به پیشنهادهای جدا کردن زنان و مردان در میادین ورزشی و بی عدالتی رادیو تلویزیون ملی ایران به خاطر ندادن فرصت به مخالفین برای ابراز نظراتشان، اعتراض کرد.(1)

سولیوان


اتهام ارتباط مجله تایم با خاندان پهلوی

سند شماره 104

محرمانه15 مارس 1979 24 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2978به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: اتهام ارتباط مجله تایم با خاندان پهلوی

1- یک روز پس از انتشار گزارش اظهارات جیمز بیل در مورد یزدی و انتظام در سمیناری که به دعوت مجله تایم برگزار شده بود، انتظام در یک مصاحبه ی مطبوعاتی مجله تایم را به گرفتن رشوه از شاه متهم ساخت. انتظام سمیناری را نیز که جیمز بیل در آن صحبت کرده بود، از همین قماش خواند. خبرنگار تایم که در مصاحبه حضور داشت بلافاصله این اتهام را بی پایه و اساس خواند. دان ویلسون، معاون شرکت تایم، تکذیب نامه رسمی آن شرکت را مبنی بر اینکه تایم هیچ پولی از شاه یا دولت ایران دریافت نکرده است روز بعد منتشر ساخت.

2- هر چند ممکن است مجله تایم هیچ پول «سرّی» از شاه یا دولت ایران دریافت نکرده باشد، بخش تدوین زندگی نامه های تایم در اینجا فعال بوده و در انتشار چندین کتاب در مورد شاه و خاندان پهلوی مشارکت داشته (که احتمالاً از بابت آن پولی هم دریافت کرده است) و با انتشارات «دانش ِنو» که از حمایت خاندان پهلوی برخوردار بود نیز همکاری می کرد. شاید واقعاً چک های باطل شده ای باشد که نشان می دهد تایم از این بابت از خاندان پهلوی پولی دریافت کرده است. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 15 مارس 1979

سند شماره 105

محرمانه15 مارس 1979 24 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 2995به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 15 مارس 1979

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: بازرگان در پیام ویژه ای که به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز به مردم می دهد،

1- در اصل سند، شماره ( 13 ، دوبار آمده است. م.
ص: 206

به منتقدان از جمله خمینی اخطار می کند که دست از سر دولتش بردارند. او همچنین از نحوه کار دادگاههای انقلاب انتقاد می کند. شریعتمداری از مردم می خواهد که به حزب سیاسی مورد علاقه و انتخاب خود بپیوندند. خمینی شدیداً به شیاطین خارجی حمله می کند. پنج نفر دیگر روبروی جوخه های اعدام قرار گرفتند. دادگاه هویدا آغاز می شود و فعالان حقوق بشر در زندان با او ملاقات می کنند. تشکیل گارد ملی شبه نظامی ادامه می یابد. فداییان با صدور بیانیه ای از دولت موقت حمایت می کنند. وزارت کشور برنامه های خود را برای برگزاری رفراندوم اعلام می کند. داشتن حجاب همچنان مسئله ای بحث انگیز است. پایان خلاصه.

3- نخست وزیر بازرگان در پیام ویژه ای که به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز به مردم داد، مشکلاتی را که دولتش در طول یک ماه تصدی امور مملکت با آن مواجه بود، بر شمرد. او حتی رهبر معظم انقلاب، آیت الله خمینی، را نیز از نیش انتقادات خود مصون نداشت و گفت که هر چند «او انسان با احساس، مهربان و خوش قلبی است و می خواهد به پابرهنگان کمک کند» ولی غالباً «مجبور می شود بیانیه ها و یا دستوراتی صادر کند که دولت را به مشکل می اندازد.» بازرگان گفت «مردم به او حرف هایی می زنند و او هم به دولت دستور می دهد که از فروش گوشت یخی جلوگیری کند و یا به آب و برق و اتوبوس اقشار محروم برسد.» بازرگان گفت هفته گذشته که با تعدادی از اعضای هیئت دولت به دیدار خمینی در قم رفته بودم به او گفتم که اگر می خواهد دولت موقت مؤثر و کارآمد باشد باید پیش از اینکه دستوری صادر کند ابتدا با دولت مشورت نماید. بازرگان گفت که انتقاد از دولت هم هیچ دردی را دوا نمی کند. بازرگان گفت که مردم به خمینی می گویند که نخست وزیر مرسدس بنز سوار می شود و طوری جلوه می دهند که انگار مقامات دولت طلا می خورند و هر کدام یک زن لخت کنارش دارد، «ولی با این حرف ها فقط عِرض خود می برند و زحمت ما می دارند.»

4- بازرگان از دادگاههای انقلاب نیز شدیداً انتقاد کرد و گفت اعدام های بدون محاکمه «شکوه انقلاب را لکه دار کرده است». او گفت که سفیر یکی از کشورهای خارجی به درستی به او گفته است که وقتی یک نهضت انقلابی که ادعای احیای آرمان های مذهبی را دارد محاکمات را پشت در های بسته انجام می دهد این شبهه به وجود می آید که این نوع عدالت نیز ملهم از مذهب است. بازرگان خاطرنشان ساخت که نهادهای بین المللی حمایت از حقوق بشر که در زمان رژیم گذشته موارد نقض حقوق بشر را گزارش می کردند نقش مهمی در سرنگونی نهایی رژیم شاه داشتند، و حالا همان نهادها از نحوه شرم آور اجرای عدالت در ایران به دولت او شکایت کرده اند.

5- نکات دیگری که بازرگان در نطق خود به آنها اشاره کرد: وضعیت اقتصاد (او گفت که کشور ورشکسته است) و مطالبات غیرمعقول گروههای مختلف از اقشار محروم روستایی تا کارگران. او خاطرنشان کرد که دولتش صرفاً یک دولت موقت است، و حتی اگر هم یک دولت موقت نبود نمی توانست یک شبه مطالبات همه مردم را برآورده سازد. او از هموطنان

ص: 207

خود به دلیل اینکه هر اتفاقی را حمل بر وجود توطئه خارجیان می کنند شدیداً انتقاد کرد. بازرگان گفت: «در حال حاضر، هیچ خطر خارجی ما را تهدید نمی کند.» کشورهای دیگر آنقدر سرشان به پاییدن یکدیگر گرم است که دیگر فرصت نمی کنند در امور ایران دخالت کنند. او گفت: «اگر چیزی هم باشد از همین داخل مملکت است، چون عده ای هستند که می خواهند نظام قدیمی را باز گردانند.» بازرگان برای حفظ یکپارچگی و تمامیت کشور بر وحدت ملی تأکید کرد. او گفت که نشانه های امیدوارکننده ای می بیند از جمله تمایل سازمان مجاهدین خلق اسلامی به تعدیل برخی مطالبات افراطی اش و ابراز حمایت سازمان مارکسیستی فداییان خلق از دولت.

6- توضیح: صداقت و عقلانیتی که بازرگان در پیامش بروز داد نوعی حس آشنا را در انسان به وجود می آورد. همین چند هفته پیش بود که بختیار همین صفات را از خود بروز داد- و نهایتاً هم هیچ فایده ای نداشت. پایان.

7- شریعتمداری نیز خیلی معقول سخن می گوید، هر چند در ارتباط با او هم این سئوال مطرح است که این همه چه فایده ای دارد. او در روز 14 مارس گفت که همه ایرانی ها باید با پیوستن به احزاب سیاسی مورد علاقه خود نقش فعالی در امور مملکت ایفا کنند. او به مطبوعات گفت که «وظیفه ملی و دینی» ایرانی هاست که در سیاست مشارکت داشته باشند، و باید از آزادی نویافته خود برای بررسی برنامه های احزاب مختلف استفاده و حزبی را انتخاب کنند که نماینده نظرات آنهاست.

8- اما خمینی به کارگران شرکت مخابرات هشدار داد که «هنوز سایه ی خیانکاران و آدم کشان از سر ملت کوتاه نشده است و جنایتکاران خارجی و انگل های نفتی دست از تلاش برنداشته اند.» او گفت که «امپریالیست ها با از دست دادن ایران زخم برداشته اند و خطرناکتر از قبل شده اند.» خمینی گفت که «هم اکنون استراتژی آنها این است که گروههای مختلف را به جان یکدیگر بیندازند» و به مخاطبانش هشدار داد که «هوشیار باشند و قربانی دسیسه های دشمن نشوند. آنها می خواهند یک جمهوری ایجاد کنند که اسلامی نیست، یک جمهوری دموکراتیک، یا یک جمهوری دموکراتیک اسلامی با آب و رنگ غربی.»

9- در جبهه دادگاههای انقلاب نیز 5 اعدام دیگر صورت گرفت. اعدام شدگان از پرسنل پلیس بودند که در میان آنها یک تیمسار نیز دیده می شد که در روز14 مارس در استان خوزستان در برابر جوخه های اعدام قرار گرفت. مطبوعات همچنین گزارش دادند که «محاکمه ی مقدماتی» هویدا، نخست وزیر پیشین، از روز 13 مارس در برابر «دادگاه انقلاب اسلامی» در محلی مخفی آغاز شده است. کریم لاهیجی، وکیل و عضو کمیته دفاع از حقوق بشر و آزادی، روز 14 مارس از زندان قصر بازدید و با هویدا و چند زندانی دیگر از جمله یک تاجر به نام رحیم علی خرّم، وزیر سابق بهداشت شجاع الدین شیخ الاسلام زاده، و حسن پاکروان که زمانی رئیس ساواک بود و اخیراً نیز معاون وزیر دربار شده بود، دیدار کرد.

بر اساس گزارش کیهان اینترنشنال همه زندانی ها به کریم لاهیجی گفته اند که در زندان با آنها بدرفتاری نشده است. گفته می شود که هویدا رضایت خود را از جریان محاکمات ابراز داشته است، هر چند ظاهراً هنوز اجازه داشتن وکیل و مشاور را به او نداده اند.

ص: 208

10- به نظر می رسد که در تشکیل یک «گارد ملی» شبه نظامی پیشرفت هایی حاصل شده باشد. صدور کارت های شناسایی برای این افراد از روز 14 مارس آغاز شده است. بر اساس گزارش ها، شورایی متشکل از نمایندگان وزارت کشور و دادگستری، ارتش و روحانیان نظارت بر این نیرو را بر عهده خواهد داشت. وظایف فرماندهی نیز بر عهده ستادی است که تحت نظر ابراهیم یزدی، معاون نخست وزیر، انجام وظیفه می کند. تصور می شود که یزدی که تقریباً به قدرتمندترین شخصیت دولت موقت مبدل شده است قصد دارد از گارد فوق به عنوان نیروهای شبه نظامی تحت امر خویش استفاده کند.

11- سازمان فداییان خلق در نامه ی سرگشاده و مفصلی که روز 14 مارس خطاب به نخست وزیر منتشرساخت بر حمایت خود از دولت موقت تأکید کرد ولی هشدار داد که اختیارات کمیته های انقلاب باید محدود شود. در این نامه آمده است: «فداییان به خوبی آگاه هستند که ... تضعیف حکومت مرکزی و دادن کنترل به کمیته های مختلف فقط به رویارویی نهضت های ملی و جنگ داخلی ناخواسته منجر خواهد شد و همین امر فقط بر غلبه جناح راست خواهد افزود.» هر چند بازرگان در پیام نوروزی خود در روز 14 مارس از این ابراز حمایت استقبال کرد ولی احتمالاً نامه فوق بیشتر از آن جهت اهمیت دارد که ارزیابی فداییان خلق را انعکاس می دهد؛ بدین معنی که فداییان از کمیته های قوی انقلابی بیشتر از یک دولت موقت ضعیف و بی خاصیت می ترسند.

12- وزارت کشور اعلام کرده است که حداقل سن رأی دهندگان در رفراندوم 30 مارس 18 سال خواهد بود و نه 16 سال. وزارت کشور همچنین اعلام کرد که به استانداران و فرمانداران سراسر کشور دستور داده است تا برای نظارت بر مراحل رأی گیری با همکاری کمیته های انقلاب دست به تشکیل شوراهای محلی بزنند. با توجه به اینکه فقط دو هفته به تاریخ برگزاری رفراندوم باقی مانده و بیشتر این وقت در تعطیلات نوروز هدر می رود، واقعاً بعید است که دولت بتواند برمشکلات لجستیکی موجود فایق بیاید. بنابراین، چشم انداز رفراندوم را اینگونه ارزیابی می کنیم: یا برگزاری این رفراندوم در آخرین لحظات به تعویق می افتد و یا چنان ضعیف برگزار می شود که بسیار بحث انگیز خواهد بود.

13- صحبت های خمینی در مورد لزوم پوشیدن چادر همچنان بحث انگیز است. مجاهدین با انتشار بیانیه ای گفته اند که در حال حاضر مسایل بسیار مهمتر دیگری در مملکت وجود دارد و مطرح ساختن مسئله حجاب فقط به نفع ضدانقلابیونی تمام می شود که قصد ایجاد هرج و مرج را دارند. صادق قطب زاده، رئیس سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران نیز تقریباً همین حرف را زده و مدعی شده است که گفته های خمینی را بد تفسیر کرده اند. در عین حال، زنانی

ص: 209

که طرفدار پوشیدن چادر هستند قرار است در روز 16 مارس در مقابل ساختمان رادیو و تلویزیون ملی ایران تظاهرات کنند. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی 17 مارس

سند شماره 106

محرمانه17 مارس 1979 26 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3017به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی 17 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: هویدا محاکمه می شود. بازرگان خمینی را متقاعد می کند که دادگاههای انقلاب باید تحت کنترل درآیند. سخنگویان دولت موقت اظهارات ضد و نقیضی درباره سانسور مطبوعات ایراد می کنند. حمایت حزب توده از استقرار جمهوری اسلامی. تظاهرکنندگان از قطب زاده رئیس رادیو و تلویزیون ملی ایران حمایت می کنند. پایان خلاصه.

3- چنانکه قبلاً گزارش شد، محاکمه نخست وزیر سابق، هویدا، روز 15 مارس در «دادگاه انقلاب» در تهران آغاز شد. بر اساس گزارش روزنامه ها، در همان روز 17 اتهام به او وارد شد:

الف- مفسد فی الارض.

ب- محارب با خدا و خلق خدا.

ج- توطئه بر ضد امنیت و استقلال ایران با تشکیل کابینه ای تحت نفوذ آمریکا و بریتانیا و حامی منافع امپریالیسم در ایران.

د- توطئه بر ضد حاکمیت ملی با دخالت در روند انتخابات مجلس و انتصاب و عزل وزرا به دستور سفارتخانه های خارجی در ایران.

ه- بذل و بخشش منابع معدنی کشور از قبیل مس و اورانیوم.

و- کمک به گسترش فعالیت های امپریالیستی در ایران، به ویژه فعالیت ایالات متحده و متحدان اروپایی اش، و تبدیل کشور به بازاری برای این قدرت ها.

ز- دادن درآمدهای نفتی به شاه، فرح و کشورهای مرتبط با غرب و سپس تقاضای وام از آنها و پرداخت بهره های سنگین بابت همان وام ها.

ح- نابودی کشاورزی و جنگل های کشور.

ط- مشارکت مستقیم در فعالیت های جاسوسی برای غرب و صهیونیسم.

ی- مشارکت در سازمان های توطئه گری نظیر سنتو و ناتو به منظور محو کردن مردم ویتنام، فلسطین و ایران از روی زمین.

ک- عضویت در سازمان فراماسونری ایران.

ل- مشارکت در سیاست های ظالمانه نظیر کشتن و مجروح کردن، و توطئه برای محدود ساختن آزادی ها با سانسور روزنامه ها، مجلات و کتاب ها.

ص: 210

م- تأسیس و سپس احراز پست دبیرکلی حزب رستاخیز.

ن- گسترش فساد فرهنگی و اخلاقی، مشارکت در تحکیم پایه های استعمار، از جمله مشارکت در احیای «کاپیتولاسیون» که حق محاکمه اتباع آمریکایی را به آمریکا می داد.

س- همدستی مستقیم در قاچاق هروئین به همکاری نخستوزیر سابق، منصور، در فرانسه.

ع- تهیه گزارش های کذب، نشر اکاذیب از طریق انتشار روزنامه های سرسپرده، و انتصاب سردبیران حلقه به گوش، و اعمال سانسور شدید، همگی با هدف نگاه داشتن شاه که تحت حمایت دولت های خارجی بود در قدرت. طبق گزارش 17 مارس روزنامه هایی که ظاهراً خبرنگارانشان در جلسه دادگاه حاضر بودند، هویدا به محدودیت هایی که در تهیه دفاعیه خود داشت، و همچنین کلی بودن اتهامات اعتراض کرده است.

4- محاکمه هویدا، که جدیدترین مایه شرمندگی قضایی دولت موقت را فراهم آورده است، نخست وزیر بازرگان را بر آن داشت تا اواخر همین روز شتابزده به قم سفر کند و در آنجا خمینی را متقاعد سازد که فعالیت دادگاههای انقلاب باید تا حدودی تحت کنترل درآید. خمینی نیز بیانه زیر را صادر کرده است: «محاکمات و اجرای احکامی که به متهمان ابلاغ شده بسیار شتابزده بوده است. بنابراین، از این پس تمامی محاکمات کان لم یکن تلقی می گردد. شورای انقلاب موظف به تهیه و تصویب آیین نامه جدیدی شده است.» اگر دولت موقت واقعاً بتواند کنترل دادگستری را از دست کمیته انقلاب خارج کند، پیروزی بزرگی برای بازرگان رقم خواهد خورد. اگر چه به نظر می رسد که بیانیه خمینی فعلاً صدور شتابزده حکم اعدام برای هویدا را متوقف ساخته است، ولی باید دید که آیا به اجرای عدالت از سوی دادگاههای انقلاب نیز پایان داده است یا خیر. نمونه ای از مشکلات دولت موقت در این ارتباط اظهارات انتظام، معاون نخست وزیر در روز 15 مارس بود. او اذعان داشت که از تعداد دقیق زندانیان زندان قصر اطلاعی ندارد زیرا نمایندگان دولت به این زندان دسترسی نداشته اند.

5- سخنگویان دولت موقت سخنان ضد و نقیضی درباره سانسور اخبار ایراد کرده اند. ناصر میناچی، وزیر اطلاعات، در روز 15 مارس به خبرنگاران خارجی گفت که آنها مورد هیچگونه سانسوری قرار نخواهند گرفت، و تقریباً در همان زمان انتظام، معاون نخست وزیر، تأیید کرد که عکس ها و فیلم ها پیش از خروج از ایران بازرسی می شوند.

6- حزب توده از اعضایش خواست تا در رفراندوم ماه مارس با انداختن رأی «آری» در صندوق به استقرار جمهوری اسلامی کمک کنند.

7- عده زیادی از مردم، که اکثراً زنان چادرپوش بودند، روز 16 مارس در مقابل ساختمان رادیو و تلویزیون ملی ایران و در حمایت از رئیس این سازمان، صادق قطب زاده، تظاهرات کردند. قطب زاده، در نطق خود خطاب به جمعیت از مطبوعات خارجی انتقاد کرد و گفت آنها فقط از دانشگاه تهران بازدید کرده و توده های واقعی ملت را ملاقات نکرده اند و به همین دلیل تصویر مخدوشی از انقلاب ایران ارائه داده اند.

ص: 211

بنی صدر نیز در یک نطق تلویزیونی طولانی در شب 16 مارس مسئله پوشیدن چادر را مورد بحث قرار داد و کلاً از آن دفاع کرد. سولیوان


گزارش وضعیت امنیتی

سند شماره 107

محرمانه18 مارس 1979 27 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3030به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت امنیتی

1- (محرمانه تمام متن)

2- فضای امنیتی سفارت از زمان حمله 14 فوریه بهبود یافته است. گروههای مختلفی که وظیفه حفاظت از سفارت را دارند اصولاً مانعی برای تردد در درون محوطه سفارت ایجاد نمی کنند، هر چند طبق قانون منع آمد و شد در ساعت 22:00 هرگونه تردد باید با همراهی یک نیروی محافظ ایرانی انجام شود. خصومتی که پس از حمله 14 فوریه بر ضد کارکنان سفارت ایجاد شده بود جای خود را به نوعی کنجکاوی خجالت آمیز داده است. با وجود این، نکات منفی عبارتند از تیراندازی های پراکنده که پس از ساعت ها متوجه سفارت می شود، دسترسی محدود مراجعان به داخل سفارت، و تمایل سه گروه بی انضباط که مشترکاً وظیفه حفاظت از سفارت را دارند برای نشان دادن تفنگ هایشان. نکات مثبت عبارتند از اقدام قطعی برای خلع ید نیروهای غیرمنظم به فرماندهی ماشاءالله قصاب و بدین ترتیب ایجاد یک ساختار فرماندهی واقعی که با کمک آنها بتوانیم به اقدامات امنیتی نظم بیشتری بدهیم. محافظان ایرانی توانستند تظاهرات بزرگی را که در روز 12 مارس در مقابل سفارت برگزار شد کنترل کنند، هر چند تحریکاتی از سوی برخی تظاهرکنندگان صورت گرفت.

3- امنیت فیزیکی: طبق توافق سفیر قراردادی برای نصب نرده و توری فلزی برای پنجره هایی که در معرض آسیب قرار دارند، نوشته شد. تهیه کننده گزارش همچنین با توجه به تجربه ای که از حمله 14 فوریه به سفارت کسب شد، قصد نصب درب های فولادی و اجرای برنامه آمد و شد جدیدی را برای سفارت دارد. در حال حاضر، امنیت ما بیشتر در دست محافظان ایرانی است ولی گارد محافظان تفنگدار آمریکایی به تدریج دارد کنترل دسترسی به ساختمان کنسولی را به دست می گیرد و موانع فیزیکی نیز دوباره مستقر شده اند.

4- امنیت روال کار: بر خلاف گزارش های اولیه، سفارت توانست پیش از حمله تمامی مدارک طبقه بندی شده اش را نابود کند. در حال حاضر مدارک هر روز سوزانده می شوند و مدارک طبقه بندی شده بسیار محدود شده است. تجهیزات ارتباط اضطراری هم اینک نصب شده است، و امنیت این تجهیزات بسیار بالاست.

5- امنیت فنی: بر اساس تماس تلفنی با SY/T احساس می کنیم که چهار سیستم تلویزیون مدار بسته از راه دور را بتوانیم بخوبی استفاده کنیم. همچنین در نظر داریم دو دوربین ثابت را

ص: 212

نصب، و برای آنها محل هایی را تجهیز کنیم. افسر امنیتی منطقه ای همچنین از پاسخ بموقع تان به درخواست تجهیزات حفاظتی بیشتر بسیار سپاسگزار است.

6- پرسنل: در پیامی تکراری درخواستمان برای محافظان تفنگدار را به 13 نگهبان بعلاوه 2 TAD برای شش هفته آینده کاهش داده ایم. سیبی میتی سفارت را در روز 7 آوریل ترک می کند، و قویاً توصیه می کنیم فردی برای جانشینی او انتخاب شود. افسر امنیتی منطقه ای تامس برای خروج از ایران در 28 مارس بلیط رزرو کرده است.

سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 18 مارس

سند شماره 108

محرمانه18 مارس 1979 27 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3046به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 18 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: خمینی مصرانه از مردم می خواهد تا به دولت و اقتصاد یاری برسانند. بازرگان نیز درخواست مشابهی از مردم می کند. طالقانی در یک مصاحبه مطبوعاتی درباره جمهوری اسلامی و عدالت اسلامی توضیح می دهد. سازمان آزادیبخش فلسطین در اهواز دفتر باز می کند. قرار است استاندار جدید کردستان با رأی مردم انتخاب شود. لاهیجی در مورد بازدیدش از زندان قصر توضیح می دهد. اعلام راهپیمایی. آخرین اعدام بعد از محاکمات بدون تشریفات قانونی. پایان خلاصه.

3- کیهان آنچه را اولین نطق جدی خمینی درباره آینده اقتصاد ایران تلقی می شود، و همچنین سخنان او خطاب به اعضای سازمان های اطلاعاتی [SCOUTING] در قم در روز 15 مارس را تیتر اول خود قرار داد. خمینی در نطقی خطاب به ملت، که یادآور سخنان پیشین بازرگان بود، از مردم خواست تا با دولت همکاری کنند و «اقتصاد ورشکسته» کشور را نجات دهند.

بازرگان در روز 17 مارس درخواست مشابهی از مردم کرده و از کلیه کارکنان دولت و کارگران بخش صنعت خواسته بود تا کار خود را با جدّیت از سر بگیرند. علت اصلی کار نکردن کارکنان دولت و کارگران کارخانه ها را انقلابیون دوآتشه ای می دانند که همچنان سلیقه های خاص خود را در نحوه اداره ادارات و کارخانه دیکته می کنند. کارمندان سفارت با تعداد زیادی از کارآفرینان بخش خصوصی و کارکنان دولت صحبت کرده اند. آنها می گویند روال کارشان شده است دیرآمدن سر کار، نوشیدن چای، کشیدن چند نخ سیگار و رفتن به منزل. می توان دلایل مختلفی برای رخوت کاری در کارخانه ها و ادارات دولتی، که ظاهراً تضاد کاملی با جنب و جوش دفتر نخست وزیری و مراکز کمیته انقلاب دارد، شمرد. گروههای

ص: 213

انقلابی در بسیاری از کارخانه ها همچنان قدرت تصمیم گیری درباره روال کار را از مدیران و صاحبان آنها سلب کرده اند و اصرار دارند که مدیران جدید باید با رأی کارگران انتخاب شوند، و غالباً ادعا می کنند که مالکیت کارخانه ها به مردم منتقل شده است. کارمندان ادارات نیز بلاتکلیف هستند، و پاکسازی مدیران قبلی تأثیری منفی بر روحیه آنها گذاشته است. اظهارات غیر رسمی رهبران انقلابی و مذهبی در مورد مسایل مختلف، بعلاوه بلاتکلیفی در سیاست های دولت همچنان به هرج و مرج در ادارات و کارخانه ها دامن می زند، و ادامه بازداشت ها و بازجویی ها، که طی آنها گاه افراد مستقیماً از محل کارشان بیرون کشیده می شوند، مسلماً هیچ روحیه ای برای قبول انضباط کاری که بازرگان سعی در ایجاد آن دارد، باقی نگذاشته است.

4- آیت الله طالقانی روز گذشته در یک کنفرانس خبری به انتقادها از اعدام اخیر مقامات سابق رژیم پهلوی پاسخ داد و گفت که این اعدام ها بر اساس موازین اسلامی صورت گرفته است. آیت الله طالقانی با تکذیب این مسئله که محاکمات مخفیانه صورت گرفته است، گفت که مردم اجازه حضور در جلسات دادگاه را داشته اند و روزنامه ها نیز نکات مهم را منتشر کرده اند، اگر چه گزارش کامل جلسات دادگاه به خاطر مسایل امنیتی فاش نشده است. طالقانی در توضیح این مسئله که چرا مقامات رژیم سابق اعدام می شوند، گفت شریعت اسلام همانند قوانین کیفری غرب برای افراد گناهکار حبس مقرر نکرده است، زیرا قاتلان و «مفسدان» اصلاح پذیر نیستند و بنابراین فقط باید کشته شوند. او درباره رفراندوم پیشنهادی توضیح داد که جمهوری جدید ضرورتاً یک جمهوری اسلامی خواهد بود، که در آن قانون اسلامی حاکم است، حتی بر آراء یک مجلس منتخب.

5- وزیر دادگستری، مبشری روز گذشته اعلام کرد که به محض تهیه آیین نامه جدید دادرسی برای دادگاههای انقلاب و نحوه اجرای احکام طبق دستور 16 مارس، خمینی برای توقف تمامی محاکمات و اعدام های بدون تشریفات قانونی، محاکمه هویدا ممکن است یا در محل مجلس سنا و یا در کاخ دادگستری ادامه یابد. قرار است دولت بازرگان و شورای انقلاب آیین نامه جدید حاکم بر چنین محاکماتی را تهیه کنند. هفده اتهام از قتل عام گرفته تا خیانت و جاسوسی به هویدا وارد شده و ظاهراً او هنوز به وکیل مدافع دسترسی ندارد. پیش از دستور خمینی، دادستان خواستار صدور حکم اعدام برای هویدا شده بود.

6- سازمان آزادیبخش فلسطین با افتتاح دفتری در اهواز دومین دفتر خود را در ایران راه اندازی کرد. برخی می گویند که افتتاح این دفتر در استان نفت خیز خوزستان بدان معناست که بزودی فلسطینی ها جایگزین خارجیان دیگری می شوند که طی چند ماه گذشته میدان های نفتی را ترک کرده اند.

7- طبق گزارش کیهان، بازرگان با انتخاب استاندار کردستان با رأی مردم موافقت کرده است. اگر این گزارش حقیقت داشته باشد، نخست وزیر گام اول را در تحقق بخشیدن به خواست کردها برای داشتن نوعی خودمختاری برداشته است. این مسئله، روال گذشته را که

ص: 214

طبق آن وزیر کشور استانداران را منصوب می کرد، نقض می کند.

8- لاهیجی، سخنگوی کمیته محفاظت از حقوق بشر، از زندان قصر بازدید کرد، و می گوید که هر چند برخی زندانیان به وضعیت کلی زندان اعتراض داشتند، ولی همه آنها مدعی بودند که به وکیل مدافع دسترسی ندارند و هنوز اجازه تماس با خانواده هایشان را نیافته اند. هویدا، نخست وزیر سابق، نیز از نداشتن وکیل مدافع شکایت داشت که این مسئله در بخشی از گزارش بازجویی های او که در روزنامه ها به چاپ رسیده بود، انعکاس یافته است.

9- نیروهای ژاندارمری و پلیس قصد دارند روز 19 مارس در تمامی شهرهای ایران به راهپیمایی بپردازند.

شرکت کنندگان در این راهپیمایی در ساعت 10 صبح تجمع می کنند و از محل تجمع به سمت نقاط تعیین شده راهپیمایی می کنند، که در آنجا تعدادی از روحانیان برایشان سخنرانی خواهند کرد.

10- جبهه ملی نیز اعلام کرده است که روز 20 مارس یک راهپیمایی ترتیب داده است. حزب تازه تأسیس جبهه دموکراتیک ملی نیز قبلاً روز 20 مارس را برای راهپیمایی مشخص کرده بود.

11- طی آنچه که امیدواریم آخرین اعدام پس از محاکمات بدون تشریفات قانونی باشد، علی اصغر حدادی، راننده معاون رئیس پلیس قم، در روز 16 مارس روبروی جوخه اعدام قرار گرفت و تیرباران شد.

12- طبق گزارش روزنامه ها 850 متخصص و کارمند شرکت بین المللی تلفن بل آمریکا بیشتر از 25500 کارمند ایرانی شرکت ملی مخابرات ایران حقوق گرفته اند. روزنامه ها با این ادعا که در قرارداد این شرکت حقوقی برابر با 224000 دلار برای هر یک از کارمندان آمریکایی تعیین شده بود، گزارش دادند که پروژه پرهزینه فوق عمدتاً به منظور بهبود سیستم ارتباطات نیروهای مسلح در حال اجرا بوده است.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 19 18 مارس 1979

سند شماره 109

محرمانه 19 مارس 1979 28 اسفند 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3085

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: رسانه های خبری داخلی، پرسنل دفتر وابسته دفاعی، مقامات سفارت، منبع 68460008

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 19 18 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00 روز 18 مارس تا ساعت 12:00 روز 19 مارس 1979 پوشش می دهد، شامل: نیروی هوایی

ص: 215

ایران. ارتش ایران و افغانستان. سنجابی. نفت و گاز. و آزادی مطبوعات.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

الف- (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) نیروی هوایی زمین گیر شده است. عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت، در روز 18 مارس ابراز داشت که بخش عمده نیروی هوایی ایران به علت عدم تعمیرات و نگهداری لازم زمین گیر شده است. او گفت که 95 درصد ناوگان هوایی ایران متشکل از 900 هلیکوپتر در حال حاضر زمین گیر شده است، و سیستم های هواپیمایی دیگر کشور نیز همین شرایط را دارند.

نظریات مرکز تهیه گزارش: (محرمانه) در طول دو سال گذشته شاهد بودیم و گزارش دادیم که نیروی هوایی ایران در زمینه نگهداری، قطعات، و تأمین و تهیه قطعات کمبودهایی دارد. ظاهراً با نزدیک شدن پیروزی انقلاب و خروج کارکنان خارجی از ایران، نیروی هوایی ایران در زمینه تعمیر و نگهداری از برنامه خود عقب افتاد. به نظر می رسد پس از فروپاشی نظام ارتش و در جریان پاکسازی بسیاری از پرسنل با تجربه آن، مشکل تشدید شده و نتیجه آن ایجاد پرخرج ترین نمایشگاه هواپیماهای بی مصرف در جهان بوده است.

ب- ایران- افغانستان (محرمانه): بر اساس گزارش ها، مرز ایران و افغانستان برای جلوگیری از ورود سیل پناهندگان افغان به کشور در روز 18 مارس بسته شد. پناهندگان افغان برای فرار از جنگ های خونینی که در هرات گزارش شده است، در حال ترک کشور خود هستند. در طول دو هفته گذشته دو تن از آیت الله های سرشناس ایرانی کشتار مسلمانان در این منطقه عمدتاً شیعه نشین را محکوم کرده اند. طبق گزارش های خبری، دولت تره کی ابراز کرده است که ایران نزدیک به 7000 نیروی نظامی را با لباس مبدل به این استان مرزی اعزام داشته تا برای دولت او ایجاد مشکل کنند.

از ساعت 21:30 روز 18 مارس، دولت ایران «هیچ اظهار نظری» در مورد اتهامات وارده از سوی دولت افغانستان مبنی بر تجاوز به خاکش نکرده است.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): اگر چه شور و شوق انقلاب در ایران هنوز بالاست، ولی بعید به نظر می رسد که نیروهای مسلح ایران بتوانند اصلاً نیرویی به درون خاک افغانستان بفرستند، چه رسد به 7000 نفر. بر اساس گزارش روزنامه ها که احتمالاً صحت دارد، مرز بسته است. ولی ما احساس می کنیم که دلیل اصلی بستن مرزها تلاش دولت ایران برای اخراج و جلوگیری از ورود سیل پناهندگان افغان باشد.

ج- مجاهدین، فداییان، و کانون وکلا در مورد رفراندوم ابراز نظر می کنند (محرمانه): سازمان مجاهدین روز گذشته با صدور بیانیه ای حمایت خود را از استقرار جمهوری اسلامی ابراز کرد. با وجود این، در این بیانیه آمده بود که جمهوری اسلامی نباید به مردم تحمیل شود. آنها باید بتوانند نظرات خود را در مورد انواع مختلف جمهوری ابراز کنند. در عین حال یکی

ص: 216

از سخنگویان سازمان فداییان خلق اظهار داشته است که «اجبار مردم به انتخاب بین دو نوع حکومت توهین به ملت است.» طبق یک گزارش خبری دیگر، کانون وکلا ضمن ابراز حمایت از دولت بازرگان از او خواسته است تا جمله بندی سئوال رفراندوم آتی را تغییر دهد.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): سه گروه دیگر نیز به جمع مخالفان با رفراندوم «تک سئوالی» پیوسته اند که یازده روز بیشتر به برگزاری آن نمانده است. اگر قرار باشد سئوال فوق تغییر کند، رفراندوم در ماه مارس برگزار نخواهد نشد. علاوه بر این، اگر دولت نتواند شرایط برگزاری رفراندوم را مهیا سازد، کسی رأی نخواهد داد، و اگر رفراندوم برگزار نشود، مردم بیشتری به توانایی دولت برای اداره کشور شک خواهند کرد. به نظر دفتر وابسته نظامی حتماً رأی گیری انجام خواهد شد. حتی اگر بسیاری از گروهها با رفراندوم مخالفت کنند، این رفراندوم مشروعیت بیشتری به دولت بازرگان و فرصت بیشتری در اختیار ملت جدید قرار خواهد داد.

د- رژه همبستگی نظامی (طبقه بندی نشده): مطبوعات گزارش داده اند که قرار است نیروهای مسلح، پلیس و ژاندارمری برای نشان دادن «همبستگی» خود در روز 19 مارس در تمام شهرهای ایران رژه بروند. دلیل برگزاری این رژه ظاهراً نشان دادن همبستگی با دولت بازرگان است. در تهران، رژه از پادگان ها شروع و به برخی میدان ها ختم می شود و در آنجا روحانیان برجسته شیعه برای سربازان سخنرانی خواهند کرد.

محمدعلی[ولی الله] قرنی، رئیس ستاد نیروهای مسلح از عموم مردم خواسته است تا به این راهپیمایی سراسری ملحق شوند.

ه- سنجابی (طبقه بندی نشده): سنجابی، وزیر امور خارجه، روز گذشته به سر کارش بازگشت. بازگشت او شایعاتی را که در مورد استعفایش بر سر زبان ها بود، فرو نشاند.

و- نفت و گاز (طبقه بندی نشده): بر اساس گزارش ها، تأسیسات «بیدبُلند» در میدان های نفتی جنوب ایران روزانه بین 7 تا 8 میلیون فوت مکعب گاز تولید می کند. این حجم گاز برای برآوردن نیاز روزانه ایران کافی است. با وجود این، تولید نفت باید به تقریباً 5 میلیون بشکه در روز برسد تا گاز کافی برای صدور و اجرای تعهداتی که ایران در قبال اتحاد شوروی دارد، به دست آید.

ز- آزادی مطبوعات (بدون طبقه بندی): وزارت اطلاعات، تبلیغات و امور خیریه با صدور بیانیه ای اعلام کرده است که انتشار هرگونه مجله یا روزنامه بدون مجوز این وزارتخانه جرم بزرگی محسوب خواهد شد.

سخنگوی این وزارتخانه با اشاره به روزنامه های بدون مجوزی که در خیابان های تهران دیده می شود، گفت که دولت قصد جلوگیری از انتشار این روزنامه ها را ندارد بلکه می خواهد انتشار آنها را قانونمند کند.

نظریات مرکز تهیه گزارش: (محرمانه) این اقدام کوچک که انتشار آزاد را به «جرم» مبدل

ص: 217

ساخته، علاوه بر اظهارات هفته گذشته مبنی بر بازرسی فیلم هایی که به خارج از ایران مخابره می شوند، چیزی شبیه به سانسور است.


دولت موقت ممنوعیت سفر را لغو می کند

سند شماره 110

استفاده محدود اداری 19 مارس 1979 28 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3086به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

مرجع: گزارش لندن 181324ز مارس 79

موضوع: دولت موقت ممنوعیت سفر را لغو می کند

1- (بدون طبقه بندی): انتظام، معاون نخست وزیر، در یک مصاحبه مطبوعاتی در روز 18 مارس اعلام کرد که دولت موقت فهرست ایرانی هایی را که اجازه خروج از کشور را ندارند تکمیل کرده است، و به همین دلیل تمامی شهروندان دیگر می توانند از 19 مارس به خارج از کشور سفر کنند.

طبق گزارش روز 18 مارس (تلگرام جداگانه) سرویس داخلی تهران، کسانی که می خواهند از کشور خارج شوند باید مراحل زیر را طی کنند:

- متقاضیان باید شناسنامه، گذرنامه و عکس خود را به اداره گذرنامه در تهران تحویل دهند.

- متقاضیان باید یک فرم پرسشنامه را پر کنند.

- تمامی کارکنان دولت، اعم از کشوری و لشکری، و همچنین تمامی کارکنان سابقی که در طول سه سال گذشته بازنشست و یا اخراج شده اند، باید اجازه نامه کتبی از سازمان هایشان مبنی بر بلامانع بودن خروج آنها از کشور ارائه دهند.

- دانشجویان باید گواهی پذیرش در یک مؤسسه آموزشی خارج از کشور و مدارک مربوطه دیگر را ارائه دهند.

متقاضیان باید پس از 72 ساعت به اداره گذرنامه مراجعه کنند، و اگر نامشان در فهرست افراد ممنوع الخروج از کشور نبود، گذرنامه و اجازه خروج از کشور به آنها داده خواهد شد.

2- (استفاده محدود اداری) پیش بینی می کنیم که این تحول موجب افزایش فشار بر سفارت برای از سرگیری روند عادی صدور ویزا بشود. با وجود این، در حال حاضر، شرایط امنیتی برای از سرگیری این روند مناسب نیست. سفیر قصد دارد این مسئله را در تماسی که روز 19 مارس با بازرگان خواهد داشت، به او خاطرنشان سازد و تذکر بدهد که ما حتی از دست «محافظانی» که دولت موقت برای نگهبانی از سفارت گماشته است، در امان نیستیم. در آخر هفته، تعدادی از این افراد به ساختمانی که موقتاً بخش کنسولی در آن فعالیت می کند، وارد شدند و سیم های تلفن را قطع کردند. این اقدام ظاهراً برای تلافی آن بود که چند روز پیش به آنها گفته بودیم نباید در آن ساختمان بخوابند.

ص: 218

3- (استفاده محدود اداری) انتظام اشاره ای به تعداد افراد ممنوع الخروج از ایران نکرد، ولی شنید ه ایم که تقریباً نام 20000 نفر در این فهرست قید شده است.

سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی 19 مارس

سند شماره 111

محرمانه19 مارس 1979 28 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3093به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی 19 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: نحوه برگزاری رفراندوم هنوز مایه اختلاف نظر است. قصد ایران برای پیوستن به جنبش غیر متعهدها. فیلم ها و عکس های مطبوعاتی سانسور نمی شود. دستگیری ریاضی، رئیس سابق مجلس. کردهای عراق در امور داخلی ایران دخالت نخواهند کرد، ولی اقلیت های قومی هنوز ناراضی هستند. نیروهای ارتش، پلیس و ژاندارمری در حمایت از انقلاب راهپیمایی می کنند. پایان خلاصه.

3- سازمان اسلامی مجاهدین خلق با صدور بیانیه ای در روز 18 مارس از دولت موقت خواست تا با محدود نکردن سئوال رفراندوم به «آری» و «نه» به نظام جمهوری اسلامی، از لطمه زدن به رفراندوم و انتخاب نوع حکومت در کشور خودداری کند. در این بیانیه ضمن ابراز اطمینان از رأی اکثریت قاطع مردم به نظام پیشنهادی جمهوری، گفته شده بود که جمله بندی سئوال مطرح شده در رفراندوم نهضت اسلامی را در داخل و خارج کشور نزد افکار عمومی بی جهت جنبشی دیکتاتوری و انحصارطلبانه جلوه خواهد داد.

4- درباره همین موضوع، معاون نخست وزیر اعلام کرد که وزارت کشور تصمیم گرفته است که احتیاجی به نوشتن نام و آدرس رأی دهندگان بر روی برگه های رأی نباشد. این تصمیم متعاقب انتقاد مردم به نحوه رأی گیری اتخاد شده است. انتظام گفت که برای جلوگیری از تقلب در انتخابات، شناسنامه رأی دهندگان مهر می خورد و انگشتشان با جوهر پاک نشدنی آغشته می شود. حتی انتظار می رود که این نحوه رأی گیری نیز موجب بروز اختلاف نظر شود. علاوه بر این، از همین حالا شایعاتی بر سر زبانهاست که افرادی که شناسنامه شان مهر نخورده باشد بعد از رفراندوم حق خروج از کشور را نخواهند داشت.

5- انتظام همچنین در مصاحبه مطبوعاتی روز 18 مارس خود اعلام کرد که ایران رسماً تقاضای عضویت در جنبش کشورهای غیرمتعهد را تسلیم این جنبش کرده است. او گفت که تصمیم برای اینکار متعاقب تصمیم برای خروج از پیمان سنتو اتخاذ شده است.

6- بالاخره اینکه انتظام از موضع قبلی خود عقب نشست و گفت که عکس ها و فیلم های خبری که به خارج از کشور مخابره می شود مشمول طرح بازرسی دولت موقت نخواهند شد.

ص: 219

او گفت خبرگزاری هایی که نمایندگی دائمی در ایران دارند می توانند با پذیرش کتبی مسئولیت گزارش های خود از این مسئله پرهیز کنند. او نگفت اگر مطلب گزارش شده بعداً غیر قابل قبول تشخیص داده شود، چه پیامدهایی خواهد داشت.

7- عبدالله ریاضی، رئیس سابق مجلس در روز 17 مارس دستگیر شد و هم اینک در زندان قصر در حبس است. دستگیری او به همراه دو تن از بازرگانان سرشناس کشور دو روز پس از آن صورت می گیرد که ظاهراً خمینی در مورد دادگاههای انقلاب تسلیم نظر نخست وزیر بازرگان شد. این مسئله حاکی از آن است که علیرغم بیانیه آیت الله و حمایت رسمی مجاهدین از مهار دادگاهها انقلاب، کمیته انقلاب هنوز اختیارات خود در اجرای قانون را به دولت موقت واگذار نکرده است. از سوی دیگر، از یک منبع نزدیک به خمینی شنیده ایم که تمامی دستگیرشدگان به جز 12 نفر به مناسبت شروع سال جدید مورد عفو قرار خواهند گرفت.

8- حزب دموکرات کردستان عراق ضمن ارسال پیام تبریک به دولت موقت گفته است که علیرغم ادامه مبارزه کردها در عراق برای خودمختاری در درون مرزهای یک عراق آزاد و دموکراتیک، کردهای عراق در امور داخلی ایران دخالت نخواهند کرد. در عین حال، یک کرد ایرانی به نام مجید وثوقی شدیداً به اسماعیل اردلان که از طرف دولت موقت برای تحقیق و تفحص در مورد ناآرامی های کردستان مأموریت یافته است، تاخت. وثوقی معتقد است که اردلان به هنگام انحلال حزب رستاخیز در سال گذشته از حامیان بلندپایه این حزب بوده است.

9- نهایتاً اینکه در ارتباط با اقلیت های قومی، هیأتی که از سوی خمینی و دولت موقت برای تحقیق و تفحص درباره نا آرامی ترکمن های استان گرگان به این منطقه اعزام شده بود، مورد ضرب و شتم ترکمن های خشمگین قرار گرفت.

10- طبق گزارش ها واحدهای ارتش، پلیس و ژاندارمری در روز 19 مارس در تهران، و شهرهای دیگر ایران به راهپیمایی پرداختند. راهپیمایی فوق برای نشان دادن حمایت این سازمان ها از انقلاب ایران و ایجاد یک جمهوری اسلامی ترتیب داده شده بود. رژه یک واحد ارتشی در نزدیکی شهرک های جمشیدیه که یکی از کارکنان سفارت شاهد آن بود، حکایت از آن داشت که ارتش هنوز نتوانسته است به نیروی مؤثری تبدیل شود. افسران اندکی در این رژه حضور داشتند، و در واقع ظاهراً رهبری رژه را ترکیبی از پرسنل غیرنظامی، و احتمالاً مجاهدین، بر عهده داشتند.

نیروهای رژه رونده یونیفورم های مختلفی به تن داشتند، ظاهراً موهای خود را از زمان پیروزی انقلاب در یک ماه پیش اصلاح نکرده بودند، و چند روز متوالی نیز صورت خود را نتراشیده بودند. بیشتر پرچم هایی که با خود حمل می کردند حامل شعارهای غیر توهین آمیز درباره همبستگی اسلامی بود، ولی یک جوان که پشت بلندگو در خودرویی نشسته بود، شعارهای شدیداً ضدآمریکایی می داد. سولیوان


ملاقات با یکی از رهبران مذهبی به نام محمد بهشتی

ص: 220

سند شماره 112

محرمانه19 مارس 1979 28 اسفند 1357

از: جی.بی.لمبراکیس [ ؟]310(1) به: وزارت امور خارجه

موضوع: ملاقات با یکی از رهبران مذهبی به نام محمد بهشتی

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: در دیداری یک ساعته بین نمایندگان سفارت و یکی از دستیاران عالی رتبه خمینی، ایشان ابراز داشتند که ایرانی ها صبورانه سعی دارند آمریکایی ها را درک و با آنها همکاری کنند، هر چند که معتقدند آمریکایی ها موجب شدند شاه بیشتر از آنچه که باید بر سر کار بماند. او پیشنهاد کرد که آمریکا مناسبات خود را کاملاً با رژیم مخلوع شاه قطع کند. او همچنین پذیرفت که با خمینی در مورد امنیت اتباع آمریکایی در ایران و همچنین شرایط کاری بهتر برای آمریکایی ها صحبت کند. پایان خلاصه.

3- روز 19مارس 1978، مسئول بخش سیاسی سفارت آمریکا، لمبراکیس به همراه تامست و مترینکو با دکتر محمد بهشتی در خانه اش دیدار و گفتگو کردند. این دیدار را مهدی روغنی ترتیب داده بود که خود نیز در جلسه حضور داشت. آقای بهشتی که یک روحانی است، علاوه بر اینکه از دستیاران عالی رتبه خمینی محسوب می شود رئیس حزب جمهوری اسلامی نیز هست که در حدود سه هفته پیش به منظور ساماندهی و شرکت در رفراندوم، و همچنین انتخابات آتی مجلس به نمایندگی از نهضت اسلامی تشکیل شد. بهشتی با یادآوری دیدار دو ماه پیش خود با اسکودرو، مسئول بخشTDY ، گفت که اسکودرو ظاهراً خیلی زودتر از دیگران ماهیت نهضت اسلامی را درک کرده است.

4- بهشتی به پیشنهاد لمبراکیس با توضیح نظرات خود در مورد انقلاب و سیر آتی آن بحث را شروع کرد. او گفت که تلاش اصلی ما این است که به مردم بفهمانیم که دلیل بدبختی های گذشته آنها نفوذ خارجیان نبوده است، بلکه خودشان مسئول بدبختی هایشان هستند. او گفت که هدف ما این بوده و خواهد بود که ایرانی بسازیم که حاضر است پس از شناسایی دشمن از سوی رهبری، بجنگد و از خود دفاع کند. بهشتی ادامه داد که نسل کنونی ایرانی ها بسیار منضبط است، که پیروزی انقلاب نیز شاهدی بر این مدعاست. داریم به آنها همبستگی با یکدیگر را برای حفاظت از کشور در مقابل تهدید های خارجی ناشی از وضعیت جغرافیایی و تاریخ گذشته مان، می آموزیم.

5- بهشتی گفت که داریم به مردم می آموزیم که شکیبا باشند و سعی کنند آنهایی را که تاریخ گذشته ایران لایق اعتماد نمی شناسد، درک کنند. بهشتی این صحبت ها را در پاسخ به سئوالی که درباره ی روابط ایران و آمریکا مطرح شد، کرد. او در پاسخ به سئوال لمبراکیس

1- رقم آخر نامعلوم بود. م.
ص: 221

گفت که مردم ایران از آمریکایی ها متنفر نیستند، بلکه برخی سیاست های آمریکا را دوست ندارند. بهشتی گفت که شاید مردم ایران مطالب زیادی نخوانده باشند، ولی بسیار شنیده اند و به خوبی می فهمند که آمریکا شاه را در همه این سالها بر سر قدرت نگاه داشت.

سیاست های آمریکا برای مخالفان اسلامی دردسرهای زیادی ایجاد کرده است (مثلاً در مراحل پایانی پیروزی انقلاب). او با این فرض که ایرانی ها از سیاست های نیکسون آگاه بودند، مدعی شد که همه مردم جهان از این سیاست ها متنفرند. با وجود این، به مبارزان اسلامی گفته اند که شکیبا باشند و اینکه آنها می توانند آمریکایی ها را درک و با آنها همکاری کنند، البته به شرطی که آنها نیز استقلال ایران را محترم بشمارند.

6- لمبراکیس نیز نظرات خود را ابراز داشت و گفت که احترام به استقلال ایران از دیرباز یکی از سیاست های آمریکا بوده و خاطرنشان ساخت که اصل بنیادین دکترین نیکسون این بود که دولت های دوست با کمک های آمریکا به قدری قوی شوند که برای دفاع از خود دیگر نیازی به مداخله آن کشور نداشته باشند. ادامه بحث با مزاح و حتی برخی اوقات قهقهه همراه بود (که طبق گفته روغنی قبلاً چنین چیزی را از بهشتی ندیده بود). در مورد چند موضوع دیگر نیز بحث شد. بهشتی پرسید که نظر آمریکایی ها در مورد سیاست های نفتی حکومت جدید ایران چیست. لمبراکیس گفت که مبنای این سیاست ها را درک می کنیم و مشکل چندانی با آن نداریم، و به هر حال مایلیم مسایل سیاسی را از مسایل اقتصادی مجزا کنیم. ما می دانیم که ایران مایل است تولید و صادرات نفتش را بر اساس نیازهایش تنظیم کند، و نظرمان این است که قیمت های نفت در روند های تصمیم گیری اوپک که ایران نیز عضوی از آن است تعیین خواهد شد.

[7]- با وجود این، اعتقاد داریم که میزان تولید نفت ایران خیلی کمتر گذشته نخواهد بود، زیرا دولت کنونی ایران برای تحقق اهدافش در کشور به درآمد نفت نیاز دارد. لمبراکیس سپس به مشکلات اقتصادی عدیده کشور و 4 میلیون بیکار آن اشاره کرد. بهشتی از دادن هرگونه پاسخ صریح به این سئوال و اینکه دولت چه برنامه هایی برای حل مشکل مزبور دارد، طفره رفت ولی بحث را در سطح تئوری ادامه داد.

8- بهشتی در پاسخ به این سئوال که نفوذ کمونیست ها و چپگرایان را چه اندازه ارزیابی می کند، گفت آنگونه که در اولین اساسنامه ی حزب جمهوری اسلامی آمده است، این گروهها آزادی کامل خواهند داشت، و این آزادی ها فقط زمانی محدود می شود که معلوم گردد گروههای ایرانی وابسته به خارجیان هستند و یا به نفع آنها کار می کنند، فرقی نمی کند که جناح راستی باشند یا چپی.

9- بهشتی در پاسخ به درخواست لمبراکیس در ارتباط با حفظ امنیت ساختمان سفارت و کلاً اتباع آمریکایی بلافاصله گفت که نگرانی او را درک می کند و در این ارتباط با آیت الله خمینی صحبت خواهد کرد. بهشتی در ارتباط با مسئله فلسطین و احتمال تظاهرات

ص: 222

ضدآمریکایی پس از هرگونه امضای احتمالی توافق صلح بین مصر و اسرائیل گفت چنانچه سخنگوی فلسطینی ها، که نفوذ قابل ملاحظه ای در بین دانشجویان دارد از مردم بخواهد که با آمریکایی هایی که در ایران میهمان هستند، کاری نداشته باشند احتمالاً این مسئله حل خواهد شد. مسئول بخش سیاسی سفارت اذعان داشت که اگر چنین کاری صورت بگیرد مسلماً رویکرد مؤثری خواهد بود. بهشتی همچنین قول داد که با آیت الله خمینی در مورد مسئله آزار و اذیت پرسنل سفارت و هیأت مستشاری در مراحل انتقال اسباب و اثاثیه و اموال دولت آمریکا با آیت الله [خمینی] صحبت کند.

10- نظریات: بهشتی هیکل بزرگ و ریشی بلند و ردای گشادی دارد و حالت چهره و ذهن زیرکش انسان را تا حدودی به یاد اسقف اعظم ماکاریوس می اندازد. او که به وضوح سیاستمداری خبره است، می داند چگونه از بیان جزئیاتی که مایل نیست ذکر شود طفره برود و حرف خودش را بزند. زبان انگلیسی را خوب می داند و فقط گاه از واژه های آلمانی استفاده می کند (به دلیل آنکه 7 سال امام جماعت مسجد هامبورگ بوده است).

بهشتی آشکارا یک متفکر قوی و روشمند و یک مدیر قوی است، برخلاف ملاهای دیگر در صحبت هایش اصلاً از شاخه ای به شاخه ی دیگر نمی پرد. استقبال او از مذاکرات و آمادگی اش برای بحث و گفتگو و لبخند و پیشنهادش برای برگزاری یک مجلس دیگر ظرف دو یا سه هفته آینده بیانگر تمایلش به همکاری با ما بر سر منافع مشترک است. او به طور خاص پیشنهاد کرد که دولت آمریکا با قطع کلیه مناسبات خود با رژیم شاه دوستی اش را با حکومت اسلامی جدید ایران به اثبات برساند. او پیش بینی کرد که در این صورت روابط آمریکا با ایران سریعاً بهبود خواهد یافت. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 20 19 مارس 1979

سند شماره 113

محرمانه 20 مارس 1979 29 اسفند 1357

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3125

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: رسانه های خبری داخلی، پرسنل دفتر وابسته دفاعی، مقامات سفارت، منبع 68460008

تهیه کننده گزارش: سروان هری اف. جانسون، وابسته نیروی هوایی

مقام تأییدکننده گزارش: تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 20 19 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00 روز 19 مارس تا ساعت 12:00 روز 20 مارس 1979 پوشش می دهد.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

ص: 223

الف- (محرمانه) شورش کردها. شورش کردها در استان کردستان موقتاً با آتش بسی که رهبران مذهبی کُرد، شیخ عزالدین حسینی و احمد مفتی زاده، ترتیب دادند، فرو نشسته است. طبق گزارش رادیو انقلاب، درگیری ظاهراً زمانی شروع شد که یک رهبر مذهبی که ریاست کمیته انقلاب در سنندج (250 مایلی غرب تهران) را بر عهده داشت، از تحویل مهمات به یک گروه مسلح کُرد خودداری کرد. کردها برای اعتراض به دفتر استاندار رفتند و تیراندازی از آنجا شروع شد. در طول 24 ساعت پس از شروع درگیری ها، کردهای مبارز در سنندج ساختمان یک مقرّ نظامی، سربازخانه های پلیس، ایستگاه رادیو و تلویزیون محلی، را اشغال و یک پادگان ارتش را به محاصره درآورند. بر اساس گزارش ها، دولت برای راندن مهاجمان از اطراف پادگان چهار هلی کوپتر توپدار را به خدمت گرفته است. تعداد کشته شدگان از چند ده نفر تا 170 نفر گزارش شده، و بیمارستان های محل مملو از مجروحین است. آیت الله خمینی شخصاً خواستار توقف درگیری ها شده است. او گفت: «ما هیچ اختلافی با برادران سنی مان نداریم. همه ما اعضای یک امت واحد، و معتقد به یک قرآن واحد هستیم.» خمینی این بیانات را پس از آن ایراد کرد که از مردم خواسته بود این شورش را که حرکتی ضدانقلابی و کار عوامل خارجی توصیف کرده بود، سرکوب کنند.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): هر چند رهبران کرد مدام همبستگی خود با جمهوری اسلامی جدید را ابراز کرده اند، ولی کردها قبیله ای بسیار مستقل هستند. آنها سالهاست که برای خودمختاری مبارزه کرده اند. اگر خواست آنها برای داشتن نماینده ای کرد در دولت، تأسیس مدارس کردزبان، و خودمختاری در اداره کردستان برآورده نشود، [نامفهوم] در مبارزه برای استقلال [نامفهوم] اگر دولت نخست وزیر بازرگان راهی برای آرام کردن کردها پیدا نکند، شاهد درگیری های بعدی در بلوچستان یا آذربایجان خواهیم بود.

ب- عفو عمومی (بدون طبقه بندی): سازمان فداییان اولین گروهی است که به طرح پیشنهادی دولت برای عفو عمومی علناً اعتراض کرده است. این طرح شامل حال کسانی می شود که به اقتضای شرایط مجبور به همکاری با رژیم گذشته بودند. فداییان با این طرح مخالفند و می گویند که عفو مجرمین «فعالیت های ضد انقلابی عوامل امپریالیسم را تسهیل می کند.» آنها همچنین اظهار کرده اند که اعدام شدگان و کسانی که در حال محاکمه اند، به خاطر اعمال گذشته شان مستحق مجازات هستند.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): فداییان با تشکیل ارتشی که تحت کنترل دولت مرکزی باشد مخالفند. آنها معتقدند که بازسازی ارتش، ملی گرایی را نابود می کند. بنابراین، یک ارتش خلقی باید تشکیل شود.

ج- نظریات جبهه دموکراتیک ملی درباره رفراندوم و وحدت ملی: جبهه دموکراتیک ملی اولین حزبی است که از مردم خواسته است تا در صورت برگزاری رفراندوم در شکل پیشنهادی اش، در آن شرکت نکنند. جبهه دموکراتیک ملی خواسته است که رفراندوم اول فقط

ص: 224

به مسئله جایگزینی نظام جمهوری به جای رژیم سلطنتی محدود شود. پس از آنکه این مسئله حل شد، مدت زمانی برای بحث و گفتگو مجال باشد، و سپس رفراندوم دومی برای تعیین نوع جمهوری برگزار شود. جبهه دموکراتیک ملی همچنین در بیانیه اش از دولت خواسته است تا به کردها خودمختاری ببخشد. این حزب معتقد است که اعطای خودگردانی به گروههای ملی بهترین راه حفظ وحدت ملی و تضمین تداوم دموکراسی در ایران است. جبهه دموکراتیک ملی تأکید کرده است که برای حفظ وحدت ملی از دولت بازرگان حمایت می کند. ولی حمایت آنها از دولت بستگی به رعایت اصول دموکراسی خواهد داشت، که ضامن حکومت مردم است.

نظریات مرکز تهیه گزارش (بدون طبقه بندی): اگر چه حزب جبهه دموکراتیک ملی با شکل پیشنهادی رفراندوم مخالف است، ولی تمامی شواهد و قرائن حکایت از آن دارد که رفراندوم 30 مارس با برگه های «آری/ نه» برگزار خواهد شد.

د- (بدون طبقه بندی) جبهه ملی: رهبر جبهه ملی و وزیر امور خارجه، کریم سنجابی، برای راهپیمایانی که به فراخوان جبهه ملی امروز در میدان آزادی تجمع خواهند کرد، سخنرانی خواهد کرد. این راهپیمایی به مناسبت سالروز ملی شدن نفت برگزار می شود. با وجود این، حزب جبهه ملی سعی دارد با برگزاری این راهپیمایی قدرت و مقبولیت مردمی خود را به دولت نشان دهد.

ه- (بدون طبقه بندی) ممنوعیت سفر: ممنوعیت خروج تمامی مردان ایرانی بالای هجده سال از کشور اسماً لغو شده است. تنها افرادی که حق خروج از ایران را ندارند، کسانی هستند که نامشان در فهرست 16000 نفری کسانی است که مظنون به «اقدام بر ضد ملت» هستند. لغو ممنوعیت خروج موجب شد که جمعیت زیادی از ایرانی ها روز گذشته به اداره گذرنامه هجوم بیاورند. کسانی که قصد خروج از ایران را داشتند در اداره گذرنامه با این حقیقت مواجه شدند که هر چند دولت ممنوعیت سفرهای خارجی را لغو کرده است، ولی دستگاه بوروکراسی آماده قبول چنین دستوری نیست.

و- (بدون طبقه بندی) سرنوشت کارگران خارجی: وزیر کار و امور اجتماعی اعلام کرده است که تمامی کارگران خارجی مشغول در مشاغل غیرضروری طی دو مرحله از ایران اخراج خواهند شد:

1- پروانه کار اتباع خارجی غیرماهر و آنهایی که در سطوح پایین سرپرستی مشغول به کار هستند، فقط تا 21 آوریل 1979 اعتبار خواهد داشت.

2- پروانه کار اتباع خارجی که در سطوح بالاتر سرپرستی مشغول به کار هستند، نظیر مهندسان، مدیران و معلمان تا 21 ژوئن 1979 اعتبار خواهد داشت. وزیر کار گفت که اتباع خارجی بدون شک نقش بزرگی در مشکل بیکاری جوانان کشور داشته اند.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): این مسئله مسلماً بر آینده عملیات شرکت های

ص: 225

خارجی در ایران تأثیر بسزایی خواهد گذاشت، زیرا آنها به اتباع خارجی تکیه داشتند که هم با نوع کار آشنا بودند و هم تمایل به کار داشتند.

ز- (بدون طبقه بندی) کنترل کمیته های انقلاب: طبق گزارش مطبوعات، تعداد مأوران کمیته های انقلاب شدیداً کاهش یافته و قرار است برای اعضای باقیمانده کارت مخصوص کامپیوتری صادر شود. ظاهراً این تصمیم به خاطر نارضایتی از اقدامات کمیته های محلی اتخاذ شده است. اگر این مسئله حقیقت داشته باشد، نقش کمیته های انقلاب کاهش یافته و پلیس و کارکنان دیگر دولت به تدریج وظیفه عادی حفظ قانون را ایفا خواهند کرد.

ح- (بدون طبقه بندی) رژه ارتش: هزاران سرباز به همراه واحدهای نیروی پلیس روز گذشته برای نشان دادن همبستگی خود با دولت در خیابان های تهران رژه رفتند. دانش آموزان، زنان و شهروندان دیگری که برای خرید از خانه خارج شده بودند، با ابراز احساسات برای نظامیان که روزی دشمن شان محسوب می شدند، به آنها پیوستند.

نظریات مرکز تهیه گزارش: ایران هم اینک ملتی بدون نیروی مسلح مؤثر است. این رژه و حمایت مردم از رژه روندگان علامت خوبی است. شاید ارتش بتواند با حمایت مردم بار دیگر غرور و حیثیت لازم را برای تبدیل شدن به یک نیروی ملی بازیابد. البته این روند کُند خواهد بود زیرا مجاهدین و فداییان با تشکیل مجدد ارتش مخالفند. دولت باید مردم را متقاعد سازد که ارتش جدید متعلق به ملت است، به ملت خدمت می کند، و نیرویی است که مردم می توانند به آن افتخار کنند.

ط- (بدون طبقه بندی) افزایش هزینه خدمات فرودگاهی: کیهان گزارش داد که «قرار است هزینه های خدمات فرودگاه مهرآباد 10 تا 12 برابر شود.» آقای مهندس ولی، رئیس کائو، روز گذشته گفت که: «تغییراتی اساسی و همه جانبه در هزینه های خدمات فرودگاهی خواهیم داد.» این هزینه ها شامل هزینه ورود، جابجایی، نگهداری، ترانزیت و هزینه های مرتبط دیگر می شود. کمیته ای برای بررسی هزینه ها کنونی تشکیل شده است که تصمیمات خود را برای تصویب نهایی به دولت تسلیم خواهد کرد.

نظریات مرکز تهیه گزارش (محرمانه): پرسنل دفتر وابسته نظامی امروز در فرودگاه حاضر می شوند تا اطلاعات بیشتری درباره این هزینه ها کسب کنند.

ی- (بدون طبقه بندی) خارج از تهران: در حمله ضد انقلابیون به یک پاسگاه ژاندارمری در جزیره قشم، چهار نفر کشته و تعداد زیادی مجروح شدند. پس از آن، نیروهای انقلابی «بدون خشونت» پاسگاه را مجدداً به دست گرفتند. در شیراز، شورش زندانیان منجر به مجروح شدن 5 زندانی شد. پاسداران انقلاب نقشه فرار زندانیان را عقیم گذاشتند.

نظریات مرکز تهیه گزارش: فعالیت های قبل از تعطیلات سال نو در تهران، راهپیمایی ها، تجمعات، سخنرانی ها و خریدهای نوروزی فضایی عادی را در شهر متجسم می کند. ولی هنوز مشکلات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی بزرگی وجود دارد. سرخوشی کاذبی که پس از

ص: 226

سرنگونی شاه سرتاسر ایران را فرا گرفت خیلی زود جای خود را به این حقیقت خواهد داد که کشور هیچ نظام سیاسی مستقری ندارد، اقتصاد توان برآوردن نیازهای روزمره و جاه طلبی های ملت را ندارد، و هیچ ارتش یا نیروی پلیس مؤثری نیست که امنیت کشور را تأمین کند.


گزارش وضعیت سیاسی، 20 مارس

سند شماره 114

محرمانه 20 مارس 1979 29 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3134به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 20 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: درگیری کردها با نیروهای انقلاب. رژه ارتش و پلیس در حمایت از انقلاب. اعلام راهپیمایی ها و رژه های دیگر. ایران اتهام دخالت در امور داخلی دولت کابل را رد می کند. جبهه دموکراتیک ملی و فداییان با رفراندوم مخالفت می کنند. پان ایرانیست ها از نظام جمهوری اسلامی حمایت می کنند. ادامه آشوب ها در شهرهای ایران. انتصاب های جدید. اخراج کارگران خارجی. اداره گذرنامه علیرغم اعلام دولت همچنان بسته است. پایان خلاصه.

3- درگیری ها در منطقه کردنشین ایران ادامه دارد و آتش بسی که 24 ساعت بعد از شروع خشونت ها مورد توافق قرار گرفته بود، نقض شده است. (تلگرام جداگانه)

4- در روز 19 مارس نیروهای ارتش و پلیس در حمایت از انقلاب در خیابان های سرتاسر کشور راهپیمایی کردند و رژه رفتند. اگر چه روزنامه ها گزارش داده اند که مردم تهران «با شور و هیجان» از «هزاران» سرباز و پلیس استقبال کردند، ولی گزارش منابع دیگر حکایت از آن دارد که استقبال مردم از این راهپیمایی و رژه چندان هم «با شور و هیجان» نبوده است. کارمند سیاسی که خود شاهد عبور چند کامیون پر از سربازانی بود که به محل راهپیمایی می رفتند، می گوید به رغم تعداد زیاد پوسترهای خمینی و شاخه گل هایی که در دست سربازان بود، و همچنین شعار ها و مشت گره کردن های پرشور سربازان، ظاهراً مردم کوچه و خیابان چندان توجهی به آنها نداشتند. این راهپیمایی و راهپیمایی های دیگر به خوبی «خردک موج های پس از موج بزرگ» توصیف شده اند. راهپیمایی های بزرگداشت دیگری را برای روز 20 مارس در میدان شهدا (ژاله سابق) و 21 مارس در بهشت زهرا ترتیب داده اند. در هر دو راهپیمایی آیت الله نوری سخنرانی خواهد کرد. آیت الله طالقانی، نخست وزیر بازرگان و اعضای کابینه اش برای گروه زیادی از مردم که در مراسم نوروز در استادیوم آریامهر (نام جدیدی برای آن انتخاب نشده است) جمع خواهند شد، سخنرانی می کنند. حزب جمهوری اسلامی نیز مردم را به راهپیمایی در روز 22 مارس در سراسر ایران دعوت کرده است.

5- دولت ایران به اتهام وارده از سوی افغانستان مبنی بر دخالت ارتش این کشور در درگیری های افغانستان، شدیداً اعتراض کرد. در همین حال، روحانیان قم در یک راهپیمایی با

ص: 227

شرکت 10000 دانش آموز و پناهنده افغان، کشتارهای افغانستان را محکوم کردند. راهپیمایی مشابهی در شهر ساحلی ساری برگزار شد. مطبوعات ایران همچنان پوشش خبری گسترده ای به درگیری های افغانستان می دهند، از جمله حمله لفظی پراودا به ایران و به ویژه آیت الله شریعتمداری. در عین حال، دفتر وزارت امور خارجه گزارشی از ایزوستیا (که از شبکه بی.بی.سی. پخش شد) را مشاهده کردند که در آن ایالات متحده و بریتانیا به دخالت در شورش های افغانستان متهم شده بودند. رایزن سیاسی به وزارت امور خارجه گفت که ظاهراً این گزارش ما و جمهوری اسلامی موقت را در یک گروه قرار داده است.

6- بر اساس گزارش مطبوعات، حزب دموکراتیک ملی تصمیم گرفته است طی بیانیه ای که قرار است امروز از سوی متین دفتری صادر شود، رفراندوم آتی را تحریم کند. جبهه دموکراتیک ملی خواهان آن است که رفراندوم آتی به مسئله جایگزینی نظام جمهوری بجای نظام سلطنتی محدود شود، و سپس رفراندوم دیگری برای تعیین نوع جمهوری برگزار گردد. فداییان خلق نیز علناً با رفراندوم پیشنهادی مخالفت کرده و مدعی اند که فضای رأی گیری «جانبدارانه و غیردموکراتیک» است، قانون اساسی باید قبل از رأی گیری منتشر شود تا مردم از ماهیت جمهوری اسلامی مطلع شوند، و اینکه رأی دهندگان باید حق انتخاب بیشتری داشته باشند. فداییان همچنین مخالفت خود را با طرح دولت بازرگان برای عفو کسانی که در خدمت رژیم سابق بودند، ابراز داشته است. با وجود این، بازرگان قبلاً به ما گفته است که انتظار دارد رفراندوم طبق برنامه در روز 30 مارس برگزار شود.

7- محسن پزشک پور، رهبر حزب پان ایرانیست، از اعضای حزب خواسته است تا در رفراندوم آتی به نظام جمهوری اسلامی رأی آری بدهند، و از همه ایرانی ها خواسته است تا در این همه پرسی شرکت کنند زیرا این امر یک وظیفه «ملی» است. پزشک پور پس از «معالجات پزشکی» در خارج از کشور، تازه به کشور بازگشته است.

8- طبق گزارش روزنامه ها، در درگیری بر سر کنترل یک پاسگاه ژاندرمری در جزیره قشم در خلیج فارس (نزدیک بندرعباس) 4 نفر کشته و تعداد زیادی مجروح شدند. نیروهای «ضدانقلاب» به این پاسگاه حمله و آن را اشغال کرده بودند، ولی شبه نظامیان انقلابی آن را از دست ضدانقلابیون آزاد کردند. روزنامه ها همچنین خبر از درگیری در بهبهان (بین شیراز و اهواز) دادند. درگیری کردستان نیز در تلگرام جداگانه گزارش شده است.

9- وزارت کشور اعلام کرد که سید احمد طباطبایی به سمت استاندار استان مازندران، و علی اصغر معنوی به سمت استاندار استان لرستان منصوب شده اند.

10- وزارت کار و امور اجتماعی اعلام کرد که پروانه کار کارگران خارجی غیرماهر (نظیر راننده ها و کارگران ساده) و آنهایی که در سطوح پایین سرپرستی مشغول به کار هستند فقط تا 21 آوریل اعتبار دارد، و پروانه کار کارگران سطوح بالاتر سرپرستی (نظیر مهندسان، مدیران، و معلمان) نیز فقط تا 21 ژوئن اعتبار خواهد داشت. اگر به نیروی کار خارجی نیاز مبرم باشد،

ص: 228

پس از این تاریخ ها درباره آن تصمیم گیری خواهد شد. هنوز نمی دانیم که این تصمیم چه تأثیری بر سرنوشت کارمندان و سرایداران کشور ثالث در سفارت خواهد داشت، ولی این مسئله را به محض بازگشایی وزارت کار از آنها خواهیم پرسید.

11- علیرغم اطلاعیه دولت در رسانه های خبری مبنی بر آمادگی اداره گذرنامه برای رسیدگی به تقاضای صدور مجوز خروج از کشور برای مردان ایرانی بالای 18 سال در روز 19 مارس، روز گذشته جمعیتی زیادی که مقابل اداره گذرنامه جمع شده بودند به بهانه نبود فرم های لازم باز گردانده شدند.

13- در طول تعطیلات نوروزی فقط در روزهایی گزارش مخابره می کنیم که حجم اخبار کافی باشد.(1) سولیوان


شب عید نوروز در تهران

سند شماره 115

محرمانه 20 مارس 1979 29 اسفند 1357

از: سفارت آمریکا، تهران 3140به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: شب عید نوروز در تهران

1- (محرمانه تمام متن)

2- این روزها فضای عجیبی بر ایران حاکم است. فصل نوروز است و بهار با شکوه تمام به تهران قدم گذاشته است. آسمان آبی است و برف هنوز بر قله های رشته کوه البرز رخ می نماید، و درختان شکوفه داده اند. ترافیک در خیابان ها گره خورده است، بازار گرم است، و چهره شهر تقریباً عادی به نظر می رسد.

3- در ستون های خبری مطبوعات، ظاهراً اخبار آزادانه انتشار می یابد و روزنامه های فارسی و غیر فارسی زبان بحث سیاسی داغی به راه انداخته اند. وزارتخانه های دولت اطلاعیه صادر می کنند و وانمود می کنند که دارند کشور را از لحاظ سیاسی و اقتصادی به پیش می برند. توجهات بیشتر معطوف رفراندومی است که قرار است در روز 30 مارس برای انتخاب جمهوری اسلامی برگزار شود.

4- رادیو و تلویزیون عامه مردم را زیر بمباران خطابه های بی پایان آیت الله ها و ملاها و شاعران و اهل جدلی گرفته اند که انقلاب و اصول اسلام را می ستایند. اگر چه خطابه هایشان با لحنی موقر ایراد می شود، ولی محتوای آن چیزی جز مسایل کلی و کسالت آور نیست.

5- البته اتفاقاتی نیز می افتد که روال عادی را بر هم می زند، مثلاً جار و جنجال 4 روزه بر سر چادر. به نظر می رسد که آیت الله ها فعلاً در مقابل زنان کوتاه آمده باشند، ولی هنوز آینده زنها در ابهام است. گاه درگیری مسلحانه ناگهان در یک گوشه شهر شروع می شود، مثل وقتی

1- در اصل سند، شماره ( 12 ) نیامده است. م.
ص: 229

که گروهی از زندانیان در روز 18 مارس قصد فرار از زندانی در مرکز شهر را داشتند. شبها هنوز صدای تیراندازی های پراکنده می آید، و هوا که تاریک می شود ایست های بازرسی ترافیک را مختل می کند.

6- با وجود این، مهمترین حقیقتی که زندگی بسیاری از ایرانی ها را متأثر ساخته، وجود «کمیته ها» است. هر محله ای، هر مسجدی، هر اداره ای، هر کارخانه ای یک کمیته دارد. هر چند درست معلوم نیست چه کسی و یا چه چیزی وجود این گروهها را مجاز ساخته است، ولی اعتبار کمیته ها بیشتر به سلاحهای کشنده آنهاست؛ معمولاً مسلسل ژ-3 که دست هر کسی دیده می شود. این گروهها سعی دارند تمامی زوایای زندگی مردمی را که در حوزه فعالیت شان زندگی می کنند، تنظیم کنند.

7- در وزارتخانه ها، این کمیته ها هستند که تصمیم می گیرند دولت چه کاری می تواند انجام دهد؛ البته اگر اصلاً کاری از دستش بر بیاید. از آنجایی که معمولاً با هم توافق نظر ندارند، معمولاً هم هیچ کاری انجام نمی شود. در نیروهای مسلح نیز آنها تصمیم می گیرند چه کسی باید فرمانده باشد و روال چیست. در محله ها هم تردد مردم را زیر نظر دارند، از بقایای رژیم گذشته بازجویی می کنند، و پلیس اخلاق هستند.

8- اگر کسی زندگی آرام و مرفهی داشته باشد و به دنبال کارهای روزمره اش برود، به خصوص در حومه شمال تهران، شاید بتواند این حقیقت انقلاب را نادیده بگیرد. چیز زیادی نسبت به آن روزهای بد گذشته تغییر نکرده است. ولی اگر کسی بخواهد خانه اش را جابجا کند، کار بانکی داشته باشد، از کشور خارج شود، و یا به هر ترتیب روال عادی را نقض کند، آنوقت باید با یک عالمه کمیته طرف شود. اگر یک کمیته راضی شود، که معمولاً با نامه یک وزیر یا یک آیت الله ممکن است، یک کمیته دیگر با وظایفی مشترک پیدا می شود که دوباره مانع تراشی کند. در این هزار تو، هر تلاشی بی ثمر است.

9- ولی از طرف دیگر، اگر یکی از این انقلابیون فکر کند که شخصی یا خانواده ای طاغوتی بوده است، آنوقت انقلاب می شود حکومت ترس و وحشت. کمیته شخصی را که فکر می کند مجرم است دستگیر می کند و به زندان انفرادی می اندازد، جایی که هیچ تماسی با دنیای خارج ندارد. هیچ، تکرار می کنم، هیچ امکاناتی که شایسته یک انسان باشد غیر از آنچه کمیته در اختیار او می گذارد، ندارد، و اگر تا همین هفته پیش به زندان می افتاد ممکن بود از بد حادثه گیر یکی از «دادگاههای اسلامی» بیفتد و بدون تشریفات قانونی به دست جوخه های مرگ سپرده شود. به نظر می رسد که با توافق بازرگان و خمینی این رویه جابرانه دادگاهی متوقف شده باشد، ولی هیچ کس به یقین نمی داند.

10- وقتی که این مجرم دارد در زندان می پوسد، کمیته های دیگر به خانه اش هجوم می برند و هر چه به دستشان بیاید غارت می کنند. شاید از خانواده اش بازجویی کنند، کسب و کار و دارایی های دیگرش را مصادره کنند و نهایتاً به خاک سیاهش بنشانند. به همین دلیل، بسیاری از

ص: 230

بازرگانان موفق در رژیم گذشته ترجیح داده اند در خارج کشور بمانند تا اینکه خطر بازگشتن را به جان بخرند.

11- هرج و مرج حاکم بر کمیته ها بازتاب هرج و مرج گسترده تر حاکم بر کل ملت است. انقلابی که توانست طومار رژیم شاه را در هم بپیچد، برای این هدف منفی از حمایت قاطع مردم برخوردار بود، ولی هیچ گونه توافق نظر واقعی درباره آینده وجود ندارد. در بحبوحه این روند، خمینی در نقش رهبر واقعی انقلابیون ظهور کرد، ولی سلطه او بر گروههای مختلف با ایدئولوژی های متفاوتی که دارند به هیچوجه تضمین شده نیست. بازرگان نیز که سعی دارد اراده انقلاب را اجرا کند، موفقیت کمتری در ابراز و یا کنترل مجموعه هماهنگی از سیاست ها داشته است.

12- تقاضا برای انجام رفراندوم، به مثابه عامل سازماندهنده ای در تغییر خواست انقلابی، افزایش یافته است. برخی گروهها اعلام کرده اند که رفراندوم را تحریم می کنند، و برخی دیگر خواهان تغییر شکل و محتوای آن هستند. با وجود این، به طور کلی، بیشتر مردم اذعان دارند که رفراندوم برگزار خواهد شد و نتیجه آن هم رأی قاطع به یک جمهوری اسلامی است. تنها پس از حل این مسئله است که شاید فعالیت سیاسی قدری جدی تر شود.

13- مسئله دیگری که باید در آینده حل شود، مسئله قانون اساسی است، و اینکه آیا قانون اساسی جدید محصول یک فرایند شکل گیری تدریجی خواهد بود و یا اینکه مثل رفراندوم به حلق ملت فرو می شود. یک مسئله دیگر مسئله انتخابات عمومی است، اینکه اصلاً باید انتخاباتی صورت بگیرد و چه وقت. در این صحنه نبرد، نامعقول نیست اگر انتظار داشته باشیم که گروههای سیاسی متشکل تری ظهور کنند و به مبارزه با یکدیگر ادامه دهند. این تشکل ها، در کنار ارگانهای دیگری که قصد و نیت شوم تری دارند، از هم اینک در حال شکل گیری هستند.

14- با وجود این، نباید توقع داشت که مبارزات سیاسی آتی به شیوه رایج در هاید پارک و انتخابات آمریکا انجام شود. گروههایی که تعداد زیادی اسلحه در دست دارند و عادت کرده اند برای رسیدن به اهداف خود از آنها استفاده کنند، مسلماً تمایلی به بحث و استدلال های شیرین برای جلب نظر سیاسی دیگران نخواهند داشت. در عوض، این گروههای مسلح در مبارزات آتی خواهان بیشتری دارند، زیرا رهبران سیاسی به دنبال جلب حمایت آنهایی خواهند بود که بیشترین قدرت آتش و بی رحمترین رهبران را داشته باشد. می توان انتظار نوعی جنگ سالاری را داشت. از آنجایی که نیروهای امنیت ملی از هم پاشیده و ضعیف هستند، نمی توان توقع داشت که بتوانند این تمایل را مهار کنند.

15- صحنه سیاست ایران در آینده نزدیک بسیار پرجنب و جوش خواهد بود، ولی لزوماً این جنب و جوش رضایت بخش نخواهد بود.

سولیوان


مسایل اجتماعی بعد از انقلاب در تهران

ص: 231

سند شماره 116

محرمانه 22 مارس 1979 2 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3169به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: مسایل اجتماعی بعد از انقلاب در تهران

1- (محرمانه تمام متن)

2- در روزهای 20 و 21 مارس، اولین دعوت های رسمی به دو مراسم پس از انقلاب در تهران را پذیرفتم. اولین مراسم در روز 20 مارس و از طرف شرکت ملی نفت ایران به مناسبت سالروز ملی شدن صنعت نفت در سال 1951 برگزار می شد. دومین مراسم، در روز 21 مارس، همان مراسم سنتی دیدار هیأت های دیپلماتیک با شاه در نوروز بود. به پیشنهاد سفیر بلغارستان، که مسن ترین سفیر در ایران بود، مراسم فوق برای نخست وزیر بازرگان اجرا شد، که در جشن شرکت نفت میهمان افتخاری مراسم بود.

3- در مراسم شرکت نفت، از دیدن برخی چهره های آشنا نظیر برادر جوانتر فلاح و تعدادی از بازرگانان سرشناس رژیم گذشته تعجب کردم. همگی قدری عصبی بودند. تعداد زیادی از اعضای هیأت های دیپلماتیک در این مراسم شرکت کرده بودند.

4- پذیرایی نسبتاً ساده بود، و شربت پرتقال، کوکا کولا و چای سرو می شد. بر روی میزها شیرینی های زیادی چیده بودند که هیچکس نخورد. چند نفر ریشو، از نوع انقلابیون، در اطراف سالن ایستاده بودند.

5- چند دقیقه فرصت کردم با دکتر نزیه، مدیرعامل شرکت ملی نفت صحبت کنم. از او پرسیدم آیا حقیقت دارد که او پیش نویس قانون اساسی جدید را که قرار است در آینده نزدیک منتشر شود، تهیه کرده است. او گفت چون حقوقدان قانون اساسی هستم به پاریس دعوت شده بودم تا پیش از بازگشت خمینی به تهران، قانون اساسی جدید را «مرور» کنم. چند روزی را در هتل محل اقامتم ماندم تا نسخه ای از پیش نویس قانون اساسی به دستم برسد، ولی نهایتاً ناامید شدم و بدون اینکه سند را دیده باشم پاریس را ترک کردم. بنابراین اصلاً نمی دانم که در قانون اساسی جدید چه چیزی مطرح شده است.

6- مهمترین بخش مراسم ورود بازرگان، انتظام، و یزدی بود. بعد از ورود آنها سه نطق ایراد شد. اول نزیه، دوم بازرگان، و سوم یک « کارگر» به ایراد نطق پرداختند. سخنان دو سخنران اول ملایم بود و یکی از مترجمان شرکت ملی نفت ایران آن را برای حضار به انگلیسی ترجمه می کرد. ولی سومی دکلمه ای آتشین بود که یک جوان ریشوی بدون کراوات که معلوم بود تحصیلکرده است، آن را با صدای بلند خواند. یک دوست ایرانی که کنارم بود سخنان پر شور او را اینگونه ترجمه کرد که او سوگند یاد می کند تا آخرین قطره خونش از تأسیسات نفتی در مقابل تمایل امپریالیسم برای تسخیر مجدد آنها دفاع کند. هیچ ترجمه رسمی از این خطابه ارائه نشد.

ص: 232

7- در مراسم دیدار با نخست وزیر، بازرگان، سنجابی، سحابی و انتظام در یک صف به استقبال میهمانان می آمدند. رئیس تشریفات نیز در مراسم حضور داشت. یزدی دیرتر به مراسم آمد. مراسم نخست وزیری نیز همانند جشن شرکت نفت ساده بود و همان چیزها سرو می شد. به محض اینکه صف استقبال کنندگان از هم جدا شد، سنجابی مراسم را ترک کرد.

8- سفیر بلغارستان خیلی کوتاه سال نو را از طرف هیأت های دیپلماتیک تبریک گفت. بازرگان مؤدبانه و با قدردانی به او پاسخ داد و یزدی سخنانش را برای حضار ترجمه کرد. پس از خاتمه این مراسم، بازرگان نزد سُفرا رفت تا شخصاً با آنها صحبت کند، و این کار را با من شروع کرد که قدری عجیب بود. سپس با سفیر فرانسه شروع به صحبت کرد.

9- جای سفیر شوروی بسیار خالی بود. او به قم رفته بود تا پیام تبریک سال نوی رهبر شوروی را شخصاً تسلیم خمینی کند، و بدین ترتیب نظرش را در مورد سلسله مراتب رهبری در ایران عملاً نشان بدهد. رئیس تشریفات به من گفت که این مراسم، از جمله فهرست میهمانان، را تماماً سفیر بلغارستان ترتیب داده و تهیه کرده است. در نتیجه، جالب بود که نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین در مراسم حضور نداشت. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 25 مارس

سند شماره 117

محرمانه 25 مارس 1979 5 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3218به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 25 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: کردستان همچنان آرام است. بختیار ایران را ترک می کند و سخن می گوید. نخست وزیر از خوزستان دیدار می کند. خمینی از همه می خواهد در رفراندوم شرکت کنند. هیأت اعزامی سازمان آزادیبخش فلسطین از مشهد دیدار می کند. تظاهرات بر ضد پیمان صلح مصر و اسرائیل، که خمینی آن را «خیانت به اسلام» نامیده است. پایان خلاصه.

3- آتش بس موقت در کردستان همچنان برقرار است. (تلگرام جداگانه).

4- در روز 24 مارس، پیامی که روی نوار ضبط شده بود و گفته می شود متعلق به بختیار، نخست وزیر سابق، باشد تحویل دفتر خبرگزاری فرانس پرس در تهران شد. نوار مذکور به همراه یادداشت دست نویسی که بر روی سربرگ هتل کلاریج لندن نوشته شده بود، به خبرگزاری مذکور تحویل شد. فرانس پرس می گوید که صدای ضبط شده واقعاً صدای بختیار است.

5- بختیار در این پیام می گوید «آنچه هم اینک در افق می بینم به هیچوجه شباهتی به آزادی، دموکراسی، پیشرفت اقتصادی و گسترش فرهنگ ملی ندارد.» بلکه بالعکس «ما یک حکومت استبدادی پیر و فاسد را برداشتیم و یک دیکتاتوری همراه با هرج و مرج را جایگزین

ص: 233

آن کردیم- فقط به امید ایجاد یک جمهوری اسلامی.» بختیار گفت که به این جمهوری رأی نخواهد داد زیرا «آن را مانعی بر سر راه پیشرفت جامعه، عظمت ملت، شکوفایی اقتصاد، و حقوق بشر می دانم.» او مصرانه خواست تا قدرت از دست فاسدان گرفته شود، حقوق فردی و اجتماعی تضمین شود، قوانین ضداسلامی لغو شود، و سیاست مستقل ایران تداوم یابد. او گفت «این برنامه ایست که می توان بر مبنای آن وحدت ایجاد کرد، بر خلاف رفتار دولتی که خود را ناتوان حس می کند و حقیقتاً هم ناتوان است.»

6- انتقاد بختیار از دولت موقت، و به طور ضمنی، از خمینی، مسلماً بر دل آنهایی که از وقایع بعد از انقلاب شدیداً مضطرب هستند، خواهد نشست. توده ملت هنوز به خمینی وفادار است، ولی در میان نخبگان تجدد طلب بسیارند کسانی که نخست وزیری بختیار را صبح کوتاه و نویدبخش سیاسی پیش از حاکم شدن دوباره سیاهی استبداد، می دانند. البته سخنان بختیار برای همقطاران سابق او در جبهه ملی که هم اینک در دولت موقت خدمت می کنند و از لحاظ فنی مسئول استبداد آیت الله و افراط گرایی پیروانش هستند، طعنه آمیز بود.

7- گویی دولت موقت به اندازه کافی مشکل نداشت که استقبال متفاوت از نخست وزیر بازرگان، معاونش عباس امیرانتظام، و وزیر دفاعش مدنی طی دیدار روز گذشته شان، 24 مارس، از خوزستان نیز به آنها اضافه شد. در خرمشهر، جمعیت خشمگینی بیرون از خانه آیت الله طاهر خاقانی تجمع کرده بود، و برای اینکه بازرگان و همراهانش بتوانند وارد خانه شوند، مجبور شدند با تیراندازی هوایی مردم را متفرق کنند. بازرگان و انتظام هر دو در مصاحبه هایشان گفتند که خواست اقلیت های قومی، از جمله مردم عرب زبان خوزستان، را درک می کنند. در خرمشهر مردم از بازرگان و هیأت همراهش تقاضا داشتند که سهم بیشتری از درآمد نفت که عمدتاً از خوزستان استخراج می شود، برای توسعه این استان اختصاص یابد. بازرگان و هیأت همراهش امروز 25 مارس در تبریز به سر می برند.

8- خمینی با صدور بیانیه ای از تمام ایرانی ها، اعم از مرد و زن، خواسته است تا از حق رأی خود در رفراندوم جمهوری اسلامی استفاده کنند. به نظر می رسد که دولت بدون اعتنا به اعتراضاتی که به شکل رفراندوم و مسئله امکان برگزاری زودهنگام آن مطرح شده است، قصد دارد رفراندوم را در زمان مقرر برگزار کند. اخبار شبانه 25 مارس به رأی دهندگان احتمالی اطمینان داد که نباید نگران عضویت خود در حزب منحله رستاخیز باشند. نگرانی مردم از آنجا ناشی می شود که عضویت آنها در حزب رستاخیز در شناسنامه هایشان ثبت شده است و به هنگام رأی گیری باید شناسنامه خود را در محل رأی گیری ارائه دهند. همچنین اعلام شد که یک بار دیگر حداقل سن رأی دهندگان به 16 سال تمام کاهش یافته است، که موجب بهم ریختن بیشتر اوضاع شد.

9- برخلاف آن که انتظار می رفت به مناسبت نوروز زندانیان از جمله حداقل صدها نفر زندانی سیاسی که هم اینک در حبس به سر می برند، مورد عفو قرار بگیرند، در طول تعطیلات

ص: 234

نوروز چنین عفوی اعلام نشد. ظاهراً پیشنهاد عفو مورد اعتراض چندین محفل سیاسی قرار گرفته است. با وجود این، خمینی اجازه ملاقات 250 زندانی را با خانواده هایشان صادر کرد (چنانکه مطلع شده ایم هر زندانی اجازه داشت فقط با یکی از اعضای خانواده اش آن هم فقط به مدت 5 دقیقه ملاقات کند.) کارمند سیاسی مترینکو در تعطیلات آخر هفته از مقابل زندان قصر عبور کرد و می گوید که منظره آنجا هیچ تغییری نسبت به گذشته نکرده است. هنوز زنان و کودکان زیادی مقابل در زندان منتظرند تا به داخل زندان بروند و شوهر، پدر، برادر و غیره را ملاقات کنند. تنها فرقی که وجود داشت این بود که مردم لباس های بهتری پوشیده بودند.

10- سازمان آزادیبخش فلسطین همچنان فعال است. یک هیات فلسطینی به همراه تعدادی از اعضای کمیته مرکزی انقلاب روز 22 مارس از مشهد دیدار کرد. در ارتباط با همین دیدار اعلام شد که سازمان آزادیبخش فلسطین نیروهای موسوم به سپاه پاسداران انقلاب را که یک نیروی شبه نظامی است، آموزش خواهد داد. سپاه پاسداران تحت نظر ابراهیم یزدی، معاون رئیس جمهور، در حال شکل گیری است.

11- در بعد از ظهر روز 25 مارس، گروه کوچکی از تظاهرکنندگان در اعتراض به امضای پیمان صلح بین مصر و اسرائیل از میدان آزادی (شهیاد سابق) به سمت سفارت مصر راهپیمایی کردند. خمینی این پیمان را «خیانت به اسلام» توصیف کرده است که مسلماً به خشم مردم دامن خواهد زد. گوش بزنگ خواهیم ماند. سولیوان


تلگرام انجمن خدمات خارجی آمریکا

سند شماره 118

استفاده اداری محدود26 مارس 1979 6 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، ایران 3242به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی.

موضوع: تلگرام انجمن خدمات خارجی آمریکا

1- خلاصه: در این گزارش توصیفی از زندگی در تهران و برخی شکایات پرسنل باقی مانده در ایران از نظرتان خواهد گذشت. انجمن خدمات خارجی آمریکا در تهران معتقد است که شاید بخشی از این اطلاعات برای آنهایی که در سفارت مسئول بخش ایران هستند مفید یا جالب باشد. لازم به تأکید است که این تلگرام فقط به منظور اطلاع مسئولان وزارت امور خارجه ارسال می گردد و نباید بین سایر ارگانها توزیع گردد. پایان خلاصه.

2- تعدادی از کارمندان سفارت که به منظور نظارت بر ارسال اسباب و اثاثیه منازل، لغو قول نامه ها، جابجایی اموال چه شخصی و چه دولتی، و حل مشکلات پرسنل و تلاش برای بازگرداندن وضعیتی عادی به سفارت در تهران مانده اند، احساس می کنند که در حق شان بی انصافی شده است، به ویژه در مقایسه با آنهایی که در هنگام تخلیه پرسنل از ایران خارج شدند. آنهایی که مسئول نقل و انتقالات مستقیم هستند غالباً باید بدون استراحت و تفریح از نقطه ای به نقطه دیگر سفر کنند. TDY یا دیدار با خانواده هایشان می تواند تأثیر زیادی بر روحیه

ص: 235

آنها بگذارد.

3- این احساس در بین کارمندان وجود دارد که آنهایی که به اروپا پناه برده اند از مزایای بیشتری نسبت به آنهایی که در آمریکا مستقر شده اند، بهره مند هستند. کارمندانی که در اروپا ماندند به مدت یک ماه یا بیشتر از مرخصی اداری یا TDY استفاده کردند، ولی آنهایی که به آمریکا رفتند مجبور بودند از مرخصی های سالیانه شان استفاده کنند. فوق العاده مأموریتی که به کارمندان مستقر در اروپا تعلق می گیرد بسیار بیشتر است، و آنها از امکانات بیشتری برای دیدار با خانواده هایشان نیز برخوردارند. اکثر خانواده هایی که آمریکا را برگزیدند بیشتر به تحصیل فرزندانشان فکر می کردند، ولی از لحاظ مالی امتیازات زیادی را از دست دادند، و فقط در محدوده واشنگتن دی.سی. دستور دریافت می کنند ولی آنهایی که در اروپا مستقر شده اند معمولاً اصالتی غیرآمریکایی دارند و با خانواده هایشان آنجا زندگی می کنند، بنابراین از لحاظ مالی نیز به نفع آنها تمام می شود.

4- هر تلاشی که با هدف تسریع در تفکیک نامه ها در سیستم پُست صورت بگیرد نیز می تواند به بهبود روحیه کارمندان کمک کند. بسیاری از بسته های متعلق به کارمندان گم شده، خیلی از آنها منتظر چک های خود بوده اند، و هنوز نمی دانند آیا چکی که در روز پیش از قوع اتفاقات پست شده بود، به مقصد رسیده است یا خیر. البته می دانیم که کار ساده ای نیست، ولی به هر حال اگر بدانیم که هنوز چیزی از اعتبارمان باقی مانده است، خوشحال می شویم.

5- در زیر شرح کوتاهی در مورد شرایط زندگی در سفارت برایتان می فرستم. شاید بخشی از این اطلاعات قبلاً در تلگرام های ارسالی ذکر شده، و بخشی از آن نیز تازه باشد. به خاطر مسایل امنیتی و همچنین به دلیل اینکه تعداد کارمندان باقی مانده به قدری نیست که از سر گیری کار سرویس های سفارت را توجیه کند، اکثر پرسنل را به یک یا دو ساختمان واقع در پشت سفارت انتقال داده ایم. هنوز دو گروه مستقل از شبه نظامیان (سابق) و تعداد زیادی از پرسنل نیروی هوایی محافظت از ساختمان سفارت را بر عهده دارند. البته این سه گروه همیشه با یکدیگر کنار نمی آیند، هر چند هم اکنون تنش بین آنها خیلی کمتر از روزهای بعد از حمله به سفارت است. دسترسی به ساختمان سفارت برای آنهایی که مایل به ورود به سفارت هستند یک مشکل جدی است و تا بحال چندین بار اتفاق افتاده است که محافظان سفارت محتویات کیف کارمندان را بازرسی کرده اند.

6- حضور این محافظان هیچ کمکی به کارمندانی که در سفارت مشغول به کار هستند، نمی کند، حال می خواهد این کارمندان آمریکایی باشند یا بیگانه و با توجه به گسترش احساسات ضدآمریکایی، باعث می شود که طرف های ایرانی تماس ما حتی دیگر تمایلی به نزدیک شدن به سفارت نداشته باشند.

7- تلاش مدیران سفارت برای بهبود کیفیت محافظان بسیار نتیجه بخش بوده است. حالا متوسط سن پرسنل نیروی هوایی در مقایسه با قبل که 18 سال بود، چیزی نزدیک به 20 تا 25

ص: 236

سال است. ظاهر آنها قابل قبول تر شده و مسئولیت پذیری بیشتری نسبت به گروه قبلی از خود نشان می دهند. با وجود این، محافظان سفارت از ما پتو، بخاری برای پُست های نگهبانی شان، اجاق برای درست کردن چای، فرش و ماشین لباس شویی برای شستن یونیفورم هایشان خواسته اند. البته رد خواسته آنها بسیار مشکل است، زیرا اینها را کسی از ما می خواهد که یک تفنگ ژ-3 روی دوشش انداخته است، هر چند هر وقت یکی از خواسته هایشان را بر آورده می کنیم، فردا توقعشان بیشتر می شود.

8- تیراندازی های شبانه در محوطه سفارت دیگر امری عادی است، هر چند محافظان سفارت اکثر این تیراندازی ها را برای آن انجام می دهند که خوابشان نبرد و یا اینکه مطمئن شوند که تفنگ هایشان هنوز کار می کند. در روز 21 مارس تیراندازی محافظان سفارت تمام کارمندان را سراسیمه کرد، البته این بار تیراندازی استثنائاً به خاطر شروع سال نوی ایرانی بود. هر چند اکثر این تیراندازی ها شخصاً تهدیدی برای کسی نیست، ولی اعصاب انسان را به هم می ریزد، البته اگر از بی خوابی ناشی از آزمایش تفنگ ها آن هم درست زیر پنجره ی اتاق تان در ساعت 3 صبح بگذرید.

9- از تعاونی سفارت تا بحال سه بار سرقت شده است. SY می گوید که این سرقت ها کار خودی هاست. احتمالاً محافظان سفارت که به آنها گفته بودیم نباید در بخش کنسولی بخوابند، از حرف ما ناراحت شده و چند روز پیش درب بخش کنسولی را که موقتاً به اتاق قبلی تفنگداران انتقال یافته، باز کرده و داخل آن شده بودند. سیم تلفن های قطع شده و خسارات جزئی دیگری نیز به آنجا وارد شده بود.

10- با وجود این، چون احتمال حمله مجدد به سفارت بسیار زیاد است، گمان می کنیم که حضور یک نیروی محافظ محلی در سفارت ضروری باشد. سازمان آزادیبخش فلسطین دارد نفوذ زیادی در ایران پیدا می کند و مخالفت آن با پیمان صلح مصر و اسرائیل کاملاً آشکار است. در همین ارتباط، چندی پیش تظاهراتی عظیم، ولی خوشبختانه صلح آمیز، در مقابل سفارت انجام شد.

11- هنوز بقایای گاز اشک آور در ساختمان کنسولی انسان را آزار می دهد، ولی اکثر پنجره ها را عوض کرده و دفاتر را رنگ زده ایم، و اکثر اوقات شرایط کاری قابل تحمل است.

12- امکانات تفریحی عملاً صفر است. درخواست کرده ایم تعدادی از فیلم هایی را که ارتش آمریکا بین پرسنل توزیع می کند به دستمان برسانند، ولی هنوز چیزی دریافت نکرده ایم. البته بعضی رستوران ها باز هستند ولی باید ساعت 10:00 شب در سفارت باشیم زیرا از آن ساعت به بعد گشتی های غیرنظامی به خیابان ها می ریزند و به سوی خودروهایی که رانندگانشان احتمالاً فریاد ایست آنها را نشنیده و به راه خود ادامه داده اند، تیراندازی می کنند. در ماه اخیر هیچ یک از کارمندان آمریکایی جرأت خارج شدن از تهران را به خود نداده است، ولی گزارش روزنامه ها نشان می دهد که وضعیت امنیتی در شهرستان ها نیز بسیار متزلزل است.

ص: 237

غرب ایران، به ویژه کردستان، صحنه درگیری های مداوم است. اخباری از راهزنی در اتوبانها به دستمان رسیده است، و احتمالاً به خاطر وضعیت افغانستان بخش شمال شرقی ایران نیز باید پرتنش باشد. اگر ناآرامی های کردستان به مناطق قبیله نشین دیگر نیز سرایت کند، سفر زمینی در این کشور غیرممکن خواهد شد.

13- اکثر ما هر روز بین 300 تا 600 یارد راه می رویم تا از خانه به سفارت بیاییم و خدا را شکر می کنیم که به قدر کافی کار هست که شش روز هفته سرمان را گرم کند چون واقعاً اینجا هیچ کار دیگری نیست که بتوانیم انجام دهیم.

14- از سوی دیگر، وضعیت امنیتی تهران در ساعات روز عادی شده است. ترافیک واقعاً وحشتناک و گاهی اوقات حتی بدتر از روزهای قبل از انقلاب است (به این معنی که هیچ خودرویی از جایش تکان نمی خورد). اخبار سرقت از منازل کمتر شده است.

15- کاهش شدید پرسنل ایرانی هیأت مستشاری و آژانس های دیگر فشار شدیدی بر روی آنهایی که باید پاسخ شکایت های پرسنل مزبور را بدهند وارد می کند. جلساتی برای رسیدگی به شکایات پرسنل بازخرید شده ایرانی برگزار شد، ولی آنها خواسته های بسیار نامعقولی دارند (خواسته های آنها را در گزارش جداگانه برایتان ارسال کرده ایم). از آنجایی که اکثر خواسته هایشان برآورده نخواهد شد، باید انتظار افزایش سطح خصومت ها را داشت.

16- انتقال اسباب و اثاثیه به خارج از ایران امر بسیار دشواری است. بازرسان غالباً خواستار بازرسی کامیون ها هستند، که تازه این امر بعد از روزها مذاکره برای اخذ مجوز انتقال اسباب و اثاثیه صورت می گیرد. از آنجایی که دولت مرکزی هنوز کنترل کامل اوضاع را در دست ندارد، هیچ مقام واحدی نیست که بتوانیم چنین مشکلاتی را از طریق آنها حل کنیم.

17- بخش کنسولی دارد خدمات مهاجرتی و صدور ویزا را در سطح بسیار محدودی انجام می دهد. صدور ویزا عملاً متوقف شده و احتمالاً در آینده نزدیک باید آن را از سر بگیریم. در دو مورد با زور اسلحه ما را مجبور کردند که ویزا صادر کنیم. قضاوت تحت چنین شرایطی بسیار دشوار است به ویژه با توجه به این حقیقت که اکثر ایرانی ها احتمالاً درباره مهاجرت به آمریکا راستش را نمی گویند. علاوه بر این، چون انتقال ارز لازم برای تأمین هزینه های تحصیل دانشجویان در آمریکا فعلاً بسیار مشکل است، متقاضیان احتمالی شرایط اخذ ویزای دانشجویی را نخواهند داشت.

18- فعالیت در بخش سیاسی و اقتصادی- بازرگانی تقریباً به همان اندازه است، و تنها مانع موجود عدم تمایل مقامات ایرانی به ملاقات با آمریکایی ها و یا ارائه اطلاعات است. یک مشکل دیگر هم پیدا کردن شخص با اطلاع و ذیصلاحی است که بتواند به سئوالات ما پاسخ بدهد و یا خدماتی در اختیارمان بگذارد.

19- حتی با فرض اینکه وضعیت از آن چیزی که هست وخیم تر نشود، احساس می کنیم که صلاح نیست خانواده ی کارمندان سفارت تا حداقل شش ماه دیگر به ایران برگردند. پیمان

ص: 238

صلح خاورمیانه، رفراندوم، انتخابات آتی مجلس مؤسسان و تهیه پیش نویس قانون اساسی همگی رویدادهایی است که می تواند موجب برانگیختن وقایع خشونت بار شود. نباید فراموش کرد که ایران هنوز ارتش قدرتمندی ندارد که بتواند از آن برای فرونشاندن خشونت ها استفاده کند. البته گمان می کنیم شاید در آینده نزدیک بتوان مجوز سفر بعضی از همسران کارمندان را به ایران صادر کرد، به ویژه اگر مهارت های مفیدی داشته و مایل به کار در سفارت باشند. در اینجا شدیداً به منشی و یا حتی کارمند بخش آرشیو که مهارت کار با اسناد طبقه بندی شده را داشته باشد، نیاز داریم و احتمالاً اگر بتوانید یک پانچیست برای تهیه پیش نویس مکاتبات در بخش پرسنلی و کنسولی (ویزای مهاجرت) بفرستید، بسیار سپاسگزار خواهیم بود. اگر قرار است بستگان کارمندان سفارت به ایران سفر کنند باید در سلامت کامل باشند (زیرا امکانات پزشکی ما کاهش یافته است) و اسباب و اثاثیه زیادی با خود نیاورند.

20- انجمن خدمات خارجی آمریکا در تهران از وزارت امورخارجه تقاضا دارد که وقت کافی برای توجه به مشکلات و نگرانی هایی که از بابت تخلیه آمریکایی ها از ایران ایجاد شده است، مبذول کند. البته مستحضر هستیم که در برخی موارد محدودیت های آیین نامه ای وجود دارد، ولی پیشنهاد می کنیم که این آیین نامه ها اصلاح شود تا آنهایی که در آینده از ایران تخلیه می شوند شرایط برابر با دیگران داشته باشند. با احترام سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 26 25 مارس 1979

سند شماره 119

محرمانه 26 مارس 1979 6 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3254

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: رسانه های خبری داخلی، پرسنل دفتر وابسته دفاعی، وابستگان نظامی خارجی، منبع 68460008

تهیه کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

مقام تأیید کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 26 25 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00 روز 25 مارس تا ساعت 12:00 روز 26 مارس 1979 پوشش می دهد، شامل: وضعیت داخلی. وضعیت مهرآباد. نطق بازرگان در تبریز. وضعیت دوشان تپه.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه)

الف- وضعیت داخلی: تهران در طول پنج روز تعطیلات نوروزی نسبتاً آرام بود. بسیاری از واحدهای تجاری به استثنای مغازه های خرده فروشی تعطیل بودند. اداره های دولتی نیز تا امروز

ص: 239

صبح تعطیل بودند. صدای تیراندازی های پراکنده ای در طول شب در نزدیکی دفتر وابسته نظامی شنیده می شد. روز گذشته تهران به جز در خیابان های اصلی مرکز شهر، ترافیک سبکی داشت. روز گذشته تظاهر کنندگان (که تعداد آنها در بعد ظهر به چند هزار نفر می رسید) در مقابل سفارت مصر تجمع کردند. بی.جی. شمی، وابسته نظامی مصر، امروز 26 مارس اظهار داشت که دانشجویان امروز صبح به داخل سفارت مصر نفوذ کردند. دانشجویان، امروز صبح با سفارت مصر تماس گرفته و به مقامات سفارت گفته بودند که قصد دارند در اعتراض به امضای پیمان صلح نزدیک به 24 ساعت در سفارتخانه تحصن کنند. بی.جی. شمی گفت که تعدادی از تظاهرکنندگان از دانشجویان عرب زبان بودند، و افزود که فکر نمی کند هیچ مشکل عمده ای در سفارت و یا دفتر او ایجاد شده باشد. در حدود ساعت 19:00 روز 25 مارس تعدادی تظاهرکننده (که تقریباً چند صد نفر بودند) بدون خشونت از ضلع شرقی سفارت در خیابان روزولت عبور کردند و به سمت تخت جمشید رفتند. آنها شعارهای ضد کارتر می دادند. امروز صبح در حدود ساعت 10:00 نزدیک به 200 ایرانی مقابل درب اصلی سفارت تجمع کردند. اکثر آنها کارکنان سابق مرکز مستشاران نظامی آمریکا بودند که به عدم پرداخت حق سنوات خود اعتراض داشتند و گروه دیگر که تقریباً 30 تا 40 نفر می شدند، دانشجویانی بودند که قرار بود در آمریکا تحصیل کنند و درخواست ویزا داشتند. کارکنان سابق مرکز مستشاران نظامی به تدریج متفرق شدند ولی دانشجویان تصمیم گرفتند در مقابل درب تحصن کنند و موقتاً تردد خودروها را دچار مشکل کردند. احتمالاً تا چند هفته دیگر که بخش صدور ویزای دانشجویی تعمیر شود و کارکنان در آن مستقر شوند، این وضعیت ادامه خواهد داشت. روزنامه های اصلی فارسی زبان روز سه شنبه 27 مارس کار خود را شروع خواهند کرد.

ب- وضعیت فرودگاه مهرآباد: طبق مشاهدات وابسته نظامی، فعالیت بخش غیرنظامی فرودگاه تقریباً عادی است. امنیت فرودگاه هم اینک تقریباً به طور کامل در دست پلیس غیرنظامی است که یونیفورم های آبی به تن دارند. در ترمینال اصلی تعدادی پلیس با یونیفورم نظامی دیده می شوند. وابسته نظامی با نشان دادن کارت شناسایی دیپلماتیک خود بدون محدودیت توانست در ترمینال اصلی تردد کند. کارمندان ترمینال برخوردی دوستانه داشتند و با وابسته نظامی گرم می گرفتند، به ویژه آنهایی که ویزای آمریکا می خواستند. تعداد مسافران اروپایی که با لوفت هانزا و بریتیش ایرویز به فرودگاه می آمدند مثل گذشته زیاد نبود، ولی تعدادی از خانواده های اروپایی (زن و کودک) داشتند به تهران بازمی گشتند. یک کارمند بخش گمرکات - مهاجرت به وابسته نظامی گفت که زنان و دانشجویان ایرانی می توانند از کشور خارج شوند، ولی مردان ایرانی هنوز اجازه خروج از کشور را ندارند. به عقیده او تا چهارم یا پنجم آوریل مردان ایرانی هم می توانند از ایران خارج شوند. مأموران گمرک بازرسی عادی چمدان ها را شروع کرده بودند. هیچ مشکلی برای ورود مجدد سی. دبلیو او بارتکو، (مأمور دفتر وابسته نظامی آمریکا) به ایران پیش نیامد.

ص: 240

ج- بازرگان در تبریز: روز گذشته بازرگان نطقی طولانی در تبریز ایراد کرد. بخش سیاسی سفارت محتوای سخنرانی را گزارش خواهد داد.

د- وضعیت دوشان تپه: وابسته نیروی هوایی آمریکا و نماینده شرکت بیچکرافت امروز صبح به پایگاه هوایی دوشان تپه رفتند تا جک، ابزار و تجهیزات موردنیاز برای تعویض لاستیک های هواپیمای12C- متعلق به دفتر وابسته نظامی در مهرآباد را تحویل بگیرند. مأموران کمیته آنها را همراهی کردند و اجازه دادند تجهیزات و چند کیسه نامه را که در انبار مانده بود با خود بیاورند. از نماینده بیچکرافت استقبال گرمی شد و ایرانی ها به او گفتند که احتمالاً موتور سه هواپیمای 126C- به روغنکاری نیاز دارد. وابسته نیروی هوایی یک گروه 30 نفره از نیروی هوایی ایران را دید که با لباس غیرنظامی آنجا نشسته بودند و یک گروهبان نیروی هوایی برایشان سخنرانی می کرد. وابسته نظامی شنید که گروهبان مزبور می گوید: «مصر باید با اسرائیل بجنگد، نه اینکه پیمان صلح امضا کند.» هر چند پرسنل زیادی در پایگاه هوایی بودند ولی هیچ کار مثبتی در آن انجام نشده بود. بسیاری از پرسنل بی هدف در پایگاه قدم می زدند. یک سرگرد نیروی هوایی سعی کرد از خروج تجهیزات از پایگاه جلوگیری کند، ولی سروان نیروی هوایی که عضو کمیته بود به او توضیح داد که تجهیزات برای چه کاری و به کجا برده می شود. هیچ مشکل دیگر پیش نیامد.


گزارش وضعیت امنیتی تهران

سند شماره 120

محرمانه 26 مارس 1979 6 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3255به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت امنیتی تهران

1- (محرمانه تمام متن)

2- وضعیت امنیتی از زمان ارسال آخرین گزارش امنیتی تا به حال تغییر محسوسی نکرده است. ادامه تیراندازی های کوتاه شبانه در اطراف سفارت قدری کارکنان را عصبی کرده است. هیچ پیشرفتی در جابجایی گروه ماشاءالله از درب اصلی سفارت صورت نگرفته ولی گروه نیروی هوایی و گروه رضا در محل اقامت با یکدیگر کاملاً هماهنگ هستند. روند ایجاد اعتماد بین کارکنان آمریکایی و نیروهای محافظ بسیار کُند پیش می رود. به نظر می رسد که این بار موازنه به نفع ما باشد. عده ای با توسل به زور وارد تعاونی شدند و اقلام گرانقیمتی به ارزش 10000 دلار را با خود بردند. وجود مقادیر زیادی مشروب و کالاهای مصرفی در این محوطه ی اصولاً ناامن زمینه را برای بروز چنین اتفاقاتی مهیا می کند و سفارت دارد خود را از شرّ مازاد اقلام موجود خلاص می کند.

3- امنیت فیزیکی در طول دوره گزارش: قوطی های نیترات سدیم را در دسترس قرار داده ایم تا در صورت لزوم تجهیزات ارتباطی و گزارش های حساس را سریعاً نابود کنیم.

ص: 241

قفل های موقتی در تمامی طبقات نصب کرده ایم که به ما اجازه می دهد دسترسی به بخش های مختلف را کنترل کنیم و طبقه دوم را مسدود کرده ایم. سیبی میتی سه دوربین مداربسته نصب کرده و تا به حال کسی به طرف این دوربین ها شلیک نکرده است. گیت حفاظت در ورودی به طور اضطراری از فرانکفورت برایمان ارسال شده است که بدین وسیله از مساعدتRTC در این ارتباط تشکر می کنیم. تعدادی جلیقه ضد گلوله نیز به دستمان رسیده است که اطمینان بیشتری به تفنگداران دریایی بخشیده است.

4- امنیت روال کار: افسر امنیتی منطقه ای دو طرح دفاعی جداگانه برای سفارت نوشته است که طبق آنها کارکنان می توانند ساختمان را تخلیه کنند و به زیرزمین انبار بروند. کارکنانی که باید در ساختمان کنسولگری باشند و تفنگداران دریایی نیز طرح مکتوبی برای عقب نشینی به انبار دارند. هر چند طرح های فوق شاید فایده چندانی نداشته باشد، ولی در صورت بروز یک حمله دیگر شانس بیشتری برای زنده ماندن به ما می دهد. همه کارکنان و تفنگداران دریایی در مورد این طرح ها توجیه شده اند.

5- امنیت پرسنل: در حال حاضر هنوز نمی دانیم که آیا قرار است شخص دیگری جایگزین سیبی میتی بشود یا خیر. سیبی میتی در اینجا بسیار مفید بوده است و تعویض او باید بموقع انجام شود. افسر امنیتی منطقه ای، هالند قرار است روز 26 مارس به اینجا بیاید و RSO تامس روز 27 مارس ایران را ترک می کند.

6- محافظان تفنگدار آمریکایی: در حال حاضر با توجه به نیروهای جایگزینی که بموقع از طرف شرکت A به سفارت اعزام می شوند، تقریباً تفنگداران مان به اندازه کافی (13) هستند. معلوم است که شرکت A بهترین افراد خود را برایمان فرستاده است، و آنها محافظان ایرانی را با پختگی و رفتار شان تحت تأثیر قرار داده اند. طرح انتقال تفنگداران دریایی به «انبار» ممکن نیست زیرا هوای این محوطه که قبلاً محل تجهیزات ارتباطی حساس بود خفه و بدون پنجره است. کار تعمیر چهار آپارتمان را در خیابان بیژن در پشت سفارت برای اسکان تفنگداران آغاز کرده ایم. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 26 مارس

سند شماره 121

محرمانه 26 مارس 1979 6 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3256به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 26 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: نطق بازرگان در تبریز. آرامش در کردستان. اعتراض تظاهر کنندگان به پیمان مصر و اسرائیل. پایان خلاصه.

نطق طولانی و بی سرو ته بازرگان در روز 25 مارس در تبریز فقط یک نکته قابل توجه

ص: 242

داشت- رعایت انصاف در مورد شاه. اگر چه بازرگان شیوه های استبدادی او را موجه ندانست، ولی گفت تا جایی که می داند انگیزه شاه قصد و نیت خیر بوده است. بازرگان به مخاطبانش گفت: «او واقعاً می خواست که ملت ایران به یک قدرت جهانی تبدیل شود و تمدنی بزرگ داشته باشد.» او همچنین افزود که ایرانی های بسیاری این رویای ناممکن را پذیرفته بودند و در کنار شاه برای تحقق آن گام بر می داشتند. قبول منفعلانه حق شاه برای رهبری مردم به همان اندازه مهم بود که اعتقاد شاه به حق ادامه حکومت استبدادی در ایران.

4- بازرگان هشدار داد: «اگر دولت انقلابی نیز همان راه را ادامه دهد، به ملت و انقلاب خیانت کرده است. ملتی که همه چیزش را گدایی می کند و همه چیزش را از دولت می خواهد، ناتوانی و بیچارگی اش را ثابت می کند، که به معنای اسارت و پذیرش فقر و فلاکت است، حال می خواهد تقصیر را به گردن دولت بیندازد، یا همسایگان و یا بیگانگان.» ... توانایی آنها برای رها شدن از عادت سلطه پذیری که در طول 2500 سال حکومت استبدادی و جابرانه شکل گرفته است، و اتکا به نفس بی سابقه ای که «منشاء و ضامن پیروزی و جاودانگی است.» باید شخصیت و صداقت بازرگان و درک صحیح او را از این مسئله که انقلاب روحی مردم ایران برای موفقیت واقعی انقلاب سیاسی امری ضروری است، واقعاً ستود. ولی باید دید که آیا مردم ایران می توانند واقعاً عادت های پیشین خود را به همان آسانی که بازرگان ظاهراً معتقد است، کنار بگذارند.

5- کردستان همچنان آرام است. ما شایعاتی شنیده ایم مبنی بر اینکه رهبران سرشناس بلوچ با کردها تماس گرفته اند. هنوز معلوم نیست که آیا این تماس ها بیانگر یک ائتلاف احتمالی بین این دو جامعه مهم سنی ایران است یا خیر. در منطقه ترکمن صحرای استان گرگان، چند روز پیش جت های جنگنده نیروی هوایی برای نشان دادن قدرت بر فراز شهرها به پرواز درآمدند. ولی احتمالاً شکستن شیشه پنجره ها به خاطر صدای مهیب جت های جنگنده بیشتر مردم را خشمگین کرده است تا اینکه ترسانده باشد.

6- روز 25 مارس، سفارت مصر صحنه چندین تظاهرات جداگانه در اعتراض به پیمان صلح مصر و اسرائیل بود. بزرگترین تظاهرات بعد از ظهر روز گذشته برگزار شد (که شاید چندین هزار نفر در آن شرکت داشتند). تظاهرکنندگان به هنگام رفتن به سوی سفارت مصر از مقابل کانون ایران و آمریکا و به هنگام بازگشت از مقابل سفارت آمریکا عبور کردند. در هیچ یک از این محل ها اتفاقی نیفتاد ولی شعارهای ضد کارتر شنیده شد. سفارت مصر امروز، 26 مارس، تعطیل بود، ولی اطلاع یافته ایم که عده ای که تعدادشان مشخص نیست ساختمان سفارت را اشغال کرده و هنوز در آنجا تحصن کرده اند. آنها دانشجویان عرب از ملیت های مختلف هستند. همسر سفیر مصر (که در محل اقامت محفوظ است) به رایزن سیاسی گفت که هیچیک از اتباع مصر در میان این دانشجویان نیستند. برخی از آنها قمه به همراه دارند ولی هیچ رویداد خشونت باری رخ نداده است. تعدادی از کارکنان مصری در ساختمان کنسولی

ص: 243

هستند که عملاً گروگان گرفته شده اند- هر چند که هیچ دیپلماتی بین آنها نیست. دولت ایران قول داده است که تحصن کنندگان را «به زودی» از سفارت خارج کند، ولی هنوز که ساعت 16:00 به وقت محلی است، هیچ کاری صورت نگرفته است.

7- درست قبل از ظهر عده ای در مقابل درب اصلی سفارت تجمع کردند، که ما را نگران کرد. ولی آنها فقط خواهان از سرگیری روند صدور ویزا بودند. به هنگام تهیه این گزارش اطلاع یافتیم که تظاهرکنندگان با اتوبوس به سوی سفارت آمریکا می آیند. اگر گزارش دیگری ندادیم، خبر بدی برایتان نداشته ایم. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 27 مارس

سند شماره 122

محرمانه 27 مارس 1979 7 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3283به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 27 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: توقف انتشار سه روزنامه مهم غیر فارسی زبان در ایران. انتشار فهرستی از درخواست های دانشجویان عرب که سفارت مصر را اشغال کرده اند. ادامه دستگیری ها. اخراج کارکنان وزارت امور خارجه و دانشگاه تهران. تشکیل یک حزب جدید. مراحل خروج از کشور برای ایرانی ها. خمینی هیأت هندی را نمی پذیرد. پایان خلاصه.

3- اولین شماره روزنامه های کیهان اینترنشنال و تهران ژورنال پس از تعطیلات شش روزه نوروزی، آخرین شماره آنها نیز خواهد بود. این دو روزنامه انگلیسی زبان به همراه روزنامه فرانسوی زبان دو تهران (DE TEHERAN) اعلام کرده اند که از 27 مارس دیگر منتشر نخواهند شد. آنها دلیل توقف انتشار خود را مسایل اقتصادی و فنی ذکر کرده اند، از جمله نبود مواد خام، کارکنان بیش از حد، نبود درآمدهای تبلیغاتی، و کاهش تیراژ به دنبال خروج اتباع خارجی از ایران. تهران ژورنال که به موسسه اطلاعات وابسته است همچنین خبر داد که دو روزنامه دیگر وابسته به این مؤسسه، یعنی روزنامه عربی زبان الاخی و روزنامه فارسی زبان اطلاعات هوایی نیز بسته خواهند شد. همچنین خبرهایی به دست ما رسیده است مبنی بر اینکه شاید کیهان فارسی و آیندگان نیز تعطیل شوند.

4- نزدیک به 50 نفر دانشجوی عرب که سفارت مصر در تهران را در تاریخ 26 مارس اشغال کردند (نک تلگرام جداگانه) بیانیه ای منتشر ساخته و مدعی شده اند که:

- سازمان آزادیبخش فلسطین تنها نماینده مشروع مردم فلسطین است و تنها این سازمان حق دارد برای فلسطینی ها تصمیم بگیرد.

- موافقت نامه صلح مصر و اسراییل حق مالکیت اسرائیل بر سرزمین های اشغالی اعراب را به رسمیت می شناسد و به همین دلیل باید رد شود.

ص: 244

- مذاکرات دو جانبه صلح به معنای تسلط صهیونیست ها بر بیت المقدس و به تبع آن مسجد الاقصی است.

- امپریالیسم آمریکا با همکاری مصر به منطقه وارد می شود و کشورهای مسلمان باید از سادات برای مهار نیروهای صهیونیست و امپریالیست استفاده کنند.

- موافقت نامه صلح بین اسرائیل و مصر یک موافقت نامه دو جانبه است که موجب تفرقه در جهان عرب می شود. وحدت برادران مسلمان در دفع تهدید صهیونیسم بسیار مهم است و متاسفانه سادات بقیه جهان عرب را نادیده گرفته است.

- سادات حقوق فلسطینی ها را نادیده گرفته است و به همین دلیل تمام کشورهای عرب باید با مصر قطع رابطه کنند.

طبق گزارش روزنامه ها، شبه نظامیانی که خارج از ساختمان سفارت بودند هیچ تلاشی برای بیرون راندن اشغالگران نکردند. رادیو تهران گزارش می دهد که دفتر سازمان آزادیبخش فلسطین هر گونه مسئولیتی را در قبال اشغال سفارت مصر از خود سلب کرده است، اگر چه مطبوعات گزارش می دهند که راهپیمایی 10 هزار نفری قبل از اشغال سفارت با حمایت سازمان آزادیبخش فلسطین صورت گرفت. تظاهرکنندگان همانگونه که به مقامات وزارت امور خارجه ایران قول داده بودند، در ساعت 8:00 صبح امروز سفارتخانه را ترک کردند. سفیر مصر به ما خبر داده است که در جریان اشغال سفارت هیچکس مجروح نشده است.

5- روزنامه ها گزارش می دهند که گروههای ظاهراً بسیار فعال کمیته های انقلاب در طول تعطیلات نوروزی بیش از 90 تاجر و مقام سابق رژیم را دستگیر کرده اند. یک خارجی به نام فرانکونه وینچنزو، عضو حزب رادیکال ایتالیا، نیز در بین دستگیر شدگان است. وینچنزو که مدعی است برای دفاع از حقوق همجنس بازان ایرانی به ایران سفر کرده است، به هنگام مصاحبه با خبرنگاران در مقابل زندان قصر دستگیر شد.

6- وزارت امور خارجه ایران 241 کارمند، از جمله 36 سفیر و 14 کنسول خود را اخراج کرده است. یک سخنگوی وزارت امور خارجه گفت که این وزارت به پاکسازی پرسنل ادامه خواهد داد. کارمندان سفارت قبلاً شنیده بودند که تمام کارمندان زن وزارت امور خارجه که در تظاهرات «حمایت از حقوق زنان» شرکت کرده اند، اخراج خواهند شد، و احتمال دارد این اخراج ها در همین ارتباط انجام شده باشد. دانشگاه تهران نیز در شب نوروز به خدمت 20 استاد دانشگاه خاتمه داد، و مدعی شد که آنها «در فعالیت های رژیم سابق مشارکت داشتند.» طبق گزارش تهران ژورنال، این استادان دانشگاه بدون دریافت ابلاغ خاتمه خدمت و پاداش سنوات خدمت گذشته شان اخراج شدند.

7- حزب جمهوریخواه فدرالیست موجودیت خود را اعلام کرده است. این حزب در اولین مانیفست خود خواستار تحریم رفراندوم 30 مارس شده است. این حزب مدعی حمایت از نظام جمهوری فدرال متشکل از دولت های ملی خودمختار است.

ص: 245

8- دولت ایران شرایط جدید و پیچیده تری برای مقاضیان خروج از کشور اعلام کرده است، بدین ترتیب که تقاضای صدور گذرنامه و جواز خروج پس از برگزاری رفراندوم بررسی خواهد شد و مراحل آن پنج روز طول خواهد کشید. بررسی های قبلی فقط 48 ساعت طول می کشید. به خاطر تقاضای بیش از حد مردم برای صدور گذرنامه، اداره گذرنامه به محل دایمی نمایشگاه بین المللی منتقل شده است.

9- روزنامه ها خبر می دهند که خمینی، علی نصیر سعید ابقتی، رهبر شیعیان هند را که در روز 14 مارس به همراه هیأت حُسن نیت به قم سفر کرده بود، به حضور نپذیرفت. خمینی او را رهبر شیعیان هند نمی شناسد. در گزارش های دیگری که درباره ملاقات های خمینی در تهران جریان دارد، گفته می شود حمله لفظی خمینی به پیمان صلح مصر و اسرائیل نتیجه تحریکات سفیر شوروی بوده است. طبق گزارش ها، سفیر وینوگرادوف در طول تعطیلات نوروز دوبار در قم به دیدن خمینی رفته است، که دومین بار یک روز قبل از صدور بیانیه خمینی بود. (توضیح: این گزارش را رد نمی کنیم، ولی روابط خوب خمینی با سازمان آزادیبخش فلسطین نیاز به توضیح ندارد.) سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 27 26 مارس 1979

سند شماره 123

محرمانه 27 مارس 1979 7 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3290

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: رسانه های خبری داخلی، پرسنل دفتر وابسته دفاعی

تهیه کننده گزارش: سروان اچ.اف. جانسون، وابسته نیروی هوایی

مقام تأیید کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 27 26 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00 روز 26 مارس تا ساعت 12:00 روز 27 مارس 1979 پوشش می دهد، شامل: روزنامه های تهران. مسئله کردستان. رفراندوم. خروج ایرانی ها از کشور. اخراج کارمندان وزارت امور خارجه. کشته شدن شبه نظامیان. امنیت سفارت. سفارت مصر.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

الف- (بدون طبقه بندی) روزنامه های تهران: سه مورد از مظاهر باقیمانده نفوذ غرب و نفوذ احتمالی امپریالیسم نیز «غزل خداحافظی» را خواندند. در ایران، روزنامه های انگلیسی زبان کیهان، تهران ژورنال و همچنین روزنامه فرانسوی زبان دو تهران اعلام کرده اند از روز 27 مارس دیگر منتشر نخواهند شد. هر سه روزنامه، ملاحظات اقتصادی و فنی را دلیل تعطیلی خود و

ص: 246

عمده ترین دلیل فنی را ناتوانی در تهیه مواد چاپ و موادخام ضروری دیگر ذکر کرده اند.

نظریات تهیه کننده گزارش: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): چندین ماه است که جامعه جهانی از پوشش خبری انقلاب توسط رادیو و تلویزیون چند زبانه محروم شده است- تنها اطلاع ما از «اخبار» از طریق روزنامه های صبح بوده است. بعد از انقلاب: روزنامه ها وقایع روز گذشته را خیلی عینی به همراه اطلاعات مفید گزارش داده اند. با خاتمه انتشار این روزنامه ها، حلقه ارتباطی ما با روند تحولات روزانه جمهوری اسلامی قطع خواهد شد. دفتر وابسته نظامی از یک مترجم خواهد خواست گزیده ای از اخبار روزنامه های فارسی زبان را برایمان ترجمه کند، ولی اینکار مسلماً نمی تواند جای خواندن اخبار و تفسیرهای خودمان را از وقایع بگیرد. معلوم نیست که دلایل مطرح شده (اقتصادی و فنی) واقعاً حقیقت داشته باشد. اگر این روزنامه ها به دلایل سیاسی بسته شده باشند، شاید دیگر منتشر نشوند.

ب- (بدون طبقه بندی) مشکل کردها: ابراهیم یونسی، که یک کرد است، به سمت استاندار کردستان منصوب شده است. اولین بار در تاریخ است که یک کرد استاندار کردستان می شود. طبق گزارش روزنامه ها، دولت موقت ایران طرحی هفت ماده ای برای اعطای خودگردانی محدود به کردستان تهیه کرده است. رهبران کرد پس از 4 روز مذاکره با آیت الله طالقانی و حاج سید جوادی، وزیر کشور، با این طرح موافقت کردند. این طرح به کردها اجازه می دهد تا در تدوین قانون اساسی جدید کشور و تصمیم گیری های دولت شرکت کنند، به آنها آزادی فرهنگی از جمله استفاده از زبان کردی در کنار زبان فارسی در مدارس، حق پوشیدن لباس کردی، و آزادی گرداندن امور خود را می دهد، و در آن پیش بینی شده است که منابع کردستان صرف توسعه خود استان شود. علاوه بر این، دولت در این موافقت نامه قول داده است که گام های محکمی برای توسعه این استان برخواهد داشت.

نظریه (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): دیگر اقلیت های فعال ایران در بلوچستان، آذربایجان، و خوزستان اعطای این «خودگرانی محدود» را دقیقاً زیر نظر خواهند داشت. اگر برای انتخاب یک شورای اجرایی در کردستان انتخابات عمومی برگزار شود، مطمئن هستیم که اقلیت های دیگر نیز خیلی زود خواستار خودگردانی از دولت خواهند شد. اگر درخواست مسالمت آمیز به نتیجه ای نرسد، شاید اقلیت های دیگر تنها راه را مبارزه مسلحانه بدانند.

ج- رفراندوم: دولت قصد دارد همان رفراندوم آری یا نه را در روز 30 مارس برگزار کند. خمینی شرکت در رفراندوم را یک وظیفه ملی خوانده است. سن قانونی رأی دهندگان که ابتدا 18 سال بود، سپس به 16 سال تغییر کرد و بعد از آن دوباره 18 سال اعلام شد، بار دیگر به 16 سال کاهش یافته است تا حداکثر مشارکت جوانان کشور در رفراندوم تضمین شود. در عین حال، برخی گروهها و افراد همچنان به نحوه برگزاری رفراندوم اعتراض دارند.

(1) بختیار، نخست وزیر سابق ایران، در یکی از برنامه های شبکه بی.بی.سی. گفت که به نظام جمهوری اسلامی رأی نمی دهد.

ص: 247

(2) یک حزب جدیدالتأسیس به نام حزب جمهوریخواه فدرالیست از ایرانی ها خواسته است تا رفراندوم را تحریم کنند.

(3) روزنامه نگار سرشناس، فریبرز عطاپور، از دولت بازرگان خواسته است که استعفا بدهد. طبق گزارش روزنامه ها، گفته است: «برای اعاده نظم در کشور، دولت بازرگان باید جای خود را به جبهه متحدی متشکل از فداییان مارکسیست، مجاهدین اسلامی و دموکرات ها بدهد.»

د- خروج ایرانی ها از کشور: مشکل مکرر گذرنامه و ویزا برای ایرانی هایی که می خواهند از کشور خارج شوند، پیچیده تر شده است. رئیس پلیس کشور، نصرالدین مجللی، گفته است مسافرانی که قصد خروج از کشور را دارند باید بعد از برگزاری رفراندوم اقدام کنند.

ه- اخراج پرسنل وزارت امور خارجه: روزنامه ها بیانیه ای از وزارت امور خارجه منتشر کرده اند که طبق آن 36 سفیر و 14 سر کنسول در روز 26 مارس از کار برکنار شده اند. یک سخنگوی وزارت امور خارجه تأکید کرد که پاکسازی عناصر نامطلوب ادامه خواهد داشت.

و- (بدون طبقه بندی) کشته شدن شبه نظامیان: گزارش روزنامه ها حاکی از آن است که در طول یک ماه گذشته 70 شبه نظامی در حین انجام وظیفه به قتل رسیده اند. برخی از این موارد در نتیجه شلیک تصادفی تفنگ آنها بوده است.

نظریات: در سفارت نیز هر روز شاهد شلیک تصادفی تفنگ ها هستیم، ولی تا به حال فقط یک مجروح داشته ایم.

ز- (بدون طبقه بندی) امنیت سفارت:

(1) در طول شب 26 مارس صدای تیراندازی پراکنده ای در محوطه سفارت شنیده شد که تقریباً از ساعت 20:00 شب آغاز شد و به طور پراکنده تا ساعات اولیه صبح ادامه یافت.

(2) اسلحه کمری وابسته نیروی زمینی از اتاق خوابش در محل اقامت سفیر به سرقت رفت. اسلحه در کشوی تختخواب بود و تصور می شد در محل امنی باشد. محافظان مجاهدی که مسئولیت محافظت از محل اقامت سفیر را دارند مظنون اصلی هستند، زیرا به همه قسمت های خانه دسترسی دارند.

(3) وابسته نیروی زمینی به وابسته نیروی هوایی گفت که اخیراً با گروهی که در محل اقامت سفیر مستقر هستند، مشکل پیدا کرده است. آنها شدیداً ضد یهودند و او را به یهودی بودن متهم کرده اند. وابسته نیروی زمینی هم در پاسخ به این اتهام گفت: «مادر بزرگ ایرلندی من از قبر در می آید و چشم هایتان را در می آورد.»

ح- سفارت مصر: دانشجویان عراقی و اردنی که سفارت مصر را در روز 26 مارس اشغال کرده بودند، در ساعت 7:00 روز 27 مارس سفارت را ترک کردند. دانشجویان مسلح نبودند و هیچ صدمه ای به ساختمان و زمین سفارت وارد نشده است. سفیر مصر و مقامات سفارت با دانشجویان تماس تلفنی داشتند. تمام مراحل کاملاً مسالمت آمیز بود.

ط- سرلشگر ناصر فربد، رئیس جدید ستاد ارتش ایران. سپهبد قرنی استعفا داده است.

ص: 248

جزییات بیشتر بعداً ارسال خواهد شد.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): منابع به مقامات سفارت و دفتر وابسته نظامی خبر داده اند که قرار است امروز تظاهراتی در اعتراض به پیمان صلح در مقابل سفارت برگزار شود.

از ساعت 14:00 تا کنون دو خودرو که با بلندگو مردم را به شرکت در رفراندوم دعوت می کرد، از مقابل سفارت عبور کردند. باران سنگین صبح بند آمده است. امیدواریم با فروکش کردن آب جوی ها و سبک تر شدن ترافیک، بعد از ظهر آرامی داشته باشیم.


رفراندوم جمهوری اسلامی

سند شماره 124

محرمانه 27 مارس 1979- 7 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3292به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: رفراندوم جمهوری اسلامی

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: وزارت کشور بالاخره برخی مراحل رفراندومی را که قرار است در روز 30 مارس برای انتخاب بین جمهوری اسلامی و یا ادامه نظام سلطنتی برگزار شود، اعلام کرد. برغم اختلاف نظرهای موجود، رفراندوم پیشنهادی تثبیت شده است، و ظاهراً دولت مصمم به برگزاری رفراندوم است.

3- شکل واقعی برگه رأی هنوز مشخص نیست. شبکه سی.بی.اس چند روز پیش نمونه ای به دست آورد که سه قسمت دارد، و قسمت های آن از یکدیگر جدا می شود. قسمت اول برای ثبت نام و آدرس رأی دهنده است. قسمت دوم به رنگ سبز و حاوی این جمله است: «من به جمهوری اسلامی رأی می دهم.» قسمت سوم قرمز و حاوی این جمله است: «من به نظام سلطنتی رأی می دهم.» با وجود این، نمی توان مطمئن بود که این برگه رأی مورد استفاده قرار بگیرد، زیرا سخنگویان مختلف دولت، در مقابل انتقادهای شدید به شکل اولیه رفراندوم، خاطرنشان کرده اند که احتیاجی به ثبت نام و آدرس رأی دهندگان نیست، و در استفاده نه چندان با ظرافت از رنگ های نمادین سبز و قرمز در برگه های رأی تجدیدنظر خواهد شد. آنها همچنین خاطرنشان کرده اند که آراء در رفراندوم فقط به آری یا نه به جمهوری اسلامی خلاصه خواهد شد.

[4]- طبق اطلاعیه وزارت کشور، مراحل رأی گیری در روز 30 مارس به ترتیب زیر خواهد بود: شناسنامه رأی دهندگان مُهر می خورد و انگشت شصت شان با جوهر رنگ ثابت رنگی می شود (تا کسی نتواند بیشتر از یکبار رأی بدهد). حداقل سن برای رأی دادن 16 سال است. یک شورای شش نفره بر هر یک از صندوق های رأی نظارت خواهد داشت، که پنج نفر آنها را کمیته های محلی انتخاب می کنند و نفر ششم یک مأمور دولتی است. تقریباً 18000 صندوق

ص: 249

رأی در سرتاسر کشور مستقر خواهد شد. ایرانی های خارج از کشور می توانند برای رأی دادن به نزدیک ترین دفتر کنسولگری ایران در محل اقامت خود مراجعه کنند. هر کس اعتراضی به رفراندوم دارد می تواند تا یک هفته پس از برگزاری رفراندوم اعتراض خود را به مقامات تسلیم کند. نتیجه رفراندوم 15 روز پس از رأی گیری اعلام خواهد شد.

5- واضح است که دولت قصد دارد علیرغم اختلاف نظرهایی که رفراندوم پیشنهادی موجب شده است، آن را برگزار کند. جبهه ملی [احتمالاً: جبهه دموکراتیک ملی] و فداییان خلق مارکسیست هر دو گفته اند که رفراندوم را تحریم خواهند کرد. هیچیک از این دو گروه طرفداران زیادی ندارند (و شاید به همین دلیل است که به جای آنکه از طرفداران خود بخواهند به نظام دیگری غیر از جمهوری اسلامی رأی بدهند و یا برگه رأی خود را پاره کنند، رفراندوم را تحریم کرده اند)، ولی اعتراض رسای آنها مایه شرمساری دولت بوده است.

6- علاوه بر این، فکر می کنیم که رفراندوم به هیچوجه بدون مشکل برگزار نخواهد شد. دولت برای استقرار صندوق های رأی گیری خود، بخش را مبنا قرار داده است. کل ایران به 350 بخش تقسیم می شود. اگر چه بیش از 2000 صندوق رأی در تهران مستقر خواهد شد، ولی بسیاری از 66000 منطقه مسکونی دیگری که جمعیتی کمتر از 5000 نفر دارد بدون صندوق خواهد ماند. اندازه متوسط هر بخش 3500 کیلومتر مربع است، ولی بسیاری از این بخش ها به قدری وسعت دارند که رسیدن از حاشیه آن به مرکز یک روز کامل وقت می برد. بنابراین، به احتمال بسیار قوی 52 درصد جمعیت ایران که در روستاها زندگی می کنند خیلی دشوارتر از ساکنین شهرها و شهرستانها می توانند در رفراندوم شرکت کنند. نکته طنز اینجاست که اکثر قریب به اتفاق روستائیان در صورت دسترسی به صندوق های رأی احتمالاً به جمهوری اسلامی موردنظر خمینی رأی خواهند داد، ولی اگر تعداد قابل ملاحظه ای از آنها موفق به دادن رأی نشوند، این مسئله مسلماً بهانه به دست کسانی خواهد داد که با رفراندوم مخالف بوده اند.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 28 27 مارس 1979

سند شماره 125

محرمانه 28 مارس 1979 8 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3320

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: پرسنل دفتر وابسته دفاعی، رسانه های خبری داخلی

تهیه کننده گزارش: سروان اچ.اف. جانسون، وابسته نیروی هوایی

مقام تأییدکننده گزارش: تی.ای. شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 28 27 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00

ص: 250

روز 27 مارس تا ساعت 12:00 روز 28 مارس 1979 پوشش می دهد: شامل بازرسی کمیته از محل اقامت وابسته نیروی هوایی. درگیری در گنبد کاووس. وضعیت فرودگاه مهر آباد و وضعیت تهران.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه – غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

[الف]- (بدون طبقه بندی) بازرسی کمیته از محل اقامت وابسته نیروی: بعد از ظهر روز 27 مارس، 16 مرد مسلح به محل اقامت وابسته نیروی هوایی آمدند. وابسته نیروی هوایی در منزل نبود، ولی یک سرایدار افغان در منزل حضور داشت و مشغول به کار بود. مردان مسلح گفتند که از کمیته ظفر به آنجا آمده اند و شخصی به آنها خبر داده است که شش نفر در منزل این آمریکایی پنهان شده اند. سرایدار افغان این اتهام را رد کرد، ولی مأموران کمیته تقاضای ورود به ساختمان را کردند و سرایدار غیر مسلح به آنها اجازه ورود داد. آنها آپارتمان سروان جانسون را مورد بازرسی قرار دادند و چند قلم از اقلام نظامی را مصادره کردند. مأموران کمیته در مورد محل نگهداری اسلحه و تجهیزات ارتباطی از سرایدار افغان بازجویی کردند- او از محل آنها مطلع بود ولی به آنها گفت که اسلحه و تجهیزاتی در ساختمان نیست. مأموران کمیته تقاضای جستجوی سه آپارتمان دیگر را هم داشتند، ولی سرایدار افغان به آنها گفت که ایرانی ها در آنها ساکنند و کلیدی در اختیار او نیست. آنها تهدید کردند که درب آپارتمان ها را خواهند شکست. سرایدارِ سروان جانسون به آنها گفت که ایرادی ندارد، ولی هیچ چیزی در آن آپارتمان ها نیست. این حرف مأموران کمیته را متقاعد ساخت و آنها هیچ خساراتی به ساختمان وارد نکردند. آنها محل را ترک کردند، ولی گفتند که دوباره برای صحبت با مأمور آمریکایی برمی گردند.

نظریات (محرمانه - غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): اگر چه رفتار مأموران کمیته خیلی مؤدبانه بود، ولی آنها مقرراتی را که دولت موقت در ارتباط با اقدامات کمیته ها وضع کرده است، نقض کردند. آنها هیچ حکمی برای تفتیش خانگی به همراه نداشتند، بجز تفنگ هایشان، و ضمناً چیزهایی را هم مصادره کردند. این نمونه ای از عدم کنترل مرکزی دولت بر کمیته ها و خودمختاری کمیته های محلی بود. هر کمیته هنوز به میل خود عمل می کند.

ب- درگیری در گنبد کاووس (بدون طبقه بندی): روزنامه های فارسی زبان گزارش داده اند که در روز 25 و 26 مارس بین ترکمن ها و نیروهای انقلاب درگیری رخ داده است. طبق گزارش روزنامه ها در روز 25 مارس یک روحانی به همراه سربازان انقلاب قصد دستگیری یک قاچاقچی سیگار را داشتند که تعدادی از عابرین مانع از این اقدام شدند و درگیری سر گرفت. در خلال این درگیری یک دانش آموز کشته و یک نفر دیگر مجروح شد. جسد مقتول به بیمارستان شیر و خورشید انتقال یافت. در روز 26 مارس جمعیتی تقریباً 7 تا 8 هزار نفری به سمت بیمارستان راهپیمایی کردند و جسد را تحویل گرفتند و سپس مراسم تشییع و تدفین

ص: 251

بدون خشونت انجام شد. کمیته مرکزی ترکمن صحرا از مردم خواست پس از مراسم تدفین اجتماع کنند. نزدیک به 10 تا 15 هزار نفر حاضر شدند که قرار بود نظر خود را درباره رفراندوم ابراز کنند و به کشتار یک هفته پیش در شهر کردنشین سنندج اعتراض نمایند. در جریان تجمع، تیراندازی بین نیروهای انقلاب و ترکمن ها شروع شد. جمعیت سعی داشت کلانتری پلیس و سربازخانه شهر را اشغال کند که عقب رانده شد. طبق گزارش روزنامه ها، نزدیک به 15 تا 30 نفر در این درگیری ها کشته و بین 50 تا 100 نفر مجروح شدند. روزنامه ها گزارش می دهند که درگیری ها پس از فراخواندن استاندار گرگان به تهران و اعزام نماینده نخست وزیر (آقای رادنیا) به محل، خاتمه یافت.

نظریات (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): این رویداد می تواند شروع جنبش خودگردانی در منطقه ترکمن نشین ایران باشد. کردها در هفته های اخیر آزادی نسبی بیشتری برای اداره امور استان خود یافته اند. به نظر می رسد که ترکمن ها نیز خواهان حقوق یکسانی هستند.

ج- وضعیت مهرآباد (بدون طبقه بندی): وابسته نیروی هوایی صبح روز 28 مارس به فرودگاه مهرآباد رفت. به نظر می رسد که فرودگاه مهرآباد تقریباً به حالت عادی بازگشته است. در طول ساعات پرازدحام صبح، چند هواپیمای خارجی در فرودگاه بود. علاوه بر این، به نظر می رسد که ایرانی ها در حال آزمایش بخشی از ناوگان هوایی خود هستند که قرار است پرواز کند. سه هواپیمای 747، دو هواپیمای 737 و دو هواپیمای 727 در حال تمرین نشستن و بلند شدن از باند فرودگاه بودند. هواپیمای شاهین (که قبلاً متعلق به شاه بود) نیز در جدول پروازها قرار داشت.

د- وضعیت تهران و سفارت:

(1) شهر تقریباً وضعیتی عادی دارد. در طول 24 ساعت گذشته گزارشی از تظاهرات به دستمان نرسیده است. با وجود این، وابسته نیروی هوایی دیده بود که جمعیتی نزدیک به 1500 تا 2000 نفر در ساعت 11:30 در مقابل درب اصلی دانشگاه تهران تجمع کرده اند. دلیل تجمع آنها مشخص نبود و وابسته نیروی هوایی نیز آنجا را ترک کرد.

(2) محوطه سفارت تا امروز صبح زود آرام بود تا اینکه محافظان سفارت شروع به تیراندازی هوایی کردند. علت آن مشخص نبود- شاید از روی بی حوصلگی.


وضعیت سیاسی، 28 مارس

سند شماره 126

محرمانه 28 مارس 1979 8 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3323به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: وضعیت سیاسی، 28 مارس

1- (محرمانه- تمام متن)

ص: 252

2- خلاصه: درگیری در گرگان بین ترکمن ها و دولت. اعراب خوزستان خواهان کنترل نفت استان هستند. یک رهبر میانه رو کردها را به رأی دادن به جمهوری اسلامی تشویق می کند، ولی هفت سازمان سیاسی کُرد رفراندوم را تحریم کرده اند. علما از هیچ تلاشی برای تشویق مردم به رأی دادن فروگذار نمی کنند. تغییر نام اماکنی که یادآور روزهای بد گذشته است.

3- ناآرامی های قومی در منطقه گنبدکاووس در استان گرگان (معروف به ترکمن صحرا)، که مدتی است آشکار شده است، منجر به درگیری های مسلحانه متعددی بین ترکمن ها و نیروهای دولت ایران ظرف چند روز گذشته شد. ظاهراً نقطه شروع این درگیری ها کشته شدن یک نوجوان 17 ساله و بسته شدن مدارس و مغازه ها در روز 25 مارس بود. جلسه ای که در روز 26 مارس برای رسیدگی به شکایات مردم تشکیل شد نیز به خشونت گرایید. در روز 27 مارس، ترکمن ها، که طبق گزارش ها اعضای سازمان مارکسیستی فداییان خلق به آنها کمک می کردند، چندین کلانتری و پاسگاه ژاندارمری را در نزدیک گنبدکاووس اشغال کردند. با وجود این، در اوایل روز 28 مارس، رادیوی دولتی صدای انقلاب اسلامی ایران (صفت اسلامی ظرف چند روز گذشته اضافه شده است) مدعی شد که هیچ پاسگاه پلیس یا ژاندارمری در گنبدکاووس نیست که تحت کنترل دولت نباشد (جمله بندی پیچیده حاکی از آن است که برخی پاسگاه در کنترل دولت نیست). شدت درگیری ها هنوز دقیقاً مشخص نیست (تعداد تلفات بین 7 تا 50 نفر گزارش شده است).

4- واکنش دولت به این وقایع فراخواندن استاندار گرگان و اعزام یک هیأت سه نفره از وزارت کشور به گنبدکاووس برای میانجیگری است. آیت الله طالقانی نیز با صدور بیانیه ای مسئولیت درگیری های قومی در ایران را بر عهده رژیم سابق «با حمایت اربابان استعماری اش» انداخته و به ترکمن ها قول داده است که چیزی کمتر از کردها نصیبشان نشود. طالقانی گفت «اداره امور داخلی استان ها باید حتی الامکان به دست خود مردم و با مشورت با شوراهای شهر و روستا صورت گیرد.»

5- فداییان داشتن هر گونه نقشی را در وقایع گنبد کاووس تکذیب کرده اند، ولی احتمالاً نباید گزارش حمایت آنها از ترکمن ها را به سادگی رد کرد، به ویژه با توجه به گزارش های مشابهی که هفته پیش در ارتباط با وقایع سنندج منتشر شد. آنها که می دانند هنوز توان کافی برای رویارویی مستقیم با دولت موقت را ندارند، تا زمانی که توان بیشتری پیدا کنند، حمایت از اقلیت های قومی را راه مناسبی برای ضربه زدن به دولت موقت یافته اند.

6- طبق گزارش ها، در نقطه دیگری از ایران، اعراب خوزستان نیز خواهان داشتن همان کنترلی بر ثروت های معدنی استان شده اند که به کردها اعطا شده است. (در واقع، در توافقی که هفته پیش با میانجیگری آیت الله طالقانی در سنندج حاصل شد، هیچ اشاره ای به مرجع کنترل کننده منابع طبیعی نشده است، اگر چه تعدادی از رهبران کرد در مناسبت های مختلف

ص: 253

خواهان داشتن این حق بوده اند.) البته، اعراب خوزستان می گویند که حاضرند نفت خود را به بقیه کشور بفروشند.

7- در کردستان، احمد مفتی زاده، کرد میانه رویی که نقش مهمی در مذاکرات سنندج با طالقانی داشت، از تمامی کردها خواست تا در رفراندوم 30 مارس به نظام جمهوری اسلامی رأی بدهند. با وجود این، هفت سازمان سیاسی کُرد، که ظاهراً برخی از آنها چپگرا هستند، با صدور بیانیه ای گفته اند که رفراندوم را تحریم خواهند کرد و از تمام کردها نیز خواستند که از آنها تأسی کنند.

8- در طول چند روز گذشته تعدادی از شخصیت های برجسته مذهبی، از جمله آیت الله شریعتمداری، روحانی، گلپایگانی، منتظری، و شیرازی از مردم ایران خواسته اند تا به جمهوری اسلامی رأی بدهند. تعداد زیادی روحانی و طلبه با عنایت به حرف های آیت الله خمینی برای رساندن پیام او در ارتباط با جمهوری اسلامی به شهرها و روستاها رفته اند. هنوز معلوم نیست که آیا این افراد فقط مردم را به استفاده از حق رأی خود تشویق می کنند یا وظایف اجرایی نیز دارند. شنیده ایم که علما (در کنار «پاسداران انقلاب» و جوانان دیگر) بر صندوق های رأی نظارت خواهند داشت. بر اساس گزارش ها، دولت ایران از هیأتی متشکل از حقوقدانان انجمن بین المللی حقوقدانان دعوت کرده است که بر مراحل رأی گیری نظارت کند، و این هیأت امروز از فرانسه وارد تهران می شود.

9- سپهبد قرنی، رئیس ستاد عالی، یا استعفا داده و یا برکنار شده است، و بجای او سرلشگر ناصر فربُد انجام وظیفه می کند. فربُد ظاهراً به دلیل اختلاف نظرهایی که با رژیم پهلوی داشت در سال 1975 اجباراً بازنشسته شد.

10- کمیته ای برای تغییر نام برخی خیابان ها و اماکن عمومی تشکیل شده است. طبق گزارش ها، خیابان پهلوی به خیابان مصدق، و خیابان شاه به خیابان جمهوری تغییرنام خواهد داد. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 29 مارس

سند شماره 127

محرمانه 29 مارس 1979 9 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3394به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 29 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: مشکل ترکمن ها ادامه دارد. دو روز برای برگزاری رفراندوم اعلام شده است. فعالیت موافقان و مخالفان رفراندوم شدیدتر می شود. قطع واردات مشروبات الکلی. منشور دادگاههای انقلاب به شورای انقلاب تسلیم می شود. صد و شش افسر عالی ربته پلیس شهربانی بازنشست می شوند. استعفای سپهبد قرنی. انتشار نام «توطئه گران» ضدانقلاب. آزادی 304 متهم

ص: 254

زندانی. پایان خلاصه.

3- روزنامه ها گزارش می دهند که آیت الله طالقانی اکنون در گنبد کاووس در شمال شرق کشور است. گفته می شود که طالقانی با هدف برقراری صلح در منطقه آشوب زده ترکمن صحرا در روز 28 مارس راهی این منطقه شد. رادیو مدعی است که در اوایل روز 28 مارس در گنبد آتش بس اعلام شده است، ولی گزارش روزنامه ها حاکی از ادامه درگیری هاست. برآورد می شود که تا به حال بین 20 تا 80 نفر کشته و بیش از 200 نفر مجروح شده باشند. گزارش ها همچنین از آن حکایت دارد که مأموران کمیته مشغول دستگیری تحریک کنندگان هستند و تا به حال بین 50 تا 70 نفر از اعضای کانون فرهنگی و سیاسی ترکمن را دستگیر کرده اند. از سوی دیگر گفته می شود که ترکمن ها نیز تعدادی از مأموران کمیته، دو کامیون نیروی کمکی ارتش، و رءیس پلیس محل را دستگیر کرده اند.

4- برگزاری رفراندوم دو روز طول می کشد و احتمال تمدید آن برای روز سوم نیز وجود دارد. مدت زمان برگزاری رفراندوم که در ابتدا فقط یک روز اعلام شده بود، حالا به دو روز افزایش یافته و رأی دهندگان می توانند در روزهای 30 و 31 مارس رأی خود را به صندوق بیندازند. انتظار می رود که در حدود 10 تا 12 میلیون نفر در رفراندوم شرکت کنند. در عین حال، فعالیت موافقان و مخالفان رفراندوم ادامه دارد. بیشتر برنامه های تلویزیون به لزوم شرکت در رفراندوم اختصاص یافته است. برنامه شب گذشته شامل مصاحبه های متعددی با «مردم» بود. اکثر آنها اظهار داشتند که خواهان جمهوری اسلامی هستند. تنها استثنا یک سخنگوی فداییان بود که گفت اگر چه فداییان به اسلام معتقد هستند، ولی با شکل رفراندوم مخالفند. شخصیت های برجسته کُرد و ترکمن نیز با رفراندوم مخالفت کرده اند. شیخ عزالدین حسینی، امام جمعه مهاباد و از رهبران مذهبی سرشناس کرد گفته است که در رفراندوم شرکت نخواهد کرد. کمیته مرکزی شوراهای ترکمن (که کانون فرهنگی و سیاسی گنبدکاووس وابسته به آن است) نیز تصمیم گرفته است که رفراندوم را تحریم کند. شایعات و گزارش های زیادی از احتمال تقلب در رفراندوم وجود دارد. خمینی هشدار داده است که «عوامل رژیم سابق» قصد خرابکاری در صندوق های رأی را دارند و از جوانان ملت خواسته است تا از آنها حفاظت کنند. طباطبایی، معاون وزیر کشور در امور سیاسی، شب گذشته در یک مصاحبه تلویزیونی اظهار داشت که عده ای دست به پراکندن شایعات گمراه کننده در بین اقشار پایین جامعه زده اند. یکی از شایعات این است که چون انقلاب اخیر یک انقلاب «خونین» بوده است، روستاییان باید برای تضمین موفقیت انقلاب برگه «قرمز» را به صندوق بیندازند (دولت برگه سبز را می خواهد.) همچنین هشدار داده اند که برخی گروهها قصد دارند برای ممانعت از رأی گیری، شناسنامه روستاییان را جمع آوری کنند. کارکنان سفارت همچنین شنیده اند که اگر شناسنامه کسی مُهر شرکت در رفراندوم را نداشته باشد، در آینده اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت. این شایعه می تواند بر روی آنهایی که قصد شرکت در رفراندوم را ندارند، تأثیر بگذارد.

ص: 255

دولت همچنین اعلام کرده است آنهایی که شناسنامه خود را گم کرده اند، می توانند از کارت شناسایی سازمانی به جای سجّل استفاده کنند. در عین حال، پارچه نوشته های فراوانی در سطح شهر نصب شده و خودروهایی با بلندگو در سرتاسر تهران مردم را به شرکت در رفراندوم دعوت می کنند که حس و حال سیاست های قدیمی دوران جنگ را القا می کند.

5- رضا صدر، وزیر بازرگانی، اعلام کرده است که واردات مشروبات الکلی به ایران کاملاً ممنوع خواهد شد. مشروباتی که هنوز در انبارهای گمرک نگهداری می شوند مرجوع می شود و خسارت واردکنندگانی که قبلاً هزینه مشروبات را پرداخته اند، جبران خواهد شد. به نظر می رسد کمبود ویسکی در بازار بسیاری از ایرانی ها را چنان نگران کرده که اغلب از شرایط سیاسی نیز برای آنها مهمتر است، و داستان مرگ کسانی که از عرق های دست ساز استفاده کرده اند، به روزنامه ها هم کشیده شده است. یک کارمند سفارت اخیراً در یک میهمانی ایرانی مزه ودکای دست ساز را چشیده و اثرات احتمالی آن را باور می کند. با توجه به عطش ایرانی ها برای مشروبات، به احتمال بسیار قوی ساخت غیر مجاز و قاچاق مشروبات الکلی علیرغم اعلام مجازات شلاق برای مصرف آن به زودی فعالیت بسیار سودآوری در ایران خواهد شد.

6- به گزارش روزنامه اطلاعات، دادستان عمومی کل کشور، هادوی، آیین نامه ای برای دادگاههای انقلاب به شورای انقلاب تسلیم کرده است. به دستور خمینی دادگاههای انقلاب تا زمان تهیه و ابلاغ این آیین نامه کار خود را متوقف کرده اند، و به محض تصویب آن فعالیت خود را از سر خواهند گرفت.

7- روزنامه ها گزارش دادند که 106 تیمسار و سرهنگ پلیس شهربانی بازنشست شده اند. تمام افسران پلیسی که کارمند سفارت با آنها صحبت کرده است کلاً نسبت به آینده و حرفه شان نا امید هستند. در طول دو هفته گذشته کارمند سفارت توانست مفصلاً با هفت افسر پلیس با درجه ستوانی تا سرهنگی صحبت کند و شش نفر آنها خودشان گفتند که قصد دارند هر چه زودتر استعفا بدهند. محاکمه بسیاری از افسران پلیس به اتهام اقدامات ضد انقلابی و ادامه بی نظمی های سازمانی برای آینده نیروهای پلیس ایران نشانه خوبی نیست.

8- کیهان دلایل احتمالی استعفای قرنی، رئیس ستاد ارتش، در اوایل هفته جاری را بررسی می کند. از میان شایعاتی که بر سر زبانهاست اتهام شکنجه، و داستان کودتا با همکاری ارتش انقلابی جدید نیز ذکر شده است. ولی روزنامه کیهان بیشتر بر این شایعات تأکید دارد که قرنی به دلیل مقصر بودن در سرکوب نظامی ناآرامی های سنندج، و اینکه به قول مدنی، وزیر دفاع، «پایش را از گلیمش درازتر کرده بود» مجبور به استعفا شده است. کیهان مدعی است که قرنی فرمان اقدام نظامی علیه کردها را صادر کرده و نیروهای سابق گارد «جاوید» را به منطقه اعزام کرده بود. همچنین گفته می شود که قرنی از دستور وزیر کشور مبنی بر توقف پرواز جنگنده های فانتوم بر فراز محل مذاکرات کردها با هیأت اعزامی از سوی خمینی سرپیچی کرده بود. کیهان از قول برخی منابع در سنندج گزارش داده است که بیانیه ها و دستورات قرنی

ص: 256

موجب طولانی تر شدن خونریزی ها در کردستان بوده است.

9- روزنامه اطلاعات تیتر اصلی شماره 28 مارس خود به توطئه علیه انقلاب اختصاص داده بود. طبق این گزارش، شاه 2 میلیارد دلار به گروهی از ایرانی های مستقر در لندن پول داده است تا صرف فعالیت های ضدانقلابی کنند. نام و عکس هفت توطئه گر اصلی نیز چاپ شده بود، که عبارتند از: اردشیر زاهدی، تیمسار هاشمی نژاد، نخست وزیر سابق شریف امامی، آقا خان بختیار، استاندار سابق آذربایجان شرقی، اسکندر آزموده، مدیر سابق پروژه جزیره کیش محمود منصف، علی عبده.

10- رادیو تهران اواخر امروز اعلام کرد که پس از بررسی های دادگاههای انقلاب اسلامی ایران، 304 متهم زندانی روز گذشته از زندان آزاد شدند. نام آنها بعداً در روزنامه ها منتشر خواهد شد. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی

سند شماره 128

محرمانه30 مارس 1979 10 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3407به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: رأی گیری در ایران. ادامه درگیری ها در گنبد کاووس. حزب دموکرات کردستان رفراندوم را تحریم می کند. تعدادی دستگیر و تعدادی آزاد می شوند. پایان خلاصه.

3- رأی گیری رفراندوم برای تعیین نوع حکومت آینده ایران در ساعت 12:00 امروز به وقت محلی مورخ 30 مارس در جریان است. ظاهراً استقبال مردم از رفراندوم در تهران نسبتاً زیاد بوده است. بررسی های تصادفی امروز صبح از سطح شهر حکایت از آن دارد که شبه نظامیان غیر ارتشی شدیداً از صندوق های رأی حفاظت می کنند و رأی دهندگان نیز با نظم و ترتیب رأی خود را در صندوق می اندازند. تغییرات ایجاد شده در مراحل رأی گیری تا دقیقه آخر از طریق رادیو به اطلاع مردم می رسد و خمینی در آخرین ساعات روز 29 مارس اعلام کرد اگر کسی نمی خواهد به جمهوری اسلامی یا نظام سلطنتی رأی بدهد، می تواند نوع حکومت دلخواه خود را بر روی برگه قرمز (که در واقع برای رأی به نظام سلطنتی است) بنویسد. روند واقعی رأی گیری بر سر صندوق ها نشان می دهد که رأی گیری چندان هم آزاد نبوده است. در برخی حوزه های رأی گیری که امروز صبح مورد بررسی قرار گرفت، شخصی که مسئول دادن برگه های رأی به مردم بود از آنها سئوال می کرد که آیا قصد دارند به جمهوری اسلامی رأی بدهند (قسمت سبز) یا به نظام سلطنتی (برگه قرمز) و سپس فقط قسمت سبز را به دست آنها می داد. جدای از چند کلیسای متعلق به ارامنه که حوزه رأی گیری هستند و تعداد زیادی مرد و زن در آن مشاهده شده اند، به نظر می رسد که مشارکت مردان در رفراندوم نسبت

ص: 257

به زنان بیشتر بوده است. گزارشی نیز در ارتباط با کشف یک حوزه رأی گیری تقلبی (غیرمجاز) شنیده ایم.

4- دولت موقت بعد از ظهر روز گذشته مورخ 29 مارس اعلام کرد که واحدهایی از ارتش را به گنبدکاووس اعزام خواهد کرد. ظرف چند روز گذشته درگیری بین ترکمن ها و نیروهای انقلابی در این شهر ادامه داشته است. رادیو صدای انقلاب اسلامی ایران اعلام کرد که با توجه به «خلع سلاح چند پاسگاه ژاندارمری، دستگیری رئیس پلیس محل، اشغال کلانتری ها و چندین پاسگاه دیگر، تصمیم گرفته شد که خلأ فقدان نیروهای امنیتی با اعزام نیروهای ارتش اسلامی کشور پر شود.» امیرانتظام، معاون نخست وزیر، در یک کنفرانس خبری گفت که نیروهای فوق «به منظور اعاده نظم عمومی به منطقه اعزام می شوند تا مردم بتوانند در رفراندوم روزهای جمعه و شنبه شرکت کنند.»

5- بر اساس گزارش منابع مستقل، نیروهای نظامی در روز 28 مارس وارد گنبدکاووس شدند و شهر عملاً در حالت حکومت نظامی به سر می برد. مأموران کمیته انقلاب که ظاهراً یک ملای جوان شیعه فرمانده آنهاست با تیم خبرنگارانی که قصد تهیه گزارش از وقایع روز چهارشنبه را داشتند، بدرفتاری کردند. خبرنگارانی که به تهران بازمی گشتند وضعیت گنبدکاووس را اینگونه توصیف کردند که ترکمن ها قسمت شمال شهر را در کنترل دارند و بقیه شهر و همچنین جاده های مواصلاتی منتهی به آن در دست شبه نظامیان کمیته است، و تیراندازی بین آن دو جریان دارد. گزارش دیگر حاکی از آن است با ورود نیروهای ارتش درگیری شدت گرفته است، و جت های نیروی هوایی بر فراز شهر غرش می کنند و مواضع ترکمن ها زیر آتش نارنجک و خمپاره قرار گرفته است. گزارش هایی نیز از گسترش درگیری به مناطق خارج از گنبدکاووس مخابره شده است. در ساعات اولیه روز 30 مارس، ظاهراً هنوز توافقی بر سر آتش بس نشده است.

6- از سوی دیگر، طالقانی هم فرصتی برای میانجیگری نیافته است. بالگرد حامل او که در روز 28 مارس به سوی گنبد پرواز کرده بود در نزدیکی شهر هدف گلوله قرار گرفت و نتوانست به زمین بنشیند. امیرانتظام در روز 29 مارس اعلام کرد که شاید طالقانی بعداً تلاش خود را از سر بگیرد. نیروهای ترکمن هشت شرط را برای ترک مخاصمه تعیین کرده اند که شامل آزادی ترکمن های دستگیر شده، شناسایی شوراهای ترکمن از سوی دولت، و آزادی این شوراها برای انجام فعالیت است.

7- امیرانتظام در اشاره به درگیری های گنبدکاووس ادعا کرد «آنهایی که منافع خود را به خاطر انقلاب از دست داده اند در قسمت های مختلف کشور در حال توطئه هستند...» بیانیه خمینی در روز 29 مارس بر ادامه شورش های قومی در مناطق دیگر ایران صحه گذاشت، ولی خمینی بر خلاف امیرانتظام تقصیر را آشکارا بر گردن آمریکا انداخت. خمینی با اشاره به «گزارش های نگران کننده» از گنبدکاووس، زاهدان (مرکز استان سیستان و بلوچستان) و اردبیل

ص: 258

(در استان آذربایجان شرقی) گفت که «برخی جناح های منحط مشغول سمپاشی و تفرقه افکنی هستند» و اینکه «این جناح ها شایعه کرده اند که روحانیان برادران سنی را از حقوقشان محروم می کنند.» خمینی ادامه داد که «این آدم های گمراه، که از آمریکا الهام می گیرند و در لباس چپگراها ظاهر می شوند، قصد دارند دوره غارت و چپاول رژیم گذشته را به شکل دیگری به کشور عزیزمان برگردانند.» خبر سفر مدنی، وزیر دفاع، به بلوچستان به طور غیرمستقیم حکایت از آن دارد که این منطقه نیز آبستن حوادثی است.

8- در ارتباط با مسایل قومی، حزب دموکرات کردستان اعلام کرده است که رفراندوم را تحریم خواهد کرد. عبدالرحمن قاسملو، دبیرکل حزب، رفراندوم فوق را به دلیل آنکه هیچ حق انتخابی به رأی دهندگان نمی دهد، «غیردموکراتیک» نامیده است. او همچنین موافقت نامه ای را که با میانجیگری طالقانی در سنندج به دست آمد، یک مشت «حرف های تو خالی» توصیف کرد.

[9]- طبق گزارش روزنامه فارسی زبان اطلاعات، مأموران کمیته پنج وزیر سابق کابینه، یک نماینده سابق مجلس، و یک ژنرال را دستگیر کرده اند. وزرای سابق عبارتند از احمد میرفندرسکی وزیر امور خارجه، و سیروس آموزگار وزیر اطلاعات کابینه شاپور بختیار، و کریم معتمدی وزیر پست، تلگراف و تلفن، همایون جابرانصاری وزیر مسکن، و مرتظی صالحی وزیر راه و ترابری در کابینه های قبلی. مهدی هادوی، دادستان عمومی کل کشور، اعلام کرد که علاوه بر 304 زندانی آزاد شده در روز چهارشنبه، پرونده زندانیان دیگر نیز تحت بررسی است و تکلیف آنها نیز هر چه زودتر روشن خواهد شد. طبق گزارش خبرگزاری فرانس پرس برآوردهای تأیید نشده نشان می دهد که حدود 8000 نفر در زندان قصر و حدود 50 هزار نفر در کل ایران در زندان به سر می برند. رادیو صدای انقلاب اسلامی ایران به نقل از نخست وزیر بازرگان در روز 29 مارس گزارش داد که از اواسط ماه فوریه تا کنون 62 نفر در ایران اعدام شده اند. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 31 مارس

سند شماره 129

محرمانه 31 مارس 1979 11 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3417به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 31 مارس

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: رأی گیری ادامه دارد. مشارکت زیاد است. مشکلات اجرایی در برخی شهرستان ها و تلاش برای مختل کردن روند رأی گیری در کردستان. ادامه درگیری ها در گنبدکاووس. اعزام هیأت هایی برای میانجیگری و برقراری آتش بس و تحقیق در مورد ناآرامی های قومی در بلوچستان و آذربایجان شرقی. برکناری مدنی، وزیر دفاع، و انتصاب یک

ص: 259

ژنرال بازنشسته سالخورده که با جبهه ملی ارتباط دارد. ایران خواهان استرداد شاه برای محاکمه در ایران شده است. پایان خلاصه.

3- رفراندوم ایران امروز مورخ 31 مارس نیز ادامه دارد. روز گذشته رأی گیری در تهران بدون هیچگونه مشکل عمده ای انجام شد و حضور مردم در حوزه های رأی گیری بسیار چشمگیر بود. طبق مشاهدات پرسنل سفارت، تعداد رأی دهندگان زن در بیشتر حوزه ها بسیار کم بوده است، هر چند تا آنجا که خبر داریم هیچ محدودیتی برای رأی دهندگان زن در نظر گرفته نشده است. در واقع، تعدادی از ایرانی هایی که کارمندان سفارت با آنها صحبت کردند گفتند که زنان خانواده همگی با هم به پای صندق های رأی رفته اند. گزارش های تلویزیونی از چند حوزه رأی گیری این احساس را القا می کرد که بیشتر رأی دهندگان زن چادری هستند. مصاحبه هایی که در حوزه های رأی گیری با رأی دهندگان مرد و زن انجام شده بود نشان از [نامفهوم] درک بسیار ساده آنها از چیزی داشت که به آن رأی می دادند. بسیاری از آنها جمهوری اسلامی پیشنهادی را معادل [نامفهوم].

4- روز گذشته مشکلاتی گزارش شد. در برخی از حوزه های رأی گیری، رأی دهندگان تحت فشار قابل توجهی بودند که به جمهوری اسلامی رأی بدهند. به نظر ما، این امر بیشتر ناشی از دوآتشه بودن برخی مسئولان برگزاری انتخابات در حوزه های رأی گیری است تا تلاش هماهنگ دولت مرکزی برای تضمین اکثریت قاطع آراء به نفع جمهوری اسلامی. علاوه بر این، قدری تقلب نیز در کار بود. معلوم شد جوهر به اصطلاح رنگ ثابتی که قرار بود تا 24 ساعت پاک نشود و انگشت سبابه رأ ی دهندگان را با آن رنگی می کردند، همان جوهر های معمولی استامپ است که به راحتی پاک می شود. یک کارمند سفارت با مردی صحبت کرد که مدعی بود دوبار رأی داده است. او گفت که بار اول مسئولان صندوق فراموش کرده بودند شناسنامه او را مُهر کنند، و او جوهر انگشتش را پاک کرده بود.

5- در خارج از تهران، مشکلات عدیده ای در ارتباط با پشتیبانی حوزه های رأی گیری پیش آمد. برگه های رأی در تعداد زیادی از حوزه های رأی گیری کافی نبود. طبق گزارش ها، هواپیماهای نیروی هوایی ایران در ساعات اولیه روز 31 مارس مشغول رساندن تدارکات به اقصی نقاط کشور مانند چابهار و اردبیل بودند. علاوه بر این، به دلیل ادامه درگیری بین ترکمن ها و نیروهای دولتی، مردم گنبدکاووس اصلاً نتوانستند در رأی گیری شرکت کنند. در کردستان، گزارش های متعددی از تلاش برای مختل کردن روند رأی گیری مخابره شده است. در سقز، یک گروه غیرقانونی مدرسه ای را که به حوزه رأی گیری تبدیل شده بود، اشغال کرد و صندوق رأی را سوزاند. در نقاط دیگر استان، به رأی دهندگان گفته بودند که اگر برگه سبز (آری) را به صندوق بیندازند، به مصادره زمین هایشان رأی داده اند.

6- گزارش دیگری بجز اینکه ظاهراً درگیری های گنبد ادامه دارد از این منطقه مخابره نشده است. طبق گزارش ها، از ساعت 08:00 صبح روز 31 مارس تمامی ارتباطات با این شهر قطع

ص: 260

شده است. احتمالاً ناآرامی های قومی در بلوچستان جدی تر از آن است که قبلاً تصور می کردیم. علاوه بر سفر مدنی، وزیر دفاع، به زاهدان که قبلاً گزارش آن ارسال شد، هیأتی نیز از سوی خمینی به این استان اعزام شده است. هیأتی نیز برای تحقیق و تفحص درباره ناآرامی بین شیعیان و و سنی ها در اردبیل- زنجان به اردبیل اعزام شده است. نهایتاً اینکه وزارت کشور در آخرین تلاش برای برقراری آتش بس در گنبدکاووس، هیأتی به این شهر فرستاده است.

7- سرلشگر (بازنشسته) تقی ریاحی بجای وزیر دفاع، دریادار مدنی، منصوب شد. ریاحی که 70 ساله است روابط نزدیکی با جبهه ملی دارد، ولی از سال 1953 به این سو در امور نظامی دخالتی نداشته است. انتصاب او گام دیگری در تحکیم قدرت جبهه ملی در دولت موقت است، که قبلاً نیز به این مسئله اشاره کرده بودیم. در اطلاعیه ای که در همین ارتباط صادر شد آمده بود که مدنی از دولت خواسته است تا مسئولیت های وزارت دفاع را از دوش او بردارد. هنوز معلوم نیست که آیا مدنی فرمانده نیروی دریایی باقی خواهد ماند یا از این پست هم کناره گیری خواهد کرد. یک منبع خبری در نیروی دریایی می گوید که او از فرماندهی نیروی دریایی کناره گیری نمی کند.

8- در بحبوحه گزارش هایی که در مورد سفر شاه از مراکش به باهاما مخابره شده است، یک سخنگوی وزارت امور خارجه در روز 30 مارس گفت که ایران همچنان مصرانه خواستار استرداد شاه به ایران است تا او را به اتهام جنایت بر ضد مردم ایران محاکمه کند. رادیو صدای انقلاب اسلامی ایران در روز 30 مارس این جمله سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا را نقل کرد که ایالات متحده دیگر شاه را رئیس دولت ایران نمی داند.

سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 31 29 مارس 1979

سند شماره 130

محرمانه 31 مارس 197911 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3420

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: کارمند سفارت، روزنامه فارسی زبان آیندگان، وابستگان نظامی خارجی

تهیه کننده گزارش: تی.ای. شافر، وابسته دفاعی

مقام تأیید کننده گزارش: تی.ای. شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 31 29 مارس 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 48 ساعت گذشته را، از ساعت 12:00 روز 29 مارس تا ساعت 12:00 روز 31 مارس 1979 پوشش می دهد، شامل: مشکلات در ترکمن صحرا. رفراندوم سراسری. وزیر جدید دفاع. از سرگیری ارتباط مجدد دفتر وابسته نظامی با رئیس تشریفات ارتش و دفتر رابط خارجی.

ص: 261

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

الف- (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) مشکلات ترکمن صحرا. آخرین گزارش های روزنامه فارسی زبان آیندگان حکایت از ادامه درگیری ها بین مردم و نیروهای دولتی در گنبدکاووس دارد. در یک پادگان نیروی زمینی در شاه پسند 500 نیروی دولتی مستقر هستند که شاید برای سرکوب شورش ترکمن ها از آنها استفاده شود. آیت الله طالقانی و مقامات دیگر دولتی سعی داشتند [با هلی کوپتر] در گنبد کاووس به زمین بنشینند که به سوی آنها تیراندازی شد و در نتیجه در گرگان فرود آمدند. این هیأت سعی خواهد کرد، و شاید هم تا به حال این کار انجام داده باشد، تا با اتومبیل به گنبد برود و با رهبران محلی به مذاکره بپردازد. تماس تلفنی با گنبد قطع و مسافرت به این منطقه متوقف شده است. تعدادی از مجروحین به بیمارستان های گرگان انتقال یافته اند. مثل همیشه، روزنامه ها کمونیست ها و ساواک را مقصر می دانند.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): یک گروه قومی بزرگ دیگر خواهان خودمختاری است و دولت در می یابد که نیروی نظامی قابل استفاده ای برای سرکوب این شورش ها ندارد. البته احتمالاً گفتگو و مذاکره به حل مسالمت آمیز مشکل منجر خواهد شد، ولی دولت از موضع ضعف وارد مذاکرات خواهد شد و نه از موضع قدرت. بلوچستان همچون میوه ای رسیده بر درخت، چشم به عاقبت وقایع گنبد دارد.

ب- (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) رفراندوم سراسری: در حالی که ایرانی ها تشویق می شوند به جمهوری اسلامی رأی بدهند، رأی گیری امروز هم ادامه داشت. وابسته نظامی شاهد صف طولانی رأی دهندگان، عمدتاً مرد، در مسجد نیاوران بود. سه محافظ مسلح در بیرون مسجد امنیت آن را تأمین می کردند. طبق گزارش وابسته نیروی هوایی هند و راننده دفتر وابسته نظامی [آمریکا] رأی گیری به صورت مخفی انجام نمی شد. صاحبخانه وابسته نیروی هوایی هند قصد دادن رأی «نه» را داشت ولی وقتی دید او را نگاه می کنند، رأی «آری» را به صندوق انداخت. راننده دفتر وابسته نظامی گفت که او خانواده اش نیز رأی داده اند و اینکه مردم می توانستند هم آن قسمتی را که درون صندوق و هم آن قسمتی را که در سطل کاغذ باطله می اندازد، ببینند. شناسنامه تمامی رأی دهندگان مُهر می خورد و انگشت سبابه آنها جوهری می شود. شایعات زیادی بر سر زبانهاست که اگر کسی رأی ندهد، که از شناسنامه اش معلوم می شود، بعدها او را اذیت و یا محدودیت های دیگری برایش ایجاد می کنند مثلاً اجازه خروج از کشور به او نمی دهند، حق ندارد در رأی گیری بعدی شرکت کند و شایعاتی از این قبیل.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): مشتاقانه منتظریم ببینیم که آیا رأی نهایی به جمهوری اسلامی 99/8 درصد خواهد بود یا 99/9 درصد. جالب تر

ص: 262

از آن مسلماً تعداد دقیق رأی دهندگانی است که در این رفراندوم شرکت کرده اند، اگر دستیابی به آن ممکن باشد.

ج- (محرمانه– غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) وزیر جدید دفاع: سرلشگر تقی ریاحی از سوی خمینی و بازرگان در روز 30 مارس به سمت وزیر دفاع منصوب شد. طبق گزارش روزنامه های فارسی زبان دریادار مدنی گفته است که حجم کار در دو مقام (وزیر دفاع و فرمانده نیروی دریایی) برای او بیش از حد زیاد است. از این به بعد او فقط در مقام فرمانده تمام وقت نیروی دریایی انجام وظیفه خواهد کرد.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): وابسته نظامی آلمان غربی می گوید که دریادار مدنی به دلیل اظهارات ضددولتی اش در بلوچستان برکنار شده است. همانگونه که در گزارش قبلی نیز ذکر کرده بودیم، وابسته نظامی فکر نمی کند مدنی فرمانده نظامی قوی و مقتدری باشد. او برای فرماندهی نیروی دریایی کنونی مناسب است و احتمالاً در این مقام وظایفی را که پیش از بازنشستگی اجباری اش بر عهده داشت، انجام خواهد داد.

د- (محرمانه– غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) از سرگیری تماس با رئیس تشریفات ارتش و دفتر رابط خارجی: امروز صبح وابسته نظامی و وابسته نیروی هوایی با رئیس جدید تشریفات، سرهنگ فکور (که قبلاً معاون رئیس تشریفات بود) ملاقات کردند. ملاقات بسیار صمیمی بود. فکور تأیید کرد که سرتیپ ها دانشور، وجدی، مسیح زاده و پرورش بازنشست شده اند. سرهنگ منتظمی (مترجم ارتش به هنگام دیدار تایت) بازنشسته نشده است و منتظر ابلاغ پست جدید است. سرهنگ دوم توفیقی معاون رئیس تشریفات شده است. توفیقی در گذشته دوست صمیمی دفتر وابسته دفاعی بوده و کمک به سزایی در برنامه ریزی و هماهنگی آخرین دیدار کرده است. سرهنگ خاتمی هنوز رئیس جی2 است و سرهنگ افرهی رئیس فرماندهی اطلاعات جی2 است. سرهنگ فکور که لباس غیرنظامی پوشیده بود و کمی سبیل و ریش بزی داشت، گفت که روابط ما تقریباً عادی خواهد بود، و هرگونه تقاضای پرواز، دیدار از سرویس های دیگر، و سفر و غیره باید از طریق او صورت بگیرد. با وجود این، برخی از تصمیمات او حالا باید به تصویب کمیته ستاد کل برسد. وقتی از او سئوال کردیم چه وقت می توانیم سرهنگ خاتمی را ببینیم، او گفت یک مدت دیگر، شاید یک یا دو هفته دیگر. وقتی از او پرسیدیم ستاد عالی چه اسمی دارد، او خندید و گفت ستاد کل اسلامی. همه پرسنل وظیفه و کادر لباس های غیر نظامی به تن داشتند و سرهنگ توفیقی یک بلوز یقه اسکی با کفش های کتانی پوشیده بود. ما صحبت کوتاهی در بیرون از ساختمان تشریفات داشتیم، ولی وقتی یک ماشین سرباز (که احتمالاً از مأموران کمیته بودند) به ما نزدیک شدند، او محترمانه صحبت را قطع کرد و گویی از آمدن آنها نگران باشد، گفت که باید برود.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه -غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): اگر چه ملاقات ما گرم و صمیمی بود، ولی فضا و گفتگوها مثل دوره قبل از انقلاب باز و صریح نبود. نظر ما این

ص: 263

است که افسران ارتش هنوز دقیقاً نمی دانند در آینده چه خواهد شد، و با توجه به فضایی که کمیته ها بر ارتش حاکم کرده اند، آنها چقدر می توانند همکاری کنند. سرهنگ فکور ابراز داشت که در آینده به انجام وظایف اجتماعی مشغول خواهد شد. بنابراین، وقتی از دفاترشان خارج شوند، می توانیم آزادانه تر و بی پرده تر با هم صحبت کنیم.


تهدیدات متوجه خبرنگار [خبرنگاران] از ناحیه اتحاد جماهیر شوروی

سند شماره 131

محرمانهآوریل 1979 فروردین 1358

سفارت آمریکا، تهرانوزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: تهدیدات متوجه خبرنگار [خبرنگاران] از ناحیه اتحاد جماهیر شوروی

1- (محرمانه تمام متن)

2- مدیر ایرانی دفتر خبرگزاری آسوشیتدپرس، که تا همین اواخر مدیریت این شبکه را برعهده داشت، در تاریخ 5 آوریل در ملاقات با کنسول، جزئیات ملاقات هفته های اخیر خود با سفارت شوروی را تشریح نمود. منابع آگاه از محتویات اظهارات ایشان در ملاقات با کنسول آمریکا خاطرنشان می کنند که وی در خصوص حمله مورخ 14 فوریه به سفارت آمریکا معتقد است که هم کمیته و هم دفتر نخست وزیر، دستور حمله را از ناحیه «کمونیست ها» دریافت کرده بودند. وی این دیدگاه را به چاپ رسانده بود.

3- روز بعد نماینده ِ[خبرگزاری] تاس ما با نام کارول، با آقای رائین تماس گرفته و در یک مکالمه طولانی و اهانت آمیز، وی را کاملاً طرفدار آمریکا و ضدکمونیست خطاب کرد؛ (نظریه: این موضوع صحت دارد.) و اظهار داشت که «ما» به زودی به دفتر آسوشیتدپرس حمله کرده و منبع را خواهیم کشت. نماینده خبرگزاری تاس، حتی پا را فراتر از این نهاده و آیت الله خمینی را «عامل سازمان سیا» خطاب کرد.

4- منبع، از این ماجرا بسیار آشفته و ناراحت بود. وی یک دستگاه ضبط صوت به تلفن متصل کرد و سپس با کارول تماس گرفت و وی را به سمت و سویی هدایت کرد که مجدداً تهدیدات قبلی را مطرح نماید؛ تهدیداتی که در اثنای آن، کارول صراحتاً خود را منتسب به فعالیت های یک سلسله گروههای چپگرا در ایران عنوان کرده بود. منبع اظهار داشت که در جریان مکالمه تلفنی مجدد، وی این نکته را فراموش کرد که در خصوص موضوع انتساب خمینی به سازمان سیا، بحث به میان آورد. شایان ذکر است که نوار این مکالمه هنوز در اختیار منبع قرار دارد. وی متن این مکالمه را پیاده کرده و آن را برای دفتر مرکزی خبرگزاری آسوشیتدپرس در نیویورک مخابره کرده است. منبع در ملاقات با کنسول خاطرنشان کرده است که تمایل دارد به مجرد حضور در نیویورک، نسخه ای از متن فوق را در اختیار وزارت امور خارجه قرار دهد.

5- دفتر مرکزی آسوشیتدپرس در خصوص این تهدیدات به نمایندگان تاس اظهار انتقاد و

ص: 264

گله مندی نموده است. تاس) نیز از این ماجرا، عذرخواهی کرده است. اشرف احمد جانوف، خبرنگار ایزوستیا در تهران، با برقراری تماس با منبع، از وی در این خصوص عذرخواهی کرده است. اشرف احمد جانوف، که سابقاً به عنوان خبرنگار خبرگزاری تاس در تهران حضور و فعالیت داشته است، ظاهراً «فردی مطلوب و جذاب» است. وی به منبع اظهار داشت که کارول حق نداشته چنین مطالبی مطرح نماید و در نتیجه به شدت مورد مؤاخذه قرار گرفته است. وینوگرادوف، سفیر شوروی، منبع را به سفارت شوروی دعوت کرده است که با وی ملاقات نماید.

6- منبع تصریح کرد که به اعتقاد وی، کارول هرگز بدون مجوز دولت شوروی، چنین مطالبی ایراد نکرده است. البته، وی هرگز خواهان تنبیه کارول نیست. وی بر این باور است که ملاقات با وینوگرادوف در سفارت، به صلاح نیست. البته منبع دعوتهای مکرر احمد جانوف به صرف ناهار یا نوشیدنی را مؤدبانه رد کرده است. افزون بر این، احمد جانوف از منبع دعوت کرده است که در منزل احمد جانوف پناهنده شود تا شوروی از وی «حمایت» نماید؛ که البته با پاسخ منفی منبع مواجه شده است.

7- نظریه: این اولین باری است که سفارت شوروی با اجبار و یا پرداخت رشوه به خبرگزاری های محلی، در مقابل ایالات متحده صف آرایی کرده است. اعتقاد ما بر این است که این موضوع در یک سطح گسترده و به مدتی طولانی در حال اجرا بوده است، البته حداقل در غالب پرداخت رشوه. کنسول به یاد دارد که یک خبرنگار ایرانی سال گذشته در جریان میهمانی سفارت هند خطاب به وی اظهار داشته است که چندین نفر از افسران سفارت شوروی در مراسم مختلف بارها با وی ملاقات کرده و تلاش کرده اند که وی را به سمت شوروی سوق دهند و صراحتاً به وی پیشنهاد کمکهای مالی داده اند. با عنایت به این که متعاقب پیروزی انقلاب، شرایط قانون و مقررات حاکم بر کشور دچار انسداد شده است، برخی افسران شوروی (افسران کا.گ.ب) صراحتاً به حربه اجبار متوسل شده و در راستای تعمیق وگسترش نفوذ گروههای چپگرا وارد عمل شده اند.

ناس


اطلاعات سیاسی گوناگون

سند شماره 132

محرمانهآوریل 1979

از: سفارت آمریکا، تهرانبه: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: اطلاعات سیاسی گوناگون

1- (محرمانه تمام متن)

2- پرویز رائین، اولین و تنها رئیس نمایندگی خبرگزاری آسوشیتدپرس در ایران، قبل از خروج از ایران به مقصد اروپا و سپس نیویورک، ملاقاتی با کنسول داشت. وی در جریان این

ص: 265

ملاقات در خصوص موارد مختلفی از جمله موارد ذیل ابراز تمایل نمود:

3- حجم گسترده ای سلاح به وسیله قایق به بوشهر قاچاق می شود. این سلاح ها به قیمتهای بالا به قبایل قشقایی - مردان و دیگران - فروخته می شود.

4- در تأیید رکود اقتصادی حاکم به اطلاع می رساند که تعداد 423 باب کارخانه در شهر رشت (در حاشیه دریای خزر) یا کاملاً تعطیل شده اند و یا این که در مرز تعطیلی قرار دارند. شهر رشت به عنوان مرکز صنعتی برخی اقلام از قبیل کفش، سیم و غیره می باشد.

5- از نظر وی طراحی مجله مورخ 14 فوریه به سفارت آمریکا، برعهده کمیته مرکزی بوده است و دلیل اصلی این حمله، احتمال اختفای برخی افراد تحت تعقیب از جمله داریوش همایون، هوشنگ نهاوندی، مجید مجیجی [مجیدی] و غیره در ساختمان سفارت بوده است.

(نظریه: ما نیز این موضوع را به عنوان یکی از سلسله دلایل احتمالی حمله به سفارت مدنظر قرار می دهیم.) ناس


گزارش وضعیت سیاسی، 1 آوریل

سند شماره 133

محرمانه 1 آوریل 1979 12 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3435به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 1 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: رفراندوم در ایران با تمام بهم ریختگی اش خاتمه می یابد. انتظار می رود جمهوری اسلامی با رأی اکثریت قاطع مردم انتخاب شود. درگیری در منطقه ترکمن صحرا در استان گرگان ادامه دارد. تنش ها در تبریز بالا می گیرد و جوامع سنی حاشیه خلیج فارس نا آرام می شوند. ریاحی می گوید بازنشست کردن شتابزده تعداد زیادی افسر ارشد اشتباه بوده است. طبق گزارش آیندگان، سفر قذافی به ایران به خاطر برگزاری رفراندوم عقب افتاده است. دستگاه بوروکراسی ایران زنده و فعال است. پایان خلاصه.

3- رأی گیری رفراندوم در ایران روز گذشته مورخ 31 مارس خاتمه یافت، ولی در آخرین دقایق رأی گیری مهلت آن تا ساعت 10:00 شب تمدید شد تا آنهایی که هنوز موفق به دادن رأی نشده بودند، بتوانند رأی خود را به صندوق بیندازند. این مسئله به همراه دستور وزارت کشور در اواخر روز گذشته مبنی بر تکثیر برگه های رأی در آن دسته از حوزه های رأی گیری که برگه های آنها تمام شده بود، آخرین مجموعه اقدامات خلق الساعه ای بود که دولت در طول برگزاری رفراندوم اتخاذ کرد و به احتمال قوی شیوه برگزاری رفراندوم را شدیداً زیر سئوال خواهد برد. روز گذشته نیز، حداقل در تهران، استقبال مردم بسیار زیاد بود و طبق گزارش ها در شهرهای دیگر نیز استقبال مردم به همین اندازه بوده است. در عین حال، دولت در اوایل صبح امروز اعلام کرد که ظرف دو روز گذشته نزدیک به 18 میلیون نفر به پای صندوق های رأی

ص: 266

رفته اند. به نظر می رسد که اکثریت قاطع آراء به نفع جمهوری اسلامی باشد. یک حوزه رأی گیری در تهران اواخر شب گذشته گزارش داد که از نزدیک به 2000 رأی ماخوذه در آن، فقط 6 رأی منفی بوده است.

4- ناآرامی ها در منطقه ترکمن صحرا در استان گرگان همچنان ادامه دارد، و خبرگزاری فرانس پرس گزارش داده است که نیروهای ترکمن کنترل تمامی منطقه از گنبدکاووس تا مرز شوروی را به دست گرفته اند. طبق گزارش فرانس پرس فقط دو پاسگاه مرزی در دست نیروهای دولتی است. تلاش دولت برای انتقال نیروهای نظامی تازه نفس، که ظاهراً از نیروهای ضربت گردان (سابق) 55 هوابرد هستند، ناکام مانده است زیرا هواپیمای حامل آنها نتوانست در فرودگاه گنبدکاووس به زمین بنشیند. روزنامه های فارسی زبان لغو سفر آیت الله طالقانی به گنبدکاووس در اواخر هفته گذشته را که قرار بود برای میانجیگری بین دو طرف درگیر انجام شود، نبودن هیچیک از رهبران ترکمن برای مذاکره ذکر کردند. ظاهراً در گنبد کاووس هیچ کسی نیست که بتواند نقش میانجیگری مهمی را که رهبر میانه روی کُرد، احمد مفتی زاده، در سنندج ایفا کرد، در اینجا بازی کند، ولی دولت ایران علت لغو سفر طالقانی را تیراندازی به سوی هلی کوپتر حامل او به هنگام نزدیک شدن به شهر ذکر کرده است. رادیوی دولتی صدای انقلاب اسلامی ایران همچنان در مورد وقایع ترکمن صحرا سکوت اختیار کرده است، و مدعی است که ارتباطات با این منطقه قطع شده است.

5- پیام های رادیویی رمزی درباره برگزاری تظاهرات که در طول تعطیلات آخر هفته از تبریز پخش شد نشان می دهد که آرامش در این شهر بیشتر ظاهری است تا واقعی. یک تبریزی که کارمند سیاسی مترینکو در روز 31 مارس با او صحبت کرد، گفت که تنش ها در تبریز بالاست. همچنین طبق گزارشی که دریافت کرده ایم ناآرامی ها در اطراف شهر لار در استان فارس، واقع در جنوب شرقی کشور، و مناطق شرقی آن به سمت بندرعباس رو به گسترش است. اکثر جمعیت این منطقه سنی هستند، و بسیاری از سکنه دلیل سکونت خود در این منطقه را به دوران حکومت شاه عباس و فرار نیاکان سنی شان از آزار و اذیت شیعیان ربط می دهند.

6- روزنامه های فارسی زبان از قول ریاحی، وزیر جدید دفاع، نقل کرده اند که بازنشست کردن شتابزده آن همه افسر ارشد از ارتش اشتباه بوده است. احتمالاً حق با اوست، ولی دیگر دیر شده است. در حاضر، بازگرداندن افسران ارشد بر سر پست هایشان، حتی آنهایی که بدون شک خطایی مرتکب نشده اند، غیر ممکن است. با وجود این، جالب اینجاست که چنین فردی (یکی از یاران قدیمی مصدق) علناً چنین حرفی را زده است.

7- روزنامه های فارسی زبان همچنین گزارش می دهند که از اواسط ماه فوریه تا کنون 22 نماینده سابق مجلس و هفت سناتور دستگیر شده اند. تعدادی از آنها رابط قدیمی سفارت بودند.

ص: 267

8- طبق گزارش روزنامه آیندگان، چپگراترین روزنامه در بین سه روزنامه اصلی فارسی زبان کشور، سرهنگ قذافی سفرش به ایران را به تعویق انداخت تا در برگزاری رفراندوم دخالتی نکرده باشد. اطلاع یافته ایم تا زمانی که خبری از امام صدر، رهبر شیعیان لبنان، نشود کسی در ایران از او استقبال نخواهد کرد.

9- نهایتاً آیا آن روزهای بد گذشته را به خاطر دارید که اگر یک شهروند ایرانی قصد خروج از کشور را داشت باید 48 ساعت قبل از پرواز گذرنامه اش را به اداره مهاجرت تحویل می داد؟ همه می دانیم این کار صرفاً برای آن بود که ساواک بتواند سوابق او را بررسی کند. دولت جدید اخیراً اعلام کرده است که مسافران باید گذرنامه های خود را پنج روز قبل از پرواز تحویل دهند تا بررسی شود که نام آنها در فهرست جدید افراد ممنوع الخروج از کشور نیست. البته این تأخیر مضاف بر حداقل دو هفته ایست که اداره گذرنامه گفته است بررسی تقاضای مجوز خروج طول می کشد، که قبلاً حداکثر دو یا سه روز بیشتر طول نمی کشید. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 31 مارس تا 1 آوریل 1979

سند شماره 134

محرمانه1 آوریل 1979 12 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3440

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی

منابع: پرسنل دفتر وابسته دفاعی، رسانه های خبری فارسی زبان، کارکنان سفارت

تهیه کننده گزارش: سروان اچ.اف.جانسون، وابسته نیروی هوایی

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 31 مارس تا 1 آوریل 1979

[16]- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته از ساعت 12:00 روز 31 مارس تا ساعت 12:00 روز 1 آوریل 1979 را پوشش می دهد.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

[الف]- نظریات در مورد رفراندوم (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): اگر چه روزنامه های فارسی زبان گزارش داده اند که 89 درصد مردم به جمهوری اسلامی رأی داده اند، ولی استقبال مردم از رأی گیری در روز 31 مارس ظاهراً بیشتر از روز اولِ رأی گیری بود. باید چند روز تا اعلام نتیجه قطعی منتظر بمانیم. استقبال مردم از رأی گیری شاید نتیجه این مسئله بود که گفته می شد شناسنامه رأی دهندگان مُهر می خورد و انگشت سبابه آنها جوهری می شود. مُهر کردن شناسنامه ها بسیاری از مردمی را که در غیر این صورت در رأی گیری شرکت نمی کردند، بر آن داشت تا پای صندوق های رأی حاضر شوند. خیلی از مردم می ترسیدند که اگر شناسنامه هایشان مُهر نخورد، بعداً دچار عواقب آن شوند. هر چند نمی دانستند اگر قرار

ص: 268

باشد مهر نخوردن شناسنامه ها عواقبی داشته باشد، این عواقب دقیقاً چیست، ولی همین مسئله کافی بود که پای صندوق های رأی حاضر شوند. با وجود این، از حوزه های رأی گیری شدیداً محافظت می شد. در حوزه های مختلف رأی گیری افراد مسلح زیادی نگهبانی می دادند. معلوم نیست که این افراد برای محافظت از صندوق های رأی در حوزه ها هستند یا برای اجبار کردن رأی دهندگان [به دادن رأی «آری»]. یک منبع اطلاعاتی (C-3) به تهیه کننده این گزارش گفت که یکی از دوستانش قصد داشت رأی «نه» را به صندوق بیندازد. یک محافظ مسلح برگه قرمز (نه) و سبز (آری) او را گرفت، سپس برگه قرمز را پاره کرد و برگه سبز را به او برگرداند و گفت «باید این را به صندوق بیندازی.»

ب- بازداشت راننده سفارت (بدون طبقه بندی): برای دومین بار در طول سه روز گذشته یکی از رانندگان سفارت به دست نیروهای انقلاب بازداشت شد. او را به یک کمیته بردند و در بازداشت نگاه داشتند تا با تماس تلفنی هویتش را با توجه به کارت شناسایی اش احراز کنند تا معلوم شود واقعاً برای سفارت کار می کند.

نظریه تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): انتظار داریم موارد بیشتری از این نوع تکرار شود. سرقت خودروها مسلماً مشکل بزرگی است [که قدری این مسئله را توجیه می کند]، ولی توقف پرسنل سفارت دیگر از حد عادی خارج شده است و به نظر می رسد که نوعی آزار و اذیت بر اساس سوءظن به جامعه دیپلماتیک باشد.

ج- مشکلات ترکمن صحرا (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): روزنامه های فارسی زبان گزارش داده اند که درگیری های گنبد کاووس تا ساعت 17:30 روز 31 مارس همچنان ادامه داشته است. نزدیک به 33 تن از نیروهای انقلاب کشته و 132 نفر از آنها مجروح شده اند. گزارشی از تلفات ترکمن ها در دست نیست. گزارش ها حکایت از آن دارد که دو طرف با مذاکرات صلح موافقت کرده اند ولی زمان آتش بس هنوز معلوم نیست.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): هر دو طرف، دیگری را به کج فهمی متهم می کنند و در عین حال، طبق معمول برخی گروههای اپوزیسیون مقصر شناخته شده اند: مارکسیست ها، فداییان، ساواک و زمین دارها. حداقل این است که بالاخره مذاکرات شروع شده و امید می رود که به صلح بیانجامد.

د- وزیر جدید دفاع، سرلشگر ریاحی(محرمانه): به گزارش روزنامه ها، سرلشگر ریاحی گفته است بازنشست کردن شتابزده بسیاری از افسران آزموده و با تجربه ارتش اشتباه بوده است.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای اتبارع خارجی): شاید اظهارات کوتاه وزیر جدید دفاع به مذاق عامه مردم و تندروهای گروههای انقلابی چپ و راست چندان خوش نیاید. این اظهارات از اولین اظهارات مقتدرانه سرلشگر ریاحی است. ولی اگر بخواهد به گفتن حقایق ناخوشایند در این جامعه انقلابیِِ هنوز بی ثبات ادامه دهد، شاید نتواند در پست خود باقی بماند.

ص: 269

[ه ]- امنیت سفارت (بدون طبقه بندی):

(1) سفارت در شب 31 مارس اصولاً آرام بود. یک گلوله در ساعات اولیه بعد از ظهر شلیک شد. محافظان نیروی هوایی نیز در ساعت 02:50 صبح دو گلوله شلیک کردند. آنها گزارش دادند که شی ء متحرکی دیده اند و به طرف آن شلیک کرده اند. در محدوده زمانی گزارش هیچ تیری به سوی سفارتخانه شلیک نشد.

(2) در حدود ساعت 10:30 گروهی متشکل از 200 تا 300 نفر تظاهرکننده به مقابل سفارت رسیدند. این گروه از کارکنان مرکز هیأت نظامی و مستشاران نظامی آمریکا بودند که خدمت آنها خاتمه یافته بود. دلیل تظاهرات این ایرانی ها نارضایتی از میزان پولی بود که بابت پاداش خاتمه خدمت دریافت کرده بودند. بعد از یک گفتگوی کوتاه، آنها در حالیکه شعار می دادند و سرود می خواندند به طور مسالمت آمیز متفرق شدند.


گزارش وضعیت سیاسی، 2 آوریل

سند شماره 135

محرمانه 2 آوریل 1979 13 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3481به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 2 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: جنگ داخلی در گنبدکاووس ادامه دارد. معاون نخست وزیر می گوید شاید خوزستان استان بعدی باشد. بر اساس گزارش ها بلوچستان آرام و کاملاً تحت نظر است. احتمالاً برخلاف ادعای دولت، کمتر از 98 درصد از رأی دهندگان در رفراندوم شرکت کرده اند. تلاش های دولت برای به دست گرفتن وظیفه اعمال قانون همچنان عقیم مانده است. قانون اساسی به زودی منتشر خواهد شد. انتظام رابطه بین سپاه پاسداران انقلاب با ساختار کنونی فرماندهی ارتش را توصیف می کند. دانشگاه تهران عناصر نامطلوب را پاکسازی می کند. شاید ایران روابط خود را با مصر قطع کند. کاپوچی به ایران سفر می کند. پایان خلاصه.

3- علیرغم اینکه در اواخر روز گذشته 1 آوریل اعلام شد که موافقت نامه آتش بسی بین دولت و نمایندگان ترکمن های گنبد کاووس به امضا رسیده است، ولی ظاهراً برخی شورشیان ترکمن آتش بس را رعایت نمی کنند. هم در ساعات پایانی دیشب و هم امروز رادیو و تلویزیون دولتی مکرراً از قول وزیر کشور گفته اند که «اگر تا ساعت 15:00 روز دوم آوریل تیراندازی ها، آشوب ها و شرارت های دیگر خاتمه نیابد ... اقدامات ضروری قاطعی اتخاذ خواهد شد.» امیرانتظام، سخنگوی دولت، روز گذشته در یک مصاحبه مطبوعاتی مدعی شد که شهر گنبد کاووس در کنترل دولت است، ولی تعدادی تیرانداز به مردم کوچه و خیابان تیراندازی می کنند. او بار دیگر به ترکمن ها و سایر اقلیت های قومی اطمینان داد که حقوق مشروع آنها در قانون اساسی جدید ایران به رسمیت شناخته خواهد شد. او اظهار داشت که

ص: 270

اقلیت اندکی از ضدانقلابیون با این تفکر غلط که دولت و نیروهای مسلح تضعیف شده اند، سعی داشتند از تمایل ترکمن ها برای اداره بیشتر امور خود سوءاستفاده کنند.

4- انتظام همچنین گفت که دولت احتمال می دهد خوزستان دومین منطقه ای باشد که ضدانقلابیون سعی خواهند کرد با سوءاستفاده از مسایل قومی در آن شرارت کنند. با وجود این، او مدعی شد که اقدامات احتیاطی لازم برای جلوگیری از خونریزی ها اتخاذ شده است. او گفت که احتمالاً ناآرامی در استان ها چند ماه دیگر ادامه خواهد یافت.

5- ظاهراً بیشتر ترور نافرجام یک رهبر مذهبی در زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، در روز 28 مارس بود تا آشوب های قومی که خمینی را در اواخر هفته پیش واداشت که نماینده ای به زاهدان اعزام کند. با وجود این، اوضاع استان کاملاً تحت نظر است و برغم آرامش پر تنش در زاهدان، گزارش ها حکایت از ناآرامی بلوچ ها دارد.

6- علیرغم ادعای وزیر کشور که گفته است 98 درصد واجدین شرایط رأی در رفراندوم روز 30 و 31 مارس شرکت کردند، ظاهراً تعداد قابل ملاحظه ای از مردم به دلایل مختلف در رأی گیری شرکت نکرده اند. گزارش ها حکایت از تلاش های متعدد برای مختل ساختن روند رأی گیری در کردستان داشت، و درگیری در ترکمن صحرای گنبد کاووس نیز مسلماً تعداد رأی دهندگان در این منطقه را محدود کرده است. علاوه بر این، گزارش هایی از تحریم رفراندوم در برخی قسمت های بلوچستان و شرکت فقط 60 درصد کل واجدین حق رأی استان در رفراندوم مخابره شده است.

7- دولت اعلام کرده است که دادستان کل نمایندگانی به 14 دفتر کمیته انقلاب که ظاهراً مسئولیت گرداندن امور شهر تهران را بر عهده دارند، و همچنین دفتر مرکزی پاسداران شبه نظامی انقلاب و کمیته های انقلاب در استان ها مأمور کرده است. پیش از این اعلام شده بود که مأموران کمیته فقط با داشتن حکم کتبی حق بازداشت افراد، بازرسی اماکن، و مصادره اموال را دارند. بر اساس آخرین اطلاعیه، مأموران کمیته و اعضای سپاه پاسداران فقط با تأیید و حضور نماینده دادستان کل حق مبادرت به انجام چنین اعمالی را خواهند داشت. با وجود این، در اطلاعیه فوق آمده است که: «هر شهروندی که مجرم شناخته شده ای را ببیند و یا شاهد جنایتی باشد، می تواند فرد مجرم را دستگیر کند، ولی باید او را هر چه سریعتر به دادگاههای انقلاب تحویل دهد، و به خاطر داشته باشد که دستگیری افراد در خانه هایشان و بازرسی اماکن فقط با [حکم] دادستان عمومی انقلاب [مجاز] است ...» چنانکه اطلاع یافته ایم، مأموران انتظامی در واقع بدون هیچ محدودیتی به دستگیری ها، بازرسی ها و مصادره خودسرانه اموال ادامه می دهند. بنابراین، تلاش دولت برای به دست گرفتن اجرای قانون تا به حال بی نتیجه بوده، و این امر از هشدارهای اخیر دولت، که در بالا ذکر شد، کاملاً پیداست.

8- انتظام، سخنگوی دولت، در ارتباط با قانون اساسی جدید ایران گفت چنانکه اطلاع یافته است پیش نویس قانون اساسی بزودی منتشر خواهد شد و مردم ایران یک ماه وقت دارند

ص: 271

که آن را مطالعه کنند. معلوم نیست منظور انتظام چیست، یعنی اینکه آیا بعد از آن قانون اساسی، چنانکه دولت قبلاً اعلام کرده بود، برای بررسی بیشتر و احتمالاً برخی اصلاحات به مجلس مؤسسان خواهد رفت، و یا اینکه طبق بیانات اخیر مقامات به رفراندوم عمومی گذاشته خواهد شد. اگر چه نحوه صحبت انتظام نشان می داد که او شخصاً متن قانون اساسی جدید را ندیده است، ولی مدعی شد که قانون اساسی جدید آزادی کامل بیان و فعالیت سیاسی را تضمین می کند.

9- انتظام در ارتباط با نیروهای مسلح گفت که سپاه شبه نظامی پاسدارن انقلاب یک نیروی کمکی در کنار نیروهای منظم ارتش خواهند بود. انتظام گفت که وجود چنین نیرویی از بروز کودتا از نوعی که مصدق را در سال 1953 سرنگون ساخت، جلوگیری می کند. او گفت که عضویت در سپاه برای مرد و زن آزاد است. انتظام همچنین گفت که ساختار فرماندهی ارتش همچنان در دست یک شورای سه تا پنج نفره است که «تصمیم می گیرند، فرمان صادر می کنند، و آنها را به اجرا می گذارند.» این جملات آنچه را که خودمان از مشاهد محدود حتی واحدهای منظم ارتش در منطقه تهران فهمیده بودیم، تأیید می کند، بدین معنا که فرماندهان به تنهایی تقریباً هیچ اقتداری بر گروههایی که ظاهراً تحت فرمان آنها هستند، ندارند.

10- شورای دانشگاه تهران، که اعضای خودگماشته چپگرایش از استادان، دانشجویان و کارمندان غیر آموزشی هستند اعلام کرده است که هر کسی که در دانشگاه تهران هر نوع رابطه ای با رژیم گذشته داشته است، پاکسازی خواهد شد. رابطه با رژیم گذشته از تماس با ساواک تا عضویت در هر یک از احزاب سیاسی شاه تلقی می گردد. اگر در رعایت این معیار ها سختگیری شود، تعداد کمی در دانشگاه باقی خواهند ماند و گویا شورای دانشگاه نیز این مسئله را فهمیده است. در این اطلاعیه آمده بود که شورا تصمیم گرفته است «به آنهایی که برخلاف اخلاقیات دانشگاه رفتار ضدانقلابی و ضدمردمی از خود بروز داده اند، اجازه ادامه کار بدهد، به شرطی که رفتار خود را اصلاح و تصحیح کنند.» با وجود این، آنها اجازه ی داشتن پست های اجرایی را نخواهند داشت. در اطلاعیه هیچ توضیحی در مورد پست اجرایی ذکر نشده بود.

11- بر اساس گزارش کیهان، ایران در نظر دارد روابط دیپلماتیک خود را با مصر قطع کند. «یک منبع سیاسی مطلع» مدعی بود که پس از محکومیت پیمان صلح مصر- اسرائیل از طرف خمینی و تصمیم کشورهای عرب در اجلاس هفته پیش بغداد، نخست وزیر بازرگان و وزیر امور خارجه، سنجابی، در حال بررسی این مسئله هستند.

12- اسقف اعظم، والریان کاپوچی، که بر اساس گزارش ها عضو الفتح است و زمانی را در زندان اسرائیلی ها گذرانده است، در تهران به سر می برد و به همراه هانی الحسن، نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین، در جلسات متعددی حضور می یابد. او قرار است فردا برای ملاقات با خمینی به قم سفر کند. سولیوان


گزارش وضعیت ایران، 2 1 آوریل 1979

ص: 272

سند شماره 136

محرمانه 3 آوریل 1979 14 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3510

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: کارکنان سفارت، رسانه های خبری فارسی زبان، وابستگان نظامی سایر کشورها

تهیه کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

مقام تأیید کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 2 1 آوریل 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته از ساعت 12:00 روز 1 آوریل تا ساعت 12:00 روز 2 آوریل 1979 را پوشش می دهد.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات:

[الف]- (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) آتش بس احتمالی در ترکمن صحرا: گزارش های ضدونقیضی از برقراری آتش بس در گنبد کاووس وجود دارد. آیندگان، روزنامه فارسی زبان صبح تهران، گزارش می دهد که ساعت 16:00 روز 13 فروردین طرفین بر سر برقراری آتش بس به توافق رسیدند. این موافقت نامه چهار ماده دارد: (1) مجروحین به بیمارستان انتقال خواهند یافت؛ (2) دو گروهی که بر ضد نیروهای دولتی می جنگند، دست از جنگ خواهند کشید؛ (3) اُسرا باید آزاد شوند؛ (4) ارتش ایران حافظ صلح در شهر خواهد بود. دو گروهی که در ماده «2» به آنها اشاره شده است، ترکمن ها و یک گروه مسلح ناشناخته (برای دولت ایران) هستند. بر اساس گزارش ها 132 نفر کشته و بیش از 300 نفر مجروح شده اند، که اجساد برخی از کشته شدگان هنوز در خیابان های گنبد افتاده است. دولت ایران در روز 2 آوریل به ترکمن ها ضرب الاجل داده بود که اگر تا ساعت 15:00 همان روز دست از جنگ نکشند، ارتش برای سرکوب شورش ها وارد عمل خواهد شد. بر اساس گزارش های خبری، در حال حاضر واحدهای ارتش در منطقه گنبد مستقر شده اند، ولی در درگیری ها دخالتی ندارند. وابسته نظامی آلمان (محفوظ) تأیید کرده است که تعدادی تانک از تهران به سمت شرق در حرکت هستند. او گفت که در روز 1 و 2 آوریل تعداد 100 تانک سوار بر تریلی های حمل تانک در حال حرکت از تهران به سمت شرق دیده شده اند. در روز 1 آوریل وابسته نظامی و وابسته نیروی هوایی شخصاً یک توپ 155 میلیمتری هوویتزر را در خیابان نیاوران مشاهده کردند که به سمت شرق یدک می شد. سه پرسنل یونیفورم پوش ارتش نیز سوار بر توپ بودند. روزنامه ها گزارش داده اند که یک تیم مذاکره کننده دولت در گنبد به سر می برد. نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): اگر حرکت تانکها به سوی گنبد صحت داشته باشد، دولت ایران بالاخره تصمیم گرفته است از موضع قدرت مذاکره کند. شاید این

ص: 273

شورش های قومی، بیشتر از هر دلیل دیگری، نظر بعضی از پیروان خمینی را که می گویند وجود ارتشی با فرماندهی مرکزی لازم و مطلوب نیست، عوض کند. نکته اصلی نطق اخیر آیت الله شریعتمداری نیز این بود که ایران باید یک ارتش قدرتمند داشته باشد. فکر می کنیم افکار شریعتمداری تأثیر بسزایی بر دولت بازرگان داشته باشد، هر چند نیروهای اپوزیسیون (یعنی فداییان و گروههای مارکسیستی) علاقه ای به وجود یک نیروی زمینی قدرتمند ملی در ایران اسلامی ندارند.

ب- (بدون طبقه بندی) نتایج اولیه رفراندوم: روزنامه های فارسی زبان صبح نتایج رأی گیری در بسیاری از شهرهای ایران را منتشر ساخته اند. شمارش آراء نشان می دهد که بیشتر از 98 درصد رأی دهندگان رأی «آری» به صندوق ها انداخته اند. خمینی، با علم به اینکه اکثریت قاطع رأی دهندگان به جمهوری اسلامی رأی خواهند داد، در روز 1 آوریل رسماً تشکیل یک جمهوری اسلامی را اعلام کرد. فحوای سخنان او در مورد حقوق بشر نیز عملاً این بود که هیچ فرقی بین حقوق زنان و مردان نیست، اقلیت های مذهبی به رسمیت شناخته می شوند، و با همه به عدالت رفتار می شود.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): اگر قرار است روز تولدی برای «جمهوری اسلامی ملی» در ایران در تقویم ها ذکر شود، پیشنهاد می کنیم که فقط تقویم فارسی، یعنی همان 12 فروردین، برای برگزاری جشن تولد آن ذکر شود، هر چند احتمالاً جشن سالانه احمق ها در تقویم مسیحی [که مقارن همین روز است] از نظر بسیاری از ایرانی ها (که نظر واقعی خود را پای صندوق های رأی ابراز نکردند، ولی آن را به وابسته نظامی بروز دادند) با مسما تر است، ولی این احساسات ضد جمهوری اسلامی مسلماً تا چندین ماه آینده بروز نخواهد کرد.

ج- (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) عملیات هواپیمای 12C-: دفتر وابسته نظامی امروز صبح مجوز پرواز آزمایشی هواپیمای فوق را در روز 4 آوریل و مأموریت باربری آن به آتن را در روز 6 آوریل دریافت کرد. مجوز کبکان و بهشهر هنوز دریافت نشده است.

نظریات تهیه کننده گزارش: در حال حاضر، شاید کمیته ها با پرواز آزمایشی و مأموریت های باربری موافقت کنند، ولی با پرواز به مناطق حساس موافقت نخواهند کرد.


گزارش وضعیت سیاسی، 3 آوریل

سند شماره 137

محرمانه 3 آوریل 1979 14 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3514به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 3 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: دولت ادعا می کند که در ترکمن صحرا آتش بس برقرار شده است، هر چند تیراندازی های پراکنده ادامه دارد. بازدید از زندان قصر. بازرسی خانه ها و خمینی و حقوق

ص: 274

قانونی زندانیان. احتمال قطع رابطه ایران و مصر. توضیحاتی در مورد ریاحی، وزیر دفاع ایران. دردسرهای سفیر سولیوان ادامه دارد. شریعتمداری برای ملت پیام می فرستد. شایعات مجله اشپیگل. پایان خلاصه

3- رادیو ایران اواخر روز گذشته مدعی شد که در گنبد کاووس آتش بس برقرار شده و اینکه دولت و نیروهای ترکمن به توافق رسیده اند. طبق این توافق: 1) کلیه مجروحین به بیمارستان انتقال خواهند یافت؛ 2) نیروهای تمامی طرف های درگیر کاملاً از سنگرها و مواضع دفاعی خود عقب نشینی خواهند کرد و شهر پاکسازی خواهد شد؛ 3) مذاکره برای آزادی فوری اُسرا آغاز خواهد شد؛ 4) ارتش ملی تا اطلاع ثانوی عهده دار حفظ نظم و قانون در شهر خواهد بود. نخست وزیر بازرگان تهدید کرده بود که اگر تا ساعت 03:00 روز 2 آوریل تیراندازی در شهر متوقف نشود، به نیروهای مسلح دستور می دهد تا «اقدامات قاطعی» اتخاذ کنند. دفتر وابسته نظامی گزارشی دریافت کرده است مبنی بر اینکه نزدیک به صد تانک از تهران خارج شده و به سمت «شرق» در حرکتند، که این امر احتمالاً در پی توافق اخیر بوده و یا به تهدیدهای بازرگان ربط دارد. رهبر سرشناس سنی های بلوچستان، مولوی عبدالعزیز، پیامی برای جمعیت (عمدتاً سنی) گنبدکاووس فرستاده و از آنها خواسته بود که از جنگ دست بکشند. او در این پیام گفته بود که در آینده نزدیک به گنبد سفر خواهد کرد. اگر چه نیروهای کمیته چند تن از اعضای سازمان فداییان خلق را در گنبد دستگیر کرده اند، ولی این سازمان دخالت اعضای خود را در درگیری های گنبد شدیداً تکذیب کرده است.

رادیو فارسی بی.بی.سی. شب گذشته مدعی شد که تا به حال 200 نفر در گنبد کاووس کشته شده اند؛ 50 نفر از نیروهای طرفدار خمینی و 150 نفر از جنگجویان گنبد. آیندگان از قول سازمان فداییان این اتهام را مطرح ساخته است که درگیری های گنبد و سایر نقاط بخشی از توطئه سیا برای به راه انداختن جنگ داخلی در ایران است. طبق تلکس های خبری، از نیمه های امروز تیراندازی های پراکنده ای در گنبد صورت گرفته است. آسوشیتدپرس توانست تعدادی از خبرنگاران و عکاسانی را که چند روز در حبس خانگی بودند، آزاد کند، از جمله لیز هرگود، خبرنگار گاردین.

4- هیأتی متشکل از حقوقدانان فرانسوی امروز از زندان قصر بازدید می کند. این هیأت گزارشی برای دولت و احتمالاً مطبوعات تهیه خواهد کرد، و همچنین هفته آینده کنفرانسی خبری در مورد یافته هایش در پاریس برگزار خواهد کرد. روزنامه ها خبر از دستگیری فروغی، وزیر سابق فرهنگ، و پسرش داده اند (چنانکه اطلاع یافته ایم فروغی پیش از این نیز یکبار دستگیر ولی آزاد شده بود). خمینی در روز 1 آوریل در نطقی تلویزیونی (تلگرام جداگانه) به فعالان حقوق بشر که در مورد سرنوشت زندانیان ایرانی ابراز نگرانی کرده بودند، تاخت. آیت الله خمینی گفت که اصلاً با محاکمه زندانیان مخالف بوده و معتقد است که آنها باید فوراً اعدام می شدند.

ص: 275

او همچنین به سازمان های حقوق بشر تاخت و مدعی شد که آنها در ارتباط با حقوق بشر در طول سلطنت پهلوی «ساکت» بوده اند و به حمایت کارتر از شاه اعتراض نکرده اند. (توضیح: خمینی یا اطلاعی از این امر ندارد و یا حافظه اش خوب کار نمی کند.)

5- بر اساس گزارش روزنامه ها، دولت در حال بررسی قطع احتمالی روابط با مصر است.

6- وزیر جدید دفاع، تقی ریاحی، وجهه خوبی در میان ملت نداشته است. علاوه بر اظهارات گذشته اش مبنی بر اینکه بازنشست کردن افسران ارشد دوره پهلوی کار اشتباهی بود، روابط خانواده او نیز موجب بروز شایعاتی شده است. بر اساس شایعات، او وابسته به خانواده آتابای است که روابط اجتماعی و مالی نزدیکی با شاه داشتند، و برخی از شایعات نیز او را با اردشیر زاهدی ربط می دهد.

7- کیهان با انتشار مقاله ای، سولیوان، سفیر آمریکا در ایران را به دست داشتن در کشتار میدان ژاله و وقایع دیگر انقلاب متهم ساخته است. کیهان مدعی است که سولیوان درست پیش از واقعه میدان ژاله با شاه دیدار کرد و بار دیگر پس از «آتش سوزی تهران» 5 نوامبر پیش از انتصاب ازهاری در پست نخست وزیر نیز به دیدن او رفت.

8- آیت الله شریعتمداری طی نقطی 20 دقیقه ای خطاب به ملت در روز 1 آوریل اولویت های جمهوری اسلامی جدید را برشمرد. او گفت که ابتدا باید ارتش، پلیس و ژاندارمری را تقویت کرد. او بار دیگر گفت که مردم باید از دولت حمایت و در بازسازی اقتصاد، به ویژه بخش کشاورزی، همکاری کنند.

9- چند روزی است شایعاتی در مورد شماره اخیر مجله اشپیگل بر سر زبانهاست. بر اساس این شایعات، اشپیگل عکسی از یزدی، معاون نخست وزیر، بر روی جلد خود چاپ کرده است که او را در حال دست دادن با شاهپور غلامرضا نشان می دهد، و همچنین مقاله ای چاپ کرده است که در آن یزدی، قطب زاده رئیس رادیو و تلویزیون ملی ایران، و ابوالحسن بنی صدر دستیار خمینی را جاسوسان سیا معرفی کرده است. مأمور سفارت شایعه دیگری شنیده است که طبق آن عکس روی جلد اشپیگل بازرگان را در حال بوسیدن دست شاه نشان می دهد. این مطلب در کنفرانس مطبوعاتی بازرگان در 1 آوریل مطرح شد، و حتی می گویند که خمینی دستور تحقیق در این مورد را صادر کرده است. چنانکه اطلاع یافته ایم، سفارت جمهوری فدرال آلمان چنین شایعاتی را تکذیب کرده است. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 4 آوریل

سند شماره 138

محرمانه 4 آوریل 1979 15 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3563به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 4 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

ص: 276

2- خلاصه: کنفرانس مطبوعاتی بازرگان. اعلام نتایج رأی گیری. درگیری مجدد در مهاباد. دستگیری فداییان در گنبد کاووس. تظاهرات در ساختمان شهرداری تهران. انتصاب دو سفیر جدید. استعفای قضات دادگاه انقلاب در تبریز. دیدار کاپوچی از ایران. شایعه پراکنی بر ضد دولت ادامه می یابد. پایان خلاصه.

3- بازرگان در کنفرانس مطبوعاتی روز 3 آوریل تأکید کرد که بسیاری از مسایل مربوط به برنامه ها و سیاستگذاری ها فقط بعد از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب قانون اساسی حل خواهد شد.

بازرگان در پاسخ به این سئوال که آیا برای ریاست جمهوری نامزد خواهد شد یا خیر گفت که نه چیزی را تکذیب می کند و نه از هم اینک نامزدی خود را اعلام می کند. بازرگان در ارتباط با حقوق اقلیت ها گفت که قانون اساسی جدید حتی حقوق بیشتری نسبت به قانون اساسی قبلی برای مشارکت اقلیت ها در امور کشور در نظر خواهد گرفت. بازرگان در پاسخ به این سئوال که دولت در مورد «هزاران» مستشار نظامی آمریکایی که هنوز در ایران به سر می برند چه تصمیمی گرفته است، گفت که مستشاران نظامی آمریکایی باقیمانده در ایران فقط چند نفرند، نه هزاران و یا حتی صدها نفر. او افزود که دولت ایران هنوز در مورد سرنوشت مشاوران نظامی و اقتصادی آمریکایی در ایران با دولت آمریکا صحبتی نکرده است. او گفت فقط صحبت هایی کلی با سولیوان، سفیر آمریکا در ایران، انجام شده است. با وجود این، برای تعیین سرنوشت پروژه ها و قراردادها به وقت و بررسی های بیشتری نیاز است. از بازرگان پرسیده شد که آیا ایران در اجلاس سران کشورهای غیر متعهد در هاوانا شرکت خواهد کرد یا خیر و بازرگان پاسخ داد که هنوز هیچ توافق یا تعهدی صورت نگرفته و این مسئله در وزارت امور خارجه تحت بررسی است.

بازرگان در ارتباط با خودمختاری مناطق قومی گفت که اگر این امر به معنای جدایی طلبی و حذف رهبری ملی و حاکمیت ایران باشد، مسلماً قابل قبول نخواهد بود. دولت ایران منتظر دریافت نظرها و خواست های اقلیت های قومی است. مجلس مؤسسان تصمیم نهایی را در این ارتباط اتخاذ خواهد کرد.

4- بر اساس گزارش یک روزنامه، وزیر کشور اعلام کرده است که در رفراندوم جمهوری اسلامی 20،147،055 رأی «آری» و 140،966 رأی «نه» به صندوق ها انداخته شده است. هنوز تعداد آراء ماخوذه به تفکیک شهرها اعلام نشده است، ولی در آماری که برای شهر اهواز اعلام شده، تعداد آرای رأی دهندگانِ شانزده سال به بالا بیشتر از کل جمعیت شهر بوده است.

5- مهاباد، واقع در کردستان، در روز 2 آوریل مجدداً صحنه درگیری بود. روزنامه های تهران نیز این مسئله را امروز گزارش دادند. بر اساس گزارش روزنامه ها، در درگیری نزدیک یک پادگان ارتش 2 نفر کشته و 10 نفر مجروح شدند.

6- روزنامه ها به نقل از منابع رسمی گزارش داده اند که نزدیک به 70 نفر از فداییان در

ص: 277

جریان درگیری های گنبدکاووس دستگیر شده اند. اگر چه سازمان فداییان قبلاً دخالت اعضایش را در این درگیری ها تکذیب کرده بود، ولی هیأتی را برای بررسی این موضوع به گنبد اعزام کرده است.

7- در روز 3 آوریل تظاهراتی در ساختمان شهرداری تهران برگزار شد. تظاهرکنندگان که ادعا می کردند از کارکنان شهرداری هستند به روند استخدامها از سوی شهردار جدید اعتراض داشتند. آنها شهردار را متهم ساختند که کارکنان شهرداری را از میان دوستان و حامیانش استخدام می کند.

8- دو سفیر جدید برای خدمت در مسکو و پاریس منصوب شدند. شمس الدین امیرعلایی برای خدمت در پاریس و دکتر مُکری برای خدمت در مسکو. آنها سُفرای حرفه ای نیستند و با حزب جبهه ملی ارتباط دارند.

9- بر اساس گزارش روزنامه ها، تعدای از قضات دادگاه انقلاب در تبریز به طور دسته جمعی استعفا داده اند. آنها مدعی بودند که دخالت های بیش از حدی در کارشان می شود. در واقعه دیگری که در تبریز اتفاق افتاد، روز گذشته اخبار تلویزیون به زبان آذری در این شهر پخش شد که اولین باری بود که از زبان محلی در برنامه های عادی تلویزیون استفاده می شد. کارمند سفارت شنیده است که یکی از معدود سینماهای تبریز که از آتش سوزی ها سالم مانده است، فیلم هایی به زبان آذری نمایش داده است. این فیلم ها از باکو آورده می شوند.

10- بر اساس گزارش پاپال نانسیو (محفوظ) اسقف کاپوچی تصمیم گرفته است که به تنهایی به خاورمیانه سفر کند. با وجود این، او از گذرنامه دیپلماتیک استفاده می کند. اسقف کاپوچی هنوز با نمایندگان پاپ در ایران تماس نگرفته است. اطلاع یافته ایم که احتمالاً پاپ شدیداً کاپوچی را مورد مؤاخذه قرار داده است. در اینجا، او یکی از اعضای افتخاری شورای حاکم سازمان آزادیبخش فلسطین به بینندگان تلویزیون معرفی شده است.

11- خبرنگاران آمریکایی که تشنه خبر هستند دیروز و امروز این شایعه را شنیدند که «یزدی به اتهام همکاری با سیا» دستگیر شده است. به عقیده ما این یکی دیگر از موارد شایعه پراکنی هماهنگ گروههای چپگرا علیه دولت فعلی است. مورد دیگر مربوط می شود به شایعه مجله اشپیگل (که در تلگرام دیروز ذکر شد). سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 5 آوریل

سند شماره 139

محرمانه 5 آوریل 1979 16 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3595به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 5 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: بازرگان طی نطقی رادیو و تلویزیونی دلایل ناآرامی های سیاسی در ایران را

ص: 278

توضیح می دهد. دولت رویه قضایی جدیدی را اعلام می کند. شتاب دستگیری ها تندتر می شود. گنبد کاووس آرام است ولی گروههای مختلف به یکدیگر تهمت می زنند. کیهان توطئه ترور رهبران انقلاب را برملا می کند. دانشجویان به اعدام یک انقلابی اعتراض می کنند. پایان خلاصه.

3- بازرگان در یک نطق رادیو و تلویزیونی در روز 4 آوریل با اظهارات ضد و نقیض به بررسی دلایل ناآرامی های سیاسی در ایران پرداخت. او گفت که بهانه های متعددی از قبیل اختلاف شیعه و سنی، و عرب و فارس و ترکمن برای این ناآرامی ها ذکر شده است، ولی سپس افزود که در واقع این ناآرامی ها نتیجه نقشه های عامدانه برخی گروههاست، «اعم از طرفداران تروتستکی، یا مائو و یا مارکسیست ها» که از نبود پاسگاههای مرزی کافی برای آوردن اسلحه به داخل خاک ایران سوءاستفاده می کنند. بازرگان مدعی شد که فرماندهی «این نیروهای ضد انقلابی و برانداز» در گنبد کاووس را برادر یکی از چریکهای چپگرایی بر عهده داشت که چند سال پیش در شورش نافرجام سیاهکل کشته شده بود. سپس گویی بازرگان نظرش را عوض کرد و ناآرامی های سیاسی را بر گردن نیروهایی انداخت که در پی اعاده سلطنت شاه هستند. او در این ارتباط مشخصاً از اسرائیل نام برد. او ظاهراً هیچ تناقضی بین این اظهارات و گفته های چند دقیقه پیشش که در آن نیروهای چپگرا را دشمن ایران نامیده بود، نمی دید. تنها نتیجه ای که از این اظهارات می توان گرفت این است که بازرگان نیز مثل خیلی از ایرانی ها دیگر نسبت به قبول تئوری توطئه مصون نیست و او نیز حاضر است در توضیح پدیده های سیاسی در کشورش از فرض های ضد و نقیض استفاده کند.

4- دولت رویه قضایی جدیدی را برای انجام دادرسی ها در نظام دادگاههای انقلاب اسلامی اعلام کرده است. هنوز از جزئیات این طرح خبری نداریم، ولی از اطلاعات کمی که به دستمان رسیده است می توان فهمید که دولت مرکزی سعی دارد با اجرای طرح فوق قدری بر فعالیت کمیته های انقلابی که بسیار غیر متمرکز بوده و تا به حال سرسختانه اختیارات قضایی شان را حفظ کرده اند، اعمال نظارت کند. ابلاغ علنی این طرح سئوال جالبی در ذهن ایجاد می کند، و آن اینکه در ایران انقلابی قانون چگونه وضع می شود؟ تا آنجا که می توانیم حدس بزنیم، قانون پیشنهادی ابتدا به خمینی تسلیم می شود، و پس از بررسی و تأیید او، برای تصویب به شورای مرموز انقلاب و هیأت دولت انقلابی ارائه می شود. به نظر نمی رسد که هیچیک از این دو نهاد دارای حق وتو باشد.

5- شاید تقارن اعلام رویه قضایی جدید با شتاب گرفتن روند دستگیری ها چندان هم اتفاقی نبوده است. شخصیت هایی که با رژیم پهلوی ارتباط داشته اند- از قبیل وزیر سابق اطلاعات و جهانگردی، رضا عاملی تهرانی، و وزیر سابق آموزش و پرورش، علی رنجبر، که اخیراً بازداشت شده اند- و یا پرسنل انتظامی و امنیتی ظاهراً اهداف اصلی هستند، ولی حیطه دستگیری ها گسترده تر از این افراد است. گزارش هایی نیز در بازداشت چندین بازرگان به

ص: 279

دستمان رسیده است، و روز گذشته 4 آوریل کارمند ایرانی آژانس ارتباطات بین المللی ایالات متحده به نام دکتر رضا امینی بدون تفهیم اتهام بازداشت شد.

6- ناآرامی ها در کردستان ادامه دارد. به دنبال واقعه روز گذشته مورخ 4 آوریل در مهاباد که گزارش آن در تلگرام دیروز ارسال شد، گروهی از کردها در همان شهر یک پاسگاه پلیس را محاصره کردند و چند نفر از پرسنل آن را گروگان گرفتند. بر اساس گزارش ها، این واقعه بدون خشونت فیصله یافت. هیأتی از سوی حزب دموکرات کردستان در روز 3 آوریل با نخست وزیر بازرگان ملاقات کرد و از او خواست اجازه دهد که به منظور تضمین حقوق و خواست های مردم کُرد در قانون اساسی جدید، یک نماینده کُرد نیز در تهیه پیش نویس این قانون مشارکت داشته باشد. نخست وزیر گفت که دولت این مسئله را بررسی خواهد کرد. در همین حال، روزنامه اطلاعات مدعی شد که توطئه ای با مشارکت اقوام سالارجاف، نماینده سابق مجلس که بعد از پیروزی انقلاب اعدام شد، تیمسار پالیزبان، استاندار سابق کرمانشاه، و مأموران سابق ساواک در کردستان جریان دارد. بر اساس گزارش ها، این افراد مزدوران عراقی را با هدف بازگرداندن شاه بر سر قدرت، به خدمت گرفته اند. یک نشریه دیگر به نام مجله سیاسی ایران، گزارش می دهد که کردستان عملاً تحت کنترل حزب دمکرات کردستان است، و کُرد شیعه ای که ریاست کمیته انقلاب سنندج را بر عهده داشت و نماینده خمینی بود، از استان کردستان گریخته و رهبر میانه روی کُرد، احمد مفتی زاده، نیز نفوذ خود را از دست داده است.

7- آرامشی توأم با تنش بر گنبدکاووس حکمفرما شده است، ولی گروههای مختلف سخت مشغول وارد آوردن اتهام توطئه به یکدیگر هستند. مأموران کمیته، فداییان مارکسیست را متهم می کنند، ارتش مدعی است که شوروی ها از شورشیان حمایت می کردند، مسکو می گوید که سیا در درگیری های گنبدکاووس دست داشته است، و یک مقام وزارت کشور که نامش فاش نشده است در روزنامه چپگرای آیندگان، بی.بی.سی. را به دامن زدن به ناآرامی های گنبد متهم ساخته است.

8- کیهان مدعی است شواهدی به دست آورده است که نشان می دهد ساواک با کمک سازمان سیا و گارد سلطنتی سعی داشت در اوایل فوریه خانه چند تن از رهبران انقلاب را منفجر کند، و قرار بود که خود رهبران اعدام شوند. کیهان نگفته است چرا این طرح اجرا نشد. بسیاری از این رهبران با جبهه ملی ارتباط داشتند و یا از گروههای میانه روی دیگر بودند.

9- بر اساس گزارش ها، نزدیک به 50 دانشجو در روز 4 آوریل در اعتراض به اعدام چند هفته پیش یکی از اعضای فداییان خلق به نام محمود رئیسی در رفسنجان، در وزارت دادگستری تحصن کردند. رئیسی پس از تلاش نافرجام برای سرقت از یک بانک، که در جریان آن یک کارمند بانک جان باخت، دستگیر شد. او در یک دادگاه انقلاب محاکمه و به اتهام قتل نفس مجرم شناخته شد و در روز 27 فوریه، اعدام شد. جناح چپ اعدام رئیسی را در بوق و کرنا کرده و مدعی است که او در حال سرقت پول برای کمک به انقلاب بوده است

ص: 280

(سرقت نافرجام از بانک درست قبل از سرنگونی دولت بختیار صورت گرفت) و اینکه او قربانی تندروهایی اسلامی شده است. سولیوان


گزارش وضعیت سیاسی، 6 آوریل

سند شماره 140

محرمانه 6 آوریل 1979 17 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3631به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 6 آوریل

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: سازمان فداییان هرگونه دخالت در درگیری های گنبدکاووس را تکذیب می کند، از خودمختاری اقلیت های قومی در چارچوب یک ایران متحد حمایت می کند. نخست وزیر از استخدام کارمندان کشوری و نیروهای ارتش رژیم گذشته دفاع می کند، و خواهان هماهنگی فعالیت کمیته های انقلاب می شود. قطب زاده از سیاست هایش در رادیو و تلویزیون ملی ایران دفاع می کند. انتظام در جریان یک مصاحبه خبری می گوید که مأمور سیا نیست، و در مورد مسایل دیگر نیز صحبت می کند. سنجابی اعدام بوتو را محکوم می کند. پایان خلاصه.

3- به نظر می رسد که وضعیت گنبدکاووس دارد به حالت عادی باز می گردد. بر اساس گزارش ها، در اواخر روز 4 آوریل تعداد 160 اسیر مبادله شدند. مذاکره بر سر آزادی بقیه اُسرا، از جمله عباس هاشمی، نماینده فداییان خلق که در مراحل اولیه درگیری در گنبدکاووس به دست نیروهای عمدتاً شیعه کمیته انقلاب در این شهر دستگیر شده بود، ادامه دارد. یک سخنگوی فداییان تأیید کرده است که هاشمی به همراه 20 تا 30 نفر از اعضای کانون فرهنگی و سیاسی ترکمن دستگیر شده اند، ولی هرگونه دخالت سازمان متبوعش را در درگیر های ترکمن صحرا شدیداً تکذیب کرد. دو نفر از نمایندگان ترکمن نیز سخنان او را تأیید کردند و همچنین اظهار داشتند که گزارش های مبنی بر کمک شوروی به نیروهای ترکمن صحت ندارد.

4- همین سخنگوی فداییان گفت که سازمان متبوعش معتقد به حق خودمختاری اقلیت های قومی در چارچوب یک ایران متحد است، ولی تلاش برای دامن زدن به تمایلات جدایی طلبانه را که در صورت تحقق تنها به تضعیف ایران و قرار دادن آن در معرض استثمار امپریالیسم می انجامد، محکوم می کند. او گفت که همین امپریالیست ها هستند که سعی می کنند «احساسات پاک مذهبی» جوانان تحریک پذیر کمیته های انقلاب را بر ضد فداییان بشورانند. در همین ارتباط، او گفت که سازمان متبوعش به آزار و اذیت اعضا، از جمله دستگیری و ضرب و شتم یکی از اعضای آن به دست کمیته انقلاب در فرودگاه مهرآباد اعتراض کرده است. دولت نه به این اعتراض، و نه به اعتراض دیگری که به سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران شده بود، پاسخ نگفته است. سخنگوی فداییان مدعی بود که رادیو و تلویزیون ملی ایران از پخش بیانیه

ص: 281

فداییان خلق برای درخواست پایان درگیری در گنبد کاووس امتناع کرده است.

5- سخنگوی فداییان گفت که پیش بینی می کند توطئه ها برای خدشه دار ساختن وجهه سازمان متبوعش نزد مردم در آینده نزدیک بیشتر خواهد شد. با وجود این، فداییان به تلاش خود برای توسعه روابط با طبقه کارگر به منظور تشکیل یک حزب سیاسی در آینده ادامه خواهند داد. این سخنگو در آخر اظهار داشت که سازمان فداییان هنوز با استخدام کارکنان عالی رتبه رژیم سابق، حتی آنهایی که ظاهراً سوءسابقه ای ندارند، از سوی دولت موقت مخالف است، زیرا «این آدم ها از شاه سرکوب را آموخته اند» و بنابراین «نمی توانند در خدمت منافع مردم باشند.»

6- این اظهارات آخر سخنگوی فداییان با موضع دولت، حداقل آنگونه که نخست وزیر بازرگان در نطق 4 آوریل خود خطاب به ملت ایران تبیین کرد، تضاد داشت. بازرگان ضمن اینکه قول داد مقامات خاطی و مجرم مجازات خواهند شد، گفت که ایران به مهارت های فنی کارمندان [سابق] دولت و نیروهای ارتش شدیداً نیازمند است. او به مردم ایران و کمیته های انقلاب هشدار داد که «مراقب باشند مبادا کشور به وضعیتی شبیه به دوران حکومت احمد شاه و مظفر الدین شاه دچار شود، که در هر محله، در هر گردنه، در هر گوشه از خیابان، و یا در هر شهری یک حاکم، یک تبهکار، یک ارباب و یا یک گردن کلفت بود- و هر کسی برای خودش قانون بود.»

7- بازرگان همچنین خواستار هماهنگی بیشتر کمیته های بیشمار انقلاب شد. او گفت وقتی دو هفته پیش در تبریز بودم مصرانه خواستم تا یک کمیته مرکزی در شهر تشکیل شود، حتی اگر لازم باشد رئیس آن با قرعه کشی مشخص شود. او گفت متاسفانه «حالا طوری شده که یک کمیته اینجاست و یک کمیته آنجا که آخر سر هم کارهای همدیگر را خنثی می کنند.»

8- صادق قطب زاده، امپراتور تبلیغات ایران، روز 4 آوریل شخصاً جلوی دوربین تلویزیون قرار گرفت و از سیاست هایش در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران دفاع کرد. او از «اقلیت» معترضی، از جمله برخی از اعضای سازمان متبوع خودش، که سعی دارند فعالیت های رادیو و تلویزیون ملی ایران را مختل کنند، ابراز انزجار کرد. او گفت «ما به خوبی از نظرات مردم آگاه هستیم» و رادیو و تلویزیون ملی ایران بحث در مورد «مسایل بشری و اسلامی» را متوقف نخواهد کرد. قطب زاده گفت که «هدف من آن است که برنامه های [رادیو و تلویزیون] کیفیتی ضدامپریالیستی و ضدصهیونیستی داشته باشد» و «از مستضعفان و پابرهنه ها دفاع کند.» او مدعی شد که واکنش اکثر کارکنان رادیو و تلویزیون، به ویژه در رده های پایین، مثبت بوده است و فقط تعداد اندکی از کارکنان، بیشتر در بخش تولید، با سیاست های او مخالفت کرده اند. البته قطب زاده حتی برای این مشکل هم راه حلی داشت. با وجود این، او اعلام کرد که هیأت مدیره رادیو و تلویزیون ملی ایران تصمیم گرفت کل بخش تولید را تعطیل کند.

9- عباس امیرانتظام، معاون نخست وزیر، نیز از کنفرانس خبری 5 آوریل خود برای حمله

ص: 282

به دشمنانش استفاده کرد. این کنفرانس های خبری به صورت منظم برگزار می شود. او شایعه ارتباط خود (و قطب زاده و ابراهیم یزدی، معاون نخست وزیر) با سازمان سیا را کذب محض خواند. انتظام با اشاره به سابقه طولانی فعالیت هایش در اپوزیسیون سیاسی ایران، گفت بگذارید «بگویم اگر دانستن زبان انگلیسی و تحصیل کردن در آمریکا به معنای آمریکایی بودن است، پس در مورد 40000 (کذا) ایرانی که هم اکنون در آمریکا هستند چه باید گفت؟» او گفت من همیشه یک ایرانی بوده ام، و یک ایرانی باقی خواهم ماند. علاوه بر این، انتظام گفت که به «مبارزه برای تحقق اهداف انقلاب» و به «وظایف مذهبی، انسانی، و اجتماعی خود»، ادامه خواهم داد.

10- انتظام در مورد مسایل دیگر گفت:

اقلیت های مذهبی کاملاً آزادند که از زبان خود استفاده کنند ولی زبان فارسی، زبان رسمی کشور باقی خواهد ماند.

- فقط حدود 900 آمریکایی در ایران باقی مانده اند، از جمله 40 مستشار نظامی که دولت از آنها خواسته است که در ایران بمانند.

- سپاه پاسداران حق ندارد بدون محاکمه آنهایی را که دستگیر کرده است، مجازات کند (این اظهارات ظاهراً اشاره به شلاق زدن یک پزشک سرشناس و همسرش در تهران دارد، که بر اساس گزارش ها طبق دستور یک ملای محل انجام شد. پاسداران انقلاب که آنها را در راه بازگشت از یک میهمانی متوقف کرده بودند، متوجه شدند که آن دو نفر مشروبات الکلی مصرف کرده اند). ولی دلیل ادامه چنین اتفاقاتی این است که ایران هنوز در وضعیت انقلاب به سر می برد.

- ایران به یک سازمان اطلاعات ملی نیاز دارد، ولی هنوز جایگزینی برای ساواک ایجاد نشده است. انتظام گفت که سازمان جدید تحت نظر دفتر نخست وزیر انجام وظیفه خواهد کرد.

- انتظام از پاسخ به این سئوال که تعداد افراد ممنوع الخروج چند نفر است طفره رفت. او از تأیید یا تکذیب این مسئله که 22000 نفر ممنوع الخروج هستند، خودداری کرد.

11- کریم سنجابی، وزیر امور خارجه، در روز 5 آوریل به دار آویختن بوتو، نخست وزیر سابق پاکستان، را محکوم کرد و آن را «عملی شرم آور» خواند. ناس


گزارش وضعیت سیاسی

سند شماره 141

محرمانه 8 آوریل 1979 19 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3678به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی

1- (محرمانه تمام متن)

2- خلاصه: محاکمه ها و اعدام ها از سر گرفته می شود. دستگیری افراد بیشتر و ادامه

ص: 283

جستجو برای یافتن دیگران. سنجابی می گوید که ایران خواهان داشتن مناسبات خوب با کلیه کشورهای جهان است، ولی خمینی مدعی است که ایران با شرق و غرب در جنگ است. علیرغم اعتراض مارکسیست ها سازمان شبه نظامی جدیدی تشکیل می شود. فداییان نیز هدف اعتراض شدید قرار می گیرند. حسینیه ارشاد، مرکز ترقی خواهان اسلامی بازگشایی می شود. تعیین 1 ژوئن برای برگزاری انتخابات مجلس مؤسسان. دولت غصب زمین در ترکمن صحرا را تأیید ولی قانونی برای جلوگیری از غصب زمین از سوی دیگران پیشنهاد می کند. پاکستانی های ایران به اعدام بوتو اعتراض می کنند. پایان خلاصه.

3- محاکمه ها و اعدام ها بلافاصله پس از ابلاغ عمومی آیین نامه دادرسی در دادگاههای انقلاب اسلامی در روز 5 آوریل از سر گرفته شد. طبق یکی از مواد این آیین نامه، احکامی که قبل از ابلاغ آن صادر شده بود قابل اجراست و به همین دلیل دو نفر که ادعا می شد مأمور ساواک هستند و یک افسر پلیس که قبلاً در دادگاه انقلاب اصفهان محکوم به مرگ شده بودند، در روز 6 آوریل اعدام شدند. این سه نفر محمود شهیدی، بازجوی ساواک، کمال ادیب، بازجو و شکنجه گر ساواک، و محمود اصغری زاده، افسر پلیس بودند. پس از آن در روز 6 آوریل دادگاهی در تهران تشکیل شد که پس از 15 ساعت جلسه 6 پرسنل ارتش و پلیس را محکوم به مرگ کرد، و حکم آنها بلافاصله در اوایل روز 7 آوریل اجرا شد. این شش نفر عبارت بودند از: سرلشگر محمد جواد مولوی طالقانی، فرمانده پلیس ضدشورش؛ سرتیپ غلامرضا ایرج امینی افشار، فرماندار نظامی سابق نجف آباد؛ سرهنگ دوم هادی گلستانی، فرمانده گردان 140؛ سرهنگ دوم ماشاءالله افتخارمنش؛ ستوان یکم بهادر بهادری؛ و سرباز مصطفی صدری. چهار نفر آخر به مشارکت در وقایع جمعه سیاه، 8 سپتامبر که در آن تعدادی از مردم پس از نقض مقررات حکومت نظامی مبنی بر عدم تجمع کشته شدند، متهم بودند. نهایتاً، محاکمه امیرعباس هویدا، نخست وزیر سابق، که چند هفته پیش در اوج تهدیدهای بازرگان به استعفا در صورت کنترل نشدن دادگاههای انقلاب متوقف شده بود، در روز 7 آوریل از سر گرفته شد، و حکم اعدام او در ساعت 19:30 همان روز اجرا شد.

4- چشم انداز های آینده نویدبخش نیستند. بر اساس گزارش روزنامه ها در روز 7 و 8 آوریل علاوه بر اجازه محاکمه افراد دیگر، اجازه محاکمه ربیعی، فرمانده نیروی هوایی؛ مقدم، رئیس سابق ساواک؛ نیک پی، شهردار سابق تهران؛ و برنجیان، رئیس سابق بخش ضداطلاعات نیروی هوایی نیز صادر شده است. بر اساس اطلاعات سفارت بریتانیا، این محاکمه ها امروز 8 آوریل در جریان است. روزنامه ها همچنین گزارش داده اند که 35 فرد دیگر به اتهام فعالیت های ضدانقلابی دستگیر شده اند. علاوه بر رضا امینی، کارمند آژانس ارتباطات بین المللی ایالات متحده، افراد سرشناسی نیز در میان این افراد هستند، از جمله سردبیر سابق روزنامه رستاخیز، مهدی سمسار؛ آخرین رئیس رادیو و تلویزیون ملی ایران پیش از انقلاب، مسعود برزین؛ نمایندگان سابق مجلس سید علی اکبر فیروزآبادی، محمد دهقان نژاد، و محمدرضا

ص: 284

سادات فر؛ استاد دانشگاه، ابراهیم شیرازی؛ و وزیر سابق دادگستری، حسین نجفی. بر اساس گزارش ها، این افراد از جمله 152 نفری هستند که کمیته های مختلف انقلاب در تعقیب آنها بوده اند. نام این افراد هنوز منتشر نشده است، ولی گفته می شود که 27 خبرنگار نیز در میان آنها هستند.

5- سنجابی، وزیر امور خارجه، در مصاحبه اخیر خود با یک خبرنگار مجارستانی گفت که ایران خواهان روابط دوستانه با کلیه کشورهای جهان، از جمله ابرقدرت ها، بر اساس احترام و تفاهم متقابل است. او گفت که ایالات متحده قبلاً سیاست های بسیار کوتاه بینانه ای در قبال ایران داشته است، ولی ابراز امیدواری کرد که واشنگتن به اشتباهات گذشته اش پی ببرد و سعی کند آنها را جبران نماید. سنجابی گفت که ایران به هیچ کشوری اجازه نخواهد داد از خاکش بر ضد اتحاد شوروی استفاده کند. او در مورد چین بدون اینکه موضعی در قبال روابط چین و شوروی اتخاذ کند، گفت که ایران امیدوار است روابط خوبی با چین داشته باشد.

6- خمینی مکرراً نظرات دیگری درباره روابط ایران و دنیای خارج ابراز کرده است. او در روز 6 آوریل خطاب به جمعیت عظیمی که در قم گرد آمده بودند، گفت که ایران «هنوز با ابرقدرتها در جنگ است.» او گفت «در حال حاضر، هم غرب و هم شرق بر ضد ما هستند.» او مسئولیت ناآرامی های سیاسی اخیر در ایران را مشخصاً بر گردن آمریکا انداخت و گفت: «ایالات متحده آمریکا منافعی دارد که حاضر نیست از آنها دست بکشد.»

7- گروهی از هفت سازمان ناشناخته که خود را پیرو اسلام می دانند در روز 7 آوریل اعلام کردند که به منظور توسعه و حفاظت از انقلاب اسلامی با یکدیگر ادغام خواهند شد. بر اساس گزارش ها، ابوالحسن بنی صدر، دستیار نزدیک خمینی، و هانی الحسن، نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین، برای اعضای این سازمان جدید سخنرانی کردند. گروه جدید نام سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی را بر روی خود گذاشته است. این سازمان که از ادغام حداقل هفت گروه کوچک تشکیل شده است (از جمله توحید صف و موحدین، که قبل از پیروزی انقلاب مسئولیت حمله به آمریکایی ها را بر عهده گرفته بود) ظاهراً هیچ رابطه ای با سازمان مجاهدین خلق ندارد ولی مانند آنها بیش از آنکه یک سازمان سیاسی باشد، اصولاً یک گروه شبه نظامی است. هنوز نمی دانیم که آیا این گروه با سپاه شبه نظامی پاسداران انقلاب، یزدی معاون نخست وزیر، چه رابطه ای خواهد داشت. حضور هانی الحسن، نماینده سازمان آزادیبخش فلسطین، وعده های قبلی سازمان آزادیبخش فلسطین برای آموزش نظامی پاسداران انقلاب، و شواهد و قرائنی که نشان می دهد منطقه خلیج (که قبلاً محل سکونت گروه مستشاران نظامی آمریکایی بود) به محل آموزش نظامی سازمان آزادیبخش فلسطین تبدیل خواهد شد، احتمالات جالبی را به ذهن می آورد.

8- سازمان مارکسیستی فداییان خلق نیز شدیداً به سازمان جدید تاخته است. یک سخنگوی فداییان گفت که سازمان متبوعش مجاهدین انقلاب اسلامی را چیزی بیشتر از یک

ص: 285

تشکل تروریستی نمی شناسد. او همچنین گفت که یکی از هفت گروه تشکیل دهنده سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به نام توحید، صرفاً «گروهی از جنایتکاران و تبهکاران است که برای رسیدن به اهداف خود از ارعاب مردم استفاده می کند و هیچ بویی از اسلام نبرده است.»

9- خود سازمان فداییان نیز در تعطیلات آخر هفته هدف حملات لفظی قرار گرفت. اجتماعی چند هزار نفری عمدتاً از جوانان محلات فقیرنشین جنوب شهر تهران، که در روزهای 5 و 6 آوریل در دانشگاه تهران تجمع کرده بودند، فداییان را «ریاکارانی فرصت طلب» خواندند. رهبران تظاهرکنندگان مدعی شدند که مدارک مستندی در دست دارند که نشان می دهد فداییان در ناآرامی های قومی اخیر در کردستان و گنبد کاووس دست داشته اند. بر اساس گزارش ها، تظاهرکنندگان، که بسیاری از آنها زنان چادرپوش بودند، در نزدیکی مسجد دانشگاه با اعضای فداییان درگیر شدند.

10- در گوشه دیگر تهران، حسینیه ارشاد که قهرمان روشنفکر انقلاب، علی شریعتی، در آنجا سخنرانی می کرد، رسماً در روز 5 آوریل بازگشایی شد. حسینیه ارشاد مرکز شناخته شده ای برای ترقی خواهان اسلامی است که طبق تعالیم شریعتی با قرائت تحت اللفظی از قرآن مخالفند. بر اساس گزارش ها، غیر از آیت الله طالقانی، فقط یک ملای دیگر در مراسم بازگشایی حضور داشت. یزدی، معاون نخست وزیر، نیز در این مراسم سخنرانی کرد.

11- روزنامه ها به نقل از جوادی، وزیر کشور، گزارش داده اند که انتخابات مجلس مؤسسان در روز 1 ژوئن برگزار خواهد شد. این مجلس احتمالاً بین 330 تا 360 نماینده خواهد داشت. بر اساس گزارش ها، جوادی گفته است که تمام احزاب یا گروههای سیاسی می توانند نامزد معرفی کنند و اینکه اقلیت ها نیز در این مجلس دارای نماینده خواهند بود. علاوه بر این، پیش نویس قانون اساسی بزودی منتشر خواهد شد و مجلس مؤسسان می تواند در آن اصلاحاتی انجام دهد.

12- گزارش های روزافزونی از زمین خواری در مناطق مختلف ایران منتشر شده است. به نظر می رسد که تلاش ترکمن های گنبد کاووس برای غصب زمین های بزرگی که صاحبان آن غایب هستند، عامل مهمی در شورش های اخیر در این منطقه بوده است. جوادی، وزیر کشور، گفته است که زمین های متعلق به خاندان سلطنتی، «اربابان فئودال» و فرماندهان ارتش که از سوی ترکمن ها مصادره شده است، رسماً به آنها واگذار خواهد شد. در عین حال، ایزدی، وزیر کشاورزی، اعلام کرده است که لایحه ای به منظور توقف و جلوگیری از غصب زمین ها به هیأت دولت تسلیم شده است.

13- پاکستانی های ساکن در ایران روز 6 آوریل در اعتراض به اعدام بوتو، نخست وزیر سابق پاکستان، تظاهرات کردند. تظاهرکنندگان از محل سفارت پاکستان به سوی دانشگاه تهران حرکت کردند و در آنجا با قرائت قطعنامه ای خواستار سرنگونی دولت رئیس جمهور ضیاءالحق شدند. ناس


گزارش وضعیت سیاسی، 8 آوریل

ص: 286

سند شماره 142

محرمانه 8 آوریل 1979 19 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3713به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی، 8 آوریل

1- (محرمانه- تمام متن)

2- خلاصه: محاکمه ها و اعدام ها ادامه دارد. افزایش ناآرامی بین بیکاران. کمبودها و تورم قیمت ها به مسئله ای سیاسی مبدل می شود. حوادث و تیراندازی ها مشخصه بارز زندگی در ایران انقلابی است. تلاش رئیس دانشگاه تهران برای پایان دادن به تظاهرات در محوطه دانشگاه. مدنی استاندار خوزستان می شود. مصاحبه مطبوعاتی انتظام.

3- نُه حکم اعدام دیگر اجرا شد. یک دادگاه حکم اعدام امیرحسین ربیعی، فرمانده سابق نیروی هوایی؛ سپهبد علی محمد خواجه نوری؛ منوچهر آزمون، وزیر کابینه سابق و استاندار فارس؛ و یک مأمور پلیس به نام بلالی را در اوایل روز 9 آوریل صادر کرد. نفر آخر به کشتن چند نفر در یک مسجد و حمام در تهران متهم بود، ولی اتهامات سه نفر دیگر مشخص نشده است.

بر اساس گزارش ها، ربیعی به دادگاه گفت متأسف است که ندانسته خدمت کسی را کرده که «پوشالی» بودنش موقعی برای او مشخص شد که دید یک آمریکایی، ژنرال هایزر، دُمش را گرفت و او را از ایران بیرون انداخت. در نقطه دیگری از ایران، دادگاه در قم یک مأمور پلیس به نام محمد باقر رستمی را به جرم کشتن تعدادی از مردم محکوم به اعدام کرد، و حکم در اواخر روز 7 آوریل اجرا شد. در دزفول، سید کاظم اشرف زاده و یک پلیس به نام رحمان عبداللهی در روز 8 آوریل اعدام شدند. اشرف زاده به زمین خواری، همکاری با رژیم پهلوی و تضییع حقوق دیگران متهم بود. جرم عبداللهی نیز کشتن یک جوان 16 ساله در جریان تظاهرات ضد شاه بود. در شیراز، ستوان حسین مختاری اردکانی و یک مأمور پلیس به نام عبدالرسول شیخی در روز 8 آوریل اعدام شدند. اتهام آنها مشخص نبود. نهایتاً، سرهنگ ناصرقلی هوشمند، که به گزارش روزنامه ها به مدت 12 سال رئیس ساواک اصفهان بود و در روز 8 آوریل به هنگام فرار از دست مأمورانی که او را از قم به اصفهان انتقال می دادند، به ضرب گلوله کشته شد.

4- دولت سعی کرده است آغاز مجدد محاکمه ها و اعدام ها را به بهترین نحو ممکن توجیه کند ولی سخنگوی اصلی آن، امیرانتظام، در روز 8 آوریل اذعان کرد که دادگاههای اسلامی مستقل هستند و دولت کنترلی بر آنها ندارد. انتظام گفت که از شروع مجدد محاکمه نخست وزیر سابق، هویدا، خبر نداشته و شنبه شب که به خانه برگشته، از اعدام او اطلاع یافته است. با وجود این، او از اقدام دادگاه دفاع کرد و گفت که هویدا یک جنایتکار و مرگ حقش بود. او گفت که نخست وزیر بازرگان با اعدام هایی از این قبیل مخالف نیست، و قبلاً مخالفت

ص: 287

او با محاکمه ها به این دلیل بود که رویه دادگاهی مطابق با هیچ قاعده و قانون مشخصی نبود. حالا که رسماً آیین نامه دادرسی ابلاغ شده است، محاکمه ها نیز می تواند روند خود را آغاز کند. انتظام در پاسخ این سئوال که چرا محاکمه هویدا به صورت علنی صورت نگرفت، گفت که قاضی می تواند به تشخیص خود محاکمه را به صورت غیرعلنی برگزار کند. ولی وقتی یک نفر از او پرسید پس چرا یک خبرنگار روزنامه اطلاعات- که اتفاقاً کارت عضویت کمیته نیز به همراه داشته- در محاکمه هویدا حاضر بوده است، امیرانتظام جواب داد «پس می بینید که محاکمه غیرعلنی نبوده است.» انتظام اذعان داشت که دولت توصیه هایی در مورد هویدا از خارج دریافت کرده بود، ولی گفت که این آدم ها از جنایات هویدا رنج ندیده بودند، بلکه او به آنها فایده رسانده بود، به همین خاطر از هویدا حمایت می کردند.

5- گزارش ها حاکی از تظاهرات روزافزون لشگر بیکاران در ایران است. دویست و پنجاه نفر از بیکاران در تبریز چندین روز است که دست به اعتصاب غذا زده اند و 45 نفر آنها به بیمارستان انتقال یافته اند. چند صد نفر از بیکاران نیز در روزهای 7 و 8 آوریل به سوی دفتر آیت الله طالقانی در تهران راهپیمایی کردند و از دولت خواستند تا به وعده و وعیدهایش پایان دهد و عملاً کاری برای آنها ایجاد کند. تعدادی از این بیکاران که روز گذشته در راهپیمایی شرکت کردند قبلاً در خیابان سعدی تجمع کرده و این شعار را سر داده بودند که «مرگ بر تو و مرگ بر من که گفتیم مرگ بر شاه.» طالقانی در دفترش حضور نداشت، و سخنگوی دفتر او به تظاهرکنندگان گفت که شکایت خود را باید به وزارت کار ببرند. در اصفهان، یک مهاجم ناشناس به سوی کارگران بیکاری که در روز 8 آوریل تجمع کرده بودند، تیراندازی کرد و یک نفر را کشت و چهار نفر دیگر را مجروح ساخت. گزارش هایی نیز از تظاهرات در شیراز و ساری مخابره شده است.

انتظام در مصاحبه مطبوعاتی 8 آوریل اذعان کرد که سطح بیکاری بالاست. او گفت که رقم دقیق بیکاران را نمی داند، ولی حدس می زند که بیشتر از 3 میلیون نفر باشند. انتظام گفت که دولت دارد تمامی سعی خود را مبذول می کند تا صنعت دوباره به راه بیفتد و مردم بتوانند بر سر کارهایشان بازگردند.

6- کمبود فزاینده کالاهای مختلف نیز دارد به مسئله ای سیاسی مبدل می شود. انتظام در کنفرانس مطبوعاتی اش وجود این مشکل را قبول کرد ولی مدعی شد که دولت سخت تلاش دارد اقلامی نظیر سیگار، گوشت مرغ، میوه و کره را از خارج وارد کند و از مردم خواست که شکیبا باشند. انتظام ابراز امیدواری کرد که به محض ورود اقلام وارداتی به بازار، قیمت ها پایین بیاید. بالا رفتن قیمت ها نتیجه طبیعی کاهش عرضه اقلام مختلف است، که شخص خمینی نیز از آن اطلاع یافته است.

آیت الله در روز 8 آوریل از تجار خواست که قیمت ها را بالا نبرند و اشاره کرد که این کار عواقب بدی برای آنها خواهد داشت.

ص: 288

7- یکی از مشخصه های زندگی در ایران انقلابی پیامد مستقیم وجود مقادیر زیاد سلاح و مهماتی است که تقریباً در دسترس همگان قرار دارد و همچنین بی تجربگی اکثر ایرانی ها در استفاده از آنهاست. در اینجا ندرتاً روزی سپری می شود که حادثه تیراندازی و یا انفجار گزارش نشود. اسف بارترین حادثه در روز 7 آوریل رخ داد که طی آن بر اثر انفجار بمبی که ظاهراً خنثی شده بود 5 نفر کشته و 4 نفر دیگر به شدت مجروح شدند. طبق گفته یکی از مجروحین، او و چند تن دیگر از پاسداران انقلاب که این وسیله را کشف کرده بودند، ابتدا سعی داشتند با تیراندازی آن را منفجر کنند. در سفارت نیز هر شب و حتی در طول ساعات روز هم تیراندازی صورت می گیرد، زیرا پرسنل بی انضباط و آموزش ندیده ای که برای حفاظت از ما مأمور کرده اند به طور اتفاقی و یا برای سرگرمی اسلحه خود را شلیک می کنند. البته به خاطر درگیری های مرگبار چریکی بین گروههای رقیب نیز مکرراً صدای تیراندازی در خارج از سفارت به گوش می رسد. در روز 7 آوریل دو زن مسلح به مسلسل که سوار بر یک خودروی بی.ام.و بودند و با سرعت حرکت می کردند، یک مقر کمیته های انقلاب در شرق تهران را به گلوله بستند.

8- ملکی، رئیس دانشگاه تهران دستور داده است که هیچکس حق ندارد بدون اخذ مجوز از مدیریت دانشگاه در محوطه دانشگاه تظاهرات کند. این دستور مسلماً تلاشی است برای کنترل کردن یکی از فعالترین و پرشورترین مراکز سیاسی که مکرراً محل بروز خشونت بوده است. در حال حاضر نمی توان گفت که آیا مدیریت دانشگاه توان عملی کردن حرف خود را دارد یا خیر.

9- مدنی، فرمانده نیروی دریایی که اخیراً از پُست دیگرش در مقام وزیر دفاع استعفا کرد، یک پست جدیدی به دست آورده و استاندار خوزستان شده است. این مسئله احتمالاً به معنای مهمتر شدن نقش نیروی دریایی در مسایلی نظیر حفظ امنیت در این استان خواهد بود.

10- مسایل دیگری که انتظام در مصاحبه مطبوعاتی اش به آنها اشاره کرد، عبارتند از:

- ایران بیش از 1000 قرارداد فقط با آمریکا دارد، که اکثر آنها نظامی هستند، که پیش از اتخاذ تصمیم نسبت به لغو و یا ادامه اجرای آنها، باید به دقت بررسی شوند.

- آمریکا سفیر جدیدی را به ایران معرفی نکرده است، ولی این مسئله از نظر ایران اهمیت چندانی ندارد. نه سفیر آمریکا و نه هیچ خارجی دیگری بر ایران نفوذ ندارد.

- از آنجایی که ایران هشیار است، حضور ناو کانستلیشن آمریکا در اقیانوس هند و یا هر ناو جنگی دیگری در خلیح فارس هیچ خطری را متوجه ایران نمی کند.

- ثبت نام عضویت در سپاه پاسداران انقلاب بدون توجه به ایده های سیاسی انجام می شود. سایر گروههای مسلح نباید سعی کنند مثل کردستان و ترکمن صحرا دردسر ایجاد کنند.

- مأموران کمیته های انقلاب که بدون مجوز اقدام به دستگیری افراد کنند، مجازات خواهند شد. ناس


دستگیری نمایندگان ایرانی شرکت های آمریکایی

ص: 289

سند شماره 143

محرمانه 9 آوریل 1979 20 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3699به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: دستگیری نمایندگان ایرانی شرکت های آمریکایی

1- (بدون طبقه بندی) کاردار طی دیداری با امیرانتظام، معاون نخست وزیر، دستگیری نمایندگان ایرانی [شرکت های آمریکایی] ای. آی یو. و موتورولا را متذکر شد و همچنین مشکلات شرکت ریتون برای دسترسی به دفتر و محل سکونت کارمندانش جهت انتقال اثاثیه را به اطلاع او رساند. او همچنین گفت که مأوران کمیته در حال انتقال اثاثیه منازل مسکونی هستند.

2- (محرمانه) رایزن سیاسی، که کاردار را در این دیدار همراهی کرده بود، نیز دستگیری اخیر ایرج باقرزاده، رئیس بخش انتشارات تایم لایف در اروپا را به اطلاع او رساند. او گفت که باقرزاده با قید قرار آزاد است، و یکی از دوستان او سند خانه اش را گرو گذاشته است (این دوست در واقع رئیس سابق دفتر خبرگزاری آسوشیتدپرس و تایم لایف در ایران، پرویز رائین است).

3- (محرمانه) انتظام مراتب را یادداشت کرد ولی ما را به یزدی و یا صباغیان (یکی دیگر از معاونان نخست وزیر که مسئولیت انتقال قراردادها و یا پروژه های دیگر را از رژیم سابق به رژیم کنونی دارد) ارجاع داد. ما قصد داریم با آنها دیدار کنیم.

ناس


گزارش وضعیت ایران، 9 8 آوریل 1979

سند شماره 144

محرمانه9 آوریل 197920 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3701

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی.

منابع: رسانه های خبری فارسی زبان، کارکنان سفارت، وابستگان نظامی سایر کشورها، منبع 68460008

تهیه کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 9 8 آوریل 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته از ساعت 12:00 روز 8 آوریل تا ساعت 12:00 روز 9 آوریل 1979 را پوشش می دهد: اعدام سپهبد ربیعی و خواجه نوری. انتصاب دریادار مدنی به مقام استانداری خوزستان. تظاهرات بیکاران. کشته شدن چند نفر بر اثر انفجار بمب در تهران. و خبرهای دیگر.

ص: 290

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه)

الف- (بدون طبقه بندی) اعدام سپهبد ربیعی و خواجه نوری: در ساعت 01:30 بامداد امروز، دوشنبه 9 آوریل، سپهبد امیرحسین ربیعی، فرمانده و رئیس سابق ستاد نیروی هوایی و سپهبد علی محمد خواجه نوری، رئیس سابق جی3 ستاد عالی فرماندهی در تهران تیرباران شدند.

سپهبد ربیعی در جریان محاکمه اش در روز گذشته گفت که متأسف است که برای کسی (شاه) کار می کرده که او را نمی شناخته است. او گفت زمانی شاه را شناختم که ژنرال هایزر تصمیم گرفت او را از ایران بیرون بیندازد. بر اساس گزارش ها، سپهبد خواجه نوری گفت که چون اطلاعات سیاسی کافی نداشتم، نمی دانستم واقعاً چه خبر است.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): مرگ دو رهبر نظامی بزرگ نقطه آغاز دور دیگری از اعدام افسران ارشد ارتش است. محاکمه مجدد و اعدام ربیعی هم برای ما و هم برای تمامی افسران نیروی هوایی که اخیراً با آنها صحبت کرده بودیم، غیرمنتظره بود. ما دیگر امیدی به زنده ماندن سپهبد مقدم و سایر ژنرال های ارتش که احتمالاً سپهبد بخشی آذر نیز در میان آنهاست، نداریم. وابسته نظامی سعی دارد از طریق مقر نیروی هوایی ایران، محل اقامت خانم ربیعی را پیدا کند.

ب- (بدون طبقه بندی) انتصاب دریادار مدنی به مقام استانداری خوزستان: در روز 8 آوریل دریادار مدنی به سمت استاندار خوزستان منصوب شد، ولی پُست خود در مقام رئیس ستاد نیروی دریایی را نیز حفظ خواهد کرد. مدنی ابراز داشت که خوزستان نه فقط به دلیل نفت بلکه در آینده به دلیل کشاورزی از مهمترین مناطق کشور است. او گفت که سالها در خوزستان بوده و با این منطقه کاملاً آشناست. مدنی افزود که سعی می کند کار و مسئولیتش را در استان از یکدیگر جدا کند و نهایت تلاشش را برای انجام وظیفه در این استان انجام خواهد داد. مدنی همچنین گفت که کارش موقت خواهد بود.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): مدنی در این شغل دومش نیز همچون زمانی که وزیر دفاع بود، چندان موفق عمل نمی کند و احتمالاً مدت زیادی در این پُست باقی نخواهد ماند. از آنجایی که مدنی با مشکلات زیادی در خوزستان مواجه خواهد شد، دریادار علوی، جانشین رئیس ستاد نیروی دریایی قدرت روز افزونی خواهد یافت که این مسئله به نفع نیروی دریایی خواهد بود.

ج- (بدون طبقه بندی) تظاهرات بیکاران: در طول چند روز گذشته بیکاران در سرتاسر ایران دست به تظاهرات و راهپیمایی زده اند. روزنامه های فارسی زبان گزارش می دهند که 5000 نفر (البته عدد 1000 به حقیقت نزدیک تر است) به سوی منزل آیت الله طالقانی راهپیمایی کردند. آنها گفتند که کار می خواهند، حقوق می خواهند، و نباید اخراج شوند. آنها گفتند که فقط حرف زدن کافی نیست، و دولت باید کاری بکند. این راهپیمایی خشونت آمیز

ص: 291

نبود. ولی تظاهرات کارگران در اصفهان منجر به مرگ یک دانشجو و چهار نفر دیگر شد. تظاهرکنندگان شکایت داشتند که 5 یا 6 ماه است که بیکارند.

در آبادان، 500 دیپلمه بیکار در باشگاه شهرداری آبادان تجمع کردند و می خواستند بدانند که دولت قصد دارد برای آنها چه کاری انجام دهد. در شمال ایران در شهر تبریز بیکاران با اعتصاب غذا دست به اعتراض زده اند. گفتگوهایی که با آیت الله قاضی طباطبایی و پسر آیت الله شریعتمداری، که یک مهندس است، انجام شد موقتاً برخی مشکلات را حل کرد، ولی تظاهرکنندگان گفتند که یک هفته منتظر می مانند تا ببینند دولت برای آنها چه خواهد کرد.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): با فرونشستن سرخوشی انقلاب و به صدا درآمدن شکم های گرسنه، مشکلات اساسی یک جامعه راکد نیز خود را نشان می دهد. اگر دولت جدید اسلامی یاد نگیرد که از طریق واردات مواد غذایی و یک برنامه کاملاً پیشرفته کشاورزی نیازهای اولیه مردم را بر آورده کند، آنگاه ناآرامی های گسترده ای در میان توده های فقیر جامعه رخ خواهد داد.

د- (بدون طبقه بندی)کشته شدن چند نفر بر اثر انفجار بمب: بر اثر انفجار یک بمب ظاهراً خنثی شده در مقر فرماندهی مرکزی کمیته نیروی هوایی در میدان ونک پنج نفر کشته و چهار نفر دیگر مجروح شدند. این بمب در یک مسجد کشف شده و به کمیته نیروی هوایی انتقال یافته بود تا خنثی شود. تلاش یک «متخصص» برای خنثی کردن بمب ظاهراً کافی نبود و بمب چند ساعت بعد منفجر شد.

ه- سایر خبرها (محرمانه):

(1) ژنرال گَست در روز 8 آوریل با وزیر جدید دفاع دیدار کردند. نگاه کنید به پیام محرمانه مرکز مستشاران نظامی آمریکا شماره 3677، مورخ 8 آوریل 1979.

(2) دو نفر از افسران مرکز مستشاران نظامی طی چند روز گذشته به کمیته های محل رفتند. مأموران کمیته از یک سرهنگ که داشت به خانه اش سر می زد، خواستند تا برای پاسخ دادن به برخی سئوالات به کمیته برود. سوءتفاهم در فضایی دوستانه حل شد و به او اجازه دادند بازگردد.

(3) همسایگان یک وابسته سابق نیروی دریایی از بانکوک که هم اکنون شغلی غیرنظامی در ایران دارد به او هشدار داده اند که به ظن همکاری با سیا تحت مراقبت است. او حالا هر روز با سفارت تماس می گیرد.

(4) محافظان ایرانی سفارت که از نیروی هوایی مأمور شده اند با تیراندازی در ساعت 03:00 صبح باز هم کارمندان آمریکایی سفارت را که در خواب بودند، بیدار کردند. بر اساس گزارش های تأیید نشده، ظرف 3 تا 4 هفته آینده مأموریت محافظان نیروی هوایی خاتمه می یابد و پلیس ایران وظیفه حفاظت از سفارت را بر عهده خواهد گرفت.

(5) اولین محموله از اثاثیه منازل مرکز مستشاران نظامی امروز ساعت 11:30 به وقت

ص: 292

محلی، مورخ 9 آوریل با پرواز شماره 70RCE هواپیمای 747 از فرودگاه مهر آباد ارسال شد.


نامه تهدیدآمیزی که احتمالاً به تحریک شوروی تهیه شده است

سند شماره 145

سری 9 آوریل 1979 20 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3711به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: نامه تهدیدآمیزی که احتمالاً به تحریک شوروی تهیه شده است

1- (سری تمام متن)

2- در روز 8 آوریل رایزن سیاسی نامه ای چاپی دریافت کرد که حامل هشدار در مورد دوستی چین و آمریکا بود و اینکه «مجازات سخت» و یکسانی در انتظار «متجاوزان آمریکایی» و «متجاوزان چینی» خواهد بود. نامه دارای حاشیه ای سیاه بود که نام 36 پایتخت جهان در اروپا، آسیا، و آمریکای لاتین در آن ذکر، و سر برگ نامه نیز نام احتمالاً سازمان تهدید کننده به عنوان «سازمان سرّی جهانی مجازات» چاپ شده بود. این نامه به نام رایزن سیاسی (و نه پُست او) از وین ارسال شده بود. نامه در روز 6 مارس پست شده و در روز 6 آوریل وارد اداره پست [ایران] شده بود. از آنجایی که روابط چین و ایالات متحده به هیچوجه مورد توجه هیچیک از گروههای تروریستی ایران نیست، این نامه تنها می تواند به تحریک شوروی ارسال شده باشد. این نامه برای بررسی های بیشتر از طریق کانال های دیگر به واشنگتن ارسال شده است. علاوه بر مسایل دیگر، این مسئله که نامه به نام رایزن سیاسی ارسال شده است این ذهنیت را ایجاد می کند که شاید مأموران سفارت شوروی در تهران تمام ماجرا را هماهنگ کرده اند، و یا علاوه بر ارعاب دیگران- که گزارش آن به طور جداگانه ارسال شده است- به مرور دست به ارعاب گزینشی آمریکایی ها نیز زده اند. ناس


گزارش وضعیت ایران، 11 10 آوریل 1979

سند شماره 146

محرمانه 11 آوریل 1979 22 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3813به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی.سی

منابع: مشاهدات شخصی، رسانه های خبری فارسی زبان، کارکنان سفارت

تهیه کننده گزارش: سرهنگ ال. جی. هالند

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 11 10 آوریل 1979

الف- (محرمانه): دولت اعلام کرد که 12 نفر دیگر از مقامات عالی رتبه رژیم پهلوی اعدام شدند. نام آخرین اعدام شدگان به شرح زیر است (اعدام شدگان جمعاً 12 نفر اعلام شدند ولی در حال حاضر نام همه آنها را در اختیار نداریم):

- سپهبد ناصر مقدم

ص: 293

- سرلشگر حسن پاکروان، رئیس سابق جی2 و ساواک

- سرلشگر محمد تقی مجیدی

- علی نشاط، فرمانده گارد

- عباسعلی خلعتبری، وزیر امور خارجه

- عبدالله ریاضی، رئیس مجلس نمایندگان

- سناتور علامه وحیدی

- علی حجت کاشانی

- تقی روحانی، وزیر کشاورزی

- نیک پی، شهردار تهران

ب- (بدون طبقه بندی) منابع دولتی تأکید دارند که تولید نفت دیروز به 3/4 میلیون بشکه رسید. به احتمال قریب به یقین، حدود 50% این تولید برای صادرات خواهد بود. وابسته اقتصادی سفارت این احتمال را مدنظر قرار می دهد که این افزایش تولید، خیلی کمتر از حداقل نیاز برای تنظیم بودجه سال آتی است.

ج- (بدون طبقه بندی) هنوز مشکل بیکاری در بین مردم در حال افزایش است، میزان قابل توجهی بیکاری در منطقه آبادان، جایی که پیش از این 500/13 نیرو توسط پیمانکاران خارجی اداره می شدند و آنها در اعتراض به کاهش درآمدهایشان اعتصاب کردند، قابل توجه است. اینها [کارگران اعتصابی]، مستخدمین شرکت ملی نفت ایران نیستند، با این حال، این شرکت با اهداف اعتصاب کنندگان ابراز همدردی کرد. در تهران [نیز] 2000 نفر از وابستگان [اعتصاب کنندگان] اعتصاب مشابهی در مقابل وزارت دادگستری انجام دادند.

د- (بدون طبقه بندی) منابع مطبوعاتی گزارش دادند که 620 نفر از نیروهای زمینی ارتش ایران، از مأموریت در لبنان، به ایران بازگشتند. اینها شامل همه نیروهای رسمی ایران بودند که نقش حفظ صلح را برعهده داشتند.


گزارش وضعیت ایران، 12 11 آوریل 1979

سند شماره 147

محرمانه 12 آوریل 1979 23 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3855

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: کارکنان سفارت، مشاهدات شخصی، رسانه های خبری فارسی زبان

تهیه کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 12 11 آوریل 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته از ساعت 12:00 روز

ص: 294

11 آوریل تا ساعت 12:00 روز 12 آوریل 1979 را پوشش می دهد: محاکمه سپهبد ربیعی. ناآرامی در سفارت. ادامه اعدام ها.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات:

الف- (محرمانه) محاکمه سپهبد ربیعی: روزنامه فارسی زبان اطلاعات در روز 10 آوریل یک صفحه کامل خود را به گزارش محاکمه سپهبد ربیعی اختصاص داد. گزارش مزبور در دست ترجمه است، ولی کلیات گزارش به اتهامات ربیعی و دفاعیات او در برابر دادگاه اختصاص دارد. بر اساس گزارش ها، سپهبد ربیعی وکیل نداشت و به او گفته شد که شخصاً از خودش دفاع کند، ولی وقت کافی برای آماده کردن دفاعیات، فراخواندن شاهدان، و دسترسی به اسناد و مدارک جهت اثبات بی گناهی اش به او داده نشد. اتهامات ربیعی نیز مشابه اتهامات هویدا بود، یعنی مفسد فی الارض، محارب با خدا و رسول خدا، اقدام برای تضعیف استقلال و امنیت کشور، و متزلزل ساختن ارکان استقلال و امنیت کشور. برخی از اتهامات خاص او به همان اندازه [نامفهوم] بود، حداقل برای اذهان غرب، از قبیل: تلاش برای تأثیر گذاشتن بر عقاید سربازان و همافرها، تلاش برای جلوگیری از تحقق اراده نیروی هوایی جهت پیوستن به ملت، و دستگیری پرسنل مخالف شاه در نیروی هوایی و تبعید آنها از خانه هایشان. بر اساس گزارش روزنامه ها، یکی از اظهارات ربیعی این بود که تا زمانی که ژنرال آمریکایی، رابرت هایزر، آمد و دُم شاه را همچون موش مرده ای گرفت و بیرون انداخت، شاه را نشناخته بود.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): محاکمه های شتابزده ای که بی طرفی، انصاف و قانونمندی کمی در آنها دیده می شود و اعدام فوری مجرمان حاکی از نیاز انقلابیون اسلامی تندرو به اثبات روزانه این مسئله به ملت است که مجرمان رژیم گذشته به مکافات اعمال خود می رسند. اختصاص تیتر اول روزنامه ها به این مسئله به همراه عکس های وحشتناک مجرمان پس از اعدام بیشتر به مذاق انقلابیون خوش می آید تا حقایق مربوط به اقتصاد کمر شکسته، بیکاری زیاد، و قیمت های بالای مواد غذایی. یک دلیل اصلی دیگر برای این اعدام ها که نمی توان از آن چشم پوشید آن است که بسیاری از این رهبران انقلابی نمی خواهند گروهی از رهبران قدرتمند و با نفوذ رژیم سابق را چند سالی در زندان نگاه دارند مبادا آنها مترصد فرصتی برای به دست گرفتن دوباره قدرت باشند. با توجه به این دلایل، فکر نمی کنیم اعدام ها، حتی با وجود فشارهای بشر دوستانه از سوی جهان غرب، به این زودی ها متوقف شود.

ب- (محرمانه) ناآرامی در سفارت: در ساعات اولیه صبح، بین 12:30 و 02:00، صدای تیراندازی شدیدی در سفارت پیچید. وابسته نیروی زمینی حدس می زند که بین ساعت 15:00 و 20:00 نیز محافظان ایرانی سفارت با اسلحه کمری و تفنگ تیراندازی هوایی کردند. محافظان سفارت مدعی بودند که تعدادی غیرنظامی از بیرون سفارت تیراندازی می کردند و

ص: 295

آنها نیز باید پاسخ می دادند، ولی به سوی غیرنظامیان شلیک نکردند. هیچ نشانه ای از اصابت گلوله به درون سفارت وجود ندارد و هیچ کس نیز مجروح نشده است. همچنین، در طول شب فرمانده محافظان کمیته (درب اصلی و محوطه) فرمانده گروه دیگر محافظان (مسئول حفاظت از محل سکونت سفیر) را بازداشت کرد. حسادت ها و نفرت های متقابل از این نوع بین این دو گروه انقلابی کله شق و خود رأی که اجازه خمینی را نیز برای حفاظت از سفارت دارند، وجود دارد.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): بخش اعظم وظایف خارج از برنامه وابسته نیروی زمینی به پا در میانی بین این دو فرمانده و اصرار به آنها برای بوسیدن روی یکدیگر و آشتی کردن، اختصاص دارد. تلاش برای حل این مشکلات در سطوح بالاتر جریان دارد.

ج- (بدون طبقه بندی) اعدام ها ادامه دارد: دولت ایران اعلام کرد که 4 پلیس تهرانی اعدام شدند.

اسامی این چهار اعدامی عبارتست از:

- سرهنگ دوم داوودی، رئیس کلانتری شماره 2

- خسرو ملک زاده، پلیس

- سید هاشم موسوی، پلیس

- اسدالله رفعت نیا، پلیس

طبق روال اعدام های قبلی، عکس قبل و بعد از اعدام این افراد در روزنامه های فارسی زبان به چاپ رسید.


ملاقات با یزدی درباره امنیت سفارت

سند شماره 148

محرمانه12 آوریل 1979 23 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران 3875به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: ملاقات با یزدی درباره امنیت سفارت

1- (محرمانه- تمام متن تلگرام گزارشی)

2 در تاریخ 12 آوریل در ملاقاتی که با یزدی روی داد، کاردار مسئله امنیت محوطه سفارت و همچنین کشمکشهای گاه به گاهی را که بین عناصر سه واحد حفاظت کننده روی می دهد، مطرح ساخت. یزدی که بلاشک از این مطالب اطلاع داشت گفت او در جریان تهیه ترتیبات جدیدی است که برای واحد حفاظت کننده (که شاید ارتشی باشد) یک سلسله مراتب فرماندهی فراهم کند. او گفت اولین گام این خواهد بود که خروج دو نیروی غیرمنظم را ترتیب دهد: او قصد داشت دستور دهد گروهی که در اقامتگاه سفیر مستقر شده اند هر چه زودتر محل را ترک کنند. در پاسخ به پیشنهاد کاردار مبنی بر اینکه یک افسر رابط مورد

ص: 296

اطمینان از دفتر یزدی مأمور شود، معاون نخست وزیر گفت او افسران رابطی ظرف چند روز آینده معرفی خواهد کرد و اینها درباره امور امنیتی و همچنین مسایل مربوط به بازیابی و بسته بندی و حمل و نقل لوازم شخصی با سفارت همکاری خواهند کرد.

3- نظریه: امیدواریم که این راه حل عملی شود. ناس


گزارش وضعیت ایران، 15 12 آوریل 1979

سند شماره 149

محرمانه15 آوریل 1979 26 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3932

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی فوری

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 15 12 آوریل 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش حاوی اطلاعات حاصله در طول 12 الی 15 آوریل 79 می باشد. این گزارش حاوی اطلاعاتی در این موارد می باشد: اعدامهای آخر هفته، دستگیریها در طول تعطیلات آخر هفته، احتیاج ارتش به 30000 سرباز وظیفه، وضعیت نیروگاه اتمی، تغییر و تحولات در تهران، معرفی افراد برای ستاد مشترک ارتش، تغییراتی در اوضاع امنیتی محوطه سفارت و موضوعات متفرقه.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف: اعدامهای آخر هفته: (بدون طبقه بندی) در طول آخر هفته گذشته 17 ایرانی در شهرهای تهران، اهواز، شیراز، کرمان، خرمشهر و خرم آباد اعدام شدند. در صدر این لیست سپهبد هاشم برنجیان بازرس کل و رئیس اداره ضداطلاعات نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بود که در سحرگاه جمعه 13 آوریل تیرباران شد. سپهبد برنجیان به جرم جاسوسی، فساد مالی، شرکت در کودتای نظامی و همکاری با سازمان سیا محکوم شد. روزنامه های فارسی زبان گزارش می دهند که وی در مورد عملیات پایگاههای رادار در ایران آگاهی داشته است. سایر افسرانی که اعدام شده اند عبارتند از: سرتیپ کمالی، رئیس سابق ساواک در قم؛ سرلشگر اسفندیاری، فرمانده حکومت نظامی در آبادان؛ سرگرد طوطیان، رئیس کلانتری در شیراز؛ سرهنگ پرویز یغمایی معاون سرلشگراسفندیاری؛ سرهنگ رحمانی، رئیس ساواک گچساران؛ و سه افسر شهربانی در خرمشهر؛ سایر اعدام شدگان شامل جنایتکاران خرم آباد و آبادان بودند.

ب: دستگیریهای تعطیلات آخر هفته (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

روزنامه های فارسی زبان اعلام کردند که در طول آخر هفته 60 الی 141 نفر شامل ساواکیها، معاونین وزرا؛ اساتید دانشگاه و افسران ارتش دستگیر شده اند. در صدر این لیست دستگیری چهارشنبه 14 آوریل سرتیپ رضا پرورش وابسته سابق نظامی ایران در ایالات متحده بود. آخرین سمت او از اکتبر 1978 تاکنون ریاست اداره هفتم ساواک بوده است.

ص: 297

سرتیپ پرورش قبل از آن رئیس فرماندهی اطلاعات رکن دو ستاد مشترک ارتش بوده است. روزنامه ها از سرتیپ پرورش نقل می کنند که گفته است وی به دستور مستقیم ازهاری ناچار شد به ساواک برود و کار او در ساواک به عنوان مترجم مطبوعات خارجی هیچ آسیبی به ایرانیان نمی رسانده است. همچنین در بین دستگیرشدگان می توان سرلشگر علی اشرف سعیدی مدیرکل سابق وزارت راه و ترابری، رئیس اطلاعات و ضداطلاعات ارتش و رئیس رکن دو ستاد مشترک ارتش را مشاهده کرد.

نظر افسر گزارشگر: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان) سرتیپ پرورش یکی از دوستان شخصی مدیر تیم فنی نظامی و یکی از باهوش ترین افسران ایرانی می باشد.

او یکی از افسران باهوش و تحصیل کرده بوده و یک ایرانی فداکار می باشد. از دست دادن او خلأ بزرگی در جامعه اطلاعاتی به وجود خواهد آورد زیرا قرار بود به عنوان رئیس رکن 2 ستاد مشترک ارتش انجام وظیفه کند.

ج- احتیاج ارتش به 30000 سرباز وظیفه: (بدون طبقه بندی) روزنامه فارسی زبان اطلاعات مورخه 14 آوریل طی خبری بیان می کند که 70000 جوان دیپلم برای پیوستن به ارتش واجد شرایط هستند. به هر حال ارتش اعلام کرده است که فقط به 30000 سرباز وظیفه نیاز دارد. به دانش آموزانی که رتبه تحصیلی بهتری دارند اجازه داده خواهد شد تا به تحصیلات بیشتر ادامه دهند.

د- وضعیت نیروگاه اتمی: (بدون طبقه بندی) بنا به گفته مطبوعات فارسی زبان، دکتر سحابی، قائم مقام سازمان انرژی اتمی، در یک برنامه تلویزیونی پیشنهاد کرده است که پروژه نیروگاه اتمی در بوشهر به دلیل خطراتی که این طرح در بر دارد مانند مشکلات دفن زباله های اتمی، باید متوقف شود.(1)


گزارش وضعیت ایران، 16 15 آوریل 1979

سند شماره 150

محرمانه16 آوریل 1979 27 فروردین 1358

از: دفتر وابسته دفاعی آمریکا، تهران 3970

به: سازمان اطلاعات دفاعی، واشنگتن دی. سی

منابع: کارکنان سفارت، رسانه های خبری فارسی زبان، مشاهدات شخصی

تهیه کننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

مقام تأییدکننده گزارش: سرهنگ تی.ای.شافر، وابسته دفاعی

موضوع: گزارش وضعیت ایران، 16 15 آوریل 1979

16- خلاصه: (بدون طبقه بندی) این گزارش وقایع 24 ساعت گذشته از ساعت 12:00 روز

1- ادامه سند به دست نیامد. م.
ص: 298

15 آوریل تا ساعت 12:00 روز 16 آوریل 1979 را پوشش می دهد: سنجابی استعفای خود را تسلیم دولت می کند. اعدام ها ادامه دارد. خروج خارجیان از ایران. اعتراض به نتیجه رأی گیری در سنندج. دستگیری خواهر خسروداد. وضعیت طالقانی. تولید نفت و اخبار متفرقه.

17- از 17 تا 21 حذف شده است.

22- جزییات: (محرمانه غیرقابل رؤیت برای بیگانگان)

الف- (بدون طبقه بندی) سنجابی استعفای خود را تسلیم دولت می کند: وزیر امور خارجه، سنجابی، در روز 15 آوریل استعفای خود را به نخست وزیر بازرگان تسلیم کرد. سنجابی قبلاً نیز در ماه فوریه این کار را انجام داده بود ولی بازرگان با استعفای او موافقت نکرد. کارشناسان معتقدند که این بار با استعفای او موافقت می شود. بر اساس گزارش ها سنجابی گفت که با توجه به وضعیت کنونی که دولت به سرعت کافی به امور رسیدگی نمی کند، ادامه کار را غیرممکن می داند و به همین خاطر باید استعفا بدهد.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): استعفای سنجابی ضربه سهمگین دیگری بر پیکر دولت بازرگان وارد می آورد و نظر آن عده از ایرانی هایی را که معتقدند بازرگان نمی تواند کشور را اداره کند، تقویت می کند. احتمالاً استعفای بازرگان چندان دور نخواهد بود.

ب- (بدون طبقه بندی) اعدام ها ادامه دارد: ظرف مدت 24 ساعت گذشته هفت نفر دیگر در ایران اعدام شدند. در رأس فهرست اعدام شدگان امروز نام سرتیپ حمید آشتیانی، رئیس پلیس سابق کرمانشاه و شهرداری تهران دیده می شد. اتهام او کشتن مردم در کرمانشاه بود. همچنین یک افسر پلیس در تهران و سه پلیس دیگر در تبریز اعدام شدند. یک سرگرد ارتش نیز در آبادان و یک نفر دیگر در اردبیل اعدام شدند.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه): هنوز امیدی به خاتمه اعدام ها در آینده نزدیک نیست. تعدادی از ایرانی ها محاکمه و به حبس محکوم شده اند ولی اکثر آنها حکم شیپور صبحگاهی اعدام را دریافت می کنند.

ج- (بدون طبقه بندی) خروج خارجیان از ایران: دولت ایران از طریق رادیو، تلویزیون و روزنامه ها اعلام کرده است که خارجی ها باید ایران را ترک کنند. آخرین مهلت برای خروج کارگران ساده نظیر کارمندان دفتری، خدمتکاران، راننده ها و غیره روز 21 آوریل و آخرین مهلت برای خروج کارگران سطح بالاتر نظیر مهندسان، مدیران و متخصصان روز 21 ژوئن اعلام شده است. برخی کارشناسان بازار کار معتقدند که خروج نیروی کار ماهر خارجی از ایران ضربه شدیدی به صنایع این کشور وارد می آورد. بسیاری از کارخانه های ایران بعد از یک دوره تعطیلی 5 ماهه تازه کار خود را از سر گرفته اند و [در صورت خروج نیروی کار ماهر خارجی از ایران] مهندسان خارجی برای تعمیر و نگهداری دستگاهها در دسترس نخواهند بود. بر اساس گزارش روزنامه ها دو مرکز صنعتی بزرگ کشور در کرج و قزوین بیشترین ضربه را خورده اند و اگر دولت نتواند به بخش ساخت و ساز رونق ببخشد، این بخش نیز به مخاطره

ص: 299

خواهد افتاد.

نظریات تهیه کننده گزارش (بدون طبقه بندی): برخی کارشناسان بازار کار فکر می کنند که بخشی از 2/5 تا 3 میلیون بیکار ایرانی را می توان در پُست های خالی کارگران خارجی مشغول به کار کرد. البته بدیهی است که نمی توان با پین گرد سوراخ چهارگوش را پر کرد، ولی غرور ایرانی ها و هدف آنها برای خودبسندگی بر حقایق زندگی سایه افکنده است. در درازمدت به کارشناسانی برای تعمیر و نگهداری، بازرسی و راه اندازی تجهیزات فنی نیاز خواهد بود. در برخی صنایع ایرانی ها با توسل به زور بازوی کارگران ساده قادر خواهند بود تولید را در سطح غیرکارآمد و بدون بازده نگاه دارند، ولی به هر حال در صنایع دیگر به مشاور و تکنسین نیاز خواهند داشت.

د- (بدون طبقه بندی) اعتراض به نتیجه رأی گیری در سنندج: اگر چه کمتر کسی به نتیجه رفراندوم ماه مارس اعتراض عمده ای کرده است، ولی رأی دهندگان سنندجی به عدم بی طرفی در شمارش آراء این شهر اعتراض کرده اند. شورای 5 نفره رفراندوم در این شهر گفته است که اگر حداقل 17500 نفر عملاً به شمارش آراء اعتراض کنند، آنگاه شاید رأی گیری در این شهر تجدید شود. تعداد اعتراض کنندگان کمتر از میزان فوق بود، ولی مردم اعتراض کردند و [با مقامات دولتی] درگیر شدند که پیامد آن دستگیری تعدادی از آنها بود.

ه- (بدون طبقه بندی) دستگیری خواهر سپهبد خسروداد: روزنامه کیهان در شماره 15 آوریل خود گزارش داد که خواهر سپهبد خسروداد به دلیل شرکت در فعالیت های ضدانقلابی دستگیر شده است. بر اساس گزارش ها، یک سخنگوی کمیته گفت که خواهر خسروداد به تعدادی از مأموران کمیته حمله کرده و گفته است تا جان در بدن دارد به آنها حمله می کند و تا بتواند از آنها می کُشد.

نظریات تهیه کننده گزارش (بدون طبقه بندی): شایعات زیادی در مورد حمله انتقام جویانه اعضای فامیل اعدام شدگان به نیروهای انقلابی در تهران بر سر زبانهاست. آنطور که شنیده ایم تا به حال 25 نفر از مأموران در جنوب تهران کشته شده اند و اینکه مأموران از ماندن بر سر پُست های خود در شب خودداری می کنند. البته بیشتر چیز هایی که می شنویم شایعه است، ولی اعضای فامیل اعدام شدگان واقعاً چند مأمور را در جنوب تهران کشته اند. هنوز معلوم نیست که این انتقام جویی ها چه تأثیری بر روند محاکمه ها خواهد گذاشت، ولی مسلماً قضات دادگاه با دانستن این مطلب که جان آنها نیز در خطر است، شبها خواب آشفته تری خواهند داشت.

و- (بدون طبقه بندی) وضعیت آیت الله طالقانی: محل اقامت طالقانی و خانواده اش هنوز برای خیلی ها مشخص نیست. آنچه مسلم است اینکه اختلاف بین طالقانی و خمینی برای ایرانی های آگاه چندان تعجبی ندارد. طالقانی مدتی است که به رفتار خودسرانه کمیته ها اعتراض کرده، ولی نتیجه ای نگرفته است. بر اساس گزارش خبرنگار ما، احتمالاً طالقانی وقتی دیده است که حتی نخست وزیر بازرگان نیز نتوانسته پسران و عروسش[دخترش] اعظم را آزاد

ص: 300

کند، بسیار ناراحت شده است. در نتیجه همین بازداشت ها، اعظم استعفای خود را از عضویت در هیأت مدیره سازمان زنان انقلاب اسلامی اعلام کرده است. اطلاعات در شماره 15 آوریل خود گزارش داد که گروههای متعددی از مردم روز یکشنبه در تهران تظاهرات کرده و خواستار دستگیری و محاکمه افراد مسئول در این مسئله شده اند. روز گذشته نیز گروهی از جوانان که شعار می دادند از کنار سفارت عبور کردند و امروز صبح 16 آوریل) تقریباً صد نفر تظاهرکننده در ساعت 10:15 دقیقه از کنار سفارت عبور کردند. این گروه کوچک دانش آموزان، که بین 12 تا 15 ساله بودند، و روپوش مدرسه به تن داشتند، بسیار سازمان یافته و ظاهراً تحت نظر معلمان تظاهرات می کرند. شاید در نتیجه همین اتفاق بود که دادستان کل انقلاب، مهدی هادوی، در روزنامه ها اعلام کرد که تا اطلاع ثانوی دستگیری مردم و تفتیش خانه ها متوقف می شود.

نظریات تهیه کننده گزارش (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): آیت الله طالقانی احترام زیادی در بین اکثر ایرانی ها دارد. زمانی که خمینی زندگی راحتی در خارج از کشور داشت، طالقانی در ایران رنج کشید (که 15 سال آن را در زندان بود). او فردی با ذکاوت، مورد احترام روشنفکران و اهل فن، نسبتاً جوان- 62 ساله- و جانشین منطقی خمینی است که طبق گزارش ها وضعیت جسمانی خوبی در قم ندارد. هر گونه پرخاشگری به طالقانی موجب برانگیختن واکنشی شدید در سرتاسر ایران خواهد شد. بنابراین هر کسی (چپگراها، مارکسیست ها) که تمایلی به بی ثباتی دولت کنونی داشته باشد، طالقانی را هدف اصلی خود می گیرد. در ارتباط با اعلام توقف دستگیری ها و تفتیش های خانگی از سوی هادوی نیز یک مأمور سفارت امروز صبح وقتی از خانه به محل کار می آمد با چشم خود دیده بود که گروهی از انقلابیون مسلح به شیوه «غرب وحشی» خانه ای را محاصره کردند. خلاصه: اتفاقی که اخیراً برای طالقانی افتاد خاری در چشم دولت ایران خواهد بود. از چهار هفته پیش تا کنون کنترل بازرگان بر زندگی روزمره در ایران به هیچوجه بیشتر نشده است.

ز- (بدون طبقه بندی) تولید نفت: روزنامه فارسی زبان صبح، آیندگان، در شماره روز 15 آوریل خود گزارش داد که تولید نفت ایران در روز 13 آوریل به 4/7 میلیون بشکه رسید. این روزنامه نوشت که سطح تولید فوق یک استثنا بوده و میزان تولید در آینده به وضعیت اقتصادی کشور بستگی خواهد داشت. این گزارش نشان می داد که تولید نفت به تدریج از 2/7 میلیون بشکه در روز در 21 مارس به 3/2 میلیون بشکه در روز در 12 آوریل افزایش یافته است.

نظریات تهیه کننده گزارش (بدون طبقه بندی): تهیه کننده گزارش اظهارات بالا در مورد تولید آینده نفت را پوششی برای عدم موفقیت مقامات در نگاه داشتن میزان تولید بالاتر از سطح 4/8 میلیون بشکه در روز تفسیر می کند. دیر یا زود نبود قطعات یدکی و فقدان تعمیر و نگهدای پیشگیرانه فنی بر تولید نفت اثر خواهد گذاشت.

ح- اخبار متفرقه (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان):

ص: 301

(1) (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): امروز نیز مأموران کمیته از ورود افسران مرکز مستشاران نظامی آمریکا به مقر های نظامی جلوگیری کردند.

(2) (محرمانه- غیرقابل رؤیت برای بیگانگان): بر اساس گزارش وابسته نیروی دریایی بریتانیا به وابسته نظامی آمریکا، شیراز از معدود شهرهایی است که روال زندگی در آن عادی، و تقریباً به شیوه قبل از انقلاب است. گزارش جداگانه ارسال خواهد شد.

(3) (بدون طبقه بندی): با توجه به انضباط و عملکرد حرفه ای محافظان کمیته ای، سفارت روز آرامی دیگری را پشت سر گذاشت.

(4) (بدون طبقه بندی): انقلابیون هیچ مزاحمتی برای برگزاری مراسم عید پاک در کلیسای انجیلی آلمان از سوی پدر روحانی پرایر که کارمندان سفارت نیز در آن شرکت داشتند، ایجاد نشد. در هنگام خواندن آخرین سرود برق قطع شد، ولی مراسم به خوبی برگزار شد.