گروه نرم افزاری آسمان

.جلد پنجم‌




[بخش اول]

فهرست مطالب‌

مقدمه جلد پنجم ص پانزده- هجده
فصل اول خلاصه وضع سياسي ايران از نخستين سالهاي سده دهم تا ميانه سده دوازدهم هجري ص 5- 59 سرآغاز ص 5- 11
جانشينان شاه اسمعيل صفوي 11- 32
علتهاي انقراض سلسله صفوي 32- 38
افشاريان 38- 43
دولت عثماني 44- 46
دولت گوركاني هند 46- 50
ص: 4
ازبكان 50- 51
رابطه‌هاي خارجي 51- 59
فصل دوم نگاهي بوضع اجتماعي ايران از نخستين سالهاي سده دهم تا ميانه سده دوازدهم هجري ص 60- 131 ترسيم كلي اوضاع ص 60- 63
تجديد وحدت سياسي و ملي و مذهبي 63- 68
ارزش تاريخي دولت صفوي 68- 72
روايي كار اقتصاد و آباداني 72- 75
آباداني و اقتصاد در عهد شاه عباس اول 75- 79
ثروتهاي بزرگ 79- 83
سرگرميها، جشن‌ها و همگروهي‌ها 83- 89
مفاسد زمان 89- 91
ناسازگاري سرخ كلاهان و اثر آن در وضع دوران صفوي 92- 96
خشونت و خونريزي و رفتارهاي نابهنجار 96- 107
كشتار خويشاوندان 107- 110
باده گساري 110- 113
خوگريهاي زيان‌آور 113- 126
توان‌يابي فرهنگ تازي 126- 128
امتداد غلبه تركان 128- 131
ص: 5
فصل سوم وضع ديني ايران از اوايل سده دهم تا ميانه سده دوازدهم ص 132- 228 وضع كلي دينها و مذهبها ص 132- 133
بازگفتاري درباره تشيع 133- 135
مختصري در قيامهاي دوازده اماميان تا عهد شاه اسمعيل 135- 143
قيام صوفيان صفوي 143- 145
مرتبه والاي مرشد كامل 145- 149
اعتقاد بمرشدان كامل و جانبازي در راه آنان 149- 156
خشونت و سختگيري در مبارزه با تسنن و رسمي كردن تشيع 157- 162
تعصبهاي مذهبي 162- 169
عالمان دين 170- 174
نفوذ عالمان مذهبي 174- 183
خوي و كردار عالمان شرع 182- 187
انقطاع از پيوندهاي ملي 187- 192
رخنه‌هايي در تشيع و نفوذ عالمان مذهبي 192- 198
موضوع خلافت 198- 201
تصوف و صوفيان (201- 228) ستيزه‌جويي با صوفيان ص 201- 214
ص: 6
كتابهايي در رد تصوف 214- 220
بقاي تصوف 220- 222
اثرهاي صوفيان 222- 228
فصل چهارم وضع علوم از سده دهم تا ميانه سده دوازدهم هجري ص 229- 418 وضع عمومي علوم ص 229- 233
دوره جامعيت 233- 235
زبان علمي 236
مدرسه‌ها و مركزهاي تعليم 236- 239
1- دانشهاي ديني (ص 239- 277) مراكز تجمع طالبان علوم شرعي ص 239- 240
تدوين نهايي دانشهاي مذهبي شيعه 240- 241
مليت عالمان شرع 241- 244
قراءت قرآن 244- 246
تفسير قرآن 246- 252
نيايشنامه‌ها 252- 253
علم حديث 253- 262
ص: 7
فقه و اصول 262- 270
علم كلام 270- 277
2- دانشهاي عقلي (ص 278- 366) انحطاط علوم ص 278- 284
موضوعات علوم 285- 289
منطق 289- 292
حكمت، حكيمان و حكمت‌شناسان كليات 292- 297
قاضي ميبدي 297- 299
غياث الدين منصور دشتكي شيرازي 299- 304
شمس الدين محمد خفري 304
مصلح الدين لاري 304- 305
ميرزاجان باغ نوري 305- 306
ميرداماد 306- 309
ميرفندرسكي 310- 314
آقا حسين خوانساري 314- 316
آقا جمال خوانساري 316
ملا مسيحاي شيرازي 316- 317
ميرزا محمد شرواني 317
تجلي 317- 318
صدر الدين شيرازي 319- 325
شمساي گيلاني 325- 326
ص: 8
فياض لاهيجي 326- 328
فيض كاشاني 328- 336
قاضي سعيد قمي 336- 340
ملا رجبعلي تبريزي 340- 343
دانشهاي رياضي ميرم چلبي 343- 344
عبد العلي بيرجندي 344- 347
خفري 347
غياث الدين منصور 347
دانشمند ابيوردي 348
مظفر گنابادي 348
محمد باقر يزدي 348- 350
بهاء الدين عاملي 350- 352
در قلمرو گوركانيان هند 352- 353
علم موسيقي 353- 354
پزشكي و داروشناسي و دانشهاي ديگر وضع پزشكي و داروشناسي 354- 355
سلطانعلي گونابادي 355- 356
يوسفي هروي 356- 358
نور الدين شيرازي 359
شاه ارزاني 360- 361
داروشناسي 361
محمد بن يوسف هروي 361
ص: 9
حكيم شفايي 361- 362
عماد طبيب 362
كمال الدين گيلاني 362
حكيم مؤمن 362- 363
محمد مسيح طبيب 363
محمد هاشم تهراني 363
نظام الدين احمد 364
چند داروشناس ديگر 364
دامپزشكي 364- 366
3- دانشهاي ادبي (ص 366- 418) الف- دانشهاي ادبي فارسي مطالعه عمومي 366- 368
فرهنگهاي پارسي: 368- 391
طرح كليات 368- 372
1) تحفة السعاده (فرهنگ سكندري) 372- 373
2) مؤيد الفضلا 373- 374
3) تحفة الاحباب 374
4) مدار الافاضل 374- 375
5) سرمه سليماني 375
6) نسخه ميرزا (فرهنگ ميرزا) 375- 376
7) فرهنگ جهانگيري 376- 380
8) مجمع الفرس 380- 384
9) برهان قاطع 384- 386
10) كشف اللغات و الاصطلاحات 386
ص: 10
11) لطائف اللغات 386- 387
12) مفتاح المعضلات 387
13) فرهنگ رشيدي 387- 388
14) چراغ هدايت 388- 389
15) چهار عنصر دانش 389- 390
16) بحر الفضائل 390- 391
لغت‌نامه‌هاي فارسي بتركي 391- 394
دستور زبان فارسي 394- 397
دانشهاي بلاغي فارسي 398- 405
ترسل و انشاء 405- 408
ب- دانشهاي ادبي عربي لغت‌نامه‌هاي عربي 408- 412
صرف و نحو عربي 412- 414
علوم بلاغت عربي 414- 416
كتابهاي رجال 416- 418
فصل پنجم زبان و ادب فارسي از نخستين سالهاي سده دهم تا ميانه سده دوازدهم هجري ص 419 تا پايان جلد حاضر سرآغاز 419- 420
ص: 11
بهره نخست وضع عمومي زبان فارسي (ص 421- 442) رواج زبان فارسي 421- 422
تركي و تركي گويي 423- 428
تغيير زبان آذري 428- 432
ادامه تأثير و نفوذ عربي 432- 436
پارسي آشفته و آشفته گويان پارسي 436- 442
بهره دوم شعر فارسي (ص 443- 633) رواج شعر و ترويج شاعري (ص 443- 445)
هند، قرارگاه شعر و ادب فارسي (ص 445- 491)
بهمنيان و پادشاهان جزء دكن 445- 448
پادشاهان دهلي و ديگر جايهاي هند 449- 450
عصر گوركانيان هند 450
شاهان و شاهزادگان گوركاني هند و شعر پارسي 450- 463
ص: 12
خاندانها و خانان هند 463- 484
هندوان پارسي‌گوي 484- 486
هند، تفرجگاه اهل ذوق و ادب ايران 486- 491
كشور بي‌رواج 491- 497
خريداران سخن در ايران 497- 502
صاحب قدرتان محلي 502- 506
خواندگاران سخنور 506- 509
تركان پارسي‌گوي 509- 511
احوال شاعران 511- 521
شيوه سخنوري، ويژگيها و مرحله‌هاي تحول آن در عهد صفوي (ص 521- 575) 1) سير تدريجي و مرحله بمرحله 521- 522
2) مقياس فصاحت 522
3) تعدد و تنوع سبكها 522- 524
4) سبك هندي 524
5) تمايز دوره‌ها و شيوه‌هاي چندگانه شعر فارسي 524- 527
6) شيوه عرفي 527
7) شيوه بابافغاني 527- 529
8) امتناع حكم كلي 529- 530
9) معني و مضمون 530- 531
10) خيال‌بندي 531- 532
11) طرز خيال 532- 534
12) تخيل و توهم 534- 539
13) تمثيل 539- 540
14) ارسال مثل 540- 542
15) بيتهاي مشهور 542- 543
16) تازه‌گويي 543- 549
17) تتبع و تقليد 549- 550
ص: 13
18) پيروي از شيوه‌هاي قديم 550- 551
19) سادگي لفظ و تازگي زبان 551- 559
20) تشبيه و مجاز و استعاره، تركيبهاي تشبيهي و استعاري، استعاره تمثيلي 559- 561
21) اقتران با طبيعت و محيط زندگاني 561- 565
22) مضمون ربايي 565- 568
23) مبالغه در ايجاز 568- 570
24) معنيهاي ديرياب 570- 571
25) بازي با كلمه 571- 573
26) تكرار قافيه 573- 575
موضوعات شعر و انواع آن (ص 575- 633) حماسه‌هاي تاريخي 575- 584
حماسه‌هاي ديني 584- 593
داستان سرايي 593- 602
غزل سرايي 603- 606
قصيده‌گويي و مديحه‌سرايي 606- 610
قصيده‌هاي مصنوع 610- 612
منظومه‌هاي حكمي و عرفاني 612- 615
ساقي نامه‌ها 615- 621
منقبت و مرثيه و ديگر شعرهاي مذهبي 622- 625
معما 625- 626
مادّه تاريخ 626- 628
هجو و هزل و طنز 628- 631
شهرآشوب و شهرانگيز 631- 633
ص: 14

[مقدمه ناشر]

بسم الله الرحمن الرحيم اگرچه مؤلف در مقدمه جلد نخستين كتاب حاضر يادآور شده است كه:
«در تاريخ ادبيات هريك از ادوار، بايد به عنوان مقدمه، وضع سياسي و اجتماعي و ديني و علمي آن دوره هم، مورد مطالعه قرار گيرد.»؛ اما از ديدگاه ويژه‌اي كه مؤلف در اين مجلد به مباحث مربوط به روحانيت و تشيع و تسنن پرداخته، ناشر و به يقين عده‌اي از خوانندگان ارجمند كتاب، با وي هم عقيده نيستند و جاي دارد كه محققان ارجمند با نقد عالمانه‌اي متناسب و هم‌سنگ شيوه تحقيق كتاب، به توضيح و تبيين و پاسخ اين ديدگاه، برخيزند.
كتاب، بدون حتي يك كلمه تغيير يا حذف، به احترام آزادي در بيان عقايد علمي، عينا همچنانكه مؤلف آن را پرداخته است، چاپ شده و در دسترس همگان قرار گرفته است، اما واضح است كه طبيعتا ناشر و به طريق اولي خوانندگان حق عدم قبول برخي مطالب يا شيوه بررسي آنها و حتي انتقاد از آنها را براي خود محفوظ مي‌شمارند. «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ».
ناشر اميدوار است كه دانشمندان و محققان ارجمند جامعه اسلامي ايران، با تحليل و نقد و پاسخ علمي در نشريه‌هاي آكادميك كشور، به برخي از مباحثي كه زمينه گفتگو و اختلاف سليقه و بويژه اعتراض و انتقاد دارد، هم در روشن شدن آن مباحث بكوشند و هم براي ناشر اين فرصت مغتنم را فراهم آورند كه در چاپهاي بعد از ميان بهترين نقدها، يكي را برگزيند و در آغاز كتاب، درج نمايد.
انشاء الله.
ناشر
ص: 15