[پیشگفتار]
بسم اللّه الرّحمن الرّحیم و به ثقتی
بار خدایا از بیان حمد و ثنائی كه سزای درگاه كبریای تو باشد درمانده و قاصریم، و از ادای شكر نعما و آلای بی‌منتها كه عطا فرموده [ای] ناكرده و مقصّر.
جائی كه نزدیكان و مقرّبان حضرت را به عجز و ناتوانی اقرار است، و ضعف بشریّت مایه تحیّر و مانع استكمال اطوار، از ما نیاید نه ستایشی كه باید نه پرستشی كه شاید. كمال عبادت و عبودیّت ما اینست كه رسولان كریم و پیمبران باتكریم را از روی قلب و لسان به مهر و امتنان پیروی كنیم، و بدین دست در دوستی و بندگی زنیم، آل و اولاد ایشان را گرامی داریم، و وسایل و وسایط رستگاری شماریم.
پس دست‌آویز ما درین عالم جهولی و نادانی، و شدّت خمولی و توانی، ذیل كرامت و ظلّ حمایت و شفاعت پیغمبر برگزیده، و رسول مرسل مختار است، و ولای عترت طاهره بزرگوار علیهم صلوات اللّه و سلامه مادامت الشّمس شارقة فی رابعة النّهار
امّا بعد بزرگترین مطلب و مراد نگارنده كه به توفیق قادر متعال عزّ اسمه سمت حصول می‌یابد، و امیدوار است كه به عزّ قبول ولی‌نعمت اقدس همایون شاهنشاه جمجاه، خسرو عادل كارآگاه، السّلطان بن السّلطان بن السّلطان و الخاقان بن الخاقان بن الخاقان ناصر الدّین شاه قاجار ایّده اللّه تعالی بنصره العزیز نیز مقرون شود، نگارش تاریخ سلسله جلیله قاجار، و این طبقه از سلاطین باتمكین تاجدار است. چه جمله مؤلّفات كه به تحریر آن پرداخته، و در سنوات ماضیه مرتّب و مدوّن ساخته، نسبت به این تألیف منیف در حكم مقدّماتست، و این مجلّد كه
ص: 1318
نام نیك و مآثر معظمه اروغ بافروغ مشار الیهم خلّد اللّه ملكهم را مخلّد می‌سازد به منزله نتیجه می‌باشد. چونكه چنین است و فایده ترتیب آن صغری و كبری، این می‌توانم گفت كه به منتهای آرزو و مأمول خود نایل آمده، و مسئول و مقصود خویش را حاصل كرده لهذا- از بخت شكر دارم و از روزگار هم- و اگر این تاریخ قاجاریّه كه جلد سیّم منتظم ناصری است به وضع مجلّدات سابقه سال به سال، ولی مفصّل و مبسوط چنانكه شروع نموده بعون اللّه تعالی به پایان رسد، عنایتی است كه از الطاف خفیّه خداوندی شامل حال و مورث ازدیاد خوش‌بختی و اقبال این بی‌مقدار گشته، و به نحو اختصار و اجمال، دینی كه از سلاطین بزرگوار قاجار به واسطه بذل نعم وافره، و عواطف متكاثره، بر ذمّت و رقبه این بنده و آباء و اجداد است ادا شده، و ارباب خبر دانند كه پدران و نیاكان مؤلّف نیز چون خود در این دودمان خلافت‌نشان همواره با عزّ و شأن به خدمت مشغول و به احسان و اكرام مشمول بوده‌اند و در مقابل آن نعمت بی‌قیاس این خدمت قلیل عرض تشكّر و سپاس است.
پوشیده نیست كه جلد دویّم منتظم ناصری به شرح وقایع سنه هزار و صد و نود و سه كه سال انتقال كریمخان زند است ختم شد و این مجلّد می‌باید به حوادث سنه هزار و صد و نود و چهار ابتدا شود، امّا اگر قبل از شروع به آن وقایع، تمهید مقدّمه‌ای ننماید چنانكه باید و شاید كتاب جامع نباشد و مرام كامل نگردد.
چه ذكر نسب جلیل فرخنده ایل قاجار و بیان سیر و آثار معظمه اسلاف و آبای ملوك كامكار این سلسله علیّه باتمكین و وقار، در این محلّ و مقام از رؤس مسائل و معظمات مطالب و مهام است، تا اهمالی در این باب نشود و اغفالی در فتح ابواب و بسط اسباب بكار نرود بدوا به ایراد مقدمه می‌پردازد تا كار را بر مطالعه‌كنندگان سهل و آسان سازد این تألیف به درستی و راستی وافر گردد، و فقط همین مجلّد برای استدراك كلیّه منظور و مقصد كافی باشد.
همچنین مخفی نماند كه درین كتاب نیز همان سبك و طریقه را كه در مجلّدات سابقه منتظم ناصری اختیار كرده‌ایم ملحوظ و مرعی خواهیم داشت، یعنی پس از اتمام و تحریر وقایع داخله ممالك محروسه، و نگارش سیر ملوك معظّمه،
ص: 1319
هر سال حوادث مهمّه واقعه در تمام روی زمین و اقطار كره ارض را مسطور خواهیم نمود، و صاحب‌نظران كه تتبّع و تصفّح صحایف و كتب اخبار یكی از شئون و افكار پسندیده ایشانست دانند كه اتّفاقات و سوانح عظیمه مائه نوزدهم مسیحی یا قرن سیزدهم هجری چندان اهمیّت دارد و جاذب نظر دقّت و اطّلاع است كه شاید آن نیز بر درجه حسن و محسّنات این كتاب بیفزاید. و فی المثل چون یاره و خلخال دست و ساعد شاهدان بدیع الجمال باشد. و من اللّه التوفیق فی كلّ الاحوال.
ص: 1321