[سنه 1271 هجری- سنه 1854 مسیحی]
آسیا- (ایران)- چون خاطر همایون پادشاهانه همواره متوجّه آسایش عموم اهالی كشور و لشكر است بعد از فتح كلات مقرّر فرمودند سیورسات قشون ساخلوی آنجا را درست به آنها برسانند كه همیشه آذوقه پنج شش ماهه حاضر داشته باشند و به اهالی كلات نیز كمال مرحمت مبذول افتاد- ریش‌سفیدان و رؤسای تراكمه سرخسی از طایفه آقتمش و تقتمش كه هر طایفه دوازده تیره و هر تیره هزار خانواراند به خدمت نواب فرمانفرما حكمران خراسان آمده اظهار انقیاد و استدعای خدمتگذاری به این دولت علیّه را نموده قرار و مداری كه باید داده راه اطاعت می‌پیمایند- قلعه روئین‌دز نهاوند را تعمیر كردند- نواب سیف اللّه میرزا به حكمرانی قزوین برقرار گردید- شب عید مولود همایون همه جای ممالك محروسه جشن گرفتند و سلام عام در تالار تخت مرمر انعقاد یافت- نواب مصطفی قلی میرزا حكمران مازندران مرحوم، و نواب احمد میرزا به حكومت مازندران و خلعت همایون سرافراز شد و میرزا اسد اللّه مستوفی به وزارت مازندران برقرار و مخلّع گردید- مهر علی خان سرتیپ افواج فارسی را به لقب شجاع الملكی و خلعت همایون مفتخر و جمیع قشون فارسی را ابوابجمع مشار الیه فرمودند- میرزا عبد الرحیم آجودان وزارت خارجه به منصب نیابت اوّل سفارت دولت علیّه مقیم اسلامبول و لقب خانی سرافراز و مخلّع و روانه محل مأموریت شد- میرزا حسین خان (سپهسالار اعظم مرحوم) كارپرداز سابق بمبئی به منصب ژنرال قونسولی مأمور تفلیس و به اعطای جبّه ترمه از ملابس خاصّه سرافراز شد- سیف اللّه خان شاهسون مرحوم شد و سركردگی سواره شاهسون را به برادر او لطف اللّه خان مرحمت فرمودند و برادر
ص: 1767
كوچكتر آن مرحوم هدایت اللّه خان به منصب ایل‌بیگی‌گری طایفه مزبوره برقرار گشت- جناب حاجی ملا اسد اللّه معروف به حجة الاسلام از علمای معتبر بروجرد به مرض مطبقه به جوار رحمت الهی پیوست- در حوض سلطان كه آب كم بود به حكم جناب صدراعظم اسطخرهای آب ساختند- عمارات دیوانی اصفهان را تعمیر نمودند- نواب فریدون میرزا فرمانفرما بعد از نظم سرحدّات و حول و حوش كلات به طرف آخال رفته كه آن حدود را هم نظم درستی بدهند- حسن خان یاور توپخانه به منصب سرهنگی توپخانه مباركه سرافراز گردید- حیدر علی خان سرهنگ كه در سفر خراسان خدمات كرده به نیابت اوّل آجودانباشی سرافراز و مأمور آذربایجان شد- شنبه چهارم ماه ربیع الاول بندگان اعلیحضرت شاهنشاهی تشریف‌فرمای مدرسه دار الفنون گردیده متعلمین را پس از امتحان مفصّلی به فراخور ترقیّات، اعطای خلعت و انعام یا مواجب و نشان فرمودند. و محمّد خان میرپنجه كه در تربیت شاگردان مدرسه مراقبت كرده بود به یك ثوب كلیجه ترمه تن‌پوش مبارك سرافراز گردید، و رضا قلی خان ناظم مدرسه نیز به خلعت همایون مفتخر گشت- گنبد مطهّر حضرت امامزاده عبد العظیم علیه السلام را حسب الامر تعمیر و طلا كردند- نواب فریدون میرزا فرمانفرمای خراسان كه به طرف آخال و نظم آن حدود رفته بودند تركمانان اتك‌نشین با بعضی از سپاه منصور دوچار و پس از قدری محاربه منهزما فرار كرده نواب والا جمیع اماكن و قلاع آنها را كه سی و شش قلعه بود منهدم و خراب و تمام آذوقه و اسباب و تر و خشك آنها را نیز به آتش قهر می‌سوزانند و بنابر اهتمامات نواب معظم در نظم آن صفحات یك ثوب قبای ترمه تن‌پوش مبارك و یك قبضه كارد دسته مرصّع مكلّل به الماس از جانب سنی الجوانب همایون برای نواب معظّم انفاذ و ملتزمین خدمت و همراهان فرمانفرما را نیز به عواطف و خلاع فاخره و امتیازات دولتی سرافراز می‌دارند- جناب حاجی میرزا باقر مجتهد و امام جمعه تبریز مرحوم شد- در این اوقات قافله‌ای كه از هرات به مشهد مقدّس می‌آمده گرفتار محمّد شیخ و اسیر شده‌اند و خبر به صید محمد خان ظهیر الدوله رسیده جمعیتی را به استخلاص آن قافله فرستاده سواره جامی و خوافی و هزاره به امداد جمعیت هراتی رفته با همراهان شیخ محمّد جدال
ص: 1768
نموده برخی را مقتول و بسیاری را منهزم و اسرا را خلاص نموده فراریها را تعاقب كردند چون اسرا و گوسفندانی كه از تراكمه پس گرفتند متعلّق به رعایای دولت علیّه بودند نواب فرمانفرما و وزیر نظام به صید محمّد خان نوشته بودند كه غدغن نمایند سواره هراتی اسرا و گوسفندان را ردّ نمایند و چنین كردند- محمد علی خان بختیاری چهارلنگ كه مدّتی بود مصدر شرارت شده و در قلعه دز كه از قلاع محكمه است متحصّن گردیده امیرزاده ابراهیم میرزا برای دفع او استعدادی فراهم آورده و بر سر قلعه او رفته پس از سه چهار روز كوشش و محاربه قلعه را مسخّر كرده و محمّد علی خان نیمه‌شبی فراری و متواری شد و امیرزاده را به پاداش این خدمت از طرف دولت به یك ثوب جبه ترمه مخلّع فرمودند- محمّد ولی خان بیگلربیگی حكمران استرآباد به یك قبضه شمشیر یراق طلا گل مرصّع سرافراز شد- جعفر آقای كلاتی كه بعد از فتح كلات فرار به خیوه كرده بود به قرایاب شتافته و سرتیپ را مطلع نموده معزی الیه دسته سربازی به كمك سربازان مزبور فرستاده بعد از پنج شش ساعت زد و خورد با آنكه شب بوده شكست فاحشی به سواره قرایابی داده همه را مقهور و متفرّق می‌نمایند- پل خواجوی اصفهان را تعمیر كردند- شیلات مازندران و استرآباد را به میر علی اكبر خان دریابیگی و میر عبد الصّمد خان سپرده و مشار الیهما را مخلّع فرمودند- میرزا حسن خان نایب الحكومه عراق دكاكین شهر سلطان‌آباد و باغات و عمارت دیوانی را مرمّت و تعمیر و غرس اشجار كرده و از بلاد دیگر از هر قبیل ارباب صنایع به این شهر آورده سكنی داد- محمّد حسن خان سردار حكمران یزد و كرمان در قلع و قمع و قتل و اسر اشرار بلوچ كه به قصد تاخت‌وتاز و دستبرد بعضی از حدود كرمان آمده بودند شرط خدمت به جای آورد- عیسی خان والی حكمران گیلان به یك قبضه كارد دسته مرصّع و یك ثوب كلیجه ترمه تن‌پوش مبارك مخلّع و برای معزی الیه فرستاده شد- منصب تحویلداری قورخانه با یك ثوب جبّه ترمه كرمانی به حاجی میرزا موسی خان مرحمت شد- در ازای خدمات بندرعبّاس یك قطعه نشان سرتیپی اوّل با یك رشته حمایل سرخ و یك ثوب جبّه ترمه به امیرزاده عبد الباقی میرزا ولد نواب مؤید الدوله و یك قطعه نشان میرپنجی و یك ثوب جبّه ترمه به عبد اللّه خان
ص: 1769
صارم الدوله مرحمت شد، همچنین به سایر صاحبمنصبان بذل مراحم و امتیازات گردید- نظر به خدمات نمایان رضا قلی خان سرهنگ عرب و فوج عرب در فتح بندرعبّاس، او را به منصب سرتیپی سرافراز فرمودند- محمد ابراهیم خان سرتیپ افواج اصفهان به خدمت اخذ امیر احمد خان اوزی كه از جمله اشرار فارس بود و تخریب قلعه او، به یك ثوب جبّه ترمه خلعت همایون سرافراز گردید- لطفعلی خان سرتیپ قشقائی در ازای دفع شرّ قباد خان قشقائی كه از سارقین و اشرار بود نیز به یك ثوب جبه ترمه مخلّع گردید- نواب جهانسوز میرزا به منصب سرتیپی دو فوج عرب و عجم و خلعت همایون نایل گردید- هم در این اوقات محاربه قشون ظفرنمون با محمد امین خان خان خیوه و كشته شدن او اتفاق افتاد به این تفصیل:
خوانین و حكّام مملكت خوارزم كه شهر معتبر و مشهور حالیه آن خیوه است از عهود سالفه همیشه در سلسله اطاعت و انقیاد سلاطین ایران بودند و اگر وقتی سركشی و خودسری می‌نمودند از طرف سلاطین ایران تنبیه و گوشمالی می‌دیدند. در عهد شاهنشاه مبرور و ماضی محمّد شاه غازی انار اللّه برهانه كه حكومت به محمد امین خان رسید به واسطه بی‌اعتنائی امنای دولت تمرّد از خدمت نموده سهل است پس از چندی به خیال تصرّف مرو كه رعیّت مخصوص ایران است افتاد و هر به دو سه سال یكمرتبه به مرو آمده به اسم زكات چیزی می‌گرفت. تا در اوایل این دولت قوی‌شوكت باز برای اخذ زكات به مرو لشكر كشید، نواب حسام السلطنه كه در این وقت فرمانفرمای خراسان بود افواج قاهره را فرستاده او را شكست فاحش و دفع دادند. این اوقات محمّد امین خان با چهل هزار نفر قشون كه از اورگنجی و خیوقی و تركمان جمع كرده برای تسخیر مرو آمد.
نواب فرمانفرما هم كه بدایة از این واقعه مطّلع شده و قشون ساخلو خراسان را مستعد دفاع او فرموده بودند، بعضی از قشون ظفرنمون را از پیش به طرف سرخس حركت داده خودشان نیز از عقب حركت كردند. خان خیوه كه مطّلع شد پیش‌دستی كرده بر سر سرخس آمد. بعد از چند روز محاربه با سرخسی و سپاه ظفرهمراه، آخر عساكر دولت فایق آمده قشون محمّد امین خان خان خیوه را منهزم كرده و با كمال جلادت دست بر خود او یافته او را با سی و دو نفر از بنی اعمام و محارم و خواص
ص: 1770
به قتل آوردند و آنچه به تحقیق پیوست دویست و هفتاد نفر از صاحبمنصبان خان خیوه كشته شده بودند. شب سیزدهم رجب كه شب عید مولود مسعود حضرت امیر المؤمنین علی بن ابیطالب سلام اللّه علیه بود خبر قتل خان خیوه به دار الخلافه باهره رسید و شب پانزدهم رضا قلی خان با سرها وارد گردید. روز شنبه نوزدهم در سلام عام به عرض خاكپای همایون رسانیدند. ذات ملكوتی صفات مقدّس پاس خدمات اجداد خان خیوه را به سلاطین باتمكین ایران و بزرگ‌زادگی او را منظور فرموده احضار سر او و كسان او را به حضور همایون اجازه ندادند و امر فرمودند آنها را با كمال احترام تغسیل و تكفین نمایند و در جائی مناسب دفن كنند- نواب احتشام الدوله خانلر میرزا به پاداش خدمت بستن سدّ ناصری در حویزه به یك قبضه شمشیر مرصّع از جانب سنّی الجوانب مفتخر گردیدند- از غرایب اینكه نخیلات شطّ العرب دو مرتبه ثمر آورد- حاجب الدوله والد مؤلف كه در تعمیر و طلا كردن گنبد مطهر امامزاده عبد العظیم علیه السلام مساعی وافیه نموده بود مورد مراحم مخصوصه گردید- دویست نیزه سر و شصت نفر اسیر و دو عرّاده توپ و یك عرّاده خمپاره كه نتیجه فتح قشون كرمانی در بندرعباس بود به دار الخلافه آوردند- در این اوان محض مزید نظم و انتظام امور قشون و استقلال سردار كل دستخطی به قلم معجز رقم همایون خطاب به جناب صدراعظم شرف صدور یافت.
چهارشنبه دویّم رجب یكساعت و چهار دقیقه از طلوع آفتاب گذشته تحویل آفتاب به حمل و ابتدای سال خیرمآل توشقان‌ئیل شد و سلام خاص در عمارت كلاه فرنگی و سلام عام در تخت مرمر تشكیل یافت- نواب علیقلی میرزا (اعتضاد السلطنه) به یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس مفتخر گردیدند- میرزا فضل اللّه وزیر نظام متولیباشی و پیشكار خراسان چهار زوج در نقره كه هریك دو ذرع طول و یك ذرع و سه چارك عرض دارد به جهت اطراف حرم محترم رضوی شرّفها اللّه تعالی مزیّن به نام همایون تمام و نصب نمود- جناب مسیو اینچكاف شارژدافر دولت روس مقیم دار الخلافه به یك قطعه نشان دوره الماس مصوّر به تمثال بیمثال همایون سرافراز گردید- در این اوقات كه فوت مرحوم امپراطور روس نیكلا و جلوس اعلیحضرت الكساندر دویّم ولیعهد دولت مشار الیها اتفاق افتاد
ص: 1771
اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به توسط میرزا محمد حسین عضد الملك جناب مسیو اینچكاف شارژدافر دولت روس و صاحبمنصبان سفارت را دعوت به حضور مهر ظهور مبارك فرموده بعد از اظهار تأسف زیاد از وفات مرحوم اعلیحضرت امپراطور، تهنیت جلوس اعلیحضرت امپراطور الكساندر را بر سریر سلطنت ممالك روس به لفظ گوهرنثار ادا فرموده و پس از تفقدات شاهانه اجزای سفارت را اجازه انصراف دادند- نظر به خدمات میرزا محمّد صادق قایم مقام به یك جام آئینه تمثال همایون كه بزرگترین اسباب مفاخرتست معزی الیه را مفتخر فرمودند- محمد حسن خان سردار در سمت دروازه ارك و شهر كرمان تازه باغی موسوم به باغ ناصریّه احداث نمود- میرزا شفیع تویسركانی به وزارت كرمان رفت- پل رودخانه قزل‌اوزن را كه از خاك گروس می‌گذرد چون خراب بود در كمال استحكام ساختند- دكتر یرتلمی فرانسوی كه از فحول اطبّاست در سلك چاكران دربار منسلك گردید- حاجی محمّد حسین جبّه‌دارباشی مرحوم شد و میرزا نصر اللّه ولد مشار الیه جبّه‌دارباشی و مخلّع گردید- فوج جدیدی حسب الامر از شقاقی گرفتند- چهارصد دست اسباب توپ‌كشی سوای اسباب توپ‌كشی سابق كه در انبار بود حسب الامر دوخته تسلیم انبار قورخانه كردند- جناب چارلس آكتس مری وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت انگلیس كه مأمور به اقامت در دربار دولت علیّه بود وارد دار الخلافه و شرفیاب حضور مبارك شد. در اواخر ماه جمادی الثانیه شش جهاز تجارتی و چند بكارّه در بندر لنگه به واسطه وزیدن باد قوس و طوفان شدیدی شكسته و غرق شده و تقریبا دویست هزار تومان به تجّار خسارت وارد آمد- میرزا محمّد صادق قایم مقام به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر و مرخّص شده به آذربایجان معاودت كرد- میرزا صادق خان ولد مشیر الدوله به سرهنگی فوج جدید شقاقی و خلعت همایون سرافراز گردید- سرهنگی فوج اردبیل و مشكین به حسنعلی خان پیشخدمت خاصّه مرحمت و مرخّص شده به آذربایجان رفت- پل آق‌دربند را در كمال استحكام ساختند- عمارت هزارجریب اصفهان را تعمیر نمودند- به استدعای میرزا محمّد صادق قایم مقام بعضی از چاكران به حكومت جزو آذربایجان و مناصب نظامی نایل
ص: 1772
گردیدند- میرزا محمّد خان سركشیكچی باشی غلامان سركاری ابوابجمعی خود را سان داده به اعطای یك ثوب كلیجه ترمه تن‌پوش مفتخر گردید- دویست تومان بر مواجب محمد اسمعیل خان چاپارچی باشی افزودند- نظر به خدمات جناب نظام الملك در اتمام دستورالعمل سال نو حكّام ولایات یك رشته شرّابه مروارید مرصّع آویزه زمرّد به معزی الیه مرحمت شد- میرزا رحیم پیشخدمت و محصّل كل محاسبات به یك قطعه نشان از مرتبه اوّل سرهنگی و خلعت همایون نایل شد- میرزا فتح اللّه لشكرنویس باشی را به اعطای یكهزار تومان اضافه مواجب و كلیجه ترمه تن‌پوش مبارك سرافراز فرمودند- گل محمّد خان از اشرار و متمرّدین بلوچ دستگیر و قلعه ایرندجان كه مأمن و حصن او بود مسخّر شد- نواب والا عبد الصمد میرزا (عزّ الدوله) به حكومت قزوین برقرار، و حاجی حسنعلی خان خوئی آجودانباشی سابق به وزارت نواب معظم منصوب شد- حكومت ملایر و تویسركان را به نواب سیف اللّه میرزا مرحمت فرمودند- عیسی خان والی گیلان به یك قطعه نشان تمثال همایون و یك ثوب جبّه ترمه مفتخر گردید- محمّد علی خان جوانشیر سرتیپ فوج اوّل خاصّه مجاورت عتبات عالیات اختیار كرده محمّد قلی خان سرهنگ جوانشیر برادر او به منصب سرتیپی فوج مزبور سرافراز گردید- خانلر خان ولد كلبعلی خان افشار به منصب سرهنگی فوج اخلاص افشار منصوب گردید- چشم‌های حیاتقلی خان سرهنگ فوج كرندی به سبب امراض مزمنه نابینا شده منصب سرهنگی او را به ملك نیاز خان ولد مشار الیه مرحمت فرمودند- محمود خان سرتیپ و مصلحت‌گذار سنت‌پطرزبورغ (جناب ناصر الملك) به لقب جنابی مفتخر گردید- قشون ظفرنمون كه در این سال خیرمآل مجدّدا در فتح بندرعباس خدمت كرده بودند هریك از سركرده و صاحبمنصب به فراخور استحقاق به منصبی و عطائی نایل شدند- چون ده دوازده هزار خانوار از اشرار تراكمه و اویماقات آن صفحات در قرایاب جمع شده و در آن حول و حوش بلكه گاهی در بعضی ولایات خراسان تاخت‌وتاز می‌كردند نواب فریدون میرزا فرمانفرما به قصد تنبیه آنها بر سر قرایاب كه اشرار مزبور آنجا را سقناقی برای خود قرار داده بودند رفته اشرار چون در خود تاب مقابله ندیدند از در استیمان درآمده نواب فرمانفرما آنها را از قتل و نهب
ص: 1773
امان داده حكم به تخریب قلعه و كوچانیدن آنها به مواطن خود دادند و هشتاد خانوار با خانه و كوچ از معتبرین مرو گروی گرفته خانسوار سلطان هزاره را در آنجا به حكومت منصوب كرده به مشهد مقدّس معاودت نمودند و از جانب سنّی الجوانب همایون نواب فرمانفرما و هریك از صاحبمنصبان كه در ركاب والا بودند علی قدر مراتبهم مورد مرحمت و نشان و منصب و خلعت گردیدند- سیّم شعبان در دشتستان تگرگ شدیدی كه هر دانه به قدر تخم‌مرغ بوده آمده و تقریبا بیست نفر از اهالی آنجا و بسیاری از دواب و اغنام را تلف نمود- دویّم شعبان در شیراز برق به خانه صفر سلطان فوج شیرازی زده یك نفر جاریه و دو رأس اسب را هلاك نموده خانه را هم خراب كرد- نواب مؤید الدوله حكمران فارس یك فوج از گرمسیر فارس به سرهنگی باقر خان تنگستانی گرفته به بندرعبّاس فرستادند كه با فوج عرب ابوابجمعی رضا قلی خان سرتیپ ساخلو بندرعباس باشند- جناب ژنرال برسیلف كه از جانب اعلیحضرت امپراطور دولت روس با نامه مودّت ختامه اعلان جلوس اعلیحضرت امپراطور به تخت سلطنت مأمور دار الخلافه بود به همراهی بارتولمه پولكونیك كه او نیز از طرف جناب مرادیف جانشین ممالك قفقاز با مراسله مخالصت به دار الخلافه باهره و دربار همایون آمده بود به اتفاق اجزای سفارت و نامه مودّت ختامه به حضور باهر النور مبارك مشرف و مورد تفقدات خاصّه شاهنشاهی گردیدند- نواب حشمت الدوله به حكمرانی اصفهان و خلعت همایون مفتخر و میرزا زكی گیلانی به پیشكاری اصفهان كما فی السابق برقرار و مخلّع گردید- اخذ عرایض سواری به عباس خان سرتیپ كه از امنای دیوانخانه و در ركاب مبارك سوار می‌شود رجوع شد- عباسقلی خان پسیان به حكومت شاهرود و بسطام مأمور گردید- محمّد حسن خان پیشخدمت به حكومت كاشان رفت- شیخ فارس خان حاكم محمرّه مخلّع و برادر او شیخ حاكم خان به یك قبضه شمشیر ته غلاف و كرمك طلا نایل گردید- سیف الملك عباسقلی خان بعد از عطای القاب و نشان و حمایل میرپنجگی و خلعت و شمشیر و كمر مرصّع و دیگر مرحمت‌های شایان از جانب سنّی الجوانب همایون با نامه مهر علامه برای تعزیت فوت مرحوم امپراطور نیكلا و تبریك و تهنیت جلوس اعلیحضرت الكساندر دویم
ص: 1774
امپراطور كل ممالك روسیه به سمت ایلچی كبیری به دربار روس رفت، و قاسم خان كارپرداز سابق تفلیس به مستشاری این سفارت كبری نایل گردید- جناب مسیو باره وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت فرانسه كه مأمور به سفارت دربار دولت علیّه ایران بود به بندر بوشهر وارد و از آنجا به اتفاق مهماندار مخصوص دولتی به دار الخلافه باهره آمده با اجزای سفارت و نامه مودّت ختامه اعلیحضرت امپراطوری شرفیاب حضور مهر ظهور مقدّس گردید- امیرزاده عبد الباقی میرزا حاكم بندرعباس به منصب سرتیپی و خلعت همایون سرافراز گردید- علیقلی خان میر پنج در ازای خدمات سفر خراسان به اعطای نشان و حمایل از درجه اوّل میرپنجی و خلعت همایون مفتخر گشت- فوج بندپئی جمعی نصر اللّه خان سرهنگ ساخلو اصفهان و فوج تخته‌قاپوی قراجه‌داغی جمعی محمّد علی خان سرتیپ مأمور ساخلو فارس گردیدند- یازده عرّاده توپ با قورخانه به بندر بوشهر بردند و چهار عرّاده توپ با قورخانه نیز به عربستان مأمور گشت- كلب حسین خان نایب اوّل آجودانباشی به سرتیپی قورخانه و خلعت همایون سرافراز گردید- محمّد قاسم خان كه به سمت مستشاری سفارت كبری مأمور سنت‌پطرزبورغ و نیز به رتبه مصلحت‌گذاری مأمور توقف در پطرزبورغ شده بود به یك قطعه نشان سرتیپی اوّل با حمایل سرخ سرافراز و عازم محلّ مأموریت گردید- بابا بیك افشار و رضا بیك لك یاوران توپخانه مباركه به منصب سرهنگی توپخانه سرافراز گردیدند- میرزا هاشم خان حاكم سراب و گرمرود حكومت خلخال یافت- جناب ژنرال بروسیلوف ایلچی دولت روس معاودت به روس كرد- فتح علی بیك نایب آجودانباشی به سرهنگی فوج نیشابور و لقب خانی و كریم خان سرهنگ فوج نصاری نیز به سرهنگی فوج ترشیز و خلعت همایون سرافراز گردیدند- حاجی شكر اللّه بیك یاور توپخانه به منصب سرهنگی توپخانه و خلعت همایون نایل گشت- فرستاده‌های سردار كهندل خان حكمران قندهار با عریضه و پیشكش به دربار همایون رسیدند- روز عید اضحی در قریه افجه كه متعلّق به جناب صدراعظم است سلام عام در حضور اقدس همایون شاهنشاهی دام ملكه منعقد شد- میرزا علی اكبر آجودانباشی توپخانه به تحویلداری كل توپخانه و اصطبل توپخانه و صد تومان اضافه مواجب نایل گردید- دیوار حصار
ص: 1775
بوشهر را كه در سمت دریا است با كمال متانت ساختند و جزیره خارك فارس را مرمّت كامل نموده و ساخلو معتبر و استعداد حربی كافی در آنجا گذاشتند- محمّد حسن خان سردار حكمران یزد و كرمان در ماه ذیحجه مرحوم شد. (چین)- یاغیها كه بر ضدّ دولت بودند درصدد رسانیدن صدمه به قونسولخانه فرانسه كه در شانگائی است می‌شوند به این واسطه عساكر فرانسه با قشون دولتی شریك شده یاغیها را از شانگائی خارج كرده شهر را به تصرّف كارگذاران چینی می‌دهند، اهالی كان‌تون كه نیز یاغی شده بودند تسلیم دولت چین شدند.
اروپا- (اسپانیا)- تولّد دختری از ملكه اسپانیا و فوت او به فاصله سه روز- اخراج بلد نمودن اغلبی از سرداران قشون را- بی‌پولی دولت به شدّت- دو هزار سواری كه متوقّف پایتخت بودند شوریده به یكی از سردارانی كه اخراج بلد شده بودند می‌پیوندند- شورش در اغلب بلاد- سردارها را كه اخراج كرده بودند معاودت دادند- مادر ملكه را شورشیان جلای وطن دادند، روز حركت او از مادرید پایتخت شورش زیادی در شهر روی داد- بروز وبا در بعضی از شهرها- شورش مختصری در مادرید بر ضدّ دولت- شدت وبا در جنوب این مملكت- فوت دنكارلس. (آلمان)- ازدواج اعلیحضرت امپراطور اطریش با الیزابت از انجب نجبای باویر- وزیر جنگ مملكت پروس اتّحاد دولت خود را با روس مصلحت ندانسته از وزارت معزول می‌شود- فوت فردریك اگوست چهارم پادشاه ساكس به واسطه زمین خوردن از اسب- سلطنت ژان برادر پادشاه به جای او- افتتاح اكسپوزیسیون صنایع در مینك پایتخت باویر- در آخر این سال اعلیحضرت امپراطور اطریش را دختری متولّد شد- ابتدای راه‌آهن از مملكت بوهم به مجارستان به توسّط كمپانی فرانسوی. (انگلیس)- فرستادن یك دسته كشتی جنگی معتبر به دریای بالتیك به سرداری امیرال‌پنی- اجزای مجلس پارلمنت قبول نمی‌كنند كه از طایفه یهود جزو وكلای ملّت بشوند- مراجعت كابیتن ماكلور كه راهی به دو محیط در سمت شمال و مغربی ینگی‌دنیا انكشاف كرده بود- فوت دكتر بارت و وادنك‌تن، دو مسافری كه در وسط افریقا سفر كرده و انكشاف
ص: 1776
تازه نموده بودند. (ایطالیا)- در ایالت پارم والی آنجا را كه موسوم به دوك دپارم بود مقتول نمودند و زوجه او كه خواهر كنت شامبرد است طفل شش ساله خود را والی نموده و خود نیابت سلطنت را اختیار می‌كند تا كبیر شدن او- بروز وبا در ژن و مسین. (ساردین از ایطالیا)- فوت مادر و زن پادشاه به فاصله ده روز و دوك دژن برادر پادشاه به فاصله پانزده روز از سایر- فوت ژنرال الكساندر مارمارا سردار درسوستاپول به مرض وبا. (ناپل از ایطالیا)- بروز وبا و قحطی و دزدی و شرارت و راهزنی به علاوه تعدّی دولت بر رعیّت در روم، ان‌طوننلی صدر اعظم را می‌خواهند هلاك سازند- اگرچه پادشاه ناپل كمال بیطرفی را در جنگ روس و سایر دول متحده منظور كرده امّا چون باطنا طرفدار دولت روس است دول فرانسه و انگلیس كمال نارضامندی را دارند. (پرتوغال)- پادشاه جوان این مملكت به سیاحت فرنگ می‌رود و در مراجعت چون به سن بلوغ رسیده است خود بدون قیّم به امور سلطنتی رسیدگی می‌نماید. (بلژیك)- شورش مردم در تمام مملكت به جهت گرانی مأكولات علی الخصوص گندم- اهالی پایتخت هم در شورش‌اند- مسافرت ولیعهد و زوجه او به اطریش و بعدها ولیعهد تمام فرنگستان را سیاحت می‌كند و تا مصر می‌رود. (دانمارك)- عموی پادشاه پرنس فردیناند كه هم ولیعهد دولت است مغضوب می‌گردد. (روس)- فوت اعلیحضرت امپراطور نیكلا بعد از قلیل مدت مرض در ماه حوت این سال- ولد ارشد مرحوم امپراطور الكساندر دویم كه ولیعهد بودند قبل از جلوس بر سریر سلطنت وعده اجرای خیالات پطركبیر و سلاطین عظیم الشأن روس را الی زمان سلطنت والد ماجد خود می‌دهد- امر به احضار قشون زیاد از ممالك روس می‌شود- هزار هزار نفر از نفوس دوازده نفر مرد باید به اردوها بفرستند- تمام راه‌آهن روس در این سال زیاده از هزار و چهل و پنج هزار ذرع شده بود. (عثمانی)- فرمان اعلیحضرت سلطان عثمانی كه باید عیسویها هم جزو قشون و سایر ادارات مشغول خدمت باشند- دولت عثمانی قبول خیال مسیو لسپس فرانسوی را در حفر نهر مجمع البحرین سوئیز نموده و اجازه این كار را می‌دهد- احمد پاشا والی تونس فوت می‌شود.
ص: 1777
(مسئله شرقیه)- كشتیهای جنگی فرانسه و انگلیس در اوایل زمستان وارد قرادنگیز می‌شود- در سرحدّ دانوب عثمانیها به قشون روس حمله می‌برند- نوشته تهدیدآمیز انگلیس و فرانسه به روس كه حتما افلاق بغدان را خالی نموده به تصرّف عثمانی بدهد- اعلان جنگ اعلیحضرت امپراطور روس به جمیع ممالك خود- اظهار بیطرفی دولت ایران و دول سود و دانمارك در این جنگ- نوشتجات مخفی كه مابین روس و انگلیس در باب تقسیم ممالك عثمانی مبادله شده بود انگلیس آن نوشتجات را به طبع رسانیده منتشر می‌كند- عهدنامه مابین عثمانی از یكطرف و دول فرانسه و انگلیس از یكطرف كه دولت عثمانی من‌بعد نسبت به رعایای عیسوی خود رفاهیّت منظور دارد و رفع ظلم و تعدّی از آنها كند، و ایجاد قانونی در ممالك عثمانی شود كه همه تبعه او امن و آسوده باشند- قطع مراوده عثمانی با یونان- ورود یك دسته قشون فرانسه به پیره، بندر یونان- فرستادن مأموری از طرف شامیل داغستانی به اسلامبول- قشون روس با كمال تسلّط در افلاق بغدان زیست می‌كنند- در محاصره قلعه سلیستری شكستی به قشون روس وارد می‌آید- ژنرال بسكویچ سردار روس كاری از پیش نبرده ژنرال كورچاكف در این سمت دانوب به جای او به سرداری مأمور می‌شود- قشون فرانسه و انگلیس كه در وارنا متوقّف بودند وبای سختی در اردوی آنها افتاده آنها را متفرّق می‌نماید- لرد لكران سردار انگلیس و مارشال سنت ارند سردار قشون فرانسه و انگلیس هستند- قشون روس بعد از مهاجرت از افلاق بغدان به میل دول متحابه و امضای دولت عثمانی یك دسته قشون دولت اطریش موقّتا در آنجا متوقّف می‌شوند- شكست عثمانی در بایزید و قارص- تكلیف صلح مابین روس و عثمانی به وساطت دولت اطریش- قبول نكردن اعلیحضرت امپراطور روس تكالیف صلح را- ورود پنجاه هزار قشون فرانسه و انگلیس در اواخر تابستان به قرم- فتوحات قشون فرانسه در كنار رودخانه الما كه با پنجاه هزار قشون روس جنگیده فتح كردند- سردار قشون روس پرنس منچیكف است- فوت مارشال سنت ارند سردار قشون فرانسه از مرض وبا- نصب ژنرال گان‌ربز به جای او-
ص: 1778
جنگ در بالاخ لوا- قتل زیاد سواره انگلیس كه با قشون عثمانی متفقا می‌جنگیدند- دو پسر اعلیحضرت امپراطور روس گراندوك میشل و گراندوك نیكلا با قشون تازه كه منچیكف رفته آورده بود در انگرمان با عساكر انگلیس و فرانسه در كمال سختی جنگ می‌كنند- فتح قشون فرانسه و انگلیس و شكست روس- طوفان سخت در دریا و بیم غرق شدن سفاین جنگی فرانسه و انگلیس- دولت پروس هم باطنا با دول فرانسه و انگلیس و اطریش كه بر ضدّ روس‌اند موافقت می‌كند- كشتیهای جنگی انگلیس قلعه سخت بمارسوند را كه متعلّق به روس و در جزیره آلاند در دریای بالتیك واقع است با كمال سختی با گلوله توپ و نارنجك ویران می‌سازد- استحكامات سواستاپل به واسطه تعلیمات تت‌لوین مهندس روس به قدری سخت است كه حمله‌های پی‌درپی عساكر فرانسه و انگلیس رد شده بیفایده می‌گردد- انعقاد مجلس كونفرانس در وین- دولت پروس می‌خواهد داخل این مجلس شود امّا دولت اطریش قبول نكرده می‌گوید چون عساكر خود را بر ضدّ روس با ما حاضر نكردی حق ورود را به این مجلس نداری- دولت ساردین بیست هزار نفر از عساكر خود را به جنگ روس و به كمك عساكر فرانسه و انگلیس می‌فرستد- فوت مرحوم امپراطور نیكلا كه در ماه حوت اتفاق افتاده به هیچوجه وضع جنگ را تغییر نمی‌دهد- عمر پاشا سردار عثمانی از طرف دولت خود به كمك عساكر متحده وارد سواستاپل می‌گردد- در كونفرانس وین دولت اطریش را كه مقصود انعقاد مقدمات صلح مابین دولتین روس و عثمانی بود به واسطه عدم قبول دولت روس كه در قرادنگیز سفاین جنگی نداشته باشد كونفرانس وین مثمرثمری نگردید- دولت اطریش یكصد هزار قشون ذخیره كه حاضر كرده بود مرخّص می‌كند و وضع خود را در انظار طور دیگر جلوه می‌دهد كه در مسئله شرقیه نمی‌خواهد مداخله بكند- ژنرال پلیسبر سپهسالار كل عساكر فرانسه شده وارد سواستاپل می‌گردد- چند سفینه جنگی فرانسه و انگلیس به دریای آزوف ورود می‌كنند و فتوحات نمایان از آنها معروف می‌شود- در اوایل تابستان كار محاصره سواستاپل در نهایت گرمیست- نقاطی كه در تصرّف عساكر دول متّحده است خیلی نزدیك به قلعه و به جهت یورش مساعد است-
ص: 1779
لرد راگلان سپهسالار انگلیس به مرض وبا كه شدّت دارد در سواستاپل فوت می‌شود- فتح قلعه معروف به مالاكوف به واسطه عساكر فرانسه به سرداری ژنرال بوسكه و ژنرال ماكماهون كه فی الواقع فتح سواستاپل از همان شد- در اوایل پائیز ژنرال كورچاكف سردار روس بعضی از سفاین جنگی دولت خود را به واسطه اینكه مبادا به تصرّف دشمن درآید غرق می‌سازد- ژنرال پلیسبر سردار فرانسه به منصب مارشالی می‌رسد- قلعه‌جات و سنگرها و استحكامات كه در سواستاپل بود تماما معدوم و با زمین مساوی گشت- در كامشاتكا یكی از قلعه‌جات روس را سفاین جنگی انگلیس و فرانسه خراب می‌كنند و تا دهنه رود آمور می‌تازند- در مملكت فنلاند متعلّق به روس قلعه را به ضرب نارنجك متصرّف می‌گردند- امپراطور جدید روس اعلیحضرت الكساندر دویم به نی كلایف می‌آید- زمستان بسیار سخت امسال به جهت عساكر دول متحده اسباب كمال زحمت است- فوت امیرال فرانسه، بروا، در دریا از مرض وبا- موراویف سردار روس قلعه قارص را كه مهندسین انگلیس محكم ساخته‌اند محاصره نمود- مأموریت عمر پاشا به طرف باش‌آچق- فتح قارص در اوایل زمستان به دست سردار روس- اتّحاد دولت سود و نروژ با دول انگلیس و فرانسه. (فرانسه)- به جهت مصارف جنگ دولت فرانسه معادل پنجاه كرور تومان پول ایران استقراض می‌كند، و ملّت زیاده از صد كرور تومان حاضر می‌كنند، مالیات دولت كه عاید خزانه شده است سیصد و بیست كرور تومان پول ایرانست- و مخارج دولت كه وكلا معیّن كرده‌اند كه باید از آن قرار باشد سیصد و دوازده كرور و كسری تومان پول ایرانست- هشتصد هزار تومان وجه نقد دولت به مصارف مقرّره كه در وصیّت‌نامه ناپلیون اوّل است در جزیره سنت‌هلن می‌رساند- شدّت وبا در پاریس- اعلیحضرت ناپلیون و امپراطریس به لندن به بازدید پادشاه انگلیس می‌روند- شخص ایطالیائی كه در پاریس درصدد قتل ناپلیون است به چنگ آمده مقتول می‌شود- پادشاه ساردین با وزیر اعظم خود كونت كاوور به پاریس آمده در عمارت طویلری ناپلیون آن پادشاه را پذیرفتند- افتتاح اكسپوزیسیون صنایع عمومی در پاریس كه پنج ماه امتداد دارد- در پاریس كمسیونی به جهت حفر نهر مجمع البحرین سوئیز مصر تشكیل یافت.
ص: 1780
(هلاند)- منع خرید و فروش غلام و كنیز در جزایر سمت هندوستان كه متعلّق به این دولت است- عهدنامه تجارتی با دولت ژاپن. (یونان)- دزدی و راهزنی به شدّت در این مملكت- وزیر جنگ كه با دولت روس عداوت دارد به پادشاه خود كه دوست روسهاست كلمات مستهجن می‌گوید.
افریقا- (مصر)- عباس پاشا والی مصر به جهت قساوت قلب و میلی كه به خونریزی داشت دو نفر از غلامهای او او را خفه می‌كنند- عموی او سعید پاشا كه بزرگترین اولاد محمد علی پاشا و در فرنگستان تربیت شده بود در آن وقت به جای او والی مصر می‌شود.
امریكا- (اتائونی)- كدورت مابین این دولت و اسپانیا به جهت حبس یكی از كشتیهای اتائونی در هاوان به دست كارگذاران دولت اسپانیا- عهدنامه تجارتی با ژاپن- دولت اتائونی درصدد است كه میان دول متحابه و روس واسطه شود- دولت انگلیس از اهالی اتائونی داوطلب به جهت مأموریت به جنگ مشرق زمین می‌خواهد- در مجلس شوری گفتگوی سخت به جهت آزاد كردن غلامان می‌شود- در ایالت ویرژینی تب‌زرد حالت وبائی بهم رسانیده، معادل شش كرور لنگه (كیسه) پنبه از اتائونی به خارج حمل شده. (مكزیك)- در حوال ماقامور و سانلوی قشون به دولت یاغی شده شورش می‌نمایند- فرار رئیس جمهور- قرار وضع دولت موقتی. (ینگی‌دنیای جنوبی)- افتتاح راه‌آهن جدید در برزیل- از جزایر كوچك شنكاس كه متعلّق به مملكت پرو است كه چندین هزار سال بود طیور دریائی آنجا سكنی داشته فضلات خود را آنجا ریخته بودند تا آن زمان فرنگیها این انكشاف را نكرده بودند و تمامی اراضی این جزایر به چندین ذرع قطر از فضولات طیور بحری است از برای رشوه زمین خیلی مثمرثمر می‌باشد در این سال انكشاف كرده كشتی كشتی به بلاد فرنگ و سایر بلاد ینگی‌دنیا بردند- افتتاح راه‌آهن از شاكر الی پاتاما بعد از پنج سال از شروع هشتاد هزار ذرع با هفتاد كرور تومان از پول ایران مخارج- شورش شدید در مونت‌ویدو. (ینگی‌دنیای مركزی)- در شهر سان‌سال‌وادر كه در برزیل واقع است زلزله سختی شده خرابی
ص: 1781
زیاد وارد می‌آورد.
[سنه 1272 هجری- سنه 1855 مسیحی]
آسیا- (ایران)- موكب همایون شهریاری در داودیه به مهام دولتی توجّه می‌فرمایند- جعفر قلی خان ایلخانی به حكومت استرآباد و یك ثوب جبّه ترمه كشمیری مأمور و مخلّع گردید و میرزا اسمعیل خان مباشر مهام خارجه استرآباد به پیشكاری استرآباد نیز نایل و مخلّع گشت- عبد اللّه خان میرپنجه ولد مرحوم محمّد حسن خان سردار از كرمان به دربار معدلتمدار آمده به خلعت التفات مفتخر گردید- چون صید محمد خان ظهیر الدوله حكمران هرات بنای سوء سلوك با اهالی هرات گذاشته اعالی و ادانی را از خود رنجانیده از جمله كریم‌داد خان هزاره را بی‌موجبی به قتل رسانیده بود، اهالی آن ولایت هزاره را به شهر كشیده و صید محمّد خان را گرفته و در جزو به شاهزاده محمّد یوسف كه در خراسان مشغول خدمت بود نامه نوشته او را به حكومت خواستار شدند. مشار الیه نیز به محض وصول این خبر فورا بدون اینكه نواب فرمانفرما حكمران خراسان یا دیگری را مطّلع سازد به هرات شتافته و اهالی او را به حكومت خود اختیار كردند- رستم خان سلطان به یاوری توپخانه سرافراز گردیده مأمور ساخلو عربستان شد- حاجی ملا محمود نظام العلماء به رحمت ایزدی پیوست- نادر قلی خان مافی از جانب حكومت آذربایجان به حكومت ارونق و انزاب مأمور شد- شب ششم صفر كه جشن عید مولود همایون بود در تمام ولایات ممالك محروسه گرفتند و روز عید در داودیه سلام عام در حضور همایون منعقد شد- مهر علی خان شجاع الملك را به اعطای یك قطعه نشان از مرتبه سیّم میرپنجگی سرافراز فرمودند- میرزا اسمعیل خان پیشكار استرآباد و مباشر مهام خارجه آن ولایت به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی سرافراز گردید- میرزا نصر اللّه اردبیلی مشهور به صدر الممالك در كرمانشهان مرحوم شد- نصر اللّه خان خالوی اعلیحضرت اقدس شهریاری به منصب نظام العلمائی و خلعت همایون سرافراز گردید- میرزا فضل اللّه وزیرنظام را از
ص: 1782
خراسان به دربار همایون احضار و میرزا محمّد قوام الدّوله را به وزارت خراسان برقرار و مخلّع فرمودند- آقا خان سرتیپ ایلات قزوین به منصب میرپنجگی و خلعت همایون مفتخر گردید- میرزا محمّد حسین عضد الملك به منصب متولیباشی گری حضرت رضوی سلام اللّه علیه نایل و مخلّع گردید- عباسقلی خان میرپنجه مأمور گرفتن یك فوج جدید امیریّه شد- فرمان همایون كه به سرافرازی اراض خان و سایر تركمانان سرخس شرف صدور یافته بود نهایت مایه امیدواری آنها گردیده پنج شش هزار خانوار با صداقت در خدمت و اطاعت دولت علیّه می‌باشند- حكیم كلوكه فرانسوی وفات یافته، حكیم پولاك به جای او به منصب حكیمباشی‌گری حضور همایون برقرار و به یك قطعه كمر الماس و یك طاقه شال كشمیری سرافراز شد- محمّد تقی بیك پیشخدمت به لقب خانی نایل گردید- روز یكشنبه چهاردهم ربیع الاول بندگان اعلیحضرت همایون به امتحان شاگردان مدرسه دار الفنون تشریف‌فرمای مدرسه مباركه شده تشویقا به همه بذل انعام و اظهار مرحمت فرمودند- یك طاقه شال هفت رنگ به قیمت صد و پنجاه تومان و طاقه دیگر سفید و آبی به قیمت صد تومان كه به دستورالعمل مرحوم محمّد حسن خان سردار در كرمان بافته بودند به دار الخلافه آورده با شالهای خوب كشمیری كه به همین قیمت است هیچ فرقی ندارد- محمود خان كلانتر به یك رشته حمایل سفید از مرتبه اوّل سرهنگی و یك ثوب جبّه ترمه سرافراز شد- محمّد قلی خان نوری غلام پیشخدمت به حكومت تربت حیدریّه برقرار گردید- امیر قاین به ازای خدمت دفع تراكمه كه به آن حدود آمده بودند مخلّع و میرعلم خان پسر مشار الیه به نشان از مرتبه اوّل سرهنگی سرافراز شد- غلامحسین خان سپهدار را به حكومت كرمان و مضافات و یك ثوب جبّه ترمه دور زنجیره و یك ثوب قبای ترمه از ملابس خاصه مفتخر و میرزا محمّد مستوفی سركارات را به وزارت و پیشكاری كرمان و خلعت همایون سرافراز فرمودند- سواره اوصانلوی خوار ابوابجمع محمّد حسین خان پسر میرزا فتحعلی خان مستوفی گردید- عبد الكریم بیك غلام پیشخدمت پسیان برادر عبّاسقلی خان حاكم شاهرود و بسطام را به سركردگی سواره و پیاده مزبوره مفتخر فرمودند- امیر دوست محمّد خان سردار كابل به تحریك همسایگان قشون بر سر
ص: 1783
قندهار كشیده آنجا را متصرّف شده و اراده تصرّف هرات را دارد- میرزا عبد اللّه خان را به منصب استیفای خاصّه و خلعت همایون سرافراز فرمودند- میرزا جانی لشكرنویس مرحوم و میرزا باقر برادرزاده او به منصب لشكرنویسی برقرار و مخلّع شد- شخصی در فهرج نرماشیر ناخوش بود در حالت نزع وصیّت كرد كه بعد از مردن شكم مرا بشكافید جانوری در آن هست. بعد از فوت او شكم او را شكافتند جانوری به تركیب چلپاسه كه تخمینا سه چهار یك وزن داشت از شكم او بیرون آمد- میرزا فتح اللّه لشكرنویسباشی در كرمانشهان مرحوم شد- میرزا محمّد علی‌آبادی وزیر كرمان به منصب استیفا سرافراز شد- فرّخ خان صندوقدار وجوه خاصّه به یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس سرافراز گردید- شیخ ابو تراب امام جمعه شیراز به رحمت الهی پیوست- بندی از بندهای بلوك كربال فارس كه از بناهای عضد الدوله دیلمی و به مرور خرابی بهم رسانیده و چهل پنجاه پارچه دهكده بی‌آب و لم‌یزرع مانده بود نواب مؤید الدوله حكمران فارس در كمال استحكام بستند- نواب فریدون میرزا فرمانفرمای خراسان در مشهد مقدّس داعی حق را لبیك اجابت گفت و ایالت مملكت خراسان به نواب حسام السلطنه مفوّض و به یك ثوب خرقه ترمه تن‌پوش مبارك مخلّع گردید- شمس الشعراء میرزا محمّد علی متخلّص به سروش به لقب خانی و خلعت همایون مفتخر گردید- میرزا محمّد خان دبیر مهام خارجه به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از مرتبه اوّل سرتیپی و حمایل سرخ سرافراز گردید- نواب شاهزاده لطف اللّه میرزا به حكومت مازندران و یك ثوب جبّه ترمه دور زنجیره مفتخر گردید- حاجی میرزا محسن از اجزای سفارت كبری مأمور سنت‌پطرزبورغ به لقب خانی و خلعت همایون سرافراز شد- میرزا عباس (جناب قوام الدوله) منشی اوّل وزارت خارجه به اعطای لقب خانی و یك قطعه نشان شیر و خورشید از مرتبه اوّل سرهنگی و حمایل سفید قرین مباهات گردید- میرزا عبد الرحیم خان آجودان وزارت خارجه كه به نیابت اوّل سفارت اسلامبول مأمور شده بود به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل یاوری سرافراز گردید- محمّد خان میرپنجه به منصب امیرتومانی و ژنرال آجودانی خاصّه همایون سرافراز شد- امان اللّه خان از اجزای سفارت كبری در
ص: 1784
مسكو مرحوم شد- امیرزاده ابراهیم میرزا نایب الحكومه عربستان به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی و حمایل و یك ثوب جبّه ترمه سرافراز گردید- ولی خان سرتیپ فوج سیلاخوری مرحوم، و رستم خان پسر او به منصب سرهنگی فوج مزبور نایل گردید- عباسقلی خان پسیان حاكم شاهرود و بسطام را در عرض راه شاهرود و بسطام اشرار غفلتا مقتول نمودند، لهذا چراغعلی خان نایب الحكومه سابق اصفهان به حكومت شاهرود و بسطام مأمور شد- عمارتی جدید به طرح تازه در جنب عمارت اندرونی سلطنتی دار الخلافه مشتمل بر هشتاد و دو باب اطاق تحتانی و فوقانی در كمال شكوه حسب الامر به اهتمام و مباشرت حاجب الدوله والد مؤلف ساخته شد- میرزا ملكم سرهنگ مهندس اتاماژر و مترجم دولت علیّه به اعطای یك قطعه نشان درجه اوّل سرهنگی و حمایل سفید قرین مباهات آمد- باروطكوب‌خانه قزوین كه سابقا خرابی بهم رسانیده بود حاجی حسنعلی خان پیشكار قزوین آنرا مرمّت كرده و یكصد خروار باروط تاكنون در آن ساخته‌اند- بعد از رفتن جناب مستر موره وزیر مختار دولت انگلیس از دار الخلافه به تبریز بعضی سوانح در افغانستان اتفاق افتاده كه ضرر كلّی به جهت داخله خراسان دارد و بر اولیای دولت علیّه لازم شد كه از برای حفظ و انضباط حكومت قندهار و هرات چنانكه موافق قرارداد سابق خودشان بود تدابیر لازمه به كار برند كه هم دفع آن فتنه‌ها بشود و هم آن دو ولایت به حالت حكومت علیحده برقرار بماند- قاتلین عباسقلی خان پسیان كه از اشرار نوكر كوداری بودند دستگیر و سیاست شدند- محمّد رضا خان سرتیپ به منصب آجودان خاصه‌گی و یك رشته حمایل قرمز و یك قطعه نشان اوّل سرتیپی سرافراز شد- عبد العلی خان سرهنگ توپخانه به منصب سرتیپی توپخانه مفتخر گردید- شغل برات‌نویسی و عمل كل اصطبل توپخانه مباركه به میرزا محمّد علی سررشته‌دار توپخانه واگذار شد- اصطبل توپخانه را به اصلان بیك یاور اوّل توپخانه واگذار نمودند- امیر اصلان خان به حكومت گیلان مفتخر و به یك ثوب جبّه ترمه دور زنجیره مخلّع گردید- محمّد ابراهیم خان سرتیپ به نشان و حمایل سرتیپی اوّل سرافراز گردید- شاهزاده لطف اللّه میرزا حكمران مازندران ابنیه فرح‌آباد را تعمیر كرده در آنجا استحكامات ساخت- از قرار مذكور
ص: 1785
كار اورگنجیها بسیار پریشانست و برادر خان خیوه را كه به جای او در اورگنج حاكم شده بود طایفه یموت تركمان مقتول نموده و بالفعل یموت به جماعت اورگنجی فایق و عرصه را به آنها تنگ كرده‌اند- از اتفاقات حسنه امسال توافق عید نوروز و عید مولود مسعود حضرت امیر المؤمنین (ع) است در دار الخلافه جشن گرفته چراغان و آتشبازی نمودند و سلام عیدین سعیدین در كمال شرف و شكوه در حضور همایون شهریاری ابد اللّه عیشه انعقاد یافت- جناب صدر اعظم را به اعطای یك قطعه قلمدان مكلّل به الماس بسیار ممتاز كه علامت بزرگ صدارت ایران بود شرف اختصاص عنایت فرمودند- میرزا حسنعلی خان دریابیگی بندر بوشهر به نشان دویم سرتیپی سرافراز گردید- نواب عماد الدوله حكمران كرمانشهان به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردید- حكومت نهاوند را به محمّد رحیم خان نسقچی باشی (مرحوم امیر نظام) مرحمت و به یك ثوب جبّه ترمه مخلّع فرمودند و سواره خزل را نیز به عبد اللّه خان ولد ایشان ابوابجمع داشتند- نواب علیقلی میرزا ملقّب به اعتضاد السلطنه و مخلّع به یك ثوب قبای ترمه تن‌پوش گردیدند «1»- حاجب الدوله والد مؤلف به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز آمد- محمّد قلی خان یوزباشی به پاداش خدمات در بسطام به یك طاقه شال كشمیری و یك ثوب قبای پولك‌دوز سرافراز آمد- یحیی خان (جناب مشیر الدوله وزیر عدلیه اعظم) به منصب مترجمی وزارت خارجه برقرار گردید- تنبیه طایفه تكّه تركمان به اهتمام جعفر قلی خان ایلخانی حكمران استرآباد- عبد اللّه خان صارم الدوله به منصب میرپنجگی و یك ثوب كلیجه از ملابس خاصّه مفتخر شد- امیر اصلان خان حاكم گیلان به لقب عمید الملكی ملقّب گردید- معادن گلوله‌ریزی مازندران خوب كار می‌كنند و اهل این ولایت نیز در كاشتن نیشكر و عمل آوردن شكر اهتمام می‌نمایند- جان محمّد خان قاجار به حكومت شاهرود و بسطام سرافراز گردید- رضا قلی خان ناظم مدرسه دار الفنون كه از اجلّه
______________________________
(1). در مرآت البلدان (جلد 2، ص 187) چنین آمده: در ماه شعبان این سال نواب والا علیقلی میرزا را ملقب به اعتضاد الدوله فرمودند ...».
ص: 1786
امرا و فضلاست حسب الامر همایون تاریخ روضة الصفای ناصری را كه احوال بعد از هفت جلد روضة الصفا تا این عهد همایون است در سه جلد تألیف و تمام ده جلد سابق و لاحق را به طبع رسانید- میرزا ملكم خان سرهنگ اتاماژور و مترجم مخصوص مأمور به سفارتخانه دولت علیّه در اسلامبول گردید- چراغعلی خان از شاهرود و بسطام احضار و به حكومت خمسه مأمور و به نشان سیّم میرپنجگی مفتخر شد- خرابی بسیاری از خانه‌ها در ساوه از سیل و شدّت باران- طفلی در دار الخلافه تولّد نمود كه سه سر داشت و غرابت زیاد دیگر نیز در خلقت او بود آوازش هم مثل آواز جوجه خروس، بیست و چهار ساعت زنده بود و بعد فوت شد- مرتضی قلی خان ولد محمّد اسمعیل خان نوری (مرحوم وكیل الملك) به منصب سرهنگی سرافراز گردید- روز عید فطر سلام عام در تالار تخت مرمر انعقاد یافت- میرزا محمّد صادق قایم مقام به یك حلقه انگشتری الماس گرانبها و یك ثوب جبّه ترمه از ملابس خاص و نشان و حمایل امیرتومانی مفتخر و مرخّص شد كه معاودت به آذربایجان نماید- فرّخ خان صندوقدار به لقب جلیل امین الملكی و یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردید- میرزا صادق كاشانی به لقب خانی و درجه سیّم سرهنگی و منصب نیابت اوّل كارپردازخانه بمبئی سرافراز گردید- در زهاب من اعمال كرمانشهان تگرگی باریده كه از قرار مذكور هر دانه به قدر نارنجی كوچك بوده و بعضی مال و مواشی را تلف نموده- سلطان علی خان مظفر الدوله پسر سردار كهندل خان حاكم قندهار از تعرّضات و سوء سلوك امیر دوست محمّد خان با اهل و عیال و جمعی دیگر پناه به دولت علیّه آورده به امر دولت در خراسان ساكن و متوقف شدند- قورخانه شیراز به امر نواب مؤید الدوله توسیع و تجدید شد- محمود خان قراگوزلو (جناب ناصر الملك) به منصب میرپنجگی و خلعت همایون سرافراز گردید- آخوند ملا كاظم كه از جمله فقهاء و مجتهدین دار الخلافه بود به رحمت حق پیوست- نواب اردشیر میرزا حكمران دار الخلافه به یك ثوب جبّه ترمه محشّی، و میرزا موسی وزیر دار الخلافه به عصای مرصّع مفتخر گردیدند- محض اتّحاد و كمال مودّت بین دولتین علیّتین ایران و فرانسه از جانب اعلیحضرت ناپلیون امپراطور فرانسه نشان درجه اوّل (لژیون‌دنر)
ص: 1787
مرصّع به الماس كه اعظم نشانهای آن دولت است با حمایل و لوازم آن به جهت اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری اهدا گردید- روز یازدهم ذیقعده موكب همایون از ییلاق نیاوران به سمت دماوند و فیروزكوه تشریف‌فرما شد- جناب نظام الملك به شرّابه مكلّل به الماس مابین امیرتومانی و امیرنویانی كه مختص درجه شخص دویّمی است مفتخر گردید- جناب امین الملك فرّخ خان به سمت ایلچی كبیری از دربار همایون با نامه مهر علامه مأمور دربار دولت فرانسه شده و نیز مقرّر شد بعضی مكنونات خاطر همایون را شفاها در اسلامبول به حضور اعلیحضرت سلطان تبلیغ نماید- ذو الفقار خان حاكم قم و ساوه به منصب استیفا سرافراز گردید- مهر علی خان شجاع الملك به یك قطعه نشان اوّل میرپنجگی مفتخر شد- عیسی خان بیگلربیگی قاجار به حكومت ملایر و تویسركان نایل گشت- عمارت عالی‌قاپوی اصفهان را حسب الامر نواب حشمت الدوله حكمران اصفهان تعمیر كردند- عبد الحسین خان برادر مؤلف كه از شاگردهای پیاده نظام دار الفنون بود به منصب سرهنگی خارج از فوج و یكصد تومان اضافه مواجب سرافراز گردید- جناب سیف الملك سفیر كبیر دولت علیّه با اجزای سفارت از پطرزبورغ با تشریفات كامله مراجعت كردند- ظهور روشنی برق مانند در اصفهان در هوای صاف و بعد از سه روز نزول صاعقه بسیار عظیم و صدای مهیبی در آسمان- میرزا محمّد زمان به منصب امارت دیوانخانه و خلعت همایون سرافراز شد- جعفر قلی خان ایلخانی حكمران استرآباد به پاداش شكست فاحش به تراكمه تكّه و دفع شرّ آنها به یك قبضه شمشیر مرصّع مفتخر گردید- محمّد شاه خان سبی و نادر شاه خان پسرش قلعه محكم سب را در بلوچستان حصن حصین شمرده دم از خودسری می‌زد، سپهدار حكمران كرمان امامعلی خان سرتیپ افواج كرمانی را با قشون كرمانی به محاصره قلعه فرستاد به جلادت قلعه را تسخیر و محمّد شاه خان با نادر شاه خان و اتباع آنها دستگیر گردیدند- پاشا خان پیشخدمت به لقب امین صرّه ملقب گردید- میرزا محمّد تقی مستوفی متخلّص به سپهر كه علاوه بر سایر خدمات دیوانی نگارنده كتاب ناسخ التواریخ و صاحب تألیفات دیگر است ملقّب به لسان الملك گردید- جناب صدر اعظم را به اعطای جبّه شمسه‌دار و عصای مرصّع
ص: 1788
مباهی فرمودند- موكب همایون روز دوشنبه سلخ ذیحجة الحرام از ییلاقات افجه و لواسان تشریف‌فرمای نیاوران گردید. (چین)- زلزله شدید در یوچنگ- عمارت سلطنتی واقعه در پنج فرسخی پایتخت یكی از اولاد خاقان كه در آنجا متوطن بود زیر آوار رفته تلف می‌شود.
اروپا- (اسپانیول)- شورش در اغلب از نقاط مملكت علی الخصوص در مادرید پایتخت- انتشار كلمات مستهجنه نسبت به مادر ملكه- ضبط املاك مادر ملكه و بعد از چندی رد كردن- بروز شورش در مالاكا. (آلمان)- تولّد دختر اعلیحضرت امپراطور اطریش در بهار- مسافرت اعلیحضرت امپراطور و امپراطریس به ایطالیا- در ایالت باد عروسی برادر والی كه به واسطه عدم لیاقت برادر بزرگ، ولایت به او تعلّق گرفته است با شاهزاده خانم لویز دختر پادشاه پروس كه الحال امپراطور آلمان است. (انگلیس)- خبر مصالحه روس و عثمانی را تمام مملكت انگلیس با كمال میل و رغبت پذیرفتند- دوك دكامبریج از منسوبان پادشاه انگلستان كه در جنگ سواستاپل حضور داشته به منصب سپهسالاری كل عساكر انگلیس برقرار شد- مسافرت شاهزاده فردریك پروس (همین شاهزاده حالا ولیعهد است) به انگلیس به خواستگاری دختر بزرگ پادشاه انگلستان- در هندوستان پادشاه مملكت اود را دولت انگلیس از سلطنت خلع نموده آنجا را متصرّف شده- ژنرال اطرم به حكومت آنجا مأمور گردید، جمعیت این ایالت هشت كرور است- اعلان جنگ با دولت ایران در اوّل نوامبر پائیز و این مطابق است با اوایل سنه هزار و دویست و هفتاد و سه و شرح آن بیاید- لونگستن مسافر و سیّاح انگلیس بعد از سیاحت كامل در داخله افریقا صحیح و سالم به جزایر موریس معاودت می‌كند.
(ایطالیا)- ساردین شش كرور تومان دولت به جهت مخارجی كه در جنگ سواستاپل نموده است استقراض می‌خواهد- كنت كاوور وزیر اعظم دولت در مجلس كنگره پاریس از برای دولت خود بعضی امتیازات می‌طلبد و می‌گیرد.
(توضیح آنكه مقصود از كنگره كه از زبان لاتین اقتباس شده به معنی انعقاد مجلس به جهت شوری در امورات معظمه است، اجزای چنین مجلسی باید شخص
ص: 1789
سلاطین باشند یا سفرای كبار ایشان كه اقوال و اعمالشان همان اثر اقوال و اعمال سلاطین را داشته باشد) ایجاد اكسپوزیسیون مختصری در رم- جمعی قصد قتل پادشاه ایطالیا را نموده رئیس این اشخاص كه یكی از اهالی سیسیل بود به دست آمده مقتول شد. (پرتوغال)- شورش و ازدحام سخت در لیزبن پایتخت به جهت گرانی نان- افتتاح راه‌آهن از لیزبن به كارّكاد، طرف سرحدّ اسپانیا. (روس)- فوت پرنس پسكویچ معروف در ورشو در زمستان- حكومت پرنس كرچاكف در لهستان به جای پسكویچ كه حاكم بود- كنت ارلف به منصب صدارت برقرار می‌شود- كنت نسلرد از وزارت خارجه استعفا نموده- پرنس الكساندر كرچاكف به جای او منصوب می‌شود- جشن تاجگذاری اعلیحضرت امپراطور در مسكو در ماه عقرب- قرارداد با یك كمپانی معتبر كه در چهار نقطه مملكت بنیان راه‌آهن نماید: اوّل از ورشو به پطر، دویّم از مسكو به نیژنی‌نوگرد، سیّم از مسكو به كافا، چهارم از كورسك به سمت كورلاند. (سود و نروج)- افتتاح راه‌آهن از نری به ارب‌ر- آزادی مذهب در این مملكت. (سویس)- گفتگوی سخت مابین ایالت جمهوری سویس با دولت پروس- تهیّه جنگ طرفین- دولت وورتنبرگ و اطریش مایل به این جنگ نیستند. (عثمانی)- انتشار فرمان اعلیحضرت سلطان كه مشتمل بر بیست و یك فصل است در آزادی و رفاهیت عیسویان تبعه خود- مسلمان‌های تبعه عثمانی از این فرمان كمال نارضائی را دارند و در سمت آسیای خاك عثمانی اذیّت زیاد عیسویها از مسلمانان می‌بینند- اهالی ملداوی و والاشی (مقصود افلاق بغدان است) طالبند كه یك ایالت شوند- در مصر راه‌آهن از اسكندریه به قاهره افتتاح می‌یابد- مهندسین كه به جهت حفر نهر مجمع البحرین سویز به مصر آمده بودند اینطور مقرّر داشتند كه از بندر سویز واقعه در ساحل بحر سفید الی پلوز كه در ساحل بحر احمر است نهر مستقیمی بدون اعوجاج حفر نمایند- در جزیره قندی زلزله سخت رو نمود.
(مسئله شرقیه)- دولت انگلیس مشغول تدارك زیاد است كه از دریا به بندر گورنشتاد روس حمله برد- شورای عسكریه دول متعاهده در عمارت طویلری با حضور اعلیحضرت امپراطور ناپلیون سیّم در فقره جنگ با دولت روس- بروز
ص: 1790
مرض تیفوس در میان عساكر دول متعاهده- دولت اطریش كه ابرام زیاد در مصالحه دارد دولت روس را بر این داشت كه مقدّمات شروط مصالحه را قبول كند- انعقاد مجلس كنگره در پاریس و صورت اجزای مجلس از این قرار بود: كنت والفسكی وزیر امور خارجه فرانسه كه ریاست مجلس هم بر او قرار گرفت- از طرف دولت اطریش كنت بوتول و بارون هونبر- از طرف دولت انگلیس لرد كلاراندون و لرد كولی- از طرف دولت روس بارون برونف و كنت ارلوف- از طرف دولت ساردین و ایطالیا كنت كاوور- از طرف دولت عثمانی عالی‌پاشا- مأمور دولت پروس بعد از چندی قبول شد ابتدا حضور نداشت- انعقاد مصالحه مابین دول متعاهده و عثمانی از یك طرف و دولت روس از طرف دیگر در اواسط بهار- دولت عثمانی از این به بعد در تحت حمایت دول معظمه فرنگ خواهد بود- قرادنگیز به جهت تجارت جمیع دول آزاد خواهد بود و كشتی جنگی هیچ دولتی در آنجا وارد نخواهد شد- در تابستان قشون متعاهده، سواستاپل را تخلیه كرده به تصرّف كارگذاران دولت روس دادند و از آن طرف عساكر روس قارص را به تصرّف عثمانی- عزل عالی‌پاشا و نصب رشید پاشا- دول انگلیس و فرانسه پادشاه ناپل را تهدید بر این می‌كنند كه اگر آزادی به رعایای خود ندهد سفاین جنگی این دو دولت به زودی ورود به ناپل خواهند نمود- دولت روس در این تهدید متألّم شد. (فرانسه)- افتتاح مجلس پارلمنت كه در بهار واقع شد و نطق اعلیحضرت امپراطور ناپلیون كه امّید به صلح می‌دهد سبب خوشحالی عامّه گردید، باوجوداین نطق صلح‌آمیز یكصد و چهل هزار قشون علاوه بر معمول حاضر ركاب شدند- تولّد پسری از امپراطریس فرانسه در بهار- سردارانی كه به منصب مارشالی برقرار شدند: ژنرال كان، ربر، بوسكه‌داندن، كه این آخری حاكم الجزایر بود- انعقاد مصالحه مابین دولت روس و عثمانی به اطّلاع و وساطت دول متعاهده در اواسط بهار- كنت ارلف سفیر كبیر روس به اعلیحضرت امپراطور ناپلیون رسما جلوس اعلیحضرت الكساندر دویم را به تخت سلطنت روس اظهار می‌دارد- اتحاد و مراوده دوستی مابین دولت روس و فرانسه- سفارت كنت مزنی در مملكت روس به جهت تهنیت جلوس اعلیحضرت الكساندر دویم امپراطور روس-
ص: 1791
نود و پنجهزار نفر از قشون فرانسه در این جنگ سواستاپل چه از زخم و چه از امراض مختلفه به هلاكت رسیدند- دولت فرانسه معادل بیست كرور تومان پول ایران به اشخاصی وعده می‌دهد كه اراضی باتلاقی كه در مملكت فرانسه است و قابل زراعت نیست آنها را خشك كنند و قابل از برای هر نوع زراعت نمایند و هركس در این فقره اختراعی كرده باشد كه به آسانی بتوانند این قبیل اراضی را خشك نمایند علاوه حقی هم داده خواهد شد- كتابچه خرج و دخل دولت كه در مجلس خوانده شد، دخل تقریبا سیصد و سی و نه كرور تومان پول ایران و خرج دولت تقریبا سیصد و چهل كرور- طغیان رودخانه‌های رن و لوار در اوایل تابستان و خرابی زیاد ایالاتی كه در سواحل این رودخانه‌ها واقع شده- اعلیحضرت امپراطور ناپلیون به شخصه به سركشی این ایالات می‌رود- سفر اعلیحضرت امپراطور به دریای شمال- نیابت سلطنت در غیبت امپراطور ناپلیون با امپراطریس زوجه ایشانست- قشون فرانسه كلیتا از خاك عثمانی مهاجرت كرده وارد اوطان خود می‌شوند- قریب سیصد هزار نفر قشون فرانسه در سواستاپل و سایر نقاط خاك عثمانی در این جنگ با روس حاضر بودند- مارشال پلیسیه كه قلعه مالاكف سواستاپل را فتح كرد به لقب دوك دمالاكف برقرار و ده هزار تومان همه ساله مواجب خواهد داشت- در الجزایر زلزله سخت علی الخصوص در شهر فلیپ و پل.
(یونان)- كوشش دولت برای دفع راهزنان و اشرار.
افریقا- فوت سلطان مسقط سعید نام كه پنجاه سال تمام سلطنت كرده بود در زنگبار، این شخص مملكت عمان را در عربستان از دست تطاول طایفه وهابیه انتزاع داد و با دول انگلیس و فرانسه و اتائونی ینگی‌دنیا معاهدات تجارتی بست.
امریكا- (اتائونی)- مجادله شدید در مجلس مابین وكلائی كه مایل به آزادی غلامها بودند و آنهائی كه نبودند- انتخاب بوكامان نام به ریاست جمهوری كه طالب عدم آزادی غلامان سیاه‌اند كه در بعضی ایالات اتائونی به‌طور وحوش و چهارپایان با آنها رفتار می‌شود و به زخم تازیانه و زجر بی‌رحمانه آنها را به كارهای پرزحمت وامی‌دارند، و به وجه مملوك آنها را مبایعه می‌نمایند برقرار
ص: 1792
گردید. (برزیل)- تعداد نفوس پانزده كرور و دویست و هفتاد و هفت هزار و هشتصد نفر رسیده.
[سنه 1273 هجری- سنه 1856 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال حاجی قوام الملك به پاداش نظم بندر بوشهر به یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر گردید- نواب مؤید الدوله حكمران فارس بقاع متبركه و اماكن مشرّفه فارس را مرمّت نمود- میرزا رفیع وكیل نواب احتشام الدوله به منصب استیفا نایل گردید- جناب سیف الملك سفیركبیر مأمور سنت‌پطرزبورغ وارد دار الخلافه شد- محمّد خان ولد مرحوم محمّد حسن خان سردار به منصب جلیل میرپنجگی و یكهزار و پانصد تومان مواجب سرافراز آمد- و یوسف خان سرتیپ حاكم یزد ولد دیگر مرحوم مشار الیه نیز به هشتصد تومان مواجب، و ایضا ابو الفتح خان و عبد الحسین خان ولدان مرحوم سردار هر یكی به هفتصد و پنجاه تومان مواجب نایل گردیدند (محمّد حسن خان سردار همان خانبابا خان سردار معروفست)- سردار سلطانعلی خان مظفر الدوله پسر مرحوم سردار كهندل خان با عیال از قندهار به عزم خدمتگذاری به ارض اقدس آمده، محمد اكرم خان رئیس آچكزائی را به ركاب مبارك فرستاده مشار الیه به خلعت همایون نایل و خلعتی هم برای مظفر الدّوله و سایر ریش‌سفیدان آچكزائی مرحمت و مقرّر شد اخراجات آنها را نیز در ارض اقدس بدهند و مشغول خدمتگذاری باشند- میرزا عنایت اللّه امین لشكر به یك قطعه نشان اوّل میرپنجگی و حمایل آن مفتخر گردید- صید سعید خان امام مسقط كه به بندرعبّاس آمده بود مشمول عنایت اولیای دولت قاهره شده و پس از معاودت به بندر مسقط به شكرانه و مباهات این مراحم امنای دولت علیّه عید گرفته و تقدیم بعضی خدمات نمود- جناب سیف الملك به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردید- شكر اللّه خان نوری به جای معصوم خان برادرش كه فوت شد به منصب یوزباشی‌گری غلامان سرافراز شد- شب عید مولود مسعود همایون در دار الخلافه باهره و تمام ولایات جشن
ص: 1793
گرفتند- هم در این سال فتح هرات اتفاق افتاد بدین شرح كه بعد از خلع شدن صید محمّد خان ظهیر الدوله و نصب شاهزاده محمد یوسف به حكومت و امارت هرات امیر دوست محمّد خان امیر كابل به هوای فتح هرات افتاد، شاهزاده محمّد یوسف به دولت علیّه استعانت جست، نواب حسام السلطنه قشونی از خراسان با سام خان ایلخانی به امداد فرستادند، امّا افاغنه هرات به اغوای امیر دوست محمّد خان امیر كابل درصدد مخالفت و منع سام خان ایلخانی از ورود به هرات برآمدند، از اینجا معلوم اولیای دولت علیّه شد كه امر هرات به اغوای دوست محمّد خان امیر كابل قرین بی‌نظمی و اختلال، و شاهزاده محمّد یوسف كه مطیع و تابع این دولت قوی‌شوكت بود نیز جهلا بر سر خودسری است. لهذا به صلاح اولیای دولت قاهره نواب حسام السلطنه فرمانفرمای خراسان عزیمت تسخیر و تصرّف هرات را تصمیم و لشكر بدان صوب كشیده پس از چندی محاصره شاهزاده محمّد یوسف دستگیر و سرتیپ عیسی خان نیز كه پس از شاهزاده محمّد یوسف به اغوای امیردوست محمّد خان هوای حكومت هرات داشت مطیع و منقاد و شهر هرات با جمیع ولایات و نقاط تابعه قهرا مفتوح و مسخّر سپاه منصور شد و در چهارم ربیع الاول مژده این فتح بزرگ به دار الخلافه باهره رسید. و نظر به تدابیر صایبه جناب صدراعظم كه در كار این جنگ كرده بودند یك ثوب كاتبی سمور ابره رضائی چهل‌بند بسیار اعلی كه بندهای آن مرصّع به جواهر ثمینه بود از ملابس خاص همایون به جناب معظم مرحمت فرمودند. یك قبضه عصای مرصّع به نواب حاجی محمّد ولی میرزا عطا شد و جمعی دیگر از عواطف و انعامات ملوكانه بهره‌یاب گشتند- میرزا محمّد حسین دبیر الملك و احكام‌نویس نظام به یك ثوب جبّه ترمه كشمیری و یك قطعه نشان اوّل سرتیپی با حمایل آن سرافراز گردید- میرزا عباس خان منشی اوّل وزارت امور خارجه نیز به خلعت همایون مفتخر گشت- و برای نواب حسام السلطنه والی خراسان یك قطعه گل كمر مرصّع به جواهر گرانبها و دشنه با نیام زرین و قبائی زربافت و چهار هزار تومان انعام مبذول داشتند- و میرزا محمّد قوام الدوله وزیر خراسان و سام خان ایلخانی خراسان را به خلاع قیمتی مفتخر فرمودند، و سام خان ملقّب به شجاع الدوله گشت و هزار و
ص: 1794
سیصد و پنجاه قطعه نشان طلا و نقره به یاورها و سلطانهای افواج و سربازانی كه رشادتی نموده بودند مرحمت شد، و امیر حسین خان برادر سام خان ایلخانی و حسین خان یوزباشی را كه به حضرت دار الخلافه آمده بودند مرسوم و مواجب مضاعف گردید و حسین خان یوزباشی به منصب سرتیپی مفتخر گردید. خوانین و سرداران و فضلا و قضاة هرات نیز به خلعتها و نشانها سربلند شدند و هفتاد هزار تومان وجه نقد به جهت مخارج و انعام و مساعده مردم هرات و سپاه مأمور به هرات انفاذ شد- نیز از وقایع ملالت‌انگیز این سال كه در چهارم ماه صفر اتفاق افتاد این بود كه مرغ روح شاهنشاهزاده معظم ولیعهد دولت ابدمهد علیّه معین الدین میرزا به شاخسار جنان پرواز نمود- جناب میرزا سعید خان وزیر امور خارجه به یك قطعه نشان تمثال بیمثال همایون مكلّل به الماس قرین مفاخرت گردید- حاجی میرزا محمّد خان دبیر مهام خارجه نیز به خلعت همایون سرافراز شد- نواب حشمت الدوله حكمران اصفهان به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردیدند- یحیی خان مترجم وزارت امور خارجه (جناب مشیر الدوله) به منصب آجودانی صدارت عظمی نایل گردید- میرزا داود خان ولد جناب صدراعظم به منصب وزارت لشكر و خلعت همایون مفتخر گشت- چون تمثال شمایل مبارك حضرت امیر المؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام كه در عصر آن حضرت از روی چهره مبارك آن بزرگوار ساخته‌اند از خزاین ملوك سلف به خزینه این دولت جاوید عدّت انتقال یافته برحسب امر همایون میرزا ابو الحسن خان نقاشباشی كه در این صنعت وحید اعصار است از روی آن تمثالی عدیم المثال ساخته به جواهر آبدار ترصیع كردند و نظر به حسن عقیدت و خلوص توسّل شاهانه آن تمثال مبارك را از پیكر خسروانی فروآویختند- هم در این سال نظر به كدورتی كه فیمابین دولتین ایران و انگلیس حاصل شده در اوایل ماه ربیع الثانی كشتیهای جنگی انگلیس به خلیج فارس و نزدیكی بندر بوشهر آمد و چندگاهی قبل از ورود جهازهای جنگی مذكور سفیر و كارگذاران آن دولت از خاك ایران بیرون رفتند و علم دولت خود را خوابانیدند و میرزا محمّد خان قاجار كشیكچی باشی با استعداد حربی مأمور بوشهر شد و عساكر دولتین مشغول محاربه گردیدند. چندی نگذشت
ص: 1795
كه رفع منازعه شد و جناب امین الملك سفیر كبیر دولت علیّه ایران در پاریس به خواهش اعلیحضرت ناپلیون سیّم امپراطور فرانسه با دولت انگلیس عهد مصالحه جدیده بست- جناب غراف كپنو شارژدافر دولت فرانسه وارد دار الخلافه گردید- حاجی میرزا احمد خان مصلحت‌گذار دولت علیّه مقیم اسلامبول به منصب وزیر مقیمی دربار دولت عثمانی برقرار گردید- بند نیمور را در عراق میرزا حسن خان حاكم عراق بست- آقا رضا خان نایب دویم آجودانباشی به نیابت اوّل آجودانباشی نایل آمد- حاجی عبد اللّه گماشته امام مسقط با پیشكش و هدایای لایقه به دربار همایون آمد- شیی دین محمّد خان حاكم مكران وفات یافته شیی عبد اللّه خان پسرش را به جای او حكومت دادند- كلنل شندلاكر سفیر دولت آستریه از جانب اعلیحضرت امپراطور دولت آستریه با هدایای نفیسه به دار الخلافه باهره آمده به شایستگی پذیرفته شد- میرزا شفیع وزیر یزد به منصب استیفا و خلعت همایون مفتخر گردید- مرتضی قلی خان سرحددار انزلی به مرض فالج مبتلا شده برادر مشار الیه جعفر قلی خان به سرحدداری انزلی برقرار گردید- میرزا اسمعیل خان میزان آقاسی شیلات گیلان وفات یافته محمود خان پسر او به مباشری شیلات مقرّر شد- آزاد خان خارانی نوكر این دولت جاوید شوكت به یك ثوب جبّه ترمه تمام زنجیره و یك قبضه شمشیر تمام اسباب طلا سرافراز گردید- به میرزا ابو الحسن خان نقاشباشی غفاری یك جعبه رنگ نقاشی طلا كه در وسط آن گل الماس گرانبهای ثمین است مرحمت فرمودند- میرزا محمّد رضای متولی باشی حضرت معصومه سلام اللّه علیها مرحوم و جناب میرزا سیّد حسین ولد آنمرحوم به جای پدر منصوب شد- میرزا محمّد صادق قایم مقام از آذربایجان احضار و میرزا فضل اللّه وزیر نظام كه سابقا در آذربایجان بود مجددا مأمور آن مملكت گردید- نواب محسن میرزا امیرآخور به خلعت همایون سرافراز گردید- جناب امین الملك سفیر كبیر دولت علیّه ایران شب دوشنبه بیست و چهارم جمادی الاولی با اتباع سفارت كبری و هدایای لایقه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به جهت اعلیحضرت ناپلیون سیّم وارد پاریس شده در كمال شأن و شایستگی پذیرفته شد- شب شنبه بیست و چهارم رجب چهل و دو دقیقه از شب گذشته آفتاب جهانتاب از برج حوت
ص: 1796
به حمل تحویل كرده سلام خاص تحویل و سلام عام عید در پیشگاه همایون شرف انعقاد یافت- امیر اصلان خان عمید الملك حكمران گیلان به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز شد- جناب كیناز باراتنگی كه تازه از جانب اعلیحضرت امپراطور روس به جانشینی مملكت قفقاز منصوب گردیده ژنرال كیناز ملیكوف را به دربار دول علیّه روانه نمود كه مأموریت خود را اظهار دارد و مشار الیه به شایستگی در دار الخلافه پذیرفته شد- مهر علی خان شجاع الملك به نشان امیرتومانی و حمایل آن و یك قبضه شمشیر مرصّع مفتخر گردید- محمّد قلی خان ایلخانی فارس به نشان از مرتبه سیّم میرپنجگی و خلعت همایون سرافراز شد- علی خان سرتیپ قراگوزلو به نشان از مرتبه سیّم میرپنجگی نائل آمد- نواب غفران‌مآب والده حضرت شهریار مبرور ماضی (محمّد شاه) انار اللّه برهانه روز پنجشنبه بیست و پنجم شوّال المكرم این سال به غرفات جنان انتقال نمود- نواب ركن الدّوله به حكمرانی آذربایجان سرافراز، و نواب والا محمّد تقی میرزا به حكمرانی دار الخلافه برقرار گردیدند- نواب والا عبد الصّمد میرزا حكمران قزوین شدند- جناب مستر موره وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت انگلیس با شرایط اعزاز روز بیست و یكم ذیقعده با اجزای سفارت خود به دار الخلافه آمد- احمد خان نوائی حاكم بندر بوشهر به لقب دریابیگی‌گری بحر فارس و نشان و حمایل درجه اوّل سرتیپی سرافراز شد- محمّد خان امیرتومان به یك قبضه شمشیر مرصّع و اسباب طلا و هزار تومان انعام نایل گردید- حكم سخت مؤكد در تأمین و آسایش ملل مختلفه كه رعیّت این دولت هستند شد- جناب حیدر افندی شارژدافر دولت عثمانی كه مراجعت به دربار عثمانی می‌كرد یك قطعه نشان تمثال همایون از درجه دویم مكلّل به الماس به معزی الیه مرحمت شد و جناب توفیق افندی به جای مشار الیه مقیم گردید- مستشار الملك خراسانی به پانصد تومان اضافه مواجب و استصوابی به علاوه استیفای خراسان و سررشته‌داری كل مالیات خراسان سرافراز شد- جناب مسیو لاغوفسكی شارژدافر دولت روس را به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل و حمایل آن اختصاص دادند- فرستادگان ولایات و سرداران كابل و قندهار و غیره با عرایض ارادت‌آمیز خدمت نواب حسام السلطنه
ص: 1797
آمدند- عسكر خان سرتیپ ارومی مرحوم و یوسف خان برادرش به جای او به منصب سرتیپی رسید- نریمان خان نایب آجودانباشی حامل عهدنامه مصالحه دولتین ایران و انگلیس به درجه سرتیپی رسید- كیناز ملیكوف به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل مفتخر و سایر صاحبمنصبان روس كه همراه معزی الیه بودند به هریك علی قدر مراتبهم نشان مرحمت شد و مراجعت كردند- میرزا عبّاس خان منشی اوّل وزارت امور خارجه به منصب نیابت وزارت امور خارجه سرافراز گردید- روضه مطهره حضرت معصومه سلام اللّه علیها و منازل و پلهای راه قم همه مرمت شد- اللهوردی خان یاور توپخانه به منصب سرهنگی توپخانه سرافراز گردید- آقا محمّد حسن مهردار به یك قطعه نشان تصویر مبارك مكلّل به الماس مفتخر گردید- محمّد ابراهیم خان سرتیپ افواج ثلاثه اصفهان به لقب سهام الملكی و خلعت همایون مفتخر شد- خسرو خان والی، پنجم ذیحجه مرحوم شد- میرزا حسن برادر میرزا حسین سررشته‌دار قورخانه مباركه به منصب جبّه‌دارباشی‌گری سرافراز شد- سردار علی خان سیستانی به مصاهرت نواب بهرام میرزا (معزّ الدّوله) مباهی گردید- هم در این سال بر آبادی شهر دار الخلافه خیلی افزوده شد. (چین)- كشتیهای جنگی این دولت با وجود عدم استحكام بعد از استقامت در مقابل سفاین جنگی انگلیس و خسارت كلّی به آنها رسانیدن بالاخره شكست یافتند- جزیره هوتان را در محاذی كانتن مأمورین فرانسه و انگلیس متصرّف شدند و به شهر كانتن حملات پی‌درپی برده بعضی از سنگرهای خارج شهر را متصرّف شدند.
اروپا- (اسپانیا)- شورش سختی در مالاكا- به دست آوردن جمعی از شورشیان در مادرید پایتخت- در ایالت سویل ایضا شورش- عزل ناروائز صدر اعظم و نصب امیرال ادمر- تولّد پسری از ملكه موسوم به الفنس- رودخانه ابر را دولت درصدد است كه به عرض و عمقش بیفزاید تا كشتیهای بزرگ به آسانی در آنجا سیر نمایند- جمعیت تمام اسپانیا در این سال سی و دو كرور و سیصد و چهل هزار نفر می‌باشد. (آلمان)- ایجاد قانون تجارتی به جهت تمام
ص: 1798
ممالك آلمان- هنگام سفر اعلیحضرت امپراطور اطریش به ممالك ایطالیای متصرّفی خود ژنرال رادتسكی سردار پیر كه فی الواقع فتوحات این ایالات به دست او شده بود از منصب حكمرانی استعفا نمود و حكومت ایالات مذكوره منتقل به ماكسی میلین برادر امپراطور می‌گردد- در مملكت پروس طایفه یهود را منع می‌كنند كه قانون دولت تحصیل ننمایند- افتتاح راه‌آهن از میلان به ونیز- اعلیحضرت پادشاه پروس كه به شدّت ناخوش‌اند اختیار سلطنت را موقتا سه ماهه به برادر كهتر خود كه سنّا دو سال كوچكتر است و ولیعهد می‌باشد واگذار می‌كنند و این سه ماه چندین مرتبه تجدید یافت. (انگلیس)- عزل وكلای ملّت به واسطه اختلافی كه با رجال دولت داشتند- تعیین وكلای جدید كه اغلب با لرد پالمرستن صدراعظم خیالشان مطابق است- فرمان اعلیحضرت پادشاه انگلستان در مجلس قرائت شد كه پرنس آلبرت شوهر این پادشاه بعد از این مخاطب به پرنس شوهر خواهد بود- گفتگوی مصالحه مابین جناب امین الملك فرّخ خان و لرد كولی سفرای كبار دولتین ایران و انگلیس در پاریس- شورش عسكر انگلیس در بنگاله به واسطه دخالت دولت در طریقه ملتی و مذهبی آنها، این شورش به اغلب نقاط هندوستان سرایت نموده قتل و غارت زیاد بیحدّ و حساب نسبت به اهالی انگلیس می‌شود- در دهلی یاغیها یكی از اولاد سلاطین گوركانیه خودشان را به پادشاهی برمی‌دارند- افواج انگلیس را در كلكته یراق‌چینی می‌كنند- قشون مملكت انگلیس عود و گولیور به دولت انگلیس می‌شورند- در ناحیه گاون‌پر علی الخصوص نه‌نه صاحب رئیس آنها كمال وحشیگری را نسبت به اهالی انگلیس می‌نمایند- جنگ سخت یاغیها در حوالی اگره- در بمبئی طایفه سیك از طوایف هند نسبت به انگلیسها نمی‌شورند- شهر دهلی بعد از زحمت زیاد و خونریزی بسیار مفتوح گردید و در این جنگ خیلی از قشون انگلیس تلف شد- پادشاه دهلی كه نود ساله بود در حین فرار دستگیر شده دو پسرش اسیر و مقتول گردیده و اغلب شاهزاده‌های خانواده سلطنت را در دهلی هلاك ساختند- تصرّف دولت انگلیس جزیره پرین را در دریای احمر مابین عدن و مخا- موافق عهدنامه‌ای كه با دولت مارك بسته شده این دولت حق دارد بعد از این در بنادر داخله مملكت
ص: 1799
انگلیس قونسول روانه كند- كشتیهای جنگی انگلیس در این سال هشتاد و چهار فروند بوده است. (ایطالیا)- قشون اطریش بعد از هشت سال توقّف در ایالت پارم بیرون رفتند- در شهر لیور مردم بنای شورش دارند- محرك جمیع شورشیان مازینی است- مسافرت حضرت پاپ به فلورانس- شروع به كندن دالانی از عرض كوه منسینی به جهت راه‌آهن از خاك فرانسه به ایطالیا- در افتتاح این كار بزرگ پادشاه ساردین، وكتور امانول، و پرنس ناپلیون برادرزاده امپراطور فرانسه حضور داشتند. (پرتوغال)- پادشاه پدر پنجم به شخصه افتتاح مجلس پارلمنت می‌كند- در لیزبن پایتخت حمّای زرد و حصبه وبائیّت بهم رسانیده جمعیت زیادی را می‌كشد. (بلژیك)- عروسی دختر پادشاه شاهزاده خانم شارلت با برادر امپراطور اطریش ماكسی میلین. (دانمارك)- طایفه اسكاندیناو كه بیشتر اهالی سود و نروج و دانمارك از این طایفه هستند میل به اتّحاد دول ثلاثه در تحت سلطنت یك پادشاه دارند و پادشاه سود را به جهت این كار انتخاب نمودند- وحشت پادشاه دانمارك از این فقره و نوشتجات رسمی به دربار دول فرنگ فرستادن، و اظهار وحشت نمودن- اجزای مجلس شورای ایالت اسلشویك وضع قانون ایالت خود را به سبك آلمان طالبند و مضایقه در دادن مالیات به دولت دانمارك می‌نمایند- بهم زدن حاكم اسلشویك به حكم پادشاه دانمارك مجلس شورای این ایالت را- مطالبه مالیات از رعیّت به زور- دول اطریش و پروس از این عمل ناراضی‌اند- دولت روس با پادشاه دانمارك مساعد و حامی است. (روس)- امپراطور روس درصدد آزاد كردن رعایای روس است كه نسبت به نجبا و ملّاكین و اربابان خود حالت عبودیّت داشتند- برادر اعلیحضرت امپراطور روس قسطنطین كه سمت امارت بحری دارد به بنادر نظامی دول فرنگ به سیاحت رفت علی الخصوص در تولن و شربورگ بنادر جنگی و نظامی فرانسه- ملاقات شاهزاده معزی الیه با اعلیحضرت پادشاه انگلستان- عهدنامه تجارتی با ژاپن- عروسی گراندوك میشل برادر كهتر اعلیحضرت امپراطور با شاهزاده خانم سیسیل دختر والی باد- افتتاح راه‌آهن از پطر به ورشو. (سود)- پادشاه این مملكت به واسطه سوء مزاج قدرت به سلطنت نداشت پسر خود را كه ولیعهد بود به
ص: 1800
نیابت سلطنت مقرّر داشت. (سویس)- جنگ با پروس به واسطه میانجیگری فرانسه مبدل به صلح شد- پادشاه پروس از داعیه سلطنت شهر نفشاتل كه متعلّق به سویس است دست كشیده حتّی تنخواهی را كه از سویس مطالبه می‌نمود از آن تنخواه هم صرف‌نظر نمود- عهدنامه به امضای طرفین و به امضای جمیع دول فرنگ در پاریس منعقد گردید. (عثمانی)- در مصر تغییر وضع وصول مالیات- سفر والی مصر به سمت سودان- تعیین مخارج معیّن برای شخص والی، والی به این راضی نشد كه یك دسته از علمای انگلیس و فرانسه و آلمان كه به جهت انكشاف سرچشمه نیل به مصر آمده بودند خیالات خود را در اجرای این عمل به انجام رسانند- در تونس قتل یك نفر یهودی كه به دین اسلام بی‌احترامی كرده بود- والی قدیم ملداوی شیكا كه در این وقت در پاریس بود خود را می‌كشد- عیسویان هرزگوین و بسنی و آلبانی كه از طرف مسلمانها به آنها صدمه می‌رسد می‌شورند.
(بقیّه مسئله شرقیّه)- الحاق به ایالت ملداوی بولگراد را- واگذاشتن به دولت عثمانی جزیره ماران را و اختیار مصبّ رود دانوب را به قرادنگیز نیز به دولت عثمانی- تخلیه قشون اطریش ایالات افلاق بغدان را موافق عهدنامه كه موسوم به عهدنامه پاریس است- حدّ روس و عثمانی در سمت اروپابس عربی خواهد بود- سفیر بلژیك مقیم در دربار عثمانی متّهم به این شد كه اهالی افلاق بغدان را محرّك شده كه پسر كهتر پادشاه بلژیك را به سلطنت خود اختیار نمایند- عزل رشیدپاشای صدراعظم- صدارت عالی پاشا- قطع مراوده ایلچی‌های فرانسه و انگلیس و اطریش و روس با وزارت خارجه عثمانی به‌طور كدورت- دول انگلیس و اطریش عهدنامه مخفی می‌بندند- مسافرت ناپلیون امپراطور فرانسه به انگلیس و ملاقات او با پادشاه انگلستان در قصر ازبرن- تجدید مراوده سفرای مذكوره به فاصله چهارده روز با وزارت خارجه عثمانی- ملاقات ناپلیون و امپراطور روس در استت گارد پایتخت مملكت وورتنبرگ در عمارت سلطنتی پادشاه آنجا و ملاقات امپراطور روس و اطریش در ویمار. (فرانسه)- قتل كشیش بزرگ پاریس سیبور نام به دست یكی از كشیش‌های درجه پست ورژر هنگام
ص: 1801
عبادت در كلیسای سن‌اتینن- ایجاد قانون جدید نظامی- صد هزار نفر قشون ذخیره فرانسه هنگام صلح حاضر خواهد بود- هر سی و پنج نفر از رعایای فرانسه حق فرستادن یك وكیل به دار الشوری دارند- در لندن مازینی نام ایطالیائی محرّك جمعی است كه ناپلیون امپراطور فرانسه را به قتل رسانند- دولت فرانسه مابین دول پروس و سویس میانجی شده پرنس ناپلیون به سمت میانجیگری به برلن پایتخت پروس می‌رود- آمدن برادر امپراطور روس قسطنطین و پادشاه باویر به پاریس- فوت ژنرال كاونیاك فجأتا- مأموریت بیست و پنج هزار قشون به سرداری ماكماهون به جنگ طوایف صحرانشین قبیلی- امتداد سیم تلگرافی بحری از مارسیل به الجزایر- جمعیت فرنگی كه در الجزایر است صد و شصت و هفت هزار و ششصد و هفتاد نفر قلمداد شده است- در جزیره ماداگاسكر فرانسه‌ها را از پایتخت آن جزیره اخراج می‌كنند- عهدنامه تجارتی و دوستی با دولت سیام- خیال ساختن راهی از زیر دریای مانش مابین فرانسه و انگلیس- فوت شاعر معروف الفردموس- تعداد نفوس جمعیت فرانسه به هفتاد و دو كرور و سی و نه هزار و سیصد و شصت و چهار نفر رسیده.
امریكا- (اتائونی)- قحط و غلای سخت در ایالت مشیگان- در شهر نیورك منازعه سخت و خونریزی مابین قشون دولت و احتساب شهری- كمی پول به حدّی كه بانك نیورك و بستن از دادن پول به برات‌دار مضایقه نمودند.
(مكزیك)- شورش سخت در این ایالت علی الخصوص در وراكرس.
(ینگی‌دنیای جنوبی)- شدّت مرض تب زرد در منت‌ویدو
[سنه 1274 هجری- سنه 1857 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال كما فی السابق كلیّه توجّه خاطر خطیر همایون به انتظام به امور كشور و لشكر و اشاعه عدل است- میرزا محمّد به منشیگری مهام خارجه استرآباد و به اعطای یك قطعه نشان از درجه دویم سرهنگی سرافراز شد- علیقلی خان به منصب بیگلربیگی گری تبریز مفتخر گردید- قلعه خرّم‌آباد و باغ
ص: 1802
علی‌آباد دوباره آباد شد- حسن خان سركرده سواره قراپاپاق به یك قطعه نشان اوّل سرهنگی و حمایل آن سرافراز گردید- حرم مطهر حضرت رضوی علیه السلام را آیینه‌كاری كردند- یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس از درجه اوّل با حمایل آبی برای جناب كیناز الكسندر باراتنگی جانشین مملكت قفقاز اهدا و انفاذ شد- در شب ششم شهر صفر المظفر جشن مولود همایونی در همه‌جا به شایستگی گرفته شد- حاجی جابر خان حاكم محمّره به منصب میرپنجگی و پانصد تومان اضافه مواجب و خلعت همایون سرافراز گردید- راه خیابان مازندران را حسب الامر تعمیر نمودند- میرزا فضل اللّه وزیر نظام پیشكار آذربایجان به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز گردید- غلامحسین خان سپهدار حكمران كرمان نیز به یك قطعه نشان تمثال بیمثال مفتخر شد- علیقلی خان میرپنجه به منصب آجودانباشی كل عساكر نظام برقرار آمد- محمد اسمعیل خان چاپارچی باشی ملقب به بشیر الدوله شد- میرزا سید محمّد پسر میرزا صادق لشكرنویس به منصب لشكرنویسی سرافراز شد- در اوایل عشر دویم ربیع الاول نواب مستطاب شاهنشاهزاده امجد اعظم امیر محمّد قاسم خان را ولایتعهد این دولت ابدمهد عنایت فرمودند- میرزا حسن خان حاكم عراق به یك قطعه نشان اوّل میرپنجگی با حمایل آن مفتخر گردید- یك قطعه نشان اوّل سرتیپی با حمایل به نواب محمد رحیم میرزا حاكم خوی و سلماس مرحمت فرمودند- آقا محمّد حسن مهردار در بیست و یكم ربیع الثانی مرحوم و مناصب او به آقا عبد اللّه رختدارباشی پسرش مرحمت و رختدارباشی‌گری به آقا ابراهیم برادرزاده آن مرحوم اعطا شد- حسینقلی خان سرهنگ فوج عجم مرحوم و محمد علی خان ولد ارشد آن مرحوم به سرهنگی فوج مزبور سرافراز شد- میرزا علی پسر مرحوم میرزا ابو القاسم قایم مقام به منصب استیفا مفتخر گردید- ریاست كل مدرسه مباركه دار الفنون را در ماه جمادی الاولی به نواب اعتضاد السلطنه واگذار و نواب معظم الیه را به خلعت همایون سرافراز فرمودند- علی خان سرتیپ افواج قراگوزلو به منصب میرپنجگی و خلعت همایون مفتخر گردید- جعفر قلی خان ایلخانی بیگلربیگی استرآباد به یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس سرافراز شد- یك قطعه نشان تمثال همایون به افتخار
ص: 1803
صید ثوینی امام مسقط اعطا و ارسال مسقط گردید- جناب مسیو دنیشون وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت فرانسه مأمور به اقامت در دربار دولت علیّه وارد دار الخلافه شد و مسیو قنبو شارژدافر فرانسه كه مرخص و روانه بود به یك قطعه نشان از درجه اوّل خارجه با حمایل سبز و یك طاقه شال رضائی نایل گردید- جبّه‌خانه اصفهان در صنعت تفنگ‌سازی خیلی ترقی كرد- میرزا عبد الوهاب خان شیرازی (جناب نصیر الدوله) به نیابت وزارت امور خارجه و خلعت همایونی نایل گردید- میرزا سید رضی سررشته‌دار گمرك به نیابت كل گمركخانههای ممالك محروسه برقرار گردید- ركن الدّین میرزا امیر توپخانه در ماه رجب مرحوم شد- در این اوقات حسب الاشاره علیّه حكمی نظامی جناب صدر اعظم به جهت تعیین بعضی حدود و قوانین برای اهل نظام ترقیم نموده صدر آن موشح به دستخط جهانمطاع همایون گردید- نواب حسام السلطنه حكمران خراسان مفسدین تركمانان سرخس و مرو را تنبیه نمودند.
شب یكشنبه پنجم شهر شعبان شش ساعت و سی دقیقه از شب گذشته آفتاب از برج حوت به حمل تحویل نموده مراسم جشن عید از سلام و غیره با كمال شكوه به عمل آمد- شب پانزدهم شعبان كه مولود مسعود حضرت صاحب الامر عجل اللّه تعالی فرجه می‌باشد به امر همایون مقرّر و مرسوم شد این روز را عید و جشن دولتی بگیرند- محمد رضا بیك پسر مرحوم محمّد رضا بیك یاور توپخانه به منصب سرهنگی توپخانه سرافراز گردید- عیسی خان والی به حكمرانی اصفهان مأمور شد- نواب نصرت الدوله را به حكمرانی عراق مفتخر فرمودند- میرزا ذو الفقار خان حاكم قم به یك قطعه نشان اول میرپنجگی با حمایل آن سرافراز گردید و میرزا ابو القاسم خان ولد معزی الیه به انشاء دیوان اعلی برقرار شد- نواب عماد الدوله حكمران كرمانشهان به اعطای یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس مفتخر گردید- عمل چاپارخانه‌های ممالك محروسه به حسین خان سرتیپ محوّل گردید- نمونه‌ای از تلگراف از عمارت سلطنتی شهر الی باغ لاله‌زار به مراقبت مسیو كرشش معلم توپخانه ایجاد شد و معلّم مشار الیه به یك رشته حمایل سفید سرهنگی و خلعت همایون مفتخر گردید- حسینقلی خان بختیاری به یك ثوب
ص: 1804
جبّه ترمه و یك قبضه شمشیر ته غلاف طلا مباهی شد- حسینعلی خان معیّر الممالك وفات نمود و منصب خزانه‌داری و معیّر الممالكی را به دوستعلی خان ولد آن مرحوم مرحمت فرمودند- امیرزاده علیقلی میرزای سرتیپ و حاكم سنقر و كلیائی به یك قطعه نشان اوّل سرتیپی و یك رشته حمایل آن سرافراز شد- جناب نظام الملك به وزارت و پیشكاری شاهنشاهزاده اعظم امیر قاسم خان ولیعهد دولت علیّه مفتخر گردید- آقا عبد اللّه ولد مرحوم آقا محمّد حسن صندوقدار را حسب الامر به اسم پدر نامیدند- اشرار تراكمه سرخس كه دم از خودسری می‌زدند نواب حسام السّلطنه حكمران خراسان با عساكر نصرت‌مآثر آنها را تنبیه و تهدید نموده بر سر اطاعت آورد- نواب ركن الدوله اردشیر میرزا حكمران آذربایجان به یك قطعه نشان اول امیرتومانی با حمایل آن و یك هزار تومان اضافه مواجب سرافراز شد- میرزا فضل اللّه وزیر نظام وزیر آذربایجان نیز به یك قطعه نشان اول امیرتومانی و حمایل آن و یك ثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع مفتخر گردید- میرزا مصطفی قلی مستوفی و پیشكار محاسبات آذربایجان به یك قطعه نشان اوّل سرتیپی و حمایل قرمز و خلعت همایون نایل گردید- صنف خباز آذربایجان را از مالیات معاف فرمودند- میرزا فضل اللّه نایب ایشیك آقاسی باشی به منصب بیگلربیگی گری تبریز و لقب خانی و خلعت همایون مفتخر گشت- میرزا نصیر كدخداباشی سابق تبریز به منصب مستوفیگری آذربایجان برقرار شد- مسیو كرشش معلم و سرهنگ توپخانه به منصب سرتیپی نایل گردید- میرزا محمّد علی مباشر امور خارجه گیلان به یك قطعه نشان دویم سرهنگی و خلعت همایون سرافراز شد- روز هیجدهم ذیقعدة الحرام طایر روح شاهنشاهزاده اعظم امیر قاسم خان ولیعهد دولت علیّه پرواز به خلد برین نمود و در زاویه مقدسه حضرت امامزاده عبد العظیم علیه السّلام بقعه مخصوص بنا كرده مدفون نمودند- جناب فرّخ خان امین الملك ایلچی كبیر دولت علیّه مأمور به اقامت دربار اسلامبول شد- یك رأس اسب عربی خاصه با یراق مكلّل به جواهر به جناب صدراعظم مرحمت فرمودند- حاجی حسین خان بروجردی به نیابت اوّل ایشیك آقاسی باشی سرافراز شد. (چین)- حاكم ایالت كانتن‌یه نام و سپهسالار چین از طایفه تاتار به دست
ص: 1805
عساكر انگلیس محبوس گردید. حاكم مزبور كه به كلكته به حبس فرستاده می‌شود معترف به این است كه در این چهار سال كه از طرف دولت چین مأمور به حكومت این ولایت است شصت هزار نفر آدم از یاغیها را به قتل رسانیده است- مأمورین فرانسه و انگلیس به امید اینكه بتوانند با دربار پكن گفتگو نمایند تا كیانگ‌سو می‌روند- گفتگوی بیفایده در مصالحه بعد از ناامیدی از مصالحه عساكر فرانسه و انگلیس در خلیج پت‌شلی وارد می‌شوند- در این خلیج رودخانه پیهو كه یك شعبه‌اش از میان شهر پكن پایتخت می‌گذرد چینی‌ها در ساحل این خلیج و دهنه این رودخانه قلعه‌جات خیلی سخت محكم دارند- بعضی از قلعه‌جات آنها را كه صد و سی و هشت توپ زیاده یا كم داشتند عساكر متفقه گرفتند- دهنه رودخانه بدست آمده بالا رفته شهر تین‌سین را هم متصرف شدند- مأمورین روس در این مقدمه عهدنامه دوستی با دولت چین منعقد كرده جمیع بنادر چین را از برای سفاین روس باز و آزاد دانسته در سمت رود آمور تقریبا پانصد میل مسافت از سرحد سبیر ضمیمه مملكت روس شده بعد عهدنامه چینی‌ها در تین‌سین با فرانسه و انگلیس بستند- سفرای انگلیس و فرانسه در پكن و سفرای چین در لندن و پاریس متوقف خواهند بود- ده كرور تومان پول ایران خسارت دولت چین به دولت انگلیس خواهد داد و سه كرور به فرانسه- مسافرین و سیّاحان فرنگ در چین آزاد خواهند بود كه در جمیع ممالك چین گردش كنند- مذهب عیسوی در تمام ممالك چین محترم خواهد بود- تجارت تریاك حق فرنگیها خواهد بود.
(ژاپن)- عهدنامه تجارتی با اتائونی و انگلیس و روس و فرانسه.
اروپا- (اسپانیول)- اختلاف آرا مابین وزرا- پادشاه انگلستان با كمال سختی با دولت اسپانیا در خرید و فروش سیاهان گفتگو دارد- افتتاح راه‌آهن از مادرید به الی كانت. (آلمان)- فوت مارشال رادتسكی- قرض دولت اطریش در این سال معادل هزار و دویست كرور تومان پول ایرانست- تولد پسری از امپراطور اطریش- در میلان ایطالیا متصرّفی دولت اطریش اهالی بنای شورش گذاشته آشكارا سلطنت ویكتر امانول پادشاه ساردین را طالبند- پسر پادشاه پروس دختر
ص: 1806
بزرگ پادشاه انگلیس را به ازدواج خود درآورد- افتتاح راه‌آهن از گنیزبرگ شهر پروس الی سرحدّ روس- پرنس گیّوم برادر پادشاه پروس مستقلّا بدون تردید و بدون تعیین وقت به نیابت سلطنت به واسطه سوءمزاج پادشاه كه برادر بزرگست برقرار می‌شود. (انگلیس)- عزل وزراء ویگ و نصب وزرای طایفه توری به ریاست لرد دربی- پادشاه گوركانی دهلی را حبسا به جزیره آندمان می‌فرستد- حكومت و فرمانفرمائی هندوستان كه تا آن زمان به تصرّف كمپانی بوده نه به اختیار دولت لرد پالمرستن در اواخر صدارت و لرد دربی در اوایل صدارت در ظرف این سال تكلیف به دولت می‌كنند كه این وضع كمپانی را موقوف داشته هندوستان را یكی از ایالات معتبره معظمه انگلیس تصوّر نمایند و یك وزیری به سمت وزارت هندوستان در دسته وزرا مقرّر شود- سیر كامبل به امداد راجه‌نپال با پنجاه هزار قشون شهر لكهنوی هندوستان را به تصرّف درآورد، بیست و پنج هزار نفر از یاغیها به سمت بنارس فرار كردند- به جهت فتوحات نمایان كامبل سپهسالاری هند و لقب لرد كلیدی از طرف دولت انگلیس به او داده می‌شود- لرد استنلی گاننك كه از طرف كمپانی حكومت هند داشت به سمت فرمانفرمائی و نیابت سلطنت در هندوستان برقرار شد- در جزیره نول كالدونی متعلّق به انگلیس معادن طلای خیلی بامكنت منكشف شد- مجلس لردها بعد از هفت سال گفتگو بالاخره قبول كردند كه از طایفه یهود در مجلس پارلمنت به سمت وكالت رعیّت حضور بهم رسانند- رچل صرّاف معروف یهودی در مجلس قبول شد- رتر نام از اهالی آلمان ایجاد روزنامه تلگرافی عمومی نمود. (ایطالیا)- كاوور «1» صدراعظم ساردین مصرّ بر اینست كه باید با فرانسه اتّحادی داشت. (پرتوغال)- ازدواج پادشاه با یكی از شاهزاده خانم‌های پروس. (بلژیك)- دولت درصدد ساختن قلعه محكمی در بندر آنورس برآمد. (روس)- انعقاد مجلسی به حكم اعلیحضرت امپراطور به جهت آزاد نمودن رعایا- در مملكت روس آنچه به تعداد آمده صد و نه هزار اربابست از این عدد هزار و چهارصد نفر از هزار الی ده هزار
______________________________
(1). متن: گارور.
ص: 1807
رعیّت دارند كه این رعایا به منزله مملوك هستند و خرید و فروش می‌شوند و فی الواقع اعلیحضرت امپراطور روس جمعیّتی كه مشتمل بر چهل و یك كرور و دویست و پنجاه هزار نفر بود آزاد كرد كه در حقیقت رعایای مملوك به حكم امپراطور آزاد شدند. (سود)- به واسطه یانقین سختی قسمت عمده از پایتخت می‌سوزد. (سویس)- افتتاح راه‌آهن از ژنو «2» به نوآن. (عثمانی)- خیال اتحاد ایالتین والاشی و ملداوی (افلاق بغدان) در تحت یك حكومت چون از برای اقتدار روس در این نواحی بیشتر مفید بود دولت عثمانی قبول ننمود به این واسطه باز مابین روس و عثمانی نزدیك به ترك مراوده شد- لهذا مجلس شورای مجدّدی در پاریس از مأمورین جمیع دول منعقد گردید بعضی قرارهای جدید در عمل اتحاد افلاق بغدان و قراداغ عثمانی و بعضی جاها گذاشته شد- سیرهانری بلور به سفارت انگلیس در دربار عثمانی به جای لرد ریكلیف برقرار شد- فوت رشید پاشا فجأتا- شورش سخت در ایالت هرزگوین و منتنگرو در بسنی- فتوحات عمر پاشا با اعراب بدوی در حوالی بغداد- باریدن باران سخت در شامات و خرابی رسانیدن- در جزیره كاندی به جهت زیادی مالیات اهالی شوریدند مسلمانها عیسوی زیادی در این جزیره به قتل رسانیدند- در بندر جدّه فرنگی زیاد به قتل رسید. من‌جمله قونسولهای انگلیس و فرانسه بودند- كشتیهای جنگی دولتین فرانسه و انگلیس به ضرب گلوله نارنجك خرابی زیادی به جدّه وارد می‌آورند- دولت عثمانی جمعی را به جهت تحقیق این فقره مأمور به جدّه نموده ده نفر از مقصّرین را كه محرّك مردم بودند در این قتل و نهب به دست آورده می‌كشند- ایجاد مجلس وكلای ملّت در بلگراد و سروستان- وكلای ملّت این ایالت عزل قارازارش ژویش را طالبند كه از طرف دولت عثمانی والی بوده و نصب ابرنویچ- ولیعهد مصر احمد پاشا پسر ابراهیم پاشا در نیل غرق شده هلاك می‌شود- در تونس ایجاد یك بانك- ایجاد اوّل راه‌آهن در خاك عثمانی از ازمیر به ایدن. (فرانسه)- جمعی از اهالی ایطالیا كه رئیس آنها ارسینی نام بود
______________________________
(2). متن: ژانو.
ص: 1808
قصد قتل ناپلیون امپراطور فرانسه كردند و شبی در مدخل تماشاخانه بزرگ سه نارنجك به سمت امپراطور انداخته شد صد و پنجاه و شش نفر مجروح و هشت نفر مقتول و به امپراطور نیز زخمی وارد آمد- موافق فرمان امپراطور ناپلیون در زمان غیبت اعلیحضرت ایشان از فرانسه نیابت سلطنت با امپراطریس خواهد بود- ژنرال شان كازنیه و ژنرال بد كه از خاك فرانسه اخراج شده بودند اجازه یافتند كه وارد شوند- سفارت كبرای دوك دمالاكف به انگلیس- از برای زینت شهر پاریس در ظرف ده سال مقرّر است سی و شش كرور تومان ایران خرج شود كه از این مبلغ ده كرور دولت كمك خواهد كرد مابقی را اهل شهر- فوت مادر كنت دپاریس نوه لوی فلیپ پادشاه فرانسه و ولیعهد او در انگلیس- وزارت الجزایر و تمام ممالكی كه دولت فرانسه در خارج از مملكت فرانسه مالك است به پرنس ناپلیون عموزاده امپراطور مقرّر شد- حكومت ژنرال ماكماهون به الجزایر- مملكت سیام قبول قونسول فرانسه را ننمود- جزئی كدورتی با دولت پرتوغال- ترضیه خواستن دولت پرتوغال و عفو دولت فرانسه به جهت حفر مجمع البحرین سوئیز- كمپانی این عمل در پاریس افتتاح استقراض كرد- آمدن پادشاه انگلستان به شربرغ به بندر فرانسه و ملاقات نمودن با امپراطور فرانسه- فوت ژاشل بازیگر معروف. (یونان)- ایجاد موزه در آتن پایتخت این دولت- بروز زلزله در آتیك- خرابی شهر كرنت به واسطه زلزله- جزیره كرفو را انگلیس مایل به تصرف است لیكن اهالی جزیره زیادتر میل دارند كه جزو یونان باشند.
(افریقا)- در شمال دماغه امید چندین سال قبل از ملل مختلفه فرنگ علی الخصوص هلاندیها در سواحل رودخانه ترانس وال سكنی گرفتند و بیست و دو سال بود، دولت انگلیس لاینقطع با آنها در منازعه بود، بلكه آنها را جزء رعایای خود كه در افریقا دارد نماید ممكن نشد تا در این سال دولت انگلیس اینجمهوری مختصر را شناخت به جمهوری ترانس‌وال- بسهف نام هلاندی به انتخاب عامه اهالی ترانس‌وال مدت هفت سال ریاست یافت.
امریكا- (اتائونی)- اختراع وضع تلگراف جدید به توسّط دكتر مرس از اهل
ص: 1809
اتائونی كه به اسم همان شخص این تلگراف الحال موسومست. دولت انگلیس چهل هزار تومان انعام و حق السعی به این شخص می‌دهد. (ینگی دنیای جنوبی)- شورش سختی در جمهوری پرو و رفع آن. (برزیل)- ابتدای راه‌آهن جدید موسوم به راه دن‌پدر. (ینگی‌دنیای شمالی)- بعد از دو مرتبه تلاش بیهوده در مرتبه ثالث مابین والان‌تیا شهر ارلند انگلیس و سنت‌ژان شهر ینگی‌دنیائی امتداد سیم تلگراف بحری شد، اوّل مخابره تلگراف تهنیت‌آمیز مابین رئیس جمهوری اتائونی و پادشاه انگلستان بود. وقتی كه در ساعت شهر والان‌تیا دو ساعت و چهل و پنج دقیقه از ظهر گذشته بود و در شهر سنت‌ژان انگلیس ظهر و اختلاف افق به این‌قدر- امّا به‌زودی این سیم بحری پاره و قطع مراوه مابین اروپ و ینگی‌دنیا گردید.
[سنه 1275 هجری- سنه 1858 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال خیرمآل ذات اقدس همایون به نفس نفیس مبارك غور و تعمّقی در كلّیّه امور دولتی و ملكی می‌فرمایند- ریاست دفترخانه وزارت امور خارجه را به میرزا محمد از اجزای وزارت خارجه داده و به اعطای نشان شیر و خورشید از درجه اوّل سرهنگی با حمایل آن مفتخر گردید- متعلّمین مدرسه دار الفنون ترقّی كلّی كرده‌اند- جناب مسیو انچكوف وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت روس مأمور به اقامت دربار دولت علیّه وارد دار الخلافه شده پذیرائی رسمی از معزی الیه به عمل آمد- میرزا زكی معلّم و یاور توپخانه به منصب سرهنگی توپخانه مفتخر گردید- بیستم شهر محرّم الحرام به موجب دستخط مبارك جناب صدراعظم از صدارت عظمی و نظام الملك و وزیر لشكر از مناصب خودشان معزول شدند- و بعد از عزل صدراعظم شش وزارتخانه در دربار دولت علیّه ترتیب و تشكیل یافت- اوّل وزارت داخله، دویّم وزارت خارجه، سیّم وزارت جنگ، چهارم وزارت مالیه، پنجم وزارت عدلیه، ششم وزارت وظایف- و اسامی وزرا و القاب هریك از این قرار است: جناب میرزا محمد صادق قایم مقام به لقب
ص: 1810
امین الدوله و وزارت داخله سرافراز شد- وزارت خارجه كماكان به عهده جناب مؤتمن الملك میرزا سعید خان است- جناب میرزا محمّد خان كشیكچی باشی به لقب جلیل سپهسالاری و وزارت جنگ مفتخر گردید- وزارت مالیه برعهده كفایت جناب اجل آقا میرزا یوسف مستوفی الممالك مفوّض آمد- جناب عباسقلی خان والی جوانشیر ملقّب به معتمد الدوله شده وزارت عدلیه به عهده ایشان محوّل گشت- وزارت وظایف و اوقاف تعلّق به میرزا فضل اللّه نصیر الملك یافت- و میرزا عنایت اللّه امین لشكر كماكان مشغول ضبط و ربط دفتر لشكر خواهد بود- در امور مهمّه قرار به شوری افتاد و امضای كلیه امور خاص به نفس نفیس همایون گردید، و بدون استیذان و اجازه از جانب سنی الجوانب حكمی نفاذ نمی‌یابد- حاجی محمّد خان پیشخدمت خاصّه به جای والد مؤلف منصب فراشباشیگری و لقب حاجب الدولگی یافت- منصب ریاست مجلس شوری را به میرزا جعفر خان مشیر الدوله مرحمت فرمودند- میرزا باقر برادرزاده میرزا جانی به لشكرنویسی فارس مأمور شد- حساب یزد و بروجرد برعهده میرزا رفیع مستوفی مفوّض گردید- یحیی خان (جناب مشیر الدوله) به منصب آجودان مخصوص و مترجمی حضور باهر النور و خلعت همایون سرافراز گردید- جشن مولود همایونی در ششم صفر به مباركی گرفته شد- هم در این سال ارتفاع قله دماوند را گرفتند و معلوم شد از سطح طهران پنج هزار و پانصد و نود ذرع و از سطح دریا شش هزار و ششصد و سیزده ذرع است- حاجی میرزا علی اكبر قوام الملك با بعضی وابستگان خود به دربار همایون آمده بعد از رخصت انصراف به حمایل میرپنجگی و خلعت همایون نایل و همراهانش نیز به مناصب و خلاع همایونی سرافراز شدند- سفیری به سمت شارژدافری دولت بلجیك به دار الخلافه باهره آمد- میرزا ابراهیم خان به منصب سرتیپی اوّل و حمایل و نشان آن سرافراز شد- میرزا حسن لله باشی به منصب ریش‌سفیدی درب حرمخانه و خلعت همایونی سرافراز شد- مصطفی قلی خان حاكم سبزوار به خلعت همایون و یك قبضه شمشیر ته‌غلاف طلا نایل گردید- یك ثوب عبای ترمه به جهت جناب شیخ عبد الحسین مجتهد ارسال عتبات شد- برای جناب حاجی سیّد جواد امام جمعه كرمان نیز یك قبضه عصای
ص: 1811
مرصّع ارسال كردند- جان محمّد خان سرهنگ فوج خلج ساوه به منصب سرتیپی سیّم سرافراز شد- حسین خان نظام الدوله به منصب امیرتومانی منصوب شد- جناب فرّخ خان امین الملك سفارت كبری و مأموریت خود را به پایان رسانده در ماه ربیع الاول وارد دار الخلافه و شرفیاب حضور همایون شده به یك قطعه گل كمر مرصّع ممتاز و یك ثوب جبّه ترمه كشمیری حاشیه‌دار از ملابس خاصه مخلّع و سرافراز گردید- میرزا شفیع شیرازی به منصب استیفا سرافراز شد- دیوانخانه‌های عدلیه در تمام ولایات برقرار فرمودند- یحیی خان آجودان مخصوص و مترجم حضور همایون به یك رشته حمایل سفید از مرتبه سرهنگی سرافراز شد- میرزا ملكم خان سرهنگ اتاماژر كه به منصب مستشاری در سفارت جناب امین الملك به اروپا مأمور شد به منصب سرتیپی و نشان و حمایل مخصوص این رتبه مفتخر گردید- نواب شاهزاده بهرام میرزا را به لقب معزّ الدوله مفتخر و به صاحب اختیاری مملكت آذربایجان و یك قطعه نشان مكلل به الماس از مرتبه امیرتومانی با حمایل آن سرافراز فرمودند- و عزیز خان سردار كل را به نشان و حمایل و خطاباتی كه سابقا داشت مجدّدا برقرار و ریاست كلیّه و نظم امور مملكت و قشونی آذربایجان را به عهده معزی الیه موكول فرمودند- میرزا ابو القاسم مستوفی به لقب معین الملكی ملقّب گردید- میرزا عبّاس خان نایب وزارت خارجه به منصب نیابت اوّل و لقب معاون وزارت امور خارجه و خلعت همایون سرافراز و مأمور به كارگذاری بالاستقلال مهام خارجه آذربایجان شد- عیسی خان والی حاكم اصفهان به اعطای لقب اعتماد الدوله‌گی سرافراز گردید و محمود خان میرپنجه به لقب نبیل ناصر الملكی مفتخر گشت و انتظام مهام سواره‌نظام ملتزم ركاب به معزی الیه تفویض شد- نواب حشمت الدوله را به حكمرانی خراسان و یك ثوب قبای مفتول‌دوز نظامی تن‌پوش مبارك و یك رشته حمایل سبز و آبی كه مخصوص منصب سرداری است سرافراز فرمودند- میرزا محمّد قوام الدّوله وزیر خراسان به یك رشته حمایل سبز و قرمز از مرتبه امیرتومانی نایل گردید- میرزا جعفر خان مشیر الدوله را به یك قبضه عصای مرصّع قرین اعزاز فرمودند- فوج خلخال را به عبد الحسین خان برادر مؤلف مرحمت فرمودند- جناب میرزا فتحعلی خان
ص: 1812
صاحب دیوان به حكومت یزد مفتخر آمد- هنگام مراجعت جناب امین الملك سفیر كبیر دولت علیّه ایران بعضی هدایا و تحف لایقه از جانب ناپلیون امپراطور فرانسه و دول متحده امریكا و ساردین و بلجیك برای حضور باهر النور مبارك اهدا نموده بودند كه در این اوان عزّ وصول یافت- محمد ولی خان قاجار بیگلربیگی سابق استرآباد به منصب سرداری قشون خراسان مفتخر گردید- میرزا احمد خان پسر مرحوم میرزا تقی خان امیر كبیر به منصب سرتیپی سرافراز شد- جناب فرّخ خان امین الملك به وزارت حضور و مهرداری مهر مبارك و ریش‌سفیدی و ریاست عمله خلوت برقرار گردید- میرزا علی خان ولد میرزا مصطفی خان افشار به منصب سرهنگی سرافراز شد- نظر به موالات و اتّحاد دولتین ایران و روس اعلیحضرت امپراطور روس یك قبضه شمشیر مرصّع برای اعلیحضرت همایون اهدا نمودند- میرزا هدایت اللّه پسر نصیر الملك به منصب استیفای وظایف ممالك محروسه برقرار گردید- حاجی میرزا عبد اللّه خان ولد مرحوم میرزا نبی خان امیردیوان به منصب استیفای دیوان اعلی سرافراز شد- ایجاد و امتداد سیم تلگراف از دار الخلافه باهره الی عمارت سلطانیه و از آنجا تا تبریز به مباشرت نواب اعتضاد السلطنه- چهل و دو نفر از جوانان قابل ایران به ریاست عبد الرسول خان نواده مرحوم صدر اصفهانی انتخاب شدند كه در مدارس علمیه پاریس مشغول تحصیل فنون مختلفه شوند- حسنعلی خان سرتیپ ژنرال آجودان حضور همایون به منصب وزیر مختاری و ایلچیگری مخصوص دولت علیّه ایران مأمور به اقامت دربار دولتین انگلیس و فرانسه گردیده به خلعت همایونی سرافراز شد و حاجی محسن خان سرهنگ به نیابت اوّل، و میرزا صادق خان به نیابت دویّم، و نظرآقا به مترجمی اوّل سفارت مزبوره برقرار گردیدند- شاگردان نیز سپرده به جناب حسنعلی خان وزیر مختار هستند- میرزا عبد الرحیم خان به منصب كارپردازی اوّل دولت علیّه منصوب و به اقامت تفلیس مأمور گردیده به اعطای یك قطعه نشان سرتیپی و حمایل و خلعت همایون سرافراز شد- و میرزا عبد الوهاب خان به منصب نیابت اوّل كارپردازخانه تفلیس برقرار گردید- نصر اللّه خان سرتیپ به یك قطعه نشان از درجه سیّم سرتیپی سرافراز شد- حكومت كرمان را به نواب كیومرث میرزا و وزارت كرمان را به
ص: 1813
محمد اسمعیل خان مفوّض فرمودند- جناب میرزا حسین خان (سپهسالار اعظم مرحوم) به منصب وزیر مختاری و اقامت اسلامبول و خلعت همایون سرافراز گردید و اجزای این سفارت از این قرار است:
(نریمان خان سرتیپ مستشار سفارت)، (میرزا سلیمان خان پسر جناب مؤتمن الملك وزیر امور خارجه نایب اوّل)، (میرزا حسن نایب دویم)، (میرزا زمان خان به سمت قنسول ژنرالی مأمور به اقامت مصر)، (میرزا مهدی مأمور به كارپردازی ارزنة الروم)،- (میرزا حسین به منصب كارپردازی مأمور به اقامت طرابزن)، (حاجی میر بهاء الدین به منصب كارپردازی شام).
یحیی خان پسر جناب حسنعلی خان وزیر مختار به سرهنگی فوج اوّل گروس سرافراز شد- نواب عماد الدوله به یك قطعه نشان امیرتومانی و حمایل آن سرافراز گردید- قوام الدوله وزیر خراسان نیز به یك قطعه نشان امیرتومانی مفتخر گردید- اللهویردی خان سرهنگ توپخانه به منصب سرتیپی سیّم توپخانه برقرار شد- حسنعلی خان سرتیپ افشار به یك قطعه نشان دویم سرتیپی و حمایل آن نایل گشت- محمد باقر خان سرهنگ فوج ششم به یك قطعه نشان اوّل سرهنگی و حمایل سفید مباهی شد- علیمراد خان پسر اسد اللّه خان سرتیپ فوج گوران چون این اوقات اشرار آن سامان پدرش را غفلتا به قتل رسانیدند و قاتلین او را گرفتند خود او به منصب سرهنگی فوج مزبور برقرار شد- شاهزاده احمد میرزا به حكومت گلپایگان و خوانسار رفت- حاجی حسن خان قاجار به وزارت قزوین منصوب گردید- كاظم خان سرهنگ فوج ناصریّه به منصب سرتیپی سرافراز گشته ایل حاجی علیلوی قراجه‌داغ را هم به معزی الیه واگذار فرموده مقرّر شد پنجاه سوار رشید خوب هم از ایلات قراجه‌داغ بگیرد و ابوابجمع او باشد- روز دوشنبه شانزدهم شعبان قلیلی از طلوع آفتاب گذشته مهر جهانتاب از برج حوت به حمل تحویل نمود سلام خاص تحویل در كلاه فرنگی و سلام عام نوروزی در تالار تخت مرمر اتفاق افتاد- نواب والا نصرت الدوله را به حكومت دار الخلافه سرافراز فرمودند- چون موكب همایون عازم سلطانیه است در ایام غیبت اردوی معلّی ریاست قشون متوقف دار الخلافه و قورخانه و جبّه‌خانه را به جناب ناصر الملك تفویض فرمودند- میران
ص: 1814
آذربایجان را به میرزا عبد الرحیم میزان آقاسی واگذار فرمودند- روز دوشنبه بیست و هفتم شعبان نواب اشرف والا شاهنشاهزاده افخم كامران میرزا را (نایب السلطنه امیر كبیر و وزیر جنگ) به نیابت سلطنت كبری و خلافت عظمی سربلند فرمودند- حكمرانی فارس را به نواب حسام السلطنه تفویض داشتند- روز بیست و نهم شعبان موكب مسعود همایون از مقرّ خلافت عظمی به عزم زیارت حضرت معصومه سلام اللّه علیها و تشریف‌فرمائی به سلطانیه انتهاض فرموده یافت‌آباد محل نزول اردوی معلّی گردید- جمعه چهارم رمضان قریه آدران مخیم اردوی همایون شد- حاجی میرزا محمّد خان دبیر مهام خارجه نایب اوّل وزارت امور خارجه به جهت انجام خدمات مقرره و تسویه قراردادهائی كه فیمابین ایلچی كبیر دولت علیّه و اولیای دولت عثمانی در اسلامبول سمت اتمام یافته به سمت مأموریت مخصوصه مأمور بغداد و مخلّع گردید و میرزا علی خان (جناب امین الدوله) پسر معزی الیه به منصب منشیگری وزارت امور خارجه و اعطای مواجب سربلند و به اتفاق مشار الیه روانه عراق عرب شد- میرزا محمّد صادق امین الدوله وزیر داخله به واسطه علّت مزاج از منصب و خدمت معاف شد- نواب والا فرهاد میرزای نایب الایاله به نشان و حمایل میرپنجی نایل گردیدند- امان اللّه خان والی كردستان به نشان دویّم سرتیپی با حمایل آن سرافراز گردید- شب چهارشنبه نهم رمضان منزل حوض سلطان مقر موكب همایون بود- نواب حسام السلطنه به یك قطعه نشان مكلل به الماس از درجه دویم امیرنویانی و یك رشته حمایل سبز و آبی و خلعت همایون سرافراز گردیدند- جناب فرّخ خان امین الملك را به لقب امین الدوله ملقب و علاوه بر مناصب سابقه مقرر فرمودند كه عرایض و مطالب علما و شاهزادگان عظام را جناب معزی الیه معروض حضور مبارك دارد و عزل و نصب حكّام ولایات ممالك محروسه هم به مشاورت و صوابدید ایشان باشد- روز پنجشنبه دهم رمضان موكب همایون وارد قم گردیده از راه همدان عزیمت سلطانیه فرمودند- میرزا زمان خان كارپرداز مصر به نشان اوّل سرهنگی سرافراز شد- و محمّد باقر خان ولد محمّد خان امیرتومان نیز به نشان اوّل سرهنگی مفتخر گردید- بیست و سیّم رمضان محلّات محلّ نزول اجلال موكب معلی بود- امیرزاده سلطان
ص: 1815
حمید میرزا ولد نواب نصرت الدوله به منصب سرهنگی خارج از فوج برقرار گردید- مدرسه نظام تبریز به اهتمام محمد صادق خان سرهنگ رونق كامل یافت- امیرزاده ساسان میرزا به منصب سرهنگی نایل و بیگلربیگی تبریز شد- موكب همایون از راه همدان تشریف‌فرمای سنندج شده سه روز در آنجا توقف فرمودند و چون از عهود سالفه در این ولایت معمول ولات بود كه صاحبان املاك تصرّف مالكانه در ملك و مایملك خود چنانكه باید نداشتند حكم همایون بر منع این رسم شنیع صادر و مقرّر شد عموم رعایا نسلا بعد نسل مالك قاهر اموال موروث و مكتسب خود باشند- موكب معلی از سنندج انتهاض فرموده به ساحات گروس نزول اجلال فرمود و بعد از دو روز توقف عازم سلطانیه شده روز دویّم ذیحجّه سلطانیه مخیم اردوی كیوان‌شكوه گشت- نواب اعتضاد السلطنه را به پاداش خدمت كشیدن سیم تلگراف تا سلطانیه به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس و یك هزار تومان انعام مفتخر و به منصب و لقب وزارت علوم منصوب و ملقب فرمودند- سلام عید اضحی در عمارت سلطانیه شرف انعقاد یافت و در این سلام چهل هزار از عساكر نظام و غیرنظام حاضر بودند- قاسم خان وزیر مقیم دولت علیّه متوقّف سنت‌پطرزبورغ به منصب ایلچی مخصوص و وزیر مختاری سرافراز گردید- نواب احتشام الدوله خانلر میرزا به حكومت اصفهان و نواب عضد الدوله سلطان احمد میرزا به حكومت بروجرد سرافراز شدند- حكومت لرستان را ضمیمه حكومت كرمانشهان نموده به نواب عماد الدوله مرحمت فرمودند- والد مؤلف حاجی علی خان را به لقب ضیاء الملك ملقب و به حكومت ایالت عربستان سرافراز داشتند- حكومت مازندران و استرآباد را به نواب حاجی كیومرث میرزا ایلخانی ایل جلیل قاجار مرحمت فرموده نواب معزی الیه را ملقب به ملك‌آرا نمودند و نیابت این ایالت به امیرزاده هوشنگ میرزا پسر نواب ملك‌آرا تفویض شد- محمد مهدی خان پسر جناب سپهسالار به منصب كشیكچی باشیگری مفتخر گردید- امیر اصلان خان عمید الملك حكمران گیلان به لقب مجد الدوله ملقب شد- پاشا خان سرتیپ اوّل شجاع الملك لقب یافت- نواب حشمت الدوله حكمران خراسان در سرخس به اجازه علیّه قلعه جدیدی محكم و بزرگ كه عبارت از
ص: 1816
شهریست به قاعده هندسه بنا نموده و بقدر سه چهار هزار خانوار از ایلات داخله خراسان برای سكنای آن قلعه معیّن و چهار فوج سرباز و پانصد سوار در آنجا ساخلو گذاشته محمّد ولی خان سردار خراسان را به ریاست آنجا برقرار كردند. (چین)- فوت حاكم كانتن‌یه كه اسیر انگلیسها بود در كلكته- خفّت دادن به سفرای انگلیس و فرانسه و ینگی‌دنیا در این مملكت، و نپذیرفتن خاقان چین ایشان را در حضور خود. (ژاپن)- جز بندر یوكوهوما از برای ورود سفاین ملل فرنگ باز نبود هنوز به ید پایتخت ورود نكردند. (ماچین)- قشون دولت فرانسه اسپانیا سواحل رودخانه توران را متصرّف شده حو را نیز تصرف كردند.
اروپا- (اسپانیول)- افتتاح راه‌آهن از مادرید به ساراكس- میل عامه مردم به جنگ با دولت مرقش- سرداری ادنل در این جنگ- جنگ سخت مابین قشون اسپانیا و مرقش- اتلاف قشون اسپانیائی به واسطه امراض وبائی- فتح قشون اسپانیا و شكست فاحش قشون مرقش در اوایل زمستان- هنگام منازعه اسپانیا با مرقش دولت انگلیس با اسپانیا شرط می‌نماید كه بندر تان‌ژر را بعد از فتح آنقدر نگاهدارد كه امضای عهدنامه صلح بشود. (آلمان)- تزلزل دولت اطریش از بروز جنگ در اوایل این سال مابین این دولت و ایطالیا و فرانسه- فرستادن اطریش یك دسته قشون به سربستان خاك عثمانی- ابتدای كدورت مابین دولت فرانسه و اطریش و كلمات سخت ناپلیون امپراطور فرانسه به دولت اطریش در اوّل ژانویه به توسط سفیر اطریش- دولت اطریش تهیه جنگی در ایالات متصرفی خود در ایطالیا می‌نماید- گفتگوی سخت مابین دولت اطریش و ایطالیا- دولت روس از برای رفع غایله به دول فرنگ تكلیف انعقاد مجلس كنگره می‌نماید و قبول نمی‌شود- دولت اطریش ویكتر امانول پادشاه ساردین را تهدید می‌كند كه به‌طور حتم تهیه جنگی كه دیده متفرق نماید و عساكر خود را مرخص كند و سه روز مهلت به او می‌دهد- دولت فرانسه از این تهدید متألّم شده سرداران خود را به حمایت ساردین به سرحدات ایطالیا مأمور می‌سازد- شروع منازعه مابین فرانسه و اطریش در مملكت ایطالیا- كمك بعضی ایالات كوچك ایطالیا به دولت
ص: 1817
اطریش و بیطرفی بعضی- بیطرفی حضرت پاپ در این جنگ- روس و پروس تهیه جنگ می‌بینند بدون مداخله در جنگ- میانجیگری دولت انگلیس كه بی‌ثمر شد- نطق ناپلیون امپراطور فرانسه كه مقصود از جنگ اتحاد و آزادی ایطالیاست- حركت ناپلیون از پاریس در اواسط بهار به سمت میدان جنگ و ورود ایشان به ژن شهر ایطالیا و قبول كردن سرداری كل عساكر فرانسه و ایطالیا را- ویكتر امانول پادشاه ساردین به نیابت ناپلیون در این جنگ مقرّر است- گاری بالدی در این جنگ دخالت دارد- شكست قشون اطریش در والان- توپی كه از فرانسه آورده بودند و گلوله او هزار و ششصد ذرع می‌رفت سبب فتح شد- جنگ سخت چیال‌دینی سردار ویكتر امانول در مرتوا، فتح ماژانتا، و شكست سخت قشون اطریش به دست قشون فرانسه- رشادت ژنرال ماكماهون در این جنگ- بیست هزار مقتول و هفت هزار اسیر و چهار توپ و دو بیرق در این جنگ نصیب قشون فرانسه شد- در همین جنگ ژنرال ماكماهون به منصب مارشالی و لقب دماژانتا برقرار گردید- ورود امپراطور ویكتر امانول به میلان در اوایل تابستان- شكست سردار اطریش مندك- شكست قشون اطریش از هر نقطه- ورود امپراطور اطریش به اردوی خود در ودان- تهیّه جنگ پروس كه دویست و پنجاه هزار قشون حاضر می‌كند- شكست یافتن قشون فرانسه و ایطالیا به دست امپراطور اطریش- جنگ سخت بزرگ در سلفرین- قشون امپراطور اطریش صد و هفتاد هزار و قشون ناپلیون فرانسه و پادشاه ساردین صد و چهل و پنج هزار، و در گرمای سخت شانزده ساعت این جنگ طول كشید و قشون فرانسه فتح كرد و سه بیرق و سه توپ و شش هزار اسیر به دست قشون فرانسه افتاد- از عساكر فرانسه در این جنگ پانزده هزار و از عساكر ساردین پنجهزار و پانصد نفر تلف شدند- ژنرال ینل سردار قشون فرانسه به منصب مارشالی برقرار شد- فرستادن چند كشتی جنگی به سمت ونیز- اهالی آلمان از این فتوحات فرانسه چندان مشعوف نیستند- شورش در مجارستان بر ضدّ دولت اطریش- دولت پروس انگلیس و روس را به میانجیگری میان فرانسه و اطریش می‌طلبد- متاركه قشون فرانسه و اطریش- ملاقات
ص: 1818
امپراطور فرانسه و امپراطور اطریش در ویلّافرانكا و گفتگوی مصالحه- عمده شروط مصالحه این بوده است كه دولت اطریش حق سلطنتی كه در ایالت لمباردی ایطالیا دارد به امپراطور فرانسه واگذار نماید، و ناپلیون نیز سلطنت لمباردی را به ویكتر امانول پادشاه ساردین تفویض نماید- جمیع دول فرنگ خاصّه اهالی فرانسه تعجب از این داشتند كه با وجود فتوحات پی‌درپی، امپراطور فرانسه را چه بر این داشت كه تعجیل مصالحه نماید. خود امپراطور به این عذر معتذر شدند كه به واسطه حرارت هوا و امراض وبائی و بعضی جهات دیگر من جمله شراكت كردن جمهوری‌طلبان ایطالیا با ما در این جنگ بود، من نخواستم امتدادی در این جنگ بدهم. علاوه بر این چون جمیع دول فرنگ در ابتدای جنگ به وجه غیر عادلانه با ما حركت كردند و بعضی مضامین گفتند خواستم بعد از ظاهر نمودن شوكت و قدرت ملّت فرانسه را بر اطریش بدون دخالت دول دیگر مصالحه نمایم- اضطراب دولت انگلیس از اینكه مبادا این مصالحه فوری فرانسه با اطریش سبب منازعه مابین فرانسه و انگلیس گردد- پنجاه هزار عساكر فرانسه با مارشال وایّان سردار متوقّف ایطالیا خواهند بود- صلح مابین فرانسه و اطریش و ایطالیا (ساردین) در رودیك منعقد شد- عزل كنت دبوال و نصب رشبرك به جای او- بی‌پولی شدید در مملكت اطریش- استقراض سی كرور تومان پول ایران- فوت وزیر بزرگ مترنیخ در تابستان به سنّ پیری- تولّد پسری در پروس از پسر نایب السلطنه- فوت الكساندر جنبل عالم متبحّر در برلن- فوت كال رتیر جغرافی‌دان معروف (انگلیس) مسافرت ولیعهد دولت انگلیس در اقطاع فرنگ الی جزیره مالت- تعیین پنجاب به چهارم ایالت هندوستان- در این ایالت چهارم هندوستان كه پنجاب و دهلی در جزو این ایالت شمرده می‌شود چهل و چهار كرور رعیت انگلیس دارد- عزل وزرای توری، نصب وزرای ویگ، و صدارت لرد پالمرستن- شورش عمله‌جات در لندن- منسوخ نمودن دولت انگلیس تنبیه سربازان مقصّر را با شلّاق- نقار جزئی با اتائونی ینگی‌دنیا- مسافرت ماكلنتن به قطب شمال و انكشاف دریای قطبی و یقین بر فوت فرانكلن- سیّاح قطبی كه در سنه هزار و دویست و شصت و پنج به قطب شمال سفر كرده و مفقود شده بود و تاكنون دولت
ص: 1819
انگلیس در جستجوی او بود تا اینوقت كه یقین به فوت او و همراهان او نمود- فوت هلّام مورّخ و برونل مهندس- اهالی جزیره كرفو با وجود اصراریكه دولت انگلیس در الحاق آن جزیره به مملكت خود دارد قبول ننموده تبعیّت یونان را اختیار كردند.
(ایطالیا)- قبول نمودن اعلیحضرت ویكتر امانول سرداری قشون خود را در جنگ اطریش- جمهوری‌طلبان ایطالیا گاری بالدی را به ریاست و سرداری خود اختیار كردند- ملكه پارم پسر خود را برداشته به سمت سویس فرار می‌كند- والی مدن نیز مملكت خود را گذاشته فرار می‌نماید و از جانب ویكتر امانول حاكم آنجا تعیین می‌شود- ایالت تسكان نیز جزء مملكت ساردین شد- فوت پادشاه ناپل فردیناند دویّم در سنّ چهل و نه سالگی كه مدّتها مریض بود و جلوس پسر این پادشاه فرانسوای دویّم كه یكی از خواهرهای ملكه اطریش را در حباله نكاح دارد- استعفای كنت دكاوور از صدارت و نصب كنت دآرز كه یكی از دوستان ناپلیون امپراطور فرانسه است- ورود فتح‌آمیز پادشاه ویكتر امانول به شهر میلان- تظلّم پسر والی تسكان در دربار فرانسه و قبول نكردن امپراطور ناپلیون تظلّم او را- اهالی ایطالیا عموما سلطنت جسمانی حضرت پاپ را مانع‌اند- جمیع ایالات ایطالیا سكّه و بیرق پادشاه ساردین ویكتر امانول را قبول كردند- اخراج نمودن پاپ ایلچی ویكتر امانول را از رم- اغتشاش سخت در ایالت رم- ازدواج شاهزاده خانم كلتیلد با پرنس ناپلیون عموزاده امپراطور فرانسه- ده كرور تومان ایران دولت ساردین استقراض نموده برای تهیّه جنگ با اطریش- احضار كنت دكاوور صدراعظم اعلیحضرت ویكتر امانول را به پاریس و گفتگو و دستورالعمل ناپلیون امپراطور فرانسه با او در اوایل بهار. (پروس)- امپراطور روس از شهر ورشو به شهر برسل آمده با نایب السلطنه پروس خالوی خود ملاقات كرده عهدی مخفی بین دولتین با كمال سختی منعقد می‌گردد. (پرتوغال)- فوت ملكه در تابستان. (بلژیك)- تولّد پسری از ولیعهد این مملكت موسوم به كنت دهن- گفتگو در مجلس شوری در استحكام بندر آن ورس. (روس)- عهدنامه جدید دولت روس با چین- حبس شامیل با چهارصد نفر از مریدها به دست پرنس بادباسكی. (سود)- فوت اسكاد پادشاه این
ص: 1820
مملكت، جلوس شارل پانزدهم ولد اكبر او در سنّ سی و سه سالگی. (عثمانی)- ایالات افلاق بغدان معا پرنس كوزا را به ریاست خود منتخب كردند، مشار الیه وعده می‌دهد كه از روی قانون حكومت كند- دولت عثمانی حكومت پرنس كوزا را امضا نمود- در سربستان میشل پسر میلش به ولایت منصوب و برقرار شد- فوت والی تونس سید محمد و ولایت سید صادق به جای او- قانون جدید عثمانی كه حكم به قتل در حق مقصّرین پولیتیكی نخواهد شد و به جلای وطن تنها اكتفا می‌شود- اوّل شخصی كه به جلای وطن رفت عمر پاشای معروف است- عزل قبرس لی پاشا صدراعظم كه مداخله در مخارج حرمخانه و دربار می‌خواهد نماید و از وجه معینی كه سلطان ماخوذ می‌دارد میل دارد كم و كسر كند- در مجلس كنفرانس پاریس كه به جهت گفتگوی افلاق بغدان منعقد شده بود ایلچی عثمانی صراحتا گفت كه دولت عثمانی موقتا پرنس كوزا را به والیگری دو ایالت می‌شناسد. (فرانسه)- بعد از ازدواج پرنس ناپلیون عموزاده ناپلیون امپراطور فرانسه با دختر پادشاه ایطالیا دویست و بیست هزار تومان مواجب در حق او برقرار می‌شود- عزل پرنس ناپلیون از وزارت الجزایر و نصب شاسلوب لوبا- دولت یكصد كرور تومان پول ایران از رعیت استقراض نمود- همینكه ملّت میل دولت را در استقراض دید متجاوز از پانصد كرور وجه نقد به جهت دولت حاضر شد- در زمان غیبت امپراطور ناپلیون از فرانسه كه مشغول جنگ ایطالیا بود امپراطریس زوجه ایشان به نیابت سلطنت مقرّر و پرنس ژرم عموی اعلیحضرت ناپلیون به مستشاری امپراطریس برقرار گردید- جشن اهالی پاریس در مراجعت ناپلیون امپراطور از جنگ ایطالیا- توسیع شهر پاریس كه هفت هزار و هشتصد و دو جریب است- در نوول كالدونی از متصرّفات فرانسه به اغوای سه نفر انگلیسی اهالی به دولت فرانسه شوریدند- معاهده دوستی و تجارت با ژاپن- مأموریت پرنس مترنیخ نزد امپراطور فرانسه در آب‌های معدنی پیرنه- پادشاه بلجیك به واسطه نسبتی كه با خانواده سلطنت اطریش دارد در بندر بیاراتیس با اعلیحضرت ناپلیون ملاقات نموده در استحكام مودت دولتین فرانسه و اطریش گفتگو می‌نمایند.
ص: 1821
افریقا- فوت مولوی عبد الرحمن سلطان مرقش در سنّ هشتاد سالگی و بعد از سی و هفت سال سلطنت، پس از این سلطان چهار نفر از كسان او داعیه سلطنت مرقش را دارند- جنگ داخله.
امریكا- (اتائونی)- شورش سیاه‌های برده در ایالت ورژینی كه تقریبا بیست و پنج فرسخ تا پایتخت مسافت دارد- اختلاف سخت مابین رجال دولت و وكلای ملت كه بعضی طالب آزادی غلامها بودند و بعضی بر ضد- شورش سیاهها در ایالت سنت‌لوی- رئیس جمهوری مساعد طرفی است كه آزادی برده‌ها را طالب نیستند. (برزیل)- مسافرت ششماهه امپراطور به داخله مملكت برزیل.
(مكزیك)- ژوارژ رئیس جمهوری تمام موقوفات كلیسا را ضبط می‌كند- جنگ و اغتشاش سخت در داخله. (ینگی دنیای جنوبی)- خرابی شهر كیت به یك زلزله سخت- شورش در ونه‌زوالّا، و در شیلی- منازعه اهالی پلاثا، و ارژانتین.
[سنه 1276 هجری- سنه 1859 مسیحی]
آسیا- (ایران)- موكب همایون در اوّل محرّم در سلطانیّه اقامت دارد- روز چهاردهم محرّم به عزم تشریف‌فرمائی آذربایجان انتهاض فرموده روز پنجشنبه بیست و پنجم وارد چمن اوجان شدند- چراغعلی خان حاكم خمسه به لقب سراج الملكی مفتخر گردید- حسنعلی خان شاهسون كه در سیستان خدمت كرده بود به یك قطعه نشان دویّم سرتیپی و یكرشته حمایل سرخ و یكقبضه شمشیر یراق طلا مفتخر گردید- محمّد صالح خان كردبچه كه نیز به سیستان رفته بود به منصب سرتیپی و خلعت همایون نایل شد- جناب مستوفی الممالك به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز شدند- موكب همایون روز سیّم صفر تشریف‌فرمای تبریز گردید- شب ششم صفر جشن ولادت همایون مفصّلا در همه‌جا گرفته شد- رضا قلی خان ناظم مدرسه دار الفنون به نیابت وزارت علوم برقرار
ص: 1822
گردید و علیقلی خان پسر رضا قلی خان (جناب مخبر الدوله) به منصب سرهنگی تلگراف سرافراز شد، و جعفر قلی خان پسر دیگر معزی الیه به منصب كتابداری مدرسه دار الفنون نایل گردید- دوستعلی خان معیر الممالك به اعطای یك قطعه نشان از مرتبه اوّل سرتیپی و یك رشته حمایل مخصوص این رتبه سرافراز شد- درب طلائی حسب الامر برای روضه مقدّسه رضوی علیه السّلام عضد الملك متولیباشی تمام نموده نصب كرد- سردار كل عساكر منصوره به یك قبضه شمشیر مرصّع مفتخر گردید- و میرزا احمد خان سرتیپ اوّل توپخانه مباركه به لقب ساعد الملكی ملقّب و مخلّع شد- موكب اعلی از تبریز تشریف‌فرمای مراغه گردید- میرزا عباس خان (جناب قوام الدوله) معاون وزارت امور خارجه به یك قطعه نشان از مرتبه دویّم سرتیپی و یك رشته حمایل سرخ سرافراز آمد- مهمانخانه به جهت زوّار در مشهد مقدّس حسب الامر با كمال وسعت و عظمت بنا شد- میرزا نصر اللّه لشكرنویس به منصب لشكرنویسباشیگری آذربایجان و خلعت همایون سرافراز شد- روز دویّم ربیع الاول موكب همایون از مراغه نهضت فرموده از راه هشترود تشریف‌فرما گردیده روز بیست و دویّم دار الخلافه باهره به مقدم مبارك مزیّن گردید- نواب والا نصرة الدوله حكمران دار الخلافه به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس و یك ثوب قبای ترمه نظامی دور گلابتون تكمه‌طلا سرافراز گردیدند- مجلس شورای دولتی برقرار و اجزای مجلس از قرار ذیل است:
(نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب والا نصرة الدوله حكمران دار الخلافه و عراق و ملایر و تویسركان)، (جناب سپهسالار)، (جناب آقای مستوفی الممالك)، (جناب معتمد الدوله عباسقلی خان جوانشیر وزیر عدلیه)، (جناب امین الدوله)، (جناب میرزا سعید خان وزیر امور خارجه)، (سپهدار)، (مشیر الدوله)، (جناب ناصر الملك وزیر تجارت و صنایع)، (جناب دبیر الملك)- یك رشته قنات معتبر برای شهر قم به امر همایون به جهت رفاهیت اهالی آنجا احداث و اجرا گردید- حسین خان سرتیپ كه چاپارخانه‌های ممالك محروسه سپرده به او می‌باشد به لقب شهاب الملكی ملقّب گردید- هم در این سال علاوه بر دار الشورای دولتی مصلحت‌خانه‌ای مركّب از جمعی رجال دانشمند مجرّب دولت به ریاست
ص: 1823
عیسی خان اعتماد الدوله برقرار شد كه همه‌روزه در مصالح ملك و ترقّی مملكت گفتگو نمایند- نواب والا فرهاد میرزا نایب الایاله به یك قطعه نشان میرپنجگی و یك رشته حمایل مخصوص آن سرافراز شدند- محمود خان احتساب آقاسی به لقب احتساب الملكی و خلعت همایون سرافراز شد- میرزا علی اكبر آجودانباشی به لقب خانی و خلعت همایون نایل گردید- میرزا عنایت اللّه امین لشكر به یك قطعه نشان از مرتبه اوّل امیرتومانی و یك رشته حمایل مخصوص آن سرافراز شد- جناب محمود خان ناصر الملك وزیر تجارت و صنایع به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس از مرتبه دویّم مفتخر گردید- پاشا خان پیشخدمت خاصّه و امین صرّه به یك قطعه نشان از مرتبه اوّل سرتیپی و یك رشته حمایل زرد و قرمز كه در غیر نظام مخصوص به آن مرتبه است نایل آمد- میرزا عبد الرحیم منشی باشی دیوانخانه مباركه به منصب مستوفیگری دیوان اعلی و خلعت همایون سرافراز شد- مسیو جان داود خان سرتیپ و مترجم اوّل دولت علیّه كه سال سابق حامل نشان تمثال همایون به جهت اعلیحضرت امپراطور نمسه شده بود و در این ایام مراجعت كرده یك قطعه نشان اوّل فرانسوا ژوزف از طرف اعلیحضرت امپراطور معظم الیه به جهت بندگان اعلیحضرت همایونی هدیّه آورد- محمد باقر خان سرهنگ فوج ششم تبریزی به نشان سرتیپی سیّم و یك رشته حمایل قرمز و سفید نایل شد- محمّد خان پسر قاسم خان وزیر مختار دولت علیّه مقیم پطرزبورغ به نیابت سفارت مزبوره برقرار گردید- به پاداش بنای شهر جدید سرخس، برای نواب حشمت الدوله حكمران خراسان قمه مرصّع و جبّه ترمه پولك‌دوز تن‌پوش مبارك، و قوام الدوله وزیر خراسان خرقه ترمه تن‌پوش مبارك، و محمّد ولی خان سردار خراسان شمشیر گل مرصّع و خلعت همایون، و جعفر قلی خان سرتیپ اوّل مراغه لقب نصرت الملكی، و شمشیر گل مرصّع و خلعت همایون مرحمت و ارسال گردید، و سایر ارباب مناصب به انواع عطایا و مواهب سرافرازی یافتند- جناب سپهسالار به یك قطعه نشان امیرنویانی از مرتبه اوّل و یك رشته حمایل سبز سرافراز شدند- عبد العلی خان پیشخدمت خاصّه برادر مؤلف به لقب ادیب الملكی و خلعت همایون مفتخر گردید- جناب ژنرال رلنستن وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت انگلیس
ص: 1824
با نامه مهر علامه اعلیحضرت پادشاه انگلستان وارد دار الخلافه گردید- نواب شاهزاده احمد میرزا حاكم گلپایگان ملقّب به معین الدوله گردید- میرزا محمّد ابراهیم بدایع‌نگار كه مشغول نگارش وقایع این عهد همایون و مردی عالم و فاضل است به منصب نیابت اوّل وزارت علوم و خلعت همایون سرافراز گردید- میرزا اسد اللّه نوائی ولد مرحوم میرزا مهدی لشكرنویس منشی مخصوص وزارت امور خارجه به منصب منشیگری اوّل وزارت امور خارجه و اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی سرافراز شد- هم در این سال به امر همایون در نقطه بسیار خوبی از صفحه شمیران باغ و عمارتی بسیار عالی و مفصّل احداث و بنا شده موسوم به سلطنت‌آباد گردید- جانمحمّد خان سرتیپ به یك رشته حمایل سرخ و نشان سرتیپی دویم سرافراز شد- عزیز خان سردار كل از اجزای شورای وزرا گردید- میرزا یوسف خان كارپرداز مقیم حاجی ترخان به اعطای یك قطعه نشان سرتیپی سیّم با حمایل آن مفتخر گردید- چندین دسته قشون معتبر با صاحبمنصبان در این ایّام مأمور خراسان گردیدند- مستشار الملك خراسانی به ریاست دفتر خراسان نایل گشت- اللهیار خان حاكم دره‌جز معزول و بهادر خان دره‌جزی كه از همان سلسله است به جای او منصوب گردید- حریربافی كارخانه‌های كاشان ترقّی و رونقی دارد- علیقلی خان ماكوئی كه سالهاست در مدرسه دار الفنون مشغول تحصیل بوده به سرهنگی فوج فریدن برقرار شد- زین العابدین خان حاكم گروس به یك قطعه نشان سرتیپی و یك رشته حمایل مخصوص این رتبه سرافراز گردید- حاجی محمّد خان حاجب الدوله به یك قطعه نشان درجه اوّل سرتیپی و حمایل مخصوص آن سرافراز شد- میرزا محمّد علی خان نایب آجودانباشی پسر مرحوم میرزا ابراهیم خان كارپرداز سابق بغداد به منصب كارپردازی بندر بمبئی و یك قطعه نشان سرهنگی اوّل و یك رشته حمایل سفید مفتخر گردید- در این اوان چون ضیاء الملك والد مؤلف به حكومت عربستان مشغول بود بنده مؤلف نیابت حكومت شوشتر را داشت- عمارت اسب‌دوانی كه سابقا محقّر بوده امسال حسب الامر عمارتی عالی و جدید در كمال استحكام در این محل بنا نمودند- نواب ركن الدوله اردشیر میرزا به حكومت گیلان مفتخر گردید و میرزا زكی مستوفی
ص: 1825
رشتی نیز به وزارت برقرار شد- اعتماد الدوله عیسی خان والی به حكومت یزد نایل و به خلعت همایون مباهی گشت- مجد الدوله امیر اصلان خان را حكومت ولایت خمسه مرحمت فرمودند- كارخانه برای ساختن تفنگ خاندار در طهران حسب الامر بنا شده، از ماه ذیقعده مقرّر است كه ماهی یكهزار قبضه تفنگ خاندار دنگی در كارخانه مزبوره بسازند و تفنگ جمیع افواج خاندار باشد- عمل باروطسازی تیر تكمیل شده قرار شد باروطهائی كه از سابق در قورخانه است دوباره به سبك جدید بكوبند- حكومت مملكت لرستان را نیز ضمیمه حكومت عربستان نموده جزو حكمرانی ضیاء الملك والد مؤلف نمودند- نواب جهانسوز میرزا سرتیپ افواج عرب و عجم به یك قطعه نشان دویّم سرتیپی با حمایل مخصوص آن سرافراز گردید- میرزا بزرگ خان به كارپردازی اوّل مأمور اقامت بغداد گردید- یك قطعه نشان اوّل دولت علیّه كه مخصوص شخص سلطنت است از طرف بندگان اعلیحضرت همایونی به جهت اعلیحضرت سلطان عثمانی، و یك قطعه نشان شیر و خورشید مكلّل به الماس از درجه اوّل با حمایل سبز برای جناب فؤاد پاشا ناظر امور خارجه به صحابت یحیی خان آجودان حضور مبارك اهدا و انفاذ شد- اسد اللّه خان معتمد الملك حاكم همدان مرحوم و محمد حسین خان پسر آن مرحوم را به حكومت همدان برقرار فرمودند- جناب مسیو بارون وزیر مقیم دولت پروس با هدایای نفیسه اعلیحضرت پادشاه پروس به جهت حضور همایون روز پانزدهم شوّال وارد دار الخلافه شد- میرزا احمد خان نایب وزارت امور خارجه به نیابت اوّل وزارت خارجه و نشان دویّم سرتیپی و حمایل آن سرافراز گردید- شاهزاده سیف الدوله سلطان محمّد میرزا به منصب جلیل سرتیپی اوّل و خلعت همایون مفتخر شد- حكومت بروجرد را ضمیمه حكمرانی اصفهان نموده به نواب احتشام الدوله مرحمت فرمودند- و نواب عضد الدوله را به حكومت ملایر و تویسركان مأمور فرمودند- میرزا محمد علی خان حاكم لاهیجان به لقب امین دیوانی و یك قبضه قمه مرصّع مفتخر گردید- یك قطعه نشان امیرنویانی مكلّل به الماس با حمایل آن به افتخار عزیز خان سردار كل انفاذ آذربایجان فرمودند- رستم خان و فرضی خان ایل‌بیگیان ایل شاهسون اردبیل و مشكین به مواجب و نشان و حمایل
ص: 1826
سرتیپی سیّم نایل شدند- میرزا ابو القاسم معین الملك پیشكار محاسبات آذربایجان به یك قطعه نشان و حمایل سرتیپی اوّل سرافراز شد- محمد اسمعیل خان وزیر كرمان به لقب وكیل الملكی ملقّب آمد- هم در این سال نواب حشمت الدوله حكمران خراسان به امر دولت برای تنبیه تراكمه مرو شاه جهان لشكر به مرو كشیده و با قوام الدوله وزیر خراسان بدان صوب رفته بعد از محاربات و فتح بعضی قلاع و فرار تراكمه مراجعت كردند- (چین)- منازعه مابین چین و دول انگلیس و فرانسه- دوازده هزار قشون انگلیس به سرداری امیرال هپ و ژنرال گران و یك دسته قشون فرانسه به سرداری ژنرال منت در بهار این سال شروع به جنگ می‌نمایند و در همین بین یاغیهای تی‌پنگ بعضی ایالات چین را قتل و غارت می‌نمودند و تا حوالی شانگای راندند- فتح قلعه پتانگ به دست قشون متّفقه- یورش به قلعه‌جات پیهو و فتح قلعه‌جات پیهو و به دست آوردن توپخانه زیاد- فتح شهر تین‌سین كه سیصد هزار جمعیت دارد- حركت قشون متّفقه به سمت پكن پایتخت- شكست دادن سردار چینی كه از طایفه تاتار و موسوم به سان كولن بود- فتح پالی كاوو در یك فرسخی پكن- شكست چهل هزار چینی در این نقطه- فرار خاقان چین به سمت مكذن- ورود قشون فرانسه به شهر تنگ‌چو كه چهارصد هزار جمعیت دارد- غارت نمودن یكی از عمارات ییلاقی سلطنتی را- ورود قشون متّفقه به حوالی پكن- مصالحه مابین دولت چین و دول فرانسه و انگلیس در پكن- در این مصالحه تین‌سین مفتوح از برای تجارت دول مزبوره خواهد بود و از این تاریخ به بعد دول فرانسه و انگلیس حق داشتن ایلچی در شهر پكن خواهند داشت- مطالبه خسارت جنگ گزاف دول متّفقه از چین- ژنرال اكناتیف مأمور روس از پرنس كنگ برادر خاقان كه سمت صدارت داشت بعضی امتیازات از برای دولت خود گرفت. (ژاپن)- قتل یكی از مترجمین سفارت انگلیس- در یك روز هفده نفر به نایب السلطنه حمله برده بدن او را مجروح می‌سازند.
اروپا- (اسپانیول)- منازعه سخت این دولت با مرقش- سردار قشون اسپانیول
ص: 1827
ادنل است- فتح شهر تیتوان از شهرهای مرقش به دست سردار مذكور- ملاقات بیفایده سردار مذكور با برادر پادشاه مرقش برای صلح- حركت قشون اسپانیا به سمت تان‌ژر- اضطراب اهالی مرقش و عجله در صلح و قبول ادای بیست كرور تومان ایران و قبول پذیرائی یك نفر ایلچی اسپانیائی در فز پایتخت مرقش- فتنه و شورش اشخاصی كه طالب سلطنت دنكارلس كه یكی از بنی اعمام ملكه است می‌باشند- حبس بعضی از معارف كه باطنا با دنكارلس مراوده داشتند- محبوس نمودن پنج نفر از كشیش‌های پرتستانی كه درصدد رواج این مذهب در اسپانیول هستند- مسافرت ملكه به ایالات شرقی- افتتاح راه‌آهن از والادلید به بورقس- طغیان آب در بعضی نقاط و خرابی زیاد رسانیدن. (آلمان)- نایب السلطنه پروس در افتتاح راه‌آهن ساربورگ حضور بهم رسانیده در مجلس جشنی كه برای این كار منعقد شده صراحتا اظهار داشت كه ملّت آلمان متّفقا و تماما راضی بر این نمی‌شوند كه به قدر یك بند انگشت از دولت آلمان به تصرّف خارجی درآید- ناپلیون امپراطور فرانسه به مملكت باد رفته با نایب السلطنه پروس و سلاطین باویر، و ورتنبرگ، و باد، و ساكس، و هانور ملاقات می‌نماید و اظهار دوستی می‌كند- ملاقات امپراطور پروس و امپراطور روس و امپراطور اطریش با یكدیگر و ملاقات نایب السلطنه پروس با پادشاه انگلستان در اكس‌لاشاپل- ایضا ملاقات سلاطین ثلاثه روس و پروس و اطریش در ورشو- اظهار عداوت نمودن پادشاه باویر با ویكتر امانول- وحشت پروس از اتحادی كه روس و فرانسه در نظر دارند- در مجلس وكلا بعضی تكالیف كه راجع به قشون است می‌نمایند و تمام این تكالیف قبول می‌شود- ملاقات پادشاه باویر با بعضی از سلاطین آلمان و گفتگوی اتحاد در میان آوردن- ملاقات امپراطور اطریش با نایب السلطنه پروس- وحشت اهالی آلمان از دولت فرانسه و تدارك جنگ دیدن- اتحاد مابین دولت اطریش و باویر- افتتاح راه‌آهن از وینه پایتخت اطریش به مونیك پایتخت باویر. (انگلیس)- اتّهام ایلچی انگلیس لرد كولی كه مأمور در دربار فرانسه بود به دوستی با دولت فرانسه و مكتوم داشتن بعضی اسرار دولتی را كه تكلیف او اظهار آنها به دولت متبوعه خود بود- محض دوستی با دولت فرانسه احضار او به لندن و
ص: 1828
جواب دادن در مجلس وكلا به لرد نرماندی كه او را متّهم ساخته بود، و مجاب نمودن لرد نرماندی را و مجدّدا معاودت به دولت فرانسه نمودن به همان سمت سفارت- هفتاد هزار نفر داوطلب حاضر خدمت دولت انگلیس می‌شود- اختراع توپ جدید دورزن در مملكت انگلیس موسوم به ویت‌ورت- سان دیدن پادشاه انگلستان داوطلبان جدید را در یكی از باغات لندن- از این حاضر شدن داوطلبان و گفتگوهای در مجلس قدری استشمام كدورت مابین دولتین انگلیس و فرانسه می‌شود- اهالی منچستر نقار دولت انگلیس را با فرانسه صلاح نمی‌دانند- مسافرت ولیعهد انگلیس به بحرسفید و مراجعت نمودن به انگلیس و مجددا در ظرف همین سال سفر كردن به كانادای ینگی‌دنیا و اتائونی- مالیات بستن به تنباكو و نمك در هندوستان- سفر اوّل كشتی بزرگ معروف به نیّر اعظم از سوت‌هامتن بندر انگلیس به نیورك ینگی‌دنیا در تابستان. (ایطالیا)- مسیو كاوور صدراعظم وكلای ملت پیمن و لمباردی را در یك مجلس جمع می‌نماید- نجبای رم با پاپ متّفق‌اند و استقلال جسمانی او را طالب- اهالی تسكان تبعیت پادشاه ایطالیا را طالب‌اند- حكومت پرنس گاری‌نیا از اقوام پادشاه به ایالت تسكان- اغتشاش در مملكت ناپل- لعنت نمودن حضرت پاپ اشخاصی را كه درصدد گرفتن مملكت روم از او هستند- گاری بالدی از اعلیحضرت ویكتر امانول به واسطه واگذاشتن نیس و ساوا به فرانسه رنجید- ورود پادشاه ساردین به فلرانس در بهار- ژنرال لامرسیر از سرداران فرانسه كه در جلوس اعلیحضرت ناپلیون به سلطنت مملكت فرانسه اخراج بلد شده بود قبول سرداری عساكر پاپ را می‌كند- پادشاه ناپل ویكتر امانول را متّهم بر این می‌سازد كه گاری بالدی به تحریك او بنای اغتشاش در سرحد مملكت ناپل گذاشته- پادشاه ناپل از دول فرنگ طلب رعایت و حمایت می‌كند ولی اضطرارا به توسّط دولت فرانسه قبول تبعیّت ویكتر امانول را می‌نماید و رنگ بیرق این پادشاه را قبول نموده بالای عمارت سلطنتی ناپل بیرق سه رنگ ویكتور امانول افراشته شد- تهدید نمودن عساكر ایطالیا حضرت پاپ را كه قشون ملل خارجه را از رم اخراج نماید- گاری بالدی اعلان می‌كند مادامی كه پادشاه ایطالیا در عمارت كری‌نال كه یكی از عمارات حضرت
ص: 1829
پاپ است در شهر رم جلوس ننماید حل و عقد مطالب و مسائلی كه راجع به اتحاد مملكت ایطالیا است نخواهد شد و از اینكلام چنین معلوم می‌شود كه گاری بالدی میل به تصرّف رم دارد و از هیچ چیز متألّم نیست مگر از سلطنت جسمانی پاپ و الحاق نیس و ساوّا به مملكت فرانسه- فرستادن دو فوج جدید از مملكت فرانسه به جهت حفظ حضرت پاپ به رم- رنجش دولت فرانسه از این كلمات و احضار سفیری كه در ایطالیا داشت- پناه جستن پادشاه ناپل در شهر گائت- مغلوب شدن عساكر پاپ به سرداری ژنرال لامرسیر سردار فرانسوی و اسیر شدن ژنرال مزبور به دست سردار ایطالیا- در یكی از جنگهای با پادشاه ناپل شخص پادشاه با بیست هزار مرد با گاری بالدی جنگید- سفرای دول خارجه كه در دربار ناپل بودند پادشاه ناپل را در گائت گذاشته در رم نزد مادر پادشاه رفتند- ورود فتح‌آمیز ویكتر امانول به شهر ناپل- پادشاه ناپل به جمیع سلاطین فرنگ اظهار تظلّم می‌نماید و لیكن این تظلّم بیفایده می‌شود- محاصره شهر گائت به توسط چآل دینی سردار ایطالیا- ورود گاری بالدی و قشون داوطلبی كه مطیع او بودند به سیسیل- حركت گاری بالدی به سمت ناپل- قشون فرستادن در رم به جهت حفظ حضرت پاپ- احضار دولت روس ایلچی خود را از ایطالیا. (بلژیك)- رضایت مردم از پادشاه خود و عید جلوس او را با كمال شكوه برپا داشتند.
(دانمارك)- جمعیت این مملكت در این سال سه كرور و صد و پنج هزار نفر است. (روس)- افتتاح راه‌آهن از پطر به دونابورگ هفتصد هزار ذرع- فوت مادر امپراطور روس در سنّ شصت و دو سالگی- دولت روس پنجاه هزار قشون به ساحل پروت سرحد عثمانی روانه می‌كند- عمر پاشا از طرف دولت عثمانی او را استقبال می‌نماید- دولت فرانسه دولت عثمانی را تهدید می‌كند كه قوانین جدیده در رفاهیّت عیسویان تبعه خود ایجاد سازد. (سود و نروج)- جلوس شارل پانزدهم به سلطنت. (عثمانی)- انعقاد مجلس به ریاست محمد پاشا صدر اعظم به جهت قرارداد لازمه كه عیسویان تبعه عثمانی در رفاهیّت و آسودگی باشند- در كوه لیبان شام منازعه سخت مابین طایفه دروز و مارونیت- دروزها كه مسلمان هستند دهات مارونیتها را كه عیسوی هستند می‌سوزانند و اهالی را قتل می‌نمایند و قشون
ص: 1830
دولتی نیز در این عمل شنیع با آنها شریك است در صعیدا، و بیروت، و دمشق، و دیر القمر نسبت به عیسویها قتل و غارت سختی واقع می‌شود- نسبت به قنسولهای دول فرنگ نیز بی‌احترامی سخت وارد می‌آید- در شهر دمشق مدت پنج روز متوالیا مسلمانها هركجا عیسویان را گیر می‌آورند به قتل می‌رسانند حتی قنسول هلاند مقتول، و قنسول ینگی‌دنیا مجروح گردید، قشون دولت عثمانی رفع غایله نكرده بلكه كمك می‌نمایند- امیر عبد القادر الجزایری كه در دمشق سكنی داشت جمعی از عیسویان را از قتل نجات داده در تحت حمایت خود نگاه می‌دارد- اعلیحضرت سلطان محض شنیدن این اخبار وزیر امور خارجه خود فؤاد پاشا را مأمور دمشق می‌نماید- دولت فرانسه جدّا درصدد تحقیق این عمل است و دول فرنگ را با خود شریك می‌سازد- ورود فؤاد پاشا در بیروت و حبس جمعی از اشرار و قتل بعضی از آنها، علی الخصوص خورشید پاشا والی شام كه متّهم به این عمل است محبوس می‌شود- بعضی از سردارهای بزرگ معتبر كه تقریبا هفتاد نفر می‌شدند به حكم فؤاد پاشا به سیاست می‌رسند- ورود عساكر فرانسه از راه دریا به بیروت- مأمورین دول فرنگ از برای تحقیق این مقدّمه در تمام ایالت شام گردش می‌كنند- بالاخره بعد از تنبیه اشرار خسارتی كه به طایفه مارونیت وارد آمده است علی التخمین به شش كرور تومان ایران مقرّر می‌دارند كه چهار كرور دولت عثمانی از خزانه و دو كرور طایفه دروز بدهند- از سی هزار نفر دروز كه مرتكب این اعمال شنیعه شدند هزار و دویست نفر بیشتر سبب شرارت و قتل بودند این مبلغ را این هزار و دویست نفر باید بدهند- شورش در ایالت آلبانی- قتل والی منتنگر و دانیل- نصب برادرزاده او در سنّ نوزده سالگی به جای او- فوت والی سربی میلش و ولایت پسرش میشل به جای او- ایجاد قانون در مملكت تونس- افتتاح راه‌آهن به قستنجه- كسوف شمس بالتمام در هیجدهم ژولیه اوایل تابستان كه عثمانیها این را دلیل شومی دانستند. (فرانسه)- استعفای مسیو والفسكی از وزارت خارجه و نصب توونل كه سابقا در اسلامبول سفیر كبیر بود به جای او- ورود آخر دسته قشون فرانسه به پاریس از ایطالیا به اتّفاق مارشال وایّان- فوت كران دوشس استفانی از اقوام مادری ناپلیون سیّم امپراطور فرانسه
ص: 1831
كه دخترخوانده ناپلیون اوّل بود- فوت پرنس ژرم برادر ناپلیون اوّل و عموی ناپلیون سیّم در سنّ هفتاد و شش سالگی- مسافرت امپراطور به نیس، و ساوّا، و به كرس، و به الجزایر- ملاقات والی تونس در الجزایر با امپراطور- ایجاد قانون ملّمع در الجزایر كه هم ملّت اسلام الجزایر مطیع آن قانون هستند و هم عیسویان- در سنگال كه پادشاه آنجا به دست برادرزادگان خود مقتول می‌شود و پسر آن پادشاه منصوب شده قاتلین پدر را به دست آورده به سزا می‌رساند- این قتل و این اغتشاش از شوكت و اقتدار فرانسه در آن سمت نمی‌كاهد- فوت خواهر امپراطریس دوشس دالب- عهدنامه تجارتی با بیرمان- فتوحات در ماچین- موقوف داشتن تذكرة عبور مابین انگلیس و فرانسه- منافع و مداخل شهر پاریس به تنهائی در این سال بیست كرور و سیصد هزار تومان ایرانست.
افریقا- اغتشاش داخله در مملكت حبش مابین نقوسیّه پادشاه واقعی وتادرس شخص اجنبی كه داعیه سلطنت دارد- ورود دوسل نام از صاحبمنصبان بحری فرانسه به داخله حبشه و صحیح و سالم مراجعت كردن.
امریكا- (اتائونی)- ورود سفیر ژاپن به واشنگتن- نصب ابراهیم لنكلن به ریاست جمهور و عزل بوكانان كه مدّت ریاست او به انتها رسیده بود- رئیس جمهوری تازه آزادی غلامان را طالب است- بعضی ایالات كه غلامان سیاه داشتند از انتخاب رئیس تازه خوشحالی ندارند و طالب این هستند كه از جرگه متّحده اتائونی خود را خارج كنند- از ایالاتی كه ابتدا سوا شدند و مجدّ بر این هستند كه نگاهداشتن غلام از واجباتست كارلین جنوبست، اهالی این ایالت بعضی از امكنه كه مخصوص دولت بود از جبّه‌خانه و چاپارخانه و قورخانه و گمركخانه متصرّف شدند و بنای شورش گذاشتند. (ینگی‌دنیای جنوبی)- سلطنت یكی از تبعه فرانسه آنتوان نام در ایالت اروگانی كه خود را به آنتوان اوّل موسوم كرده بود.
ص: 1832
[سنه 1277 هجری- سنه 1860 مسیحی]
آسیا- (ایران)- این سال تعزیه‌خوانی دولتی در تكیه مباركه نیاورانست- حاجی رجبعلی خان سرهنگ توپخانه پسر فضان آقا به منصب سرتیپی سیّم توپخانه سرافراز شد- حسب الامر نواب ملك‌آرا حكمران مازندران و استرآباد با بعضی قشون استرآباد تراكمه داز را تنبیه سختی نمود- سیّد میرزای كاشانی سرهنگ فوج كوهپایه به جهت انتظام قلعه ناصری و حفظ و حراست سرخس مأمور آن سامان شده كه در دایره محمّد ولی خان سردار حاكم سرخس مشغول خدمت باشد- محض رسیدگی كامل به عرایض ملهوفین و متظلّمین روزهای یكشنبه را ذات ملكوتی صفات مقدّس قرار دادند سفرا و حضرا در جائی مخصوص به دیوان مظالم به نفس نفیس همایون جلوس فرمایند و بارعام به عارضین از هر صنف و ملّت دهند- در موقع جشن مولود همایون سلام عام در قصر نیاوران منعقد گردید- ریاست دار الطباعه دولتی و طبع روزنامجات را به میرزا ابو الحسن خان نقاشباشی غفاری كه در این صنعت یگانه زمانست تفویض فرمودند و روزنامه دولتی مصوّر شد- صفر علی خان سرتیپ سواره اینانلو را نیز با هفتصد نفر سواره ابوابجمعی خود و یك عرّاده توپ و تنخواهی به جهت عساكر اردوی مرو از دار الخلافه می‌برد و مشار الیه به سرتیپی اوّل سواره و خلعت همایون سرافراز گردید- عباسقلی خان معتمد الدوله به یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر شد- شاهزاده جلال الدین میرزا به منصب آجودانی مخصوص حضور مبارك سرافراز گردید- كارخانه چاشنی‌سازی ممتاز و تفنگ شش خان بسیار اعلی و طرقه برای توپ به توسّط مسیو روس در دار الخلافه ایجاد و ساخته شد- نواب حشمت الدوله و قوام الدوله را از خراسان احضار و نواب حسام السلطنه را به حكمرانی خراسان مأمور فرمودند- و محمد ناصر خان ایشیك آقاسی باشی را به لقب ظهیر الدوله ملقّب و به سمت پیشكاری و سرداری خراسان مقرّر فرمودند- و محمّد ابراهیم خان ولد جناب ظهیر الدوله را نیابت اوّل ایشیك آقاسی باشی دادند- نواب مؤید الدوله به حكمرانی فارس منصوب گردید-
ص: 1833
محمد ابراهیم خان سرتیپ اوّل افواج خمسه به لقب مظفّر الدوله سرافراز شد- نواب كیومرث میرزا حكمران كرمان ملقّب به عمید الدوله گردید- بنّائی و تعمیرات كلیّه از وجوه دولت در اماكن مشرفه كربلای معلّی به توسّط جناب شیخ عبد الحسین مجتهد شد- میرزا غفار خان صدیق الملك نایب اوّل وزارت خارجه به منصب وزیر مختاری و ایلچی مخصوص مأمور اقامت سنت‌پطرزبورغ گردیده به یك قبضه شمشیر مرصّع و خلعت همایون نایل گشت و میرزا جواد خان ولد مشار الیه مأمور رسیدگی امور تجارتی دول خارجه كه محوّل به صدیق الملك بود شد- جناب میرزا محمّد حسین دبیر الملك به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردید- یحیی خان آجودان مخصوص كه از اسلامبول مراجعت نموده از جانب اعلیحضرت سلطان عثمانی نشان از درجه اوّل مجیدیّه برای شاهزادگان و امنای این دولت علیّه ابلاغ نمود- نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم در ازای خدمت كشیدن سیم تلگراف الی تبریز به اعطای یك ثوب خرقه زری تن‌پوش مبارك و یك قبضه قمه مرصّع مفتخر گردید- علیقلی خان رئیس كل تلگرافخانه ممالك محروسه و نایب دویّم وزیر علوم به نشان و حمایل سرهنگی از درجه اوّل و خلعت همایون سرافراز شد- والد مؤلف ضیاء الملك حكمران عربستان و لرستان به اعطای یك قطعه نشان و یك رشته حمایل امیرتومانی و یك ثوب كلچه ترمه تن‌پوش مباهی گردید- روز هشتم رمضان وقت غروب آفتاب از برج حوت به حمل تحویل نمود- حضرت اشرف امجد شاهنشاهزاده والا سلطان مسعود میرزا را به لقب یمین الدوله ملقّب و به حكمرانی ایالت مازندران و استرآباد منصوب فرمودند- عین الملك خوانسالار به یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر گردید- میرزا زكی رشتی به منصب مستوفیگری دیوان اعلی و وزارت خمسه سرافراز شد- دوستعلی خان معیّر الممالك به یك قطعه نشان تمثال همایون قرین مفاخرت آمد- میرزا ابو القاسم معین الملك به منصب لشكرنویسباشیگری برقرار گردید- محض منع و رفع سیل از دار الخلافه طهران مقرّر شد در بالای شهر سدّی ببندند كه مانع سیل باشد- میرزا مصطفی خان افشار به وزارت مازندران و استرآباد برقرار گردید- امان اللّه خان والی سابق كردستان مجددا به ایالت كردستان و یك قطعه نشان
ص: 1834
تمثال همایون سرافراز گردید- حسین خان شهاب الملك به منصب سرتیپی اوّل و یك قبضه قمه دسته مرصّع مفتخر آمد- حضرت اشرف امجد اعظم والا شاهنشاهزاده كامكار مظفّر الدّین میرزا به ایالت آذربایجان منصوب و عزیز خان سردار كلّ به پیشكاری حضرت معظم الیه برقرار شد- حضرت اشرف امجد افخم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه را به حكمرانی دار الخلافه باهره مأمور فرمودند- حسب الامر سیم تلگراف از شهر دار الخلافه به شمیران كشیدند، وزارت تجارت و صنایع و معادن را علاوه بر وزارت علوم و سایر مشاغل تفویض به نواب اعتضاد السلطنه فرمودند- موكب همایون در این سال به طرف دماوند ییلامیشی فرمود. (چین)- بعد از فرار از پكن هنوز خاقان وارد پایتخت نشده است تفویض وزارت خارجه به پرنس كنگ برادر خاقان- ورود سفرای كبار فرانسه و انگلیس به پكن در بهار- انگلیسها درصدد این هستند كه از تبّت راهی به هند باز كنند لیكن تلاش آنها بیفایده می‌شود- فتوحات قشون دولتی در بعضی نقاطی كه یاغیها بودند بخصوص در ایالت پچلی- شورش و یاغیگری در ایالت جنوبی چین زیاد است در حوالی تبّت بخصوص- فوت خاقان در شهر ژهل- جلوس پسر هفت ساله او بر تخت سلطنتی چین- به جهت طفولیّت خاقان هشت نفر از اعیان و معتبرین چین متّفقا سلطنت چین می‌كنند- پرنس كنگ اگرچه جزو این هشت نفر نیست ولی مادر خاقان جدید او را به سمت مستشاری خود اختیار نموده باز اقوال او در امورات دولتی سند است. (ژاپن)- قتل یك نفر از هلاندی كه مترجم و واسطه انعقاد مصالحه مابین دولت ژاپن و ینگی‌دنیا و انگلیس و پروس بود به دست بعضی از اشرار در ید- بعضی اشرار درصدد قتل اجزاء سفارت انگلیس بودند. (ماچین)- جنگ سخت قشون فرانسه با عساكر دولت آنام- فتوحات بعضی از نقاط مملكت آنام علی الخصوص سیقون- هنوز عدد قشون فرانسه و اسپانیول در این نقطه به درجه‌ای نرسیده است كه به هوه پایتخت یورش برند.
اروپا- (اسپانیول)- فوت دو نفر از اولاد دنكارلس در مدّت كم و فوت زوجه‌اش بلافاصله- فوت یكی از صبایای ملكه در طفولیّت- ورود سفیر كبیر
ص: 1835
مرقش به مادرید پایتخت- این سفیر برادر سلطان مرقش بود و ورود رئیس سابق مكزیك میرامن به مادرید- افتتاح راه‌آهن از مادرید به اسكوربال. (آلمان)- فوت پادشاه پروس فردریگیّم چهارم در سنّ شصت و پنج سالگی در زمستان- جلوس برادر او گیّم اوّل- بعضی از وكلای ملّت پروس درصدد اتّحاد ممالك آلمان و سلطنت یك امپراطوری در آلمان هستند كه به همه جهت از اهل آلمان باشد- یكی از طلاب لبزیك كه طالب اتحاد آلمان بود در مملكت باد، طپانچه به پادشاه پروس خالی می‌كند چون گلوله به پادشاه نمی‌خورد عدالتخانه حكم به بیست سال حبس او صادر می‌كند- تاجگذاری پادشاه پروس در شهر كینزبرگ- اهالی مجارستان طالب این هستند كه امپراطور اطریش تاج سلطنت مجار را بر سر گذاشته به القاب خود پادشاهی مجارستان را الحاق نماید- دآك نام از اهالی مجار راضی بر این نیست كه وكلای ملّت مجارستان در پارلمنت وین جلوس نمایند- شورشی در پراگ- افتتاح مجلس پارلمنت در وین در بهار- مجلس پارلمنت آلمان پانصد و بیست عرّاده توپ به قیمت یازده كرور فلرن ابتیاع نموده كه از برای حدود و ثغور مملكت آلمان لازم می‌دانند- قشون آلمان بر روی هم چهارصد و پنجاه و دو هزار خواهد بود- فرستادن ایلچی از طرف پادشاه پروس به ایران- مقصود از فرستادن این ایلچی علاوه بر بعضی مأموریتهای رسمی تحقیقات بعضی مسائل علمی است. (انگلیس)- بیتابی و پریشانی عمله‌جات كارخانه‌های ریسمان‌ریسی كه به واسطه نیامدن پنبه از ینگی‌دنیا در تعطیل و بی‌اجرت مانده‌اند- روزنامه‌های انگلیس بعضی طرفدار رئیس جمهوری و بعضی بر ضدّ او هستند- تهیّه دیدن انگلیس از برای جنگ بحری- فوت پرنس البرت شوهر پادشاه انگلستان- تعداد نفوسی كه در این سال شده است تمام جمعیت جزایر انگلیس پنجاه و هشت كرور و سی و یكهزار و صد و شصت و چهار نفر است- ایجاد نشان موسوم به ستاره هند- از راجه‌های هند به كسی كه این نشان داده شد نظام حیدرآباد مهراجه كوالیر، مهراجه كشمیر، نواب رامپور- گفتگوی سخت لرد پالمرستن در مجلس وكلا بر ضدّ دولت اسپانیا كه خرید و فروش غلام و كنیز را در كوبا منع نكرده است- دولت انگلیس خطاب پادشاهی تمام مملكت ایطالیا را
ص: 1836
كه به ویكتر امانول پادشاه پیمن داده بودند می‌شناسد- اضطراب در مملكت انگلیس كه مبادا جزیره ساردین را دولت فرانسه از پادشاه ایطالیا بگیرد.
(ایطالیا)- حكومت پرنس گاری‌نیان از اقوام سلطنت در ناپل به وزارت نیگرا- قصد تصرّف گاری بالدی و مازنی ونیز را- محاصره گائت كه پادشاه ناپل در او بود به توسط امپراطور فرانسه مدّت شش روز به تعویق افتاد- چون پادشاه ناپل از آن شهر خارج نشد و تسلیم نگردید مجددا بعد از شش روز ژنرال چپال‌دینی حكم به یورش داد- سفاین جنگی فرانسه كه در سمت دریا به حمایت و رعایت پادشاه ناپل آمده بود بعد از تمكین ننمودن او به نصایح دولت فرانسه شراع كشیده رفتند- امیرال پرسان امیر بحری ایطالیا با كشتیهای جنگی ایطالیا از سمت دریا نیز گائت را محاصره نمودند- شهر گائت بعد از نوزده روز مقاومت تسلیم شد- قشونی كه در این شهر بود و مركب از پانزده هزار نفر تسلیم گردیدند- قلعه مسین كه یكی از قلاع مستحكمه بود نیز تسلیم شد و این آخر قلعه بود از قلاع پادشاه ناپل كه به تصرّف سرداران ایطالیا درآمد- اوّل دولتی كه قطع مراوده با دولت ناپل كرد دولت انگلیس بود- تفتین و اغتشاش سخت در ناپل و در بعضی ایالات مفتوحه- گاری بالدی كه به جزیره كاپررا رفته بود و میل به مداخله كارهای دولت ندارد پادشاه ایطالیا را به بیحقوقی نسبت به خود متّهم می‌سازد- فوت مسیو كاوور صدراعظم در تابستان- بعد از فوت كاوور بارن دیكازلی كه از معارف و متموّلین ایطالیا بود به منصب صدارت برقرار می‌شود- افتتاح راه‌آهن از میلان به پلزانس- طغیان كوه آتشفشان وزوو در اوایل پائیز. (پرتوغال)- فوت پادشاه در سنّ بیست و چهار سالگی- جلوس برادرش لوی اوّل به جای او. (بلژیك)- ملاقات پادشاه بلژیك با پادشاه هلاند در لیژ- اهالی بلژیك در شناختن دولت ویكتر امانول را به پادشاهی ایطالیا شكایت دارند. (دانمارك)- دولت به هیچوجه راضی نیست كه قانون مملكت آلمان در اسلشویك و هلستن چنانكه اهالی آلمان شایق بر این هستند رواج بگیرد- دول فرانسه و انگلیس و روس به دولت دانمارك تكلیف می‌كنند كه به اهالی ایالتین مهربانی كند. (روس)- انقلاب و اغتشاش سختی در ورشو لهستان- حكمران لهستان میشل كرچاكف عاجز از نظم مملكتی
ص: 1837
است- تغیّر اعلیحضرت امپراطور نسبت به اهالی ورشو لهستان- فرستادن قشون به جهت نظم لهستان در ورشو- منازعه رعیت با قشون دولتی و قتل معدودی از طرفین- قشون مأمور به ورشو به هشتاد و پنج هزار رسید و مخارج این قشون را مدت توقف مجبورا اهالی ورشو باید متقبل بشوند- مختصر شورشی در ایالت قازان- فوت میشل كرچاكف حاكم ورشو و نصب ژنرال سوخوزاتت به جای او- حبس هزار و ششصد و هفتاد و هشت نفر از اشخاصی كه مؤسّس شورش بودند در لهستان- بعضی را به سبیر و بعضی را به قلاع دیگر به حبس فرستادند- افتتاح راه‌آهن از مسكو به ولادمیر. (عثمانی)- انقلاب و اغتشاش سخت خونریز در ایالت هرزگوین- كمك اهالی قراداغ آنها را- تهدید عمر پاشا سردار عثمانی یاغیان را- منازعه مابین اهالی قراداغ و عثمانی در كنار دریاچه اسكوتاری در سربستان- شورش مردم به دولت به واسطه سكنی دادن طایفه تاتار قرم در بلغارستان كه نزدیك به آنهاست- والی تونس سیّد صادق ایجاد قانون جدید كه در مملكت نمود من جمله جز یكزن در حرم خود نخواهد داشت- مأمورین دول فرنگ در بیروت بندر شام اجماع كرده بودند و سعید بیك رئیس طایفه دروز را كه حبس نموده بودند در محبس مرد- در دیر القمر بعد از این یك حاكم عیسوی از طرف عثمانی خواهد بود- حكومت داود افندی كه از عیسویان كاتولیكی مذهب است به لیبان- فوت سلطان عبد المجید در سن سی و هشت سالگی و جلوس سلطان عبد العزیز برادرش به جای او- وزارت خارجه فؤاد پاشا- صدارت عالی پاشا- وزارت علمیه كیامیل پاشا- در مصر تنبیه سرباز با چوب موقوف گردید- طغیان آب نیل و خراب نمودن اغلب ایالات را. (فرانسه)- حكم ناپلیون كه یك دسته از قشون فرانسه به جهت حفظ پاپ می‌باید همیشه در شهر رم متوقف باشد- نصب مسیو دمرنی به ریاست مجلس پارلمنت فرانسه- شناختن ناپلیون امپراطور فرانسه ویكتر امانول را به سلطنت ایطالیا- معاهده تجارتی با بلژیك- به واسطه عمل نیامدن حاصل به قدر كفایت مملكت فرانسه ابتیاع حبوبات از خارج می‌نماید- ورود سفرای سیام به فرانسه و پذیرفتن امپراطور آنها را در عمارت فونتن‌بلّ- تقریبا دویست سال بود كه ایلچی سیام به مملكت فرانسه نیامده بود- فوت مارشال
ص: 1838
بسكه در سنّ پنجاه سالگی- فوت اسكریپ شاعر معروف- تعداد نفوس در این سال شصت و چهار كرور و سیصد و هشتاد و دو هزار و دویست و بیست و پنج نفر كه از این عدد ششصد و شصت و نه هزار و پنجاه و نه نفر اهالی نیس و ساوّا هستند كه تازه الحاق به مملكت فرانسه شده است- جمعیت پاریس به تنهائی سه كرور و صد و شصت و هفت هزار و هشتصد و چهل و یك نفر است- انعقاد مجلس كنفرانس در پاریس- در آن مجلس مقرّر شد كه قشون فرانسه از برای حفظ عیسویان شامات مدّتی هم باید در شام توقّف كنند. (یونان)- شورش بعضی از صاحبمنصبان نظامی- یكی از طلّاب قصد قتل ملكه نمود در زمانی كه پادشاه به آلمان سفر كرده بود- اهالی كرفو و جزایر یونان مایل به ملحق شدن یونان هستند و با عساكر انگلیس در جزیره زانت نزاع سخت خونخواری نمودند.
افریقا- تادرس یاغی در حبشه نقوسیّه پادشاه جوان را مقتول و خود به جای او به سلطنت حبشه جلوس كرد- فوت ملكه خونخوار جزیره ماداگاسكار بعد از سی و سه سال سلطنت- جلوس پسرش راگت كه به راماداما دویّم موسوم گردید كه دوست فرانسه‌ها و عیسویها بود- در مرقش پاشای تان‌ژر سید محمد الخبیب كه از طرف پادشاه مرقش مأمور به مراوده با دول عیسوی مذهب بود و با فرانسه‌ها در سنه هزار و هشتصد و پنجاه و یك عیسوی مطابق هزار و دویست و شصت و هشت هجری عداوت ورزید و در سنه هزار و هشتصد و شصت عیسوی مطابق هزار و دویست و هفتاد و هفت هجری با اسپانیولی معزول شد.
امریكا- (اتائونی)- هفده ایالت از ایالات اتائونی كه جمعیت ایشان بر روی هم سی و هفت كرور می‌شد و از این سی و هفت كرور هشت كرور غلام و كنیز سیاه بودند بعد از اطلاع از حكم رئیس جدید اتائونی كه باید غلام و كنیزها آزاد باشند در مملكت، این هفت ایالت از سایر ایالات خود را مجزّی كردند و ایجاد دولتی موقّتی از برای خود به ریاست یكرئیس كه مدّت ریاست او شش سال باشد نمودند رئیس این هفده ایالت ژفرسن داویس است كه از سردارهای با علم مجرّب اتائونی می‌باشد- رئیس تازه اتائونی را كه ابراهیم لنكلن باشد بعضی از معاندین
ص: 1839
در شهر ماریلان می‌خواستند به قتل رسانند- ایالات اتائونی دو قسمت شدند جنوبی و شمالی- جنوبی آنها كه میل به بندگی غلام و كنیز دارند- شمالی آنهائی كه میل به آزادی غلام و كنیز دارند- هفتاد و پنج هزار قشون ایالات شمال از برای منازعه ایالات جنوب تهیّه می‌بینند. (مكزیك)- فرار رئیس سابق میرآمن به سمت هاوان، نصب ژوآرس به ریاست- طمع ژوآرس رئیس تازه در موقوفات معابد و منع نمودن كه مدّت دو سال اهالی مكزیك منافع تنخواه استقراضی از دول فرنگ را ندهند- در پایتخت مكزیك اشرار درصدد قتل سفیر فرانسه و بعضی از اعیان انگلیس هستند- اخراج نمودن با كمال بی‌احترامی سفیر اسپانیول را از مكزیك- چون در مملكت مكزیك جمعیت زیادی از تبعه فرانسه و اسپانیول هستند این حركات بی‌ادبانه رئیس تازه مكزیك سبب انعقاد عهدنامه لندن مابین دول فرانسه و انگلیس و اسپانیا بر ضد دولت مكزیك گردید- تهدید جنگ نمودن فرانسه و انگلیس به توسّط سفرای خود به ژوآرس- ورود قشون اسپانیول به سرداری ژنرال پرین در ورّاكروز و تصرّف شهر و قلعه سنت‌ژانت.
[سنه 1278 هجری- سنه 1861 مسیحی]
آسیا- (ایران)- امسال در دهه عاشورا مختصر تعزیه‌داری در ییلاق شهرستانك و در عشر دویم ماه صفر در تكیه جدید البنای سلطنت‌آباد به مثل هر سال تعزیه‌خوانی كردند- نواب والا فرهاد میرزا به اعطای نشان تمثال همایون مباهی و ملقب به معتمد الدوله گردیدند- میرزا هاشم خان تحویلدار صرف جیب مبارك به لقب امین خلوت ملقّب گردید- روز عید مولود همایونی در قصر سلطنت‌آباد سلام عام منعقد گردید- نواب مؤید الدوله حكمران فارس پل بسیار معتبری محكم بر روی رودخانه سنوید در هشت فرسخی شهر شیراز كشیدند- حاجی محمد شریف خان سرتیپ به لقب مستشار لشكری سرافراز شد- نواب احمد میرزای معین الدوله را به حكومت ولایت استرآباد سرافراز فرمودند كه در اطاعت حضرت والا یمین الدوله بوده باشد- نواب حسام السلطنه حكمران خراسان متمردین و اشرار
ص: 1840
تراكمه را تنبیه كردند- میرزا سلطان محمّد خان بهبهانی كه خیال خودسری داشت نواب مؤید الدوله حكمران فارس او را گرفتار نمودند- چون بعضی عمارات دیوانی فارس در ایام زلزله خرابی بهم رسانیده بود ششهزار تومان به توسط نواب مؤید الدوله صرف تعمیر عمارات فارس شد- چون اعلیحضرت سلطان عبد المجید خان سلطان عثمانی در هفدهم ذیحجه هزار و دویست و هفتاد و هفت رحلت نموده و اعلیحضرت سلطان عبد العزیز خان بر سریر سلطنت جلوس فرمود در این ایّام اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری محمّد رحیم خان نسقچی باشی دربار را برای تعزیت و تهنیت به سمت سفارت كبری مأمور دربار دولت عثمانی فرموده و معزی الیه را در این موقع به لقب علاء الدولگی ملقب و به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع و یك قطعه نشان درجه اوّل سرتیپی با حمایل آن سرافراز فرمودند- انكشاف معدن زغال‌سنگ و گوگرد و مس و زرنیخ در قریه جوشقان شد- قورخانه و توپخانه محمّره را كه مدّ آب خراب كرده بود حسب الامر ضیاء الملك حكمران عربستان والد مؤلف به خوبی مجدّدا بنا كرد- یك رشته قنات در صحرای دوشان‌تپه دار الخلافه احداث و جاری شد- یك نفر باغبان ماهر برای تربیت بعضی ریاحین و نباتات از پاریس احضار فرمودند- انبار غلّه دیوانی ابوابجمع رحمت اللّه خان غلام پیشخدمت خاصّه شد- جناب ناصر الملك را مأمور به اتمام ساختن راه گیلان فرمودند- ضیاء الملك والد مؤلف حكمران عربستان و لرستان به شدّت مریض و سلیمان خان سرتیپ افشار را مأمور این دو ایالت فرمودند كه معاون ضیاء الملك باشد- نهم ربیع الثانی شاگردان دار الفنون را امتحان كاملی فرموده نظر به رونق و ترقی كامل مدرسه نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم را به یك قطعه نشان از مرتبه اوّل امیرتومانی با یك رشته حمایل مخصوص آن از داخل نظام و اعطای یكهزار تومان انعام نایل و مفتخر فرمودند- و نواب والا فرهاد میرزای معتمد الدوله را كه در امتحان مدرسه حاضر بودند به اعطای یك قطعه نشان طلا از مرتبه اوّل مدرسه و یك رشته حمایل امیرتومانی خارج از نظام سرافراز داشتند- رضا قلی خان رئیس مدرسه به خلعت همایون و جعفر قلی خان ولد رضا قلی خان به اعطای یك قطعه نشان سرهنگی و یك رشته حمایل خارج از نظام
ص: 1841
و خلعت همایون و پنجاه تومان انعام سرافراز شد- محمّد حسین خان اصفهانی به منصب آجودانی مدرسه و اعطای نشان طلا و هفتاد تومان اضافه مواجب و بیست تومان انعام مفتخر گردید- و سایر اجزای مدرسه از معلّمین و متعلّمین و غیرهم نیز هریك به قدر ترقّی و استحقاق به انعام و نشان و خلعت همایون سرافراز شدند- هم در این اوقات نواب حسام السلطنه حكمران خراسان با تركمانان تكّه مروی كه معادل هزار سوار بودند جنگ صعبی كرده تمام هزار نفر را مقتول و اسیر نمودند- تفنگ بسیاری از فرانسه ابتیاع شد- قلعه شهر طهران را از داخل و خارج مرمّت كامل كردند- عباسقلی خان جوانشیر معتمد الدوله وزیر دیوانخانه مرحوم و برادر او محمّد ابراهیم خان به ریاست دیوانخانه مباركه و لقب امیردیوانی سرافراز گردید- پاشا خان امین شوری به یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر شد- امان اللّه خان والی كردستان به یك قطعه نشان از مرتبه اوّل سرتیپی و حمایل آن نایل آمد- حسین خان حاكم همدان را احضار فرموده محمّد حسن خان پیشخدمت خاصّه به حكومت آن نواحی سرافراز شد- میرزا علینقی طبیب پسر آقا اسماعیل پیشخدمت باشی سلام كه برای تكمیل علوم خود به پاریس رفته بود معاودت نمود- جبّه‌خانه و قورخانه دار الخلافه به اهتمام مسیو روس رونقی دارد و در كارخانه چاشنی‌سازی طهران نیز سالی ده كرور چاشنی ساخته می‌شود- نواب ركن الدوله حكمران گیلان به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز و نواب معین الدوله حاكم استرآباد به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرتیپی با حمایل آن مفتخر گردید- در غیاب جناب علاء الدوله مشاغل و خدمات مرجوعه به معزی الیه را به غلامعلی خان نایب نسقچی باشی واگذار فرمودند- از شهر رشت تا منجیل را كه همیشه به شدّت گل و لجن بود به امر دولت ساختند- محاربه سپاه نصرت همراه خراسانی با تراكمه كه به قصد تاخت جلگه مشهد مقدّس آمده بودند و كشته شدن شیخ محمّد كه سرخیل اشرار تراكمه بود با جمعی دیگر از تراكمه و انهزام باقی آنها نیز در این اوقات اتّفاق افتاد و سرداران همه به پاداش این خدمت به انعامات و مناصب و خلاع ملوكانه سربلند شدند- عیسی خان اعتماد الدوله مرحوم شد و حسینقلی خان پسر آن مرحوم كه نایب الحكومه یزد بود به حكومت یزد مفتخر گردید- چنانكه در
ص: 1842
سایر دول رسم است مقرّر شد كلیه احكام و اسناد دولتی كه به امضای همایون مقرون می‌گردد روی ورقه دولتی نوشته شود و نشان مخصوص ورقه دولتی سپرده به امین شوری شد- اصطبل توپخانه را به میرزا علی اكبر خان آجودانباشی توپخانه سپردند- كاغذگرخانه دار الخلافه كاغذهای بسیار خوش قلم ممتاز می‌سازد- پل شوشتر را كه از طغیان آب خراب شده بود ضیاء الملك والد مؤلف حكمران عربستان و لرستان بخوبی تعمیر نمود- حسب الامر در انزلی مناره سرحد (فانوس بحری) ساخته شد- معین الملك لشكرنویسباشی به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون از مرتبه سیّم سرافراز شد- میرزا محمّد علی كارگذار مهام خارجه فارس به لقب خانی سرافراز گردید- میرزا مهدی همدانی منشی مهام خارجه به لقب خانی و ناظمی مهام خارجه بندر بوشهر و سایر جزایر بحر العجم و خلعت همایون نایل گشت- زین العابدین خان حاكم گروس كه با سركردگی افواج گروس مأمور ساخلو كلات بود مرحوم شد و علیرضا خان پسر او به حكومت گروس و خلعت همایون مباهی گردید- آقا محمد حسن صندوقدار به لقب اعتماد الملكی و خلعت همایون سرافراز شد- میرزا مصطفی لشكرنویس به لقب وكیل لشكری مفتخر گردید- این اوقات محض مزید انتظام امور دیوانخانه عدلیه دستخطی مبارك خطاب به محمد ابراهیم خان امیردیوان شرف صدور یافت- جناب میرزا جعفر خان مشیر الدوله كه در سال قبل به سمت سفارت كبری مأمور دولت انگلیس گردید و به پاریس پایتخت فرانسه و اسلامبول و آتن پایتخت یونان و بسیاری از جاهای دیگر نیز رفته و سیاحت كامل نموده در این اوقات مراجعت كرده به حضور همایون شهریاری مشرف و به اعطای یك قطعه نشان امیرنویانی با حمایل آن مفتخر گردید- و علی خان نایب دویّم سفارت كبری به منصب نیابت اوّل سفارت برقرار گردید- و میرزا اسحق خان منشی به منصب كارپردازی مهام خارجه استرآباد مأمور و به یك قطعه نشان اوّل سرهنگی با حمایل آن نایل گشت- حسنعلی خان سرتیپ افشار به منصب ژنرال آجودانی حضور مبارك و خلعت همایون سرافراز شد- راه پیوژن و راه شریف‌آباد به مشهد مقدس كه هر دو بسیار صعب و دشوار و اسباب زحمت عابرین بود به امر همایون ساخته و هموار كردند- نواب والا فرهاد میرزا
ص: 1843
معتمد الدوله به حكومت عربستان و لرستان مأمور گردیدند- میر عطاء اللّه خان تیموری به منصب سرتیپی سرافراز آمد- جناب علاء الدّوله ایلچی كبیر كه مأمور دربار دولت عثمانی بود مأموریت خود را به انجام رسانیده روز ششم رمضان المبارك وارد دار الخلافه شد- در ماه شعبان این سال موكب همایون تشریف‌فرمای شكارگاه جاجرود شده پلنگی بسیار بزرگ شكار شست مبارك شد- قنبر علی خان سعد الملك به منصب سرتیپی اوّل و خلعت همایون سرافراز گردید- میرزا سید تقی تفرشی سررشته‌دار سابق آذربایجان به منصب لشكرنویسی و خلعت همایون نایل آمد- حاجی میر علی اصغر شیخ الاسلام تبریز به رحمت ایزدی پیوسته میرزا ابو القاسم پسر آن مرحوم به منصب شیخ الاسلامی منصوب و مخلّع گردید- جناب مسیو گوبینو كه به سمت وزیر مختاری از جانب دولت فرانسه مأمور دربار دولت علیّه بود به دار الخلافه باهره وارد و به حضور همایون نایل گردید- میرزا علی خان پسر دبیر مهام خارجه (جناب امین الدوله) كه با حداثت سنّ در اكثر علوم از فرط ذكاوت باربط شده و خط را در در كمال خوشی می‌نویسد به خلعت همایون سرافراز و مقرّر شد سفرا حضرا در ركاب اعلی ملتزم خدمت باشد- شب بیستم رمضان قریب شش ساعت از شب گذشته آفتاب جهانتاب از برج حوت به حمل تحویل نموده سلام خاص تحویل در پیشگاه حضور مهر ظهور خسروانه منعقد گردید- حاجی میرزا محمد رضای مستوفی خراسان به منصب استیفای دیوان همایون سرافراز شد- میرزا جعفر خان مشیر الدوله و رئیس دار الشوری را با ابقای ریاست دار الشوری به منصب متولیباشیگری حضرت رضوی سلام اللّه علیه سرافراز فرمودند- نواب احتشام الدوله مرحوم گردید- جناب ظهیر الدوله ایشیك آقاسی باشی به حكومت استرآباد سرافراز شد- میرزا عبد الوهّاب خان نایب اوّل وزارت خارجه (جناب نصیر الدوله وزیر تجارت) مأمور اداره انتظام مهام خارجه آذربایجان و به خلعت همایون و نشان و حمایل سرافراز گردید- میرزا هاشم خان امین خلوت به یك قطعه نشان سرتیپی اوّل سرافراز شد- نواب حاجی سیف الدوله میرزا به حكومت ترشیز برقرار گردید- محمّد قاسم خان وزیر مختار سابق سنت‌پطرزبورغ به حكومت گیلان و لقب والیگری ملقّب و سرافراز گردید-
ص: 1844
نصر اللّه میرزا ولد حاجی سیف الدوله میرزا به نیابت دویّم وزارت علوم و خلعت همایون سرافراز و به همراهی نواب حسام السلطنه حكمران خراسان مأمور آن مملكت گردید- نواب والا شاهنشاهزاده اجل امجد سلطان حسین میرزا را به لقب جلال الدوله ملقب و به حكمرانی اصفهان منصوب فرمودند و قوام الدوله به وزارت و پیشكاری شاهنشاهزاده معظم الیه سرافراز شد- علی خان قراگوزلو سرتیپ اوّل به لقب نصرت الملكی مفتخر گردید- یك قطعه نشان تمثال بیمثال همایون برای حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم مظفر الدین میرزا حكمران آذربایجان انفاذ آن مملكت فرمودند- شرحی در قواعد نشان شیر و خورشید به اشاره علیّه همایونی نگاشته شد كه صورت آن در جلد دویّم مرآت البلدان موسوم به مآثر السّلطان ثبت افتاده است- نواب والا عبد الصمد میرزا به لقب عزّ الدّوله ملقّب و به حكومت همدان منصوب گردیدند- و حاجی میرزا عبد اللّه خان به وزارت و پیشكاری آن ولایت سرافراز شد- نواب حاجی كیومرث میرزای ملك‌آرا در سلك اجزای دار الشوری منسلك و مخلّع گردید- نواب حشمت الدوله به حكمرانی یزد و خلعت همایون سرافراز شدند- ضیاء الملك والد مؤلف كه از عربستان به دربار معدلتمدار آمده در سلك وزرای عظام و اجزای دار الشوری داخل و به خلعت همایون نایل آمد و بعد از آن به وزارت عدلیه اعظم منصوب گردید- و محمّد ابراهیم خان امیردیوان به لقب معتمد الملكی سرافراز شد- محمّد مهدی خان كشیكچی باشی به یك قطعه نشان سرتیپی اوّل و خلعت همایون مفتخر گردید- نواب والا نصرت الدوله حكمران عراق و ملایر به سرداری افواج و قشون عراق برقرار گردیدند- مرتضی قلی خان وكیل الملك سرهنگ فوج ملایری به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی سرافراز شد- بیوك خان پسر محمّد خان امیرتومان به منصب سرهنگی فوج ششم تبریز سرافراز و فوج مزبور ملقب به فوج اقبال گردید- اواخر ماه ذی الحجّة الحرام حضرت مستطاب اجلّ اعظم شاهنشاهزاده كامكار مظفّر الدین میرزا حكمران آذربایجان را به ولیعهدی این دولت جاویدشوكت سرافراز و به یك قطعه نشان تمثال بیمثال اقدس نشانه ولایت عهد و یك ثوب جبّه ترمه كشمیری دور مروارید موشّح به لآلی و جواهر گرانبها قرین افتخار و اختصاص فرمودند و وزارت
ص: 1845
مخصوصه حضرت مستطاب معظم الیه را به عزیز خان سردار كلّ تفویض و واگذار كردند و یحیی خان آجودان مخصوص حضور همایون حامل این نشان و خلعت مبارك گردیده روانه آذربایجان شد. (چین)- در حوالی شانگای جنگ مابین یاغیهای تای‌پنك و عساكر فرانسه و انگلیس- شكست یاغیها، زخمی شدن امیرال پرتر سردار فرانسه كه به همان زخم هلاك گردید و عقب نشاندن یاغیها را تقریبا سی فرسخ. (ژاپن)- تعدّی نسبت به انگلیسها، خروج سفرای خارجه از ید پایتخت- ورودشان به یكهاما و ترضیه خواستن از دولت ژاپن.
اروپا- (اسپانیا)- در مجلس شورای این دولت وكلا رجال دولت را متّهم بر این می‌كنند كه در فقره مكزیك اتّحادی كه با دولت فرانسه داشتند به چه جهت بهم زدند. (آلمان)- عهدنامه تجارتی پروس با فرانسه- شناختن دولت پروس ویكتر امانول را به سلطنت تمام ایطالیا- استقراض دولت از برای تهیّه جنگ- وكلای ملّت در این مسئله مساعد با دولت نیستند- نقار مابین پادشاه و وكلای ملّت- ورود مسیو بیزمارك سفیر پروس در این وقت كه مأمور فرانسه بود و قبل از این به همین سمت در پطرزبورغ بود در جرگه وزرای دولت- وزیر مالیه و وزیر خارجه هر دو بعد از ورود بیزمارك به جمع وزرا استعفا از كار خود نمودند و در مدّت چند روز مسیو بیزمارك به منصب صدارت برقرار گردید- ایجاد وزیر بحری در مملكت اطریش- تمام سفاین جنگی اطریش از شراعی و بخاری عبارت از صد و بیست و نه كشتی است كه دارای نهصد و نود و شش توپ و هیجده هزار و صد و هشتاد و پنج عمله كشتی و قشون بحری است- ایجاد پلی در روی رودخانه رن در حوالی نانسی به جهت عبور راه‌آهن. (انگلیس)- در این سال به همه جهات پارچه‌های پنبه كه صد و هشتاد و سه كرور لیره قیمت داشت زیاده از مملكت انگلیس به خارج برده نشده در صورتی كه سنوات سابقه معادل سیصد و پنجاه و شش كرور لیره كارخانه‌جات انگلیس پارچه پنبه به خارج می‌فروخت و این نبود مگر به واسطه جنگی كه در ینگی‌دنیا واقع شده بود كه به قدر لزوم حمل پنبه از ینگی‌دنیا به انگلیس نمی‌شد- مخارج زیاد دولت در این سال به جهت اداره
ص: 1846
قشون- لرد الژن به فرمانفرمائی هند منصوب شد- عدد قشون هندوستان كه در سال قبل سیصد و پنجاه هزار قشون بومی بود به صد و بیست و پنج هزار قرار دادند و عدد قشون انگلیسی كه از انگلیس فرستاده می‌شد و نود هزار بود به هفتاد هزار قرار دادند- فوت پادشاه دهلی در انگون- مسافرت ولیعهد انگلیس به اسلامبول و یونان- عروسی دختر دویّم پادشاه انگلستان شاهزاده خانم آلیس با شاهزاده حس- فوت سیرجم رز مسافری كه در قطب شمال چندین دفعه سفر كرده بود.
(ایطالیا)- اصلاح بیهوده دولت فرانسه مابین پاپ و پادشاه ایطالیا- فوت پرنس كایو یكی از اعمام پادشاه سابق ناپل- ملاقات والی مصر با پادشاه ایطالیا در ناپل- ایجاد بندر تازه در ناپل با حضور پادشاه- خیال راه‌آهن به ناپل- استقراض دولت مبلغی به جهت مخارج این كار از صرّافان رچل- شورش در بعضی نقاط به جهت هواخواهان گاری بالدی- نقار گاری بالدی با پادشاه- خطبه حضرت پاپ بر ضدّ پادشاه ایطالیا- شناختن دولت روس ویكتر امانول را به سلطنت تمام ایطالیا- گاری بالدی آشكارا می‌گوید یا مرگ یا رم و این كلام گاری بالدی بر ضدّ دولت فرانسه و بر ضدّ پادشاه جدید ایطالیاست كه اولی محارست رم را در عهده گرفته و ثانی عهد كرده است كه در رم مداخله ننماید- عروسی دختر دویم پادشاه ایطالیا با پادشاه پرتوغال- افتتاح راه‌آهن از ناپل به رم.
(پرتوغال)- شورش در بعضی نقاط به جهت گرانی حبوبات. (دانمارك)- دولت دانمارك مسلّح شده تهیّه جنگ می‌بیند- وحشتی دارد از بعضی ادّعاهای پروس به ایالتین اسلشویك و هلستن و به دول فرانسه و انگلیس و روس و سود شكایت می‌نماید از وضع و طرزی كه دولت پروس پیش گرفته است. (روس)- فوت صدراعظم كنت نسلرد- امتداد سیم تلگراف از لندن به سبیر- در ظرف چهل و دو ساعت از پطرزبورغ به برلن پایتخت پروس به توسط راه‌آهن می‌شود رفت- تسلیم حكومت لهستان به گراندوك قسطنطین برادر امپراطور- در ظرف یك سال چهارده هزار و هشتصد و سی و سه نفر از متمرّدین لهستان محبوس شدند- حكومت گراندوك میشل برادر كهتر امپراطور به مملكت قفقاز. (سود)- ملاقات سلاطین سود و دانمارك. (عثمانی)- صدارت فؤاد پاشا- وزارت خارجه
ص: 1847
عالی پاشا- شورش در حلب- رئیس طایفه دروز در حران، خالد اربیك از اداء مالیات مضایقه دارد و دزدی و شرارت را تا به دروازه امتداد می‌دهد- افتتاح مجلس ایالتین ملداوی و والاشی به دست پرنس كوزای والی- جنگ عمر پاشا با اهالی قراداغ- مجلس كنفرانس از دول در اسلامبول تشكیل می‌شود و اصلاح میان عثمانی و سربی می‌كند- معاهده تجارتی عثمانی با روس و با اغلب دول فرنگ- والی مصر سعید پاشا به سیاحت فرنگ می‌رود- در حفر نهر مجمع البحرین اهتمامی كامل به عمل می‌آورند و عمله‌جات جدّا مشغول كار هستند. (فرانسه)- مواجب ژنرال منتبان سردار فرانسه كه در چین فتوحات كرده بود به پنج هزار تومان مقرّر شد كه نسلا بعد نسل به اولاد ذكور او داده شود- ایجاد مالیات جدیده علاوه بر معمول بر كالسكه و اسب و نمك- غدغن اكید به وزرا كه علاوه بر مواجب و مرسومی كه هنگامی وزارت مقرّر است خرج نكنند- در مجلس وكلا از قشون‌كشی به سمت مكزیك گفتگو شد، وكلای دولت جواب دادند كه مقصود از قشون فرستادن بقای نام و حفظ آبروی فرانسه است و قراری در تنخواهی كه اهالی مكزیك استقراض از اهالی فرانسه نمودند- ملقّب شدن مسیو دمرنی به لقب دوك (دوك به منزله امیر الامر است)- نصب دروان دلویس به وزارت خارجه. (یونان)- شورش در پنلی كه قورخانه دولت آنجا واقع شده است- جنگ قشون دولتی با یاغیان- شورش در اغلب نقاط مملكت بر ضدّ سلطنت- شورش بر ضدّ خانواده سلطنت- اجتماع مردم بر عزل پادشاه كه از شاهزاده‌های باویر بود- اتحاد قشون با شورشیان- استعفای پادشاه اتهن از سلطنت- ایجاد دولت موقّتی- خزانه دولت خالی است- انقلاب و اغتشاش در جمیع نقاط قشون بی‌نظم و بی‌سردار.
افریقا- در سودان مركزی حاجی عمر كه در سنگال فرانسه‌ها او را دوانیده بودند مالك ثنبكتوكارتا، و تمام سواحل رود نیژر گردید- جنگ سخت مابین پادشاه دهمه و پادشاه ابو كوتاه.
امریكا- (اتائونی)- جنگ مابین ایالتین شمال و جنوب در كمال تشدّد بود-
ص: 1848
در ایالات كارلین و ورژینی علی الخصوص بعضی از ایالاتی كه داشتن برده در آنها رسم بود لیكن نشوریده با ایالات جنوبی بر ضد ابراهیم لنكلن رئیس نایستاده بودند رئیس مزبور غلامهای آنها را آزاد و یك مبلغی به اسم خسارت به آنها عوض داد- جنگ سختی كه معروفست به جنگ پرس‌بورگ در حوالی شطّ می‌سی‌سی‌پی- فتح شمالی در این جنگ- فتوحات بعضی قلعه‌جات شمالی به دست جنوبی- شكست یافتن عساكر شمالی در نول ارلآن- نسبت به تبعه هلاند و انگلیس و فرانسه كمال بی‌احترامی و صدمه از عساكر جنوبی وارد می‌آید و تا آن زمان كه یكسال از ابتدای جنگ گذشته بود شمالی به تنها سیصد و پنجاه كرور تومان ایران مخارج كرده بود- ایجاد راه‌آهن از سان‌فرانسیسكو به كالیفرنی. (برزیل)- نقار با دولت انگلیس كه بعد مبدّل به صلح می‌شود.
(مكزیك)- عساكر انگلیس و اسپانیا و فرانسه كه باهم متّفق بودند در مسئله تغییر وضع دولت مكزیك تباینی مابین سردارهای دول ثلاثه پیدا شد با اینكه ژوارز رئیس جمهوری مكزیك در همان وقتی كه قشون اسپانیول در خاك مكزیك آمده بودند بالنسبه به رعایای اسپانیولی كمال تعدّی را نموده دو كرور تومان از آنها جریمه گرفته و به اتّهام جزئی جمعی از آنها را به قتل رسانید با وجود این سردار اسپانیول ژنرال پرین اتّفاق با سردار فرانسه را مصلحت ندیده تنها قشون فرانسه را در مخمصه انداخته دوچار مجادله با ژوارز به تنهائی نموده سرداران اسپانیول و انگلیس به كشتی نشسته به اوطان خود مراجعت نمودند و از آن به بعد دولت فرانسه مصمّم بر این شد كه جمهوری مكزیك را دولت امپراطوری نموده ماكسی میلین برادر امپراطور اطریش را بر تخت سلطنت مكزیك جلوس دهد.
[سنه 1279 هجری- سنه 1862 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال تعزیه‌داری دولتی در تكیه مباركه سلطنت‌آباد شد- جناب میرزا سعید خان وزیر امور خارجه به اعطای یك رشته شرّابه مرصّع به جواهر ثمینه نایل گردیدند- خالصه‌جات ورامین به رحمت اللّه خان ساری اصلان
ص: 1849
واگذار شد- یكصد باب كارخانه شال‌بافی در شیراز و شصت باب در یزد دایر گردید- ضیاء الملك وزیر عدلیه اعظم والد مؤلف به لقب جنابی سربلند گردید- جناب ظهیر الدوله محمّد ناصر خان ایشیك آقاسی باشی حاكم استرآباد و شاهرود و بسطام و غیره به یك قبضه قمه مرصّع مباهی آمد- حكومت بندر بوشهر به احمد خان نوائی مفوّض شد- میرزا حسین وزیر سابق دار الخلافه به منصب استیفا نایل گردید- میرزا محمّد ولد مرحوم میرزا بابای حكیمباشی به منصب استیفا و میرزا علی برادر معزی الیه به منصب لشكرنویسی برقرار گردیدند- بعضی از ریش‌سفیدان تراكمه ساروق و سالور به ارض اقدس خدمت نواب حسام السلطنه والی خراسان آمده برحسب استدعای خودشان داخل در نوكر و سواره خراسانی شدند- موكب همایون عزیمت كجور فرموده و از كجور به سیاحت كنار دریای مازندران روانه شده از راه بلده نور و لار معاودت به قصبه نیاوران فرمودند- جناب حاجی میرزا حسین خان وزیر مختار مقیم دربار عثمانی به یك قطعه نشان تمثال مبارك مكلّل به الماس مفتخر گردید- ضیاء الملك والد مؤلف وزیر عدلیه عظمی به لقب نبیل اعتماد السلطنه ملقّب آمد- حاجی میرزا محمّد خان دبیر مهام خارجه به وزارت وظایف و اوقاف كلّ ممالك محروسه سرافراز شد و میرزا علی خان ولد معزی الیه (جناب امین الدوله) به نیابت اوّل وزارت امور خارجه برقرار گردید- خط تلگراف از دار الخلافه تا گیلان امتداد یافت- روز بیست و یكم محرّم در استرآباد از سمت قبله ابری ظاهر شده به زمین می‌آید بعد به هوا صعود می‌كند و در بین صعود صدائی مهیب از آن به سمعها می‌رسد و پس از یك ساعت از هم پاشیده آتشی از آن نمایان می‌گردد و آن روز هوای استرآباد به‌طوری گرم می‌شود كه اغلب از گرما بی‌حال می‌شوند- جناب مسیو جردتی وزیر مختار دولت ایطالیا با نشان درجه اوّل سلطنتی آن دولت برای اهدای حضور همایون این اوقات وارد دار الخلافه شد- میرزا قهرمان مستوفی نظام آذربایجان به یك قطعه نشان از درجه سیّم سرتیپی و ریاست دفتر لشكر آذربایجان سرافراز شد- محمّد رحیم خان سرتیپ سواره ایلات قزوین به منصب سرتیپی اوّل مفتخر گردید- حاجی قوام الملك شیرازی به یك قطعه نشان از درجه اوّل امیرتومانی با حمایل آن سرافراز شد-
ص: 1850
آقا محمّد ابراهیم معمارباشی به یك قبضه كارد مرصّع و لقب خانی نایل گردید- محمّد اسمعیل خان وكیل الملك در معابر كرمان و شهر و بلوك رباط و حمّامهای خوب و كاروانسرا و بازار بنا كرد- این اوقات ایّام هفته را تقسیم كرده و در هر روزی ذات ملكوتی صفات مقدّس به عرایض یكی از وزرا رسیدگی می‌فرمایند- میرزا هدایت پسر مرحوم نصیر الملك به منصب مستوفیگری سرافراز شد- میرزا اسد اللّه از اجزای وزارت علوم به نیابت حكومت ملایر و تویسركان و لقب خانی سرافراز شد- میرزا محمّد ابراهیم پسر مرحوم میرزا احمد استرآبادی به منصب لشكرنویسی و دویست تومان مواجب نایل آمد- محمّد اسمعیل خان وكیل الملك به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر گردید- حاجی میرزا علی پیشخدمت به لقب مشكوة الملك ملقّب شد- جهانگیر خان سرتیپ و ژنرال آجودان مخصوص به ریاست قورخانه مباركه سرافراز گردید- علیقلی خان نایب اوّل آجودانباشی به یك قطعه نشان از مرتبه سرتیپی و حمایل آن مفتخر گردید- علیقلی خان سرهنگ (جناب مخبر الدّوله) كه در امتداد سیم تلگراف گیلان خدمت كرده به منصب سرتیپی سیّم و دویست تومان اضافه مواجب سرافراز شد- نواب حاجی محمّد ولی میرزا به منصب وزارت دار الشورای كبری سرافراز گردید- بنده مؤلف به منصب ژنرال آجودانی و تشریف همایون سربلند آمد- جناب ناصر الملك مشیر خاص حضور همایون به رسم وزیر مختاری مأمور به اقامت دربار دولت انگلیس شد- امان اللّه خان سرتیپ به مستشاری سفارت مزبوره و یك قطعه نشان از درجه سیّم سرتیپی با حمایل آن قرین افتخار آمد- محمّد مهدی خان سركشیكچی باشی به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز شد- عبد العلی خان ادیب الملك پیشخدمت خاصّه به حكومت قم مفتخر گردید- سواره مقدم مراغه سپرده به حسام الدوله شدند- ابو الفتح خان پسر مرحوم عبد الحسین خان جوانشیر به منصب سرهنگی فوج اوّل خاصّه سرافراز گردید- محمّد باقر خان ولد محمّد خان امیرتومان به سرتیپی سیّم دو فوج جدید و قدیم قزوین برقرار شد- باقر خان كه در كارخانه شماعی خدمات كرده بود به منصب سرهنگی مفتخر شد- نواب علیقلی میرزا ولد نواب عماد الدّوله ملقّب به صارم الدوله گشت و به اعطای یك قبضه شمشیر
ص: 1851
گل مرصّع او را مفتخر فرمودند- جناب میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان به یك قطعه نشان امیرتومانی و یك رشته حمایل آن سرافراز شد- میرزا احمد خان ساعد الملك ولد مرحوم امیر اتابیك اعظم به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز گردید- در كارخانه شماعی دار الخلافه چند قسم شمع در كمال خوبی به سبك شمعهای فرنگی می‌ریزند- این اوقات كتابچه دستور العملی به حكم همایون برای تعیین تكالیف و انتظامات و ترتیبات امور دیوانخانه عدلیه عظمی نوشته و صدر آن موشّح به دستخط همایون شد- حاجی رجبعلی خان سرتیپ سیّم توپخانه به منصب سرتیپی دویّم توپخانه برقرار گردید- حاجی آقابابای حكیمباشی به لقب ملك الاطبائی و یك قطعه نشان از درجه دویّم سرتیپی با حمایل آن سرافراز گردید- میرزا ابو الحسن خان صنیع الملك به اعطای یك قطعه نشان سرتیپی و حمایل آن مباهی آمد- معدن فیروزجی در زرند و ساوه به اهتمام حاجی علی اكبر امین معادن پیدا شده كه فیروزه آن در كمال صفا است- كلیه عمارات مباركات دولتی را به حاجی محمّد خان حاجب الدوله سپردند- محض مزید نظم و انتظام امور قشون دستخطی مبارك به افتخار جناب سپهسالار شرفصدور یافت- جناب سپهسالار را به اعطای یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس مفتخر فرمودند- صبح شنبه غره شهر شوّال المكرم نیمساعت به طلوع آفتاب مانده نیّر اعظم از برج حوت به حمل تحویل نمود و سلام خاص و عام در پیشگاه حضور مبارك منعقد گردید- پاشا خان امین شوری به یك قطعه نشان از درجه امیرتومانی مفتخر گردید- حاجی میرزا عبد اللّه خان مستوفی به یك قطعه نشان سرتیپی سرافراز شده و حكومت همدان را نیز بمعزی الیه واگذار فرمودند- تراكمه متمرّده استرآباد تنبیه كامل شدند- كلب حسین خان امین نظام به ریاست قشون خراسان و سرتیپی اوّل سرافراز شد- محمّد باقر خان سرهنگ به منصب سرتیپی سیّم نایل گردید- میرزا عبد الرحیم خان كارپرداز اوّل مقیم تفلیس به منصب شارژدافری و اقامت دربار دولت روس مفتخر گردید- برای مراكب بحریّه تبعه دولت علیّه وضع علم مخصوصی نمودند كه اسباب امتیاز و تشخیص آنها باشد- حكومت استرآباد و مازندران را به عهده كفایت عین الملك خوانسالار واگذار
ص: 1852
فرمودند و محمّد علی خان برادر معزی الیه به نیابت حكومت و میرزا مصطفی خان بهاء الملك به مباشری امور مازندران سرافراز شدند- دوستعلی خان معیر الممالك را به اعطای یك قطعه نشان از درجه امیرتومانی قرین مفاخرت فرمودند- میرزا رضای مستوفی خاصّه پسر معین الملك به یك قطعه نشان سرتیپی با حمایل آن سربلند آمد- نواب حسام السلطنه حكمران خراسان كه به جهت بعضی عرایض لازمه به دار الخلافه آمده به محلّ حكمرانی خود معاودت نمود- حضرت شاهنشاهزاده امجد والا یمین الدوله (ظلّ السلطان) دام اقباله به حكمرانی مملكت فارس منصوب و ظهیر الدوله به وزارت حضرت معظم الیه مفتخر گردید- حیدر قلی خان ایلخانی و حكمران بجنورد به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز آمد- امیر حسین خان ایلخانی زعفرانلو به سبب خدمت و تنبیه و تدمیر اشرار تراكمه خراسان به یك قطعه شمشیر گل و كرمك مرصّع مباهی شد- محمّد علی خان ایلخانی فارس به یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سربلند گشت- حاجی قوام الملك به منصب متولیباشیگری آستانه حضرت ثامن الائمه علیه السّلام و لقب جنابی مفتخر گردید- میرزا عبد اللّه خان مستوفی حاكم همدان ملقب به علاء الملك شد- نواب والا معتمد الدوله حكمران عربستان و لرستان به یك قطعه نشان تمثال همایون مباهی گردید و سلطان اویس میرزا ولد نواب معظم الیه رئیس دیوان نظامی لرستان به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی نایل آمد- جلال الدین میرزا پسر مرحوم احتشام الدوله ملقّب به احتشام الملك شد- ولایات ملایر و تویسركان را به نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم واگذار و مالیات آنجا را از بابت مخارج و مصارف مدرسه دار الفنون مقرّر فرمودند- چراغعلی خان سراج الملك به منصب بیگلربیگی‌گری و ریاست دیوان نظامی اصفهان برقرار گردید. (افغانستان)- فوت امیر دوست محمّد خان در بهار- نصب امیر شیر علی خان ولد آن مرحوم به جای پدر- نقار مابین امیر شیر علی خان و برادر او محمّد شریف خان- جنگ داخله و شورش در هرات و كابل. (چین)- شانپانو سردار چینی كه با یاغیها در جنگ بود متّهم به این شد كه شكستی كه یافته است از راه خیانت بوده و با وجود خدمات چندین ساله كه به دولت كرده بود
ص: 1853
او را محبوس نمودند و حكمی به او صادر شد كه در حبس خود را بكشد و بعد از صدور این حكم او خود را به دست خود كشت- بنیاد یك كلیسای كاتولیكی در شهر كانتن. (ژاپن)- تهدیدنامه انگلیس به این دولت به جهت استرضای قتل جمعی از انگلیسها در ژاپن بیفایده می‌ماند- امیرال انگلیس كیپر یكی از شهرهای ساحل كاكزیما را به ضرب گلوله توپ منهدم می‌سازد. (ماچین)- وبای سخت در هوئه.
اروپا- (اسپانیول)- ژآن پسر دن كارلس ایزابل ملكه اسپانیول را به سلطنت اسپانیا شناخته و حقوقی كه پدرش و طایفه‌اش در سلطنت اسپانیول داشته ژان دست از آن حقوق می‌كشد- زلزله سخت مانیل كه مورث خرابی زیاد شد- نزاع مابین سیاهها و سفیدها در هایتی- یاغیها پرتپ‌لاتا را در هایتی سوزانیدند.
(آلمان)- اتّفاق آرا در ایجاد مجلس پارلمنت واحد در تمام مملكت- ملاقات امپراطور اطریش و پادشاه پروس در گاستن در سرحد اطریش و تكلیف كردن امپراطور اطریش پادشاه پروس را كه یك مجلس شورائی مركّب از سلاطین و ولات آلمان در فرانك‌فر منعقد شود كه در این مجلس حل و عقد امورات كلیه آلمان بشود. پادشاه پروس قبول حضور آن مجلس را نمی‌كند، لیكن مجلس مزبور در اواخر تابستان این سال منعقد شده سلاطین جزو با وزرای خارجه كه دارند حضور بهم می‌رسانند. این مجلس آن طوری كه مقصود بود فایده نبخشید- افتتاح مجلس پارلمنت پروس كه در تابستان این سال شد و از مضمون خطبه‌ای كه در افتتاح این مجلس مسیو بیزمارك صدراعظم قرائت كرد معنی صلح و سلامت مفهوم نمی‌گردد- در پروس به واسطه تباین رأیی كه مابین مسیو بیزمارك و وزرا و وكلای ملّت است مجلس وكلا عزل شده وكلای جدید منصوب می‌شوند- افتتاح مجلس جدید را اعلیحضرت پادشاه پروس به شخصه نمود- استقراض وجه معتدبه برای تهیّه جنگ در مملكت پروس بر ضدّ دانمارك. (انگلیس)- از مخارج وزارت جنگ ده كرور لیره كسر می‌شود- توپ جدیدی كه- آرم‌اس‌ترنگ- نام اختراع كرده بود دولت قبول می‌كند- جنگ در نول زلاند با طایفه مااوری-
ص: 1854
مالیات دولت به واسطه تریاك و نمك در هندوستان زیاده از سال قبل است- در هندوستان نیشكر و پنبه را آفت ملخ‌خوارگی ضرر زیاد رسانیده است. این ملخ‌ها از سمت سند آمده و بیشتر از زراعتهای سواحل رودخانه گنگ را خراب كرده‌اند- جنگ دولت با طایفه كوهستان لاهور- نصب سیرژان لاورانس به فرمانفرمائی هندوستان- فوت حاكم سابق لردالژن- ایجاد راه‌آهن زیرزمینی در شهر لندن.
(پرتوغال)- ترك قتل مقصّرین، یعنی دولت از این به بعد اشخاصی را كه واجب القتل هستند به قتل نمی‌رساند بلكه به جای قتل حبس مؤبّد می‌كند.
(دانمارك)- در دانمارك ولیعهد آن دولت فردریك فردیناند عموی پادشاه بدون وارث فوت می‌كند و به فاصله چندی پادشاه دانمارك فردریك هفتم به سنّ پنجاه و پنج سالگی نیز وفات می‌نماید- كرستیان نهم كه از اقوام دور پادشاه مزبور بود به جای او جلوس می‌كند، پادشاه تازه چهل و پنج سال داشت یكی از صبایای ایشان زوجه ولیعهد دولت انگلیس است و پسر بزرگ ایشان ژرژ اوّل پادشاه یونان می‌شود- شورشی در ایالت هلستن كه مجزّی از دانمارك بشود- دولتین پروس و اطریش هفت روز به دانمارك مهلت می‌دهند كه عساكری كه به جهت تنبیه یاغیان هلستن فرستاده احضار نماید و الّا شروع به جنگ خواهد شد. (روس)- شورش در لهستان نه تنها در ورشو بلكه در سایر شهرهای دیگر نیز- قطع سیم تلگراف و خط راه‌آهن- شورشیان ریاست خود را به می‌میرالفسكی واگذار می‌كنند- دولتین پروس و روس معاهده می‌كنند كه یاغیهای لهستانی اگر به خاك پروس پناه بجویند عساكر روس تخطّی نموده در خاك پروس آنها را تعاقب نمایند- نوشتجات سختی كه دولت فرانسه به دولتین روس و پروس در این فقره می‌نویسد بیفایده می‌ماند- صدور فرمان امپراطور روس كه هركس در ظرف بیست روز از یاغیان اسلحه خود را زمین گذاشته قبول خدمت كند دولت روس از جریمه و جرم او خواهد گذشت- فراریهای لهستان كه به ایطالیا و فرانسه رفته بودند به وطن مراجعت نموده با یاغیان شریك و همدست می‌شوند فی الواقع جمیع لهستان در شورش است- ژنرال برك سردار روس مأمور تنبیه اشرار است، و همچنین ژنرال مراویف و جمعیت زیادی كه از نجبا و كشیشها و كسبه و غیره كه
ص: 1855
در زمره یاغیان بودند و سرداران مزبور آنها را به چنگ آوردند یا فی المجلس كشتند یا به سیبری به حبس فرستادند- حكم امپراطور روس به احضار قشون زیاد كه تقریبا سیصد هزار باشد برای دفع یاغیان- زمستان قطع جنگ نكرد- گراندوك قسطنطین برادر اعلیحضرت امپراطور روس كه نیابت سلطنت لهستان او را بود خود را از این خدمت معاف می‌دارد- ژنرال برك مستقلّا از طرف اعلیحضرت امپراطور روس فرمانفرمای لهستان می‌گردد- در قفقاز مختصر شورشی در میان طایفه لزگی- سفاین جنگی روس در این سال صد و بیست و دو فروند است كه در آن كشتیها دو هزار و دویست و چهل و شش توپ و بیست هزار و پانصد نفر قشون بحری بودند. (عثمانی)- اعلیحضرت سلطان از وزرای خود در مسائلی كه راجع به سربستان و قراباغ بود نارضائی حاصل نموده تغییر و تبدیل كلّی در دایره وزرا داده شد- فؤاد پاشا از صدارت عزل و رئیس مجلس شوری و وزیر مالیه گردید و لیكن بعد از دو ماه باز به صدارت منصوب شد- فوت سعید پاشا والی مصر در زمستان و نصب اسمعیل پاشا برادرش به جای او- سفر سلطان به مصر در بهار- اوّل تحریر كتابچه جمع و خرج دولت در این سال كه مالیات دولت را غیر از فروعات شصت و نه كرور و صد هزار تومان معیّن كرده‌اند و مخارج را شصت و هشت كرور و دویست و شصت هزار تومان. (فرانسه)- ورود سفرای انام ماچین به پاریس- افتتاح مجلس دار الشوری در فرانسه- جنگ عساكر فرانسه در حوالی شهر فوابلای مكزیك با هواخواهان ژوآرز رئیس جمهوری مكزیك و فتح این شهر به دست ژنرال بازن- ورود سردار فرانسه به مكزیكو پایتخت مكزیك و فرار ژوآرز با شش هزار قشون به سانلوی- مجلس شورای مكزیك كه تازه در مكزیكو پایتخت تشكیل یافته است بالاتفاق آرشیدوك ماكسی میلین برادر امپراطور اطریش را به امپراطوری خود منتخب می‌نمایند و در این مجلس ذكر می‌شود كه چنانكه مشار الیه قبول سلطنت ایشان را ننماید هركه را امپراطور فرانسه انتخاب كند آنها به اتفاق او را قبول خواهند نمود. (یونان)- دول فرنگ درصدد تعیین پادشاهی از برای یونان هستند و به چند نفر از شاهزادگان آلمان كه تكلیف كردند آنها رد نمودند، بالاخره ژرژ پسر ولیعهد دانمارك كه در این وقت هفده ساله بود قبول نمود
ص: 1856
و سلطنت یونان به اسم ژرژ اوّل برقرار شد مشروط كه خود و اولادش بعد از این طریقه و مذهب یونانی را اختیار كنند با وجود تعیین پادشاه باز در آتن فرق مختلفه در شورش و باهم مشغول منازعه می‌باشند در این مورد دولت انگلیس وعده می‌دهد كه بعضی جزایر یونان را كه در تصرّف داشت به دولت جدید یونان رد كند- پادشاه تازه یونان به لندن و از آنجا به پاریس و از آنجا به وینه بعد به آتن پایتخت یونان ورود می‌كند.
افریقا- (ماداگاسكار)- شورش اهالی بر ضد وزرا و خواص پادشاه و بعد از چندی قتل پادشاه و نصب زوجه‌اش به جای او.
امریكا- (اتائونی)- جنگ ایالات جنوبی با شمالی در كمال سختی است، اگرچه فتح غالبا با عساكر شمالی است لكن هنوز نتیجه كه فایده‌ای از آن بردارند حاصل نشده- ژنرال گران سردار شمالی دو سه قلعه معتبر از جنوبیها به زور اسلحه گرفته و متصرّف شده است- لنكلن رئیس جمهوری اتائونی كه حالا به واسطه این اختلاف كه در میان شمالی و جنوبی است فقط ریاست ایالت شمالی را دارد حكم به احضار صد و بیست هزار قشون علاوه بر قشون معمولی خود می‌كند، دولت فرانسه درصدد میانجیگری است كه در میان ایالات جنوبی و شمالی اصلاح نماید لكن وساطت این دولت بیفایده می‌ماند. (برزیل)- بروز وبای سخت در اغلب ممالك برزیل. تاریخ منتظم ناصری ج3 1856 [سنه 1280 هجری - سنه 1863 مسیحی] ..... ص : 1856
[سنه 1280 هجری- سنه 1863 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال امور ملك و مملكت به توجّهات خاطر خطیر همایون قرین انتظام كامل است- حكومت لرستان را ضمیمه حكمرانی كرمانشهان و نهاوند فرموده به نواب عماد الدوله واگذار فرمودند- حكمرانی عربستان را به نواب حشمت الدوله تفویض داشتند- عبد العلی خان ادیب الملك حاكم قم به یك قطعه نشان از درجه سیّم سرتیپی با حمایل آن سرافراز شد-
ص: 1857
آقا خان پسر مرحوم عبد الصّمد خان افشار به منصب سرتیپی سیّم و ریاست دیوانخانه نظامی مازندران نایل گردید- عسكر خان سرهنگ سرپرست ارامنه ارومی و سلماس به منصب سرتیپی سیّم سرافراز شد- نظر به اتّحاد دولتین ایران و عثمانی از جانب دولت علیّه به اسمعیل افندی نایب اوّل سفارت عثمانی نشان دویّم از درجه شیر و خورشید مرحمت شد- تنبیه و تدمیر تراكمه سالور و ساروق كه به قصد دستبرد به حدود خراسان آمده بودند- موكب همایون شهریاری در ماه صفر تشریف‌فرمای نور و كجور شد- میرزا هاشم خان امین خلوت به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز و میرزا محمّد خان پسر مشار الیه به منصب نیابت ریاست خلوت برقرار آمد- ریاست امور نظامی عربستان به عهده عبد اللّه میرزا ژنرال آجودان واگذار شد- حاجی محمّد بیك قهوه‌چی باشی به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه سرهنگی سرافراز آمد- حبیب اللّه خان تنكابنی (ساعد الدّوله) به منصب سرتیپی اوّل مفتخر گردید- عمارات مباركات سلطنتی دار الخلافه را حسب الامر مرمّت نموده بر فسحت و نزهت آنها افزودند- میرزا احمد خان ساعد الملك سرتیپ اوّل به رتبه امیرتومانی سرافراز گردید- آقا خان سرتیپ اوّل به سرتیپی دو فوج مراغه مباهی آمد- محمّد حسین خان صدر الدّوله ایشیك آقاسی باشی حضرت اعظم والا ولیعهد دولت علیّه ایران به یك قطعه نشان و حمایل سرتیپی سرافراز شد- محمّد علی خان برادر عین الملك به منصب بیگلربیگی گری استرآباد قرین افتخار گردید- حضرت اكرم والا نایب السلطنة العلیّه چون در قواعد نظامی درجه كمال را یافته‌اند در نظام دارای منصب سرهنگی از درجه اوّل گردیدند- محمّد مهدی خان كشیكچی‌باشی به اعطای یك قطعه نشان امیرتومانی و یك رشته حمایل آن مفتخر گردید- امیرزاده انوشیروان میرزای ژنرال آجودان خاصّه به سرتیپی فوج سربند عراق سرافراز شد- نواب والا معتمد الدوله را در جزو اجزای محترم دار الشورای كبری منسلك فرمودند- محمّد قلی خان شاطرباشی به یك قطعه نشان از درجه سرتیپی و حمایل مخصوص آن سرافراز آمد- محمّد قاسم خان والی گیلان به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون قرین افتخار آمد- جعفر قلی خان سرتیپ اوّل به منصب امیرتومانی
ص: 1858
نایل گشت- در دار الخلافه باهره در خارج دروازه دولت در جنب میدان مشق جبّه‌خانه بسیار خوبی بنا نمودند- میرزا طاهر سررشته‌دار كاشانی به منصب استیفای دفتر نایل گردید- از ولایات ممالك محروسه به اشاره علیّه سواره ردیف اخذ و انتخاب شده و می‌شود- جمشید خان را به منصب سرتیپی توپخانه سرافراز كردند- سیم تلگراف از سرحد ارس تا بندر بوشهر امتداد می‌یابد- حاجی محسن خان سرهنگ مستشار سفارت دولت علیّه مقیم پاریس به منصب سرتیپی سیّم و نشان و حمایل این رتبه سرافراز شد و روز دهم جمادی الثانیه این سال به اتّفاق بنده مؤلف كه در این وقت به نیابت دویّم سفارت برقرار شده روانه پاریس گردیدیم- نواب عماد الدوله به یك ثوب جبه ترمه شمسه مرصّع مخلّع و امیرزاده صارم الدوله ولد نواب معظم الیه به پاداش تنبیه طایفه سكوند لرستانی به یك قبضه شمشیر یراق مرصّع نایل آمد- آقا رضای پیشخدمت حضور همایون به لقب عكاسباشیگری سرافراز گردید و صنعت عكاسی در این عهد همایون در ایران خیلی رواج و ترقّی یافت- هم در این سال جناب حاجی میرزا حسین خان وزیر مختار دولت علیّه مقیم دربار عثمانی با میرزا حسن نایب دویّم سفارت از اسلامبول به دار الخلافه طهران آمده مورد مراحم خاصّه ملوكانه گردیده در سلك اجزای دار الشورای كبری منسلك گردید و میرزا حسن نایب دویّم سفارت به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه سیّم و لقب خانی و نیابت اوّل سفارت و دویست تومان اضافه مواجب سرافراز شد و میرزا حسین كارپرداز طرابزن به لقب خانی و به ژنرال قونسولی سرافراز آمد هم در این سال نظر به كمال وداد و اتّحاد بین دولتین علیّتین ایران و عثمانی از جانب اعلیحضرت همایون یك قطعه نشان شیر و خورشید مكلّل به الماس گرانبها با حمایل آبی كه از علایم اولیّه خاصّه سلطنتی است برای اعلیحضرت سلطان عبد العزیز خان سلطان عثمانی هدیه و انفاذ فرمودند و برای جناب فؤاد پاشا وزیر جنگ و صدراعظم عثمانی و جناب عالی پاشا وزیر امور خارجه آن دولت نیز نشان تمثال همایون مكلّل به الماس ارسال داشتند- و جناب حاجی میرزا حسین خان وزیر مختار مجدّدا با اجزای سفارت كبری روانه اسلامبول شدند- میرزا محمّد علی سررشته‌دار توپخانه به منصب لشكرنویسی سرافراز گردید- میرزا نصر اللّه مستوفی
ص: 1859
پیشكار اصفهان به اعطای یك قطعه نشان اوّل سرتیپی و یك رشته حمایل آن مفتخر شد- میرزا مصطفی بهاء الملك وزیر مازندران و استرآباد به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز آمد- وزارت مالیّه را مستقلّا به عهده جناب اجل آقای مستوفی الممالك واگذار و ایشان را مخاطب به وزیر مالیه فرموده در مجلس شورای دولتی قلمدانی كه محبره آن مكلّل به الماس بود از جانب سنی الجوانب به جناب معزی الیه مرحمت شد- عین الملك خوانسالار و حكمران مازندران و استرآباد به منصب ایلخانی‌گری و ریاست ایل جلیل قاجار سرافراز گردید- از خطّ سرحدّ خانقین تا دار الخلافه نیز شروع به كشیدن سیم تلگراف شدند- غلامحسین خان پسر علیقلی خان نایب اوّل آجودانباشی به منصب نیابت آجودانباشی سرافراز آمد- جناب فرّخ خان امین الدوله به اعطای یك قطعه نشان امیرنویانی قرین مفاخرت گردید- جناب میرزا زین العابدین ولد مرحوم میرزا ابو القاسم امام جمعه دار الخلافه به منصب امام جمعه‌گی دار الخلافه برقرار شده به اعطای یك قبضه عصای مرصّع قرین مباهات آمدند و جناب میرزا مرتضی عموی جناب معزی الیه ملقّب به صدر العلماء گردیدند- چون جناب محمّد ناصر خان ظهیر الدوله ایشیك آقاسی باشی اغلب در ایالات ممالك محروسه مشغول انجام خدمتی بزرگ می‌باشد ایشیك آقاسی‌باشی‌گری را به امیر اصلان خان مجد الدوله مرحمت و به یك قبضه عصای مرصّع و خلعت همایون ایشان را سربلند فرمودند- جناب مسیو كرس كه به سمت وزیر مختاری و ایلچیگری از جانب دولت روس مأمور اقامت دربار دولت ایران شده بود روز چهاردهم رجب وارد دار الخلافه گردید- میرزا محمّد علی خان كارگذار خارجه فارس به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل سرهنگی با حمایل آن مباهی شد- محمّد علی خان بیگلربیگی و حاكم استرآباد به پاداش تنبیه اشرار تراكمه یموت به یك قطعه نشان از درجه اوّل سرهنگی سرافراز شد و بعدها جعفر قلی خان امیرتومان مأمور شد كه به وجه اكمل طوایف طاغیه را تدمیر نماید- نواب حشمت الدوله حكمران عربستان و بختیاری به یك طوق كمر مكلل به الماس بسیار ممتاز قرین مفاخرت آمد- اعتماد السلطنه وزیر عدلیه عظمی والد مؤلف به یك قبضه عصای مرصّع سربلند شد- حاجی رحیم خان پیشخدمت
ص: 1860
خاصّه به منصب جلیل صندوقداری و رختداری ملبوس مبارك برقرار و به یك قطعه گل كمر الماس و یك ثوب جبّه ترمه سرافراز گشت- آقا علی پیشخدمت خاصّه حاكم ولایات ساوه و ایل شاهسون بغدادی به یك طوق كمر مكلّل به الماس مباهی گردید- مجد الدوله به پیشكاری اصفهان و میرزا محمّد قوام الدوله به پیشكاری فارس مأمور شدند- میرزا صادق خان كارگذار خارجه سابق گیلان به كارگذاری خارجه استرآباد مأمور شد- برای نظم كلیّه سرحدّ استرآباد اردوئی به سركردگی جناب میرزا محمّد خان سپهسالار كلّ عساكر منصوره نظام و غیر نظام مأمور آن سامان گردید و جناب معظم الیه را به اعطای یك رأس اسب از اصطبل مبارك با زین و یراق مرصّع مفتخر فرمودند و جعفر قلی خان امیرتومان كه مأمور تنبیه تراكمه طاغیه آن صفحات بود تدمیر كاملی از اشرار آن نواحی نمود- در غیاب جناب سپهسالار پاشا خان امین شوری و محمّد خان امیرتومان به امور قشون رسیدگی می‌نمایند- میرزا محمّد حسین دبیر الملك به اعطای یك رشته شرّابه‌بند كاغذ مرصّع سرافراز گردید- اقرب طرق از دار الخلافه تا كنار بحر خزر كه از كوه البرز به كجور و از آنجا به كنار دریاست كه سی و دو فرسخ مسافت دارد چون راهش خیلی سخت و صعب بود به امر دولت مسیو كاستیكر مهندس نمساوی در كمال خوبی شروع به ساختن نمود- صادق خان یوزباشی برادر شهاب الملك به اعطای منصب سرتیپی از درجه سیّم سرافراز شد. (چین)- غدغن سخت در بنادر چین كه كشتیهای اتائونی ینگی‌دنیا عبور نكنند- چینی‌ها به عساكر فرانسه ملتجی شده یاغیهای تای‌بیك را شكست دادند- شهر نانكن را كه مركز یاغیها بود قشون زیاد چینی فتح كرد. (ژاپن)- عهدنامه‌های دوستی و تجارتی این دولت با دول فرنگ و ینگی‌دنیا به امضای میكاد كه پادشاه روحانیست و حقیقت سلطنت با او است امّا مرئی نمی‌شود و طیقون پادشاه جسمانی كه فی الواقع صدراعظم مستقلّی است بدون امضای میكاد نمی‌تواند عهدنامه را امضا نماید- منازعه سفاین جنگی انگلیس و فرانسه در جزیره نیفن كه متعلّق به ژاپن است و بعد از جنگ و شكست دادن شاهزاده كه والی آن جزیره بود- دول متّحده معادل سه كرور و سیصد هزار تومان پول ایران به‌طور ترضیه و خسارت از دولت ژاپن مطالبه می‌كند.
ص: 1861
اروپا- (اسپانیول)- چهل و چهار هزار ذرع راه‌آهن كه وصل می‌كند راه‌آهن اسپانیا را به راه‌آهن فرانسه از دره‌های كوه پیرنه امسال به اتمام رسید و مسافر می‌تواند از پاریس به مادرید پایتخت اسپانیا مستقلّا سفر نماید. (آلمان)- فوت پادشاه باویر ماكسیمیلین دویّم در سن پنجاه و دو سالگی و جلوس پسرش لوی دویّم در سنّ هیجده سالگی- فوت پادشاه وورتنبرگ گیّم اوّل و جلوس پسرش شارل به جای او- ایجاد تفنگ سوزنی جدید در مملكت پروس معروف به تفنگ دریز كه به واسطه اختراع این تفنگ اوّل امید به فتح و غلبه بر دشمن می‌دهد- شورش و بی‌نظمی در مجارستان و در اغلب نقاط ممالك اطریش- مسافرت امپراطور اطریش و شاهزاده‌های خانواده سلطنت به مجار و نظم دادن آنجا را بشخصه- وكلای ملّت اطریش به دولت، بی‌وفائی دولت پروس را اثبات می‌كنند كه چون خیال دولت پروس بزرگ شدنست لهذا به دوستی او نباید اعتماد نمود. (انگلیس)- تولّد پسر ولیعهد در زمستان- ورود گاری بالدی به مملكت انگلیس با تشریفات كاملی كه برای او فراهم آوردند به‌طوری كه ولیعهد انگلیس به منزل او رفته او را ملاقات نمود- ملّت انگلیس ایرادهای سخت به وزرا گرفته‌اند كه چرا در فقره دانمارك به سكوت گذرانیده‌اند- صد و پنجاه هزار نفر از عمله‌جات انگلیس به واسطه نرسیدن پنبه از ینگی‌دنیا بیكار مانده‌اند- از مهاجرین انگلیس در ظرف این سال تنها نود و چهار هزار و صد و چهل و هفت نفر به اتائونی ینگی‌دنیا رفته‌اند- انعقاد مجلس دربار در لاهور به توسّط سیر لورنس فرمانفرمای هند كه ششصد نفر از سلاطین هند و راجه و نوّاب و ولاة هند و افغانستان حتی از خوقند حضور بهم رسانیدند- افتتاح راه‌آهن از بمبئی به داخله هند- ابتدای تلگراف بحری از خلیج فارس كه سواحل هندوستان و عربستان را به هم وصل می‌كند- چیت و پنبه كه از كارخانه‌جات انگلیس در ظرف این سال به خارج برده‌اند معادل نود و یك كرور و دویست و شصت هزار لیره انگلیسی است و هر لیره معادل دو تومان و پنج هزار ایران می‌باشد. (ایطالیا)- مسافرت گاری بالدی با دو پسر خود به انگلیس- خیال تغییر پایتخت و نقل آن از تورن به
ص: 1862
فلورانس- نقار آشكار مابین پاپ و دولت- معاهده مابین پادشاه ایطالیا و امپراطور فرانسه كه دولت فرانسه عساكر خود را كه به جهت حفظ سلطنت ظاهری پاپ در رومه گذاشته بود از این تاریخ تا بعد از انقضای دو سال بردارد، و پادشاه ایطالیا متعهّد است كه به هیچوجه درصدد تصرّف رومه و حدود معیّنه سلطنت ظاهری پاپ برنیاید- شورش و تغیّر اهالی تورن كه چرا باید پایتخت از آنجا عوض شود- دو روز و دو شب قتل و غارت و جنگ در تورن- تغیّر اغلبی از وكلای ملّت ایطالیا به دولت فرانسه كه به چه جهت مانع است كه رومه جزو ایطالیا بشود. (بلژیك)- معادل یك كرور تومان پول ایران دولت بلژیك از اهالی مملكت خود مأخوذ داشته كه بندر آنورس را محكوم نموده قلعه‌جات در آنجا بنا نماید. (دانمارك)- نامزد نمودن پرنسس داگمار دختر پادشاه دانمارك را برای گراندوك نیكلا پسر امپراطور روس و ولیعهد این دولت. (روس)- شورش سخت و خونریزی زیاد در لهستان- پناه ندادن دول پروس و اطریش یاغیهای لهستان را- كدورت مابین دولتین روس و فرانسه كه اهالی فرانسه یاغیهای لهستان را اغوا می‌كنند- جلا دادن اغلب یاغیهای لهستان را به سیبری و سیاست سخت به آنها نمودن- پاپ در خطبه‌ها و موعظه‌ها نسبت به دولت روس بسیار بد می‌گوید به واسطه بیرحمی كه به لهستانیها می‌شود- رعایای لهستان كمال رضایت را از اعمال دولت روس دارند كه دفع شرّ ملّاكین و نجبا و بی‌اعتدالی كه به آنها می‌شده شده- در ایالت قازان بعضی طلّاب مدارس نسبت به دولت بنای شورش را گذاشته مقصّرین قتل و تنبیه شدند- طایفه نیهیلیست كه طبقه تازه‌ای هستند و بر ضدّ دین و دولت و نظم و عقیده دارند سبب حرق شهر سامبریسك شدند- طایفه چراكسه به واسطه قحط و غلائی كه میان آنها بروز كرده و روی داده هزار هزار دسته شده با ایل و الوس به خاك عثمانی پناه می‌برند و در بین راه جمعیت زیادی از آنها تلف می‌شود- فتوحات قشون روس در خوقند و فتح شهر تجن از شهرهای خوقند- نامزد نمودن دختر پادشاه دانمارك را برای ولیعهد دولت روس- اعانت باطنی دولت روس به دولت دانمارك. (سویس)- ایجاد مجلس معظمی در ژنو و حضور مأمورین اغلب دول فرنگ در آن مجلس- مقصود از انعقاد
ص: 1863
این مجلس ایجاد بعضی از قوانین و قواعد لازمه است به جهت پرستاری و رعایت زخمداران و مرضای قشون دول فرنگ كه از هر طایفه و هر ملّتی باشند كه باهم درصدد مخاصمه و مقاتله برمی‌آیند. (عثمانی)- در افلاق بغدان علاوه بر حقّ معمول كه دولت عثمانی قرار داده والی آنجا قشون می‌گیرد- شورش و انقلاب در ایالت تونس- نارضائی رعیّت از والی به واسطه ایجاد بعضی مالیات فوق العاده- برقرار داشتن دوازده هزار قشون همیشه زیر بیرق و به جهت نرسیدن مواجب یاغیگری همین دوازده هزار قشون بر ضدّ والی- شورش و انقلاب به حدّی است كه كشتیهای جنگی انگلیس و فرانسه و ایطالیا به جهت حفظ تبعه خود از شرّ اعراب در سواحل تونس لنگر انداخته‌اند- طغیان رود نیل در مصر و خسارت زیاد به زراعت- امتداد خط تلگراف از مصر به بیروت- نیز امتداد خط تلگراف از بغداد به بمبئی و از بغداد به اسلامبول- تغیّر اهالی بلغارستان از ورود طوایف چراكسه به ایالت آنها و سكنی دادن دولت عثمانی این طوایف را در این ایالت- شورش اعراب در بغداد و شامات- قحطی پول در اسلامبول. (فرانسه)- حبس چهار نفر از اهالی ایطالیا كه قصد قتل امپراطور فرانسه را داشتند- دو فقره فرستادن قشون به مكزیك- در مجلس پارلمنت فرانسه ایرادات سختی به دولت وارد آورده‌اند- ملاقات ولیعهد هلاند و ولیعهد بلژیك با امپراطور فرانسه در قصر فونتن‌بل و ملاقات پادشاه بلژیك در ویشی- آمدن وزیر جنگ پروس رون در اردوی شالن نزد امپراطور فرانسه- حكومت مارشال ماكماهون به الجزایر- شورش و یاغیگری بعضی شهرهای الجزایر بخصوص در میان قبایل عرب- قحطی و گاومیری سخت در ماچین متصرّفی فرانسه- ورود سفرای ژاپن به پاریس- فوت مارشال پلی سیه ملقّب به دوك دمالاكف- برقرار شدن ژنرال بازن سردار فرانسه كه در مكزیك بود به منصب مارشالی- فوت ممیربر معلّم معروف علم موسیقی و فوت هاس‌فیلوس «1»- جنگ مابین عساكر فرانسه و ملت مكزیك بانهایت تشدّد برقرار است. (هلاند)- در جزایر سوماترا و برنه‌نؤ زراعت نیشكر و تنباكو و قهوه
______________________________
(1). مرآت البلدان: هاس فیلسوف.
ص: 1864
زاید الوصف بد شده است- بروز وبای شدید در بتاویه. (یونان)- شورش در اغلب شهرها علی الخصوص در پایتخت- نافرمانی اغلب افواج قشون به صاحبمنصبان كه در بعضی شهرها ساخلو بودند- انهدام قلعه جزیره كرفو- رفتن عساكر انگلیس از آنجا و ورود عساكر یونان و تصرّف نمودن آن جزیره را- دول پروس و اطریش دولت جدید یونان را به سلطنت ژرژ اوّل شناختند- راهزنی و شرارت قاطعان طریق در اغلب نقاط- بی‌پولی خزانه.
افریقا- (مرقش)- قتل و نهب طایفه بنی اسرائیل در اغلب شهرهای مرقش- مراوده تجارتی این دولت با تمام دول فرنگ.
امریكا- (اتائونی)- رئیس جمهوری لنكلن یك كرور قشون از برای جنگ با ایالات جنوبی حاضر می‌نماید- جنگ سخت مابین ایالات شمالی و جنوبی- جنگ بزرگ شش روزه كه طرفین دویست و بیست هزار قشون در مقابل هم داشتند- سردار شمالی، ژنرال گراند و سردار جنوبی، ژنرال لی با یكدیگر مخاصمه نمودند و جمعیت زیادی به كشتن دادند بدون اینكه ثمری ببخشد مگر در سواحل رودخانه جمس مختصر شكستی به عساكر جنوبی داده شد- چون موعد پنج سال ریاست لنكلن منقضی شده بود در انتخاب رئیس تازه مجدّدا او را برقرار كردند.
(ینگی‌دنیای جنوبی)- در مملكت شیلی شهر ك‌پیاپ به واسطه زلزله سختی معدوم می‌شود- بروز كوه آتشفشان جدید مابین شیلی و بولیوی- منازعه مابین دولت برزیل و اروگای.
[سنه 1281 هجری- سنه 1864 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال خاطر خطیر همایون متوجّه كلیّه امور و ترقّی جمهور و آبادی ولایات و ترفیه رعایا بود- تعزیه‌داری دولتی در تكیه مباركه سلطنت‌آباد می‌شود- محمّد ولی خان سردار كه مأمور سرداری قشون خراسان بوده به حكمرانی استرآباد سرافراز گردید- میرزا محمّد علی خان وكیل فارس پسر حاجی قوام الملك
ص: 1865
به یك قطعه نشان از درجه دویّم سرتیپی با حمایل آن مباهی آمد- اهالی قلعه ایرافشان از قلاع بلوچستان نظر به استحكامی كه آن قلعه داشت دم از خودسری می‌زدند محمّد اسمعیل خان وكیل الملك ابراهیم خان سرهنگ بلوچ را با قشون مأمور كرده قلعه مزبوره را تصرّف و خراب نمودند- پاشا خان امین شوری ملقّب به امین الملك شد- شب ششم ماه صفر عید مولود همایون را در تمام بلاد ممالك محروسه با شكوهی تمام گرفتند- رؤسای تراكمه ككلان و یموت از بیم عقوبت و بأس سپاه منصور به چمن كالیپوش نزد جناب سپهسالار آمده طلب عفو و تقبّل ادای مالیات پس افتاده خود را نمودند- صندوق عدالت حسب الامر وضع، و در میدان ارك آن را قرار دادند كه هركس عریضه‌ای به حضور همایون دارد در آن صندوق بیندازد- خانعلی خان سرتیپ به حكومت درجزین و سرتیپی فوج مخبران قراگوزلو سرافراز شد- در تبریز بقاع متبركه را مرمّت نمودند- میرزا احمد ابن مرحوم میرزا عبد الكریم شیخ الاسلام به شیخ الاسلامی دار الخلافه منصوب گشت- محمّد حسن خان پیشخدمت خاصّه به حكومت گلپایگان و خوانسار برقرار آمد- جناب سپهسالار با سرداران و سپاه ظفرهمراه مشغول نظم حدود استرآباد و تنبیه تراكمه هستند و فتوحات نمایان كرده‌اند- آقا رجب به منصب رختداری البسه خاصّه سرافراز گردید- عبد العلی خان ادیب الملك پیشخدمت خاصّه به نیابت وزارت عدلیه عظمی مفتخر آمد- راه مازندران را كه مسیو كاستكر مهندس نمساوی مشغول ساختن آن بود به اتمام رسید- موكب همایون در ماه ربیع الثانی تشریف‌فرمای صفحات كجور و سواحل بحر خزر شدند و در مراجعت از راه كلاردشت كه راه مسیو كاستكر به آنجا تقاطع می‌نماید قطع منازل نموده در هشتم ماه جمادی الاولی به سلطنت‌آباد نزول اجلال فرمودند- دریاچه‌ای در میدان توپخانه قدیم حسب الامر ساختند كه همیشه چند سنگ آب از عمارات سلطنتی خارج و داخل دریاچه شده به سایر محلّات شهر می‌رود و تمام فضای این میدان حسب الامر غرس اشجار و گلكاری می‌شود- یك حلقه انگشتری الماس بریلیان بسیار گرانبها برای جناب سپهسالار انفاذ استرآباد فرمودند- میرزا مصطفی خان بهاء الملك به وزارت دیوان عدالت منصوب گردید- میرزا مصطفی وكیل لشكر به
ص: 1866
یك قطعه نشان از درجه سرتیپی سرافراز گردید- جناب محمود خان ناصر الملك وزیر مختار مقیم لندن موقتا اجازه شرفیابی به دربار همایون حاصل نموده- میرزا سلیمان خان مستشار سفارت پاریس به رسم شارژدافری مقیم پاریس و بنده مؤلف به منصب نیابت دویّم سفارتخانه دولت علیّه مقیم دربار دولت فرانسه خواهد بود- سیم تلگراف از طهران به استرآباد كشیده شد- نواب ملك‌آرا به حكومت بروجرد و هوشنگ میرزا پسر نواب معزی الیه به نیابت حكومت رفت- میرزا یوسف خان كارپرداز دولت علیّه در حاجی ترخان به یك قطعه نشان از درجه دویّم سرتیپی و حمایل مخصوص آن سرافراز شد- عزیز خان سردار كل پیشكار آذربایجان در چمن كاوكان كه از بلوكات مراغه است اردوئی مركب از ششهزار نفر سرباز تشكیل داده كه همه روزه مشغول تعلیم و مشق هستند- حضرت شاهنشاهزاده والا ولیعهد ادام اللّه اقباله العالی هم در اردوی مزبور تشریف‌فرما هستند- یك ثوب قبای نظامی سردست و یقه مروارید از ملابس تن‌پوش مبارك به افتخار سردار كل انفاذ شد- بعد از آنكه تمام حدود استرآباد مصفّا گردید جناب سپهسالار به دار الخلافه باهره معاودت نموده شرف‌اندوز خاكپای مبارك گشته به اعطای یك قطعه نشان اقدس مكلّل به الماس با حمایل آن سربلند و مخاطب به خطاب سپهسالار اعظم گردیدند- چون اغلب خطوط تلگرافی ممتدّ شده از بندر بوشهر الی سرحدّ خانقین به معیّت و استادی مهجر شامپین و سایر صاحبمنصبان انگلیسی به اتمام رسیده و به هم وصل شده قراردادنامه‌ای مشتمل به چهار فصل به تاریخ شهر جمادی الثانیه به امضای وزارت علوم و سفارت انگلیس بین الطرفین مبادله شده كه صورت آن در ذیل جلد سیّم مرآت البلدان موسوم به مآثر السّلطان نگارش یافته است- حضرت شاهنشاهزاده افخم والا یمین الدوله حكمران فارس به یك قطعه گل كمر مرصّع به الماس بریلیان مفتخر و در نظام به منصب و نشان سرهنگی مخصوص و میرزا محمّد قوام الدّوله پیشكار حضرت اسعد معظم الیه به خطاب و لقب جنابی سرافراز آمد- میرزا عبد الوهاب مستوفی گیلان به منصب استیفای دیوان همایون برقرار آمد- میرزا مسیح وزیر مازندران به اعطای یك قطعه نشان سرتیپی با حمایل آن مباهی گشت- قنات سابق بهبهان كه شهر را مشروب
ص: 1867
می‌داشت و چندی بایر و خراب شده بود به تنخواه دولت دایر و جاری شد- به تاریخ بیست و چهارم شوّال رای صوابنمای ملوكانه بعضی تغییرات در امورات دولتی داده كه حاصل آن استحكام وزارتخانه‌های ثلاثه عسكریّه و مالیه و خارجه و بعلاوه تفویض مشاغل دولتی كه راجع به نفس نفیس همایون بود به عهده كفالت و كفایت جناب سپهسالار اعظم بود و دستخطی آفتاب نمط كه حاوی این مطالب بود شرفصدور یافت و یكثوب جبّه ترمه‌دوز مروارید شمسه مرصّع به جناب میرزا محمّد خان سپهسالار اعظم مرحمت فرمودند، و جناب مستوفی الممالك و جناب وزیر امور خارجه نیز هریك به اعطای یكثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع و یك رشته شرّابه مكلّل به الماس اختصاص یافتند- حضرت شاهنشاهزاده اجلّ والا جلال الدوله را از حكومت اصفهان احضار و به حكمرانی مملكت خراسان برقرار فرمودند- و نواب مؤیّد الدّوله به كارگذاری مملكت خراسان مأمور گردید- حاجی رحیم خان صندوقدار به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز گردید- میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان كه از اجلّه چاكران این دولت جاوید اقترانست به حكومت عربستان برقرار گردید- چراغعلی خان سراج الملك به ریاست احتساب دار الخلافه مأمور آمد- میرزا حسن لشكرنویس به مستوفیگری نظام سرافراز شد- سررشته‌داری كلّ معاملات خراسان را به عهده كفایت حاجی میرزا محمّد رضای مستوفی دیوان اعلی واگذار فرمودند- میرزا اسحق از اجزای وزارت خارجه به اعطای لقب خانی و منصب كارپردازی حاجی ترخان سرافراز شد- میرزا اسد اللّه خان نایب الحكومه ملایر و تویسركان به نیابت دویّم وزارت علوم و خطاب مقرب الخاقانی مخاطب گشت. (چین)- پرنس كنگ از اقوام سلطنت كه سمت صدارت داشت در مدت ششماه مغضوب می‌گردد- یاغیگری سخت در سمت شمال چین- قلعه تاكو كه عساكر انگلیس و فرانسه گرو خسارت جنگ نگاهداشته بودند تخلیه می‌كنند. (ژاپن)- سفرای انگلیس و فرانسه و هلاند و اتائونی به طیقون اصراری می‌نمایند كه امضای عهدنامه كه ده سال قبل از این دول مذكوره با ژاپن بسته‌اند از میكاد پادشاه حقیقی و روحانی مطالبه نماید و چون تهدید ثمری نبخشید سفرای مزبوره با سفاین جنگی خودشان بندر ازاكا را معسكر
ص: 1868
قرار داده به زور اسلحه امضای عهدنامه مذكوره را مطالبه نمودند. طیقون جمعی از نجبای اهل بلد را كه از محارم میكاد و مانع امضای عهدنامه بودند گرفته حبس نمود تا امضای عهدنامه مزبوره را گرفت و بعد از گرفتن آن سفرای دول مراجعت به سفارتخانه‌های خود نمودند.
اروپا- (اسپانیول)- بی‌پولی دولت در نهایت شدت- استقراض اجباری از رعیت كه سبب كدورت رعایا شده است- ملكه سه قسمت از چهار قسمت املاك خالصه خود را به ملّت واگذار می‌كند كه به فروش برساند و حاصل آنرا به قرض عمومی بدهند- شورش در مادرید و در ایالت والانس- جلای وطن دادن ژنرال پرین و دوباره او را احضار كردن- مسافرت ملكه در ایالات شمالی و خوب نپذیرفتن رعیّت او را- وبای سخت در جزیره مادرید. (آلمان)- دولتین اطریش و پروس به واسطه تصرف ایالتین اسلشویك و هلستن كه تازه از دانمارك به زور گرفته‌اند با یكدیگر در مقام منازعه هستند، پروس خیال دارد كه تماما را خود متصرّف شود، اطریش به واسطه بعد مسافت از مملكت خود چون نمی‌تواند تصرّف كند به این خیال است كه ایالتین مذكورتین را یكی از دول مستقله آلمان محسوب دارد- پرنس فردریك شارل و ژنرال ملك از طرف دولت پروس برای قرار و مدار این فقره به وین پایتخت اطریش می‌روند- كیل كه یكی از بنادر ایالتین مذكورتین است بندر نظامی پروس می‌شود- مسیو بیزمارك و ژنرال رون در مجلس شورای پروس به‌طور صراحت می‌گویند باید كیل در تصرّف دولت پروس باشد و حفظ حدود و ثغور آلمان را دولت پروس از این سمت بنماید و دولت پروس را قصد این است حاصلی كه از دانمارك بالشراكه با اطریش برده به تمامه را خود متصرّف شود و چون دولت اطریش تمكین به این مسئله نمی‌كند پروس تهیّه می‌بیند كه با او جنگ كند، بعد از وساطت و میانجیگری دول ساكس و باویر و غیرهما عهدنامه كاستن منعقد می‌شود و در سالس‌بورگ سلاطین اطریش و پروس با یكدیگر ملاقات نموده مقرّر داشتند كه ایالتین را به این قسم تقسیم كنند- ایالت اسلشویك تمام از پروس و هلستن از اطریش باشد فی الواقع بعد از این
ص: 1869
تقسیم منافع كلیّه را دولت پروس برد- مسیو بیزمارك ملقّب به كنت شد (كنت به منزله خان است) و به فرانسه سفر كرده با ناپلیون سیّم ملاقات نمود.
(انگلیس)- در مجلس پارلمنت به دولت تكلیف می‌كنند كه مداخله در امور فرنگ و ینگی‌دنیا به هیچوجه نكند- ازدیاد عدد سفاین جنگی انگلیس- مختصر شورشی در ارلند- مال‌مرگی در انگلیس به‌طور سخت كه از سمت روسیه و مجارستان سرایت كرده است- بدی زراعت در اغلب نقاط- بروز طایفه فینان در ارلند كه به منزله كمونیستها و بابیها باشد- حبس اكثری از ایشان و قتل بعضی- فوت لرد پالمرستن صدراعظم در سنّ هشتاد سالگی- صدارت لرد روسل به سنّ هفتاد و سه سالگی- وزارت امور خارجه لرد كلارندن- وحشت دولت انگلیس كه مبادا كانادا كه از متصرّفات او است در ینگی‌دنیا بر او بشورند- شورش سیاه‌پوستان در ژمانیك متصرّفی انگلیس- حبس و قتل اغلب از سیاهها- ایجاد چراغ گاز در كوچه‌های بمبئی- جنگ در ایالت بوتان هند- شورش مردم در نول‌زلاند- امّا ملكه جزایر ساندویج مسافرت به انگلیس می‌نماید. (ایطالیا)- تغییر پایتخت و نقل از تورن به فلورانس خیلی سبب كدورت اهالی تورن شده است- افتتاح راه‌آهن كه از تورن مستقیما به بندر برندیزی می‌روند- بروز وبا در طرف شرقی و جنوبی ایطالیا. (پرتوغال)- ایجاد اكسپوزیسیون عمومی در اپرت یكی از شهرها. (بلژیك)- مابین وزیر جنگ و یكی از وكلا بر سر مسئله‌ای اختلاف شده كار به جنگ طپانچه رسیده و دولت هر دو را به حبس و قید و جریمه تنبیه می‌نماید- ناخوشی سخت لاوپلت پادشاه و فوت او در سنّ هفتاد و پنج سالگی، جلوس لاوپلت دویّم پسرش در سن سی سالگی- بروز ناخوشی طیفوس به‌طور وبائی و شیوع در این مملكت و سرایتش از هلاند. (دانمارك)- ملاقات سلاطین دانمارك و سود با یكدیگر- اهالی دانمارك به پادشاه سود آنطور كه باید و شاید مهربانی نمی‌كنند و جهت كمك نكردن در جنگ اطریش و پروس است. (روس)- شورش لهستان مبدل به نظم گردیده و از آن به بعد جمیع امورات كه راجع به لهستان است از مالیه و غیره به جای اینكه مثل سابق در ورشو مجلس معیّنی از برای تحقیق و اجرای آن مطالب باشد در پطرزبورغ مركز
ص: 1870
دولت روس خواهد بود- مسافرت امپراطریس به نیس بندر فرانسه و فوت گراندوك نیكلا پسر امپراطور كه سمت ولیعهدی دولت را داشت در سنّ بیست و سه سالگی در این بندر- فتوحات عساكر روس در سمت خوقند كه جز پایتخت خان خوقند سایر ایالات او را به حیطه تصرّف درآورده‌اند- فتح تاشكند و سمرقند- منازعه عساكر روس با امیر بخارا- مراوده تلگرافی از تفلیس به ایران و نخجوان- بروز تبی به هیئت وبائی در سمت سبیر، و بروز وبا در سمت جنوب قفقاز.
(عثمانی)- شورای خاصی از وزرا كه در هر هفته یكبار اجزای این شوری در حضور سلطان حاضر شوند- بروز وبا به واسطه ورود زوّار مكّه در تمام ممالك عثمانی و سرایتش از راه بغداد به ایران، فقط در اسلامبول در ظرف هفتاد روز سی و پنج هزار نفر تلف می‌شوند، و به واسطه یانقین دو هزار و پانصد خانه طعمه آتش می‌شود- والی منتنگرو به وین سفر نموده دوستی دولت اطریش را برای خود می‌طلبد. (فرانسه)- طبع جلد اوّل از تاریخ ژول سزار قیصر روم از تألیفات ناپلیون امپراطور فرانسه- امیل اولی‌ویه كه یكی از وكلای دست چپ و بر ضدّ دولت بود مایل به طرفداری دولت می‌شود- گفتگوی سخت مسیو طیر در مجلس پارلمنت بر ضدّ دولت كه چرا حمایت از ایطالیا نمود- فروش قسمت زیادی از جنگلهای فرانسه كه متعلّق به دولت بود- خیال دولت در ایجاد یك اكسپوزیسیونی برای دو سال بعد- مسافرت امپراطور به الجزایر و نیابت سلطنت امپراطریس زوجه او- ورود امیر عبد القادر والی سابق الجزایر كه در شامات مسكن داشت به مملكت فرانسه- مسافرت امپراطور به الجزایر چهل روز طول كشید- مسافرت امپراطور و امپراطریس به سویس- ملاقات خانواده سلاطین فرانسه و اسپانیا در سنت سباستین- ملاقات پادشاه پرتوغال و اعلیحضرت امپراطور در بیارتیس. (یونان)- یكی از اعمام پادشاه پرنس ژول به واسطه بدرفتاری كه به ملّت كرده بود دولت او را از پایتخت جلای وطن می‌دهد- تغییر و تبدیل وزرا به حدی كه دول فرنگ یونان را تهدید كردند كه اگر این فقره را ترك نكند در امور داخله او مداخله خواهند كرد- ایجاد اوّل كلیسای كاتولیكی در پایتخت.
ص: 1871
افریقا- صدمه و اذیّت نسبت به طایفه یهود در مملكت مرقش- شورش سخت در ماداگاسكار- تادرس پادشاه حبشه كاپیتن كامرن قونسول انگلیس و جمعی از تبعه انگلیس را كه در حبشه بودند محبوس و مغلول می‌نماید.
امریكا- (اتائونی)- برقرار بودن جنگ مابین ایالتین جنوبی و شمالی- بیم نقار و جنگ با دولت انگلیس- فتوحات ژنرال گراند سردار ایالات شمال و تسخیر اغلب از ایالات و قلعه‌جات جنوبی- لنكلن رئیس جمهوری در چهاردهم ماه آوریل كه تقریبا بیست و دو روز از عید نوروز گذشته باشد در یكی از تماشاخانه‌های واشنگتن پایتخت به دست یك نفر از بازیگرهای سابق تماشاخانه كشته شد- همدستان او نیز می‌بایست در همین حین ژنرال گراند سردار كل را به قتل رسانند ولی مجال نكردند- تألّم و افسوس جمیع مردمان آبرومند چه در ینگی‌دنیا چه در فرنگستان از این فقره- ژنس كه در عنفوان جوانی به صنعت خیاطت مشهور بود رئیس جدید شد- جنگ سخت بین الطرفین- به دست آوردن ژفرسندویس رئیس ایالات جنوبی كه یاغی بر ایالات شمالی شده بودند- نشناختن دولت اتائونی ماكسی میلین برادر امپراطور اطریش را به امپراطوری مكزیك- اتمام جنگ بین ایالات جنوبی و شمالی- مرخص كردن لشكر برّی و بحری- ایالات شمالی در این مدت جنگ چه از صدمه جنگ و چه از امراض مختلفه سیصد و بیست و پنج هزار نفر آدم به كشتن داده بودند- منازعه مابین سیاهها و سفیدها در اغلب از نقاط به اغوای بعضی اشرار- حبس و قید شدید ژفرسندویس رئیس ایالات جنوبی- نقار دولت اتائونی با انگلیس به واسطه اعانتهائی كه به ایالات جنوبی شده است. (برزیل)- اتحاد دولت برزیل و جمهوری اوروگای، بر ضدّ لویز رئیس جمهوری پاراگای كه این ضدّیت ابتدای جنگ پنجساله است- جنگ سخت بین الطرفین- امپراطور برزیل داماد خود كنت‌د نوه لوی فلیپ پادشاه سابق فرانسه را سردار كل می‌نماید- شورش اهالی مملكت پرو بر رئیس خود و عزل او- جنگ این دولت با اسپانیا- اتّحاد اغلبی از اهالی ینگی‌دنیای جنوبی بر ضدّ اسپانیول. (مكزیك)- ایجاد نشانی موسوم به
ص: 1872
عقاب مكزیك- ایجاد یك دسته قشون داوطلب اطریشی و یك دسته قشون داوطلب بلژیكی در مكزیك- جنگ هواخواهان ژوارس رئیس جمهوری سابق مكزیك با امپراطور مكزیك در اغلب نقاط- ژوارس اعلان رسمی می‌كند و خود را همیشه رئیس جمهوری می‌داند و وضع سلطنتی مكزیك را قبول ندارد تا آنكه تمام ملّت بدون استثناء تصدیق وضع سلطنتی او را بنمایند- مالیات مكزیك در این سال صد و دوازده ملیان فرانك كه معادل بیست و دو كرور و دویست هزار تومان پول ایران باشد بود و مخارج دویست و بیست و پنج ملیان كه معادل چهل و پنج كرور تومان ایران باشد- دولت اتائونی وساطت فرانسه را به هیچوجه قبول نمی‌كند كه وضع سلطنتی را در مكزیك بشناسد. (ینگی‌دنیای مركزی)- شورش سخت در سانسال و ادر، و هندوراس.
[سنه 1282 هجری- سنه 1865 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال نیز تعزیه‌خوانی در تكیه مباركه سلطنت‌آباد شد- چون بازار اكسپوزیسیونی در بندر بمبئی افتتاح می‌یابد از دولت علیّه در این باب استمداد می‌نمایند- ولیعهد دولت روس انتقال نموده و به واسطه تلگراف اعلیحضرت همایون اعلیحضرت امپراطور روس را تسلیت گفته و از جانب اعلیحضرت امپراطوری جوابهای مودّت‌آمیز اظهار شد- بر قفسهای طیور و وحوش كه برای تعلیم و تعلّم علوم طبیعی در باغ لاله‌زار ساخته بودند افزوده و رونقی دارد- پانصد نفر سوار تراكمه مروی به عزم دستبرد حدود خراسان آمده قشون ظفرنمون ساخلوی آن حدود، آنها را تا كنار رود هرات تعاقب كرده تراكمه از بیم جان به آب ریخته غرق شده آنچه غارت كرده بودند و از خود نیز داشتند به تصرّف عساكر منصوره درآمد- در نصرت‌آباد كرمان زلزله شدیدی شده قلعه قدیم آنجا را منهدم ساخته ولی قلعه جدید بنابر رزانتی كه دارد محفوظ مانده است- موكب همایون روز بیست و پنجم محرّم چون هوای این صفحات گرم شده بود به طرف لار و فیروزكوه انتهاض فرمود- نواب عضد الدوله را به حكومت قزوین مأمور فرمودند-
ص: 1873
میرزا موسی وزیر دار الخلافه در سنّ هشتاد و چهار سالگی مرحوم شد- این اوقات دستخطی به افتخار جناب سپهسالار اعظم میرزا محمّد خان مبنی بر تفویض نظم دار الخلافه و توابع به جناب معظم الیه شرفصدور یافت- چون حاجی قوام الملك متولیباشی مشهد مقدّس رضوی در این اوقات مرحوم شد میرزا محمّد حسین عضد الملك كه به این خدمت مسبوق بود به منصب متولیباشیگری آن آستانه متبركه مفتخر گردید- جناب میرزا حسین خان وزیر مختار مقیم دربار عثمانی را بلقب نبیل مشیر الدوله ملقب فرمودند- تحویلداری وجوه صرف جیب مبارك به یحیی خان آجودان مخصوص ریش‌سفیدی و ریاست خلوت به علاوه منصب مهرداری به اعتماد الملك آقا محمّد حسن صندوقدار سابق اختصاص یافت- اسلحه‌خانه و كتابخانه مباركه به حاجی رحیم خان صندوقدار حالیه سپرده شد- تحویلداری ورقه دولتی مخصوص آقا علی (امین حضور) پیشخدمت خاصّه گردید- موكب همایون از فیروزكوه معاودت به نیاوران فرمود- اعتضاد السلطنه وزیر علوم به یك قبضه شمشیر مرصّع مفتخر گردید- حكومت خوی را به اسكندر خان سردار مرحمت فرمودند- نواب حسام السلطنه مأمور حكمرانی مملكت فارس گردید و حضرت اشرف افخم شاهنشاهزاده والا یمین الدوله به جهت عروسی و انجام امر خیر ایشان احضار به دار الخلافه شدند- حاجی محمّد قلی خان قاجار به منادمت حضور همایون مباهی گردید- ریش‌سفیدی عمله خلوت همایون به حاجی محمّد خان حاجب الدوله اختصاص یافت- منصب امام جمعه‌گی مشهد مقدّس را به میرزا هدایت اللّه ولد مرحوم حاجی میرزا عسكری امام جمعه مرحمت فرمودند- جناب سپهسالار اعظم حسب الامر قانونات جدیده در امر نظام مقرّر داشت- حكومت ارومی را به نواب شاهزاده معین الدوله واگذار نمودند- محمد اسمعیل خان وكیل الملك وزیر كرمان به لقب جلیل سرداری ملقّب گردید- یحیی خان آجودان مخصوص حضور به اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل سرتیپی سرافراز آمد- میرزا قهرمان مستوفی نظام آذربایجان به لقب مشیر لشكری مفتخر گردید- ملخ زیادی به كرمان آمده اوراق اشجار را به كلّی خوردند ولی عجب آنكه درختهای عریان دوباره برگ و شكوفه آوردند- بعد از وضع میدان ارك و طرح حوضی وسیع در آن و غرس دو
ص: 1874
باغ در دو طرف حوض و نصب ستونهای سنگی به فاصله چهار ذرع جلو باغها، و محجر چوبی در فواصل ستونها محض اینكه ساحت چنین میدانی از آمد و شد دواب كه حمل اجناس می‌كنند مصون باشد حكم شد در جانب شرقی ارك همایون دروازه‌ای از خارج صحرا به شهر قرار دهند و خندق شرقی ارك را انباشته با سطح زمین برابر كنند و خیابانی عریض تا دهنه بازار تشكیل دهند و این اوقات این جمله صورت انجام یافته است- جناب خیر اللّه افندی وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت عثمانی وارد دار الخلافه باهره گردید- مصطفی خان سرتیپ اوّل كه در سفر گرگان خدمت كرده بود به منصب امیرتومانی سرافراز شد- نواب شاهزاده عضد الدوله حكمران قزوین به یك قطعه نشان از درجه دویّم سرتیپی نایل گردید- محمّد صالح خان سرتیپ سیّم به سرتیپی دویّم سواره برقرار آمد- علی خان پسر نظام الدوله به منصب سرتیپی سیّم مفتخر گردید- احداث قنات و آب جاری در شهر رشت شد- میرزا بزرگ خان به كارپردازی بغداد مأمور گردید- اعتماد السلطنه حاجی علی خان را به وزارت موقوفات و وظایف سرافراز و منصوب فرمودند- محمد ابراهیم خان سهام الملك به سرتیپی اوّل مفتخر گردید- یوسف خان سرتیپ اوّل كه در سفر گرگان خدمت كرده بود ملقّب به شجاع الدّوله شده به اعطای نشان و حمایل سرتیپی اوّل مباهی آمد- محمّد حسن خان سرهنگ فوج كلهر به منصب سرتیپی سیّم نایل شد- احمد میرزا پسر تیمور میرزا به منصب نایب آجودانی مرتبه دویّم مفتخر گشت- در طوایف اكراد در عراق زنی مولودی آورد كه دارای دو سر و چهار دست و سایر غرایب خلقتی بود- جناب مسیو لكونت دماسیناك وزیر مختار دولت فرانسه مأمور اقامت دربار ایران وارد دار الخلافه گردید- مجلس تحقیق دیوان نظام به ریاست نواب معزّ الدّوله بهرام میرزا برقرار شد- عسكر خان كه در لوازم مهمانداری سفرای دول پیوسته مراقبت نموده به اعطای نشان سرتیپی از درجه سیّم با حمایل آن سرافراز شد- میرزا صادق خان كارگذار خارجه استرآباد به یك قطعه نشان از درجه سیّم سرتیپی و حمایل آن نایل گردید- حسین خان پسر جناب سپهسالار اعظم به نیابت جناب معظّم به ریاست توپخانه مباركه مفتخر آمد- حاجی میرزا یحیی خان نایب الحكومه بلده نور و كجور
ص: 1875
به اعطای یك قطعه نشان سیّم سرتیپی مباهی گردید- میرزا علی خان پسر مرحوم میرزا حسن خان به منصب سرهنگی توپخانه مباركه برقرار آمد- در ماه شعبان از متعلّمین مدرسه دار الفنون امتحانی مفصّل نموده به هریك از رؤسا و معلّمین و شاگردان بذل مناصب و امتیازات سرتیپی و سرهنگی و خلعت و نشان و اضافه مواجب فرمودند- عین الملك خوانسالار به منصب سرداری قشون مازندران و استرآباد و گیلان سرافراز شد- حسین خان شهاب الملك به منصب امیرتومانی قرین افتخار آمد- میرزا عبد اللّه منشی اوّل و نایب دویّم سفارت پاریس به اعطای یك قطعه نشان سرهنگی از درجه دویّم سرافراز شد- مصطفی قلی خان عرب غلام پیشخدمت به نیابت اردستان برقرار گشت- در راه كرمان بنای رباطات جدیده و تعمیر رباطات قدیمه را كردند- مساجد و مدارس و سایر ابنیه همدان و شوشتر و غیره را مرمّت كامل نمودند- نواب والا عبد الصمد میرزا (عزّ الدّوله) را به حكومت همدان منصوب فرمودند و میرزا زكی مستوفی به وزارت این ولایت برقرار آمد- جناب حسنعلی خان وزیر مختار و ایلچی مخصوص مقیم دربار فرانسه به اعطای یك قبضه قمه مرصّع سرافراز شده به پاریس مراجعت كرد- نصر اللّه خان زنبوركچی باشی به سرتیپی سیّم برقرار گشت و میرزا تقی لشكرنویس تفرشی به منصب لشكرنویسباشیگری خراسان مأمور آمد- اللهویردیخان به منصب سرتیپی اوّل توپخانه مباركه نایل گردید- محمّد خان حاكم یزد به یك قطعه نشان از درجه سرتیپی با حمایل آن سرافراز شد- اكبر خان سرهنگ فوج نهاوندی به منصب سرتیپی از درجه سیّم مفتخر گردید- میرزا علی تفرشی به منصب لشكرنویسی نایل گشت- شب چهارشنبه سیّم ذیقعدة الحرام پنج ساعت از شب گذشته آفتاب از برج حوت به حمل تحویل نموده مراسم جشن و سلام عید در حضور همایون به عمل آمد- چون حضرت اشرف افخم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه در تحصیل فنون نظامی به كمال رسیدند به یك قطعه نشان از درجه سرتیپی اوّل و حمایل مخصوص آن اختصاص یافتند- منصب جلیل كشیكچی باشی گری را به محمّد میرزا پسر محمّد مهدی خان مفوّض فرمودند- و مصطفی خان امیرتومان به نیابت كشیكخانه مباركه مقرّر گردید- میرزا تقی پسر میرزا مصطفی وكیل لشكر به منصب
ص: 1876
لشكرنویسی سرافراز شد- ایوان طلای ناصری كه در روضه مقدّسه رضوی سلام اللّه علیه حسب الامر بنا كرده و به اهتمام عضد الملك متولیباشی زیور اتمام یافته معزی الیه را به ازای این خدمت بزرگ به اعطای یك قبضه عصای مرصّع مفتخر فرمودند- محمود خان پسر میرزا فضل اللّه وزیر نظام به منصب سرتیپی از درجه سیّم سرافراز شد- محمّد باقر خان سرتیپ سیّم ولد محمّد خان امیرتومان به سرتیپی دویّم سرافراز گردید- حسینقلی خان سرتیپ قورت بیگلو به نشان و حمایل سرتیپی دویّم نایل آمد- موكب همایون در اواخر شهر ذیقعدة الحرام عزیمت سفر مازندران نموده روز عید اضحی در شهر ساری نزول اجلال فرمود و از آنجا به سایر ساحات و نقاط مازندران تشریف‌فرما شده بعد به فرح‌آباد و بندر میانكاله و كنار دریا تشریف برده سفاین و مأمورین دولت روس كه از طرف آن دولت محض احترام و تعظیم ذات همایون پادشاهانه در كنار دریا حاضر شده بودند به حضور همایونی مشرّف شده درباره هریك از آنها بذل مرحمت و اعطای نشان علی قدر مراتبهم فرمودند و اعتماد السلطنه از طرف دولت ضیافت شایانی از آنها نمود- بالجمله موكب همایون تا آخر این سال تشریف‌فرمای ساحات مازندران بود. (چین)- جنگ سخت با یاغیان نیان‌فئی- عزل فرمانفرمای نانكن كه با فرنگیها عداوت داشت- بنای معبد كاتولیكی به توسط فرانسه‌ها در پكن پایتخت. (ژاپن)- باز شدن بنادر اساكا، و هیگ برای اهالی خارجه به موجب عهدنامه‌ها- مأمورین دولت فرانسه را در ید پایتخت در كمال احترام پذیرفتند- قرارنامه این دولت با دول انگلیس و فرانسه و اتائونی و پئی‌با «1» در باب دریافت صدپنج از قیمت اجناس وارده آنها به ژاپن و در باب تعیین نرخ مسكوكات دول مزبوره و تعیین حقوق اهالی ژاپن در دول خارجه- معاهده تجارتی با ایطالیا- جنگ داخله- نقار مابین دایموسها كه عبارت از اعیان و نجبای مملكت باشد- جنگ مابین طیقون پادشاه جسمانی و شاهزاده شواچو- فوت طیقون و برقرار شدن شاهزاده متباشی به جای او- زلزله و یانقین در یوكوهوما.
______________________________
(1). در متن: پئی.
ص: 1877
اروپا- (اسپانیول)- شورش در اغلب افواج نظامی علی الخصوص در افواج سواره ساخلو آران ژواژ- پناه بردن ژنرال پریم كه محرّك شورشیانست فرارا به مملكت پرتوغال- شورش سخت در مادرید پایتخت این دولت در تابستان- زخم برداشتن ناردائز از رجال دولت كه در مقام اطفاء نایره شرارت اشرار بود- شورش و انقلاب بعضی نقاط جزیره كوبا- افتتاح راه‌آهن از شهر مادرید به شهر كردو امتداد خط راه‌آهن از مادرید به لیزبن پایتخت پرتوغال- حبس مارشال سرّانو. (آلمان)- بنابر عهدنامه گاستن دولت پروس حكمرانی ایالت اسلشویك و دولت اطریش حكمرانی ایالت هلستن را برعهده می‌گیرد- ابتدای نقار مابین دولتین اطریش و پروس- در همین فقره در شورای خاصّه مملكت پروس حكم به تدارك و تهیّه جنگ می‌شود بالاخره دولت پروس بالصّراحه میل خود را در تصرّف ایالتین بدون شراكت اطریش آشكارا می‌سازد دولت اطریش هم آشكارا تهیّه جنگ می‌بیند- دولتین باویر و ساكس نمی‌خواهند طرف دولت پروس را منظور دارند- اتحاد مخفی دولت ایطالیا با دولت پروس بر ضدّ اطریش- شورش و انقلاب در ونیز كه آن وقت متعلّق به دولت اطریش بود- میل اهالی ونیز اینست كه جزو ایطالیا شوند- دولت ایطالیا نیز معجّلا تهیّه جنگ می‌بیند- ورود ژنرال مانتوفل سردار پروس با عساكر آن دولت به ایالت هلستن كه متعلّق به اطریش بود- ابتدای جنگ دولت پروس با دول ساكس و هانور و دولت اطریش- ورود قشون پروس به پایتخت هانور و ساكس- در تابستان دولت اطریش به سرداری بندك سیصد و شصت هزار قشون در مقابل پروس دارد- دول باویر و ورتنبرك كه متعهّد كمك به اطریش شده بودند از جای خود حركت نمی‌كنند- ورود قشون پروس به سرداری ولیعهد و پرنس فردریك شارل برادرزاده پادشاه پروس به بوهم خاك اطریش- سرداری كل قشون را پادشاه پروس گلیوم بشخصه قبول می‌نماید- از طرف دیگر دولت ایطالیا به سرداری خود پادشاه ایطالیا در سرحدّات شمال شرقی ایطالیا اردوئی می‌زنند- منازعه قشون ایطالیا با ارشدوك آلبرت سردار اطریش و شكست قشون ایطالیا لیكن سردار اطریش بعد از این فتح به واسطه جنگی كه
ص: 1878
پروس در بوهم می‌كند جرأت ورود به خاك ایطالیا را نمی‌نماید- جنگ سخت مابین عساكر پروس و اطریش در بوهم- مقتول شدن جمعیّت زیادی از قشون اطریش به واسطه تفنگ سوزنی جدیدی كه عساكر پروس بدان مسلّح و در استعمال آن مسلّط بودند- فتح نمایان قشون پروس بعد از جنگ سخت در سادوا، در این جنگ از طرفین دویست هزار نفر مقتول می‌شوند- قشون اطریش فرارا به طرف وینه پایتخت می‌رود- در این بین به توسط ناپلیون سیّم امپراطور فرانسه ایالت ونیز را اطریش از خود مجزّی نموده جزو دولت ایطالیا می‌شناسد و دولت فرانسه مابین دولتین پروس و اطریش میانجی می‌شود. (انگلیس)- اشتداد مال میری در مملكت انگلیس به درجه‌ای كه در ظرف مدّت یك ماه صد و بیست هزار و هفتصد و چهل رأس گاو و گوسفند تلف می‌شود- شورش و انقلاب طایفه فینان در ارلند- افتتاح مجلس پارلمنت انگلیس- بعد از فوت پرنس آلبرت شوهر پادشاه انگلستان پادشاه معظم الیها تا افتتاح این مجلس در افتتاح مجالس بشخصه حضور بهم رسانیده بودند- صدارت و وزارت طایفه توری و ریاست لرد دربی- تفویض امور خارجه به لرد استانلئی پسر لرد دربی- شورش و انقلاب در شهر لندن و اغلب از نقاط- ابتیاع صد و پنجاه هزار قبضه تفنگ ته‌پر معروف به تفنگ شیندر- وبای سخت در لیورپل و در لندن- شورش اهالی فینان در ارلند سبب حبس چندین هزار نفر می‌شود. (ایطالیا و رومه)- قرارداد دولت فرانسه با ایطالیا در باب وجود دو دولت مستقله در آن مملكت كه یكی سلطنت پاپ در رومه باشد با حدود معیّنه و دیگری سلطنت ایطالیا- معاهده مخفی ایطالیا با پروس به جهت جنگ با اطریش- جنگ در كوست‌زا با اطریش و شكست ایطالیا در این جنگ- جنگ بحری دیگر ایضا با دولت اطریش در لیسا كه در این جنگ نیز برای عساكر ایطالیا پیشرفتی نمی‌باشد و به همین جهت با وجود فتوحات پروس در سادوا، دولت اطریش مضایقه دارد كه ونیز را به تصرّف ایطالیا دهد- عهدنامه وینه مابین پروس و ایطالیا و اطریش در پائیز این سال منعقد شده به موجب این عهدنامه ونیز با جمیع قلاع آن واگذار به ایطالیا می‌شود به مال المصالحه دویست و پنجاه ملیان فرانك كه معادل پنجاه كرور تومان ایران باشد. (بلژیك)- اهالی
ص: 1879
بلژیك كمال وحشت را از عظمت و شوكت پروس دارند و از این می‌ترسند كه فرانسه نیز به واسطه همچشمی با پروس در مقام توسعه مملكت خود برآید و بلژیك را ملحق به مملكت خود نماید. (دانمارك)- ازدواج پرنسس داگمار شاهزاده خانم این مملكت با ولیعهد دولت روس در پائیز این سال. (روس)- تأدیب كردن دولت روس كشیش‌های كاتولیكی را در لهستان و حرفهای سخت پاپ در این موقع نسبت به وزیر مختار دولت روس و قطع نمودن وزیر مختار مراوده را با پاپ و عزیمت او از رومه- یكی از نجیب‌زادگان روسی موسوم به كاراكزف به سنّ بیست و پنج سالگی در شهر سنت‌پطرزبورغ در بهار قصد قتل امپراطور را می‌نماید ولی به مقصود خود نرسید- مجلسی برای تحقیق این عمل به ریاست ژنرال موراویف منعقد و گفتگوهای طولانی می‌شود و حدس كلّی می‌زنند در شراكت لهستانیها در این عمل، امّا همدستان و رفقای بسیار از این مقصّر به دست می‌آیند كه همه كمونیستهای روسی می‌باشند- پرنس گاگاریم به ریاست مجلس آخری این تحقیق برقرار شده حكم قتل این مقصّر صادر و در پانزدهم ماه سپتامبر به قتل می‌رسد- حركت ناگهانی چراكسه و تصرّف نمودن آنها سخوم قلعه را- جنگ روس با امیر بخارا به بهانه اینكه یكی از سفرای این دولت را نگاهداشته و غلبه دولت روس. (سویس)- در ژنو از جانب یكصد و شصت هزار نفر عمله مجلسی از وكلا برای بعضی مذاكرات منعقد شده و اغلب اجزای این مجلس اهالی فرانسه و انگلیس هستند و كمتر آلمان و ایطالیائی- این وكلا شكایت از زنها از بابت كارگر شدن آنها در كارخانه‌ها و مدعیگری آنها با مردها در این باب دارند.
(عثمانی)- شورش طایفه مارنیت در محال ادهن در سمت جنوب شرقی تریپلی به سرداری یوسف كارام- داود پاشا حاكم عیسوی لیبان لشكر امدادی زیاد از بیروت گرفته باوجوداین نمی‌تواند این طغیان را رفع نماید- یوسف كارام فرار می‌نماید ولی باز طغیان را محرّك است و امتداد می‌دهد و ابتدا پناه به حاكم شام كه با داود پاشا عداوتی دارد می‌برد ولی بی‌ثمر است بعد ملتجی به قنسولهای اروپائی می‌شود آنهم مفید فایده نمی‌گردد آخر الامر به الجزایر می‌رود و مدّتی در آنجا اقامت می‌كند- در تونس علی بن غدا هم رئیس شورش و طغیان آخری گرفتار و
ص: 1880
محبوس می‌شود و مالیات پس‌افتاده را به زور اسلحه دریافت می‌نماید- خدیو مصر از سلطان عثمانی اجازه حاصل می‌كند كه بعد از او پسرش مستقیما وارث و جانشین او باشد چونكه در دولت عثمانی و خانواده ولاة مصر سلطنت و ولایت به ارشد طایفه می‌رسد نه مستقیما به اولاد- برقرار شدن مجلس وكلای ملت در مصر- تصدیق اعلیحضرت سلطان عثمانی قرارداد آخری خدیو مصر را با كمپانی نهر مجمع البحرین سوئیز- انعقاد مجالس متعدده در كل ممالك یونان به جهت معاونت به هم‌وطنان و برادران دینی خود كه تبعه عثمانی هستند- تكلیف نمودن به ژغرال كالرژیس كه در كرت متولّد شده است ریاست قشون را و منع كردن پادشاه یونان او را از قبول این ریاست- به چنگ آوردن یاغیان اسلحه متفرقه از راه شامات جزایر قبرس و شیو، و مملكت پیر در تزلزل و اضطرابست- دولت عثمانی قشون زیادی كه اكثر آنها مصری می‌باشند جمع‌آوری می‌نمایند- نفاق سردار سهیم پاشای مصری با اسمعیل پاشا حكمران جزیره- سفارت بی‌ثمر مصطفی پاشا حاكم قدیم كاندی از اسلامبول به جهت دلالت یاغیان به صلح و مأمور شدن همین سفیر به سركردگی قشون- حمایت سفرای مختار فرانسه و انگلیس از سفیر عثمانی- در آتن پایتخت یونان وزیر مختار روس مقیم آتن فی الجمله از سفیر مزبور حمایت می‌نماید- سفیر فرانسه موسوم به ماركی دموستیه مقیم در اسلامبول كه بعدها وزیر امور خارجه شد مانع اتفاق یونانیهاست و از اول ماه سپتامبر همه روز در بالادستها كانه جنگها و خونریزیها می‌شود، چندین هزار خانواده‌های یونانی به واسطه سفاین روسی و انگلیسی از اوطان خود كه خاك عثمانی است مهاجرت كرده به جزایر و بلاد یونان می‌روند و در آنجاها با كمال عسرت تحصیل معاش خود را می‌نمایند بسیاری نیز به انتظار كشتیها متحمّل گرسنگی و سرمای سخت می‌شوند- جنگ پاس امیر یونانیهای كرت با عثمانی- دول انگلیس و فرانسه مایل به حركات و رفتار یاغیان نیستند بلكه بر ضدّ آنها می‌باشند- كشتی بخار یونانی موسوم به پانهلنین دفعه هفتم است كه از میان سفاین عثمانی كه دور جزیره را گرفته گذشته آذوقه و مأكولات به یونانیها می‌رساند- اتفاق دولت فرانسه و دولت روس در تعمیر و برپا نمودن گنبد موسوم به مقبره حضرت عیسی در اورشلیم
ص: 1881
- بی‌پولی خزانه عثمانی كه بدین واسطه منافع قروض ششماهه را كه باید در ماه ژویه ادا كند از عهده برنیامدند- صدارت محمّد رشیدی پاشا به جای فؤاد پاشا- منعقد شدن مجلس حفظ الصحّه در اسلامبول كه اجزای این مجلس از دول خارجه می‌باشند- یكی از تدابیر و قراردادهای این مجلس اینست كه حاج در صورتیكه وبا در میان آنها باشد مراجعت از راه دریا ننمایند- بروز وبا در آسیای عثمانی و سرایت آن به اروپا- در تمام مركز و شمال این اقلیم تا هلاند و بلژیك و فرانسه و انگلیس و رسیدن آن به اتائونی و جزایر آنتیل. (فرانسه)- در افتتاح مجلس شوری امپراطور وعده می‌دهد كه به جهت رفع مغایرت مابین فرانسه و اتائونی عساكر خود را از مكزیك كلیتا احضار نماید- در مجلس وكلای دولت، پرسنی كه یكی از وزراست بالصّراحه تكلیف می‌كند از طرف امپراطور كه از برای نظم و آسودگی ملت اقتدار كامل رئیس دولت لازم است- اشتهار اتحاد باطنی پروس و ایطالیا با فرانسه بر ضدّ دولت اطریش كه در عوض دولت پروس از سرحدّات آلمان كه طرف رودخانه رن است به تصرّف دولت فرانسه دهد یا اگر دولت فرانسه بلژیك را بخواهد متصرّف گردد دولت پروس و ایطالیا بیطرف بوده سكوت كنند- بنه‌دتی كه سفیر كبیر فرانسه است در برلن با مسیو بیزمارك صدراعظم ملاقات نموده برای دولت فرانسه حقی مطالبه می‌كند و جواب یأس به او می‌دهند- استعفای دوران دلوئیس از وزارت خارجه و نصب ماركید موتیه سفیر كبیر دولت فرانسه در اسلامبول به وزارت امور خارجه- ناخوشی سخت امپراطور كه سه ماه متوالیا بستری بود- مسلح نمودن قشون فرانسه را به تفنگ جدیدی كه مسمّی به تفنگ شاسپو است- عدد قشون فرانسه را اسما آنچه اعلان نموده‌اند دو كرور و دویست و سی و دو هزار و دویست و پنجاه نفر بوده- در جنگ مكزیك غیر از قورخانه موجودی كه دولت در جبّه‌خانه‌های متعدّده داشت وجه نقدی كه به مصارف این قشون رسید معادل شش كرور تومان پول ایران بود- جمعیت فرانسه به موجب تعداد نفوس این سال هفتاد و شش كرور و شصت و هفت هزار و نود و چهار نفر بود- بروز وبای سخت در پاریس و در نقاط دیگر- طغیان اغلب رودخانه‌ها در داخله مملكت و خرابی رسانیدن آنها- ورود سفرای مارك به پاریس-
ص: 1882
شورش سید لؤلؤ در الجزایر- ملخ‌خوارگی سخت در الجزایر- فوت ماری املی زوجه لوی فلیپ پادشاه سابق فرانسه در انگلیس- فوت تونل از معارف رجال دولت- صدور فرمان به واسطه فرانسه و انگلیس در باب علایم مخصوصه از الوان بیرقها به جهت تكلّم در دریا و قبول فوری دول آنرا- سیم تلگراف بحری خط مخابره مابین ارلند و ترنو را معتبر می‌نماید- بنابراین افتتاح سیم تلگرافی بحری از دنیای عتیق به دنیای جدید كه از نیورك پایتخت اتائونی در ظرف هشت ساعت مخابره به پاریس می‌رسد. (هلاند)- شورش اهالی شهر آمستردام نسبت به اجزای حكومتی در اوقات شیوع ناخوشی وبا- مال‌میری شدید در مركز اروپا و هلاند و سویس. (یونان)- اجماع قشون یونان در سرحدّات اپیروتسالی سرحدّات دولت عثمانی و پرتست دولت عثمانی این مطلب را.
امریكا- (اتائونی)- تفویض سپهسالاری كلّ عساكر این دولت به ژنرال گران- برقراری ژنرال شرمان به منصب سرداری كل- این دو نفر سردار در جنگ شمالی و جنوبی خدمات نمایان كردند- رئیس ایالات جنوبی ژفرسندویس كه عدالتخانه حكم قتل او را صادر نموده رئیس جمهوری اتائونی از حبس و قتل او گذشته فقط به حبس نظر و بیرون نرفتن او از شهر من‌رء اكتفا نمودند- قرض دولت در این سال معادل دو هزار و ششصد و چهل كرور پول ایران است- مراوده و دوستی این دولت با انگلیس نیز با فرانسه نهایت متزلزل است برخلاف اتّحاد اتائونی با دولت روس- طغیان سیلها و رودخانه‌ها. (مكزیك)- در ریكران كه سرحدّ اتائونی و مكزیك است سرداران جمهوری‌طلب كه هواخواهان ژوارس رئیس جمهوری سابق مكزیك می‌باشند اجماعی كرده از عساكر اتائونی با خود شریك نموده بر ضدّ ماكسیمیلین امپراطور جدید اردوئی دارند- وزیر امور خارجه فرانسه در وین به توسط سفیر اتائونی از دولت مشار الیها تمنّا می‌كند كه دولت اتائونی بیطرف بماند و مداخله در امور مكزیك نكند. این تمنّا بی‌جواب مانده دولت اتائونی تمكین نمی‌كند، بنابراین نوشته رسمی از طرف وزارت امور خارجه فرانسه به سفیر فرانسه متوقّف در مكزیك فرستاده می‌شود كه از این به بعد وجها
ص: 1883
من الوجوه صرفه خودمان را در حمایت ظاهری دولت مكزیك نمی‌دانیم و مجبوریم كه عساكری را كه به كمك امپراطور ماكسیمیلین فرستاده بودیم احضار كنیم.
بعد از انتشار این خبر در مكزیك سردارهای جمهوری‌طلب قوی‌دل شده بیشتر از پیشتر درصدد بهم زدن دولت امپراطور ماكسیمیلین می‌باشند و ایالات شمال بلكه بعضی از ایالات مركزی را به تصرّف درمی‌آورند- ژنرال دو سردار فرانسه نیز در سمت شمال حمله به آنها می‌آورد- دولت اتائونی یادداشت رسمی به پاریس می‌فرستد كه اگر فرانسه عساكر خود را كلیّتا از مكزیك احضار نماید او نیز بیطرف خواهد بود و كمك ظاهری به جمهوری‌طلبان مكزیك نخواهد نمود- قشون شخصی ماكسیمیلین كه مركّب از اهالی بلژیك و اطریش بودند و عددا چندان زیاد نشده در این مدّت خواستند كه بعد از رفتن قشون فرانسه بلكه كاری از پیش ببرند امّا جنگ و حملات ایشان بی‌نتیجه و فایده ماند- امپراطور ماكسیمیلین از هر جهت خود را بدبخت دیده چنانكه دوستان و هواخواهان او او را می‌كشند و كمك فرانسه به امپراطور مكزیك از هر جهت بی‌ثمر بود، و در تمام مكزیك یك مرتبه بنای شورش و بی‌نظمی شد، حتی از محارم و نوكرهای شخصی امپراطور به او شوریدند. (هایتی)- دولت جمهوری سنت‌دمینیك كه سابقا جزو هایتی بود و در سنه هزار و هشتصد و بیست و چهار از هایتی جدا شده دولت اتائونی تاكنون او را نشناخته در این سال شناخت- یك قسمت از شهر گنایئو را یاغیان آتش زدند- یانقین‌های شدید در پرت‌پرنس. (برزیل)- جنگ مابین برزیل و لوپز رئیس جمهوری پاراگای با كمال شدّتست- با وجود زیادی قشون برزیل ژنرال لوپز با نهایت رشادت جنگ كرده جمعیت زیادی از آنها را هلاك می‌سازد- در ریوژنیرو پایتخت برزیل افتتاح اكسپوزیسیون صنایع- اتحاد شیلی با پرو بر ضدّ اسپانیا و میانجی شدن دول فرانسه و انگلیس در این فقره.
[سنه 1283 هجری- سنه 1866 مسیحی]
اشاره
آسیا- (ایران)- موكب همایون پس از تفرّج و سیر ساحات مازندران از طرف
ص: 1884
كلاردشت و راه هزارچم عزیمت معاودت فرموده روز بیست و هشتم محرّم تشریف‌فرمای سلطنت‌آباد گردید- نظر به ترقّی و تكمیل اداره تلگراف ممالك محروسه به هریك از صاحبمنصبان كه دخیل این خدمت بودند از قرار مسطور در ذیل بذل عنایت فرمودند- علیقلی خان سرتیپ تلگراف منصب و نشان و حمایل سرتیپی اوّل- میرزا جعفر خان منصب سرهنگی و نشان و حمایل از این درجه- میرزا جواد خان نشان و حمایل سرهنگی- میرزا حیدر علی یاور تگراف منصب و نشان و حمایل سرهنگی- میرزا فضل اللّه خان یاور منصب و نشان و حمایل سرهنگی- میرزا حسن حكیم سامانی ولد مرحوم حكیم قاآنی نشان و حمایل و منصب سرهنگی- نصر اللّه خان یاور منصب و نشان و حمایل سرهنگی- محمّد ابراهیم خان ناظم تلگراف منصب و نشان و حمایل سرهنگی- برحسب اراده سنیه در هذه السنه پارس‌ئیل سعادت دلیل قرار تقسیم كارها و طرز اداره مهام دولتی را به وزارتخانه‌های متعدده داده و كفالت هر شعبه از امور را به ملاحظه لیاقت اشخاص به عهده یكی از چاكران مجرّب درباری از قرار تفصیل ذیل محوّل و مرجوع فرمودند:
تقسیم وزارتخانه‌ها و خدمات و ولایات از این قرار است:
(وزارت جنگ و ریاست قشون كما فی السابق)، (اداره والیگری و حكومت این ولایات: (خراسان)، (سیستان)، (استرآباد)، (شاهرود و بسطام)، (دماوند)، (فیروزكوه)، (كمره)، (جاجرم)، (نردین)، (خوار)، (سمنان)، (دامغان)، (خدمات مرقومه و حكومت ولایات مفصّله) به عهده سپهسالار اعظم میرزا محمّد خان محوّل و مفوّض است.
(وزارتخانه مالیات و رتق و فتق محاسبات و معاملات دیوانی)، (اداره امور آذربایجان و كردستان و قم و ساوه و زرند)، (حساب ورقه دولتی)، (اداره رختدارخانه و صندوقخانه و اصطبل خاصّه و سایر بیوتات دولتی و دواب دیوانی) به عهده جناب میرزا یوسف مستوفی الممالك مقرّر است.
(وزارت علوم و صنایع و تجارت)، (مدرسه دار الفنون و تلگرافخانه‌ها)،
ص: 1885
(معادن)، (روزنامه دولتی و علمی)، (باسمه‌خانه‌های دار الخلافه و ولایات)، (كارخانه‌جات)، (حكومت ملایر و تویسركان) برعهده اعتضاد السلطنه علیقلی میرزا مفوّض و موكول خواهد بود.
(وزارت امور خارجه)، (اداره حكومت (كرمانشهان)، (لرستان)، (نهاوند)، (خرقان))، (تذكره سرحدات)، (راه‌سازی)، (حفظ و آسایش ملل مختلفه كه رعایای این دولت علیّه هستند) به عهده وزیر دول خارجه میرزا سعید خان است.
(وزارت حضور همایون)، (اداره حكومت ولایات مفصله (كاشان)، (اصفهان)، (فارس)، (نطنز))، (اداره گمركخانههای ولایات ممالك محروسه)، محوّل به امین الدوله فرّخ خان خواهد بود.
(وزارت عدلیه) به عهده حاجی محمّد قلی خان محوّل و مفوّض است.
(وزارت دربار بعلاوه ایشیك آقاسی باشیگری)، (شاهزادگان درباری و ولایات)، (علما و سادات دار الخلافه و ولایات)، (اعیان و اشراف دار الخلافه و ولایات)، (غربا و مهمانان ولایات در دربار)، (انتظام امور خادمان حرم و خواجه‌سرایان)، (عمل بنائی)، (چارپارخانه‌ها)، (مواظبت رساندن غله دیوانی دار الخلافه)، (حكومت جوشقان)، (حكومت گلپایگان و خوانسار) به عهده محمّد ناصر خان ظهیر الدوله خواهد بود.
(ایلخانی‌گری خوانین و آقایان قاجار)، (دار النظاره)، (حكومت و سرداری قشون مازندران)، (اداره حكومت قزوین و عربستان)، (حكومت محلّات) به عهده اعتضاد الدّوله انوشیروان خان كه تازه به این لقب سرافراز و ملقّب شده است خواهد بود.
(طهران و توابع و خالصجات و ایلات و اجارات و غیره)، (حكومت كرمان و عراق و درجزین)، (چاپارخانه‌های راه آذربایجان) را به علاوه (وزارت دار الانشاء) به عهده دبیر الملك میرزا محمّد حسین محوّل و مفوّض فرمودند.
(وزارت وظایف و اوقاف)، (اداره حكومت همدان) برعهده اعتماد السلطنه حاجی علی خان است.
(نظم خزانه و مالیات عایدی خزانه)، (جمع‌آوری وجوه مخصوص خزانه
ص: 1886
اندرون)، (وصول مالیات و اقساط)، رسانیدن وجوه برات‌داران از قرار حواله دیوان)، (ضرابخانه‌های ممالك محروسه)، (كالسكه‌خانه)، (زنبوركخانه)، (حكومت گیلان و یزد) به عهده دوستعلی خان معیر الممالك محوّل است.
(مهرداری مهر مبارك)، (اداره حكومت بروجرد و خمسه)، به علاوه (احضار وزرا و رساندن اخبار از جانب سنی الجوانب همایون) به عهده امین الملك پاشا خان محوّل است.
(ریش‌سفیدی خلوت)، (ریاست تفنگداران سركاری) كما فی السابق به عهده میرزا هاشم خان امین خلوت مرجوع گردید.
به پاداش خدمات در راه مازندران محمّد علی خان برادر اعتضاد الدوله به منصب بیگلربیگی‌گری و میرزا مسیح به منصب استیفا از درجه چهارم و خلعت همایون نایل گردیدند- حبیب اللّه خان سرتیپ تنكابنی به نشان و حمایل از مرتبه اوّل سرتیپی مفتخر آمد- محمّد قلی خان شاطرباشی به نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی نایل شد- تنبیه و تفریق طوایف تراكمه تكّه و تخریب محكمه و مساكن آنها كه در حدود خراسان مایه فتنه و شرّ و بی‌نظمی بودند به مأموریت شهاب الملك امیرتومان سردار قشون خراسان- نواب حشمت الدوله به حكمرانی بروجرد و عربستان منصوب شدند- عزیز خان سردار كلّ به سرداری كل قشون ظفرنمون و وزارت جنگ برقرار گردید- منصب كشیكچی باشیگری مجدّدا به محمّد مهدی خان واگذار و مرحمت شد- حكومت مملكت خراسان را به علاوه حكمرانی خوار و سمنان و دامغان و شاهرود و بسطام و استرآباد و سیستان به عهده كفایت جناب سپهسالار موكول فرمودند و بعد از چند روزی جناب معزی الیه روانه به محل مأموریت خود گردید- به واسطه بروز ناخوشی وبا در تبریز حضرت مستطاب اجل اعظم مظفّر الدّین میرزا ولیعهد دولت علیّه به اردبیل تشریف بردند- دهم جمادی الثانیه موكب همایون از ییلاق تشریف‌فرمای دار الخلافه گردید- مراقبت كلیه امور دار الخلافه را برعهده جناب آقای مستوفی الممالك موكول فرمودند و به صوابدید جناب معظم جناب علاء الدوله را به بیگلربیگی‌گری طهران و میرزا عیسی پسر مرحوم میرزا موسی را به متصدی‌گری كل خالصه‌جات طهران انتخاب
ص: 1887
نمودند- محض ترفیه خلق و مراعات تجّار گمرك بسیاری از اجناس را معاف كردند- بعضی نشانها از جانب دولت روس به رجال و اكابر این دولت موهبت شد و به اجازه اعلیحضرت همایون قبول و زیور پیكر خود نمودند- محمّد اسمعیل خان وكیل الملك سردار به اعطای عصای مرصّع سرافراز و مستقلّا به حكومت كرمان و بلوچستان مفتخر آمد و مرتضی قلی خان سرهنگ فوج ملایر ولد معزی الیه به سرتیپی دو فوج كرمان نایل گردید- حاجی رشید خان بیگدلی به منصب استیفا از درجه سیّم قرین مفاخرت گشت- نظر به كثرت مخابرات تلگرافی داخله و خارجه به نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم حكم فرمودند یك خط سیم دیگر از سرحدّ بوشهر الی سرحد جلفا بر همان تیرهای سابق امتداد دهند- فوجی مركّب از دویست و پنجاه نفر به توسط نواب اعتضاد السلطنه از ملایر گرفته و به ذو الفقار خان سرهنگ مهندس سپرده شد كه آنها را مشق دهد- در این ایّام سیم تلگراف ایران با سیم تلگرافی دولت روس و انگلیس اتصال یافت- نظر به اتّحاد دولتین علیّتین ایران و عثمانی اعلیحضرت سلطان عثمانی این اوقات نشان سلطنتی دولت خودشان را كه مكلّل به الماس می‌باشد به رسم هدیّه مصحوب حاجی عصمت افندی مین باشی برای اعلیحضرت شاهنشاهی یادگار فرستادند- بنده مؤلف به منصب پیشخدمتی حضور همایون سرافراز شد- حكومت استرآباد را به نواب حاجی كیومرث میرزای ملك‌آرا مرحمت فرمودند- چون میرزا ابراهیم خان مظفر الدوله سرتیپ اوّل در سیستان خدمت كرده بود او را به منصب امیرتومانی مفتخر فرمودند- شب پنجشنبه چهاردهم ذیقعدة الحرام ده ساعت و پنجاه دقیقه از شب گذشته آفتاب از برج حوت به حمل تحویل كرد و سلام خاص و عام تحویل و عید در حضور همایون منعقد شد- خشتهای طلا كه برای گنبد امامین همامین عسكریین علیهما السّلام حسب الامر همایون ساخته‌اند در ماه ذیقعده با مأموریت علی رضا خان پیشخدمت خاصه (جناب عضد الملك) حمل به عراق عرب شد- نواب والا محمّد تقی میرزا حكمران ولایت خمسه را به لقب ركن الدوله ملقّب فرمودند- میرزا زكی مستوفی به پیشكاری خمسه سرافراز شد- روز پانزدهم ذیحجة الحرام موكب همایون به عزم سفر سعادت‌اثر خراسان و زیارت ارض
ص: 1888
اقدس و سركشی آن مملكت از دار الخلافه باهره به قصر دوشان‌تپه نقل مكان فرموده روز بیست و سیّم روانه مقصد شدند- میرزا عیسی پسر مرحوم میرزا موسی به وزارت دار الخلافه و پیشكاری حضرت اجل افخم والا نایب السلطنه مفتخر گردید- وزارت گمركخانههای ممالك محروسه به میرزا محمّد قوام الدوله تفویض شد- علیقلی خان نایب اوّل آجودانباشی به منصب سرتیپی دویّم مباهی گردید- غلامعلی خان سربندی به نشان و حمایل سرتیپی قرین افتخار گشت- حاجی حسین خان شهاب الملك امیرتومان به یك قطعه نشان امیرتومانی و حمایل آن سربلند گردید- میرزا ابراهیم خان نایب دویّم وزارت خارجه به اعطای نیابت اوّل و نشان و حمایل سرتیپی دویّم و كفالت مهام خارجه آذربایجان سرافراز و مأمور شد- میرزا محمّد علی خان كارپرداز اوّل دولت علیّه مقیم بمبئی به اعطای منصب سرتیپی دویّم و نشان و حمایل قرین مباهات آمد- میرزا معصوم خان كارپرداز مخصوص دولت علیّه مقیم حاجی ترخان به اعطای نشان سرتیپی سیّم و حمایل آن مفتخر گشت- سیّد سلطان محمّد ملقّب به شاهزاده جهان برادر حكمران جزیره كمرود كه جزیره‌ایست نزدیك به مادگاسكر واقع در جنب افریقیه به دربار همایون آمده مقارن انتهاض موكب معلی به سفر خراسان شرفیاب حضور مبارك و مورد تفقدات گردیده از جانب دولت علیّه برای مشار الیه منزل و مخارج منزل معیّن شد- حسنعلی خان وزیر مختار و ایلچی مخصوص مقیم پاریس و میرزا سلیمان خان شارژدافر و سایر اجزای سفارت احضار به دربار همایون شده میرزا یوسف خان سرتیپ به سمت شارژدافری مأمور سفارت پاریس گردید، و علی خان سرتیپ پسر مرحوم حسین خان نظام الدّوله به رسم كارپردازی اوّل مأمور اقامت تفلیس شد- حاجی محسن خان سرتیپ اوّل به سمت شارژدافری مأمور سفارت لندن گردید.
(چین)- با وجود ضدّیّت علمای مذهبی ایجاد مدرسه به جهت تعلیم و تعلّم السنه فرنگ در پكن پایتخت. (ژاپن)- فرستادن برادر طیقون را به سنّ پانزده سالگی با جمعی از معارف به سمت سفارت در دربار دول فرنگ- انعقاد مجلس شوری در آن مملكت.
ص: 1889
اروپا- (اسپانیول)- شورش ایالت كاتالن و ساراكس- ملاقات پادشاه پرتوغال با ملكه. (اطریش)- ملاقات امپراطور فرانسه با امپراطور اطریش در سالس‌بورگ كه نتیجه ملاقات اسباب خیال و سوء ظنّ غریبی برای دولت پروس گردید- صدارت مسیو بست- شنیدن امپراطور در اوایل تابستان خبر فوت برادر خود ماكسیمیلین امپراطور مكزیك را كه به دست جمهوریان در كرتر مكزیك به قتل رسید- ملاقات امپراطور با پادشاه باویر- ملاقات امپراطور با پادشاه پروس در مملكت باویر و مسافرتش به پاریس و لندن. (آلمان)- دول جنوبی خصوصا باویر مایل بر این‌اند كه وضع قشون خود را به سبك عساكر پروس نمایند و اتّحاد معنوی با او پیدا كنند- ساكس و ورتنبرگ هم با باویر در این مسئله متحداند و پادشاه پروس را به سمت سردار اعظمی كل عساكر آلمان اعمّ از دول شمالی و جنوبی می‌شناسند- ملاقات پادشاه پروس با پادشاه ساكس در درزد پایتخت پادشاه ساكس- افتتاح مجلس پارلمنت- كنفدراسیون شمالی به دست پادشاه پروس بشخصه با حضور جمیع شاهزادگان و بعضی سلاطین و وزرای تمام آلمان- قرنها بود كه چنین تجمّلی از برای هیچیك از سلاطین آلمان دست نداده بود- دول آلمان به وحشت اینكه مبادا لوكسانبورگ به دست فرانسه بیفتد بالاتفاق با پروس سازش باطنی نمودند و این سازش و دوستی باطنی كه سالها مخفی بود آشكارا گردید و برای جنگ آتیه با فرانسه كه قریب الظهور می‌دیدند- مدیر و مدبر عساكر پروس ژنرال ملك و ژنرال رون وزیر جنگ بعضی قواعد و قوانین جدیده ایجاد می‌كنند- عدد نفوس دول شمالی كه خود را در تحت سلطنت پادشاه پروس قرار داده بودند به شصت كرور رسیده است و در هنگام صلح این شصت كرور نفس باید سیصد هزار نفر قشون مستعد آماده داشته باشند. (انگلیس)- بروز قحط و غلا در اغلب شهرهای این مملكت- بیتابی و اضطراب اهالی لندن در این فقره- تدارك جنگ دیدن دولت انگلیس بر ضدّ پادشاه حبشه تادروس، كه با وجود شورش داخله این مملكت مصمّم مقاتله با عساكر انگلیس است- برای تدارك این جنگ معادل ده كرور تومان ایران استقراض می‌كند، سیر روبر نیبر سپهسالار
ص: 1890
این قشون است، تداركات این جنگ از هر حیثیت كمال اشكال را دارد زیرا كه حمل‌ونقل آذوقه و قورخانه را به واسطه چهارپایان باید به داخله حبشه نمود- ورود عبد العزیز خان سلطان عثمانی و والی مصر به انگلیس در تابستان.
(ایطالیا)- عروسی دوك داوست پسر دویّم پادشاه در سنّ بیست و دو سالگی و ازدواج او با یكی از نجبای اهل مملكت. (روس)- استعفای پرنس دادیان از والیگری ایالت منگرلی و دادن حقوق خود را به اعلیحضرت امپراطور روس- پرنس كرچاكف به لقب صدارت عظمی ملقّب گردید- ازدواج دختر گراندوك قسطنطین الكا به پادشاه یونان- بعضی فتوحات در بخارا. (عثمانی)- بعضی جوانها كه از نجبای مملكت بودند در خیال آزادی افتادند كه اغلب آنها را دولت محبوس كرد و جلای وطن داد- صدارت عالی پاشا وزارت خارجه فؤاد پاشا- مدّت غیبت اعلیحضرت سلطان كه به فرنگستان رفته بود چهل روز شد- شورش سخت اهالی قندی و حمایت آشكارای دولت یونان از آنها- مسافرت عالی پاشای صدر اعظم به قندی برای استمالت یاغیان- سرداری عمر پاشا به جهت تدمیر یاغیان- تفویض لقب خدیوی به والی مصر- عبور سفاین تجارتی از نهر سوئیز- شورش اهالی بلغارستان و آرام گردیدن آنها- برداشتن دولت عثمانی قشون خود را از قلعه بلگراد سربستان. (فرانسه)- اعلیحضرت امپراطور ناپلیون از برای جذب قلوب اهالی فرانسه به واسطه خبطی كه از رجال دولت در مسئله مكزیك به ظهور رسیده بود مسیو امیل الیوی‌یه را كه یكی از وكلای دست چپ بود به سمت خود استمالت داده وعده وزارت به او می‌دهد- آزادی روزنامه‌ها در افتتاح مجلس پارلمنت- امپراطور در خطبه خود استعداد قشون از وكلای ملت برای حفظ و حراست حدود و ثغور مملكت فرانسه می‌طلبد- به احتیاط اینكه مبادا دولت مجبور به منازعه با پروس شود هفتاد هزار قشون علاوه بر معمول حاضر نمودند و بعد از چندی كه اطمینانی حاصل شد مرخص خانه شدند- نقار و ضدّیت كلّی رعیت و وكلای ملت با دولت در فقره مكزیك- در مدّت شش سال كه دولت قشون به مكزیك فرستاد سیصد و شصت ملیان فرانك كه معادل هفتاد و دو كرور تومان ایرانست مخارج بیفایده برای دولت بهم رسید- مسیو طیر مخصوصا با كمال تشدّد
ص: 1891
قباحت اعمال دولت را آشكارا می‌نماید- افتتاح اكسپوزیسیون عمومی در پاریس- ورود اغلب از سلاطن اروپ حتی سلطان عثمانی به پاریس از برای تماشای اكسپوزیسیون- از سلاطین كه به پاریس و تماشای این اكسپوزیسیون نیامدند پادشاه انگلستان و پادشاه اسپانیا و پادشاه ایطالیا بودند- هنگام بودن امپراطور روس در پاریس در سان قشون كه ناپلیون امپراطور فرانسه به جهت تشریفات سلاطین حاضر در پاریس كه از جمله پادشاه پروس بود در حوالی پاریس می‌داد قبل از وصول به میدان مشق شخصی لهستانی طپانچه به طرف امپراطور روس خالی می‌كند بدون اینكه گلوله به اعلیحضرت معظم بخورد- رفتن امپراطور ناپلیون به تعزیت به مملكت اطریش- علت مزاج امپراطور ناپلیون و رفتن ایشان به پارئیس یكی از بنادر فرانسه به معالجه- شهرت اتحاد باطنی دولت ایطالیا با پروس- غلا و تسعیر نان در پاریس و سایر بلاد دیگر و شكایت و نارضائی مردم از دولت در اغلب نقاط- دولت فرانسه به واسطه عظمت پروس كمال تحسّر را دارد و درصدد این است كه ایالت لوكسانبورگ را كه جزو ایالات آلمان محسوب شده و لیكن سلطنت آنجا با پادشاه هلاند است متصرّف گردد و اجرای این عمل را به رضایت پادشاه هلاند طالب است- پادشاه هلاند به حسب ظاهر تمكین نموده امّا باطنا پادشاه پروس را از این ماجرا اطّلاع می‌دهد- تغیّر سخت پادشاه پروس از این مقدّمه و اتّحاد دول جنوبی و شمالی آلمان به یكدیگر بر ضدّ فرانسه- تهیّه جنگ چه از طرف دولت فرانسه و چه از طرف دول آلمان علی الخصوص پروس.
(هلاند)- وبای سخت در اغلب بلاد. (یونان)- تحریك دولت مخفیا و آشكارا اهالی جزیره قندی را به شورش نسبت به دولت عثمانی- مسافرت پادشاه به فرنگ و ازدواجش با یكی از شاهزاده خانم‌های روس.
امریكا- (اتائونی)- ابتیاع دولت اتائونی بعضی اراضی را كه در حوالی این مملكت دولت روس متصرّف بود- كسر عدد قشون برّی و بحری- نقار و كدورت ظاهری و باطنی با انگلیس به واسطه حمایت از ایالت جنوبی كه یاغی بودند- امتداد سیم تلگراف بحری از فلرید به جزیره كوبا.
ص: 1892
[سنه 1284 هجری- سنه 1867 مسیحی]
آسیا- (ایران)- چنانكه در اواخر سال قبل اشارت شد موكب همایون روز بیست و سیّم ذیحجّه از دوشان‌تپه به منزل خاتون‌آباد تشریف‌فرما شدند- حضرت شاهنشاهزاده امجد والا نایب السلطنه حكمران دار الخلافه را در غیاب موكب همایون به نیابت سلطنت كبری مخصوص فرموده جناب آقای مستوفی الممالك به وزارت مالیه و انتظام خزانه و وصول و ایصال مالیات برقرارند و سایر وزارتخانه‌های جلیله نیز به ترتیبات سابقه است- از همراهان این سفر خیریّت‌اثر نواب مستطاب مهد علیا و جمعی از خادمان حرم جلالت- و از شاهزادگان فخام ملك منصور میرزا و سلطان احمد میرزای عضد الدوله و غیرهما- و از وزرا و چاكران بزرگ ملتزم ركاب اعلی جناب فرخ خان امین الدوله و انوشیروان خان اعتضاد الدّوله و حاجی علی خان اعتماد السلطنه و محمد ناصر خان ظهیر الدّوله و میرزا محمّد حسین دبیر الملك و پاشا خان امین الملك و جمعی از مستوفیان عظام و امراء كرام و صاحبمنصبان عسكریه و ارباب مناصب خلوت همایون مثل میرزا هاشم خان امین خلوت و یحیی خان آجودان مخصوص و غیرهم هستند- بالجمله روز بیست و پنجم ذیحجّه از خاتون‌آباد به شریف‌آباد و از آنجا به ایوان كیف و از ایوان كیف به قشلاق و از قشلاق به منزل پاده نهضت ملوكانه فرمودند، در این منزل میرزا علینقی طبیب و پیشخدمت خاصّه ملقّب به حكیم الممالك گردید، روز بیست و نهم به ده‌نمك نزول اجلال فرمودند- دوشنبه غرّه ماه محرّم موكب همایون تشریف‌فرمای لاسجرد گردید- دویّم محرّم به شهر سمنان شرف ورود ارزانی فرمودند، روز پنجم از سمنان انتهاض فرموده تشریف‌فرمای آهوان شدند- روز ششم از آهوان نهضت فرموده به قوشه نزول اجلال نمودند، روز هفتم امیرآباد منزلگاه موكب همایون گردید- روز هشتم شهر دامغان به مقدم مبارك مزیّن آمد- روز دوازدهم محرّم تشریف‌فرمای قریه مهمان دوست شدند- روز سیزدهم قریه ده ملّا مضرب خیام سلطنتی گردید- روز چهاردهم ساحت بسطام منزلگاه موكب همایون آمد- در این وقت جهانسوز میرزا به حكومت شاهرود و بسطام منصوبست
ص: 1893
- میرزا سید كاظم مشرف اصطبل خاصّه در بسطام به منصب مستوفیگری سرافراز شد- روز هفدهم از بسطام به خیرآباد تشریف‌فرما گردیدند- روز هیجدهم قریه ارمیا منزلگاه موكب اعلی بود- روز نوزدهم تشریف‌فرمای منزل میامی شدند- روز بیستم منزل میان‌دشت مضرب خیام معلّی گردید- روز بیست و یكم از میان‌دشت به منزل عبّاس‌آباد تشریف‌فرما شدند- روز بیست و دویّم استربد مضرب خیام اردوی همایون شد- روز بیست و سیّم به منزل داورزن نزول اجلال فرمودند- روز بیست و پنجم از داورزن به منزل مهر توجّه فرمودند- روز بیست و ششم قریه ریبد منزلگاه موكب همایون گردید- روز بیست و هفتم سبزوار به یمن قدوم ملوكانه مزیّن آمد- جناب سپهسالار حكمران مملكت خراسان از مشهد مقدّس تا اینجا موكب اعلی را استقبال كرد، چون ارك شهر سبزوار به مرور دهور خرابی بهم رسانیده بود به جناب سپهسالار امر فرمودند كه آنرا مرمّت نماید- روز غرّه ماه صفر موكب همایون از سبزوار به رباط زعفرانی تشریف‌فرما گردید، دویّم صفر از زعفرانی به زمان‌آباد توجّه فرمودند- روز سیّم صفر نیشابور به ورود موكب منصور مزیّن شد- روز هشتم از نیشابور به قدمگاه تشریف‌فرما گردیدند- روز یازدهم تشریف‌فرمای دیزآباد شدند- روز دوازدهم به شریف‌آباد نزول اجلال فرمودند- روز سیزدهم به جانب طرق نهضت‌فرما شدند در بین راه در محلّ موسوم به تپه سلام حضرت شاهنشاهزاده اجل والا جلال الدوله فرمانفرمای مملكت خراسان و حاجی بهاء الدوله و سایر چاكران و اعیان خراسان به رسم استقبال به تقبیل ركاب اعلی نایل گردیدند- روز چهاردهم موكب مسعود به مشهد مقدّس ورود فرمود و لدی الورود ذات اقدس همایون به زیارت روضه مقدسه رضوی سلام اللّه علیه تشرف جسته جیقه مبارك را كه علامت خاصّه سلطنتی است محض احترام پیشكش آستانه مشرفه حضرت فرمودند- منزل خاص وجود مبارك در ارك مشهد بود و اردوی معلّی در خارج ارك سكنی گرفت و شرح جغرافیا و ابنیه و آثار ارض اقدس مفصّلا در جلد دویّم «1» مرآت البلدان موسوم به مآثر السلطان نگارش یافته
______________________________
(1). این شرح در جلد سیّم است نه در جلد دویّم.
ص: 1894
است- روز شانزدهم خوانین و سركردگان و صاحبمنصبان خراسانی به توسط جناب سپهسالار شرفیاب خاكپای فرقدسا گردیدند- نیز میرزا مسیح و سایر صاحبمنصبان و سركردگان مازندرانی به توسّط اعتضاد الدّوله شرفیابی حاصل نمودند- روز هفدهم وقت نماز صبح جناب سپهسالار داعی حق را لبیك اجابت گفت و خاطر مهر مظاهر از این جهت متألّم گردید- از استرآباد خبر رسید كه مراد ملقّب به ایشان به سمت آق‌قلعه تاخته و با نواب ملك‌آرا جنگ درانداخته و جناب حاجی ملّا رضای رئیس العلماء در این جنگ به درجه شهادت فایز گردیده و خود ملك‌آرا با معدودی در خانه آدینه خان كه از خدمتگذاران دولت است متحصّن گردیده محمّد میرزا پسر نواب معزی الیه زخم گلوله و شمشیر برداشته و چون جمعیت نواب ملك‌آرا كم و تراكمه چندین هزار نفراند پیشرفتی برای او نشده است- دو ساعت از شب رفته چاپاری از دار الخلافه رسیده مژده داد كه نواب ملك‌آرا غالب و تراكمه منهزم و «ایشان» به تیر خود نواب معظم كشته شده است- امیر شاهنواز خان پسر مرحوم سلطان احمد خان حاكم هرات با عبد اللّه خان برادرش و چند نفر از رؤسای علی كذائی و خزرائی و دیگر طوایف افغان كه از راه سیستان به همراهی مظفر الدوله به جهت شرفیابی آستان همایون آمده بودند نیز به تفقّدات خسروانه مباهی گردیدند، و مبلغی در این روز به اهل استحقاق مشهد سركار اعلیحضرت شاهنشاهی بذل و انعام فرمودند و جمعی را به وظیفه و مستمری داخل در جرگه دعاگویان و آسوده نمودند- سردار یعقوب خان والی هرات پسر سردار امیر شیر علی خان كه به عزم شرفیابی آستان مبارك آمده بود با تمام بزرگان و اعیان هرات و افغانستان به توسّط ظهیر الدوله بار حضور همایون یافت و عرض پیشكشها نمود- حاجی میرزا رضای مستوفی خراسان به لقب مستشار الملكی و حمایل و نشان از درجه دویّم سرتیپی سرافراز شد- حاجی محمّد باقر خان وكیل طبس عماد الملك لقب یافت و محمّد حسین خان ولد مشار الیه به منصب سرهنگی نایل گردید- روز هیجدهم ربیع الثانی آستان عرش نشان حضرت رضوی علیه السّلام را وداع فرموده موكب معلّی تشریف‌فرمای چمن قهقهه گردید- روز نوزدهم به چشمه گیلاس نزول اجلال فرمودند- نواب پرویز میرزا حاكم سبزوار ملقّب به نیّر الدوله
ص: 1895
شده از خاكپای مبارك اجازه انصراف به محل حكمرانی خود یافت- روز بیستم چمن كوباغ منزلگاه موكب معلّی گردید- روز بیست و یكم به بلده رادكان تشریف‌فرما گردیدند- روز بیست و سیّم از رادكان به منزل سوهان نزول اجلال فرمودند- روز بیست و چهارم به علی‌آباد كه اوّل خاك قوچانست تشریف‌فرما گردیدند- روز بیست و پنجم قوچان به ورود مسعود خسروانه مزیّن آمد- امیر حسین خان ایلخانی را شجاع الدّوله لقب دادند و به ابو الحسن خان پسر مشار الیه شمشیر گل مرصّع مرحمت شد- بیست و نهم موكب همایون تشریف‌فرمای چمن لیلی گردید- روز غرّه ربیع الثانی به منزل فیض‌آباد نزول اجلال فرمودند- روز دویّم ربیع الثانی شهر شیروان به ورود مسعود شاهانه مزیّن گردید- روز سیّم منزل عبدآباد مضرب خیام شد- روز چهارم به قریه نوده تشریف‌فرما شدند- روز پنجم ربیع الثانی بلده بجنورد به مقدم مبارك مزیّن آمد- چون تنبیه و تدمیر تراكمه طاغیه یموت و ككلان مكنون خاطر همایون بود از اینجا جعفر قلی خان سهام الدوله ایلخانی را با جمعی قشون ظفرنمون و سواره خراسانی و غیره را مأمور این خدمت فرمودند و شب هشتم وقت سحر از صحرای شوغان به سمت مقصود روانه گردیده بعد از نماز صبح روز چهاردهم به آلاچیق‌های تراكمه تاخته زیاده از هزار اسیر و دویست نیزه‌سر و الجه زیاد به دست آوردند- روز هشتم موكب فیروز از بجنورد تشریف‌فرمای فیروزه گردید- روز نهم از فیروزه به چهاربید نزول اجلال فرمودند- روز دهم چهار ده سنخاص مضرب خیام معلّی گردید- در غالب نقاط خط این راه مقرّر شد قراولخانه‌ها و قلعه‌جات بنا نمایند- روز یازدهم موكب معلّی به جاجرم تشریف‌فرما گردید- روز سیزدهم از جاجرم به قریه ایور و درّه تشریف‌فرما شدند- روز چهاردهم نردین به مقدم مبارك مزیّن آمد- روز شانزدهم موكب همایون از نردین به كاشی‌دار نهضت‌فرما گردید- در این منزل اعتضاد الدّوله را به حكومت استرآباد سرافراز فرمودند و نواب جهانسوز میرزا به نیابت جناب ایشان معجلا به استرآباد رفت و خود اعتضاد الدّوله از منزل خوش ییلاق از حضور همایون مرخّص و روانه مقرّ حكومت شد- روز هفدهم تیلاور منزلگاه اردوی همایون گردید- روز هیجدهم از تیلاور به خوش‌ییلاق انتهاض فرمودند-
ص: 1896
امیر حسین خان شجاع الدّوله به خلعت همایون سرافراز و اجازه انصراف به محل حكمرانی خود یافت- روز نوزدهم از خوش ییلاق به كلاته خیج بسطام تشریف‌فرما شدند- حیدر قلی خان سهام الدّوله به خلعت همایون و نشان امیرتومانی سرافراز و رخصت معاودت به بجنورد یافت- روز بیستم از كلاته خیج به كرمه و قلعه نو نهضت‌فرما شدند- روز بیست و سیّم به قریه ابرسیج بسطام نزول اجلال فرمودند- روز بیست و چهارم به تاش تشریف‌فرما شدند- روز بیست و پنجم شاهكوه مضرب خیام معلّی گردید- روز بیست و ششم چهارده كلاته منزلگاه اردوی همایون بود- روز بیست و هشتم به چشمه علی دامغان تشریف‌فرما گردیدند- غرّه جمادی الاولی تشریف‌فرمای سرخه ده شدند- روز دویّم فولاد محلّه مضرب خیام مبارك گردید- روز سیّم به منزل خرند توجّه فرمودند- روز چهارم تشریف‌فرمای اسران شدند، در این منزل از دار الخلافه خبر رسید كه ناخوشی وبا در ماه ربیع الاول اشتداد داشته و تا روزی هفتصد نفر تلف می‌كرده است و اینك تخفیف كلی یافته و اسمعیل خان خزانه‌دار نظام به این مرض درگذشته- بالجمله روز پنجم به چمن گورسفید نزول اجلال فرمودند- روز ششم اردوی همایون به سمت شورستان و جلگه فیروزكوه انتهاض فرمود- روز هفتم تنگه واشی مقرّ اردوی معلّی گردید- یحیی خان ژنرال آجودان مخصوص حضور همایون به یك قطعه نشان و حمایل از درجه امیرتومانی سرافراز شد- آقا علی آشتیانی پیشخدمت خاصّه به لقب امین حضور ملقّب گردید- علیرضا خان قاجار پیشخدمت خاصّه كه حامل خشتهای طلای گنبد مطهّر امامین همامین عسكریین علیهما السّلام بود بعد از انجام این مأموریت بزرگ مراجعت كرده در این محل به خاكپای مبارك مشرف شد- روز یازدهم به قریه لزوز تشریف‌فرما گردیدند و دوازدهم به منزل ارجمند، و در این منزل میرزا علی خان پیشخدمت و منشی حضور همایون مخلّع گردیده مرخّص و روانه دار الخلافه شد- روز سیزدهم به زرنا تشریف‌فرما شدند- روز چهاردهم به سرچشمه انكمار، و روز پانزدهم به خاك لاریجان توجّه فرمودند- روز شانزدهم چشمه لای دماوند به قدوم مبارك مزیّن گردید- روز نوزدهم به سمت مبارك‌آباد دماوند حركت فرمودند- از قرار عریضه محمّد اسمعیل خان وكیل الملك حكمران
ص: 1897
كرمان و میر علم خان حشمت الملك امیر قاین و سیستان، قلعه نادعلی را كه آن سمت رود هیرمند و از قلاع محكمه است قشون ظفرنمون بعد از محاصره و محاربه از ابراهیم خان بلوچ انتزاع نموده و متصرّف شده‌اند- روز بیستم به رسنان من محال لواسان نزول اجلال فرمودند- روز بیست و یكم لتیان و كنار رود جاجرود محلّ اردوی همایون بود- یكشنبه بیست و دویّم جمادی الاولی بالیمن و السّعاده وارد سلطنت‌آباد گردیدند- روز دهم جمادی الثانیه تشریف‌فرمای قصر دوشان‌تپه گردیدند- روز پانزدهم شهر دار الخلافه به مقدم بهجت شیم مقدّس مزیّن گردید- جناب آقای مستوفی الممالك در این روز به ریاست وزرا سرافراز و به اعطای قلمدان مرصّع و جبّه شمسه الماس كه از علامات این منصب جلیل است مفتخر گردیدند- حضرت شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران فرمانفرمای آذربایجان و حضرت شاهنشاهزاده اعظم یمین الدوله حكمران اصفهان را به دربار همایون احضار فرمودند- هم در این سال سیلی عظیم در دار الخلافه آمده بعضی ابنیه و بیوتات را خراب كرد- میرزا قهرمان مشیر لشكر لقب امین لشكری یافت و به نشان سرتیپی از درجه اوّل با حمایل آن سرافراز آمد- میرزا علی اكبر خان آجودانباشی توپخانه به نشان و حمایل سرهنگی مفتخر گردید- میرزا حبیب اللّه لشكرنویس ملقّب به مشیر لشكر شد- چون در عراق عرب ناخوشی طاعون بروز كرده حكم شد در سرحدات قرانتین بگذارند- وزارت خراسان را به عهده جناب ظهیر الدوله واگذار و وكالت آن ایالت را به پاشا خان امین الملك مفوّض فرمودند- حاجی میرزا محمّد خان به لقب مجد الملكی ملقّب و به منصب جلیل متولیباشیگری حضرت امام ثامن علیه السّلام سرافراز گردید- حكومت بلوك خوار به جناب دبیر الملك و مهام فیروزكوه و دماوند به میرزا هاشم خان امین خلوت واگذار شد- پیشكاری حضرت شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت علیّه و كارگذاری مملكت آذربایجان را به نواب والا نصرت الدوله واگذار فرمودند- امین لشكر به جهت رتق و فتق امور مالیاتی و رسیدگی به كارهای نظام مأمور آذربایجان گردید- در ماه جمادی الآخره در تبریز هفت شبانه‌روز به جشن عروسی حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم ولیعهد دولت علیّه با صبیّه مرحوم میرزا تقی خان اتابیك اعظم از نواب علیّه
ص: 1898
عالیه عزت الدوله اشتغال نمودند- میرزا عیسی وزیر دار الخلافه به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز آمد- محاسبه دار الخلافه طهران و توابع را به عهده میرزا عباس خان معاون الملك واگذار فرمودند- مدرسه دار الفنون ترقّی كلّی كرده و كتب مفیده علمیه زیاد معلّمین و متعلّمین ترجمه و تألیف كرده‌اند- محمد اسمعیل خان وكیل الملك حكمران كرمان و بلوچستان داعی حق را لبیك اجابت گفت و حسین خان شهاب الملك امیرتومان به حكومت كرمان منصوب گردید- جناب مسیو دوبون‌یر، وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت فرانسه مأمور به اقامت دربار دولت علیّه با تشریفات وارد دار الخلافه شد- نصر اللّه خان سرتیپ زنبوركخانه به اعطای یك قطعه نشان سرتیپی و حمایل آن سرافراز آمد- نواب حشمت الدوله را به حكومت عربستان و بروجرد منصوب فرمودند- میرزا سید حسین سررشته‌دار چاپارخانه به پیشكاری كرمان برقرار گردید- چون جمعیت و آبادی دار الخلافه نهایت رو به ازدیاد نهاده و شهر گنجایش جمعیت حالیه را ندارد مقرّر فرمودند كه شهر طهران را از سمت دروازه شمیران یكهزار و هشتصد ذرع و از سه جانب دیگر از هر طرف یكهزار ذرع وسعت دهند و كفالت این امر را به عهده جناب آقای مستوفی الممالك و میرزا عیسی وزیر دار الخلافه موكول فرمودند و روز یكشنبه یازدهم شعبان شروع به این امر نموده محض تیمّن سركار اعلیحضرت شاهنشاهی كلنگی از نقره به دست مبارك بر زمین زده و حضرت امجد شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه نیز اقتدا به وجود مسعود همایون كرده كلنگی بر زمین زدند از آن پس مأمورین به حفر خندق مشغول گردیدند. دور این شهر تخمینا سه فرسنگ و نیم خواهد شد و دوازده دروازه مقرّر است كه ساخته شود و از این روز شهر طهران موسوم به دار الخلافه ناصری گردید- نواب والا معتمد الدّوله فرهاد میرزا به نشان امیرنویانی سرافراز شدند- آقا خان محلّاتی كه چندین سال است كه در صفحات هندوستان متوقف می‌باشد سه زنجیر فیل و یك كرگدن به دربار معدلتمدار فرستاد- هم در این سال بنای عمارت مباركه شمس العماره كه به پنج مرتبه ساخته شده و نظیر بناهای عالی فرنگستانست صورت اتمام یافت- دروازه مباركه ناصری در انتهای خیابان ناصریّه نیز زیور اتمام پذیرفت- میرزا محمّد صادق قایم مقام به
ص: 1899
پیشكاری حضرت امجد شاهنشاهزاده والا ولیعهد دولت علیّه و وزارت آذربایجان برقرار گردید كه حین مراجعت حضرت شاهنشاهزاده اعظم والا در ملازمت ایشان روانه آذربایجان گردد، و نواب نصرت الدوله را به حكمرانی قزوین منصوب فرمودند- در این اوان ایّام هفته به اشاره علیّه به نحو مخصوصی به مشاغل دولتی تقسیم شد- محمود آقای سرهنگ و معلّم پیاده نظام به سرهنگی فوج خلج قم سرافراز گردید- میرزا اسحق خان به منصب كارپردازی ارزنة الروم مأمور شد- روز چهارم شوّال موكب همایون عزیمت شكارگاه مسیله و زیارت بقعه منوّره حضرت معصومه فرمود- حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران را اجازه انصراف به محل حكمرانی خود داده روانه آذربایجان شدند و قایم مقام كه به ریاست و پیشكاری آذربایجان برقرار شده بود در خدمت حضرت معظم روانه گردید- نواب والا معتمد الدوله را به حكمرانی كردستان منصوب و مأمور فرمودند در بهبهان این اوقات تگرگی باریده كه دانه‌های آن به بزرگی نارنج بوده- روز بیست و دویّم شوّال موكب همایون از شكارگاه مسیله و قم معاودت فرمودند- اعتضاد الدّوله حكمران و سردار استرآباد بعد از نظم آن حدود و سركشی به مازندران به خاكپای مبارك مشرّف شده به نشان امیرتومانی سرافراز گردید- میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان به وزارت حضرت امجد شاهنشاهزاده والا یمین الدّوله برقرار و در خدمت حضرت معظم روانه اصفهان شد- میرزا كاظم خان لله‌باشی مرحوم جلاله الدوله به نشان و حمایل از درجه اوّل سرهنگی نایل آمد- حاجی محمّد خان پسر مرحوم وكیل الملك به منصب پیشخدمتی مفتخر شد- میرزا سیّد كاظم سررشته‌دار صندوقخانه به منصب استیفا سرافراز گشت- علیقلی میرزا صارم الدوله ولد نواب عماد الدوله به نشان و حمایل امیرتومانی سرافراز گردید- علیقلی خان نایب آجودانباشی به یك قطعه نشان از درجه دویّم سرتیپی و حمایل آن مباهی آمد- میرزا محمّد حسین ولد میرزا محمّد باقر لشكرنویس به منصب لشكرنویسی برقرار گردید- روز بیست و پنجم ذیقعدة الحرام چهار ساعت و دو دقیقه از طلوع آفتاب گذشته مهر جهانتاب از برج حوت به حمل تحویل نمود و سلام خاص در تالار جدید شمس العماره در پیشگاه حضور همایون منعقد گردید-
ص: 1900
یحیی خان آجودان مخصوص به لقب نبیل معتمد الملكی ملقّب گردید- میرزا زمان به منصب كلانتری شهر دار الخلافه سرافراز شد- عبد الرزّاق خان سرهنگ فوج خرقانی به منصب سرتیپی فوج مزبور نایل آمد- چون میرزا ابراهیم خان مظفر الدّوله مرحوم شد منصب سرتیپی فوج خمسه را به آقا خان پسر آن مرحوم مرحمت فرمودند- اسبان اصطبل توپخانه مباركه را به مراقبت محمّد تقی خان افشار واگذار نمودند- روز آخر ماه ذیحجه یك ثوب جبّه ترمه كشمیری شمسه‌دار مكلّل به یاقوت و الماس كه مخصوص وزیر اعظم و شخص اوّل است به جناب اجل آقای مستوفی الممالك مرحمت فرمودند- پاشا خان شجاع الملك ملقّب به مظفر الدّوله گردید، دو فوج خمسه و پانصد سوار آنجا را ابوابجمع حاجی مهر علی خان شجاع الملك فرمودند- استرآباد و مازندران و شاهرود و بسطام كه به حكمرانی اعتضاد الدوله مقرّر است از قرار ذیل نوّاب برای آن ولایات تعیین شد: (حكومت مازندران به اعتماد الدوله پسر اعتضاد الدوله به پیشكاری حاجی میرزا یحیی خان سرتیپ نوری)، (نیابت حكومت استرآباد به محمّد علی خان بیگلربیگی واگذار شد)، (نیابت حكومت شاهرود و بسطام به محمّد حسین خان پسر شریف خان واگذار آمد.
(افغانستان)- منازعه بخارا با امیر شیر علی خان و فتح بلخ به دست امیر شیر علی خان. (چین)- فرستادن یك دسته از رجال دولت به سمت سفارت به اغلب بلاد فرنگ به ریاست شخصی ینگی دنیائی. (ژاپن)- جنگ و شورش در داخله- خیال عامّه اینست كه میكاد كه پادشاه حقیقی است بدون مداخله طیقون مستقلّا به امور سلطنت برسد- دو دسته شدن دیموسها (یعنی نجبای مملكت)- غلبه هواخواهان میكاد بر هواخواهان طیقون.
اروپا- (اسپانیول)- شورش در ایالت گرناد- نارضائی مردم از دولت- اخراج بلد نمودن ایزابل ملكه همشیره خود و شوهر او را به اتّهام سازش با یاغیان- ضدّیت سردارهای قشون با ملكه- بروز كینه و عداوت تمام اهالی اسپانیا بدون استثنا با ملكه- ایجاد و تشكیل دولت موقّتی به ریاست سرّرانه- اهالی اسپانیا
ص: 1901
درصدد این هستند كه وضع دولت را جمهوری قرار بدهند- خروج دن كارلس كه یكی از اقوام ملكه سابق بود- جمعی از اهالی اسپانیا در خیال این هستند كه پادشاهی از خارج برای خود انتخاب كنند و وضع جمهوری را قبول ندارند- شناختن دولت اتائونی جمهوری اسپانیول را و بعد از آن شناختن تمام دول متدرجا این جمهوری را- بروز شورش در جزیره كوبا متعلّق به اسپانیا كه همین شورش مقدّمه یك جنگ طولانی خونریزی شد كه در آتیه ذكر خواهیم نمود- فرار ملكه ایزابل به مملكت فرانسه و پناه یافتن در آن مملكت. (اطریش)- عدد قشون تمام ممالك اطریش در حال صلح به ششصد هزار مقرّر شد. (آلمان)- كوشش پادشاه پروس و مسیو بیزمارك صدر اعظم در اتّحاد و اتّفاق دول آلمان و شناختن آنها پادشاه پروس را به ریاست خود- افراشتن مجسمه لوتر رئیس مذهب پروتستانی آلمان در حسّ با حضور پادشاه پروس- تهیّه جنگ پروس و فرانسه با كمال دقت و سختی در آلمان دیده شده است- خیال میانجیگری دولت انگلیس را مابین پروس و فرانسه كه بلكه احترازی از این جنگ قریب الظهور بشود، اغلب روزنامه‌های آلمان نمی‌پسندند. (انگلیس)- صدارت دیسرائیلی- شورش و انقلاب سخت در ارلند- استعفای دیسرائیلی بعد از چند ماه و صدارت گلادستن رئیس طایفه ویگ- فتوحات قشون انگلیس به سرداری نپیه در حبشه با وجود مخاطرات و موانع طبیعی در این نقطه- جنگ سخت در حوالی ماگدلای پایتخت حبشه- بیشتر عساكر انگلیس از بدی هوا و امراض مختلفه تلف شدند تا بالاخره در اواسط حمل یورش به پایتخت برده آنجا را تصرّف نموده تادرس پادشاه در بین جنگ خود را به دست خود كشت- نپیه سردار بعد از این فتح به لقب لردی نامیده شد- اختراع تفنگ مارتینی و توپ هانری در مملكت انگلیس و قبول كردن دولت این اسلحه را و تقسیم نمودن آنرا به قشون خود. (ایطالیا)- ازدواج ولیعهد با صبیه دوك دژن موسوم به مارگریت- طغیان كوه آتشفشان اتنا. (پرتوغال)- ضدّیت مردم با یكدیگر در مسئله اتّحاد اسپانیول و پرتوغال و تفویض سلطنت اسپانیا به پادشاه پرتوغال. (دانمارك)- ازدواج ولیعهد این دولت با دختر پادشاه سود.
(روس)- دوچار شدن ایالات شمال به قحط و غلا و بروز ناخوشی طیفوس در
ص: 1902
فلّاند- تقسیم تفنگ ته‌پر به عساكر روس- فتوحات در تركستان بخارا- فتح سمرقند به دست ژنرال كفمان. (سویس)- طغیان رودخانه‌ها كه از كوه آلپ جریان دارد- و طغیان آب دریاچه‌ها- خرابی اغلب آبادیها- اتلاف مال و آدم زیاد و رسیدن خسارت به مردم زیاده از سه كرور. (عثمانی)- قتل والی سرب میشل در گردشگاه خارج شهر بلگراد و نصب میلان برادرزاده او به سنّ چهارده سالگی- شورش سخت در جزیره قندی- حركت یونانیها بر ضدّ عثمانی- دخالت دول فرنگ در كار یونان و عثمانی- صدور فرمان اعلیحضرت سلطان كه ولایتعهد حق پسر خدیو است برخلاف قانونی كه رسم بوده كه ارشد اولاد به خلافت می‌رسیده است. (فرانسه)- شورش آشكار بعضی از شهرها به دولت بعد از پانزده سال امنیت و آسودگی اغوا نمودن شورشیان مردم را به واسطه روزنامه و غیره- نطق‌های سخت و خطبه‌های خشن در مجلس وكلا از جانب مسیو طیرو ژولفاور- تقسیم تفنگ موسوم به شاسپو به قشون فرانسه با كمال عجله- فوت والفسكی از معارف- درگذشتن رسینی معلم معروف علم موسیقی- فوت بارون مبرّرچل در سنّ هفتاد و شش سالگی در عالمی كه اوّل شخص بامكنت مردم دنیا بود.
افریقا- (مرغش)- بی‌اقتداری سلطان سید مولا محمّد- یاغیگری بعضی ایلات عرب خاصّه طایفه ظهیر و غارت اطراف شهرها- بروز وبای سخت در میان این طایفه و پراكنده كردن این طایفه را.
امریكا- (مكزیك)- شناختن دولت اتائونی دولت جمهوری مكزیك را به ریاست ژوارن. (ینگی دنیای جنوبی)- بروز وبای سخت در این مملكت- منازعه سخت برزیل با پاداگای- بروز حمّای زرد در مملكت پرو- زلزله سخت در پائیز این سال در اغلب نقاط روی زمین، و به واسطه این زلزله در حوالی كالیفرنی و شیلی طغیان آب دریا سبب خرابی اغلب آبادیها و هلاكت مردم گردید.
ص: 1903