گروه نرم افزاری آسمان


[سنه 1285 هجری- سنه 1868 مسیحی]





آسیا- (ایران)- از ابتدای این سال ذات بیهمال همایون به تعمیم مكارم و مراحم شاهانه درباره خاص و عامّ متوجّه بود- علیرضا خان پیشخدمت خاصّه حضور همایون ملقّب به عضد الملك گردید- نواب مؤید الدوله به پیشكاری و كارگذاری مملكت آذربایجان مأمور و به اعطای جبّه شمسه‌دار مفتخر گردیدند- سردار كل عزیز خان وزیر جنگ به اعطای یك رشته حمایل آبی از درجه اوّل امیرنویانی سرافراز آمد- نواب شاهزاده محمّد امین میرزا برحسب استدعای نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم به نیابت ملایر و تویسركان مفتخر گردید- جناب رضا بیك وزیر مختار دولت عثمانی مأمور اقامت دربار دولت علیّه وارد دار الخلافه شد- نواب حسام السلطنه فرمانفرمای مملكت فارس به یك رأس اسب خاصّه با یراق مرصّع جواهرنشان مفتخر گردیدند- كاظم خان سرتیپ به منصب فراشباشیگری سرافراز آمد- مرتضی قلی خان قوللر آقاسی باشی به منصب كشیكچی باشیگری مباهی شد- حیدر قلی خان پسر مرحوم محمّد ولی خان قاجار از اجزای دیوانخانه گردیده و به خلعت همایون سرافراز گشت- حاجی بهاء الدوله به بیگلربیگی گری تبریز برقرار گردید- موكب همایون از مقرّ خلافت عزیمت ییلاقات لار و غیره فرمود- مسیو كاستكر مهندس نمساوی به پاداش ساختن راه هزارچم مازندران به لقب خانی سرافراز آمد- هم در این اوقات شاهنشاهزاده معظّم جلال الدوله حكمران خراسان داعی حق را لبیك اجابت گفتند- در یازدهم جمادی الاولی موكب معلّی از ییلاقات به قصر سلطنت‌آباد مراجعت فرمود- شب یازدهم جمادی الاولی تقریبا پنج ساعت از شب گذشته زلزله شدیدی در طهران و كاشان و قم و فیروزكوه شد- حاجی علی خان اعتماد السلطنه والد مؤلّف در سلخ ربیع الاول داعی حق را لبیك اجابت گفت و شرح احوال آنمرحوم مفصّلا در جلد دویّم «1» مرآت البلدان موسوم به مآثر السلطان نگارش یافته است-
______________________________
(1). این شرح احوال در جلد سیّم است.
ص: 1904
مجد الدوله امیر اصلان خان به حكومت گیلان منصوب آمد- ناصر قلی خان نایب الحكومه خمسه به لقب عمید الملكی سرافراز شد- نظر به مراتب ترقیّات و مراسم قابلیت حضرت شاهنشاهزاده امجد افخم والا نایب السلطنه ایشان را به منصب جلیل و لقب نبیل سرداری كلّ قشون سرافراز و به اعطای یك ثوب سرداری دور مروارید شمسه مرصّع و یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس و قبای زری مباهی فرمودند، و نواب حشمت الدوله به نیابت اوّل وزارت جنگ و مراقبت در انتساق و انتظام امور لشكر مأمور و به یك ثوب سرداری شمسه مرصّع مفتخر گردیدند- امارت و ریاست توپخانه مباركه را مزید سایر مشاغل انوشیروان خان اعتضاد الدوله فرموده به یك ثوب سرداری شمسه مرصّع معزی الیه قرین افتخار آمد و خان خانان پسر اعتضاد الدّوله به منصب نظارت و خوانسالاری و خلعت همایون درجه اختصاص یافت- جناب میرزا محمّد حسین دبیر الملك به منصب متولیباشیگری حضرت رضوی سلام اللّه علیه سرافراز آمد- علیرضا خان عضد الملك به منصب خازنی مهر مهرآثار درجه افتخار یافت- عبد العلی خان ادیب الملك پیشخدمت خاصّه به منصب جلیل وزارت وظایف و اوقاف مفتخر گردید- حاجب الدوله حاجی محمّد خان به حكومت خرقانین و خلعت همایون سرافراز شد- مسجد ملك در بلده كرمان كه از بناهای قاورد بن چغر بیك بن میكائیل بن سلجوق است حسب الامر به اهتمام شهاب الملك حكمران كرمان تعمیر شد- مدرسه‌ای نیز به امر اعلی در كرمان به جهت تلامذه جناب حاجی سیّد جواد مجتهد كرمانی از نو ساخته‌اند- میرزا سید حسین وزیر كرمان به منصب استیفا و خلعت همایون نایل شد- روز هشتم رجب شاگردان مدرسه مباركه دار الفنون را امتحان فرموده مراتب ترقیات هریك مشهود و به انعامات شاهانه سرافراز گردیدند- این اوقات قرار و ترتیب جدیدی در امر قشون ظفرنمون دادند كه مبتنی بر انتظامات كلیه و منتج ترقیات آتیه بود- میرزا كاظم خان لله‌باشی مرحوم جلال الدوله به منصب استیفا از درجه چهارم نایل گردید- آقا سید ابو طالب روضه‌خوان ملقّب به صدر الذاكرین شد- میرزا محمّد رئیس دفتر وزارت خارجه به نشان شیر و خورشید از درجه اوّل سرتیپی و حمایل آن مفتخر آمد- حاجی رجبعلی خان سرتیپ توپخانه به ریاست كلّ
ص: 1905
توپخانه آذربایجان برقرار گردید- جناب میرزا حسین خان مشیر الدوله را از درجه وزیر مختاری و ایلچی‌گری مخصوص ارتقاء و به تفویض رتبه سفارت كبری اعتلاء داده به یك ثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع مخلّع فرمودند- جناب علاء الدوله رئیس قورخانه را به اعطای نشان تمثال بی‌مثال همایون سرافراز داشتند- حیدر قلی خان ایلخانی سهام الدوله بر سر تركمانان طاغیه حدود خراسان ایلغار و بعد از جنگی سخت آنها را تدمیر و تنبیه كامل نمود- نواب مؤید الدوله پیشكار آذربایجان به یك قطعه نشان امیرنویانی قرین افتخار آمدند- غلامحسین خان پسر مرحوم علیقلی خان نایب آجودانباشی به همین منصب سرافراز گردید- این اوقات اعتضاد الدوله داعی حق را لبیك اجابت گفته حكومت استرآباد را به عهده اعتماد الدوله پسر آن مرحوم واگذار فرمودند و محمّد علی خان بیگلربیگی به نیابت حكومت استرآباد برقرار گردید و عین الملوك پسر دیگر مرحوم اعتضاد الدوله به منصب نظارت و خوانسالاری و لقب عین الملكی سرافراز شد، و حاجی میرزا یحیی خان كما فی السابق به نیابت حكومت مازندران مباهی می‌باشد- نواب بهرام میرزا معز الدوله به حكمرانی ولایت عربستان و بروجرد و اعطای یك ثوب جبّه شمسه مرصّع سربلند آمدند و میرزا زكی مستوفی به وزارت نواب معزی الیه و خلعت همایون نایل آمد- نواب والا فرهاد میرزا معتمد الدوله حكمران كردستان به یك قطعه نشان امیرتومانی مكلّل به الماس قرین اختصاص گردیدند- علی خان پیشخدمت خاصّه به منصب تحویلداری وجوه نظام سرافراز آمد- محمّد مهدی خان كه به منصب كشیكچی‌باشی‌گری مسبوق بود مجدّدا به این منصب مفتخر گشت- این اوقات مجدّدا شجاع الدّوله امیر حسین خان شادلو و حیدر قلی خان سهام الدوله ایلخانی زعفران‌لو در صحرای اتك آخال بر طایفه تكّه مروی آخال‌نشین تاخته به كلّی این طایفه طاغیه را مقهور بلكه نابود نمودند- احتشام الملك پسر مرحوم احتشام الدوله به حكومت كاشان سرافراز آمد- سلیمان خان سرتیپ اوّل افشار به حكومت و سرداری استرآباد سرافراز گردید- میرزا علی اكبر خان از اداره وزیر علوم به نیابت حكومت ملایر و تویسركان و لقب مقرب الخاقانی مفتخر گشت- نواب حشمت الدوله نایب وزیر جنگ به لقب جلیل امیرجنگی درجه اختصاص یافتند-
ص: 1906
میرزا عبد الرحیم خان وزیر مختار دولت علیّه كه مقیم پطرزبورغ بود ملقب به ساعد الملك شد- حاجی میرزا علی مشكوة الملك به حكومت همدان منصوب گردید- محمّد تقی خان افشار پیشخدمت خاصّه و امیر آخور اصطبل توپخانه به یك قطعه نشان دویّم سرتیپی و حمایل آن سرافراز آمد- روز شنبه ششم ذیحجّه ده ساعت و سی دقیقه و چهل و سه ثانیه از روز گذشته نیّر اعظم از برج حوت به حمل تحویل نمود و سلام خاصّ در تالار شمس العماره انعقاد یافت- حضرت شاهنشاهزاده افخم اكرم والا نایب السلطنه را به منصب جلیل و لقب نبیل امیر كبیری درجه امتیاز عنایت و به اعطای یك ثوب سرداری شمسه مرصّع و یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس مباهی فرمودند- نواب حشمت الدوله به حكمرانی مملكت خراسان منصوب و عزیز خان سردار كل كما فی السابق به سرداری كل نظام و غیر نظام سرافراز گردید- محمّد آقای سرهنگ نایب اوّل سفارت دولت علیّه در دربار دولت انگلیس به اعطای منصب سرتیپی از درجه سیّم و حمایل مخصوص آن سربلند آمده كه به محلّ مأموریّت خود روانه گردد- میرزا محمّد علی خان اصفهانی شمس الشعراء مرحوم شد. (ژاپن)- اجرای قواعد و قوانین جدیده- اجازه دخول فرنگیها در اغلب بنادر- قرار دادن شهر ید را رسما پایتخت دولت- سفرای فرانسه و انگلیس و ایطالیا و هلاند و پروس و اتائونی در این پایتخت من‌بعد سفارتخانه خواهند داشت- ایجاد مجلس شورای دولتی كه اجزای آن تمام دیموسها (یعنی نجبا و اعیان) هستند.
اروپا- (اسپانیول)- نیابت سلطنت و اختیار كلّ دولت را رعیّت به مارشال سرّانه گذاشتند- شورش اهالی كوبا با كمال شدّت- وبا و تب زرد نیز در این جزیره شایع است. (انگلیس)- مخارج جنگ حبشه كه به مجلس وكلای ملّت عرضه داشتند به هیجده كرور لیره كه هر لیره عبارت از بیست و پنجهزار است رسیده است- فوت لرد دربی رئیس طایفه توریها در سنّ هفتاد سالگی.
(ایطالیا)- تولّد پسر ولیعهد در شهر ناپل و ملقّب نمودن او را به شاهزاده ناپل.
(بلژیك)- فوت ولیعهد پسر واحد پادشاه در سنّ نه سالگی. (روس)- شورش
ص: 1907
طایفه قالموق و قرقیز و تصرّف نمودن آنها شهر اولاركس را در حوالی دشت و بعد از تعاقب نمودن قشون روس آنها را پناه بردن آنها به خان خیوه- فرستادن امیر بخارا سفیر و پسر خود را به‌طور گروی به پطرزبورغ و كاستن شوكت امیر بخارا به واسطه تصرّف روس تقریبا نصف مملكت او را و هر سال نیز مجبور است به جهت مخارج جنگ مبلغی به كارگذاران روس تسلیم نماید و پسر بزرگش نیز با او یاغی است- بخشش اعلیحضرت امپراطور تقصیرات شمیسل را.
امریكا- (اتائونی)- انتخاب رعیّت ژنرال گران را به ریاست.

[سنه 1286 هجری- سنه 1869 مسیحی]

آسیا- (ایران)- در این سال امور ملك و دولت را از پرتو نظر عنایت سركار اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری رونقی به كمال است- حكومت اصفهان را مستقلّا به میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان مفوّض و معزی الیه را به خطاب جنابی و اعطای یك ثوب جبه ترمه پولك‌دوز شمسه مرصع سرافراز فرمودند- نظر به خدمات مرحوم محمّد اسمعیل خان وكیل الملك مرتضی قلی خان پسر آن مرحوم را به لقب وكیل الملكی و حكمرانی كرمان و بلوچستان مفتخر داشتند- مستشار الملك خراسانی به نشان و حمایل از درجه اوّل سرتیپی و پیشكاری كلّ خراسان سرافراز آمد- میرزا خانلر منشی وزارت امور خارجه به كارگذاری مهام خارجه گیلان و نشان و حمایل از درجه سرهنگی سرافراز شد- شاهزاده سام میرزا كه از مدحت‌سرایان این دولت است به لقب شمس الشعرائی سرافراز گردید- نواب والا نصرت الدوله كه به انتظام امور قورخانه برقرار بودند به منصب نیابت وزارت جنگ سرافراز شدند- لقب و منصب معیر الممالكی را برحسب استدعای امیر دوستعلی خان معیر الممالك به امیر دوست محمّد خان ولد مشار الیه مرحمت فرمودند- علی خان پیشخدمت خاصّه ملقّب به امین صرّه گردید- آقا خان سرتیپ را ملقّب به صمصام الدوله فرمودند- حبیب اللّه خان سرتیپ اوّل تنكابنی به لقب ساعد الدوله سرافراز آمد- علیقلی خان سرتیپ و رئیس تلگرافخانه‌های ممالك محروسه ملقّب
ص: 1908
به مخبر الدوله گردید- میرزا حسین خان پسر مرحوم میرزا مسعود وزیر دولخارجه سابق نیابت امور خارجه یافت- موكب همایون تشریف‌فرمای شهرستانك و قریه دونا و گچسر می‌باشد- میرزا زكی خان سرهنگ قورخانه مباركه به منصب سرتیپی سرافراز شد- علی خان سرتیپ كارپرداز اوّل دولت علیّه مقیم تفلیس به نشان و حمایل سرتیپی سرافراز گردید- میرزا مهدی خان منشی وزارت امور خارجه به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه سرتیپی با حمایل آن مباهی آمد- موكب همایون روز هشتم جمادی الثانیه از شهرستانك به سلطنت‌آباد نزول اجلال فرمود- جناب مسیو بكر كه به سمت وزیر مختاری از جانب دولت روس مأمور اقامت دربار دولت علیّه بود وارد دار الخلافه و شرفیاب حضور مبارك شد- آقا ابراهیم آبدارباشی خاصّه به لقب امین السلطانی و خلعت همایون سرافراز گردید- علینقی خان پسر كاظم خان فراشباشی به سرهنگی فوج قهرمانیه شقاقی برقرار آمد- هم در این سال فتح اورامان كردستان به اهتمام نواب والا معتمد الدوله حكمران كردستان اتفاق افتاد و طوایف طاغیه اكراد كه روزگاری در سرحد مابین دولتین علیّتین ایران و عثمانی به قطع طرق و نهب اموال و بی‌اطاعتی ولات كردستان عادت كرده بودند تنبیهی بسزا دیده مخذول و مندفع الشرّ شدند- مرتضی قلی خان وكیل الملك حكمران كرمان و بلوچستان به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید با حمایل از درجه اوّل سرتیپی قرین مفاخرت آمد- جناب حاجی میرزا حسین خان مشیر الدوله سفیر كبیر دولت علیّه ایران مقیم اسلامبول به اعطای یك رشته حمایل آبی و یك رشته بند كاغذ مرصّع قرین اختصاص آمد- نواب ضیاء الدوله به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز گردید- حاجی میرزا یحیی خان نایب الحكومه مازندران به یك قطعه نشان شیر و خورشید و یك رشته حمایل از درجه سرتیپی مفتخر شد- روز بیست و سیّم رجب متعلّمین مدرسه مباركه دار الفنون را امتحان فرموده مراتب ترقیّات آنها مشهود افتاد- نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم را به یك ثوب سرداری شمسه مرصّع سرافراز فرمودند- چون محمّد ابراهیم خان معمارباشی عمارتی جدید حسب الامر در جاجرود بنا نموده كه پسند خاطر اقدس ملوكانه افتاد مشار الیه به اعطای یك قطعه گل كمر و نشان و
ص: 1909
حمایل از درجه سرتیپی سرافراز شد- نصر اللّه خان سرتیپ فوج فراهانی به لقب نصر الملكی مفتخر گردید- میرزا محمّد علی مستوفی ولد مرحوم میرزا محمّد حسین عضد الملك ملقّب به صدر دیوانخانه شد- حاجی شریف خان مستشار لشكر حاكم ترشیز و تربت برحسب استدعای نواب حشمت الدوله حكمران خراسان به لقب مستشار الدوله‌گی مباهی آمد- حاجی محسن خان شارژدافر دولت علیّه ایران مقیم لندن به اعطای منصب وزیر مقیمی دربار دولت انگلیس برقرار گردید- محمّد آقای سرتیپ كه نایب اوّل سفارت دولت علیّه و مقیم لندن بود و به دار الخلافه باهره احضار شده به منصب مستشاری سفارت مزبوره و خلعت همایون سرافراز و روانه محلّ مأموریت خود گردید- نواب عماد الدوله حكمران كرمانشهان و لرستان و نهاوند را احضار به دار الخلافه نمودند و روز عید فطر نواب معظم الیه را به نشان از درجه سیّم امیرنویانی سرافراز نمودند- كاظم خان فراشباشی ملقّب به حاجب الدوله گردید- حاجی میرزا علی مشكوة الملك به منصب وكیل الرعایائی كل ممالك محروسه برقرار گشت- دكتر طولوزان حكیمباشی مخصوص حضور همایون به یك قطعه نشان تمثال بی‌مثال مبارك قرین افتخار گردید- امین حضور پیشخدمت خاصّه را مأمور تنظیفات و انتظامات شهر دار الخلافه و حوالی فرمودند- نواب حشمت الدوله حكمران خراسان در تدمیر طوایف تراكمه اهتمامات نموده و قاری قلعه و طژن و قلعه‌ای موسوم به قوشه كه از قلاع بزرگ طایفه طاغیه است فتح نموده‌اند- غلامحسین خان سپهدار به وزارت عدلیه برقرار و منصوب گردید- چون به جهت برخی مواد سرحدّیّه دایره مابین دولتین علیّتین ایران و عثمانی باید كمیسیونی از طرفین مأمور و روانه سرحدّ شود میرزا محبعلی ناظم دفترخانه وزارت خارجه به اعطای خلعت همایون سرافراز و به جهت مقصود مزبور مأمور سرحد شد- نظر آقا به منصب شارژدافری و اقامت دربار دولت فرانسه و خلعت همایون و نشان شیر و خورشید از درجه سیّم سرتیپی با حمایل آن سرافراز شد- میرزا عبد اللّه نایب اوّل سفارت به لقب خانی و مستشاری سفارت برقرار گردید- میرزا احمد خان نایب دویّم سفارت به نیابت اوّل نایل آمد- بعضی بنّائیهای عمده در حدود و قلاع سرحدیّه استرآباد به امر دولت كردند- میرزا زكی پیشكار عربستان و
ص: 1910
بروجرد ملقّب به ضیاء الملك شد- نواب شجاع السلطنه فتح اللّه میرزا ابن خاقان مغفور داعی حق را لبیك اجابت گفت- جناب شیخ عبد الحسین مجتهد نیز در عتبات عالیات به جوار رحمت الهی پیوست- موكب همایون روز یكشنبه بیستم شهر شوّال از دار الخلافه به عزم سفر خیریّت‌اثر گیلان انتهاض فرمود در غیاب موكب مسعود شاهانه حضرت شاهنشاهزاده امجد اكرم نایب السلطنه امیر كبیر و جناب اجل آقای مستوفی الممالك به مهام ملكی می‌پردازند- از وزرای عظام نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم و وزیر امور خارجه و ظهیر الدوله ملتزم ركاب اعلی می‌باشند- موكب مقدس دو روز در كن و دو روز در عمارت سلطانی كرج اقامت فرمود- روز بیست و پنجم شوّال سنقرآباد مضرب خیام اجلال گردید- روز بیست و هفتم به قشلاق و روز بیست و هشتم به عبدل‌آباد و روز بیست و نهم ساحت هزارجریب را تشریف قدوم ارزانی فرمودند- سلخ شوّال به قزوین و غره ذیقعده از قزوین به قریه آقابابا و دویّم به قریه كندی و روز چهارم به دره ملاعلی توجّه فرمودند- روز ششم پل لوشان كه اوّل خاك گیلان است محلّ اردوی همایون بود و روز هفتم ماه به منجیل و روز نهم به رستم‌آباد تشریف‌فرما شدند- پل منجیل به توسّط جناب حاجی ملا رفیع مجتهد در كمال استحكام ساخته شده است- روز دهم جنگل امامزاده هاشم و كنار رودخانه سفیدرود به ورود مسعود شاهانه زینت یافت- روز یكشنبه یازدهم شهر دار المرز رشت را به قدوم بهجت‌لزوم مبارك آراستند و در این روز ژنرال قولی بكین حاكم بادكوبه و توابع كه از جانب اعلیحضرت امپراطور روس با جمعی از حكّام و صاحبمنصبان قفقاز به تهنیت ورود موكب اقدس آمده بود بار حضور مبارك یافت و قونسولهای دول متحابه فرانسه و انگلیس كه متوقف رشت بودند شرفیابی حاصل نمودند و علماء و معارف گیلان و لاهیجان در روز دیگر به حضور مبارك نایل شدند- روز شانزدهم موكب همایون عزیمت انزلی فرمود- مجد الدوله از حكمرانی گیلان استعفا نموده زمام حكومت این ایالت را به كف كفایت جناب مؤتمن الملك وزیر امور خارجه واگذار فرمودند- علما و اعیان انزلی و اردبیل و غیره كه در انزلی شرفیاب شده بودند به خلاع همایون سرافراز گردیدند- ژنرال قولی بكین به نشان
ص: 1911
تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز و سایر صاحبمنصبان روسی نیز هریك به نشان و حمایل از درجه‌ای كه درخور بود مفتخر گردیده مرخّص شدند- سیف الملك حاكم طوالش به نشان شیر و خورشید و خلعت همایون مباهی آمد- میر علی اكبر خان دریابیگی به نشان سرهنگی و خلعت همایون نایل گردید- لطف اللّه میرزا سرهنگ توپخانه به نشان و حمایل سرهنگی سرافراز شد- نصر اللّه خان سرهنگ خارج از فوج به نشان و حمایل سرهنگی و شمشیر گل و ته طلا و حكومت گرگان‌رود مفتخر گشت- امان اللّه خان به حكومت طالش دولاب و غیره و اعطای شمشیر ته‌طلا، سربلند شد- رحیم خان به حكومت شاندرمین و شمشیر ته‌طلا، سرافراز آمد- سایر اعیان و بزرگان و صاحبمنصبان نظام و غیره نیز به عواطف شاهنشاهی مباهی گردیدند- روز بیست و ششم از راه منكوده كه كنار رودخانه مبارك‌آباد واقع است و به راه پیر بازار وصل می‌شود موكب همایون عازم رشت گردید، و روز بیست و هفتم علما و اعیان رشت و غیرهم را به عواطف و خلاع و انعامات ملوكانه قرین اختصاص و مباهات فرمودند- روز سلخ قونسولهای خارجه را به خلاع فاخره و اشیاء نفیسه مفتخر داشتند- روز غره شهر ذیحجة بالیمن و السعاده از شهر دار المرز انتهاض و عزیمت صوب دار الخلافه فرمودند- روز پانزدهم مقرّ سلطنت كبری و دار الخلافه ناصری به فرّ قدوم بهجت‌لزوم شاهنشاهی دام ملكه مزیّن گردید- شب دوشنبه هیجدهم كه شب عید غدیر بود بعد از گذشتن چهار ساعت و بیست دقیقه و سی ثانیه نیّر اعظم از برج حوت به حمل تحویل نمود و سلام خاص در پیشگاه حضور اقدس انعقاد یافت- هم در این سال حضرت اجل اكرم شاهنشاهزاده كامكار یمین الدوله حكمران فارس به لقب جلیل ظلّ السلطان ملقّب گردیدند- میرزا رضا پسر مرحوم میرزا زین العابدین البرز به منصب مستوفی‌گری مباهی گشت- میرزا شفیع منشی وزارت خارجه به لقب خانی سرافراز آمد- محمّد كاظم خان ولد مرتضی خان قاجار به سرهنگی فوج دویّم خاصّه برقرار گردید- محمّد صادق خان سرتیپ برادر شهاب الملك كه به مكّه معظّمه مشرّف شده بود در عرض راه به رحمت ایزدی پیوست- آقا سیّد محمّد باقر مجتهد قزوینی داعی حق را لبیك اجابت گفت.
ص: 1912
اروپا- (اطریش)- مسافرت امپراطور اطریش به سمت مشرق زمین كه از راه رسجق و وارنا به اسلامبول و از آنجا به یونان و از یونان به ژافا و از آنجا به بیت المقدس و از این شهر به مصر آمده و در افتتاح نهر مجمع البحرین سوئیز حضور بهم رسانیده بعد مراجعت به فرنگ نمودند- انعقاد معاهده تجارتی با پادشاه سیام و خاقان چین. (عثمانی)- خشنودی اعلیحضرت سلطان از اینكه دول فرنگ رفع مخاصمه او را با یونان نمودند- فوت فؤاد پاشا وزیر امور خارجه در نیس از بنادر فرانسه- تفویض وزارت جنگ به حسین عونی پاشا كه حاكم جزیره قندی بود به توسّط عالی پاشا صدر اعظم- مسافرت والی منتنگرو بدون اجازه اعلیحضرت سلطان به تمام فرنگستان و به روسیه و مراجعت نمودن به ولایت خود با پرنس دالقروكی كه یكی از آجودانهای خاصّه امپراطور روس است- مسافرت والی افلاق بغدان نیز به فرنگستان و مزاوجت با پرنسس الیزابت در سویس- خدیو مصر كه مغرور به الطاف اعلیحضرت سلطان شده بود بدون اجازه و اذن باب عالی در قاهره افتتاح مجلس شورائی می‌نماید، نیز بی‌رخصت به فرنگستان سفر نموده سلاطین عظیم الشأن را دعوت به افتتاح نهر مجمع البحرین سویز می‌كند (هشتاد كرور و دویست هزار و هفتصد و هشتاد تومان و دو قران مخارج این بوغاز شده و طول بوغاز بیست و هشت فرسخ و یكصد ذرع عرض و هشت ذرع عمق دارد) و در این مورد حلیم پاشا عموی خدیو و مصطفی پاشای برادرش كه از خواص اعلیحضرت سلطان هستند سعایت از خدیو می‌كنند، بنابراین صدراعظم عثمانی تهدیدنامه به خدیو مصر می‌نویسد كه اولا عدد قشون خود را كم كند، ثانیا بر عدد سفاین جنگی نیفزاید، ثالثا هر سال كتابچه خرج و دخل خود را به باب عالی اسلامبول انفاذ دارد، رابعا بدون اجازه اعلیحضرت سلطان نه مراوده تجارتی و نه پولیتیكی با هیچ دولتی از دول فرنگ نداشته باشد، خامسا بدون اذن اعلیحضرت سلطان استقراضی ننماید- بالجمله بعد از ده سال كار به ریاست فردیناند دلس‌پس فرانسوی در هفدهم نوامبر این سال افتتاح نهر مجمع البحرین سوئیز گردید- حضور اغلب از سلاطین و شاهزاده‌های بزرگ فرنگ در جشن افتتاح نهر مزبور به جز شاهزاده‌های خانواده
ص: 1913
انگلیس. (فرانسه)- فوت لامارتین شاعر معروف در اواسط زمستان- فوت مارشال نیل- وزارت جنگ ژنرال بولوف- چون این سال سال صدم تولّد ناپلیون اوّل بود برای تبرّك و جشن در این خانواده ملكه و ولیعهد به جزیره كرس كه موطن و مولد ناپلیون اوّل می‌باشد سفر می‌كنند- شدّت مرض امپراطور ناپلیون سیّم و به این واسطه هرج و مرج امورات- خطبه‌های شورش‌انگیز خواندن پرنس ناپلیون ابن عم اعلیحضرت ناپلیون- بروز وبا در كمال شدّت در متصرّفات فرانسه در ماچین- مسافرت امپراطریس به مشرق زمین و حضور ایشان در مصر به موقع افتتاح نهر مجمع البحرین. (یونان)- مخاصمه مابین این دولت و دولت عثمانی كه بدوا از ابتدای شورش اهالی قندی بود و تا این زمان امتداد داشت و به واسطه یك مجلس كنفرانس كه در پاریس منعقد گردید مأمورین دول فرنگ كه در آن مجلس جلوس نمودند رفع مخاصمه شد- معدوم شدن شهر سنت‌مر به واسطه زلزله.

[سنه 1287 هجری- سنه 1870 مسیحی]

آسیا- (ایران)- جناب مؤتمن الملك كه حسب الامر چند روزی در گیلان اقامت داشت زمام انتظام آن ولایت را برعهده میرزا عبد الوهّاب خان نایب الوزاره (جناب نصیر الدوله) واگذار نموده خود به خاكپای مبارك مشرف آمد- حكمرانی یزد را به نواب حسام السلطنه تفویض فرمودند و امیرزاده ابو الفتح میرزا (مؤید الدوله) ولد نواب معظم الیه به وزارت میرزا محمّد حسین مستوفی به نیابت حكومت آن ولایت رفت- عزیز خان سردار كلّ به وزارت و پیشكاری آذربایجان سرافراز گشت- میرزا ابو القاسم معین الملك به منصب متولیباشی‌گری حضرت رضوی علیه السّلام سربلند آمد- محمّد قلی خان شاطرباشی ملقّب به صارم الملك شد- سرایدارباشی به درجه سرتیپی سیّم و نشان و حمایل آن نایل گردید- نقشه اراضی شهر جدید دار الخلافه ناصری را جعفر قلی خان رئیس مدرسه مباركه دار الفنون و میرزا عبد الغفار معلّم كلّ علوم ریاضی با بیست نفر مهندس كشیده به توسط نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم به حضور مبارك برده به سه هزار تومان انعام سرافراز شدند
ص: 1914
- مجد الدوله به منصب امیرآخوری اصطبل مبارك سرافراز گردید- علیرضا خان عضد الملك به اعطای نشان تمثال همایون درجه اختصاص یافت- حكومت همدان را ضمیمه حكومت كردستان فرموده به نواب والا معتمد الدوله واگذار فرمودند و امیرزاده سلطان اویس میرزا ولد نواب معظم الیه از جانب ایشان به حكومت همدان رفت- آقا مهدی ملك التجّار مرحوم شد- آقا محمّد كاظم ولد آن مرحوم به منصب ملك التجّاری ایران مفتخر گشت- علینقی خان سرتیپ فوج كزازی ملقّب به صمصام الملك شد- محمّد حسین خان قراگوزلو پسر مرحوم علی خان نصرت الملك به لقب حسام الملكی مباهی گردید- میرزا محمّد حسین خان نایب الحكومه اصفهان ولد صاحبدیوان به نشان و حمایل سرتیپی سرافراز آمد- حاجی محمّد قلی خان آصف الدّوله وزیر فارس به یك قطعه نشان تمثال همایون مباهی گردید- امیرزاده اسمعیل میرزا ولد نواب معز الدوله به نشان و حمایل سرتیپی سرافرازی حاصل نمود- میرزا ابو طالب خان نائینی نایب الحكومه لرستان مرحوم شد- محمّد حسین خان حاكم سمنان و دامغان به لقب اعتضاد الملكی مفتخر گردید- یوسف خان شجاع الدوله حاكم خوی و سلماس و ارومی به اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل امیرتومانی با حمایل آن قرین مفاخرت آمد و فوج خوی را نیز علاوه بر سه فوج افشار ابوابجمع مشار الیه فرمودند- نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم به یك قطعه نشان امیرنویانی مكلّل به الماس با حمایل آن درجه اختصاص یافتند- میرزا سیّد احمد مستوفی به حكومت ولایت عراق منصوب آمد- میرزا علی خان منشی حضور و نایب اوّل وزارت خارجه (جناب امین الدوله) به نشان از درجه ثانیه خارجه مباهی گردیدند- بنده مؤلّف به اعطای یك قطعه گل كمر مكلّل به الماس سربلند شد- میرزا سیّد ابراهیم سررشته‌دار مالیات خراسان به منصب استیفا از درجه چهارم نائل آمد و میرزا محمّد حسین پیشكار خمسه نیز به همین منصب سرافراز شد- مستشار الملك خراسان در ازای راه انداختن تداركات اردوی قاری قلعه و التزام خدمت نواب حشمت الدوله حمزه میرزا به نشان تمثال همایون مفتخر گردید- امان اللّه خان سرتیپ بهاء الملك لقب یافت- علی خان پسر سلیمان خان صاحب اختیار حكمران استرآباد به منصب
ص: 1915
سرهنگی فوج اخلاص افشار اسدآبادی مباهی گردید- میرزا حسن خان پسر ارشد مرحوم میرزا مسعود وزیر امور خارجه سابق به نیابت اوّل وزارت خارجه نایل آمد- میرزا اسد اللّه خان نایب اوّل سفارت دولت علیّه مقیم پطرزبورغ به كارپردازی اوّل تفلیس مأمور شد- میرزا عبد اللّه به مأموریت مخصوص بندرعباس سرافراز و به نشان و حمایل اوّل سرهنگی نایل گشت- جناب صاحبدیوان حكمران اصفهان به یك رشته حمایل آبی سیر قرین امتیاز آمد- از وقایع معظمه این سال مسافرت بندگان اعلیحضرت شهریاری به ساحت عراق عرب و زیارت عتبات عالیات است چنانكه در سفرنامه مخصوص همایونی به شرح رفته است- روز بیستم ماه جمادی الثانیه از دار الخلافة الباهره حركت فرمودند، ریاست و حراست اردوی معلّی با نواب حسام السلطنه است- در غیاب موكب همایون حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه و جناب اجل آقای مستوفی الممالك وزیر اوّل به مهام ملكی رسیدگی می‌نمایند- اغلب از رجال دولت و خواصّ عمله خلوت ملتزم ركاب اعلی می‌باشند- ناظم افندی شارژدافر عثمانی و مسیو كربل نایب اوّل سفارت روس نیز همراه هستند- روز سیزدهم رجب كه عید مولود حضرت امیر المؤمنین علی بن ابیطالب علیه السّلام بود شهر همدان به قدوم بهجت‌لزوم مبارك مزیّن آمد- روز غرّه شعبان عمارت عمادیّه در یك فرسنگی كرمانشهان واقع در كنار رود قراسو به قدوم مبارك مزیّن گردید- روز بیست و یكم تشریف‌فرمای خانقین شدند- از طرف دولت عثمانی اردوئی مفصّل با تشریفات شایان و مدحت پاشا والی بغداد و كمال پاشا و غیره در سرحدّ حاضر بودند- روز بیست و هشتم شعبان در حالتی كه طبقات ملتزمین ركاب اعلی با البسه رسمیّه حاضر شده بودند به دار السّلام بغداد نهضت‌فرما شدند- تلگرام اخبار ورود همایونی و جواب تبریك ورود مسعود با كمال گرمی میانه اعلیحضرت همایونی و اعلیحضرت سلطان عثمانی در همان ساعت گفته شد- روز بیست و نهم شعبان عزیمت زیارت كاظمین علیهما السّلام فرمودند و همه‌جا از طرف قرین الشرف همایون ملوكانه بذل انعامات شایان می‌شد- روز هفتم رمضان المبارك وارد كربلای معلّی گردیدند و لدی الورود به زیارت خامس آل عبا حضرت سیّد الشّهداء
ص: 1916
ارواح العالمین له الفداء و بعد به زیارت حضرت عبّاس و سایر شهداء علیهم السّلام استسعاد فرمودند- روز سیزدهم برای تلثیم درگاه عرش اشتباه حضرت امیر المؤمنین صلوات اللّه و سلامه علیه عزیمت نجف اشرف فرمودند- هنگامی كه به روضه مطهّره علوی فایز شدند جیقه الماس بریلیان كه به تارك مبارك داشتند پیشكش آستان ملایك پاسبان حضرت كردند- روز بیستم معاودت به كربلای معلّی نمودند- روز بیست و چهارم رمضان عزیمت معاودت به صوب ایران فرمودند و همه‌جا انعامات و عطایای وافره و خلاع فاخره به طبقات خدام و دعاگویان و غیرهم مبذول داشتند- روز دویّم شوّال به عزم سرّمن‌رای انتهاض فرموده روز ششم وارد آن شهر مینوبهر شده به زیارت عسكریّین علیهما السّلام و مقام غیبت حضرت امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه فایز گردیدند- و روز هشتم شوّال عزیمت معاودت فرمودند- روز پانزدهم به خانقین نزول اجلال نمودند در این روز برای پاشایان و مأمورین كه از طرف اعلیحضرت سلطان عثمانی آمده بودند و متصدی خدمات شده انفیه‌دان مرصّع و انگشتری و شال و وجه نقد به قدری كه شایسته بود ارسال داشتند- روز بیست و ششم عمادیّه كرمانشهان به مقدم مبارك مزیّن گردید- روز بیست و سیّم ذیقعدة شهر قم به مقدم مبارك مزیّن آمد- روز سه‌شنبه غره ذیحجّه با میامن سعادت و اقبال به دار الخلافه باهره و مقرّ خلافت عظمی نزول اجلال فرمودند- هم در این اوقات وزارت عدلیه اعظم و وزارت اوقاف و وظایف را به عهده كفایت و كفالت جناب مشیر الدوله میرزا حسین خان مفوّض و مرحمت فرموده معظم الیه را به اعطای یك ثوب جبّه شمسه‌دار و یك حلقه انگشتری الماس سرافراز داشتند- هم در این سال نواب والا معتمد الدوله حكمران كردستان را به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به الماس قرین اختصاص فرمودند- حاجی رحیم خان صندوقدار خاصّه ملقّب به خازن الملك گردید- جان محمّد خان سرتیپ فوج خلجستان به لقب سیف السلطنه ملقّب آمد- هم در این سال شاهنشاهزاده امجد اعظم ظلّ السلطان را باریتعالی ولدی ذكور عطا فرموده به لقب جلیل جلال الدوله و اسم گرامی سلطان محمود میرزا موسوم و ملقّب گردید- سلیمان خان صاحب‌اختیار به نشان و حمایل امیرتومانی مفتخر گشت-
ص: 1917
میرزا محمّد حسین مستوفی وزیر امیرزاده ابو الفتح میرزا حكمران یزد به لقب ناظم الملكی مباهی آمد- میرزا جعفر نایب الحكومه ملایر و میرزا ابو القاسم نایب الحكومه تویسركان به لقب خانی و خطاب مقرّب الخاقانی سرافراز آمدند- میرزا عبد الوهاب خان ولد مرحوم میرزا محمّد علی خان وزیر امور خارجه سابق نیابت اوّل وزارت علوم یافت- جناب مؤتمن الملك میرزا سعید خان وزیر امور خارجه به یك قطعه دوات مرصّع به الماس نایل گشت- میرزا عبد الوهاب خان نایب الوزاره حكمران گیلان (جناب نصیر الدوله) به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر گردید- میرزا عبد الوهاب مستوفی گیلان به نشان سرتیپی دویّم و حمایل آن مباهی آمد- میرزا زكی ضیاء الملك به نشان و حمایل از درجه سرتیپی دویّم سرافراز و روانه عربستان شد و میرزا زین العابدین پسر مشار الیه به منصب لشكرنویسی قاجاریه برقرار گردید- میرزا هدایت پسر بزرگ لسان الملك به منصب استیفا سرافراز آمد و میرزا عباسقلی پسر دیگر مشار الیه به منصب انشای مخصوص مباهی گشت- نصر اللّه خان پسر امین الدوله مرحوم شد- میرزا اسد اللّه مستوفی پسر مرحوم میرزا موسی نایب به مرض سكته وفات كرد- لطف اللّه میرزا حاكم سبزوار ملقّب به شعاع الدوله گردید- حكومت كمره را به نواب محمّد امین میرزا مرحمت فرمودند- هم در این سال قبل از حركت موكب همایون به صوب عراق عرب راه از دار الخلافه تا خانقین به توسّط مسیو كاستیكر خان مهندس نمساوی در كمال خوبی ساخته و همه‌جا كالسكه‌رو شد.
اروپا- (اسپانیا)- استعفای ملكه ایزابل از حقوق سلطنتی خود به اسم پسرش دن الفنس در پاریس- شاهزاده هوهن زلرن به واسطه ضدّیّت فرانسه كه نتیجه جنگ پروس و فرانسه شد به سلطنت نرسید- بروز هواخواهان دن كارلس كه داعیه سلطنت داشت در ایالت نوار- داوطلب شدن دوك داوست پسر دویّم پادشاه ایطالیا برای سلطنت اسپانیا- تصدیق نمودن دولت اطریش و پروس این خیال او را و پادشاه شدن او به این مملكت- قبل از ورود به پایتخت ژنرال پریم كه دوك داوست به حمایت او پادشاه شده بود به دست چند نفر اجنبی مقتول می‌گردد و
ص: 1918
بعد از ورود به پایتخت و گذاشتن تاج سلطنت بر سر موسوم به امد دویم می‌گردد.
(اطریش)- تعداد نفوس تمام ممالك اطریش در این سال به هفتاد و یك كرور و چهارصد و چهل و سه هزار و پانصد و نود و دو نفر رسیده است. (آلمان و فرانسه)- اضطراب دولت فرانسه از انتخاب ملت اسپانیا پرنس لاوپلت هوهن زلرن بنی عم پادشاه پروس را به سلطنت خود با وجود یك نسبتی كه مابین خانواده سلطنت فرانسه و این شاهزاده برقرار است به خیال اینكه مبادا از یك سمت هم با یكی از شاهزاده‌های خانواده سلطنت پروس هم سرحد بشوند كه بالمآل از برای فرانسه مضرّ است دولت فرانسه با كمال سختی و تشدّد به دولت پروس تكلیف می‌كند كه شاهزاده مزبور را مانع از قبول این سلطنت شود، از ابتدای گفتگو معلوم بود كه كار بین دولتین پروس و فرانسه به منازعه خواهد كشید در این موقع انگلیس و ایطالیا و اطریش میانجیگری می‌كنند ولی بی‌ثمر می‌شود با وجودی كه شاهزاده مزبور به طیب‌خاطر استعفا از این عمل می‌نماید- مسیو بنه‌دتّی سفیر كبیر فرانسه مقیم دربار پروس در شهر امس در گردشگاه خاصّه پادشاه پروس را ملاقات نموده مستقیما به ایشان تكلیف می‌كند كه اوّلا به خط خودشان عذرخواهی از دولت فرانسه بكنند، و ثانیا ضمانت كه شاهزاده هوهن زلرن نه حال و نه در آتیه وجها من الوجوه به خیال سلطنت اسپانیا نباشد- اعلیحضرت پادشاه پروس اعتنائی به سفیر فرانسه نكرده بلكه او را غدغن می‌كنند كه به حضور پادشاه نیاید و مطالب خود را مستقیما معروض ندارد- بعد از فرستادن این خبر به پاریس چه در دربار و چه در مجالس دولتی و ملتی جز گفتگوی جنگ نیست- وكلای سمت چپ خاصّه مسیو طیر هرقدر به دولت فرانسه تكلیف می‌كنند كه اسناد صحیحه كه سبب این جنگ است بما بنمائید بعد اقدام به جنگ كنید دولت اعتنائی به این حرفها نكرده قشون بری و بحری خود را حاضر می‌كند و بعضی جهّال در پاریس به خیال رفتن به سفارتخانه پروس و غارت نمودن آنجا هستند و به مسیو طیر كه بر ضدّ این جنگ است بد می‌گویند، ده كرور وجه مسكوك برای مخارج قشون برّی و سه كرور و صد هزار تومان به جهت مخارج عساكر بحری در ظرف سه روز برای دولت حاضر می‌شود و از آن طرف پادشاه
ص: 1919
پروس به سلاطین دول شمالی و جنوبی آلمان مقاصد و منظورات دولت فرانسه را تلقین می‌كند كه غرض این دولت اینست كه بی‌حق و جهت از ما بهانه بگیرد و با ما جنگ كند و تفرقه در میان جمعیت ما بیندازد و شوكت و قدرت ما را بكاهد بنابراین دول جنوبی از قبیل باویر و ورتنبرگ و باد كه تا آن زمان اتّحادی با پروس نداشتند با این دولت متّفق شده فی الواقع یك آلمان به تمامی بر ضدّ فرانسه برخاستند و تمام دول بدون استثناء سرداری قشون خود را به پادشاه پروس واگذار كردند، دولت انگلیس مجدّدا وساطت و میانجیگری كرده ولی مثمرثمر نشد و از آن طرف ناپلیون امپراطور فرانسه سرداری عساكر فرانسه را قبول نموده با پسر خود ولیعهد ولبف وزیر جنگ به سرحدّ پروس حركت می‌كند دول فرنگ تماما بدون استثناء بی‌طرفی اختیار می‌كنند، ناپلیون امپراطور فرانسه چنین تصوّر می‌نماید كه اگر با یك دسته قشون منتخب زبده خود را معجلّا به سرحدّ رسانیده همین قدر تخطی نموده دو سه شهر كوچك از ممالك آلمان متصرّف شود و از طرف دیگر دولت انگلیس و سایر دول معظمه را میانجی قرار دهد هم شكستی به آلمان علی الخصوص به پروس وارد آورده و هم اعتبار دولت فرانسه را زیاد كرده است، نیز بعضی شهرها را از این طرف به مملكت خود افزوده است ولی غافل از اینكه در مقابل سیصد و پنجاه هزار نفر قشون فرانسه یك مرتبه دولت پروس پانصد و هفتاد هزار لشكر و هزار و پانصد عرّاده توپ حاضر كرده است با سردارهای معتبر از قبیل فردریك شارل بنی عم پادشاه پروس و ولیعهد خود پروس و سایر سردارهای مجرّب از قبیل استن، متس و ملك و غیرهم. علاوه بر قشون معمول پنجاه هزار سواره اوهلان جلو قشون آلمان به‌طور پیش قراولی حركت می‌كردند- ساربروك از شهرهای پروس در اوّل حمله با حضور امپراطور به تصرف قشون فرانسه درآمد و از آن طرف در ویسانبورگ یك دسته قشون عمده فرانسه به سرداری مارشال ماكماهون شكست خورده معدوم و متفرّق شد. سرداری قشون پروس با ولیعهد پروس بود. و روز دیگر مارشال ماكماهون با مختصر قشونی كه داشت و زیاده از سی و پنج هزار نمی‌شد با یكصد هزار قشون پروس به سرداری ولیعهد پروس مقابلی كرده و تفصیل جنگ و خونریزی ورت چون زیاد معروف است ما به نگارش آن نمی‌پردازیم مجملا بعد از
ص: 1920
این شكست راه مملكت فرانسه برای قشون پروس باز شد. پادشاه پروس كه تا آن وقت ورود به خاك فرانسه نكرده بود وارد شد و شهر استرازبورگ را كه از قلعه‌جات سرحدی معظمه فرانسه است قشون باد محاصره نمود و بعد از چندی شهر متس كه یكی از قلعه‌جات معظمه است به سرداری فردریك شارل محصور شد- مارشال بازن سردار فرانسه با صد و بیست هزار قشون در متس متحصّن شد و اغلب قلاع فرانسه نیز محصور گردید- امپراطور ناپلیون از حوالی متس به طرف شالن به عقب نشست و عساكر پروس امپراطور را تعاقب می‌كنند- از ابتدای جنگ تا این وقت از قشون آلمان صد و پنجاه هزار مقتول شده و از كار افتاده است لیكن علی الاتصال از ممالك آلمان كمك می‌رسد- تعاقب ولیعهد پروس اردوی مارشال ماكماهون و اعلیحضرت ناپلیون را از طرف دیگر- مأمور كردن یك دسته از قشون پروس به محاصره پاریس- مارشال ماكماهون هرقدر می‌خواهد به مارشال بازن وصل شده كاری از پیش ببرند نمی‌شود- عقب نشستن یك دسته از قشون فرانسه با ناپلیون به طرف سدان- در مقابل این قشون كه امپراطور ناپلیون در آنست شخصا پادشاه پروس حركت می‌كند- جنگ سخت و خونریزی زیاد در حوالی سدان- زخم منكر برداشتن مارشال ماكماهون- قشون فرانسه تسلیم و زیاده از پنجاه هزار نفر اسیر شدند- اعلیحضرت ناپلیون نیز تسلیم گردید- با قشون متوقّف قلعه سدان هشتاد و پنج هزار قشون و چهارصد عرّاده توپ اردوئی و صد و پنجاه توپ قلعه و ده هزار اسب به چنگ پادشاه پروس افتاد- حبس و اسر ناپلیون سیّم امپراطور فرانسه و فرستادن او را به یكی از قلعه‌جات در حوالی كاسل- فرار ولیعهد پسر ناپلیون به خاك بلژیك- حركت دو اردوی معتبر از قشون پروس به محاصره پاریس- خلع اهالی پاریس ناپلیون و خانواده او را از سلطنت و ایجاد دولت موقتی نمودن- فرار ملكه امپراطریس از پاریس- اعلان دولت جمهوری در پاریس به ریاست ژنرال تروشو- عزل وزرای سابق و نصب وزرای جمهوری‌طلب- مسافرت مسیو طیر به لندن و وینه و پطرزبورغ و ملتجی شدن به دول مذكوره به جهت میانجیگری میانه فرانسه و پروس و مراجعت او بی‌نیل مقصد- شهر ورسایل كه در حوالی پاریس است معسكر مخصوص پادشاه پروس گردید- محاصره
ص: 1921
پاریس از هر سمت- تغییر دادن فرانسه‌ها مركز دولت را از پاریس به شهر تور- آتش گرفتن عمارت سلطنتی سن‌كلو در حوالی پاریس- تسلیم شدن مارشال بازن با تمام قشون و قورخانه خود و واگذاشتن قلعه متس را به پروسها- تصرّف قشون پروس اغلب قلاع و شهرهای شمالی فرانسه را- كمال سختی زمستان و سخت گذشتن به محصورین و نبودن آذوقه در پاریس- تاجگذاری پادشاه پروس در ورسایل كه امپراطوری تمام مملكت آلمان باشد و اتمام این سال در حالتی كه پاریس هنوز دربند محاصره است- دولت روس میل باطنی خود را در فتوحات پروس ظاهر می‌سازد و نشان سنت‌ژرژ كه نشان جنگی دولت روس است از برای سردارهای قشون پروس انفاذ می‌دارد و با رضایت و اتفاق پروس بعضی از فصول عهدنامه هزار و هشتصد «1» و پنجاه و شش را كه در مجلس كنگره پاریس منعقد نمودند به هم می‌زند- دیگر فرانسه نیست كه حامی و حارس عثمانی و ضامن آن عهدنامه باشد، و در نقاطی كه در سواحل قرادنگیز ممنوع بود قلعه بسازد بعد از این خواهد ساخت و مستحكم خواهد نمود چون دولت پروس و اطریش تمكین این خیال روس را كردند دولت انگلیس هم لابد تمكین نمود- مراوده رجال دولت جمهوری كه در شهر تور متوقّف بودند با اهالی پاریس به واسطه بالون و كبوتر جلد- كار از كمی آذوقه طوری به محصورین پاریس سخت شده بود كه زیاده از سه سیر گوشت یا نان در یك شبانه‌روز قسمت یك نفر نمی‌شد- رفتن اجزای دولت جمهوری موقّتی از شهر تور به شهر بردو- مصمّم شدن اهالی فرانسه برای جهاد.
(انگلیس)- فوت لرد كلاراندن وزیر امور خارجه در سن هفتاد سالگی- نصب لرد گرانویل به جای او- دولت انگلیس جدّ كامل برای منع منازعه مابین فرانسه و پروس نموده ولی مثمرثمر نشد- یكی از كشتیهای دولتی در سمت غربی اسپانیا با پانصد نفر آدم كه در آن بود غرق شد. (ایطالیا)- به محض اینكه اعلان جنگ مابین فرانسه و پروس می‌شود با وجود اینكه پاپ در مجلس شورای بزرگ و كشیشها و قسّیّسین اثبات معصومیّت خود را نمود چون از تحت حفظ و حمایت سلطنت
______________________________
(1). متن «ششصد»، در مرآت البلدان نیز 1856 آمده است.
ص: 1922
فرانسه خارج شد و این دولت به واسطه جنگ با پروس به خود مشغول گردید و عساكر خود را از رومه طلبید پادشاه ایطالیا رومه را بدون مخاصمه زیادی از طرف عساكر پاپ متصرّف گردید- كوه معروف به منسینی كه حد و سدّ مابین فرانسه و مملكت ایطالیا است و سیزده سال تمام بود كه آن كوه را سوراخ می‌كردند در اوایل زمستان این سال به اتمام رسیده كالسكه‌های راه‌آهن از دو مملكت از این سوراخ كوه عبور و مرور می‌كند. (دانمارك)- تعداد نفوس تمام این مملكت در این سال به سه كرور و دویست و هشتاد و سه هزار و پانصد و شصت و پنج نفر رسیده است. (عثمانی)- اجازه دادن اعلیحضرت سلطان كه هنگام شب كشتی از هر دولتی باشد بدون ممانعت وارد دو بغاز بسفر و داردانل شود- یانقین سخت در اسلامبول در محله ارامنه و فرنگیها كه هزار و دویست نفر تلف شدند و شصت هزار نفر بی‌خانه ماندند- شورش اعراب در حوالی نجد. (یونان)- تعداد نفوس این مملكت در این سال دو كرور و چهارصد و پنجاه و هفت هزار و هشتصد و نود و چهار نفر می‌باشد.
امریكا- (اتائونی)- تعداد نفوس اهالی اتائونی هفتاد و هفت كرور و چهل و شش هزار نفر می‌باشد- چهارده شهر در اتائونی هست كه هر شهری علاوه بر صد هزار سكنه دارد.

[سنه 1288 هجری- سنه 1871 مسیحی]

آسیا- (ایران)- در اوایل این سال خیرمآل رأی صوابنمای ملوكانه بر این علاقه یافت كه شاهزادگان عظام و وزرای كرام مسطور در ذیل هفته‌ای دو روز كه روز شنبه و سه‌شنبه باشد در دار الشورای كبری حضور بهم رسانیده در مهام ملكی مشاوره نمایند: (نواب مؤید الدوله)، (نواب ملك‌آرا)، (نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب والا نصرت الدوله وزیر جنگ)، (مجد الدوله)، (جناب مؤتمن الملك میرزا سعید خان وزیر امور خارجه)، (جناب میرزا حسین خان مشیر الدوله وزیر عدلیه و وظایف و اوقاف)، (جناب نظام الملك)، (جناب قوام الدوله)، (غلامحسین خان
ص: 1923
سپهدار)، (جناب دبیر الملك)، (دوستعلی خان معیر الممالك)، (جناب علاء الدوله)، (پاشا خان امین الملك)، (جناب ناصر الملك)، (جناب حسنعلی خان وزیر مختار)- جناب علاء الدوله نسقچی باشی به منصب جلیل فراشباشیگری سرافراز شد- اداره روزنامه‌جات دولت علیّه و دار الطباعه‌های ممالك محروسه و دار الترجمه دولتی را به بنده مؤلف واگذار و روزنامه دولتی را به اسم ایران موسوم فرمودند- حكمرانی خراسان را علاوه بر حكومت یزد برعهده كفایت نواب حسام السلطنه موكول داشتند- امیرزاده محسن میرزا به منصب میرآخوری سرافراز گردید- غلامحسین خان سپهدار حكومت قزوین یافت- حكومت مازندران را به جناب عضد الملك مرحمت فرمودند- حكومت عراق و كمره به جناب معتمد الملك تفویض شد- حكومت شاهرود و بسطام و نردین را به امین خلوت میرزا هاشم خان واگذار فرمودند- پاشا خان امین الملك به منصب وزارت حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم نایب السلطنه و پیشكاری دار الخلافه برقرار گردید- اداره چاپارخانه‌های كل ممالك محروسه را به میرزا علی خان منشی حضور (جناب امین الدوله) سپردند- دفتر لشكر كه مجزّی از اداره وزارت جنگ بود به این اداره ملحق گردید- جناب میرزا یوسف مستوفی الممالك از وزارت اوّل و وزارت مالیه استعفا نمود- محاسبات كل ممالك محروسه را به عهده جناب نظام الملك میرزا كاظم خان موكول و معزی الیه را مخلّع فرمودند و میرزا داود خان برادر معزی الیه به نیابت ایشان برقرار گردید- حكیم الممالك پیشخدمت خاصّه ناظم دفترخانه مباركه شد- جناب دبیر الملك به وزارت رسایل مخصوصه همایونی كه مسبوق به آن بود سرافراز گردید- عمل جنس ممالك محروسه را به كفالت حاجی میرزا محمّد خان مجد الملك واگذار فرمودند- مملكت آذربایجان را بعد از فوت عزیز خان سردار كل به همان حكمرانی حضرت اجل اعظم ولیعهد دولت ایران و پیشكاری امین لشكر میرزا قهرمان ابقا فرمودند- امیرزاده عبد الحمید میرزا مأمور خدمات نظامی آذربایجان شد- محمّد علی خان زین‌دارباشی به لقب امین السلطنه سرافراز آمد- جناب حاجی میرزا جواد مجتهد تبریزی كه چندی در نجف اشرف متوقف بود از قرار دستخط همایونی امام جمعه آذربایجان گردید- محمّد قاسم خان
ص: 1924
والی به وزارت حضرت شاهنشاهزاده اكرم افخم ظلّ السلطان حكمران فارس سرافراز شد- میرزا هاشم خان امین خلوت از اجزای دار الشورای كبری گردید- جناب حسنعلی خان وزیر مختار سابق فرانسه مأمور به وزیر مختاری اسلامبول شد- منصب خوانسالاری به عهده كفالت عضد الملك مهردار و حكمران مازندران واگذار گردید- امین السلطان به منصب صاحبجمعی سرافراز شد- میرزا علی خان سرهنگ به حمایل و نشان از درجه سیّم سرتیپی نایل آمد- حكومت كاشان را علاوه مشاغل و مناصب میرزا هاشم خان امین خلوت فرمودند- مجلس شورای نظامی مجددا برقرار شد- میرزا مهدی خان ولد مرحوم میرزا محمّد خان سپهسالار اعظم به لقب اعتضاد الدوله ملقّب و برحسب استدعای معزی الیه منصب كشیكچی باشیگری را به محمّد میرزا ولد معزی الیه مرحمت فرمودند- امیرزاده بدیع الملك میرزا ولد نواب عماد الدوله به حكومت لرستان و نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی سرافراز شد- میرزا محمّد خان پیشخدمت خاصّه ولد امین خلوت به منصب تفنگدار باشیگری برقرار گردید- روز دوشنبه سیّم ماه صفر امیر اصلان خان مجد الدوله به جوار رحمت الهی پیوست- حكومت عربستان و بروجرد را علاوه بر عراق و كمره به جناب معتمد الملك مرحمت فرمودند- حاجی میرزا محمّد خان مجد الملك در سلك وزرای دار الشوری منسلك گردید- عبد العلی خان ادیب الملك پیشخدمت خاصّه به حكومت گلپایگان و خوانسار سرافراز شد- حكومت اصفهان را علاوه بر حكمرانی خراسان به نواب حسام السلطنه واگذار فرمودند و امیرزاده ابو الفتح میرزا (مؤید الدوله) با پیشكاری میرزا محمّد حسین ناظم الملك روانه اصفهان گردید- حاجی میرزا رضای كدخدا منصب وكیل الرعایائی یافت- بعد از فوت مرحوم فرخ خان امین الدوله میرزا هاشم خان امین خلوت ملقّب به امین الدوله گردید و میرزا محمّد خان تفنگدارباشی ولد میرزا هاشم خان امین خلوت لقب یافت- حكومت یزد را به امیر دوست محمّد خان ولد معیر الممالك واگذار فرمودند- میرزا محمّد علی خان سرتیپ كه مدتی كارپرداز بمبئی بود به لقب معین الوزاره و نیابت حكومت گیلان سرافراز شد- میرزا هاشم خان امین الدوله منصب وزارت حضور یافت- دری از چودن برای دروازه
ص: 1925
خیابان باب همایون ریخته‌اند كه كمال امتیاز و تعریف را دارد و این اوّل نتیجه چرخ بخاریست كه در كارخانه دار الخلافه دایر گردیده- میرزا اسد اللّه خان كارپرداز تفلیس به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه سرتیپی دویّم و حمایل آن سرافراز شد- میرزا اسحق خان كارپرداز سابق ارزنة الروم به منصب كارپردازی اوّل مأمور اقامت بغداد گردید و به اعطای یك قطعه نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی سرافراز شد- حیدر قلی خان سهام الدوله ایلخانی و سردار كل خراسان «ایشان» سردار تركمان را با هفتصد نفر سواره تركمان خیوه كه به عزم دستبرد حدود خراسان آمده بودند مقتول نموده معدودی از آنها فرار كردند- نواب صارم الدوله علیقلی میرزا كه به دربار همایون احضار شده بود به حكومت نهاوند و مضافات برقرار گردید- محمّد علی خان سرتیپ ژنرال آجودان به سرتیپی فوج نظمیه دار الخلافه كه به منزله پلیس است سرافراز شد- نواب ملك‌آرا به منصب كشیكچی باشیگری برقرار آمد- جناب معتمد الملك به منصب وزارت مخصوص مفتخر گردید- در خراسان كار تسعیر غلّه بالا گرفته است- بنده مؤلف به لقب صنیع الدوله و صدور دستخط همایون سرافراز گردید- میرزا زكی ضیاء الملك به حكومت عربستان و بختیاری سرافراز آمد- رضا قلی خان لله‌باشی امیر الشعراء متخلّص به هدایت در اواسط ربیع الثانی به رحمت ایزدی پیوست- میرزا زمان مستوفی نوری به درجه اوّل منصب استیفا مفتخر آمد- دیوانخانه عدلیه عظمی به وزارت مشیر الدوله كمال نفوذ را یافته و حكمی در این اداره معطل و غیرمجری نمی‌ماند- ابو الحسن خان ولد امیر حسین خان شجاع الدوله زعفرانلو حاكم قوچان تدمیری بسزا از تراكمه كه قصد تاخت‌وتاز ایزبان و آن حدود را داشته‌اند نمود- میرزا عبد الوهاب خان نایب الوزاره كه در مأموریت خارجه آذربایجان و حكومت گیلان خدمات نمایان نموده به لقب جلیل نصیر الدوله ملقّب گردید- دار الترجمه‌ای مركّب از مترجمین السنه خارجه برقرار و بنده مؤلف به ریاست این مجلس مأمور و مباهی آمد- امیر خان ولد محمّد صالح خان كردبچه سرتیپ به سركردگی سواره كردبچه برقرار گردید- حكومت همدان را علاوه سایر مشاغل و مناصب جناب علاء الدوله فرمودند- بعد از فوت مرحوم میرزا محمّد حسین
ص: 1926
ناظم الملك حسینقلی خان مافی به پیشكاری اصفهان سرافراز شد- میرزا حبیب اللّه ولد مرحوم میرزا شكر اللّه لشكرنویس به منصب لشكرنویسی مفتخر گردید- جناب میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان به پیشكاری آذربایجان و وزارت حضرت شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران مباهی شد- امیرزاده ابراهیم میرزا حاكم بروجرد احتشام السلطنه لقب یافت- محمّد باقر خان سرتیپ ملقّب به شجاع السلطنه گردید- مرتضی قلی خان وكیل الملك حكمران كرمان و بلوچستان به عطای نشان تمثال همایون مفتخر گردید- چون اعلیحضرت امپراطور روس به سمت تفلیس تصمیم عزم داده‌اند اعلیحضرت شاهنشاهی دام ملكه برای تبریك وصول اعلیحضرت امپراطوری به آن حدود نواب حشمت الدوله امیر جنگ را جمعی از صاحبمنصبان بزرگ و نامه مهر علامه روانه تفلیس فرمودند- این اوان دو مرتبه در تبریز سیل آمده است مبلغ چهار هزار تومان نقد و یكصد و پنجاه خروار جنس در هذه السنه به رعیت و فقرای قم تخفیف دادند- همچنین ششهزار و هفتصد تومان به بعضی از منالهای دار الخلافه تخفیف مبذول فرمودند- میرزا فتح اللّه خان سرهنگ از متعلمین مدرسه دار الفنون به معلّمی كل افواج توپخانه قاهره برقرار گردید- میرزا یوسف خان مستشار وزارت عدلیه به رتبه سرتیپی اوّل خارج از قشون و حمایل و نشان شیر و خورشید از آن رتبه سرافراز آمد- در خراسان تنبیه و تدمیر طایفه تركمانیه به اهتمام سهام الدوله ایلخانی و قتل و اسر اكثری از تركمان را- روز سیزدهم رجب كه عید مولود مسعود حضرت امیر المؤمنین علی ابن ابیطالب سلام اللّه علیه است سلام عام منعقد و ذات ملكوتی صفات همایون در تالار تخت مرمر به سریر خسروانی جلوس فرموده و در همین موقع سلام جناب مشیر الدوله حاجی میرزا حسین خان را ملقّب به سپهسالار اعظم و به منصب وزارت اعظم عسكریه سرافراز فرمودند و هم در این روز مبارك معیر الممالك وزیر خزانه عامره را به لقب نظام الدّوله و به منصب وزارت مالیه ممالك محروسه ایران مفتخر فرمودند- حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم ظلّ السلطان حكمران فارس كه احضار به دربار همایون شده بودند روز پانزدهم رجب وارد دار الخلافه شدند- در راه عربستان حسب الامر بعضی قلعه‌ها و استحكامات ساختند- مسیو بل شارژدافر فرانسه مأمور
ص: 1927
اقامت دربار دولت علیّه وارد دار الخلافه و به حضور همایون مشرف شد- حاجی ظهیر الدوله ایشیك آقاسی باشی به وزارت عدلیه سرافراز گردید- فقرای اطراف كه به واسطه خشكسالی به دار الخلافه آمده بودند همه را در قلعه نصرت‌آباد جمع كرده قوت یومیّه برای آنها مقرّر داشتند- همچنین اطفال فقرا كه بی‌معین و پرستار بودند به جهت هریك لباس نظامی ترتیب داده و در مدرسه مخصوص به جهت ایشان اخراجات معیّن كرده به ریاست و مراقبت میرزا حسین خان كارپرداز مشغول تحصیل آداب و علوم هستند- جشن عروسی حضرت اجل اعظم والا نایب السلطنه امیر كبیر كه صبیّه نواب حسام السلطنه عمّ اعلیحضرت همایون شهریاری را به عقد مزاوجت حضرت معظم درمی‌آوردند در ماه شعبان این سال بود- یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس كه ده هزار تومان قیمت داشت به جناب سپهسالار اعظم مبذول و مرحمت فرمودند- حاجی سعد الدوله قنبر علی خان به منصب امیرتومانی سرافراز گردید- روز بیست و نهم شعبان این سال جناب حاجی میرزا حسین خان سپهسالار اعظم را به منصب بزرگ صدارت اعظمی دولت علیّه برقرار و منصوب فرموده یك ثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع كه از لباسهای خاص همایون بود با دستخط مبارك كه حاوی شرح دستورالعمل صدارت عظمی بود به توسّط جناب معتمد الملك وزیر مخصوص به افتخار جناب معظم اعطا و ارسال نمودند- محمّد مهدی خان اعتضاد الدّوله به ایلخانی‌گری ایل جلیل قاجار سرافراز شد- امین حضور پیشخدمت خاصّه خازن صرف جیب همایون گردید- حكومت سمنان و دامغان را به عهده ادیب الملك پیشخدمت خاصّه واگذار فرمودند- جناب مسیو الیسون وزیر مختار دولت انگلیس مسیو انبله را كه از طرف دولت انگلیس به سمت قنسولگری مأمور توقف دربار همایون است به حضور مبارك آورده معرّفی نمود- عبد الحسین خان سرهنگ پسر مرحوم اعتماد السّلطنه در سنّ سی و هفت سالگی به مرض مطبقه و محرقه به رحمت ایزدی پیوست- نواب حشمت الدوله امیر جنگ كه به جهت تهنیت مقدم اعلیحضرت امپراطور روس روانه تفلیس شده بود سلخ ماه شعبان مراجعت به دار الخلافه نمود- حاجی محسن خان وزیر مقیم دولت علیّه مأمور اقامت دربار دولت انگلیس به اعطای لقب و منصب وزیر
ص: 1928
مختاری سربلند گردید- این اوقات امتحانی از متعلّمین مدرسه مباركه دار الفنون نموده هریك از معلّمین و متعلّمین و مباشرین را به عطای منصب و اضافه مواجب و انعام و خلعتی كه لایق شناختند سرافراز فرمودند- شخص اعتضاد السلطنه وزیر علوم را یك قطعه گل كمر الماس و جعفر قلی خان رئیس مدرسه را نشان و حمایل سرتیپی اوّل و مسیو ریشار معلّم را لقب خانی و میرزا علی اكبر كاشانی را لقب نقاشباشیگری اعطا فرمودند- حاجی محمّد كریم خان كرمانی از اجلّه علمای شیخیه در راه عتبات عالیات به رحمت الهی رفت- برحسب استدعای نواب محسن میرزای امیرآخور محمّد حسین میرزای ولد معزی الیه به منصب میرآخوری منصوب شد- ماهی چندین هزار تومان از دولت به فقرا و ضعفائی كه به واسطه قحطی از اطراف ممالك محروسه پناه به دار الخلافه آورده‌اند مرحمت می‌شود، و مجلس اعانه‌ای برقرار شده است. رجال دولت نیز به قدر الامكان دستگیری و احیای نفوس فقرا را می‌نمایند- فوج نظمیه را به اللهیار خان سرتیپ فوج و سواره خرقانی واگذار فرمودند- میرزا حسن خان منشی تبریزی از اجزای سابق سفارت كبرای اسلامبول به منصب منشی اسراری صدارت عظمی نایل آمد- حكمرانی دار الخلافه طهران را مستقلّا به عهده كفایت حضرت شاهنشاهزاده اعظم نایب السلطنه امیر كبیر عوض فرمودند و پیشكاری حضرت معظم و وزارت دار الخلافه محوّل به میرزا عیسی وزیر گردید- حكومت سوادكوه را ضمیمه حكومت مازندران نموده به جناب عضد الملك مرحمت فرمودند- ریاست قراولی وجود مسعود همایون كه با فوج سوادكوهی است خاص جناب مستطاب صدراعظم گردید- محمود خان سرتیپ فومنی به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه ثالثه خارجه سرافراز و به مهمانداری سفرا كه از سمت گیلان به دربار معدلتمدار می‌آیند برقرار گردید- میرزا ابو القاسم معین الملك متولیباشی حضرت رضوی سلام اللّه علیه در رمضان این سال مرحوم شد- حاجی سلطان محمّد میرزای سیف الدوله به تولیت آستانه مقدّسه حضرت رضوی علیه السّلام سرافراز گردید- از ابنیه معتبره دولتی یكی خیابان الماسیّه موسوم به باب همایونست كه به توسّط جناب علاء الدوله و دیگری آسیای بخار است كه به توسط جهانگیر خان سرتیپ آجودانباشی قورخانه
ص: 1929
تمام اسباب آنرا در قورخانه دولتی ساخته‌اند در این سال به اتمام رسیده است- اداره باغات مباركات سلطنتی را تماما به امین حضور پیشخدمت خاصّه واگذار فرمودند- نواب اللّه قلی خان ایلخانی كه سالها در خارجه بسر می‌برد برحسب استدعای جناب مستطاب صدراعظم احضار به دار الخلافه شده در ماه ذیقعده به آستان مبارك آمد- عبد الرسول خان سرتیپ به حكومت ملایر و تویسركان سرافراز شد- محمّد حسن خان پیشخدمت خاصّه تحویلدار نظام گردید- جناب معتمد الملك به منصب جلیل سركشیكچی باشیگری مباهی آمد- نواب جهانسوز میرزا سرتیپ اوّل به حكومت شاهرود و بسطام مفتخر گشت- پاشا خان امین الملك به وزارت جلیله عدلیه عظمی منصوب گردید- حاجی میرزا علی مشكوة الملك به حكومت همدان سرافراز شد. (چین)- معاهده مابین چین و ژاپن در الفت و دوستی. (ژاپن)- ایجاد مدرسه دار الفنون برای تعلیمات علوم فرنگی در پایتخت.
اروپا- (اطریش)- تفویض وزارت خارجه به كنت اندراسی كه یكی از اهالی مجارستانست. (آلمان و فرانسه)- پذیرائی رسمی پادشاه پروس در قصر سلطنتی ورسایل حوالی پاریس در اوّل عید فرنگیان كه مقارن اواسط زمستانست- محاصره پاریس و قلعه‌جات اطراف آن با كمال شدّت- بیست و یك روز تمام نارنجك توپخانه پروس به شهر پاریس می‌بارید- تفویض امپراطوری تمام ممالك آلمان به میل اهالی آن مملكت به پادشاه پروس و تاجگذاری ایشان- اهالی شهر پاریس یعنی جمهوری‌طلبان سخت درصدد انهدام و حرق دار الحكومه شهر پاریس هستند- مراوده مسیو ژولفاور با مسیو بیزمارك در ورسایل و خواهش متاركه نمودن از مسیو بیزمارك و قبول او به شرط اینكه اهالی فرانسه وضع دولت معیّنی اختیار كنند- انتخاب وكلای ملّت در ولایات فرانسه- یراق‌چینی قشون در پاریس به توسط عساكر آلمان و جریمه نمودن امپراطور آلمان اهل شهر پاریس را به چهل كرور تومان ایران- عده عساكری كه در این وقت دول آلمان در خاك فرانسه حاضر كرده بودند به نهصد و شصت هزار مرد و دویست هزار اسب رسیده بود، و از
ص: 1930
ابتدای جنگ تاكنون صد و هفده هزار و بیست و نه نفر از قشون آلمان تلف شده بودند، هفتاد و نه بیرق و پنجهزار و هشتصد و هفده توپ و صد و هفتاد و یك عرّاده توپ میترای‌یر و چهارصد هزار اسیر از قشون فرانسه به تصرّف عساكر آلمان درآمده بود- تعیین وضع دولت جمهوری در مملكت فرانسه به ریاست مسیو طیر- نصب مسیو ژولفاور به وزارت خارجه و گفتگوی او با مسیو بیزمارك به جهت عمل مصالحه- بالاخره در بیست و ششم فوریه امضای عهد مصالحه از طرفین در ورسایل شد به شروط مفصله ذیل: اوّلا، واگذاشتن ایالتین الساس و لرن به امپراطور آلمان- ثانیا معادل هزار كرور تومان ایران خسارت جنگ دادن- ثالثا قلعه‌جات متس و استرازبورگ را ملك طلق دولت آلمان دانستن- بعد از انعقاد مصالحه جمیع سلاطین كوچك آلمان از خاك فرانسه معاودت به اوطان خود نمودند- امپراطور آلمان نیز در بهار بعد از اینهمه فتوحات نمایان به برلن پایتخت خود وارد گردید و ناپلیون سیّم امپراطور سابق فرانسه را از حبس خلاصی داده به سمت انگلیس روانه گردید و در قصر اسلیش هورن حوالی لندن اقامت جست- افتتاح مجلس پارلمنت آلمان به توسط امپراطور بشخصه- دادن لقب شاهزادگی به مسیو بیزمارك از طرف اعلیحضرت امپراطور آلمان- واگذاشتن دول آلمان اختیار عساكر بری و بحری خود را به امپراطور جدید گیلیوم پادشاه پروس- جمعیت تمام ممالك آلمان در این سال هشتاد و دو كرور و صد و هفتهزار و هشتصد و چهل و نه نفر است. (انگلیس)- در مجلس وكلای دولت لرد گرنویل وزیر امور خارجه چندان اهمیّتی برای خیالات دولت روس در اینكه دریای سیاه برای عبور و مرور كشتیهای او آزاد شود قرار نداده كه فی الواقع یكی از فصول عهدنامه موسوم به پاریس كه بعد از جنگ قرم منعقد شده بود دولت روس باطل می‌سازد- ناخوشی سخت ولیعهد دولت انگلیس در زمستان این سال- تعداد نفوس سه جزیره انگلیس در این سال به شصت و سه كرور و سیصد و هفده هزار و صد و هشت نفر رسیده است. (ایطالیا)- ورود ولیعهد این دولت و زوجه او به شهر رومه و توطّن نمودن در این شهر- تعهد نمودن پادشاه ایطالیا كه مداخله در اقتدار روحانی پاپ ننماید، و در سال سیصد و بیست و دو هزار و پانصد تومان از خزانه دولت مواجب در حق
ص: 1931
پاپ برقرار گردید لیكن پاپ قبول ننمود- ورود پادشاه ایطالیا به شهر رومه در تابستان و این شهر را پایتخت دولت ایطالیا نمودن و در قصر كیرنیال كه از پاپها بود منزل گزیدن- افتتاح راه‌آهن منسینی كه یك شعبه از كوه آلپ را سوراخ نموده به‌طور دالان و راه‌آهن مملكت فرانسه را به راه‌آهن مملكت ایطالیا اتصال دادند- طول دالان مزبور دوازده هزار و دویست و بیست متر است و عرض آن به قدری كه یك كالسكه می‌رود و یكی می‌آید. (روس)- مراوده تلگرافی این دولت با ژاپن- از ژاپن تا پطرزبورغ یازده هزار هزار ذرع مسافت است و اوّل مخابره‌ای كه از ژاپن به پطرزبورغ رسید در مدت ده ساعت و پنج دقیقه بود- جمعیت مملكت روس در این سال به صد و شصت و چهار كرور نفس رسیده است. (عثمانی)- فوت عمر پاشا سردار اكرم- فوت عالی پاشای صدراعظم- اقتدار كامل سفیر روس ژنرال اكناتیف در اسلامبول- اعلیحضرت سلطان عبد العزیز خان خیال دارد كه برخلاف قانونی كه در سلسله جلیله سلاطین عثمانیست كه ولایتعهد به ارشد اولاد می‌رسد مراد افندی ولد عبد المجید خان مرحوم را كه ولایتعهد دارد خلع نماید و پسر سیزده ساله خود عزّ الدّین افندی را ولیعهد سازد. (فرانسه)- بعد از معاودت قشون آلمان از اطراف پاریس و ورود وكلای ملّت و رئیس جمهوری جدید به ورسایل جمعی از جمهوری‌طلبان سخت در پاریس اسم خود را كمونیست گذاشته بر ضدّ این دولت جمهوری به ریاست مسیو طیر كه در ورسایل است مردم شهر پاریس را اغوا نموده اغلب ابنیه عالیه شهر را مثل عمارت سلطنتی تویلری دار الحكومه، و عمارت وزارت مالیه، و دار الشورای خاصّه، و عمارت وزارت عدلیه و غیرها را آتش زده و چند نفر از معارف را كه یكی از آنها كشیش بزرگ پاریس بوده به قتل رسانیدند- تفویض سپهسالاری كل عساكر فرانسه به مارشال ماكماهون- خراب كردن كمونیستها خانه مسیو طیر را در شهر- جنگ سخت كمونیستهای شهری با قشون دولتی- غلبه قشون دولتی بر یاغیان و گرفتن سی هزار نفر اسیر از آنها- وكیل نمودن جمعی از رعایا دو نفر از شاهزاده‌های اولاد لوی فلیپ پادشاه سابق فرانسه را- فوت الكساندر دوما نویسنده و شاعر معروف در سنّ شصت و هشت سالگی- زمستان سخت این سال در
ص: 1932
پاریس كه نود سال بود زمستانی به این سختی ندیده بودند- نود و دو هزار نفر از اهالی فرانسه در جنگ پروس كشته شدند و تقریبا همینقدر در ایّام اسیری از گرسنگی و بیچارگی تلف شدند- علاوه بر یك هزار كرور وجه نقدی كه دولت فرانسه متقبّل شد كه به دولت آلمان تسلیم كند معادل هزار كرور تومان ایران نیز مخارج جنگ و خسارات دیگر برآورد شد- سه كرور و نود و هفت هزار و دویست و بیست و هشت نفر سكنه الساس و لرن از تبعیت فرانسه خارج شده جزو دولت آلمان شدند.
آمریكا- (اتائونی)- شهر شیكاگه كه سیصد و ده هزار سكنه داشت در مدت پنج شبانه‌روز علی الاتصال مشتعل و به واسطه یانقین سختی محترق می‌شود- پانصد نفر آدم تلف شده و زیاده از صد كرور تومان ایران خسارت به مردم وارد می‌آید. (برزیل)- مسافرت امپراطور و امپراطریس به ممالك فرنگ و تفویض نیابت سلطنت در زمان غیبت ایشان به دختر امپراطور. (پرو)- در مملكت پرو یك شهری موسوم به هوپ به واسطه طغیان آب معدوم گردید- مصالحه مابین پرو و اسپانیا به وساطت دولت برزیل.

[سنه 1289 هجری- سنه 1872 مسیحی]

آسیا- (ایران)- از بدو این سال خیرمآل به میامن اقبال بی‌زوال همایونی اسباب مزید ترقی و انتظام در كار دولت فراهم است- حكومت خمسه را به نواب والا محمّد تقی میرزا ركن الدوله مرحمت فرمودند- حكومت قزوین را به نواب اللّه قلی میرزای ایلخانی مفوّض داشتند- پل حاجی واقع مابین استرآباد و آق‌قلعه را با كمال استحكام ساختند- اداره ورقه دولتی را به این چاكر سپرده و به اعطای یك قطعه گل كمر سرافراز فرمودند- محمّد كاظم خان ولد مرتضی خان قاجار منصب سرتیپی سیّم یافت- قاسم خان والی حكمران فارس شب یازدهم محرّم به مرض حصبه درگذشت- جلال الدین میرزا ولد خاقان مغفور (فتحعلی شاه) مرحوم شد- علیقلی میرزا صارم الدوله ولد نواب عماد الدوله وفات نمود- جناب آقا عبد اللّه
ص: 1933
مجتهد كرمانشهانی به رحمت الهی پیوست- كلب حسین خان امین نظام داعی حق را لبیك اجابت گفت- حكومت كرمانشهان و توابع را به عهده نواب مؤید الدّوله واگذار فرمودند- حكمرانی خوزستان و لرستان را به نواب حشمت الدوله حمزه میرزا امیر جنگ مرحمت فرمودند- چون جناب مستطاب صدر اعظم جشن مولود همایون را در دو شب و یك روز زایدا ماكان با جلوه و شكوه گرفتند و مبلغ پانزده هزار تومان به مخارج این جشن سعید رسانیدند پاس خدمات جناب معظم را یك عدد قلمدان طلا مكلّل به الماس بریلیان به جناب معظم مرحمت فرمودند- حكومت بروجرد و توابع به عهده نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم مرحمت شد- حكومت ایالت گیلان را به دوستعلی خان نظام الدوله وزیر مالیه تفویض فرمودند- قوجه سردار تركمان كه با دو هزار سوار تراكمه به عزم تاخت‌وتاز به سرحدّات خراسان آمده بود خود او و اكثری از همراهانش مقتول و اسیر سپاه منصور شدند- مستر الیسون وزیر مختار دولت انگلیس در دار الخلافه طهران وفات نمود- ركیب‌خانه مباركه را به عهده غلامحسین خان پیشخدمت خاصّه واگذار فرمودند- امر كشیكخانه مباركه و منصب جلیل كشیكچی باشیگری را به جناب علاء الدوله واگذار نمودند- میرزا صادق قایم مقام كه چند سال بود به ناخوشی فلج و امراض دیگر مبتلا بود در این اوان به رحمت الهی پیوست- در ماه ربیع الاول این سال راپورتی جناب مستطاب صدراعظم به جهت بعضی تغییرات و ابداع رسوم جدیده نوشته موشح و ممضی به امضای همایونی داشتند- منصب ایلخانی‌گری ایل جلیل قاجار را به نواب والا عز الدوله عبد الصمد میرزا مرحمت فرمودند- محمّد تقی خان افشار پیشخدمت خاصّه كه اصطبل توپخانه مباركه نیز به عهده معزی الیه است به لقب حاجب الدوله و منصب فراشباشیگری برقرار و به اعطای یك قبضه عصای مرصّع سرافراز گردید- نواب ملك‌آرا ولد خاقان مغفور (فتحعلی شاه) به رحمت الهی رفت- حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم ظلّ السلطان حكمران فارس به اعطای یك قطعه نشان امیرنویانی از درجه اوّل مباهی گردیده مراجعت به مقرّ حكمرانی فرمودند- محمّد صالح خان سرتیپ كردبچه مرحوم شد- میرزا مصطفی قلی خان مستوفی نوری درگذشت- میرزا سیّد اسمعیل كلانتر سابق كه
ص: 1934
زیاده از هفتاد سال داشت وفات نمود- جناب ناصر الملك محمود خان رئیس مجلس شورای عسكریه به منصب امیرتومانی سرافراز شد- میرزا فضل اللّه نوری وزیر نظام سابق كه تقریبا هشتاد سال داشت مرحوم شد- میرزا رضای نجم الملك نیز به رحمت ایزدی پیوست- مرحومین این سال اغلب به مرض حصبه كه بعد از غلا بروز كرده بود مبتلا بوده‌اند- حكومت اردبیل را به محمّد رحیم خان سرتیپ شامبیاتی محوّل فرمودند- جناب اشرف پاشا وزیر مختار دولت عثمانی مأمور اقامت دربار دولت علیّه در عشر آخر ربیع الثانی وارد دار الخلافه شده به حضور مبارك تشرّف جست- روز غره جمادی الاولی موكب همایون عزیمت ییلاق لار فرمود- جناب آخوند ملا زین العابدین مجتهد گلپایگانی كه هشتاد سال از سنّشان گذشته بود به جوار رحمت الهی پیوستند- حاجی میرزا رحیم پیشخدمت و ناظم دفترخانه مباركه مرحوم شد- امسال برخلاف سال قبل آبها زیاد، زراعتها خوب، محصولات وافر، انواع نعمتها و ارزاق فراوان و ارزان، و قاطبه مردم مرفّه و شاكر هستند- قتل و اسر و تنبیه طایفه تراكمه طاغیه در حدود خراسان- راه از آمل به دار الخلافه را به امر همایون می‌سازند- میرزا ملكم خان ناظم الملك لقب یافت- بشیر خان آغاباشی مرحوم شد و حاجی آغا جوهر به منصب خواجه باشیگری سرافراز شد- موكب همایون از لار تشریف‌فرمای ساحت نور و كجور و ساحل دریای خزر شده مراجعت به شهرستانك فرمودند- محمّد حسین خان ولد محمّد تقی خان حاجب الدوله به منصب پیشخدمتی حضور همایون سرافراز و محمّد خان ولد دیگر حاجب الدوله به نیابت معزی الیه به ریاست اصطبل توپخانه مباركه برقرار آمد- بیوك خان سرتیپ اوّل افشار به لقب اقبال الملكی ملقب شد- نواب نیّر الدوله مجددا به حكمرانی ترشیز برقرار گردید- عبد الباقی خان افشار مجددا به حكومت جام و باخرز نایل آمد- عبد اللّه خان ولد جناب علاء الدوله به منصب قوللر آقاسی باشیگری مفتخر گردید- محمّد حسن خان ولد كهتر جناب علاء الدوله به منصب نسقچی باشیگری سرافراز شد- میرزا كاظم گیلانی كه از فحول حكما و اطبّا است به لقب ملك الاطبائی سربلند آمد- حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران سلطان مظفر الدین میرزا ادام اللّه
ص: 1935
اقباله العالی كه احضار به دار الخلافه شده بودند روز هشتم شعبان وارد شدند- موكب همایون روز چهاردهم شعبان تشریف‌فرمای عمارات سلطنتی دار الخلافه گردید، و در این روز یك ثوب جبّه ترمه، دور مروارید شمسه مرصّع به جناب مستطاب مشیر الدوله صدراعظم مرحمت و اعطا فرمودند- میرزا ملكم خان ناظم الملك مستشار صدارت عظمی به نشان تمثال همایون درجه افتخار یافت- مكتب مجّانی از برای تحصیل السنه خارجه و علوم متنوّعه به اهتمام مؤلف دایر شد- ناظم الملك میرزا ملكم خان به وزارت مختار و مأموریت به اقامت لندن، و اعلان عزیمت موكب اعلا در سال آتیه به فرنگستان، در نیمه رمضان روانه فرنگستان شد- دكتر طولوزان فرانسوی حكیمباشی مخصوص اعلیحضرت همایون كه موقتا رخصت مسافرت به فرانسه یافته بود این اوقات معاودت كرده به خاكپای همایون مشرف و به یك قوطی انفیه‌دان مرصّع به الماس سرافرازی حاصل نمود- جناب حسنعلی خان كه سابقا از جانب دولت علیّه در فرانسه و بعد در اسلامبول وزیر مختار بودند به وزارت فواید عامه منصوب گردیدند- حضرت شاهنشاهزاده اجل اعظم كامكار ولیعهد دولت ابدآیت را به یك قطعه نشان از درجه اوّل امیرنویانی مكلّل به الماس بریلیان قرین اعزاز فرموده و پس از رخصت ملوكانه معاودت به مقر حكومت آذربایجان فرمودند- جناب اشرف پاشا وزیر مختار دولت عثمانی به باب عالی احضار و جناب منیف افندی به جای او برقرار گردید و حین روانگی اشرف پاشا جناب معزی الیه را به نشان اوّل شیر و خورشید و حمایل سبز و عطای یك قطعه قوطی انفیه مكلّل به الماس با طغرای ملوكانه مباهی فرمودند و قوطی مزبور صله قصیده غرّائی بود كه در مدح اعلیحضرت همایون انشاد كرده بود- حاجی شهاب الملك امیر توپخانه مباركه به حكومت خراسان سرافرازی حاصل نمود- در اوایل ماه ذیقعدة الحرام لایحه جناب مستطاب مشیر الدوله صدراعظم در باب تشكیل دربار اعظم نوشته به عرض همایون رسانیدند و صدر آن لایحه به دستخط مبارك موشح گردید، و در آن لایحه ترتیب و تعداد وزارتخانه‌های دربار دولت از این قرار بود: (وزارت داخله)، (وزارت خارجه)، (وزارت جنگ)، (وزارت مالیات)، (وزارت عدلیه)، (وزارت علوم)، (وزارت فواید)، (وزارت
ص: 1936
تجارت و زراعت)، (وزارت دربار)، (صدارت عظمی) كه مسئولیت كلّ وزارات و ادارات دولتی برعهده صدراعظم است- نواب معز الدّوله به حكمرانی ولایت مازندران منصوب گردیدند- ایجاد سالنامه در دولت علیّه شد- ایجاد چراغهای پایه چودن برای خیابان ناصریه و غیره نیز از مخترعات این سال است- جناب كنت دوبسكی وزیر مختار دولت آستریه كه علاوه بر مأموریت و اقامت دربار همایون مأمور به دعوت اعلیحضرت قوی‌شوكت شاهنشاهی به مملكت آستریه و تماشای بازار اكسپوزیسیون وینه بود بیستم ذیقعده وارد دار الخلافه شده شرفیاب حضور مبارك گردید و نامه اعلیحضرت امپراطور را با بعضی هدایا تبلیغ كرد- میرزا یوسف خان مستشار سابق دیوان عدالت به نیابت وزارت خارجه و مباشرت مهام خارجه آذربایجان برقرار گردید- میرزا نصر اللّه خان منشی خاصّه وزارت خارجه به نیابت وزارت خارجه نایل آمد- میرزا محمود خان وكیل به كارپردازی حاجی ترخان مأمور گردید- نزدیك آخر این سال خیرمآل حقوق دیوانی عموم طبقات نوكر از جیره و مواجب و علیق الدواب به اهتمام جناب صدراعظم پرداخته شد- در ماه ذیحجه این سال امتحانی از متعلّمین مكتب مجّانی كه به اهتمام بنده مؤلف دایر است به عمل آمده بعد از تمجیدات شایسته جناب صدراعظم مكتب مزبور را به لقب خود موسوم و مكتب مشیریّه نامیدند و بسیاری از متعلّمین را به مدال و نشان نقره و مس و انعامات مفتخر داشتند- یك قطعه نشان اقدس كه اوّل نشان این دولت ابدآیت است به جناب مستطاب صدراعظم اعطا و مرحمت شد- پاشا خان امین الملك وزیر عدلیه در بین راه حضرت شاهزاده عبد العظیم علیه السّلام روز هیجدهم ذیحجّه از درشكه پرت شده و به همان صدمه روز نوزدهم مرحوم شد.
- نواب والا معتمد الدوله حكمران كردستان را موقتا از محل حكمرانی خود به دار الخلافه احضار فرمودند كه در غیاب موكب همایون و اوان تشریف‌فرمائی به فرنگستان به معاونت حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه امیر كبیر به مهام كشوری و لشكری رسیدگی نمایند. (ژاپن)- یانقین سخت در شهر ید پایتخت- فوت سیصد و پنجاه نفر و بی‌مسكن و مأوی ماندن سی هزار نفر- اقتدار سلطنت جسمانی و روحانی میكاد و فرستادن جمعی از جوانان به مملكت فرنگ
ص: 1937
به جهت تحصیل.
اروپا- (اسپانیا)- در ایالات بیسكاری و ناوار، دن كارلس نامی از شاهزاده‌های اسپانیا ادعای سلطنت نموده جمعی را به دور خود جمع می‌نماید- در یكی از شبهای تابستان جمعی قصد قتل پادشاه و ملكه را می‌نمایند ولی صدمه و آسیبی به آنها وارد نمی‌آید. (آلمان)- در دویّم ماه مارس كه مقارن با روز امضای عهدنامه صلح مابین آلمان و فرانسه منعقده در سال قبل بود جشنی در برلن و سایر ممالك و بلاد آلمان گرفتند- به بیست نفر از سرداران بزرگ كه در آن معركه جلادت و رشادتی بروز داده بودند از طرف امپراطور علی قدر مراتبهم انعامات بذل و اعطا شد، از جمله به پرنس فردریك شارل، و كنت دملك، و ژنرال رون، و ژنرال منتفل، معادل چهارصد هزار تومان پول ایران كه هر نفری صد هزار تومان باشد انعام داده شد- مسافرت امپراطور آلمان به ممالك جنوبی آلمان به جهت سركشی قشون آن ممالك- ملاقات امپراطور روس و امپراطور اطریش با امپراطور آلمان در برلن و مستحكم نمودن مبانی دوستی فیمابین را. (انگلیس)- نزاع عساكر هندوستان با طایفه یاغی در طرف شمال شرقی آن مملكت- قتل ارمایو فرمانفرمای هند به دست شخصی از مسلمانان- نصب لرد نرتبروك به فرمانفرمائی هند- جشن اهالی انگلیس به جهت سلامتی مزاج ولیعهد- طپانچه انداختن به سمت پادشاه انگلستان و محفوظ ماندن اعلیحضرت معظم الیها از آن- ابتیاع نمودن دولت انگلیس بعضی از متصرفات هلاند را در افریقا- مراجعت استنلی و خبر دادن از سلامتی لونگستن مسافر معروف- دولت انگلیس شش كرور و دویست و پنجاه هزار لیره به دولت اتائونی ینگی‌دنیا خسارت كشتی موسوم به آلاباما كه در بنادر انگلیس ساخته شده و در جنگ مابین ایالتین شمال و جنوب اتائونی اهالی جنوب آن كشتی را ابتیاع نموده و به معاونت آن خسارات كلی به ایالات شمال رسانیدند می‌دهد. (ایطالیا)- فوت مازینی از معارف- طغیان كوه آتش‌فشان وزوو.
(روس)- افتتاح راه‌آهن تفلیس به بندر پوطی- انعقاد عهد الفت و دوستی با خان كاشغر- تزلزل و اندیشه خان خیوه از عساكر روس- بروز وبا در ایالات
ص: 1938
جنوب و مركز مملكت. (سود و نروج)- فوت شارل پانزدهم پادشاه آن مملكت و نصب اسكاو دویم برادر او به جای او. (عثمانی)- عزل و نصب كلی در این مملكت- تغییر صدور و وزرای جنگ به تواتر- صدارت مدحت پاشا- اتّهام محمود پاشای صدراعظم سابق به اخذ پول زیاد از صرّافان فرنگ- فتح عساكر عثمانی قلعه سخت صنعا را در عربستان- اختیار تام دادن در جمیع امور از طرف اعلیحضرت سلطان به خدیو مصر- منازعه عساكر مصری با امپراطور حبشه.
(فرانسه)- فوت مارشال وایان از سرداران- خیالات رئیس جمهوری در انتظامات داخله و دادن وجه مقرّر خسارت جنگ را به دولت آلمان كه زودتر ممالك فرانسه را تخلیه نمایند.
امریكا- (اتائونی)- در ظرف مدت سیزده سال نهصد و ده هزار و چهارصد و بیست و پنج نفر از اهالی آلمان و یك كرور و شصت هزار و هشتصد و سی و یك نفر از مردم ارلند و هفتصد و پنجاه و یك هزار و هفتصد و شصت و نه نفر انگلیس به خاك اتائونی مهاجرت نموده در آنجا سكنی و جا گرفتند- خشكسالی و بارندگی نشدن در ایالات نیورك- هلاك جمع كثیری از حدت حرارت آفتاب- در این سال شصت هزار و هشتصد و پنجاه و دو میل امتداد راههای آهن اتائونی است. (مكزیك)- فوت ژوارز رئیس جمهوری و نصب لردتراژا به جای او.

[سنه 1290 هجری- سنه 1873 مسیحی]

اشاره

آسیا- (ایران)- كلیه امور دولتی در این سال خیرمآل به توجّهات خاطر خطیر همایون منظّم است- حاجی محمّد قلی خان آصف الدوله به وزارت عدلیه عظمی منصوب گردید- میرزا محمّد قوام الدوله وزیر محاسبات مرحوم شد، و جناب میرزا هدایت اللّه وزیر لشكر سابق به وزارت دفتر برقرار آمد- جناب میرزا محمّد حسین دبیر الملك علاوه بر وزارت رسایل به وزارت داخله مباهی و نایل گشت- امور چاپارخانه‌های ممالك محروسه را به امیرزاده مهدی قلی میرزا ولد مرحوم حاجی محمّد ولیمیرزا واگذار فرمودند- جناب مسیو طامسن وزیر مختار
ص: 1939
دولت انگلیس مأمور اقامت دربار دولت علیّه وارد دار الخلافه گردید- جشن عید مولود مسعود اعلیحضرت شاهنشاهی را جناب مستطاب صدراعظم با كمال شكوه مانند سال قبل گرفتند- بنده مؤلف به اعطای یك قطعه نشان از درجه ثانیه شیر و خورشید سرافراز شد- جناب میرزا كاظم خان نظام الملك به حكومت یزد منصوب گردید- دوستعلی خان نظام الدوله در سنّ پنجاه و چهار سالگی به مرض محرقه مرحوم شد- محمّد قاسم خان پسر مرحوم فتحعلی خان ملك الشعرا به رحمت ایزدی پیوست- این اوقات كه زمان عزیمت سفر فرنگستان نزدیك شده قشون ظفرنمون حاضر ركاب اعلی تماما یك روز به امر همایون در بیرون دروازه دولت حاضر شده سان دادند و مورد تلطّفات و تفقّدات و عنایات ملوكانه گردیدند- حاجی شهاب الملك والی خراسان بعضی از اشرار تراكمه را تنبیه نموده است- میرزا رضا خان آجودان صدارت به منصب سرتیپی سیّم مفتخر گردید- محمّد آقای سرتیپ شارژدافر سابق دولت علیّه مقیم لندن به نیابت اوّل وزارت فواید برقرار گردید- از وقایع معظمه این سال سفر خیریت‌اثر اعلیحضرت همایونست به فرنگستان كه سابقا نیز بدان اشاره نموده‌ایم و شرح این سفر سعادت‌اثر نیز چون سایر اسفار ملوكانه به قلم معجز رقم خسروانه مرقوم شده است ولی ما باز خلاصه این سفر عظیم را مسطور می‌داریم:
روز بیست و یكم صفر المظفر این سال از دار الخلافه باهره انتهاض فرموده تشریف‌فرمای قریه كن گردیدند- شنبه دوازدهم ربیع الاول شهر رشت به ورود مسعود همایون مزیّن گردید- امروز پرنس منچیكوف و كلنل بیزاك كه از جانب دولت روس مأمور مهمانداری موكب معلّی هستند و از پطرزبورغ با میرزا عبد الرحیم خان ساعد الملك سفیر دولت علیّه مقیم پطرزبورغ قبل از ورود به رشت به اردوی همایونی پیوستند- روز یكشنبه سیزدهم به عزم انزلی انتهاض فرموده دوشنبه چهاردهم به كشتی مخصوص دولت روس نشسته به طرف حاجی ترخان و روسیّه حركت فرمودند- ملتزمین ركاب اعلی در سفر خیراثر فرنگستان از این قرار هستند:
ص: 1940

در كشتی مخصوص همایونی‌

(جناب مستطاب صدراعظم حاجی میرزا حسین خان)، (جناب معتمد الملك)، (جناب عضد الملك)، (منشی حضور)، (امین السلطان)، (امین السلطنه)، (مهدی قلی خان پیشخدمت خاصّه)، (دكتر طولوزان حكیمباشی مخصوص)، (عكاسباشی)، (غلامحسین خان زین‌دارباشی)، (محمّد حسن خان محقّق)، (امین خلوت)، (فرّخ خان)، (امیرزاده وجیه اللّه میرزا)، (جعفر قلی خان)، (حاجی محمّد خان قهوه‌چی باشی)، (آقا رضای ده‌باشی)، (میرزا عبد اللّه فراشخلوت)، (میرزا عبد الرحیم خان ساعد الملك)، (سلطان حسین میرزا)، (آقا محمّد علی)، (آقا حسینعلی آبدار)، (آقا باقر)، (جبّار قهوه‌چی)، (بنده مؤلف).

در كشتی دیگر

(نواب والا عز الدوله عبد الصّمد میرزا)، (نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب حسام السلطنه)، (نواب والا نصرت الدوله)، (نواب عماد الدوله)، (جناب علاء الدوله)، (جناب حسنعلی خان وزیر فواید)، (جناب اللّه قلی خان ایلخانی)، (میرزا قهرمان امین لشكر)، (امیرزاده احتشام الدوله سلطان اویس میرزا)، (حكیم الممالك)، (نصر الملك سرتیپ اوّل)، (جناب مخبر الدوله)، (محمّد باقر خان شجاع السلطنه)، (حسنعلی خان ژنرال آجودان)، (میرزا رضا خان سرتیپ آجودان صدارت)، (ابراهیم خان نایب)، (میرزا احمد خان ولد جناب علاء الدوله).

از فرنگیها كه در كشتی ثانی بودند

(جناب مسیو دبسكی وزیر مختار نمسه)، (جناب مسیو طومسن نایب سفارت انگلیس)، (مسیو دیكسن حكیم انگلیسی).
روز چهارشنبه شانزدهم ربیع الاول حاجی ترخان به ورود مسعود خسروی مزیّن آمد و شرایط تشریفات قدوم همایونی را كاملا فراهم آورده بودند- پرنس
ص: 1941
منچیكوف و كلنل بیزاك به اتّفاق جناب صدراعظم از حاجی ترخان به اجازه همایونی از جلو به مسكو رفتند- روز پنجشنبه هفدهم پس از سیر و تماشای اماكن متنزهه و آثار قدیمه حاجی ترخان از روی رود ولگا به واسطه كشتی عزیمت ساریتسین فرموده عصر روز هیجدهم به شهر ساریتسین نزول اجلال فرمودند در اینجا نیز تشریفات مقرّره قدوم سلطنت به عمل آمده بود. از اینجا به كالسكه بخار نشسته روانه مسكو شدند- پرنس دالقوریكی حاكم شهر مسكو به استقبال موكب همایون آمد و با تشریفات تمام به شهر مسكو ورود فرمودند. منزل اعلیحضرت همایون و ملتزمین ركاب در عمارت كرملین بود كه مزیّن به انواع اسباب گرانبهای نفیس و از ابنیه عالیه سلطنتی و مقرّ سلاطین قدیم روسیّه است- یك شب هم در خانه پرنس دالقوریكی به بال تشریف‌فرما شدند و روز بیست و سیّم عزیمت پطرزبورغ فرموده، روز بیست و چهارم به شهر پطرزبورغ نزول فرمودند- اعلیحضرت امپراطور كل ممالك روس آلكساندر دویم با نواب ولیعهد و سایر شاهزادگان خانواده سلطنت درگار به استقبال حاضر بودند، و اعلیحضرت شاهنشاه ایران را با كمال گرمی پذیرفته با تشریفات تمام به عمارت سلطنتی ورود دادند و نشان سنت آندره كه اعظم نشانهای دولت روس و مكلّل به الماس است با حمایل آبی از جانب اعلیحضرت امپراطور آورده به اعلیحضرت شاهنشاه ایران اهدا و تقدیم نمودند و از پذیرائی قدوم مبارك نكته‌ای فروگذار نكردند- بندگان همایون یك روز به میدان مشق، و یك روز به تماشای موزه ارمی تاج، و یك روز به تماشای مشق سواره نظام، و بعد به بانك و ضراب‌خانه دولتی، و یك روز به تماشای پطرهوف و كرنشتاد، و یك شب در شهر سارسكوسلو به دعوت شام تشریف‌فرما شده و در این شب اعلیحضرت امپراطور به جمیع ملتزمین ركاب اعلیحضرت شاهنشاهی اعطای نشان و انگشتری و ساعت و غیره فرموده، روز دویم ربیع الثانی اعلیحضرت همایونی بعد از وداع با اعلیحضرت امپراطوری از راه ویلنا كه شهر روس و كونیكس بورغ كه شهر پروس است عزیمت آلمان و پروس فرموده و روز چهارم عازم برلن گردیدند، عصر وارد گار برلن شده اعلیحضرت امپراطور گلیوم و نواب ولیعهد پسر ایشان و سایر شاهزادگان خانواده سلطنت و وزرا و اركان دولت
ص: 1942
همه سر راه حاضر بودند. اعلیحضرت همایون با اعلیحضرت امپراطور در كالسكه سربازی نشسته به قصر سلطنتی تشریف‌فرما گردیدند- روز پنجم به سیاحت شهر پتسدام كه خارج برلن است نهضت‌فرما گردیده، و روز ششم به سیاحت باغ‌وحش برلن و بعضی اماكن دیگر شهر، و روز هفتم به سیر آكواریوم یعنی جائی كه حیوانات و نباتات دریائی را به جهت تماشا نگاه می‌دارند، و روز هشتم به تماشای میدان مشق و مشق افواج و سواره و بازدید جبّه‌خانه تشریف‌فرما شده، و روز نهم نشان اكل‌نوار مكلّل به الماس با حمایل زرد از جانب اعلیحضرت امپراطور به اعلیحضرت شاهنشاهی تقدیم شد- آنگاه با كالسكه بخار تشریف‌فرمای شهر پتسدام شدند- روز دهم به پارلمنت تشریف برده و بعد از آن با اعلیحضرت امپراطور وداع فرموده روز یازدهم عازم شهر كلون و ویسباد شدند.
یك ساعت به غروب مانده به كارخانه گروپ رسیدند. مسیو گروپ صاحب كارخانه یك عرّاده توپ ته‌پر شش پوند بسیار اعلی پیشكش قدم مبارك نمود- شب شهر كلون منزل موكب همایون بود- روز دوازدهم بعد از تماشای باغ نباتات و باغ‌وحش كلون حركت فرموده تا به شهر بن رسیدند، از آن گذشته به شهر كوبلنس، و از آنجا عبور كرده بعد از طی مسافت زیاد به شهر ویسباد ورود فرمودند- روز سیزدهم قصبه شی‌ارس‌تین، و قصبه ابریش به مقدم همایون مزین آمد- روز چهاردهم عزیمت شهر فرانكفر فرمودند و بعد از سیاحت و بازدید این شهر به ویزباد مراجعت نموده شب در این شهر بسر بردند- روز پانزدهم به عزم بادن‌باد انتهاض فرمودند، و از شهر مایانس و فرانكفر و دارمستاد عبور نموده به شهر هیدلنبرغ كه اوّل خاك گراندوك و باد است رسیدند پس از آن به شهر كارلسروه كه پایتخت گراندوك باد است ورود فرمودند. گراندوك با جمعی بزرگان مملكت در گار حاضر بودند، در اینجا صرف غذا و قدری گردش فرموده آنگاه با راه‌آهن به بادن‌باد تشریف بردند- روز شانزدهم گراندوك به بادن‌باد آمده و در اینجا مهمانی بسیار خوبی نمود و از آنجا به ویزباد معاودت فرمودند- روز هفدهم با كشتی بخار از روی رود رن عزیمت مملكت بلژیك فرموده اوّل به شهر كوبلانز و بعد به شهر بون رسیده از كشتی بیرون آمده تا به شهر كولن راندند، و از آنجا رو
ص: 1943
به سرحد بلژیك نموده از شهر دورن و بعد از شهر اكسلاشاپل كه تا اینجا از شهرهای آلمان است گذشته رسیدند به رودخانه كوچكی كه سرحد بلژیك و آلمان است از آنجا نیز تجاوز نموده وارد شهر اسپا كه اوّل خاك بلژیك است گردیده بعد از دو روز توقّف، روز سیّم عزیمت بروكسل پایتخت بلژیك فرمودند، بعد از ساعتی به شهر لیژ كه كارخانه‌های تفنگ‌سازی و كالسكه بخارسازی معتبر دارد رسیدند- از آنجا گذشته بعد از دو سه ساعت به شهر بروكسل ورود فرمودند- اعلیحضرت پادشاه و برادر ایشان كنت دفلاند و غیرهما حاضر بودند- اعلیحضرت همایون با اعلیحضرت لئوپلد در كالسكه نشسته به عمارت دولتی رفته بعد از ساعتی اعلیحضرت همایون نشان صورت خسروانه را برای پادشاه بلژیك فرستادند- كمال تشریفات از مقدم همایونی به عمل آمد- لارنس صاحب، و كامبل صاحب، و طمسون صاحب و چند نفر دیگر از اعیان انگلیس كه برای مهمانداری آمده بودند در بروكسل به حضور همایون مشرف شدند، بعد از دو سه روز توقف و تماشای همه‌جا و اهدای نشان آفتاب با حمایل به ملكه بلژیك- روز بیست و دویم با اعلیحضرت پادشاه وداع فرموده از راه بندر استاند عازم انگلیس شدند و در بندر مملكت فلاندر از كالسكه پیاده و به كشتی اعلیحضرت پادشاه انگلستان داخل شده راندند- از بند استاند تا دوور كه اوّل خاك انگلیس است پنج ساعت راه بود- پسرهای اعلیحضرت پادشاه انگلستان با وزرای دولت و اشراف لندن و تشریفات دولتی زیاد تا بندر دوور به استقبال آمده بودند- پسر وسطی اعلیحضرت پادشاه دوك دادیمبورغ و پسر سیّمی پرنس آرتور نام دارد- بعد از ورود به اسكله به كالسكه بخار نشسته عزیمت لندن نمودند- در حوالی شهر لندن نواب ولیعهد دولت انگلیس پرنس دوگال با جمعیتی زیاده از حد از اهل نظام و غیره حاضر شده بودند. اعلیحضرت همایون پیاده شده با نواب ولیعهد در كالسكه روبازی نشسته روانه عمارت بوكنگام كه عمارت مخصوص پادشاهی است شدند- اعلیحضرت پادشاه انگلستان در قصر ویندزور كه در شش فرسخی شهر است بودند- روز بیست و چهارم كه سیّم روز ورود بود با جمیع ملتزمین ركاب اعلی به قصر ویندزور به دیدن اعلیحضرت پادشاه انگلستان تشریف بردند
ص: 1944
- اعلیحضرت پادشاه تا پای پله قصر اعلیحضرت همایون را استقبال كردند و جمیع شرایط مودت و اعزاز ملحوظ شد- بعدها لردن امبرلاند وزیر دربار پادشاهی نشان ژارتیر مكلل به الماس را كه به زانوبند معروف و سوای اعلیحضرت پادشاه انگلستان كه رئیس اداره این نشان‌اند و شاهزادگان انگلیس و سلاطین خارجه كسی دارای آن نیست برای اعلیحضرت شاهنشاهی آورده، اعلیحضرت پادشاه انگلستان و امپراطریس هندوستان برخاسته به دست خودشان نشان را به پیكر انور ملوكانه زدند و حمایلش را انداختند- اعلیحضرت همایون هم نشان و حمایل آفتاب مكلّل به الماس را با نشان تصویر بی‌نظیر مقدس همایون به اعلیحضرت پادشاه انگلستان دادند- بعد از صرف نهار و تفرّج مراجعت به شهر شد- روز بیست و پنجم به تماشای كارخانه‌جات ولویچ كه جبّه‌خانه و توپخانه و آهنگرخانه دولت انگلیس است و به تماشای مشق توپخانه تشریف‌فرما شدند- یك توپ نه پوند پیشكش حضور مبارك كردند- روز بیست و ششم به سیاحت باغ‌وحش گذشت، روز بیست و هفتم برای سان كشتیهای جنگی عزیمت بندر پرتسموت فرمودند و شب را به مجلس كنسر یعنی ساز و آواز كه در عمارت البرهال است تشریف بردند- روز بیست و هشتم به جهت سان قشون كه اعلیحضرت پادشاه انگلستان خواستند بدهند عازم قصر ویندزور شدند- روز بیست و نهم به كرن‌ویچ به جهت تماشای مدرسه بحری انگلیس تشریف برده، روز سلخ ربیع الثانی به سیاحت شهر لیورپول و قصر ترنتام، و روز غره جمادی الاولی عازم شهر منچستر كه كارخانجات پارچه‌بافی و غیره است شدند- روز دویم تشریف‌فرمای لندن شده باز هر روز و شبی به تماشای محلّی و دعوت مخصوصی اوقات همایونی گذشته، روز ششم برای وداع با اعلیحضرت پادشاه انگلستان به ویندزور تشریف بردند- روز هفتم به عمارت بلور، و روز هشتم به تماشای مریضخانه و غیره تشریف‌فرما شده، روز نهم جمادی الاولی عزیمت بندر شربورغ فرانسه نموده در گار ویكتوریا با نواب ولیعهد وداع كرده با كالسكه بخار حركت فرمودند و بعد از سه ساعت وارد بندر پورتسموت شده و از اینجا با كشتی فرانسه به بندر شربورغ تشریف بردند- روز دهم به كالسكه بخار نشسته از مملكت نورماندی عبور و نیم ساعت در شهر
ص: 1945
كان پایتخت نورماندی توقّف كرده یك ساعت به غروب مانده به پاریس رسیدند- دم گار با مارشال ماكماهون رئیس دولت جمهوری و دوك دوبروكلی كه تازه وزیر امور خارجه شده تعارف فرمودند- عمارت كرلژیسلاتیف منزلگاه اعلیحضرت همایونست- تا روز بیست و سیّم موكب معلّی در پاریس اقامت داشت- روزی به تماشای عمارت و باغ و رسایل، و روزی به انوالید كه مقبره ناپلیون اوّل و غیره است، و روزی به لونشان برای سان قشون، و روزی نیز برای اسب‌دوانی به لونشان، و شبی به تماشای سیرك رفتند. و هكذا هر شب و روزی به تماشای محلی و دعوت گاهی تشریف‌فرما شده، روز بیست و سیّم جمادی الاولی از پاریس عازم دیژن كه یكی از شهرهای فرانسه است شده با كالسكه بخار به آنجا تشریف بردند- روز بیست و چهارم از دیژن حركت فرموده غروبی به شهر ژنو كه از شهرهای سویس است رسیدند- روز بیست و پنجم و بیست و ششم به سیر دور دریاچه ژنو گذشت- روز بیست و هفتم در مهمانخانه هوتل دلاپه به نهار موعود دولت سویس بودند- روز بیست و هشتم از ژنو به شهر تورن پایتخت قدیم مملكت ساردن و پیه‌مون تشریف‌فرما گردیدند- اعلیحضرت ویكتور امانول ثانی پادشاه ایطالیا و نواب پرنس همبر ولیعهد دولت، و سایر شاهزادگان و رجال دولت ایطالیا دم گار موكب معلی را پذیرفتند و اعلیحضرت همایون با اعلیحضرت پادشاه ایطالیا در كالسكه روبازی نشسته به عمارت دولتی كه برای منزلگاه اعلیحضرت همایون است و اعلیحضرت پادشاه ایطالیا در همین عمارت منزل دارند تشریف بردند- روز بیست و نهم و روز سلخ جمادی الاولی در تورن اقامت شد و به تماشای ابنیه و اماكن و نزهتگاهها گذشت- روز غره جمادی الثانیه از تورن بعد از وداع اعلیحضرت پادشاه ایطالیا عازم شهر میلان شدند- روز دویم از میلان عزیمت شهر سالس‌بورغ كه جزء مملكت اطریش است فرمودند- در استاسیون‌آلا كه سرحد دولتین ایطالیا و اطریش است مهمانداران آستریه حاضر بودند، از آنجا رانده روز سیّم نزدیك غروب آفتاب به استاسیون پانزنك كه در دو فرسخی شهر وینه بود رسیده كالسكه ایستاد- اعلیحضرت امپراطور نمسه فرانسوا ژوزف با نواب ولیعهد و شاهزادگان آن مملكت تا آنجا به استقبال آمده منتظر بودند پائین آمده با
ص: 1946
اعلیحضرت امپراطور شرایط مودّت بجا آورده با كالسكه بخار روانه منزل كه قصر لاكسانبورغ است شدند- روز چهارم به قصر شونبرون به بازدید اعلیحضرت امپراطور تشریف برده مراجعت فرمودند- روز هفتم به تماشای شهر وینه و بازار اكسپوزیسیون پرداختند و تا روز دوازدهم خاطر مبارك به تفرّج و تماشای محلّی مشغول بود و كمال پذیرائی و تشریفات از قدوم همایون منظور داشتند- روز سیزدهم بعد از وداع با اعلیحضرت امپراطور به شهر سالسبورغ تشریف‌فرما گردیدند- روز چهاردهم شهر انسبروك به ورود مسعود همایون شاهانه مزین شد- روز پانزدهم عزیمت شهر بولون ایطالیا فرمودند- روز شانزدهم در بولون توقّف شد و به گردش این شهر و نواحی پرداختند- روز هفدهم عازم برندیزی كه آخر بندر ایطالیاست شده، روز هیجدهم به بندر مزبور ورود فرمودند- دو كشتی از دولت عثمانی با اشرف پاشا مهماندار حاضر بودند- روز نوزدهم عازم اسلامبول گردیده، روز بیست و دویم به بغاز داردانل رسیدند- محمد رشدی پاشای صدراعظم با رجال و صاحبمنصبان بزرگ دولت عثمانی از اسلامبول از جانب اعلیحضرت سلطان به چناق قلعه به استقبال موكب همایون آمده بودند، روز بیست و سیّم كشتی آمد تا محاذی عمارت مشهور به بیگلربیگی كه برای منزل اعلیحضرت همایون تعیین شده بود. اعلیحضرت سلطان كه در عمارت بیگلربیگی بودند سوار قایق مخصوص كه برای اعلیحضرت همایون حاضر كرده بودند شده به كشتی سلطانیه آمده از اعلیحضرت شاهنشاهی پذیرائی شایان نموده و متفقا در قایق نشسته به اسكله تشریف‌فرما شده به عمارت صعود فرمودند و مراسم تشریفات مقدم مبارك كاملا به عمل آمد، و تا روز بیست و نهم اعلیحضرت همایون شهریاری در شهر اسلامبول اقامت و هر روز و شبی به تماشای محلّی تشریف‌فرما شده و در هر موقعی از ذات همایونی پذیرائی شایان نموده، روز غره رجب بعد از وداع اعلیحضرت سلطان در كشتی سلطانیه نشسته عزیمت پوطی نمودند- روز چهارم به بندر پوطی رسیده پرنس منچیكوف و كلنل بیزاك مهمانداران سابق دولت روس باز اینجا آمده مشغول پذیرائی مقدم مبارك شدند و از كشتی سلطانیه به كشتی بخار كوچكی كه از طرف پوطی آمده نقل مكان كردند- نواب گراندوك میشل برادر
ص: 1947
اعلیحضرت امپراطور روس كه جانشین و فرمانفرمای قفقاز است با صاحبمنصبان دم اسكله حاضر بودند بعد از تعارفات با كالسكه بخار به راه افتادند و فردا صبح به تفلیس رسیدند در اینجا نیز تشریفات كامله به عمل آمد- روز هفتم از تفلیس عزیمت بادكوبه فرمودند- روز هشتم تشریف‌فرمای گنجه و روز نهم به طرف توریان‌چای، و روز یازدهم دو ساعت از شب گذشته به شهر بادكوبه ورود فرموده و به كشتی نشسته به طرف انزلی حركت فرمودند- روز چهاردهم رجب به انزلی شرف ورود ارزانی فرموده عموم اهالی ممالك محروسه از سلامت و معاودت اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی قرین تشكر كامل گردیدند، و روز سلخ رجب المرجب دار الخلافه باهره طهران به مقدم مبارك مزیّن و مشرف شد.
هم از وقایع حزن‌انگیز این سال رحلت نواب علیّه عالیه مهد علیا والده محترمه اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی است كه روز ششم ربیع الثانی در دار الخلافه طهران به جوار رحمت الهی پیوستند- عباسقلی خان سردار لاریجانی بیست و هفتم ربیع الاول مرحوم شد- نواب فخر الدوله عمّه محترمه اعلیحضرت همایون شب بیستم شهر جمادی الاولی به رحمت ایزدی پیوست- جناب حاجی سیّد اسد اللّه مجتهد اصفهانی ولد مرحوم حاجی سیّد محمّد باقر از اجله علمای اصفهان داعی حق را لبّیك اجابت گفت- جناب حاجی میرزا حسین خان مشیر الدوله صدراعظم بعد از ورود موكب مسعود به خاك ایران از این منصب استعفا كرده در رشت متوقف گردید- وزارت جنگ و امارت توپخانه مباركه و قورخانه كما فی السابق به عهده كفایت نواب والا نصرت الدوله موكول آمد- مجلس دربار با اجزای مسطوره در ذیل تشكیل یافت: (جناب اجل میرزا یوسف مستوفی الممالك وزیر داخله و رئیس كل دفاتر و محاسبات و خزانه و غیره و رئیس دار الشوری و ناظم دار الخلافه و خالصه‌جات)، (نواب والا نصرت الدوله وزیر جنگ)، (نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب عماد الدوله وزیر عدلیه اعظم كه تازه به این منصب نبیل نایل شده)، (جناب میرزا سعید خان مؤتمن الملك وزیر امور خارجه)، (جناب نصیر الدوله وزیر تجارت)، (جناب مجد الملك وزیر وظایف)، (جناب میرزا علی خان منشی حضور و وزیر رسایل)- جناب اجل آقای
ص: 1948
مستوفی الممالك به اعطای قلمدانی مرصّع به جواهر مباهی گردیدند- جناب علاء الدوله كه علاوه بر منصب كشیكچی باشیگری در سفر فرنگستان موقتا به سمت ایشیك آقاسی باشیگری معرفی شدند در این اوان اداره فراشخانه مباركه و باغات و عمارات دولتی را مزید سایر مشاغل جناب معزی الیه نموده به اعطای یك قبضه عصای مكلّل به الماس بریلیان مباهی آمدند- آقا رضای عكاسباشی و پیشخدمت مخصوص خازن صرف جیب و آجودان مخصوص حضور همایون گردید- بنده مؤلف به منصب معاونت دیوانخانه عدلیه اعظم مفتخر و سرافراز آمد- برای هریك از ولایات ممالك محروسه نیز مقرّر شد عدالتخانه موضوع و برقرار شود و رئیس آن از طرف وزارت عدلیّه دار الخلافه معیّن گردد- روز هیجدهم شعبان موكب معلّی تشریف‌فرمای مدرسه مباركه دار الفنون و مریضخانه دولتی شده وضع انتظام این دو دایره جلیله پسند خاطر مبارك افتاده نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم را به یك ثوب سرداری ملبوس مبارك مفتخر فرمودند- حكمرانی عراق را به جناب دبیر الملك واگذار فرمودند- جناب میرزا علی خان وزیر رسایل به لقب جلیل امین الملك ملقّب گردید- حسنعلی خان ژنرال آجودان را به حكومت ولایات اردبیل و مشكین و ایلات شاهیسون آنجا منصوب فرمودند- جناب عضد الملك را علاوه بر منصب جلیل خوانسالاری و خازنی مهر مهرآثار به منصب ایلخانی‌گری ایل جلیل قاجار سرافراز فرمودند- جناب كنت دبسكی وزیر مختار دولت نمسه به دربار دولت علیّه عود كرده روز پنجم رمضان وارد دار الخلافه گردید- محض مرحمت مخصوص از جانب سنی الجوانب همایون درباره حضرت مستطاب اجل شاهنشاهزاده معظم ولیعهد دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس گرانبها به افتخار حضرت معظم مرحمت فرمودند- جناب صاحبدیوان به منصب و لقب جلیل وزیر نظامی و یك ثوب جبّه شمسه مرصع خلعت سرافراز گردیده معاودت به آذربایجان كرد- ابلاغ اوامر علیّه به مجلس شورای كبری و عرض عرایض وزرای فخام به خاكپای مبارك برعهده امین السلطنه پیشخدمت خاصّه مقرّر آمد- جناب مسیو ملینه كه از جانب دولت فرانسه به سمت وزیر مختاری مأمور دربار دولت علیّه بود وارد دار الخلافه گردید- نواب شعاع الدوله به حكومت همدان سرافراز آمد
ص: 1949
- نواب محمّد امین میرزا به حكومت گلپایگان و خوانسار مباهی گردید- انجام خدمات مسطوره در ذیل به عهده میرزا قهرمان امین لشكر موكول گشت: (وصول وجوه نظام از ولایات ممالك محروسه)، (تصدی امر ملبوس كل قشون)، (رسیدگی به امور خیام‌خانه نظام، و رسیدگی به امور محاسبه قورخانه ممالك محروسه)- حاجی میرزا یحیی خان نایب نور را یكی از نوكرهای او به زخم چارپاره از پا درآورد- امیر علم خان حشمت الملك امیرتومان كه در سیستان خدمت كرده بود به یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به الماس مفتخر گردید- فوج بهادران تبریز را علاوه بر فوج ششم اقبال جمعی محمّد باقر خان شجاع السلطنه به معزی الیه ابوابجمع فرمودند- وزارت عسكریّه به اهتمام حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه امیر كبیر ادام اللّه اقباله العالی، و نواب حسام السلطنه، و نواب معین الدوله، و جناب ناصر الملك، و میرزا موسی رئیس دفتر لشكر نهایت منظم است- وزارت امور خارجه را برعهده كفایت جناب حاجی میرزا حسین خان مشیر الدوله مفوّض فرمودند- امیرزاده هوشنگ میرزا ولد مرحوم ملك‌آرا را به ایلخانی‌گری یك هزار سوار افشار و دوپرن و غیره و لقب ایلخانی سرافراز فرمودند- نصر اللّه خان حاكم گرگان‌رود به منصب سرتیپی و اللّهیاران حاكم اسالم به منصب سرهنگی مباهی آمد- خدمت تولیت آستان ملایك پاسبان حضرت رضوی سلام اللّه علیه را به جناب میرزا سعید خان مؤتمن الملك رجوع فرمودند- میرزا عبد الغفار معلّم كل علوم ریاضی به منصب منجّم باشیگری و لقب نجم الملكی و خلعت همایون سرافراز شد- عبد الحسین خان ولد مرحوم خانبابا خان سردار به لقب و منصب ژنرال آجودانی و اعطای یك قطعه نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی مباهی گردید- بنده مؤلف به لقب و منصب مقدّم السفرائی سرافراز آمد- اداره عمارات و باغات مباركات را با عمله احتساب نیز به چاكر واگذار فرمودند- حاجی میرزا محسن خان وزیر مختار اسلامبول به لقب نبیل معین الملكی سرافراز آمد. (چین)- خاقان چین كه طفل بود و به سن بلوغ رسیده خود كفیل امور سلطنت می‌شود. (ژاپن)- مسافرت نواب گراندوك الكسی پسر اعلیحضرت امپراطور روس به این مملكت- میكادو عید نوروز فرنگیها را جشن گرفته سفرائی
ص: 1950
را كه در دربار او هستند پذیرائی می‌كند.
اروپا- (اسپانیا)- شورش هواخواهان دن كارلس قوت و امتدادی بهم رسانیده و دولت تهیه زیادی به جهت دفع یاغیان می‌بیند- همچنین شورش اهالی جزیره كوبا استعفای آمده دویّم پادشاه جدید از سلطنت و رفتن پادشاه با خانواده خود به پرتوغال- تجدید وضع جمهوری نمودن- فتوحات دن كارلس در اغلب نقاط.
(اطریش)- فوت امپراطریس كارولین اگوستا از اقوام امپراطور- مقرّر داشتن قشون دولت اطریش را به هشتصد هزار- افتتاح اكسپوزیسیون صنایع در اوّل ماه مه در وین- ورود اعلیحضرت امپراطور روس و ولیعهد این دولت به تماشای اكسپوزیسیون در اوّل ماه ژون- ورود امپراطریس آلمان در اواخر همین ماه- ورود اعلیحضرت شاهنشاه ایران به وین در سی و یكم ژولیه- ملاقات امپراطور ایطالیا و امپراطور اطریش در وین- اختتام اكسپوزیسیون در دویّم نوامبر- جشن سال بیست و پنجم جلوس اعلیحضرت امپراطور را در اغلب نقاط گرفتند.
(آلمان)- ورود سفرای ژاپن در برلن- شورش در فرانكفر كه استعمال حربه برای دفع شورشیان لازم شد- مسافرت اعلیحضرت امپراطور به پطرزبورغ- ازدواج شاهزاده لاپلد باویر با پرنسس ژیزل دختر امپراطور اطریش- ورود اعلیحضرت پادشاه ایران در برلن در سلخ ماه مه- چون قسط آخر خسارت جنگ فرانسه داده شد قلعه بلفر را كه آخر نقاط متصرفی بود و به‌طور گروگان نگاهداشته بودند عساكر پروس خالی كرده رفتند- ملاقات پادشاه ایطالیا و امپراطور آلمان در برلن، و ملاقات امپراطور آلمان با امپراطور اطریش در وین- فوت ژان پادشاه ساكس.
(انگلیس)- بعضی از رجال دولت از ترقیّات و پیشرفت قشون روس و فتوحات آنها در سمت خیوق متغیرند، بنابراین دولت روس ژنرال شوالف آجودان مخصوص امپراطور را به جهت اطمینان دولت انگلیس به لندن می‌فرستد- فوت ناپلیون سیّم امپراطور سابق فرانسه در قصر اسلشهورست من توابع لندن در نهم ژانویه یك ساعت و نیم قبل از ظهر- در افتتاح مجلس پارلمنت لرد گرانویل وزیر امور خارجه وكلای ملت را اطمینان می‌دهد كه دولت روس به هیچ‌وجه در خیال نگاهداشتن
ص: 1951
خیوق نیست- اعلیحضرت پادشاه انگلستان به تعزیت و تسلیت به قصر اسلشهورست به دیدن امپراطریس اژنی رفتند- ابتدای منازعه مابین پادشاه آشانتی كه یكی از سلاطین افریقا است با دولت انگلیس- ژنرال ولسنی مأمور به منازعه با پادشاه آشانتی است- فتوحات سردار مذكور در آن مملكت. (ایطالیا)- طغیان رودخانه پو و خرابی رسانیدن به اغلب نقاط- تأسف اغلب مردم از فوت ناپلیون سیّم- توجیه كردن مردم در میان خود تنخواهی برای ساختن مجسّمه ناپلیون سیّم- ورود اعلیحضرت شهریار ایران در بیست و پنجم ژولیه به ایطالیا. (روس)- فوت عمّه امپراطور گران‌دوشس هلن- ورود جمعی از معارف قرقیز به پطرزبورغ و تظلّم نمودن از تعدیّات خان خیوق، بنابراین ژنرال كفمان با دوازده هزار قشون به تنبیه خان خیوق مأمور شد- ورود اعلیحضرت شاهنشاه ایران در شانزدهم ماه مه به حاجی ترخان، نیز ورود اعلیحضرت شاهنشاه معظم در بیست و یكم همین ماه به پطرزبورغ- عساكر روس در اوّل تابستان از دو نقطه وارد خیوق شده شهر خیوه را متصرّف شدند. بعد از تصرّف شهر خیوق در بیست و پنجم ژولیه انعقاد مصالحه مابین سردار روس و خان خیوه شد مشروط بر اینكه یك قسمت از مملكت خود را به تصرّف سردار روس و یك قسمت را به تصرّف سردار بخارا دهد و خود را مثل سایر خوانین تركستان در تحت سلطنت روس بشناسد- بعد از انعقاد این صلح طایفه یموت خیوقی به خان خیوق شوریدند و خان مجبور شد كه از سرداران روس استعانت جوید- انعقاد عهدنامه مابین دولت روس و امیر بخارا- كشتیرانی در رود آمو آزاد خواهد بود- كاروان تجار روس با كمال آزادی در تمام خاك بخارا می‌توانند تجارت كنند، غربا بدون اینكه دارای باش‌برت از روس باشند حق توقف در بخارا ندارند، خرید و فروش برده و بنده ممنوع است. (سویس)- فوت دوك دبرنزویك در شهر ژنو، و بخشیدن معادل چهار كرور ایران املاك خود را به اهالی شهر. (عثمانی)- نصب اسعد پاشا به صدارت و عزل محمّد رشدی پاشا- ورود اعلیحضرت شاهنشاه ایران در هیجدهم ماه او به اسلامبول. (فرانسه)- ایجاد مجلس وكلای دولت كه در زمان سلطنت رسم بوده موسوم به مجلس سنا- استعفای مسیو طیراز ریاست جمهوری و وزرائی كه تبعه او بودند در اواخر آوریل و
ص: 1952
نصب مارشال ماكماهون به ریاست- ورود اعلیحضرت پادشاه ایران در دهم ماه ژولیه به پاریس- مدت ریاست مارشال ماكماهون به هفت سال مقرّر شد- مارشال بازن كه در قلعه متس محصور بود و آن قلعه را به تصرّف عساكر پروس داده بود حكم عزل او از سرداری با حكم قتل او از شورای عسكریّه صادر شد- مارشال ماكماهون به واسطه حق عفوی كه دارد از قتل او درگذشت لیكن مقرّر شد مدّت بیست سال تمام در جزیره سن‌مارگریت كه نزدیك به سواحل فرانسه است محبوس باشد. (هلاند)- ابتدای منازعه مابین این دولت و سلطان آتچین كه در یك قسمت از جزایر سوماترا سلطنت دارد اهالی مذهب اسلام دارند- شكست هلاندی از قشون آتچین به واسطه زخم خوردن ژنرال كلهر سردار عساكر هلاندی.
آمریكا- (مكزیك)- لردتژادا رئیس جمهوری در افتتاح مجلس درصدد اینست كه بلكه بتواند رشته الفت و دوستی را كه سابقا با فرانسه داشتند محكم كند- اهالی ملت روز فوت ژوآرز رئیس سابق را روز عزا و روز تولّد او را مقرّر داشتند روز عیش برای تمام ملّت باشد و برای اولاد و اقربای او وظیفه قرار دادند.

[سنه 1291 هجری- سنه 1874 مسیحی]

آسیا- (ایران)- كلیه امور و مهام دولتی از توجّهات خاصّه همایون در این سال قرین انتظام كامل است- میرزا ابراهیم خان سهام الملك ملقّب به سهام الدوله گردید- میرزا سید رضی برادر مرحوم میرزا سیّد عبد اللّه ناظم میزان به منصب استیفا از درجه سیّم نایل آمد- حكمرانی دار العباد یزد را به جناب معتمد الملك وزیر مخصوص مرحمت فرمودند و حسینقلی خان مافی از جانب جناب معظّم به نیابت حكومت رفت- حاجی حسین خان شهاب الملك به لقب جلیل نظام الدوله و خطاب جنابی سرافراز آمد- میرزا جواد خان سرهنگ و رئیس تلگرافخانه آذربایجان به منصب سرتیپی مفتخر گشت- والیگری ایالت كردستان را ضمیمه حكمرانی كرمانشهان فرموده به نواب مؤید الدوله مرحمت كردند- حكمرانی عراق و بروجرد را به عهده كفالت نواب والا نصرت الدوله واگذار فرمودند-
ص: 1953
مستشار الملك خراسانی به منصب استیفای اوّل دیوان اعلی و عصای مرصّع سرافراز شد- مهام و امور دولتی كلیّتا راجع به وزرای ستّه ذیل گردیده و معظم الیهم را وزرای مختار دربار اعظم لقب دادند: (جناب آقای مستوفی الممالك)، (جناب مشیر الدوله)، (نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب عماد الدّوله وزیر عدلیه)، (جناب علاء الدوله وزیر جنگ)، (جناب عضد الملك ایلخانی و خازن مهر مبارك)- رسم تنظیمات حسنه در ولایات محروسه معمول و اجرای آن به عهده نواب اعتضاد السلطنه موكول آمد- جناب علاء الدوله محمّد رحیم خان چنانكه اشارت شد به وزارت جنگ سرافراز آمد- میرزا ابو القاسم خان سرهنگ پسر میر محمّد صادق خان دریابیگی نیابت دریابیگی یافت- نواب تیمور میرزا حسام الدوله كه زیاده از هشتاد سال زندگانی كرده بود به رحمت الهی پیوست- تراكمه مرو و غیره كه عزیمت تاخت‌وتاز خراسان داشتند شجاع الدوله امیر حسین خان حاكم قوچان و غیره آنها را تنبیهی بسزا نمودند- آقا رضا آجودان مخصوص به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه دویّم و پانصد تومان اضافه مواجب سرافراز آمد- اعلیحضرت پادشاه انگلستان یك قطعه عكس شمایل خود را به رسم یادگاری برای اعلیحضرت شاهنشاهی دام ملكه فرستادند- مرتضی خان قاجار ملقّب به شهاب الدوله شد- میرزا موسی خان سرهنگ فوج سوادكوهی به یك قطعه نشان شیر و خورشید با حمایل سرهنگی نایل آمد- از جانب دولت بیرمان سفارت با نامه و هدایا به دربار معدلتمدار آمد- حكمرانی كرمانشهان و كردستان را به نواب عماد الدوله مرحمت فرمودند- جناب میرزا كاظم خان نظام الملك به وزارت عدلیه اعظم منصوب و مباهی شد- حاجی رجبعلی خان سرتیپ دویّم به منصب سرتیپی اوّل توپخانه سرافراز آمد- جناب میرزا علی خان امین الملك وزیر رسایل خاصّه به اعطای نشان تمثال همایون مكلّل به الماس سرافراز شد- میرزا موسی رئیس دفتر لشكر به منصب جلیل وزیر لشكری مفتخر آمد- حسینقلی خان سرتیپ سواره شاهیسون قورت بیگلو به منصب سرتیپی اوّل مباهی گشت- نواب بدیع الملك میرزا ولد نواب عماد الدوله به لقب جلیل حشمت السلطنه ملقّب و از جانب نواب معظم الیه به حكومت كردستان منصوب شد
ص: 1954
- جناب آقامیر سیّد محمّد امام جمعه اصفهان ملقّب به سلطان العلما مرحوم شد- اداره تلگرافخانه را بلاواسطه به مخبر الدوله واگذار فرمودند- عبد الرسول خان نایب الحكومه گیلان به منصب سرتیپی اوّل سرافراز آمد- حسینقلی خان مافی وزیر یزد به لقب سعد الملكی مباهی گردید- آقا رضای دهباشی به لقب ناظم خلوت و اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه سیّم سرافراز آمد- میرزا علی اكبر پسر میرزا محمّد حسن عزب‌باشی دفترخانه مباركه منصب عزب‌باشی یافت- حاجی میرزا صفا از اجله عرفا در دار الخلافه مرحوم و نزدیكی چشمه علی طهران مدفون شد- پنجاه هزار قبضه تفنگ ابتیاعی از دولت آلمان به مرور به دار الخلافه می‌رسد- در ماه شوّال این سال امور مالیه و مهام كشوری مستقلّا به جناب آقای مستوفی الممالك و امور عسكری و وزارت جنگ با لقب سپهسالاری اعظم به جناب مشیر الدوله واگذار و مرحمت شد- روز بیست و هشتم شوّال چون این سال طرح باغ عشرت‌آباد ریخته شده و دیوار دور ساخته بنای مشجر نمودن آنست بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی دام ملكه تشریف‌فرمای این باغ كه در میان قصر قاجار و نگارستان واقع است شدند و چهار اصله درخت به دست مبارك خسروانه غرس فرمودند- میرزا محمّد حسین ادیب اصفهانی كه منشی روزنامه دولتی و در صحبت مؤلف است قطعه‌ای در تاریخ این درختكاری عرض كرده به انعامات و مراحم ملوكانه سرافراز شد و سواد آن قطعه كه عینا در ذیل ثبت می‌شود به امر همایون كتیبه شده به دیوار قصر عشرت‌آباد نصب كردند:
با دست خویش خسرو در قصر عشرت‌آبادفرمود از عنایت رای درخت‌كاری
ای باغبان فردوس نام خوش تو رضوان‌كوثر بیار كاینك شد وقت آبیاری
اصلش بود عدالت فرعش بود كرامت‌شاخی كه شه نشاند با دست شهریاری
تا بر فلك كشد سر اینشاخ عدل امسال‌یكچند زودتر باش ای ابر نوبهاری
شاخ ملك نشان را صد بار به توان گفت‌از دوحه بهشتی از سرو جوی‌باری
از این شجر ثمرها بینند اهل عالم‌برتر ز بختیاری بهتر ز كامكاری
زودا كه عشرت‌آباد همچون سپهر گرددهم مشرق كواكب هم مطلع دراری
ص: 1955 برجای میوه خورشید آرند این درختان‌از فرّ شهریاری از فرط بختیاری
تا اصله كرامت بار آورد فتوّت‌دست ملك نشاند شاخ بزرگواری
اصلست ذات اقدس فرع‌اند جمله عالم‌از اصل فرع را باد پیوسته استواری
در باغ عشرت‌آباد از یمن دست خسروبادا شكفته دایم گلهای تاجداری
شعر ادیب باشد در مدح شاه شاهان‌چون آفتاب روشن مانند آب جاری
شاخ نشاط كی گشت تاریخ غرس خسروكی خسروا نشاندی شاخ امیدواری
سعی صنیع دولت امر خدیو اعظم‌بخشید این بنا را آئین استواری میرزا محمّد حسین ادیب اصفهانی را ملقّب به فروغی فرمودند- حضرت اجل اعظم والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و مضافات به عزم تقبیل آستان معلی به دار الخلافه آمدند- اداره صندوقهای عدالت ولایات را به جناب عضد الملك تفویض فرمودند و دستخط همایون مبنی بر دستورالعمل و تعیین تكالیف این اداره خطیره شرفصدور یافت.
(چین)- نقار و كدورت سخت مابین این دولت و ژاپن به جهت فرستادن ژاپنی‌ها چند فروند كشتی جنگی به تسخیر جزیره فرمز- به واسطه طوفانهای سخت كه در دریا واقع شده بود در اوایل پائیز این سال در سواحل جنوبی چین و سواحل ژاپن ابنیه بسیار و كشتی زیاد حتی كشتیهای آتشی زره‌دار غرق شد- در مسئله جزیره فرمز بین دولتین چین و ژاپن كار به مصالحه انجامید و عساكر ژاپنی جزیره را تخلیه كرده رفتند. (ژاپن)- پذیرائی امپراطریس زوجات سفرای كبار را كه در این دولت بودند- فرستادن یك دسته قشون به سرداری سائی گو و تصرّف جزیره فرمز كه جزء مملكت چین است.
اروپا- (اسپانیا)- تفویض ریاست دولت جمهوری اسپانیول را به مارشال مترانه- فتوحات كارلس در بیلبائو- قتل مارشال كنساد یكی از سرداران معتبر كه به دفع دن كارلس رفته بود به ضرب گلوله- قبول نمودن مارشال سرّانه رئیس جمهوری سرداری قشون را به جهت دفع دن كارلس- جمعی از معارف و بزرگان مملكت طالب سلطنت دن الفنس پسر ایزابل ملكه سابق می‌باشند- تغییر وضع جمهوری و
ص: 1956
مسافرت مارشال سرّانه به فرانسه- تمام قشون بدون استثنا دن الفنس را به پادشاهی می‌خواهند. (اطریش)- مسافرت اعلیحضرت امپراطور اطریش به پطرزبورغ و ملاقات ایشان با اعلیحضرت امپراطور روس. (آلمان)- آمدن ولیعهد دولت انگلیس و زوجه ایشان به برلن- خطبه پرنس بیزمارك در افتتاح مجلس و بر ضد جمعی از وكلای ملّت حرف زدن و ختم كردن نطق خود را به این مطلب كه یكی از شرافات من اینست كه اوّل شخصی كه طرف نفرت تمام اهالی اروپ هست به واسطه حبّ وطن و خدمتگذاری به دولت خود منم- مسافرت امپراطریس اطریش به پایتخت باویر- مسافرت امپراطور اطریش نیز به باویر به ملاقات صبیه خود- عدد قشون آلمان در وقت صلح از صاحبمنصب و تابین به چهارصد و یك هزار و ششصد و پنجاه و نه نفر مقرّر گردید- مارشال ملك در مجلس اظهار می‌كند كه فتوحات ما در مملكت فرانسه اسباب جذب قلوب سایر دول نسبت به ما نشده بلكه كینه و عداوت آنها زیادتر گردید، اقلا پنجاه سال دیگر آنچه را حالا به زور اسلحه تحصیل كردیم باید به اعانت اسلحه حفظ كنیم- امپراطور روس كه به مملكت انگلیس سفر می‌كردند در برلن با امپراطور آلمان ملاقات نمودند- ایضا ملاقات دو امپراطور در شهر امس- شخصی موسوم به كولمان به سمت مسیو بیزمارك طپانچه خالی كرد كه جزئی تألّمی به دست او وارد آمد- ملاقات امپراطور اطریش و امپراطور آلمان در ایشل- حبس كنت دارنیم سفیر سابق دولت آلمان در پاریس به اتهام اینكه بعضی نوشتجات دولتی رسمی كه در سفارتخانه پاریس بوده مخفی داشته است- استعفای موقتی پرنس بیزمارك و قبول نشدن آن. (انگلیس)- حركت عساكر انگلیس به سمت كوماسی پایتخت طایفه آشانتی كه پادشاه آنجا اعلان جنگ با انگلیس كرده بود در افریقا- ازدواج نواب دوكدادینبورگ پسر دویّم پادشاه انگلستان با گران دوشس ماری صبیه امپراطور روس- قحط و غلای سخت در بنگاله هند و فوت چندین كرور نفس- سردار قشون انگلیس شهر كوماسی را كه پایتخت آشانتی بود فتح نموده قسمتی از آن شهر را آتش زده كه كار به مصالحه انجامید- عزل وزرای ویك و نصب وزرای توری به ریاست دیسرائیلی- ورود امپراطور روس به لندن- در ایالت بنگاله سی كرور نفس كه دوچار قحط بودند به اعانت دولت انگلیس از
ص: 1957
هلاكت خلاص شدند- یادداشت فرستادن دولت عثمانی به دول آلمان و اطریش و روس كه وجها من الوجوه حق انعقاد عهد تجارتی با ایالاتی كه در تصرّف عثمانی است از قبیل افلاق بغدان و سربی و منتنگرو ندارند- فتح دارفور از ممالك افریق به دست قشون مصری- جمعیت دارفور كه به تصرّف مصری آمده ده كرور نفس است. (ایطالیا)- جشن بزرگ گرفتن مردم به جهت سال بیست و پنجم جلوس پادشاه. (بلژیك)- پذیرائی نمودن پادشاه بلژیك از امپراطور روس با تشریفات لازمه وقتی كه امپراطور معظم از انگلیس مراجعت می‌كردند. (دانمارك)- استعفای تمام وزرای این دولت- مسافرت پادشاه به جزیره ایرلند كه جشن سال هزارم الحاق این جزیره به مملكت دانمارك گرفته شد. (روس)- ایجاد قانون نظامی ممالك اروپ را در وضع گرفتن آحاد قشون و اجبار خدمت نظامی به تمام رعیّت بدون استثنا در این مملكت- ورود ولیعهد انگلیس و زوجه ایشان به پطرزبورغ- مسافرت اعلیحضرت امپراطور به آلمان و بعد به انگلیس- یكی از برادرهای خان خیوق در جزو قشون روس قبول خدمت می‌كند. (عثمانی)- عزل رشدی پاشا صدراعظم و نصب حسین عونی پاشا وزیر جنگ به جای او- ورود پرنس میلان والی سربی به اسلامبول. (فرانسه)- مدّت ریاست مارشال ماكماهون بدون تردید به هفت سال مقرّر شد- فرار مارشال بازن از جزیره سن‌مارگریت. (هلاند)- فتح كراتن یكی از قلعه‌جات آتچین به دست سردار هلاندی- جشن اهالی هلاند در موقع سال بیست و پنجم جلوس پادشاه.
آمریكا- (اتائونی)- عدد قشون دولت را به همه جهت به بیست هزار نفر مقرّر داشتند. (برزیل)- صلح حقیقی دائمی مابین این دولت و پاراگای