[سنه 1292 هجری- سنه 1875 مسیحی]
آسیا- (ایران)- جناب ظهیر الدوله محمّد ناصر خان مأمور حكمرانی و والیگری خراسان و سیستان گردید- حاجی سلیمان خان نایب ایشیك آقاسی باشی مأمور حكومت قراجه‌داغ شد- بعضی ولایات كه سیم تلگراف ندارد مقرّر شد تلگراف
ص: 1958
كشیده شود- احتشام الملك به منصب سرتیپی سیّم سرافراز شد- حیدر قلی خان ولد حاجی آصف الدوله به منصب سرتیپی سیّم نایل آمد- ریاست مدرسه جدید نظامی و صاحبمنصبان اتاماژر به عهده میرزا عباس خان سرتیپ و مهندس واگذار گردید- میرزا موسی وزیر لشكر به اعطای نشان تمثال همایون از درجه دویّم سرافراز شد- حاجی حسین خان نظام الدّوله روز بیست و سیّم محرّم مرحوم شد- حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا ظل السلطان حكمران اصفهان و توابع ادام اللّه اقباله العالی به یك قطعه نشان اقدس مكلّل به الماس درجه اختصاص یافته از آستان همایون به محل حكمرانی خود معاودت فرمودند- وزارت دربار اعظم را به عهده جناب علاء الدوله مفوّض داشتند- وزارت عدلیه اعظم را به جناب عضد الملك موكول فرمودند- حكمرانی عربستان و لرستان را به نواب معز الدوله بهرام میرزا واگذار نمودند- حكمرانی فارس را به عهده كفایت جناب معتمد الملك موكول داشتند- حكمرانی گیلان برعهده جناب ناصر الملك مقرّر آمد- والیگری یزد را به محمّد خان والی سرتیپ اوّل مرحمت فرمودند- نواب عماد الدوله در نیمه رجب داعی حق را لبیك اجابت گفت و نواب حشمت السلطنه بدیع الملك میرزا ولد آن مرحوم به حكومت كرمانشهان و كردستان سرافراز شد- وزارت گمركخانه ممالك محروسه را به میرزا قهرمان امین لشكر مفوّض فرمودند- روز هفتم شهر شعبان به جهت امتحان قشون ظفرنمون و ترقیّات اداره جنگ در صحرای دوشان‌تپه در حضور همایون مشق بزرگ عمده شد و یك قبضه شمشیر مرصّع به جناب سپهسالار اعظم مرحمت فرمودند- میرزا قهرمان امین لشكر به اعطای نشان تمثال همایون و لقب جلیل جنابی سرافراز آمد- موكب فرخنده كوكب مبارك عزیمت سفر خیریت‌اثر مازندران فرموده روز بیست و چهارم شعبان از اقدسیّه به قریه اوشان تشریف‌فرما شدند و از آنجا به شهرستانك و از شهرستانك به طرف قلعه كجور و دشت نظیر و اماكن متنزّهه و نقاط و اماكن ییلاقی مازندران الی فرح‌آباد، و اواخر رمضان المبارك و اوایل شوال المكرم را در مشهدسر و فرح‌آباد و سواحل بحر خزر تشریف‌فرما بودند- روز سیزدهم شوّال به شهر ساری عزّ ورود ارزانی فرموده تا هیجدهم در آنجا متوقّف بودند- روز نوزدهم به شهر بارفروش
ص: 1959
نزول اجلال فرموده و تا بیست و دویّم در آنجا اقامت شد- روز بیست و سیّم به آمل و از آمل به طرف بلوك لاریجان و از آنجا نهضت‌فرمای دماوند شده چهارشنبه دویّم ذیقعدة الحرام از چشمه لای دماوند به صوب دار الخلافه حركت فرموده شنبه پنجم مقرّ خلافت عظمی را به مقدم مبارك آراستند- جناب عضد الملك حكمران مازندران را به پاداش خدمات لایقه در بلوك لاریجان به یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع مفتخر فرمودند- دار الشورای كبری و مجلس وزرا مجددا افتتاح شده و به نفس نفیس همایون در مجلس افتتاح تشریف‌فرما گردیده و نطقی مفصّل فرمودند، و نیز دستخطی مبارك مشعر بر حدود و حقوق این مجلس خطاب به جناب امین الملك وزیر رسایل خاصّه شرفصدور یافت- میرزا عبد الوهّاب خان پسر جناب نظام الملك به منصب استیفا از درجه دویّم نایل آمد- پستخانه ممالك محروسه ایران در این سال به وضع پستخانه‌های فرنگستان گردید- خوجه‌قه سردار تراكمه كه با جمعیت زیاد به تاخت سرحدات خراسان آمده بود خود با جمعی از همراهان او به دست سپاه منصور مقتول و بقیة السیف متفرّق شدند- جناب اللّه قلی خان ایلخانی را به حكومت همدان سربلند فرمودند.
(چین)- فوت خاقان چین در دوازدهم ژانویه.
اروپا- (اسپانیا)- در جزیره كوبا ژنرال كوزا مردم را دعوت به تبعیّت پادشاه جدید الفنس می‌نماید- ورود پادشاه جدید در نهم ژانویه به بندر بارسلن از بنادر اسپانیا- منازعه سخت هواخواهان دن كارلس با عساكر پادشاه- نفاق مابین كارلیستها و تفرقه میان آنها- فتوحات عساكر پادشاه در ممالكی كه كارلیستها متصرّف بودند. (اطریش)- مسافرت امپراطور به مملكت دالماسی- ملاقات اعلیحضرت امپراطور با پادشاه ایطالیا در شهر ونیز- ملاقات والی منتنگرو با اعلیحضرت امپراطور در كاتار- افتتاح كشتیرانی در شعبه‌ای از دانوب كه به حكم امپراطور تازه حفر نموده از وسط شهر وینه عبور داده‌اند- ملاقات امپراطور اطریش و اعلیحضرت امپراطور روس در اژر- فوت امپراطور فردیناند عموی امپراطور حالیه كه از سلطنت استعفا نموده و سلطنت را به این امپراطور تسلیم كرده در بیست و
ص: 1960
نهم ژون در شهر پراك- پناه جستن یاغیان مملكت عثمانی به خاك اطریش.
(آلمان)- مخالفت آشكار پاپ بر ضد این دولت- صدور احكام از رم به كشیشهای كاتولیكی مذهب كه تمكین و اطاعت قوانین جدیده كه دولت می‌خواهد در مذهب ایجاد نماید ننمایند- غدغن دولت در بیرون نبردن اسب از مملكت- پرنس بیزمارك بالصراحه در مجلس شوری می‌گوید كه در مسئله مذهب بهتر این است كه شخص به خالق معتقد باشد نه به مخلوق و مقصود از این حرف كنایه به پاپ است- ملاقات ولیعهد آلمان و پادشاه ایطالیا در شهر ناپل- در هفتم ماه مه كشتی موسوم به سیلر كه از هانبورگ عادتا به ینگی‌دنیا می‌رفته و مراجعت می‌كرده است و سیصد و پنجاه نفر را حامل بوده غرق می‌شود و از این جمعیت سیصد و دوازده نفر هلاك می‌شوند- ملاقات امپراطور آلمان و امپراطور روس در برلن- ملاقات پادشاه سود و ملكه این مملكت با امپراطور آلمان در برلن- ملاقات آرشیدوك آلبرت سپهسالار عساكر اطریش با امپراطور آلمان در امس- مسافرت ولیعهد دولت آلمان به مملكت اطریش- ملاقات امپراطور آلمان با امپراطور اطریش در ایشل- كشیش شهر كلن كه برخلاف حكم دولت رفتار نموده بود اخراج بلد می‌شود- ملاقات امپراطور آلمان با پادشاه ایطالیا در میلان.
(انگلیس)- صد و بیست هزار نفر عمله‌جاتی كه در معدن زغال‌سنگ گال كار می‌كردند یك مرتبه شورش نموده تعطیل از كار میكنند- الحاق جزایر فیجی به مملكت انگلیس- وزیر امور خارجه در مجلس به وكلا اطلاع می‌دهد كه دول روس و آلمان و اطریش باهم متّحد شده‌اند كه با ایالات سربی و افلاق بغدان كه جزو مملكت عثمانی هستند بدون استیذان و اطلاع دولت عثمانی معاهده تجارتی ببندند- مأموریت یك دسته از علما به ریاست كلنل برون برای تحقیق و انكشاف علمی به مملكت چین مغربی و به مقصود نرسیدن و در اوایل ورود به خاك چین صدمه كلّی دیدن و كشته شدن جمعی از آنها و مراجعت نمودن به خاك بیرمان- نقار مابین دولت انگلیس و دولت بیرمان- عزل والی بارودا از ایالات هند به حكم دولت انگلیس- ریاست ولیعهد انگلیس به مجمع فراموشخانه‌های آن دولت- مسافرت جمعی از علما و دانشمندان به قطب شمالی
ص: 1961
- در هیجدهم ماه او كشتی موسوم به البرتا كه پادشاه انگلستان در آن كشتی بود و از ازیرن به پرتسموت می‌آمد در عرض راه علی الغفله به كشتی میتس لئو برخورده قسمتی از آن كشتی را شكسته سه نفر را غرق می‌كند- كاپیتن وب از بندر دوور انگلیس به بندر كاله فرانسه با شنا از دریا عبور كرده بیست و چهار ساعت تمام در روی آب می‌ماند- در یازدهم اكتبر ولیعهد انگلیس به قصد مسافرت هندوستان از بندر دوور حركت كرده در هشتم نوامبر وارد بندر بمبئی می‌شود- ابتیاع دولت انگلیس سهامی را كه خدیو مصر در نهر مجمع البحرین سوئز داشت به هشت كرور لیره انگلیسی- در اوّل دسامبر ولیعهد انگلیس به سیلان می‌رسد و در پانزدهم همین ماه به مدرس و در بیست و سیّم به كلكته. (ایطالیا)- گاری بلدی در مجلس وكلا به دولت تكلیف می‌كند كه رودخانه تیبر را كه از وسط شهر رم گذشته مصبّش دریاست قابل كشتیرانی نمایند- بروز طبقه از فراموشخانه‌ها در رم. (روس)- نقار دولت با خان خوقند- ورود عساكر روس به سرداری ژنرال كفمان به خوقند- ناصر الدین خان والی خوقند مطیع می‌گردد لیكن عبد الرحمن نامی بر ضدّ روسها برخاسته حكم به جهاد می‌كند، ژنرال اسكبلف مأمور به تدمیر میر عبد الرحمن شده تمام خوقند را متصرّف می‌شود- اگرچه روزنامه‌ها طرف صلح را دارند و از جنگ حرف نمی‌زنند و لیكن دولت روس شورش بعضی ایالات عثمانی را به دیده حقارت نمی‌نگرد و سهل نگرفته مخفیا به تهیّه و تدارك جنگ می‌پردازد و آشكارا اعانت و رعایت زیادی به یاغیان عثمانی می‌نماید.
(عثمانی)- یاغیهای هرزگوین جدّا با قشون دولت در مجادله هستند- اهالی ایالات منتنگرو و سربی به آنها اعانت میكنند- یاغیان شهر ترنبژ را محاصره كرده‌اند- استعفای اسعد پاشا از صدارت و نصب محمود پاشا- مأموریت كمیسیونی از طرف دولت عثمانی با معیت قونسولهای دول فرنگ نزد یاغیان هرزگوین برای تحقیق شكایات آنها از دولت- مأمورین بعد از ورود به شهر مستار هر قدر رؤسای یاغیان را می‌طلبند كه حاضر شده گفتگو نمایند آنها قبول نمی‌كنند و مأمورین بی‌نیل مقصود مراجعت می‌نمایند- در سربی وكلای ملّت به والی تكلیف میكنند كه باید رعایت و اعانت یاغیهای سربی را نموده به آنها حمایت
ص: 1962
كرد- دولت عثمانی اعلان به طلبكاران خود می‌نماید كه نصف طلبی كه از دولت عثمانی دارند از بابت فرع تنخواه دولت نخواهد داد- ازدواج والی سرب با پرنسس ناتالی كوشك- ورود عساكر مصری به حبشه و شكست یافتن از حبشه و مراجعت كردن آنها به مصر- شورش اهالی هرزگوین و بسنی به نهایت است و روزبه‌روز رو به تزاید می‌باشد- عزل حسین عونی پاشای صدراعظم و نصب اسعد پاشا به جای او- زلزله سخت در ازمیر و حوالی آنجا در دوازدهم ماه مه كه بیشتر از دو هزار نفر به هلاكت می‌رسند. (فرانسه)- فوت كنت درنوزا از وزرا و از رجال معتبر فرانسه- طغیان آب رودخانه‌های جنوب فرانسه و خرابی رسانیدن به اغلب اماكن- دویست هزار تومان دولت از خزانه به اشخاصی كه اموال و املاكشان تلف شده است مجّانا بخشش می‌كند. (هلاند)- فتوحات قشون این دولت در آتچین.
آمریكا- (اتائونی)- فوت ژن‌سن رئیس سابق. (ینگی‌دنیای جنوبی)- شهر البانه به واسطه زلزله كلیتا خراب می‌شود.
[سنه 1293 هجری- سنه 1876 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال امور مملكت خراسان را از هر جهت به جناب مشیر الدوله سپهسالار اعظم واگذار فرمودند- جناب حاجی ظهیر الدوله به امر اعلی عمارتی بسیار عالی به جهت محلّ سكنای ولات و حكمرانان خراسان در شهر مشهد مقدّس بنا نموده‌اند- جشن میلاد سعادت‌بنیاد همایون را جناب سپهسالار اعظم به اعلی درجه كمال گرفتند، در تمام بلاد ممالك محروسه نیز جشن مفصّل گرفته شد- جناب اگوستین محترم ارشوك هراكله از طرف حضرت پاپ با هدایا و نامه به حضور مبارك تشرّف جسته جواب آن نامه از جانب اعلیحضرت شاهنشاهی مبنی بر كمال مودّت ترقیم و تبلیغ شد- حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا ولیعهد گردون‌مهد دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی احضار به دار الخلافه شده روز بیست و دویّم صفر وارد دار الخلافه گردیده در باغ دولتی
ص: 1963
موسوم به باغ ایلخانی منزل برای حضرت اجل معظّم معین گردید- علیقلی خان مخبر الدوله رئیس اداره تلگرافخانه به وزارت تلگراف و اعطای لقب جنابی سرافراز شد- روز دوشنبه بیست و سیّم شهر صفر سه ساعت و سی و هشت دقیقه و چهل ثانیه از روز گذشته آفتاب عالم‌تاب از برج حوت به حمل تحویل نمود- حكیم الممالك پیشخدمتباشی سلام به حكومت بروجرد منصوب گردید- نواب والا ركن الدوله به حكمرانی ایالات خراسان و سیستان مفتخر گردیدند- ادیب الملك پیشخدمت خاصّه به حكومت قم و ساوه سرافراز شد- حاجی میرزا تقی وكیل الرعایا به منصب كلانتری دار الخلافه برقرار گردید و میرزا محمّد حسین پسر معزی الیه به كدخدائی محله عودلاجان مباهی آمد- محض ظهور عواطف خاصّه خسروانه درباره حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده امجد اكرم ولیعهد دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی یك قبضه شمشیر مرصّع به جواهر ثمینه و فیروزه از شمشیرهای خاصّه سلطنتی به دست مبارك همایونی به حضرت مستطاب معظّم مرحمت فرموده و پس از رخصت ملوكانه معاودت به آذربایجان فرمودند- حكمرانی ایالت عربستان و لرستان را به نواب حشمت الدوله مفوّض داشتند- امین حضور پیشخدمت خاصّه به حكومت كاشان سرافراز شد- میرزا اسد اللّه مستوفی اوّل به پیشكاری مازندران مفتخر آمد- نواب والا معتمد الدوله فرهاد میرزا كه به مكّه معظّمه مشرف شده بودند غرّه ربیع الثانی به دار الخلافه ورود نموده به خاكپای مبارك شرفیاب و مورد مرحمت مخصوص گردیدند- حاجی میرزا محمّد رضای مستشار الملك پیشكار خراسان به یك قلمدان دوات مرصّع و خلعت همایون سرافراز آمد- حاجی میرزا عبد اللّه خان علاء الملك به یك قطعه نشان تمثال مبارك مفتخر گردید- جمعیتی از تراكمه با عاشورلنگ كه یكی از سرداران تراكمه است و ادنّه‌نفس كه او نیز از رؤسای تركمانان می‌باشد به تاخت و تاز سرحدات خراسان آمده مصطفی قلی خان میرپنج رئیس اردوی خراسان با قشون ظفرنمون سر راه بر آنها گرفته جمعی را مقتول و عاشور لنگ را كشته و ادنّه‌نفس را با ده نفر سوار دستگیر كرده باقی متفرّق گردیدند- حكمرانی و فرمانفرمائی مملكت فارس را مزید سایر مشاغل جناب سپهسالار اعظم فرمودند-
ص: 1964
وزارت معادن ممالك محروسه را مجددا برعهده نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم موكول داشتند- ریاست اصطبل توپخانه مباركه را به نواب جهانسوز میرزا مرحمت فرمودند- یار محمّد خان ایلخانی شادلو تنبیهی در سرحدات بجنورد از تراكمه نموده است- محمّد خان والی حكمران یزد به خطاب جنابی سرافراز آمد- لشكرنویسی افواج اصفهان به میرزا محمّد حسین لشكرنویس ولد میرزا باقر لشكرنویس راجع شد- میرزا حسینعلی طبیب از اطبای حضور همایون به لقب شیخ الاطبائی ملقّب گردید- موكب همایون در ماه جمادی الثانیه عزیمت ییلاق لار فرمود- حكومت و فرمانفرمائی فارس را به نواب والا معتمد الدوله واگذار فرمودند- محمّد حسن خان ولد جناب علاء الدوله وزیر دربار اعظم به منصب فراشباشیگری سرافراز شد- سیم تلگراف خراسان به مشهد مقدّس وصل آمد- اداره ملبوس و خیام‌خانه نظام را به عهده مراقبت حاجی میرزا عبد اللّه خان علاء الملك موكول داشتند- جناب سپهسالار اعظم را به یك ثوب سرداری مفتول‌دوز نظامی شمسه مرصّع از ملابس خاصّه سرافراز فرمودند- مجلس تحقیق علاوه بر مجلس شورای كبری و مجلس خاصّ وزرا برقرار و دایر گردیده و اجزای این مجلس از قرار ذیل است:
(نواب والا اعتضاد السلطنه وزیر علوم)، (نواب حسام السلطنه)، (نواب والا نصرت الدوله)، (جناب حاجی ظهیر الدوله)، (جناب ناصر الملك)، (جناب حاجی دبیر الملك)، (جناب حسنعلی خان)، (جناب نصیر الدوله)، (جناب امین لشكر)، (جناب مخبر الدوله)، (جناب امین الملك وزیر رسائل خاصّه مدیر مجلس)، (میرزا محمود خان منشی اسرار و كاتب مجلس).
بعضی بناهای بدیع رفیع بر ابنیه سلطنتی دار الخلافه افزوده شد- نواب والا نصرت الدوله به حكومت ایالت مركزی كه عبارت از عراق و همدان و ملایر و تویسركان و گلپایگان و خوانسار و نهاوند و بروجرد باشد منصوب و به لقب فرمانفرمائی ملقّب گردیدند- حكمرانی ایالتین كرمانشهان و كردستان را به عهده نواب حسام السلطنه مفوّض داشتند- روز نوزدهم ماه شوّال جناب منیف افندی وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت عثمانی كه حامل اعلان‌نامه رسمی جلوس اعلیحضرت سلطان عبد الحمید خان بر تخت سلطنت عثمانی بود به حضور مهرظهور
ص: 1965
مبارك مشرّف شد- ایالات قم و كاشان و ساوه و زرند را ضمیمه و مزید مشاغل و حكمرانی حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا امیر كبیر نایب السلطنه دولت علیّه حكمران دار الخلافه ادام اللّه اقباله العالی فرمودند- وزارت عدلیه اعظم را به جناب میرزا كاظم خان نظام الملك كه مسبوق به این امر بود تفویض فرمودند- بنده مؤلّف به یك رشته حمایل سرخ و نشان سرتیپی سرافراز آمد- چون اوایل عشر سیّم ذیقعدة الحرام این سال اوّل سال سی‌ام سلطنت اعلیحضرت شاهنشاه جمجاه بود و این قرن سعید با قرن صدساله سلطنت سلسله ابدپیوند قاجاریّه اقتران داشت جناب سپهسالار اعظم جشن این قرن همایون را در چند روز و چند شب به وجه اكمل گرفتند- جناب مسیو زینویف وزیر مختار و ایلچی مخصوص دولت روس مأمور به اقامت دربار دولت علیّه با تشریفات معموله در شانزدهم ذیحجة وارد دار الخلافه گردید.
(چین)- فتوحات عساكر چینی در كاشغر- گرفتن شهر ارمت‌سی را از یعقوب بیك امیر كاشغر. (ژاپن)- مسافرت میكاد پادشاه این مملكت با سفاین جنگی به اطراف جزیره خود- موقوف داشتن شكنجه را نسبت به مقصرین در این مملكت- شورش ایالات مغربی- قتل یاغیان.
اروپا- (اسپانیول)- تمام نقاطی كه عساكر یاغی دن كارلس گرفته بودند قشون دولتی به حیطه تصرّف درآورد- شانزده هزار از قشون یاغی كارلیست اسلحه خود را زمین گذاشته مطیع پادشاه اسپانیا شدند- فرار دن كارلس به مملكت فرانسه- ورود پادشاه اسپانیا با فتح و نصرت به مادرید. (اطریش)- مسافرت امپراطریس به انگلیس- ملاقات پادشاه یونان و ملكه این مملكت با امپراطور اطریش در وینه- ملاقات امپراطور روس با امپراطور اطریش در رشتاد در حالتی كه صدر اعظم دولت روس و صدر اعظم دولت اطریش حضور داشتند- ملاقات امپراطور اطریش در وینه با پادشاه ساكس- ورود پادشاه یونان به وینه. (آلمان)- منع دولت فروش اسب را به كسانی كه می‌خواهند آنها را به خارج ببرند- فوت ژنرال پوكر از معارف در برلن- طغیان اغلب رودخانه‌ها علی الخصوص در شهر فرانكفر و درزد
ص: 1966
- مسافرت پادشاه انگلستان به شهر باد- ملاقات پادشاه انگلستان و امپراطور آلمان در شهر كوبورگ- ملاقات امپراطور روس و امپراطور آلمان در برلن- ملاقات وزرای دول ثلاثه روس و آلمان و اطریش: (پرنس كرچاكف)، (پرنس بیزمارك)، (كنت اندراسی)- ملاقات آرشیدوك البرت سپهسالار اعظم دولت اطریش با امپراطور آلمان و امپراطور اطریش در شهر امس- مسافرت ولیعهد دولت ایطالیا با زوجه خود به برلن- ملاقات امپراطور اطریش و امپراطور آلمان در سالزبورگ- ورود امپراطور برزیل و امپراطریس برزیل به آلمان. (انگلیس)- لرد دربی وزیر امور خارجه مذمت از وضع سلطنت و حكمرانی دولت عثمانی می‌كند- ملقّب شدن دیسرائیلی صدراعظم به لقب كنت دبوكونس فلد- تعدّی و ظلم عثمانیها نسبت به اهالی بلغارستان با كمال نفرت در انگلیس دیده می‌شود- مسیو گلادستون كتابچه‌ای در مذمّت دولت عثمانی انشا می‌كند- سان دادن قشون هند در دهلی با حضور ولیعهد- افتتاح پارلمنت با حضور شخص پادشاه انگلستان- تكلیف دیسرائیلی صدراعظم به وكلا كه به القاب اعلیحضرت پادشاه انگلستان امپراطریس هندوستان افزوده شود- ابتیاع بقیّه سهام خدیو مصر از شراكت حفر نهر مجمع البحرین سوئز به واسطه دولت انگلیس- مسافرت پادشاه انگلستان به آلمان و مراجعت به انگلیس- معاودت كامرن سیّاح معروف از افریقا به انگلیس- مراجعت ولیعهد از هندوستان به انگلیس- فرستادن كشتیهای جنگی انگلیسی به اسلامبول به جهت رعایت دولت عثمانی. (ایطالیا)- مسافرت ولیعهد با زوجه خود به پطرزبورغ- ورود سفرای مرغش به تورن و به حضور پادشاه رفتن- اهالی ایطالیا از صدماتی كه از طرف دولت عثمانی به اهالی بلغارستان می‌رسد متألّم می‌باشند- فوت كاردینال ان‌تونلی معروف صدراعظم پاپ و برقراری كاردینال سیمونی به جای او- زوجه دوك دانوت پسر دویّم پادشاه ایطالیا فوت می‌نماید- مسافرت اژنی امپراطریس سابق فرانسه به شهر رم.
(بلژیك)- ورود پادشاه یونان و ملكه به این مملكت، نیز ورود امپراطور برزیل و امپراطریس به بلژیك- ملاقات پادشاه بلژیك و ملكه در شهر ویسباد- شورش مردم در شهر بروكسل پایتخت و در آنورس. (دانمارك)- مسافرت پادشاه با
ص: 1967
زوجه خود به پطرزبورغ. (روس)- در دهم نوامبر این سال كه مطابق است با جمعه بیست و دویّم شوّال خطبه اعلیحضرت امپراطور در مسكو با حضور رجال دولت و اعیان و اشراف مملكت قرائت كرده آشكارا بیان می‌نماید كه اگر اجماع دول فرنگ نتوانستند قراری در رفاهیت عیسویان رعیت عثمانی بدهند من مسلّما بشخصه حاضر هستم كه كمال رعایت را به آنها بنمایم، و سه روز بعد عساكر اردوهای جنوبی مأمور توقّف در ایالت ادسا گردیدند- نواب گراندوك نیكلا برادر امپراطور سردار این اردو گردید- اردوی مذكور عبارتست از دویست و شانزده هزار پیاده و چهل و نه هزار و دویست نفر سواره و ششصد و چهل و هشت عرّاده توپ و دویست كرور منات عجالتا از برای تدارك جنگ دولت از داخله مملكت استقراض نمودند و مقرّر شد كه از آن به بعد وجه گمرك زر مسكوك باشد نه پول دیگر- تمام اهالی روس از هر مملكت و هر نقطه عریضه‌ها به امپراطور روس نوشته دعای خیر به اعلیحضرت معظم می‌نمایند كه به خیال آزادی عیسویهای عثمانیست- در اوّل دسامبر كه مطابق با جمعه چهارم ذیقعده است نواب گراندوك نیكلای سپهسالار برادر اعلیحضرت امپراطور كه سردار عساكر جنوب بود به سمت كشین‌یف كه معسكر اردوی روس بود حركت كرد- فوت امیرال كراب وزیر بحریّه در زمستان- فوت گراندوك دوشس ماری خواهر اعلیحضرت امپراطور- الحاق مملكت خوقند به متصرّفات روس در تركستان و موسوم نمودن این ایالت را به ایالت فرغانه- فتوحات و غلبه ژنرال اسكبلف سردار بر طایفه قراقرقیز. (سود و نروج)- فوت مادر پادشاه در تابستان. (سویس)- دخل این مملكت در این سال هشت كرور و دویست و چهل و یك هزار و پانصد و پنجاه و دو تومان و ششهزار دینار است و خرج هشت كرور و چهارصد و بیست و هفت هزار و شصت تومان. (عثمانی)- جنگ سخت دولت با یاغیان هرزگوین و بسنی- كنت اندراسی صدراعظم اطریش دستورالعمل و یادداشتی برای استمالت یاغیان هرزگوین و بسنی كه به امضای دول روس و آلمان و انگلیس رسیده است به اسلامبول روانه می‌سازد و اصول این دستورالعمل و یادداشت مبنی بر این بود:
(آزادی تام و تمام اهالی در مذهبی كه پیروی میكنند)، (قانون در وضع اخذ
ص: 1968
مالیات كه تعدّی به آنها نشود)، (تشویق زارعین و ملّاحان)، (یك قسمتی از مالیات معیّنه كه این دو ایالت یاغیه به دولت عثمانی می‌دهند همه ساله خرج خود آن ایالت شود یعنی به مصرف ساختن مدارس و راه‌ها و مریضخانه‌ها و غیره برسد)، (ایجاد مجلسی در این دو ایالت مركب از عیسوی و مسلمانان كه معا در آن مجلس نشسته و قرارهای لازم برای رفاهیت رعیت بدهند). دولت عثمانی قبول این تكالیف را می‌نماید و چهار هفته به یاغیان مهلت می‌دهد كه اگر در ظرف این مدّت اسلحه به زمین گذاشته ایلیّت اختیار كنند آنها را عفو كرده نیز سلطان برای خرابی كه به اهالی رسیده مقرّر می‌دارد كه در ظرف دو سال تخفیف كلّی در مالیات آنها داده شود- ملاقات ژنرال بردیج حاكم دالماسی من ایالات اطریش با عالی پاشا و مختار پاشا سرداران عثمانی در شهر راكوز- یاغیهای بسنی با نهایت شدّت بر ضدّ دولت هستند- مختار پاشا با هفده هزار قشون با یاغیهای هرزگوین و بسنی در جنگ است- ابتدای شورش در بلغارستان- استعفای محمود پاشای صدراعظم و نصب محمّد رشدی پاشا به جای او- به دست آوردن قاتلین قونسولهای فرانسه و آلمان كه در سالونیك بندر عثمانی مقتول شده بودند و به قتل رسانیدن آنها را در اسلامبول- خلع سلطان عبد العزیز خان از سلطنت در سی‌ام مه كه سه‌شنبه ششم جمادی الاولی باشد و نصب سلطان مراد پنجم به جای او- در چهارم ماه ژون كه یكشنبه یازدهم جمادی الاولی باشد عبد العزیز خان شریان خود را با مقراض دریده خود را هلاك می‌سازد- در شانزدهم ژون كه شنبه بیست و چهارم جمادی الاولی باشد حسین عونی پاشای وزیر جنگ و رشید پاشای وزیر امور خارجه را حسن نام چركس در خانه مدحت پاشای صدراعظم به قتل می‌رساند- در حینی كه در بلغارستان و هرزگوین و بسنی قشون دولتی به اطفاء نایره شرارت یاغیان مشغول بودند و آن ایالات را منظّم كرده ایالت سربی به بهانه اینكه می‌خواهند حدود و سنور خود را محفوظ از دستبرد و تخطّی یاغیان یا قشون منظّم دولت عثمانی نمایند عساكر زیادی حاضر میكنند و پرنس میلان والی سربی سرداری این قشون را بشخصه قبول می‌كند، در اوّل ژویه كه شنبه نهم جمادی الاخری باشد منتنگرو و سربی به عثمانی اعلان جنگ میكنند- سردار
ص: 1969
عساكر سربی ژنرال چرنایف می‌باشد- فتوحات مختار پاشا در منتنگرو، و از طرف دیگر شكست دادن قشون منتنگرو عساكر عثمانی را و حبس كردن عثمان پاشا را- عساكر عثمانی به سرداری سردار اكرم عبد الكریم پاشا ورود به خاك سربستان می‌نمایند- فتوحات عبد الكریم پاشا در سربستان- میانجیگری دولت انگلیس كه اسباب اصلاح میان سربی و عثمانی را فراهم آورد- در بیست و یكم ماه او كه دوشنبه نهم رجب باشد به فتوای شیخ الاسلام كه سلطان مراد خان پنجم مریض و مجنونست و قابل سلطنت نیست از سلطنت خلع شده برادر كهتر او عبد الحمید خان به جای او منصوب گردید- در هفتم سپتامبر كه پنجشنبه هیجدهم شعبان باشد سلطان عبد الحمید خان رسما جلوس به تخت سلطنت می‌كند- تكلیف صلح نمودن دولت انگلیس دولت عثمانی را با سربی و منتنگرو با شراكت سایر دول فرنگ و جواب مبهم دادن دولت عثمانی- ورود امپراطور برزیل به اسلامبول- ایجاد پارلمنت عثمانی مركّب از صد و بیست نفر- فتوحات عبد الكریم پاشا در سربی و استمداد نمودن سربی از دولت روس- ورود صاحبمنصب و سرباز زیادی به اسم داوطلب به مملكت سربی- بیطرفی اختیار كردن افلاق بغدان- قبول كردن دولت عثمانی یك مجلس كنفرانسی كه اجزای این مجلس سفرای كبار دولت فرنگ باشند به جهت قراردادهای جدید در داخله عثمانی- استعفای ژنرال چرنایف از سرداری عساكر سربی- دولت روس به تنهائی مطالبه یك ضمانتی از طرف دولت عثمانی می‌كند كه به وعده تنها اكتفا ننموده باید ضامن شود كه قرارهای جدیدی كه مأمورین دول فرنگ خواهند گذاشت از عهده برآید، و مأمور با وجود اینكه این مجلس برای او منعقد است حق حضور در این مجلس را نداشته باشد- دولت عثمانی جدّا مدحت پاشا و ادهم پاشا را از طرف خود مأمور نموده به این مجلس می‌فرستد- افتتاح مجلس كنفرانس در دوازدهم دسامبر كه سه‌شنبه بیست و پنجم ذیقعده باشد بدون قبول حضور مأمورین عثمانی به ریاست ژنرال اكناتیف سفیر كبیر روس- عزل رشدی پاشای صدراعظم و نصب مدحت پاشا به جای او- دولت عثمانی پنج تكلیف از تكالیف مجلس كنفرانس را قبول نمی‌كند. (فرانسه)- ریاست مسیو گروی به مجلس پارلمنت-
ص: 1970
ورود پادشاه انگلستان به بندر شربورغ و ورود به پاریس و ملاقات با مارشال ماكماهون- ورود سفرای مرغش به پاریس. (هلاند)- آزاد كردن غلام و كنیز را دولت هلاندی در جزیره سوماترا. (یونان)- ورود امپراطور برزیل در این مملكت- مراجعت پادشاه یونان بعد از گردش و سیاحت تمام فرنگستان به مملكت خود- استقراض دولت برای تدارك قشون- فرستادن چند كشتی جنگی به بندر سالونیك.
آمریكا- (اتائونی)- در چهارم ژویه كه سه‌شنبه دوازدهم جمادی الثانیه باشد جشن سال صدم آزادی اتائونی را در تمام آن مملكت گرفتند (مخفی نماناد كه قبل از صد سال ممالك فسیح المسالك اتائونی جزو مملكت انگلیس بوده و از آن تاریخ به بعد آزاد شده دولت مستقل بزرگی گردیده است)- ورود امپراطور برزیل در بهار این سال به نیورك پایتخت- مخارجی كه به شخص رئیس اتائونی می‌دادند از طرف دولت آن مخارج را ژنرال كران رئیس تنصیف نمود- افتتاح اكسپوزیسیون صنایع عمومی برای جمیع دول و ملل روی زمین در شهر فیلادلفی در اواخر بهار. (برزیل)- مسافرت امپراطور به ینگی‌دنیای شمالی. (شیلی)- به نسوان حق داده شده كه مثل رجال آنها نیز در مجلس پارلمنت حق تعیین وكیل دارند. (مكزیك)- شورش اهالی ریوگراند به تحریك ژنرال دیاز و شكست یافتن یاغیان از قشون دولت. (ینگی‌دنیای جنوبی)- ژنرال پراد به ریاست جمهوری منتخب گردید.
[سنه 1294 هجری- سنه 1877 مسیحی]
آسیا- (ایران)- ابتدای این سال خیرمآل محض مزید نظم و انتظام امور دولت و رفاه و آسایش حال رعیّت جناب سپهسالار اعظم به اشاره علیه ملوكانه قانونی برای تعیین حدود و تكالیف حكام و رؤسای قشون كه در ولایات ممالك محروسه هستند نوشته به امضای ملوكانه موشّح داشتند- میرزا سنگلاخ كه تقریبا یكصد و ده سال
ص: 1971
عمر كرده شب جمعه هفدهم صفر در تبریز داعی حق را لبیك اجابت گفت- عید مولود مسعود شاهنشاهی دام ملكه را جناب سپهسالار اعظم با شكوهی و زینتی تمام گرفتند در تمام ممالك محروسه جشن كامل گرفته شد- بعضی استخوانهای ماموت را در اصفهان میرزا تقی خان حكیمباشی حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا ظلّ السلطن حكمران اصفهان و مضافات انكشاف كرده است (ماموت حیوانیست كه قبل از طوفان آخری در كره ارض وجود داشته شبیه به فیل ولی بزرگتر، بعد از طوفان دیگر این جنس حیوان وجود نیافته است)- روز سه‌شنبه چهارم ربیع الاول بعد از نه ساعت و سی و هفت دقیقه و سی و شش ثانیه از روز گذشته نیر اعظم از برج حوت به حمل تحویل كرد. سلام خاص در عمارت عاج در پیشگاه حضور همایون منعقد گردید و سلام عام در تالار تخت‌مرمر انعقاد یافت- حكمرانی مازندران را به عهده جناب معتمد الملك وزیر مخصوص موكول داشتند- میرزا علی دكتر بعد از مراجعت از سفر فرنگستان كه برای تحصیل رفته بود از اطبای حضور همایون و به منصب معلّمی علم طبّ مدرسه مباركه دار الفنون سرافراز آمد- رسیدگی به امور عربستان و لرستان را به عهده كفایت جناب علاء الدوله وزیر مالیه و دربار اعظم موكول داشتند- نیز اداره گیلان را مزید سایر مشاغل جناب معظم فرمودند و ضیاء الملك به حكومت گیلان منصوب شد- حكمرانی خمسه را به نواب والا عزّ الدوله عبد الصّمد میرزا واگذار فرمودند- میرزا محمّد حسین پسر میرزا جعفر وقایع‌نگار به منصب استیفا سرافراز آمد- موكب همایون پانزدهم جمادی الاولی تشریف‌فرمای ییلاق لار و نمارستاق گردید- چرخ سكّه و ضرابخانه دولتی در محلی كه مشهور به كارخانه ریسمان‌ریسی است به ریاست جناب میرزا علی خان امین الملك وزیر رسایل خاصّه و مباشری مسیو پخن نمساوی تكمیل و دایر شد- آقا محمّد ابراهیم امین السلطان به لقب جنابی ملقّب و از اجزای دار الشورای كبری گردید- مهام و امور دولتی را در تحت دو وزارتخانه قرار داده جناب اجل آقای مستوفی الممالك را وزیر امور كشور و جناب سپهسالار اعظم را وزیر امور لشكر خواندند- میرزا زكی رشتی وزیر درب حرم جلالت به خطاب جنابی مفتخر آمد- در سلخ رجب شهرستانك مضرب خیام معلّی گردید- بعد از معاودت سفرای بیرمان از دار الخلافه به آن مملكت میرزا
ص: 1972
فضل اللّه خان كارپرداز بمبئی را مأمور به ایلچی‌گری و سفیر بیرمان قرار دادند.
مشار الیه این مأموریت را از روی كفایت به انجام رسانیده معاودت كرده این اوقات عریضه‌ای از مسافرت و شرح سفارت خود به خاكپای همایون ارسال داشت- میرزا هاشم خان امین الدوله مرحوم شد- میرزا محمّد خان امین خلوت ولد مرحوم میرزا هاشم خان علاوه بر ریاست تفنگداران خاصّه بریاست خلوت همایون سرافراز گردید- مسیو نیكلا از جانب مسیو ریدرر رئیس كل پستخانه‌ها نیابت كلیّه یافت- میرزا اسحق خان به كارپردازی مهام خارجه استرآباد برقرار گردید- در ماه رمضان این سال تكیه دولتی محلّ و جایگاه تعزیه‌داری و استماع مواعظست و در غرفات آن جواهرفروشان دار الخلافه و تجار و ارباب صناعت و محترفه منزل نموده به كسب و حرفه خود مشغولند- نصر اللّه خان نصر الملك سرتیپ اوّل به یك قطعه نشان تمثال همایون سرافراز گردید- میرزا شیخعلی جناب منصب نیابت نظام العلماء یافت- نواب والا جهانسوز میرزای امیرتومان حكمران استرآباد به اعطای نشان تمثال همایون مفتخر آمد- حسینعلی خان ولد جناب علاء الدّوله به منصب غلام پیشخدمتباشیگری مباهی گردید- میرزا جواد خان كه مأمور حمل امتعه و اجناس ایران به اكسپوزیسیون پاریس می‌باشد به منصب سرتیپی دویّم مباهی آمد- میرزا محمّد علی ناظم پستخانه به عطای یك رشته حمایل و نشان از درجه سرهنگی نایل گشت- بعضی از تراكمه ساروق كه به خاك خراسان به تاخت‌وتاز آمده بودند مصطفی قلی خان میرپنج رئیس نظام خراسان آنها را تدمیری بسزا نموده است- محمّد علی خان امین السلطنه جامه‌دار خاصّ به عطای یك قطعه نشان و حمایل سرخ از درجه دویّم سرتیپی سرافراز آمد- میرزا اسد اللّه خان ژنرال قنسول دولت علیّه مقیم تفلیس به اعطای نشان و حمایل سرتیپی اوّل مباهی گشت.
(چین)- فوت ولیعهد در سن بیست و هشت سالگی. (ژاپن)- ایجاد راه‌آهن و افتتاح آن با حضور پادشاه از ازاكا به كیت.
اروپا- (اسپانیا)- هواخواهان دن كارلس كه به خارجه فرار كرده بودند به حكم پادشاه به اوطان خود برمی‌گردند- تمام یاغیهای جزیره كوبا مطیع و منقاد دولت
ص: 1973
شدند. (اطریش)- ملاقات پرنس بیزمارك صدراعظم آلمان و كنت اندراسی صدراعظم اطریش در شهر سالسبورگ. (آلمان)- گرفتن امپراطور جشنی در موقع سال هفتادم، داخل شدن ایشان به خدمت قشونی و سال هشتادم عمر اعلیحضرت معظم- پرنس بیزمارك به واسطه علّت مزاج موقّتا چندی از كار كناره می‌جوید- ملاقات امپراطور آلمان با امپراطور اطریش در شهر ایشل. (انگلیس)- ورود سفرای چین به لندن- گفتگوی سخت در مجلس پارلمنت در مسائلی كه راجع به عثمانیست- الحاق جمهوری ترانسوال افریق قریب به رأس امید به متصرفات انگلیس در آن ناحیه- سفاین جنگی انگلیس ورود به خلیج بزیكا نزدیكی اسلامبول می‌كند. (ایطالیا)- پی نهم پاپ جشن سال پنجاهم سلطنت روحانی و جسمانی خود را می‌گیرد. (پرتوغال)- بیطرفی این دولت در جنگ روس و عثمانی.
(روس)- صدراعظم این دولت پرنس كرچاكف به دول آلمان و اطریش و فرانسه و ایطالیا یادداشتی می‌فرستد كه دولت عثمانی به هیچوجه تكالیف دولت روس را در مسائلی كه راجع به رفاهیت عیسویان آن مملكت است قبول ننموده و به این جهت دولت روس در تهیّه قشون است- آمدن اعلیحضرت امپراطور به كشینو به اتفاق ولیعهد و سان دیدن قشون و در آنجا اعلان جنگ كردن به عثمانی- شارژدافر عثمانی با تمام اجزای سفارت خود از پطر به سمت مملكت خود حركت می‌كند- امپراطور با ولیعهد بشخصه در عساكر روس كه به خاك عثمانی ورود میكنند حاضر هستند. (عثمانی)- سرداری سلیمان پاشا به جای مختار پاشا در هرزگوین- صفوت پاشا در مجلس وكلا از طرف سلطان اظهار می‌دارد كه تكالیف مجلس كنفرانس دول را كه در اسلامبول منعقد شده بود چون به شأن و شوكت عثمانی خلل وارد می‌آورد سلطان قبول نكرده رد نموده‌اند- مجلس وكلای دولت عثمانی تماما تكالیف مجلس كنفرانس دول فرانك را رد كردند- رفتن مأمورین دول كه در مجلس كنفرانس حاضر شده بودند از اسلامبول- عزل مدحت پاشا از صدارت و نصب ادهم پاشا به جای او- انعقاد مصالحه مابین سربستان و عثمانی- سرداری كل سفاین جنگی عثمانی به هبر پاشا نام كه اصلا انگلیسی است تفویض شد- شارژدافر روس با اتباع سفارت بیرق خود را خوابانیده از اسلامبول خارج شدند- در
ص: 1974
بیست و چهارم آوریل مطابق سه‌شنبه دهم ربیع الثانی عساكر روس ورود به سرحد عثمانی نمودند- ایالت افلاق بغدان به قشون روس اجازه می‌دهد كه از مملكت او عبور نموده به خاك عثمانی بروند و والی افلاق بغدان پرنس شارل سرداری عساكر خود را قبول كرده بر ضد عثمانی برمی‌خیزد- تصرّف عساكر عثمانی سخم‌قلعه را از بنادر روس در هفدهم مه مطابق پنجشنبه سیّم جمادی الاولی- شهر اردهان را روس متصرّف شد- شیخ الاسلام فتوای جهاد می‌دهد- در چهارم ژون مطابق دوشنبه بیست و یكم جمادی الاولی عساكر روس شهر قارص را محاصره میكنند- در بیست و دویّم همان ماه عساكر روس از رود دانوب عبور می‌نماید- ورود عساكر روس در سمت اروپ به تیرنوا خاك عثمانی- پیش‌قراول قشون روس به سرداری ژنرال كوركو از كوه بالخان عبور می‌كند، شهر بنكپلی به تصرّف عساكر روس درمی‌آید- شكست اردوی نهم روس به دست عثمان پاشا سردار عثمانی- محمّد علی پاشا به جای عبد الكریم پاشا سپهسالاری كل عساكر عثمانی در سمت اروپ می‌شود- عثمان پاشا در پلونا محصور شده در حمله اوّل عساكر روس به آن نقطه ده هزار نفر قشون روس كشته می‌شود- شكستی به ژنرال كوركو در حوالی قازان‌لق رو می‌دهد- سلیمان پاشا در یك حمله با روسها به جهت به چنگ آوردن دره‌شیپكا دو هزار نفر به كشتن می‌دهد- عساكر افلاق بغدان با عساكر روس متّفق شده در محاصره پلونا جدّا مشغولند و سرداری این دسته قشون با پرنس شارل حاكم افلاق بغدانست- لف‌چا به تصرّف روس درآمد- در حمله دویّم عساكر روس و افلاق بغدان به پلونا بیست هزار نفر از عساكر روس كشته می‌شود- شكست مختار پاشا در الشكد و خود را به قلعه قارص انداختن- در هیجدهم نوامبر مطابق یكشنبه یازدهم ذیقعدة الحرام قلعه قارص به تصرّف قشون روس درآمد و عساكر روس به سمت ارزنة الرّوم حركت كردند- در دهم دسامبر مطابق دوشنبه چهارم ذیحجه عثمان پاشا با قشون ابوابجمعی خود در پلونا تسلیم عساكر روس می‌شود- و در همان وقت ایالت سرب با وجود عقد مصالحه با دولت عثمانی نقض عهد نموده با قشون روس متّفق می‌شود- با وجود سرمای سخت و برف زیاد عساكر روس از چند نقطه كوه بالخان عبور می‌كند. (فرانسه)- ریاست مسیو كردی به مجلس وكلای ملّت-
ص: 1975
فوت ژنرال شان كارینه از سردارهای معروف- در سیّم سپتامبر كه دوشنبه بیست و چهارم شعبان باشد مسیو طیر رئیس سابق دولت جمهوری فرانسه وفات می‌كند.
(هلاند)- فتوحات عساكر دولت در آتچین- فوت ملكه این مملكت در تابستان.
(یونان)- با كمال عجله دولت در تهیّه حاضر كردن قشون است و كارخانه‌جات اسلحه‌سازی ایجاد می‌شود- بیست هزار قشون علاوه بر قشون معمول حاضر میكنند- ورود نواب ولیعهد دولت انگلیس به آتن پایتخت یونان.
آمریكا- (اتائونی)- در بهار این سال ریشاردهای به ریاست جمهوری برقرار و ژنرال گران از این عمل خلع گردید- سالی پنجاه هزار دلار به رئیس جدید مواجب و مرسوم داده می‌شود (هریك دلار معادلست با پنج قران پول ایران)- پیغمبر طایفه مرمن كه مذهبی است جدید الاحداث و ژهن نام پیغمبر مزبور است به حكم دولت به قتل می‌رسد- تمام قشون اتائونی برّی و بحری بیست و پنج هزار است- مسافرت رئیس سابق ژنرال گران به سمت فرنگ ورود او به لیورپول بندر انگلیس- شكست عساكر دولتی از طایفه سیوكس كه از وحشی‌های قدیم ینگی‌دنیا می‌باشند.
(برزیل)- به واسطه خشكسالی و نیامدن باران در ایالات شمال مردم به بلیّه قحطی مبتلا می‌شوند. (مكزیك)- ریاست دیاز نام در مكزیك.
[سنه 1295 هجری- سنه 1878 مسیحی]
اشاره
آسیا- (ایران)- كلیه امور دولتی در این سال فرخنده‌فال از توجّهات كامله بندگان اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی دام ملكه زایدا ما كان قرین انتظام است- جشن میلاد همایون را جناب سپهسالار اعظم به وجه اكمل گرفتند- كتاب مستطاب منتخب مثنوی كه به قلم معجز رقم مبارك انتخاب شده به اهتمام محمّد حسن خان محقّق به طبع رسیده است- حكومت كرمان و بلوچستان را به حاجی غلامرضا خان شهاب الملك مفوّض فرمودند- میرزا محمّد مستوفی ولد مرحوم حاجی میرزا بابای حكیمباشی به منصب استیفای نظام سرافراز شد- شب پنجشنبه شانزدهم ربیع الاول بعد از گذشتن سه ساعت و پانزده دقیقه و دو ثانیه از شب آفتاب از برج حوت به
ص: 1976
حمل تحویل نموده سلام خاص در عمارت عاج و سلام عام در تالار تخت مرمر منعقد گردید- اداره امور بنّائی دار الخلافه باهره و سایر ممالك محروسه را برعهده نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم موكول فرمودند- حكمرانی گلپایگان و خوانسار و بروجرد را ضمیمه حكمرانی اصفهان نموده به حضرت اعظم اجل شاهنشاهزاده والا ظل السلطان واگذار فرمودند- نواب والا عباس میرزا كه چندین سال در عتبات عالیات و عراق عرب بسر می‌برد عواطف و مراحم ملوكانه ایشان را به دربار همایون احضار فرموده مبلغ شش هزار تومان وجه نقد از خزانه عامره به رسم سیورغال و مواجب در حق نواب معظم و یك هزار و پانصد تومان در حق نواب محمّد میرزا ولد ایشان برقرار و نواب معظم را به لقب جلیل ملك‌آرائی و حكومت خمسه مباهی فرمودند- نواب معز الدوله بهرام میرزا را به وزارت عدلیه عظمی مفتخر فرمودند- حكمرانی ملایر و نهاوند و تویسركان را برعهده كفالت نواب مؤید الدوله موكول داشتند- جناب اللّه قلی خان ایلخانی به حكومت همدان مباهی گشت- حاجی محمّد رحیم خان قاجار شامبیاتی به ریاست مجلس مظالم عامه برقرار آمد- امیر دوست محمّد خان معیّر الممالك به اعطای نشان تمثال همایون سرافراز گردید- میرزا حسن نوری ولد میرزا ابراهیم به منصب استیفا از درجه سیّم نایل آمد- حاجی میرزا علینقی منشی باشی نظام به لقب مشیر لشكری سرافراز گردید- حاجی آغاجوهر خواجه‌باشی به لقب معتمد الحرم مفتخر گردید- كلّ قراولخانه‌های دار الخلافه را به عهده كفایت امیرزاده وجیه اللّه میرزا پیشخدمت خاصّه و خزانه‌دار كل وجوه نظام واگذار فرمودند- آقا رضای آجودان مخصوص حضور همایون و خازن وجوه صرف جیب مبارك به اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل شیر و خورشید با حمایل سبز مفتخر آمد- اسفندیار خان سرتیپ به یك قطعه نشان شیر و خورشید و یك رشته حمایل مخصوص آن مباهی شد- از وقایع عمده این سال خیرمآل مسافرت اعلیحضرت همایون به فرنگستانست كه شرح آن در سفرنامه مباركه به قلم معجز رقم مبارك مرقوم است- و در اینجا نیز بر سبیل اجمال نگارش می‌یابد و مقدمتا اظهار می‌داریم كه چون مقصود و خیال حقایق تمثال خسروانه از این سفر خیراثر استدراك دقایق و نكات عمده علوم و فنون و صنایع و بدایع اقلیم اروپا می‌بود این سفر مبارك را بدون سمت رسمیت
ص: 1977
قرار دادند تا تشریفات سلاطین و وزرا و بزرگان دول و رؤسای ملل مانع نیل مقصد اعلی و مطلب و منظور اهم نگردد.
هنگام عزیمت این سفر خیراثر نیابت مخصوص وجود مسعود شاهانه را در مدت غیبت ذات ملكوتی صفات اقدس به حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده افخم والا نایب السلطنه امیر كبیر ادام اللّه اقباله العالی مفوّض و جناب اجل آقای مستوفی الممالك را در كلیّه كارهای كشوری مشارك رای و خیالات حضرت اشرف معظم قرار دادند- و جناب معتمد الملك وزیر مخصوص نیز از جانب سپهسالار اعظم مشغول رسیدگی به كار لشكری و نظامی و امور دایره وزارت خارجه گردید- و بعد از وضع این ترتیبات روز پنجشنبه سلخ ربیع الاول كه پانزده روز از عید نوروز گذشته بود موكب همایون از دار الخلافه باهره انتهاض فرموده دوشنبه چهارم ربیع الثانی به ظاهر قزوین نزول اجلال فرمودند و پس از سه روز توقّف عزیمت آذربایجان نموده ضیاء الملك حكمران گیلان در عرض راه به نشان تمثال همایون مفتخر آمد، روز یازدهم به سلطانیه نزول اجلال فرمودند، دوازدهم ظاهر شهر زنجان مضرب خیام معلّی گردید و روز چهاردهم نهضت فرموده، هیجدهم میانج مضرب اردوی كیوان‌شكوه گردید، بین راه حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا ولیعهد دولت علیّه ایران صاحب اختیار و حكمران مملكت آذربایجان و جناب صاحبدیوان وزیر نظام و پیشكار آذربایجان به خاكپای مبارك مشرف شدند، دوشنبه بیست و پنجم شهر تبریز به ورود مسعود خسروانه مزیّن گردیده در باغ شمال نزول اجلال فرمودند، و پس از ورود مسعود سلام عام منعقد گردید- نواب والا حسنعلی میرزا ولد ارجمند حضرت مستطاب ولیعهد دولت علیّه كه تا این روز به حضور مهرظهور مبارك مشرف نشده از تقبیل آستان اعلی مستسعد و مباهی آمد- بیست و ششم جناب فخری بیك سفیر كبیر عثمانی كه از راه حلب و دیار بكر و وان به تبریز آمده و سه روز پیشتر به این شهر رسیده به حضور باهر النور مقدّس مشرف گردید- روز بیست و نهم از شهر تبریز انتهاض فرموده، روز سیم جمادی الاولی به كنار رود ارس تشریف‌فرما گردیدند- روز سه‌شنبه چهارم از رود ارس عبور فرموده عازم قفقاز شدند- پرنس منچیكوف كه از جانب دولت روس مهماندار بود با صاحبمنصبان زیادی لب رودخانه حاضر و به
ص: 1978
شرف حضور همایون نایل شدند.
اسامی ملتزمین ركاب اعلی در این سفر فرنگستان از قرار ذیل است:
(جناب سپهسالار اعظم)، (جناب عضد الملك)، (جناب ناصر الملك)، (جناب امین السلطان)، (دكتر طولوزان حكیمباشی مخصوص اعلیحضرت همایون)، (حكیم الممالك)، (مهدیقلی خان پیشخدمت خاصّه)، (آقا رضا آجودان مخصوص و خازن صرف جیب همایون)، (محمّد علی خان امین السلطنه)، (امیرزاده سلطان حسین میرزا)، (غلامحسین خان زیندارباشی)، (محمّد حسن خان محقّق)، (فرّخ خان پیشخدمت)، (جعفر قلی خان غلام بچه باشی)، (آقا رضای ناظم خلوت)، (آقا محمّد علی آبدارباشی)، (آقا میرزا محمّد)، (حاجی حسن آبدار)، (حاجی حیدر)، (بنده مؤلّف نیز به شرف التزام ركاب مبارك سرافراز بود).
جمعه هفتم تشریف‌فرمای ایروان شدند- روز نهم بعد از آنكه به جمیع صاحبمنصبان نظامی و قلمی و حاكم شهر ایروان علی قدر مراتبهم نشانها مرحمت فرمودند و همگی مشمول عوارف ملوكانه گردیدند از این شهر عزیمت تفلیس فرمودند- سه‌شنبه یازدهم شهر تفلیس را به قدوم مبارك مشرّف ساختند در بین راه جناب امین الملك كه چند ماه قبل مأمور فرنگستان شده بود با ژنرال قنسول ایران میرزا محمود خان مقیم تفلیس به تقبیل ركاب اعلی فایز گردیدند، تشریفات زیاد در ورود مسعود شاهانه به شهر تفلیس به عمل آوردند- پرنس میرسكی نایب (جانشین) جمیع صاحبمنصبان نظامی و قلمی تفلیس را در حضور باهر النور اقدس معرّفی كرد- نواب گراندوك میشل جانشین قفقاز اینجا نبودند ولی دو پسر ایشان كه در این شهر توقّف داشتند به حضور مهرظهور مقدّس تشرّف جستند- روز سیزدهم بعد از آنكه به شاهزادگان پسرهای جانشین نشان و حمایل ایران عطا فرمودند و سایر اعیان و صاحبمنصبان را نیز به قدر مرتبه مشمول مكارم ملوكانه داشتند از تفلیس انتهاض فرموده به منزل ملیت تشریف‌فرما گردیدند- روز
ص: 1979
چهاردهم تشریف‌فرمای شهر ولاد قفقاز شده از وسط شهر عبور فرموده دم گار پیاده شده به كالسكه بخار نشستند- نظرآقا وزیر مختار ایران مقیم پاریس هم از پاریس آمده به حضور مبارك مشرّف شد تا سه شبانه‌روز از كالسكه بیرون نیامده متصل در حركت بودند عصر روز هفدهم جمادی الاولی به شهر مسكو ورود فرمودند، در این روز قامازوف مترجم خاص اعلیحضرت امپراطور كه از پطر مأمور شده بود و میرزا ملكم خان ناظم الملك ایلچی مقیم لندن به حضور همایون مشرف شدند- در ورود به گار پرنس دالقوركی حاكم مسكو با همه صاحبمنصبان و ژنرالها به استقبال آمده بودند منزلگاه همایون در مسكو قصر كرملین است، تا غروب روز چهارشنبه نوزدهم در مسكو توقّف فرموده بعد از صرف شام به راه‌آهن تشریف‌فرما شده عازم پطرزبورغ گردیدند- روز دیگر چون به گار پطرزبورغ ورود فرمودند اعلیحضرت امپراطور و همه شاهزادگان خانواده سلطنت و جمیع صاحبمنصبان تا گار به استقبال آمده بودند. در این محل بعد از ادای مراسم مودّت اعلیحضرت امپراطور اوّلا تمام شاهزادگان خانواده خودشان را معرّفی كردند، آنگاه با اعلیحضرت شاهنشاهی در یك درشكه سربازی نشسته به عمارت زمستانی ارمی تاج كه منزل اعلیحضرت همایون است ورود فرمودند و زیاده از آنچه به تصوّر بیاید اعلیحضرت امپراطور اسباب احترام و پذیرائی موكب همایون را فراهم آورده‌اند- جمعه بیست و یكم در پطر اقامت شد- در این روز از اعلیحضرت امپراطور و نوابان برادران اعلیحضرت معظم بازدید نمودند، شام را امشب مخصوصا در منزل اعلیحضرت امپراطور موعود بودند- شنبه بیست و دویّم در میدان شان دومارس سان بسیار خوبی از قشون متوقّف در پطرزبورغ داده شد و در این‌سان جمیع فرمان را خود اعلیحضرت امپراطور می‌دادند- امشب را نیز در منزل مخصوص اعلیحضرت امپراطور به شام رسمی دعوت شدند- یكشنبه بیست و سیّم یك زوج گلدان چینی بسیار ممتاز اعلیحضرت امپراطور برای اعلیحضرت همایون فرستادند- شب این روز در خانه نواب ولیعهد دولت روس به شام رسمی مهمان بودند و در این شب نشان تمثال همایون مكلّل به الماس را برای نواب گراندوك الكسی اهدا فرمودند- دوشنبه بیست و چهارم تشریف‌فرمای پطرهوف كه ییلاق بسیار باصفائی است شدند-
ص: 1980
روز بیست و پنجم بعد از وداع با اعلیحضرت امپراطور و جمیع خانواده امپراطوری با كالسكه بخار عزیمت ورشاو فرمودند- روز بیست و ششم یكساعت و نیم به غروب مانده وارد شهر شدند. منزل اعلیحضرت همایون در این شهر قصر لازنسكی است- حاكم و صاحبمنصبان متوقّف این بلد و اعیان در پذیرائی موكب اعلی كمال اهتمام را به عمل آوردند- شب چهارشنبه بیست و ششم و پنجشنبه بیست و هفتم در ورشاو اقامت شد و موزه و سیرك و بعضی مواضع دیگر این شهر را تماشا فرمودند- جمعه بیست و هشتم عازم برلن شدند، و شب یكشنبه سلخ جمادی الاولی وارد برلن گردیدند و تشریفات كامله از مقدم مبارك به عمل آمد- روز سلخ اعلیحضرت امپراطور گلیوم به دیدن اعلیحضرت همایون آمدند و اظهار مخالصت و وداد كامل از جانبین شد- منزل اعلیحضرت همایون همان عمارت دولتی است كه در سفر سابق فرنگستان در آن منزل داشتند- بعد از نیمساعت اعلیحضرت همایون به بازدید اعلیحضرت امپراطور تشریف بردند- عصر این روز در حالتی كه اعلیحضرت امپراطور در كالسكه روبازی نشسته گردش می‌كردند شخصی دكتر شارل بنلنگ نام از خاندان معروفی از طبقه موسوم به سسیالیست دمكرات با تفنگی كه چهارپاره زیادی پر كرده بود دو تیر به طرف اعلیحضرت معظم خالی نموده چون كلاه‌خود به سر داشتند سر ایشان محفوظ مانده ولی حوالی شانه و گردن ایشان مجروح گردید و این سانحه زیاد مایه تألّم اعلیحضرت همایون و جمیع ناس شد- سه هفته پیش از این هم یك نفر از طبقه مذكوره طپانچه شش لوله به اعلیحضرت امپراطور انداخته امّا آسیبی به ایشان نرسانده- شنبه غرّه جمادی الثانیه دو ساعت به غروب مانده به عزم بادن‌باد انتهاض فرمودند، روز دویّم به این شهر وارد گردیدند، و پس از پنج روز توقّف در آنجا و سیر و تفرّج و شكار و تماشای اماكن متنزّهه روز یكشنبه هفتم یك ساعت به ظهر مانده با كالسكه بخار عازم پاریس شده و در بین راه شهر استرازبورغ را تماشا فرمودند- دوشنبه هشتم صبح بسیار زود وارد دار الملك پاریس گردیدند، در گراندهوتل یعنی مهمانخانه بزرگ منازل و اطاقهای خوب برای اعلیحضرت همایون و ملتزمین ركاب اعلی اجاره و معیّن شده بود. همه پادشاهان كه به پاریس می‌آیند در همین مهمانخانه
ص: 1981
منزل میكنند- جناب مارشال ماكماهون رئیس جمهوری به دیدن اعلیحضرت همایون آمد، بعد از آن به بازدید اكسپوزیسیون تشریف‌فرما شدند- روز دویّم ورود مسعود به عمارت الیزه به بازدید جناب مارشال ماكماهون رفتند، بعد رسما به اكسپوزیسیون تشریف ورود بخشیدند و همه‌جا را گردش و بازدید فرموده از جمله بنائی كه به حكم همایون به سبك ایران در نهایت خوبی ساخته‌اند با امتعه ممتازه ایران كه در این عمارت گذاشته بودند ملحوظ نظر انور گردید- خلاصه یك روز به بوادبولن، یك روز به اكسپوزیسیون، روزی به بوت‌دشومون كه تفرّج‌گاه بسیار خوبیست، روزی به آن گن كه قصبه بزرگیست تشریف‌فرما گردیدند- از سوانح این ایّام آنكه پادشاه سابق هانور كه مملكت آنرا دول آلمان تصرّف كرده و عموی تنی اعلیحضرت پادشاه انگلستانست و مدّتی در پاریس بوده غفلتا وفات می‌نماید- روز شنبه سیزدهم نواب ولیعهد دولت انگلیس از اعلیحضرت همایون دیدن نمود- روز چهاردهم در لن‌شان اسب‌دوانی بود و اعلیحضرت همایون با جناب مارشال ماكماهون به تماشای اسب‌دوانی تشریف‌فرما گردیدند- شب شانزدهم را برای شام مهمان مارشال ماكماهون بودند- بالجمله بیست و دو روز موكب همایون در دار الملك پاریس اقامت داشت و ذات همایون هر روزی به تماشا و تفرّج و بازدید محلّی اهتزاز خاطر فرموده، روز دوشنبه بیست و نهم جمادی الثانیه تشریف‌فرمای الیزه شده جناب مارشال ماكماهون را وداع فرمودند بعد از آن به اكسپوزیسیون توجّه نموده قدری گردش كردند- روز سه‌شنبه غرّه رجب بالیمن و السّعاده عازم ایران شدند- مارشال ماكماهون و اعاظم آن مملكت موكب اعلی را بدرقه كردند وقت شب از استرازبورغ عبور شد، فردا عصر به شهر سالسبورغ ورود فرمودند- نواب آرشیدوك ویكتور برادر اعلیحضرت امپراطور اطریش كه از جانب اعلیحضرت امپراطور به استقبال آمده بود در اینجا به حضور مبارك تشرّف جست و تشریفات كامله از قدوم بهجت‌لزوم مقدّس به عمل آمد- روز سیّم در اینجا توقّف شد، امشب در عمارت ییلاقی خارج از شهر مهمان نواب آرشیدوك ویكتور بودند- روز جمعه چهارم عزیمت وینه فرمودند و چون به گاروینه رسیدند اعلیحضرت امپراطور و همه صاحبمنصبان و غیره دم گار با لباس رسمی حاضر بودند-
ص: 1982
اعلیحضرت همایون با اعلیحضرت امپراطور با كمال خصوصیّت و مهربانی و مودّت دست دادند و بعد از تقدیم رسوم و تشریفات با اعلیحضرت امپراطور در كالسكه روبازی نشسته به عمارت دولتی موسوم به پاله‌دبورق تشریف‌فرما شدند- منزل اعلیحضرت امپراطور هم در همین عمارتست، بعد از دقیقه‌ای اعلیحضرت همایون به بازدید اعلیحضرت امپراطور تشریف بردند- روز پنجم به تماشای همین عمارت از خزانه و موزه و غیره گذشت، شام را مهمان اعلیحضرت امپراطور بودند- روز ششم به تماشای بعضی ابنیه و عكس و پرده‌های نقاشی و غیره مشغول گردیدند- روز هفتم بعضی از وزرای مختار و بزرگان وینه به حضور مهرظهور مشرّف شدند- بالجمله تا روز دوازدهم رجب بندگان اعلیحضرت همایون در وینه متوقّف و مشغول ملاقاتهای دوستانه با اعلیحضرت امپراطور و تفرّج و تماشای اماكن متنزّهه بودند- روز مزبور اعلیحضرت امپراطور را وداع فرموده بعد به قصر شونبرون تشریف‌فرما گردیدند و پس از تماشای باغ‌وحش آنجا، روز سیزدهم كه عید مولود مسعود حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام است از وینه به طرف ایران حركت فرمودند و اعلیحضرت امپراطور به منزل اعلیحضرت همایون آمده بعد از قدری صحبت به اتّفاق در كالسكه نشسته به طرف گار مشرق راندند، و در گار مجدّدا اعلیحضرت امپراطور را وداع كرده روانه شدند و فردا قبل از ظهر وارد سرحد روس گردیده در استاسیون روسها مهمانداران و صاحبمنصبان روس حاضر بودند و از آنجا به كالسكه‌های مخصوص اعلیحضرت امپراطور روس داخل و روانه راه گردیده، روز پنجشنبه هفدهم رجب به ولاد قفقاز شرف ورود ارزانی داشتند- دو شب در ولاد قفقاز توقّف شد و تشریفات كامله از چراغانی و غیره به عمل آمد- شنبه نوزدهم از ولاد قفقاز حركت فرمودند بیستم به كروزنوای، و بیست و یكم از اینجا انتهاض فرموده با كالسكه تا بندر پطروفسكی طیّ راه شد از اینجا در كشتی موسوم به الكسندر سزاریویچ ورود فرموده، روز چهارشنبه بیست و پنجم رجب انزلی به مقدم فرخنده‌شیم مبارك مزیّن آمد و این سفر خیراثر به میامن اقبال خسروانه به سعادت اختتام یافت- روز نهم شهر شعبان المعظّم به دار الخلافه باهره و مقرّ خلافت عظمی نزول اجلال فرمودند و عموم اهالی به زیارت جمال مهرمثال مقدّس سربلند
ص: 1983
آمدند و سه شب در دار الخلافه چراغانی و جشن بود.
هم در این سال میرزا عباس خان سرهنگ و رئیس تلگرافخانه آذربایجان به منصب سرتیپی سرافراز شد- حاجی آغاجوهر معتمد الحرم به منصب سرتیپی دویّم و نشان و حمایل مخصوص آن مباهی گردید- توپچیان همدانی و نهاوندی و شرائی و كرمانشهانی را به میرزا علی اكبر خان آجودانباشی توپخانه مباركه ابواب جمع نمودند- چون خط تلگراف عربستان كشیده شد جناب مخبر الدوله وزیر تلگراف را به اعطای یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل با حمایل سبز كه مخصوص آنست مفتخر فرمودند، و حسینقلی خان سرهنگ و رئیس تلگرافخانه ولد جناب معزی الیه به منصب سرتیپی سیّم و نشان و حمایل آن مباهی گردید- روز پنجشنبه چهارم جمادی الثانیه جناب فخری‌بیك سفیر كبیر عثمانی مأمور اقامت دربار دولت علیّه با شرایط تشریفات معموله وارد دار الخلافه گردید- امیرزاده وجیه اللّه میرزا سرتیپ اوّل به اعطای نشان تمثال همایون سرافراز گردید- اللّه ویردیخان سرتیپ اوّل توپخانه به اعطای نشان همایون مفتخر آمد- موسی خان سرهنگ فوج سوادكوهی به منصب سرتیپی سیّم مباهی گشت- باقر خان سرهنگ افشار قراول مخصوص به منصب سرتیپی سیّم نایل شد- اسمعیل خان سرهنگ فوج فیروزكوهی را به منصب سرتیپی سیّم سربلند فرمودند- هنگام اقامت موكب همایون در پطرزبورغ یك قطعه نشان سنت‌اتسالاس‌نیس از درجه دویّم با ستاره و پلاك از جانب دولت روس به بنده مؤلف اعطا شد- دو قطعه نشان طغرای غرای نام نامی مبارك مكلّل به الماس كه از بزرگترین نشانهای این دولت جاویدشوكت است به جناب سپهسالار اعظم مرحمت فرمودند- مهدیقلی خان پیشخدمت خاصّه به نشان تمثال همایون سرافراز شد- عمید الملك ولد مرحوم مجد الدّوله به حكومت خمسه سرافراز آمد- یك قطعه نشان قدس مكلّل به الماس كه از برترین نشانهای دولت علیّه است به جناب اجل آقای مستوفی الممالك مرحمت فرمودند- عمارت سلطنتی كه در ییلاق شهرستانك نهایت عالی و مزیّن به امر همایون جناب امین السلطان بنا نموده زیور اتمام یافت- حضرت اجل اعظم شاهنشاهزاده والا نایب السلطنه امیر كبیر ادام اللّه اقباله العالی به یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس از
ص: 1984
شمشیرهای خاصّه سلطنتی مباهی گردیدند- میرزا محمود مستوفی وزیر دار الخلافه به لقب جنابی سرافراز شد- محمّد حسین خان رئیس عمله‌جات حكومت دار الخلافه به نشان سرتیپی از درجه سیّم نایل آمد- این اوقات اراده علیّه همایونی اقتضا فرمود كه ترتیبات سابقه ادارات دولتی را تكمیل فرمایند و تكالیف هر دایره مستقلا محدود باشد و در این حسن ترتیب نتایج و فوایدی كه همیشه مقصود خاطر خطیر همایونست به سهلترین وجه حاصل شود، نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر ادام اللّه اقباله العالی و جناب اجل آقای مستوفی الممالك و جناب اشرف سپهسالار اعظم را به حضور مهرظهور مبارك احضار و بدینگونه خطاب فرمودند كه:
(انتظام مهام مملكت اگرچه به مراقبت و دولتخواهی وزرا و كارگذاران و دولت قصوری ندارد لیكن هنوز خاطر ما راضی و قانع نیست كه معاذیر و بطئ اقدامات شما اصلاحات فوریّه امور را تأخیر كرده و منظورات بلند ما را به مقام انجام نیاورده است. چون نایب السلطنه را در مبادی عمر و شوق و شور جوانی به رجوع خدمات امتحان كرده‌ایم و می‌بینیم به غیرت و دانش فطری چه‌قدر به خدمت دولت مایل است در رتبه شاهزادگی پایه وزارت هم داده و در این خطاب با شما شریك می‌كنیم و اداره امور مملكت چنانكه بود با چندین مراتب استیلا و استقلال به شما تفویض می‌شود به شرایط و حدودی كه خواهیم نوشت و شما سه نفر را به اجرای این تكالیف مأمور و مسئول قرار می‌دهیم. باید وزرای ما متّفق و متّحد باشند. باید در كارها به طرز و اسلوب كهنه قانع نشوند. باید از دستگاه وزرا اسباب تفرقه حواس و مفسده وسواس منسوخ شود. كذلك در حضور ما وسایل و وسایط مختلف انتظام احكام و عرایض را مختل نكنند. تمام نوشتجات از هر قبیل و هر قسم به امین الملك برسد و او به حضور آورده عرض كند و جواب هر اداره را او بفرستد. دستورالعمل و تكالیف شماها را می‌نویسم و باید خود را به تمام آنچه معیّن و مقرّر كرده‌ایم مكلّف بدانید.)
پس از رخصت وزرای فخام جناب امین الملك را به حضور همایون خواسته و از روی یادداشتی كه مشروحا به دستخط همایون مرقوم شده بود حدود و تكالیف ادارات مستقله را تقریر فرمودند. جناب معزی الیه منصوصات اوامر علیّه را
ص: 1985
ثبت و به امضای ملوكانه توشیح داد و خطاب به هریك از وزرای مسئول سه‌گانه دستخط مخصوص دایر به شرح اداره و توضیح تكالیف معظم الیهم صادر نمود و مقرر گردید كه روز دیگر تمام چاكران و رجال دولت و شاهزادگان و اعاظم در تالار تخت مرمر حاضر شده دستورالعمل و تكالیف وزراء مسئول در مجمع عام قرائت و دستخطهای مطاعه كه به افتخار هریك شرفصدور یافته در همان مجلس ابلاغ شود- روز سه‌شنبه هفدهم شوّال حسب الامر الاعلی مجلسی مشحون به تمام شاهزادگان و وزرا و رجال و اعاظم ترتیب شده دستور العلم ادارات مستقلّه را لسان الملك قرائت نمود- چون بعضی از تألیفات بنده مؤلف در پاریس به مطالعه جناب مسیو شفر مترجم‌باشی دولت جمهوری فرانسه و رئیس مدرسه السنه شرقیه و سایر علماء و دانشمندان خبیر و بصیر آن مملكت كه وقوفی كامل و مهارتی تام به زبان فارسی و عربی دارند رسیده زاید الوصف تمجید نمودند و جناب امیرال لارونسیه دنوری، رئیس مجلس جغرافیای فرانسه این بنده را جزو اجزاء آن مجلس محترم شمرد جناب مسیو باردو وزیر علوم و صنایع و مذاهب آن دولت فخیمه پس از اظهار به رجال دولت جمهوری فرانسه نشانی از مرتبه اوّل مجمع العلوم كه بالاترین علایم و نشان فضل و دانش است با فرمان مخصوص آن از طرف وزارت علوم دولت جمهوری فرانسه برای این بنده ایصال داشتند و از خاكپای همایون اجازه استعمال آن را یافت- میرزا محمّد رئیس دفتر وزارت خارجه ملقّب به صدیق الملك گردید- محمّد علی خان امین السلطنه جامه‌دار خاصّه شریفه و خازن مخزن تداركات عسكریه به منصب صندوقداری صندوقخانه مباركه سرافراز شد.
(افغانستان)- قبول نكردن امیر شیر علی خان امیر افغانستان مأمورین انگلیس را در ماه رمضان و قبول نمودن مأمورین روس را در كابل- انتشار این خبر در لندن سبب اضطراب گردید- رفتن امیر شیر علی خان از كابل به سمت تركستان و زمام اختیار سلطنت را به پسر خود سردار یعقوب خان دادن در دوازدهم ذیحجه.
اروپا- (اسپانیا)- عروسی پادشاه با پرنسس مرسده دختر دوك دمونت پانسیه
ص: 1986
كه خاله‌زاده اعلیحضرت معظّم بود- شورش اهالی كوبا برضد این دولت رفع شده آن جزیره به كلّی مطیع می‌شود- فوت ملكه جدید زوجه پادشاه در بیست و سیّم ژون، این ملكه كه پنج ماه و اندی بود عروسی كرده در هزار و هشتصد و شصت مسیحی متولّد شده بود، جمعه بیست و هفتم شوّال شخص چلیك‌سازی طپانچه به طرف پادشاه خالی كرد ولی به ایشان نخورد. (اطریش)- كنت اندراسی وزیر اعظم اطریش به دول آلمان و انگلیس و فرانسه و ایطالیا اعلان رسمی می‌فرستد كه مأمورین در مجلس كنگره كه از برای قرار مسائل شرقیه منعقد خواهد شد به وینه پایتخت اطریش روانه دارند و دولت آلمان تكلیف می‌كند كه محل انعقاد این مجلس در برلن باشد- فصول عهدنامه در سان‌استفان مابین روس و عثمانی را كنت اندراسی قبول نمی‌كند- ورود عساكر اطریش به هرزگوین و بسنی ایالات عثمانی به جهت تصرف نمودن این دولت و راضی نبودن اهالی- در هشتم رمضان این سال عساكر اطریش شهر تربین را در هرزگوین و بسنی تصرّف نمود و به این واسطه دولت اطریش از تصرّف كردن این دو ایالت و جنگ با اهالی آسوده گردید- سفارت كبرای مسیو دبست از طرف دولت اطریش به فرانسه- آتش گرفتن كشتی موسوم به اسفنكس در محیط و تلف شدن پانصد نفر- استقراض دولت معادل دوازده كرور ایران به جهت مخارج لازمه قشون- متصرّف شدن عساكر اطریش شهر سراجو را كه شورشیان هرزگوین و بسنی در آنجا جمع بودند. (آلمان)- در افتتاح مجلس پارلمنت امپراطور بشخصه خطبه خوانده و كوشش خود را در انعقاد مصالحه بین روس و عثمانی و حفظ صلح در تمام دول فرنگ اظهار می‌دارند- در یكی از كوچه‌های برلن معروف به تیّل در هشتم جمادی الاولی امپراطور با صبیّه خود والیه‌باد در كالسكه روبازی از گردش مراجعت می‌كرده هدل نام دو تیر طپانچه به سمت اعلیحضرت معظّم خالی می‌كند ولی هیچكدام به ایشان نمی‌خورد- كشتی جنگی زره‌دار بزرگ آلمان موسوم به گرس كورفورست در حوالی انگلیس به كشتی جنگی موسوم به كینگ‌ویل‌هلم برخورده با سیصد نفر عمله كه در آن كشتی بودند غرق می‌شود- در سلخ جمادی الاولی نیز در كوچه تیّل برلن هنگام رفتن امپراطور به گردش دو تیر تفنگ
ص: 1987
به سمت اعلیحضرت معظّم خالی می‌شود و چند چارپاره به بازو و شانه‌های امپراطور می‌خورد- ضارب كه موسوم به نبلنگ است با طپانچه قصد هلاكت خود را كرده لیكن زخم شدیدی به او نرسیده و نمی‌میرد- به واسطه جراحات سختی كه به بدن امپراطور رسیده زمام اختیار سلطنت را موقّتا به ولیعهد می‌دهند- مجلس كنگره دول در برلن افتتاح شده و مأمورین دول آلمان و اطریش و فرانسه و انگلیس و روس و عثمانی و ایطالیا در مجلس جلوس كرده و ریاست مجلس به پرنس بیزمارك داده می‌شود- مأمورین دول عهدنامه برلن را امضا می‌نمایند- اختتام مجلس كنگره- دهم ذیحجه امپراطور سالما از ییلاقات و شهرهای آب معدنی كه چندی در آنجاها سفر كرده بودند به برلن مراجعت و ورود نموده بشخصه مشغول رسیدگی به امور سلطنت شدند- فوت ژرژ پادشاه هانور در پاریس. (انگلیس)- مابین این دولت و دولت روس آثار كدورت پدیدار است- در اغلب بلاد انگلیس اهالی با دولت موافق در جنگ با روس نیستند- ورود عساكر روس در حوالی اسلامبول اسباب كمال وحشت رجال دولت انگلیس است و به این جهت كشتیهای جنگی انگلیس از سمت دریا به حوالی اسلامبول می‌آید- استعفای لرد دربی از وزارت خارجه كه به تهیّه قشون انگلیس راضی نبود- از خطبه‌ای كه پادشاه انگلستان در افتتاح مجلس پارلمنت می‌خوانند و نوشتجاتی كه لرد سالیس‌بوری كه تازه به وزارت امور خارجه انگلیس منصوب شده چنین معلوم می‌شود كه دولت انگلیس به هیچوجه راضی به فصول عهدنامه منعقده سان‌استفان مابین دولت روس و عثمانی نیست و با كمال شدّت دولت انگلیس تهیّه جنگ می‌بیند- استقراض دولت دوازده كرور لیره برای حاضر كردن عساكر برّی و بحری- وزرای عثمانی اظهار كمال امتنان را از رعایت و حمایت انگلیس دارند- نامزد نمودن پرنس آرتور پسر پادشاه انگلستان پرنسس مارگریت صبیّه فردریك شارل بنی عم امپراطور آلمان را- در مجلس كنگره برلن كنت بوگنست‌فلد صدراعظم اظهار می‌دارد كه بنابراین عهدنامه مخفی مخصوصی كه مابین دولت انگلیس و دولت عثمانی منعقد شده عساكر انگلیس جزیره قبرس من جزایر عثمانی را متصرّف می‌گردند- لرد سالس‌بوری بعد از مراجعت از مجلس كنگره برلن
ص: 1988
تمجیدات زیاد از نتایج این مجلس می‌كند به جهت اینكه عهدنامه سان‌استفان را برهم زد- مرخّص نمودن دولت انگلیس عساكری كه تازه جمع كرده بود- كشتی موسوم به پرنس آلیس در چهارم رمضان با كشتی دیگر روی رود طمس كه از وسط شهر لندن می‌گذرد برخورده كشتی پرنس آلیس در آن واحد غرق شده ششصد نفر مسافر هلاك می‌شوند- فرستادن تهدیدنامه از طرف فرمانفرمای هند به امیر شیر علی خان امیر كابل در ماه ذیقعده- پنجشنبه بیست و پنجم ذیقعده عساكر انگلیس از چند نقطه وارد به خاك افغانستان شد و فردای آن روز قلعه علی مسجد را كه در دهنه تنگه خیبر است متصرّف شدند- فتح قلعه و دره پیوار افغانستان به دست ژنرال ربر سردار انگلیس- فوت كنت روسل از معارف. (ایطالیا)- فوت ویكتور امانول دویّم پادشاه این مملكت و جلوس هومبر اوّل ولد ارشد آن پادشاه به تخت سلطنت ایطالیا- فوت پی نهم پاپ اعظم- انعقاد مجلس كنكلاو یعنی شورای بزرگ كشیشان به جهت انتخاب نمودن پاپ تازه و انتخاب نمودن كشیشان كاردینال پچی را به پاپی و ریاست كاتولیكی و او را ملقّب به لئون سیزدهم نمودن- صدارت مسیو كیسولی در ایطالیا- در شهر ناپل شخصی باسّانانت نام با كارد حمله به پادشاه كرده ولی به ایشان نمی‌خورد، امّا كیسولی صدراعظم كه در صندلی جلو كالسكه نشسته بود رانش از آن ضربت مجروح می‌گردد، بعد از این مقدّمه در چند شهر از بلاد ایطالیا مردم شورش میكنند.
(بلژیك)- اهالی بلژیك جشن سال بیست و پنجم عروسی پادشاه و ملكه را گرفتند.
(روس)- دولت روس اعلان می‌كند كه اگر كشتیهای جنگی انگلیس در حوالی اسلامبول بماند او نیز شهر اسلامبول را متصرّف می‌گردد، لهذا قسمتی از سفاین جنگی انگلیس به حوالی كالی‌پولی رفتند- شهر صوفیا از ممالك اروپائی عثمانی به تصرّف عساكر روس درآمد- سرمای شدید را كه بلانهایت بود قشون روس ممدّ خود ساخته از تنگه شیپكای كوه بالخان كه قسمت عمده قشون عثمانی به واسطه برودت هوا تخلیه كرده بودند گذشتند- مراجعت امپراطور بعد از فتوحات نمایان در خاك عثمانی به پطرزبورغ- ورود عساكر روس به شهر ادرنه- نواب گراندوك نیكلا سردار عساكر روس در قریه سان‌استفان نیم فرسخی اسلامبول
ص: 1989
اردو زد- نواب گراندوك نیكلا به شهر اسلامبول رفته و با اعلیحضرت سلطان ملاقات می‌نماید- ژنرال اكتاتیف كه از طرف دولت روس مأمور به بعضی گفتگوها مابین دولت روس و اطریش بود به وینه رفته بی‌نیل مقصود مراجعت می‌كند- معاودت گراندوك نیكلا از خاك عثمانی و تعیین نمودن ژنرال تتلبن را به جای خود- تصرّف نمودن عساكر روس بندر و شهر باطوم را- تصرّف قشون روس شهر عثمان بازار و رسچق و ارزنة الروم را- رفتن قشون روس از سان‌استفان حوالی اسلامبول- مجروح ساختن ژنرال تریف حاكم شهر پطرزبورغ را شخصی از طایفه نیهیلیست- ژنرال مزنت‌زو رئیس احتساب مخفی روس را در یكی از كوچهای پطرزبورغ در روز روشن به قتل رسانیدند و قاتل مخفی گردید- سان دادن قشون در پطرزبورغ با حضور اعلیحضرت شاهنشاه ایران. (عثمانی)- اضطراب اهالی اسلامبول و عریضه دادن به اعلیحضرت سلطان- قرار دادن بعضی از اصول مصالحه را در شهر ادرنه- فتوحات منتنگرو و عساكر سربی در نیش- فتح شهر فلیپ‌پلی قشون افلاق بغدانی ودین را متصرّف می‌گردد- انعقاد مصالحه بین عثمانی و روس در سان‌استفان و این عهدنامه مبنی بر بیست و نه فصل است- موقوف داشتن منصب صدارت در مملكت عثمانی- سفرای عثمانی در لندن و وینه به دول انگلیس و اطریش رسما اطلاع می‌دهند كه اصول عهدنامه صلح بین عثمانی و روس ممضی شد- سفاین جنگی عثمانی در محاذی پیره بندر یونان لنگر انداخته دولت یونان را تهدید می‌كند كه اگر عساكر خود را كه در خاك عثمانی تخطی نموده‌اند نطلبد آن بندر را به ضرب گلوله معدوم سازند- جمیع دول انعقاد مجلس كنگره را به جهت حل مسائل شرقیه در وینه قبول می‌نمایند مگر دولت روس و آلمان كه در محلّ انعقاد این مجلس گفتگو دارند و راضی نیستند كه این مجلس در وینه منعقد شود- تعیین خسارت جنگی كه دولت عثمانی بر عهده گرفته كه موافق عهدنامه سان‌استفان به دولت روس بدهد دو هزار و هشتصد و بیست كرور منات است- و ایالات بلغارستان و دبرچای را از مملكت اروپ خود مجزی دانسته و در سمت آسیا قارص و باطوم و اردهان را ملك طلق دولت روس می‌داند- جمعی از معارف اسلامبول در خیال این هستند كه سلطان مراد را
ص: 1990
مجددا بر تخت سلطنت جلوس داده و سلطان عبد الحمید خان را خلع نمایند حتی جرأت نموده خواستند این قصد را به موقع اجرا رسانند، مقصّرین گرفتار شده مورد تنبیهات سخت گردیدند- مسلمانهای یاغی روملی در ظرف دو ماه و نیم چهارده جنگ سخت با عساكر روس نموده در اغلب فتح و ظفر با یاغیان بود و ثلث بلغارستان كه به موجب عهدنامه سان‌استفان از خاك عثمانی مجزی شده بود به این دولت برگشت و قرادنگیز از برای عبور و مرور سفاین جمیع دول آزاد شد و بایزید به دولت عثمانی مسترد گردید و به این جهت راه تجارت با ایران آزاد و باز شد- یانقین سخت در باب عالی. (فرانسه)- افتتاح اكسپوزیسیون عمومی صنایع با تشریفات زیاد در اول ماه مه- در تمام ممالك فرانسه علی الخصوص در پاریس در سی‌ام ماه ژون به اسم عید و جشن جمهوری جشن بزرگی گرفتند- قیمت مخابرات تلگرافی در فرانسه كلمه‌ای پنج سانتیم مقرّر شد (یك فرانك صد سانتیم است)- ادارات تلگراف و چاپارخانه را در فرانسه یكی نموده در تحت وزارت مالیه قرار دادند- شورش اهالی نول كالدونی استرالی بر ضدّ دولت فرانسه و كشتن جمعی از اهالی فرانسه را در آن جزیره- سفارت كبرای مسیو فورینه از طرف دولت فرانسه به اقامت اسلامبول- انتخاب وكلای ملّت در دولت فرانسه مساعد وضع جمهوری بود- اغلب وكلای ملت جمهوری‌طلبند نه سلطنت [طلب].
(هلاند)- مزاوجت ولیعهد این دولت با یكی از شاهزاده خانمهای پروس.
(یونان)- یاغیهای ایالت مقدونیّه كه بر ضدّ عثمانی هستند میل به تبعیت یونان دارند- دولت یونان به دولت عثمانی اطّلاع می‌دهد كه الجاء عساكر خود را به ایالات اپیر و تسّالی و مقدونیّه من ایالات عثمانی خواهد فرستاد- صورت ترجمه عهدنامه مفصّله منعقده در مجلس كنگره برلن كه در این سال سمت اختتام یافته بود و در اینجا موقع درج آنست چون در جلد سیّم كتاب مستطاب مرآت البلدان مسمّی به مآثر السّلطان بعینها مندرج شده است لهذا در اینجا اعاده و تكرار نشد.
امریكا- (اتائونی)- بروز تب زرد با نهایت شدت در بعضی ایالات اتائونی.
ص: 1991
[سنه 1296 هجری- سنه 1879 مسیحی]
آسیا- (ایران)- امور دولت در این سال به یمن توجّهات اعلیحضرت همایون شهریاری قرین انتظام و آراستگی تمام است- در ماه محرّم این سال به امر همایون و از وجوه خاصّه دولت و به مباشری جناب امین السلطان شروع به ساختن راه شوسه (كالسكه‌رو) و منازل و اقامتگاهها از دار الخلافه طهران الی آذربایجان و سرحد ارس شد كه بعدها نیز تدریجا بر سایر راههای ایران الی سرحدّات به همین طور ساخته شود- دسته‌ای از قشون سواره ایران را به وضع سواره قزاق روس و به ریاست و معلّمی كلنل دمنت‌ویج صاحبمنصب روسی ترتیب و برقرار كردند، و نیز هفت فوج از قشون عراقی را با ششصد نفر توپچی عجالتا به‌طور نمونه انتخاب و به سبك و وضع قشون اطریش مرتّب كرده یك دسته صاحبمنصب به ریاست كلنل شیونووسكی و شیونووتیس برای تعلیم و ریاست افواج مزبوره از دولت اطریش استخدام نمودند- جشن ولادت همایون را در ششم صفر المظفر به رسم معمول همه ساله جناب سپهسالار اعظم با شكوهی تمام گرفته به اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان از طرف اعلیحضرت همایون مفتخر شدند- تولیت دریای نور و نوشتجات و اسناد و نامه‌های عظیم الشأن دولتی به عهده جناب حاجی محمّد رحیم خان خازن الملك كه از خدمت صندوقداری استعفا نموده بود مفوّض شد- مهدیقلی خان پیشخدمت خاصّه به منصب میرآخوری اصطبل مبارك سرافراز گردید- حكومت عراق و مضافات به عهده حكیم الممالك پیشخدمتباشی سلام موكول آمد- در صفحه خراسان بكنج سردار تركمان با جمعی سواره و پیاده از اوبه خود كه به عزم تاخت و دستبرد حدود خراسان آمده سپاه منصور ساخلو سرحد آنها را تنبیه و كیفری بسزا دادند- رحمت اللّه خان ساری اصلان به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر آمد- جناب میرزا عباس خان معاون الملك به یك حلقه انگشتری الماس سرافراز گردید- جناب امین لشكر وزیر گمرك به اعطای یك ثوب خرقه از ملابس مخصوصه مباهی شد- ساعد الدوله حبیب اللّه خان سرتیپ اوّل
ص: 1992
به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مفتخر گردید- سهام الدوله سرتیپ اوّل نیز به یك قطعه نشان تمثال مبارك و شجاع الملك عبد القادر خان به منصب سرتیپی اوّل سرافراز شدند- حاجی ملا محمّد جعفر چالمیدانی از اجله علمای دار الخلافه شب بیستم صفر به رحمت ایزدی پیوست- حاجی محمّد قلی خان صارم الملك شاطرباشی در سلخ همین ماه نیز داعی حق را لبیك اجابت گفت- اسواق و خانات و مدارس و بقاع دار الخلافه طهران را عموما مرمت و تعمیر كردند- در روز بیست و هفتم صفر در تیمچه جناب امین الملك شصت صندوق و سی پوت خالی از نفت بغتة آتش در آنها افتاده می‌سوزد، و نیز در شب بیست و هشتم دكان نفت‌فروشی ستّار نام در چهارسوق بزرگ دار الخلافه آتش گرفته قریب پانزده شانزده دكّان دیگر نیز آتش گرفته تمام متاعش می‌سوزد و به چهارسوق نیز خرابی وارد می‌آورد- عید مولود مسعود حضرت خاتم النبیّین صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را در هفدهم ربیع الثانی جشن كامل گرفتند- نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد جاویدمهد دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی از محلّ حكومت آذربایجان موقّتا احضار به دربار همایون و وارد دار الخلافه شده شرفیاب حضور مبارك گردیدند- یازده ساعت و سی و نه دقیقه از شب جمعه بیست و هفتم ربیع الاول گذشته آفتاب جهانتاب از برج حوت به حمل تحویل كرده مراسم جشن عید و سلام در پیشگاه همایون كاملا به عمل آمد- نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی به یك قطعه نشان تمثال اقدس كه از اختراعات جدیده ذات همایون است معزّز و مخصوص گردیدند- امین خلوت در موقع سان تفنگداران خاصّه به اعطای یك ثوب سرداری خلعت همایون مباهی شد- ضرّابخانه جدید البنای دولتی به امر دولت و به توسّط جناب امین السلطان دایر شده مسكوكات ایران عیار صحیحی بهم رسانده مصون از غلّ و غش گردید و عیار قران نقره در بیست و چهار نخود كه یك مثقال تمام باشد و تومانی طلا به همین نسبت در پانزده نخود قرار گرفت- برحسب استدعای نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه دولت علیّه ایران حكومت ملایر و تویسركان و نهاوند مستقلّا به نواب والا عزّ الدوله، و حكومت مازندران به امیرزاده نور الدهر میرزا مرحمت شد- محمّد باقر خان
ص: 1993
شجاع السلطنه به نشان و حمایل سرتیپی اوّل سرافراز گردید- فضل اللّه خان پسر مرحوم حاجی صارم الملك به منصب شاطرباشی‌گری كه بدان مسبوق بود سرافراز گردید، فتح اللّه خان پسر دیگر آن مرحوم به منصب ناظمی دیوان عدالت مباهی آمد- برحسب اراده علیّه همایونی اداره پلیس به جهت امنیت شهر به توسّط نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه ادام اللّه اقباله العالی و به ریاست مسیول كنت دمنت‌فرت در دار الخلافه طهران برقرار گردید- در اردبیل و بعضی بلاد دیگر آذربایجان چند روز متوالی زلزله شد- نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی به اعطای یك قطعه نشان ذیشأن اقدس مكلّل به الماس قرین اعزاز آمده پس از رخصت ملوكانه رجعت به آذربایجان فرمودند- بنده مؤلّف پس از تقدیم جلد ثانی مآثر السلطان به خاكپای همایون و نایل شدن آن به شرف قبول به اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل این دولت با یك رشته حمایل سبز سرافراز گردید- محمّد رحیم خان از جانب نواب اشرف والا ظلّ السلطان دولت علیّه ایران ادام اقباله العالی به حكومت بروجرد منصوب شد- علی خان از جانب جناب اعتضاد الدوله حكمران قم و كاشان به نیابت حكومت كاشان برقرار گردید- نواب والا نصرت الدوله فرمانفرما به حكومت ایالتین كرمان و بلوچستان و اعطای یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع منصوب و مخلّع گردیدند- انتظام دفترخانه مباركه استیفا علاوه بر خدمت محصّلی بقایا به عهده آقا علی امین حضور محوّل شد- ایّام شنبه و سه‌شنبه حسب المقرّر جمیع وزرای عظام در مجلس شورای كبری كه در عمارت دولتی موسوم به خلوت كریمخانی است حاضر شده در امور دولتی مشاوره نموده پس از انقضای مجلس دو ساعت بعد از ظهر به حضور همایون شرفیاب می‌شوند- در آذربایجان چون به واسطه اختلاف رواج امپریال و خمس منات اختلالی در امر معاملات بهم رسیده بود مقرّر شد در دار الخلافه امپریال از قرار دو تومان و دو هزار و خمس منات روسی پانزده عدد یكتومان رواج خزانه و غیره باشد و اهالی آذربایجان هم از همین قرار دادوستد نمایند- از طرف اعلیحضرت امپراطور كل ممالك روسیه دو قطعه نشان سنت‌آندره مكلّل به الماس یكی به جهت نواب اشرف والا ظلّ السلطان دولت علیّه
ص: 1994
و دیگری برای نواب اشرف والا نایب السلطنه دولت علیّه امیر كبیر ادام اللّه اقبالهما العالی انفاذ گردید- نواب پرویز میرزا نیّر الدوله به علاوه حكومت سبزوار به حكومت نیشابور و یك قطعه نشان سرتیپی اوّل با حمایل آن نایل شد- متعلّمین دار الفنون را امتحان نمودند- جناب میرزا قهرمان امین لشكر به وزارت و پیشكاری آذربایجان، و مصطفی قلی خان اعتماد السلطنه به ریاست قشون آذربایجان، و جناب میرزا عبد الرحیم خان ساعد الملك به اداره مهام خارجه آذربایجان، و حاجی علیقلی خان پازكی به تحویلداری و تحصیل‌داری وجوه نظام آن مملكت مأمور شدند- نواب والا احمد میرزا معین الدوله به حكومت ارومیّه، و نواب حاجی سیف الدوله میرزا به حكومت اردبیل و مشكین، و حاجی محمود خان به حكومت ساوجبلاغ، و علی خان پسر مرحوم والی پیشخدمت حضور همایون به حكومت مراغه، و مهدیقلی خان سرتیپ دنبلی به حكومت مرند، و آقا خان سرتیپ افشار به سرحدداری و حكومت قراجه‌داغ منصوب گردیدند- نواب والا عضد الدوله حكمران قزوین به اعطای یك قطعه نشان و یك رشته حمایل امیرتومانی مباهی آمد- حكیم الممالك پیشخدمتباشی سلام حكمران عراق به یك قطعه نشان و یك رشته حمایل سرتیپی اوّل سربلند گردید- جناب آقا شیخعلی نایب نظام العلماء به لقب ناظم العلمائی ملقب شد- محاسبه انبار دار الخلافه و غله دیوانی كل ممالك محروسه و برات‌نویسی اداره نظمیه و احتساب و حساب گروس و خوار و برات‌نویسی و محاسبه عمل راه‌سازی از هر جهت به میرزا عبد اللّه خان مستوفی نوری محوّل گردید- میرزا محمّد علی لشكرنویس توپخانه به اعطای نشان و حمایل سرتیپی سیّم سرافراز شد- مهدی خان با فوج هفتم افشار ارومی از مأموریّت فارس مراجعت كرده به نشان و منصب سرهنگی خارج از فوج سرافراز، و محمّد علی خان ولد مشار الیه به منصب سلطانی نایل گردید- برات‌نویسی كلّ اتباع وزارت خارجه به عهده میرزا محمّد حسین مستوفی آشتیانی محوّل شد- ریاست كل قشون خراسان به سلیمان خان صاحب اختیار مفوّض آمد- گمركخانه بوشهر از طرف دولت تعمیر كامل شد- یك قطعه تمثال همایون به اعزاز نواب والا جهانسوز میرزا امیرتومان حكمران استرآباد مرحمت گردید- امان اللّه خان بهاء الملك قراگوزلو به رحمت
ص: 1995
ایزدی پیوست- مرتضی قلی خان وكیل الملك سرتیپ اوّل داعی حق را اجابت گفت- از غرّه شهر رجب به موجب اعلان دولتی اعطای نشان تصویر همایون غدغن و متروك شد- موكب همایون عزیمت ییلاق لار و فیروزكوه فرمود- میرزا حسین پسر جناب وزیر دفتر به نیابت وزارت دفتر و خلعت همایون نایل و مخلّع گردید- كنت دمنت‌فرت رئیس اداره نظمیه و احتسابیه شهر دار الخلافه به یك قطعه نشان و یك رشته حمایل سرتیپی اوّل سرافراز شد- حاجی میرزا علینقلی مشیر لشكر به اعطای نشان و حمایل از رتبه سرتیپی اوّل مفتخر گردید- نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد ادام اللّه اقباله العالی حكومت شهر تبریز را به نواب شعاع الدوله مفوّض داشتند- عمارات دیوانی ساری مرمّت شد- نوغان گیلان ترقّی و امتیاز یافت- روز بیست و هشتم رجب كسوف اتفاق افتاده ثلث قطر آفتاب منكسف شد- محمّد تقی خان حاجب الدوله به میرآخوری اصطبل توپخانه برقرار گردید- جناب میرزا موسی وزیر لشكر به نشان و حمایل امیرتومانی سرافراز آمد- اللهیار خان آجودانباشی به یك هزار تومان اضافه مواجب نایل شد- اعطای لقب جنابی برحسب اعلان دولتی موقوف و متروك گردید مگر در حق كسی كه رتبه وزارت داشته باشد- آقا زین العابدین اشرف الكتّاب نسخ‌نویس اصفهانی در سنّ یكصد سالگی به رحمت ایزدی پیوست- نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی محمّد رحیم خان را از حكومت بروجرد معزول و محمّد علی خان را به جای او منصوب نمودند- موكب همایون ملوكانه شنبه هشتم رمضان از ییلاق شهرستانك تشریف‌فرمای قصر نیاوران شد- جناب مستر رانلد طامسن به وزارت مختار و ایلچی مخصوصی دولت بهیّه انگلیس مأمور به اقامت در دربار دولت ایران شد و شنبه یازدهم رمضان در سلطنت‌آباد به حضور همایون شهریاری نایل و مورد مرحمت گردید- موزه قدیم كه چندان عالی و وسیع نبود با سایر عماراتی كه در روال آن و مابین دو حیاط باغ همایونی واقع بود خراب و جای آن را دو دریاچه بسیار طویل عریض ساخته و موزه بسیار وسیع عالی مثل موزه‌های معتبر دول اروپ در یك ضلع سمت شمالی عمارت باغ مبارك بنا كردند- سبزی میدان و امامزاده زید و مسجد جامع سلطانی و بازارهای دار الخلافه را مرمت
ص: 1996
كامل كردند- ایجاد و افتتاح كارخانه چراغ الكتریسیته در مجمع الصنایع جنب خیابان باب همایون به توسّط مسیو فابیوس معلّم در هفدهم رمضان همین سال شد- كارخانه چراغ گاز نیز كه اسباب آنرا جناب سپهسالار اعظم از فرنگستان خواسته و آورده‌اند به توسّط همین مسیو فابیوس دایر می‌شود- از غرایب اینكه سگی در شیراز به یك شكم پانزده بچه آورده است و نیز بچه گربه‌ایست كه دو دست ندارد و جای دستها صاف و حركت او شبیه به جست و خیز است.
سلام عید فطر در باغ لاله‌زار منعقد شد- نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه دولت علیّه ایران به اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان اختصاص یافتند- سیم تلگراف به یزد و كرمان اتصال یافت- نواب اللّه قلی میرزای ایلخانی در سلك وزرای شورای كبری منسلك گردید- در ضرّابخانه دولتی كه سپرده به جناب امین السلطان است در ظرف مدّت هفت ماه و بیست روز یك كرور و هفتاد و دو هزار و صد تومان پول طلا و نقره و مس با چرخ بخار به سكّه جدید مسكوك شد- قوام الملك در سه فرسنگی شیراز قناتی به جهت شرب اهالی شهر احداث كرد كه دو سنگ تمام آب دارد- محال قطور كه از نقاط سرحدی ایران و از محالات مخصوصه خوی است و در زمان فتنه سالار در حدود خراسان سرحدداران دولت عثمانی فرصت غنیمت شمرده آنجا را غصبا تصرّف كرده بودند و تا به حال در رد و استرداد آن از طرف دولتین علیّتین ایران و عثمانی مسامحه شده بود در این اوقات كه مجلس كنگره برلن منعقد شد موافق فصل شصتم عهدنامه كنگره برلن به دولت ایران مسترد و واگذار شد و محمّد صادق خان امین نظام از طرف دولت علیّه ایران برای قبض و تصرّف محال قطور مأمور آنجا شده نوزده قریه را تصرّف كرد- یك حلقه انگشتری الماس بریلیان بسیار ممتاز درباره نواب اشرف والا ظلّ السلطان دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی مرحمت شد- میرزا محمّد علی خان معین الوزاره كارپرداز اوّل دولت علیّه مقیم بغداد به اعطای نشان و حمایل سرتیپی اوّل نایل گردید- روزنامه اصفهان موسوم به فرهنگ به توجّه نواب اشرف والا ظلّ السلطان ایجاد شد- عمارتی عالی به جهت دفترخانه مباركه دولتی در جنب باغ ارك قدیم ساخته و تمام گردید- در حوالی
ص: 1997
قریه كاوند از قرای خمسه دو سه سال قبل یاری نام قطعه سنگ طلائی پیدا كرده بود معدن‌چیان مشغول كاوش و كار هستند و باز خاك طلائی از حوالی كوه آنجا به دست آورده‌اند- علاوه بر این معدن نیز كوه دیگر منكشف شده است كه دارای معدن طلا است- اعلیحضرت ملكه اسپانیول یك قبضه شمشیر مكلّل به الماس گرانبها برای اعلیحضرت همایون صاحبقرانی اهدا و ارسال داشتند- موكب همایون یكباره از ییلاقات تشریف‌فرمای شهر شد- این بنده مؤلف به اعطای یك قبضه قمه مرصّع مباهی گردید- شجاع السلطنه محمّد باقر خان سرتیپ اوّل به اعطای یك ثوب سرداری ترمه سرافراز گردید- میرزا تقی خان پیشخدمت خاصّه ولد جناب مجد الملك به منصب منشی حضوری و نیابت جناب امین الملك سرافراز شد- در دهم ذیحجة الحرام مراسم تبریك عید اضحی و انعقاد سلام در حضور مبارك به عمل آمد- هفدهم این ماه بندگان اعلیحضرت همایون به جهت امتحان متعلّمین مدرسه دار الفنون تشریف‌فرمای مدرسه مباركه شدند و روز هیجدهم مراسم جشن و تبریك عید غدیر به عمل آمد- روزنامه تبریز موسوم به تبریز به توجّه و امر نواب اشرف والا ولیعهد دولت علیّه ایران حكمران مملكت آذربایجان ادام اللّه اقباله العالی دایر و طبع شد.
(چین)- شورش عام و انقلاب عظیمی در شهر پكن و شهر شان‌كائی حادث شده است.
اروپا- (اسپانیول)- ملاقات پادشاه اسپانیول با پادشاه پرتوگال در شهر الساسن- مجمع وزرا استعفای از عمل كرده و در نزد پادشاه قبول افتاد- مجلس شورای كورتیس (وكلای ملتی) استعفا از عمل كردند- پرنس رودلف ولیعهد دولت نمسه وارد مادرید گشت- كنتس دمن‌تیژ، و مادر امپراطریس قدیم فرانسه وفات كرد- عروسی اعلیحضرت الفونس با شاهزاده خانم ماری كریستین.
(اطریش)- قرارداد مستحفظین و قرانتین به جهت حفظ مملكت نمسه از طاعونی كه در روسیّه بروز كرده است- پرنس اورسپرك رئیس وزرا و وزرای مجارستان از عمل استعفا نمودند، استری‌مایر به جای او رئیس وزرا گشت- كنت‌تاآف به
ص: 1998
وزارت داخله نایل آمد- اعلیحضرت امپراطور به شهر شردم كه از سیل بالمره خراب شده بود رفتند- جشنهای باشكوه در این موقع سال بیست و پنجم از مزاوجت امپراطور و امپراطریس كه عید بزرگی شمرده‌اند برپا گشت- عقد معاهده و قرارداد اتّحاد مابین این دولت و دولت آلمان- پارلمنت اطریش و مجار بر استعداد حربی افزوده عدد قشون را به هشتصد هزار نفر قرار داد. (آلمان)- مزاوجت پادشاه هلاند با والی‌زاده والدك پرنسس اما از شاهزاده‌خانمهای آلمان- افتتاح مجلس پارلمنت در برلن با حضور امپراطور گلیوم كه خطبه افتتاح را امپراطور بشخصه قرائت نمودند- پسر ولیعهد آلمان پرنس هانری كه جزو عساكر بحریست و در كشتی آدالب مشغول تعلیم و تعلّم است به بندر یوكوهاما خاك ژاپن رسیده و از طرف میكاد پادشاه ژاپن نهایت احترام درباره او مرعی شد- جشن مفصل باشكوه در برلن و اغلب مملكت آلمان به جهت تبریك و تهنیت امپراطور اطریش كه سال پنجاهم مزاوجت ایشان بوده است «1»- ملاقات امپراطور نمسه امپراطور آلمان را در شهر كاستن- بروز خصومت و مشاجره سخت در میان روزنامه‌های روسیّه و آلمان- پرنس كرچاكف وزیر اعظم روس وارد برلن شد. (انگلیس)- رفتن قشون انگلیس رو به قندهار- ورود ژنرال روبر به ماتن، و روز بعد از ورود شكست دادن و متفرّق ساختن طایفه مالیك را كه بر دور او احاطه كرده بودند- خان كنار برای اظهار عقیدت و تمكین به انگلیس وارد جلال‌آباد گشت- دولت انگلیس در كار جنگ با پادشاه زولوس (سیتوایّو) است- یك اردوی انگلیس را كه مركّب از نهصد و پنج نفر تابین و هفتاد و دو نفر صاحبمنصب بوده دراهاند و لازولوسها بالمرّه معدوم و مقتول كرده‌اند- از دولت انگلیس كمك به حمایت قشون كاپ فرستادند- در مجلس ملتی در مسئله پولیتیك افغانستان مشاوره دادند- لرد ناپیه ماگدالا، رأیش اینست كه جلال‌آباد و قندهار را از افغانستان منتزع و جزو ولایات
______________________________
(1). در مرآت البلدان این خبر چنین آمده: جشن مفصّل با نهایت شان و شكون در برلن و اغلب مملكت آلمان به جهت تبریك و تهنیت امپراطور و امپراطریس كه سال پنجاهم مزاوجت ایشان بوده است.
(جلد 4، ص 366). كه البته صحیح همین است.
ص: 1999
مختصّه به انگلیس گردد- قرار مصالحه با امیر یعقوب خان امیر افغانستان داده شد و قشون انگلیس مأمور به تخلیه كابل گردید- پادشاه انگلستان از سفر ایطالیا كه من غیر رسم رفته بودند مراجعت نمودند- دوك دارژیل جدّا مذمّت پلیتیك دولت انگلیس را می‌كند- معاهده صلح افغانستان به مهر و امضا رسید و نقاطی كه در تصرّف قشون انگلیس بود به امیر مسترد داشتند به استثنای معابر تنگه خیبر و خرّم و پیشن و سیبی كه در تصرّف قشون انگلیس ماند- سالی یكصد و بیست هزار لیره انگلیسی از دولت انگلیس برای امیر استمرارا مقرّر شد و یك سفارتخانه انگلیس هم در كابل مقیم و برقرار گردید- پرنس ناپلیون پسر ناپلیون سیّم امپراطور سابق فرانسه كه بعد از مهاجرت به انگلستان جزو عساكر آن دولت شده بود با قشون انگلیس به جنگ زولوسها رفته و در مقدمة الجیش بود مقتول شد و كفن و دفن و عزای او به عمل آمد- غلبه ژنرال نودكا از نقاط عدیده به زولوسها و تصرّف قلعه شلمسفررا- ماژور كاوانیاری سفیر انگلیس در دربار امیر افغانستان بار یافته و مجلّلا پذیرائی شد- سیتوایّو پادشاه زولوس چند نفر واسطه به اردوی انگلیس فرستاده كه در صورت امكان صلح كند و اگر نشد تسلیم شود- ماژور مارنز سیتوایّو پادشاه زولوس را اسیر و دستگیر كرد- ایلچی انگلیس را با همه اجزاء سفارت در كابل افغانستان به قتل رسانیدند- ژنرال روبر سردار انگلیس كه هنوز از سرحد افغانستان نرفته بود بعد از مقدمه قتل سفیر از طرف دولت حكم به او صادر شد كه معجّلّا به جهت تدمیر امیر افغانستان وارد كابل شود- قشون انگلیس مجددا قندهار را مسخّر كردند، جلال‌آباد را نیز به حیطه تصرّف درآوردند- قشون انگلیس فاتحانه وارد كابل شد ژنرال روبر در ملأ عام به اهل كابل و دیگران این فقرات را اعلان كرده بود: (قلعه بالاحصار كه ارك كابل بود خراب خواهد شد و علاوه بر قصاص قتل سفارت سایر سكنه كابل باید از عهده خسارت قشون‌كشی انگلیس برآیند- امیر یعقوب خان از والیگری افغانستان استعفا نمود- انبار باروط زیادی در بالاحصار آتش گرفته است- یك قشون پشت‌بندی برای مواقع اهمّه داخله و خارجه خود دولت انگلیس در كانادا تجهیز و ترتیب داده است- جنگهای سخت عظیم مابین قشون انگلیس و افغان در كار است. (ایطالیا)-
ص: 2000
معاهده تجارتی با دولت نمسه را امضا نموده مبادله كردند- پادشاه و ملكه ایطالیا به دیدن پادشاه انگلستان كه در منزا از شهرهای ایطالیا آمده بودند رفتند- مجمع وزرای دولت استعفا نموده وزرای جدید مركّب و مقرّر گشت. (بلغاری)- مجلس شورای ملّتی متروك و به كلّی موقوف شد. (هلاند)- عروسی پادشاه با شاهزاده خانم امّادو والدك- كلنل ترستژ حصن حصین آتچین را كه موسوم به گلنگ است به حیطه تصرّف درآورد- پادشاه استعفای وزارتخانه و دار الشوری را قبول نكرده از این فقره تحاشی دارد. (دانمارك)- وزارت جنگ و بحریه كه به دست یك نفر بود از یكدیگر مجزّی گردیده دو وزارت خاصّه شد. (روس)- در قریه وتلیانكا من اعمال حاجی ترخان رسما خبر دادند كه یكصد و چهل و شش نفر از طاعون تلف شده‌اند- اهالی روس از امپراطور مستدعی شده‌اند كه آنچه از شرایط حفظ و منع است از قرانتین و غیره معمول فرموده نگذارند مرض طاعون در تمام مملكت نشر كند- مصالحه‌نامه و عهدنامه ختم عمل با عثمانی كه مدّتی بود نوشته و تمام شده بود از جانبین به امضا و مهر هر دو پادشاه رسیده و مبادله گردید- طایفه نیهیلیست سرتیپ سواره پطرزبورغ ون‌دران‌تلن را مصمّم قتل شدند- به موجب دستخط اعلیحضرت امپراطور حكّام مقتدر موقّتی چندی به جهت پطرزبورغ و خركف و ادسا و مسكو و كیف و وارشو معیّن شده است كه با كمال تسلّط و اختیار طایفه یاغیه نیهیلیست را دفع دهند- اعلیحضرت امپراطور و امپراطریس از پطر به لیوادی رفتند- یك قسمت بزرگ شهر ارانبورغ به واسطه آتشی كه طایفه نیهیلیست به آنجا زده بودند سوخت- خبر رسمی دولتی از حاجی ترخان رسید كه مرض طاعون در آنجا تمام شده است- آتش زدن طایفه نیهیلیست در شهر ارالسك- آتش زدن طایفه نیهیلیست شهر ایربیت را به‌طوری كه تمام آن شهر خراب و ویرانه شد- آتش زدن طایفه مزبوره در دفعه ثانیه شهر ارانبورغ را- شهر نیچ‌نورالسكی را نیز آتش عظیمی زدند- شهر پطرپافلوفسكی را آتش بزرگ درانداختند كه خرابی و خسران زیادی بارآورد- در چندین نقطه و موضع از شهر پارم به فاصله آتش زدند- ژنرال كفمان به محلّ مأموریت خود كه حكومت تركستان باشد مجدّدا معاودت نمود- اخبار چندی انتشار یافته است كه
ص: 2001
بین دولتین انگلیس و روس در مسئله آسیای مركزی مخاصمت و مخالفتی بروز كرده است- دولت روسیّه استعداد خود را در تركستان زیاد كرده است- روزنامه گولوس تا مدّت پنج ماه ممنوع از طبع و انتشار شد- طایفه نیهیلیست نقبی به زیر خطّ راه‌آهن نزدیك به مسكو در سر راه عبور امپراطور زده و آن حفره را به دینامیت كه یك قسم باروط بسیار تندیست انباشته بودند كه هنگام عبور محترق شده به وجود آن اعلیحضرت آسیبی رساند از قضا به مجرّد عبور ایشان نتركیده و همینكه اندكی از آن دام بلا به سلامت دور شده بودند احتراق دست داده بود.
(سویس)- انقلاب و اغتشاش زیادی در هر نقطه از این مملكت روی داد.
(عثمانی)- بابعالی قرانتین در سرحدّ طرف روس گذاشته است كه طاعون سرایت به داخله خاك عثمانی نكند- میانه بابعالی و نمسه و روس و یونان خیلی گفتگوهای دولتی مربوط به اصلاح امور ولایات سرحدیّه و نظم و قرار آنها و تعیین حدود و غیره ردّ و بدل شده است- مهر و امضای عهدنامه و ردّ و بدل آن با دولت روس- بابعالی به همه مأمورین خود كه در خارجه می‌باشند اعلان نمود كه ولایاتی كه می‌بایستی واگذار به منتنگرو شود از ما تخلیه و به آنها تسلیم شد- اجتماع عمّال و اعیان بلغار در خدمت شاهزاده دندوكف كرازكف «1» مأمور روس برای تعیین والی به جهت بلغارستان- اعلیحضرت سلطان به دولت انگلیس قول صریح دادند كه برای عزل خدیو مصر كه رفتارش مرضی خاطر فرانسه و انگلیس نبوده و عمل مالیات را نیز خوب اداره و ادا ننموده است آماده و حاضرند و حلیم پاشا را به جای او خدیو خواهند نمود- عمّال و رجال بلغاری پرنس آلكساندر باتمبرغ را به ولایت خود انتخاب و قبول نمودند- اسمعیل پاشا خدیو مصر بنا به خواست دول معظمه فرنگستان و خصوصا به حكم آلمان از خدیوی استعفا نموده و توفیق پاشای پسرش در عوض به خدیوی مصر منصوب شد- خیر الدین پاشا از صدارت معاف و معزول و عارفی پاشا به جای او منصوب شد- انقلاب و اغتشاش زیادی در بلغاری و روملی شرقی فراهم آمده است- روسها روملی را بالمره تخلیه
______________________________
(1). مرآت البلدان: كرزاكف.
ص: 2002
كرده‌اند- كشتی جنگی انگلیس محض اظهار مخالفت و نقار با عثمانی در خلیج وورلا نمایشی ورود كرد- روزنامه‌های روس اظهار كرده‌اند كه هرگاه كشتی جنگی انگلیس در خلیج وورلا لنگر انداخته و توقف نماید كشتیهای روس نیز داخل در بحر مارمارا خواهند شد- روزنامه‌های انگلیس اظهار كرده‌اند كه كشتی جنگی انگلیس را حكم و امری به دخول و ورود در خلیج مزبور نشده است- اعلیحضرت سلطان بكر پاشا را برای آبادی و قرارداد جدید آناطولی مأموریّت داده‌اند قسمتی را كه از آلبانی به منتنگرو واگذار نموده‌اند تمكین به تبعیت و رعیتی منتنگرو ندارند والی منتنگرو مكرّر به سر آن قسمت سركش طاغی قشون فرستاده و آنها را مجبور به تمكین می‌دارد. (فرانسه)- دو هزار و دویست و پنج نفر از مقصّرین فرانسه را كه به طرف نولكالدونی جلای وطن داده بودند و مدّتها در آنجا اقامت داشتند مرخّص كردند كه به اوطان خودشان مراجعت نمایند- مارشال ماكماهون رئیس جمهوری فرانسه از ریاست استعفا نمود و جهت استعفا بعضی تغییرات در اداره قشونی بوده كه به شرف و شأن قشون خلل وارد می‌آورده است و وكلا برخلاف رأی و میل مارشال اصراری در اجرای آنها داشته‌اند. مارشال ماكماهون از ریاست استعفا نمود كه به دست او این شكست به افتخار قشون وارد نیاید و ژول گروی به ریاست جمهوری فرانسه و گامبتا به ریاست مجلس شوری منتخب و برقرار شدند- به واسطه طوفان شدید كشتی جنگی دولتی آورگانت در دریای سفید غرق شد- ملاقات رئیس جمهوری فرانسه با پادشاه انگلستان در سفارتخانه انگلیس در پاریس هنگام عبور پادشاه معظم الیها از پاریس به قصد مسافرت به ایطالیا- سی هزار تومان وكلای مجلس سنا به جهت مخارج مراجعت مقصّرین از نولكالدونی به دولت می‌دهند- چنانكه در طی وقایع انگلیس نیز ذكر شد پرنس ناپلیون ولد ناپلیون سیّم پادشاه سابق فرانسه كه قبل از اعلان جمهوری ولیعهد آن دولت بود و بعد به مملكت انگلیس رفته در آنجا سكنی و اقامت جست در اوقات جنگ انگلیس با طایفه زولوس با عساكر انگلیس به دماغه امید رفته در مأموریت پیش‌قراولی اردوی انگلیسها به دست طایفه زولوس مقتول گردید- مقدّمه شورش میان مسلمین الجزایر كه دولت مجبور به تدارك حرب و اسلحه
ص: 2003
گردید- الجزایر شورش و بلوای عامی كرده‌اند- در شهر نانسی مجسّمه مسیو طیر رئیس سابق فرانسه را برپا نمودند- جمعی از معفوّین كمونها و مقصّرین از كالدونی جدید كه محبس آنها بود مراجعت كرده به بندر وارد شدند- افتتاح مجلس وكلا را گامبتا رئیس دار الشوری نمود- شدّت و كثرت سرما و برف و یخ در فرانسه به حدیست كه در هیچ قرنی بدین درجه برف و سرما كسی در آن مملكت خاطر نداشته است. (مجارستان)- در كنكاش و مشاوره جدیدی كه برای قرارداد مجلس وكلا كرده‌اند طرف آزادی‌طلب بیشتر استنباط ظفرمندی نموده و به عبارت اخری طرف قوی واقع شده‌اند- به واسطه طغیان آب خرابی عمده و خسارت كلّی در این مملكت روی داده است. (یونان)- مأمورین كه برای تعیین حدود سرحدی یونان و عثمانی انتخاب شده بودند حركت كرده به شهر یانینه كه میعادگاه همه اجزاء كمیسیون است وارد شدند- پادشاه یونان در جواب عریضه اهل اپیر نگاشته بود كه امیدواریم دول معظمه حمایتی از ما فرموده در اجرای قرارداد معاهده ایستادگی و به وعده واگذار نمودن اپیر به یونان وفا نمایند و همچنین تسّالی و ژانینارا- تلاقی شورشیان و طاغیان گرگ با یك فوج قشون عثمانی در فاناری.
افریقا- (مصر)- مخالفت و مناقضت بین مصر و حبشه مبدّل به سلم و صفا شد- قشون مصر شهر ماسّو را مسخّر كردند.
آمریكا- (اتائونی)- دولت اتائونی درصدد تجدید عهدنامه با چین است- در مجلس شوری عدد قشون حاضر ركاب زیر بیرق اتائونی به بیست و پنج هزار نفر مقرّر شد. (پرو)- اعلان جنگ مابین دولتین پرو و شیلی. (شیلی)- استعداد نظامی و بحری جمهوری شیلی به استعدادات دولتین متفقین پرو و بولیوی غلبه نموده آنها را در ایكیك شكست داد و كشتی جنگی پروها را كه موسوم به پیلكومایّو است اسیر نموده و قشون شیلی فاتحانه داخل ایكیك شد. (هائیتی)- بلوای عام و شورش تمامی در شهر هائیتی برخاسته، در مجلس وكلا و امنای دولت یكی از اهل شورش و طغیان طپانچه شش لوله از بغل كشیده و رو به برادر رئیس
ص: 2004
جمهوری خالی كرده بود.
[سنه 1297 هجری- سنه 1880 مسیحی]
آسیا- (ایران)- در این سال كلیّه امور دولت قویشوكت از توجّهات نظر انور همایون شهریاری قرین كمال نظم و آراستگی است- انباری به جهت غلّه دیوانی به توسّط جناب امین السلطان نزدیك دروازه شاهزاده عبد العظیم بنا شد كه گنجایش صد هزار خروار غلّه دارد- میرزا علی ولد جناب میرزا هدایت اللّه وزیر دفتر به منصب لشكرنویسی و خلعت همایون مفتخر شد- نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت علیّه ایران صاحب اختیار مملكت آذربایجان ادام اللّه اقباله العالی را به اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان بسیار ممتاز معزّز فرمودند- جناب مسیو تریكو از جانب دولت فخیمه فرانسه به سمت وزیر مختاری مأمور به اقامت دربار دولت علیّه شد- توپچیان جدید كه به معلّمی كابیتن واكز اطریشی مشق میكنند با توپهای ته‌پر جدید الابتیاع در حضور همایون امتحان دادند- نواب اشرف والا ظلّ السلطان دولت علیّه ایران حكمران ولایات اصفهان و یزد و غیرها ادام اللّه اقباله العالی موقّتا به دربار همایون احضار و روز بیست و هشتم محرّم وارد دار الخلافه شدند- جناب اجل آقای مستوفی الممالك میرزا یوسف وزیر اعظم داخله به اعطای یك ثوب خرقه ترمه شمسه مرصّع بطانه خز مباهی گردیدند- حاجی میرزا محمّد حسین دبیر الملك فراهانی در سنّ هفتاد و دو سالگی به رحمت الهی پیوست- حاجی ملا محمّد مجتهد نراقی پسر مرحوم فاضل نراقی اعلی اللّه مقامهما در ولایت كاشان به جوار رحمت حق شتافت- جشن مولود مسعود همایون در ششم ماه صفر در تمام ممالك محروسه خاصّه در دار الخلافه باهره به توسّط جناب سپهسالار اعظم گرفته شد- حكومت ایالات عربستان و لرستان و عراق علاوه بر حكومت ولایات اصفهان و یزد و بروجرد و گلپایگان و خوانسار برعهده كفایت نواب اشرف والا ظلّ السلطان دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی مفوّض شد- موكب همایون تشریف‌فرمای شكارگاه جاجرود شده در عرض راه
ص: 2005
پلنگی شكار شست مبارك اعلیحضرت همایون صاحبقرانی گردید- هفدهم ربیع الاول مراسم جشن و تبریك عید مولود مسعود حضرت خاتم النبیّین صلّی اللّه علیه و آله كاملا به عمل آمد- نواب اشرف والا ظلّ السلطان را به یك قبضه شمشیر مرصّع بسیار ممتاز و نواب والا جلال الدوله ولد ارشد نواب اشرف معظم دام اجلاله را به یك قطعه گل كمر گرانبها معزّز فرمودند- فضل اللّه خان شاطرباشی به نشان و حمایل از درجه سیّم سرتیپی نایل آمد- برحسب استدعای نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی عباسقلی خان نایب كلّ اداره جلیله نظمیّه به نشان و حمایل سرتیپی سیّم و عبد الحسین خان مستشار اداره مزبوره به نشان و حمایل سرهنگی مفتخر شدند- جناب حاجی رحیم خان خازن الملك در سلك اجزای محترم دار الشورای دولتی منسلك گردید- حسینقلی خان سرتیپ قورت‌بیگلو پسر مرحوم امیر خان سرتیپ را برادرهای غیر بطنی او مرتضی قلی خان و مصطفی قلی خان به ذخیره خصومتی كه در سر ارثیه با او داشتند زخم زده به قتل رسانیدند. مرتضی قلی خان كه در حقیقت قاتل بود گرفتار و به امر دولت قصاص شد و اسم و منصب و مواجب و مرسوم آن مرحوم را در حق پاشا خان پسرش مرحمت فرمودند- روز هشتم ربیع الثانی دو ساعت و نیم و كسری از طلوع شمس گذشته آفتاب از برج حوت به حمل تحویل كرد و مراسم جشن عید و سلام در پیشگاه حضور همایون به عمل آمد- نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و یزد و بروجرد و عراق و عربستان و لرستان ادام اللّه اقباله العالی را پس از اعطای یك قطعه نشان ذیشأن اقدس كه برترین نشان این دولت ابد اقترانست مرخّص فرموده نواب اشرف معظم از قصبه طیّبه حضرت عبد العظیم علیه السّلام روز غرّه جمادی الاولی عزیمت اصفهان و مقرّ حكومت فرمودند- جناب میرزا قهرمان امین لشكر از آذربایجان مراجعت كرده كما فی السابق به منصب وزارت گمركخانه‌های ممالك محروسه برقرار گردید- میر علم خان حشمت الملك به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع سرافراز شد- وزرات بنائی دیوانی كلّ ممالك محروسه را به جناب معتمد الملك وزیر مخصوص اعطا فرمودند- نواب حشمت السلطنه بدیع الملك میرزا را به حكمرانی كرمانشهان منصوب
ص: 2006
فرمودند- امیرزاده وجیه اللّه میرزا سرتیپ اوّل و خزانه‌دار وجوه نظام به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع مفتخر گردید- میرزا رضای مهندسباشی را به یك هزار تومان انعام و یك حلقه انگشتری الماس مباهی فرمودند و میرزا حسین خان ولد معزی الیه را به درجه سیّم استیفا سرافراز ساختند- نواب اشرف والا ولیعهد دولت علیّه ایران حكمران آذربایجان ادام اللّه اقباله العالی را به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به الماس از شمشیرهای خاصّه قرین مباهات فرمودند- پس از فراغ از امتحان متعلّمین مدرسه مباركه دار الفنون روز چهاردهم جمادی الاولی سلام عام در دار الفنون منعقد و صورتمساعی معلّمین و ترقیّات متعلّمین ملحوظ نظر اقدس گردیده نواب والا اعتضاد السلطنه را به اعطای یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع و یك هزار تومان انعام مباهی فرمودند و محمّد حسن میرزا ولد نواب وزیر علوم به منصب سرتیپی سیّم و نشان مطلّا و سی تومان انعام نایل شد، سایرین نیز از این قرار مورد مراحم و امتیازات گردیدند.
جناب میرزا موسی وزیر لشكر كه كتابچه درجات تحصیل و اندازه استحقاق اهالی مدرسه را به عرض حضور مبارك می‌رسانید خرقه ترمه ایرانی بطانه سنجاب- دكتر طولوزان حكیمباشی مخصوص حضور همایون كه در مجالس امتحان حاضر بود یك طاقه شال بسیار ممتاز- جعفر قلی خان رئیس مدرسه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل با حمایل آن و دویست تومان انعام- محمّد حسین خان ناظم منصب سرتیپی دویّم و حمایل و نشان مخصوص آن و دویست تومان اضافه مواجب و پنجاه تومان انعام- محمّد تقی میرزای آجودان نشان و حمایل سرتیپی سیّم و شصت و پنج تومان اضافه مواجب و بیست تومان انعام- حاجی میرزا عبد الغفار نجم الملك معلّم كل علوم ریاضی نشان و حمایل سرتیپی دویّم و پنجاه تومان اضافه مواجب و چهل تومان انعام- میرزا ابو القاسم معلّم طبّ ایرانی جبّه ترمه حاشیه‌دار ثوب، انعام سی تومان- میرزا علی دكتر معلّم طبّ فرنگی جبّه ترمه حاشیه‌دار ثوب، انعام سی تومان- میرزا كاظم معلّم شیمی و فیزیك نشان شیر و خورشید از درجه سیّم و شصت تومان اضافه مواجب و بیست و پنج تومان انعام- میرزا علی اكبر خان نقاشباشی نشان شیر و خورشید از درجه سیّم و شصت تومان
ص: 2007
اضافه مواجب- میرزا علی خان معلّم طبّ مجّانی نشان و حمایل سرهنگی- میرزا ابو الحسن معلّم طبّ مرتبه دویّم لقب خانی و سی تومان اضافه مواجب و بیست تومان انعام- علی خان معلّم توپخانه منصب سرهنگی خارج از فوج و صد تومان اضافه مواجب- مسیو ریشار خان معلّم زبان فرانسه و انگلیسی نشان و حمایل سرتیپی دویّم و سی تومان انعام- مستر طلر نشان شیر و خورشید از درجه سیّم شال ترمه ایرانی طاقه- مسیو پروسكی سرتیپ معلّم زبان فرانسه و علم جغرافی شال ترمه ایرانی و لقب خانی- مسیو و ویله شال ترمه كشمیری و نشان طلای علمی- مسیو لمر شال ترمه ایرانی و نشان طلای علمی و صد تومان اضافه مواجب- مادروسخان معلّم زبان روسی و مترجم زبان روسی و فرانسه نشان شیر و خورشید از درجه چهارم و شال ترمه ایرانی- میرزا اسحق مستوفی مدرسه منصب استیفا از درجه دویّم و دویست تومان اضافه مواجب و جبّه ترمه ایرانی حاشیه‌دار- محمّد ابراهیم خان سرهنگ تحویلدار مدرسه نشان و حمایل سرتیپی سیّم انعام چهل تومان، اضافه مواجب هشتاد تومان- میرزا محمّد علی خان منشی‌باشی وزارت علوم یكصد تومان اضافه مواجب و خطاب مقرب الخاقانی و جبّه ترمه ایرانی حاشیه‌دار- و متعلّمین نیز هریك به قدر رتبه خود به اضافه مواجب و انعام نایل شدند.
میرزا جعفر وقایع‌نگار پسر مرحوم میرزا صادق وقایع‌نگار در بیست و پنجم جمادی الاولی مرحوم شد- میرزا عبّاس خان رئیس مدرسه دولتی تبریز به اعطای یك قطعه نشان با حمایل از درجه سرتیپی سیّم سرافراز شد- وصول خبر تدمیر و قلع شیخ مذكور خان حاكم گله‌دار و گاوبندی با اتباع او از فاس كه متمرّد و منشاء شرارت و فساد در حدود فارس شده بود به اهتمام نواب والا معتمد الدوله فرمانفرما و حكمران فارس- نزول تگرگ درشت در قرای نطنز كه نیم ذرع تگرگ در روی بامها نشست و هر دانه تگرگی به درشتی فندق بود- میرزا محمّد علی خان پسر میرزا مصطفی وكیل لشكر به منصب استیفا از درجه سیّم نایل گردید- نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه حكمران دار الخلافه و غیرها ادام اللّه اقباله العالی را به اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع از شمشیرهای خاصّه سلطنتی قرین مفاخرت
ص: 2008
فرمودند- به موجب دستخط همایون خطاب به نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم در باب آبله‌كوبی اطفال به تمام ممالك محروسه غدغن و تأكید اكید شد- اداره تنظیفیه و احتسابیه دار الخلافه را به موجب دستخط همایون به بنده مؤلف واگذار فرمودند- محض اشاعه و تعمیم عدل و انصاف ملوكانه دستخطی مبارك به نواب معز الدوله وزیر عدلیه اعظم مبنی بر تأكید نظم دیوانخانه و رسیدگی به عرایض متظلّمین و ملهوفین و اجرای احكام حقّه شرفصدور یافت- حاجی محمّد حسین خان ولد مرحوم احمد خان عمید الملك به منصب نیابت اوّل دیوانخانه عدلیه عظمی برقرار گردید- روز یكشنبه هیجدهم رجب موكب مسعود همایونی از سلطنت‌آباد انتهاض فرموده به سمت كلاردشت و ساحات ییلاقیه مازندران تشریف‌فرما گردیدند- نواب حاجی بهاء الدوله سرتیپ اوّل به یك قبضه شمشیر مكلّل به جواهر از درجه دویّم سرافراز شد- چندی قبل مابین اشتهارد و بوغین در نزدیكی قشلاق شاهیسون بغدادی سنگی به زمین افتاده كه تقریبا پانزده من تبریز وزن آن می‌باشد، این اوقات سنگ مزبور را امتحان كردند و معلوم شد چهار عشر آهن در صورت خالص بودن داشته و علاوه بر آهن فلز موسوم به نیكل در آن یافت می‌شده و ازین جهت سنگ روشن و با ذرّات نقره‌نما به نظر می‌آمد، دانه‌های آهن خالص آن مخلوط با سنگ سیاهی بوده كه آنرا آلومینیوم سیلیكات می‌نامند. كریستلهای سبز نیز در آن مشاهده نموده‌اند كه نظیر آن در اغلب سنگهای آسمانی دیده می‌شود- سركردگان و صاحبمنصبان و یوزباشیان كشیكخانه خاصه سپرده به جناب علاء الدوله وزیر دربار اعظم بعد از سان دادن در حضور مبارك و ثبوت استحقاق آنها علی قدر مراتبهم به عواطف و مراحم و خلاع و امتیازات ملوكانه مباهی گردیدند- موكب همایون شاهنشاهی عزّ نصره از كلاردشت معاودت فرموده روز بیست و پنجم شعبان به ییلاق شهرستانك شرف نزول ارزانی داشت- نواب والا عضد الدوله حكمران قزوین به اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان سرافراز گردید- موكب همایونی سه‌شنبه هفدهم رمضان المبارك به قصر سلطنت‌آباد نزول اجلال فرمود- نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و یزد و عراق و بروجرد و عربستان و لرستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی كه این اوقات از
ص: 2009
اصفهان به قصد سركشی عربستان و لرستان حركت فرمود، مورد مراحم ملوكانه گردیده یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع از ملابس خاصّه به افتخار ایشان ارسال فرمودند- جناب حاجی میرزا حسین خان سپهسالار اعظم را در اوایل شوّال از اداره امور عسكریه و وزارت امور خارجه معاف داشته به حكمرانی قزوین برقرار نمودند- زلزله شدیدی در كروال اتفاق افتاد- ترتیب مهام مملكت آذربایجان را علاوه مشاغل جناب اجل آقای مستوفی الممالك وزیر اعظم داخله فرمودند- هم در این اوقات دولت ژاپن كه از دول مشرق زمینی و در قسمتی از اقلیم آسیا واقع است محض فتح باب مراوده و دوستی و استحكام روابط مودّت با دولت علیّه ایران مأمور مخصوصی موسوم به (یوشیدا مسحّر) به همراهی (یوكویاماكوئی جی‌رو) مترجم و (فوكاروانولویش) سلطان مهندس و چهار نفر تاجر ژاپنی به دربار دولت علیّه فرستاده در ماه شوّال وارد دار الخلافه شدند و به حضور همایون شهریاری نایل گردیده تقدیم‌نامه و تبلیغ پیام مودّت‌آمیز اعلیحضرت امپراطور ژاپن را نموده اصغای جواب از طرف قرین الشرف همایون ملوكانه نمودند- ریاست اداره جلیله عسكریّه و قشون ظفرنمون را كه عبارت از وزارت جنگ باشد به عهده كفایت و كفالت نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه ادام اللّه اقباله العالی تفویض فرموده یك ثوب سرداری ترمه مفتول‌دوز از ملابس خاصّه سلطنتی به نواب اشرف معظم‌له مرحمت فرمودند- جناب میرزا سعید خان مؤتمن الملك وزیر امور خارجه سابق كه چندی در آستانه مقدسّه حضرت رضا سلام اللّه علیه به منصب متولیباشیگری مستسعد بودند به دربار همایون احضار شده مجدّدا به منصب جلیل وزارت امور خارجه برقرار گردیده و به یك ثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع مخلّع و مفتخر شدند- جناب مشیر الدوله سپهسالار اعظم را كه حكمرانی قزوین داشتند به پیشكاری تمام مملكت آذربایجان برقرار فرمودند- جناب كنت زالوسكی وزیر مختار دولت اطریش مأمور به اقامت دربار دولت علیّه كه موقّتا به وطن خود رفته بود این اوقات به دار الخلافه معاودت نمود- میرزا رضای صدیق الدوله به وزارت دار الخلافه برقرار گردید- مسیو كنت دمنت‌فرت رئیس پلیس شهر دار الخلافه به منصب سرتیپی دویّم سرافراز شد- جناب حاجی میرزا محمّد خان مجد الملك وزیر وظایف و
ص: 2010
اوقاف مرحوم شد و وزارت وظایف و اوقاف به موجب دستخط جهانمطاع مبارك برعهده جناب میرزا علی خان امین الملك موكول آمد- هم در این سال فتنه شیخ عبید اللّه كرد روی داد و دفع شرّ او گردید. تبیین آنكه: شیخ عبید اللّه كه از قدیم در سلك تصوّف به شیوه عوامفریبی بسر می‌برد و در ناحیه هكاری میان اكراد تبعه دولت عثمانی مطاعیتی داشت، در اوقات جنگ دولتین روس و عثمانی بعضی تفنگ و اسلحه جنگ به دست آورد و به خیال واهی افتاده كه اكراد سرحدنشین دولتین ایران و عثمانی را در تحت ریاست خود درآورد در اواخر این سال حمزه آقای منگور از حكومت ساوجبلاغ گریزان شده به شیخ عبید اللّه پیوست و خیالات او را تأیید و تحریك نمود، لهذا در حدود كردستان دولت علیّه بنای قتل و نهب و حركات وحشیانه كه ناشی از فطرت ناپاك می‌باشد گذاشت. اولیای دولت علیّه كه از غایله باخبر شدند در عرض بیست روز بیست و پنج هزار نفر از عساكر موجوده را به ریاست نواب حشمت الدوله حمزه میرزا برای دفع این شرّ در نقاط مهمّه حاضر ساختند و قبل از وصول اردوی بزرگ دولت به ساوجبلاغ و ارومی و آن صفحات، اعتماد السلطنه مصطفی قلی خان كه ریاست قشون آذربایجان داشت با سایر سركردگان و عساكر منصوره در حدود مراغه و بناب دو هزار نفر از یاغیان را طعمه توپ و تفنگ نموده شكستهای فاحش به آنها دادند و ششصد هفتصد نفر را كه جسارت استیلا به شهر ارومی كرده بودند به قتل رسانیدند، و در سه فرسنگی ارومی نیز جمعی از اكراد كه با شیخ صدیق پسر شیخ عبید اللّه بودند به راه عدم فرستاده و باقیماندگان را هزیمت داده تا دو فرسنگ تعاقب نمودند، و علیخان پیشخدمت حضور پسر مرحوم محمّد قاسم خان والی كه در این وقت به حكومت مراغه منصوب بود نیز از روی كمال غیرت و همّت و شجاعت در دفع اكراد كوششها كرد و حدود حوزه حكومت خود را از تطاول و شورش اشرار به خوبی حفظ نمود. در این اثنا نواب حشمت الدوله رئیس اردوی بزرگ در حوالی صاین‌قلعه به مرض طبیعی مبتلا شده مرحوم شد و نعش مرحوم شاهزاده را معاودت دادند و مقرّر شد كه موقّتا محمّد قلی خان حسام الدوله رئیس اردو باشد تا جناب سپهسالار اعظم به اردو ملحق شوند و عبد القادر خان شجاع الملك برای ابلاغ احكام
ص: 2011
لازمه به سركردگان اردو روانه شد. خلاصه از آن طرف شیخ قادر و حمزه آقا با بعضی اعوان خود كه فرارا به طرف ساوجبلاغ می‌رفته باز به هر قریه كه می‌رسیدند آنرا به آتش بی‌رحمی می‌سوختند تا جناب حسنعلی خان وزیر فوائد با فوج گروس و سوار شاهیسون دویرن به اردوی اعتماد السلطنه پیوسته و با یكدیگر به طرف ساوجبلاغ حركت كردند و بدین واسطه شیخ قادر و حمزه آقا مجال زیست ندیده به سمت اشنویه گریختند، شیخ عبید اللّه نیز در حدود ارومی از عساكر منصوره شكست خورده با اعوان خود به قلعه اسمعیل آقا در دو فرسخی شهر ارومی كه جای محكمی است گریخت. روز شانزدهم ذیحجه جناب سپهسالار اعظم وارد ساوجبلاغ شدند و مستوحشین اكراد را تأمین كرده عساكر و توپخانه برای گرفتن شیخ عبید اللّه و تبعه او در بیست و یكم ذیحجّه به طرف سرحد و محال مركور فرستادند. به موجب خبر تلگرافی كه در سلخ ذیحجّه رسید عرصه ساوجبلاغ و ارومی به كلّی از وجود اشرار پاك و امنیّت و آسایش دایر شد و محمّد آقا رئیس طایفه مامش بلباس از بزرگان كرد به اصطبل توپخانه پناه برده معفو گردید و شیخ قادر پسر شیخ عبید اللّه با معدودی از تبعه خود به نوجه كه مسكن شیخ عبید اللّه و در خاك دولت عثمانیست گریختند.
(افغانستان)- شورش مابین عساكر عبد الرحمن خان- شورش سخت در هرات- قتل حاكم هرات ایّوب خان كه در زمین داور بود خود را به عجله به هرات می‌رساند. (چین)- مراوده پلیتیكی این دولت و دولت روس نزدیك به انقطاع است.
اروپا- (آلمان)- اعلیحضرت امپراطور در وقت انعقاد پارلمنت آلمان در یكی از نطقهای سلطنتی ازدیاد استعداد قشونی خود را به ملاحظه استعدادات حربیّه همجوار لازم و اهمّ شمرده و در این مسئله اصرار و مبالغت فرموده‌اند- اختتام مجلس پارلمنت- ملاقات امپراطور آلمان و امپراطور اطریش در شهر ایشل- وزارت تجارت علاوه بر سایر مشاغل بیزمارك گردید. (انگلیس)- لرد والسیلی پس از ایمن كردن زولوسها و فراغ از كار آنها به انگلیس مراجعت نمود-
ص: 2012
انگلیسها همینكه افاغنه را خیره دیده و در كار خصومت و خلاف و دشمنی و نفاق ثابت و راسخ یافتند مجدّدا در مقام تنبیه و تهدید آنها برآمده ثانیا كابل و بالاحصار را تصرّف كردند. ژنرال بریغ فتح‌آباد افغانستان را كه واقع در جلگه لقمانست فتح نمود. قشون انگلیس در افغانستان هستند و افغانها با كمال سختی خودسری میكنند- مابین دولت انگلیس و آلمان در باب منع آوردن برده و غدغن بیع و شرای غلام و كنیز در طرف مشرق زمین معاهده متیقّنی شده است- چندین مجلس عامّه برای اصلاح امور ارلند دایر نموده‌اند. لرد دربی آخرین عقیده و نیّت و مكنون ضمیر خود را كه میل و علاقه به طرف آزادی‌طلبان باشد تصریحا بروز داده و توضیحا اعلان نموده است- معادل مبلغ پنجاه هزار لیره انگلیسی الماس از پستخانه كاپ به سرقت برده‌اند- ژنرال ربرت كه در افغانستان بود كاغذی از موسی خان و سایر امرای افغان كه در غزنین جمع شده بودند به او رسیده در این كاغذ خوانین مشار الیهم تبعیت خودشان را به دولت انگلیس اظهار میكنند- بسته شدن مجلس پارلمنت انگلیس با یك خطبه از پادشاه انگلستان و امپراطریس هندوستان- مسافرت اعلیحضرت معظم‌لها به سمت آلمان- جنگهای سخت متوالی افاغنه با قشون انگلیس در افغانستان- مقاتلات شدیده و یورشهای بسیار سخت مابین شهر كابل و گندمك- ورود عبد الرحمن خان از تركستان به افغانستان- انتخاب وكلای تازه برای مجلس پارلمنت مساعد پلیتیك وزرای ویك و گلادستون می‌باشد- اجزای مجلس پارلمنت مركّبند از سیصد و چهل و نه نفر هواخواهان وزرای ویك و دویست و سی و پنج نفر هواخواه وزرای توری و شصت و سه نفر ارلندی- تغییر وزرا در انگلیس و صدارت گلادستون- قشون ابوابجمعی ژنرال استوارد در حوالی غزنین به سه هزار نفر سواره افغان برخورده و جنگ سختی فیمابین فئتین واقع می‌شود- دولت در مجلس پارلمنت اظهار می‌كند كه احكام سخت برای فرمانفرمای هندوستان صادر شده است كه عساكر انگلیس را از افغانستان احضار كند- تخلیه قشون انگلیس كابل را و شناختن دولت انگلیس عبد الرحمن خان را به سمت امیری افغانستان- عبور كردن ایّوب خان از رود هیرمند و حركت كردن او به طرف قندهار- قشون انگلیس به
ص: 2013
سرداری ژنرال بورو كه در قندهار بود اغلب مقتول شدند و بقیّة السّیف آنها به ارك قندهار پناه بردند- قشون ایوب خان كه این شكست سخت را به عساكر انگلیس مقیم در قندهار داد مركّب بود از دوازده هزار مرد و بیست و شش عرّاده توپ- زلزله سخت در منیل كه جمع كثیری را هلاك و مجروح كرد و بیوت بسیاری منهدم نمود- ابتدای شورش در باسوتولاند در افریقای جنوبی بر ضدّ دولت انگلیس- ژنرال ربرت سردار كلّ قشون انگلیس در افغانستان با ده هزار مرد زبده به كمك قشون انگلیس كه در قندهار محصور بودند حركت نمود- مسلمانهای هندوستان درصدد شورش بر ضدّ دولت انگلیس می‌باشند- اهالی ارلند نیز بر ضدّ دولت مشار الیها علم شورش افراختند- فوت لرد رد كلیف از معارف- محاصره نمودن ایوب خان قندهار را- ورود ژنرال ربرت به قندهار- عقب نشستن ایّوب خان از حوالی قندهار و ارغنداب و شكست یافتن او از ژنرال ربرت- جنگ باستس با عساكر انگلیس و شكست باستسها، امّا اخباری كه از رأس امید می‌رسد دلیل بر ضعف قشون انگلیس است- تمام طوایف بابورها بر ضدّ دولت انگلیس اتفاق نمودند- شورش ارلندیها روز بروز در تزاید است. (ایطالیا)- یكی از توپهای صد پوند كشتی زره‌پوش موسوم به دویلا در بندر سپزیا تركیده است- محاجّه و نقار بین پاپ و آلمان تمام شد- عزل وكلای ملّت به حكم پادشاه ایطالیا و نصب وكلای جدید- كوه آتش‌فشان وزوو با نهایت شدت آتش‌فشانی می‌كند.
(اطریش)- طغیان آب رودخانه در ایالت مراوی كه ضرر كلّی به زراعت رسانید- جشن سال پنجاهم تولّد اعلیحضرت امپراطور- زلزله سخت در وینه و در اكرام و رسیدن خسارت زیادی به مردم. (اسپانیول)- یكی از پلهائی كه بر روی رود الب بود در موقع حركت قشون از روی آن شكسته و صد نفر غرق می‌شود- تولّد دختری از پادشاه كه مسمّاة به مرسده می‌گردد و ولایتعهد او راست- در مالاگا طغیان آبها خسارت و خرابی زیاد وارد می‌آورد. (بلژیك)- افتتاح اكسپوزیسیون عمومی در شهر بروكسل- به واسطه كدورتی كه مابین دولت بلژیك و پاپ روداد دولت بلژیك ایلچی خود را از دربار پاپ احضار نمود. (روس)- كارگذاران نظامی روس اسلحه و آلات حربیّه بسیاری خریداری می‌نمایند و در
ص: 2014
سرحد آلمان و اطریش قشون جمع‌آوری میكنند- یك زد و خورد و غایله عظیمه مابین طلّاب طایفه نیهیلیست و پلیس در پطرزبورغ روی داد، طایفه نیهیلیست مدرسه زراعات و جنگلها را در مسكو آتش زدند- ژنرال میلكف به جای ژنرال گوركو به ریاست اداره امنیّت برقرار گشت- برای قلع و قمع طایفه نیهیلیست اسباب نظم و نسق فراهم آورده و اهتمامی تمام دارند- روسها كمال احتیاط و تشویش را دارند كه مبادا در روز سیّم ماه مارس كه سال بیست و پنج تاجگذاری اعلیحضرت امپراطور و روز عید و جشن و تبریك است طایفه نیهیلیست فرصت یافته غفلة مرتكب فتنه و شرارتی شوند و عیش را بر مردم منغّص كنند- طایفه نیهیلیست تیری برای ژنرال ملیكف خالی كرده ولی خطا شده بود- اعلان آشكارائی از طایفه مزبوره در تمام ولایات روسیّه منتشر شده و یك مجلس عامّه و اجتماع ملّتی در شهر ورشو طایفه مزبوره منعقد كرده‌اند- پرنس آدلف ایلچی روس مقیم فرانسه به واسطه اینكه فرانسه‌ها در ردّ آرتیمان نام كه نقب در راه‌آهن مسكو زده و از نیهیلیستها بود تمكین نكرده بودند از دولت فرانسه رنجش دارد- كاغذی كه از طرف امپراطور آلمان به امپراطور روس رسیده و مضامین آن مشعر بر دوستی و مودّت مابین دولتین آلمان و روس بود در تمام مملكت روس انتشار می‌یابد- ژنرال لریس ملیكف از اعاظم وزرای این مملكت كه زندگانی او به دست طایفه نیهیلیست در معرض خطر بود بدون صدمه نجات یافت- فوت امپراطریس این مملكت- عساكر چینی خوقند را فتح نموده‌اند- پیش رفتن ژنرال اسكبلف به سمت گوكاتپه- شروع به ساختن راه‌آهن از تفلیس به بادكوبه- ژنرال لریس ملیكف وزیر داخله می‌شود- پادشاه و ملكه یونان وارد پطرزبورغ می‌گردند- رسیدگی به اعمال طایفه نیهلیست كه در زیر عمارت مخصوص اعلیحضرت امپراطور نقبی كنده و آتش زده بودند و جمعی مقتول و مجروح شده جدّا می‌شود- نیز نقبی در راه‌آهن كه محل عبور كالسكه اعلیحضرت امپراطور بوده منكشف می‌شود- اعلیحضرت امپراطور پرنسس دلغوركی را متعه می‌نمایند- منازعه سخت فیمابین اهالی پلیس و طلّاب مدارس در مسكو. (فرانسه)- مجلس امناء و وكلاء قرار داده است كه هر مطلب و مسئله كه راجع و متعلّق به
ص: 2015
امور معفوین باشد به هیچوجه مسموع ندارند و معتنابه نشمارند- مجلس وكلاء قانون جدیدی از برای قشون ایجاد كرده و جرگه اتاماژر را منظّم میكنند- انتشار حكم رئیس جمهوری در اخراج نمودن سلسله ژزوئیت كه یكی از شعب مذهب كاتولیكی می‌باشد از مملكت فرانسه و شروع كردن به این عمل- بخشیدن تقصیرات هشتاد و سه نفر از اهالی كمون را كه محبوس بودند- ملحق شدن جزایر تائیتی به مملكت فرانسه- نصب مسیو بارطلمی سنت هیلر به وزارت خارجه.
(سود و نروژ)- پارلمنت این مملكت خدمت نظامی را برای تمام افراد و آحاد رعیّت این دولت تا سنّ چهل سالگی حتم و واجب می‌داند- استعفای وزرای این مملكت- نرنسكژلد از علماء راه وصول به حوالی قطب شمالی را از نقطه غربی مفتوح می‌سازد. (عثمانی)- شدّت و شیوع قحط و غلا در بلاد عثمانی خصوصا در ارمنیه كه از همه‌جا اشتداد و امتدادش بیشتر است- دول معظمه فرنگستان هریك رسما مأموری از جانب خود برای تعیین حدود یونان و عثمانی مشخص كرده خواهند فرستاد- شریف اعظم مكّه را در جدّه به قتل می‌رسانند- این دولت مضایقه دارد كه بندر دولسینیو را به منتنگرو واگذار كند- حسین حسنی پاشا به جای عثمان پاشای غازی وزیر جنگ می‌شود- مصلحت‌گذار منتنگرو مقیم اسلامبول به‌طور قهر از این شهر خارج می‌شود- زلزله سخت در ازمیر- از طرف اعلیحضرت سلطان حكم مأموریتی به وزیر جنگ صادر شد كه معجّلّا به دولسینیو رفته و آنشهر را تسلیم منتنگرو نماید- دول فرنگ دولت عثمانی را تهدید میكنند كه اگر دولسینیو را معجّلّا به منتنگرو واگذار نكند با سفاین جنگی با او منازعه خواهند كرد- سفیر كبیر دولت آلمان كه اقدم بر سایر سفراء است از طرف تمام دول فرنگ یادداشتی به بابعالی اظهار داشته و عده‌ای را كه در كنگره برلن در ترضیه یونان داده بود به خاطر دولت مشار الیها می‌آورد- اهالی آلبانی با دولت عثمانی در منازعه هستند كه چرا دولسینیو را به منتنگرو واگذار نمی‌نماید- تغییر وزراء- صدارت سعید پاشا- وزارت خارجه عاصم پاشا- سفاین جنگی دول فرنگ برای تهدید عثمانی در بندر راكوز جمع می‌شود- تسلیم نمودن دولت عثمانی دولسینیو را به والی منتنگرو. (افلاق بغدان)- مسافرت والی افلاق بغدان و زوجه ایشان
ص: 2016
به اطریش به شهر ایشل و ملاقات با اعلیحضرت امپراطور و امپراطریس اطریش- پرنس شارل آنتوان پسر لئوپلد ههن‌زلرن كه برادرزاده والی حالیّه است به واسطه نداشتن اولاد از طرف عمّ خود به ولایتعهد افلاق بغدان منصوب می‌شود.
(بلغارستان)- افتتاح مجلس پارلمنت این ایالت. (هلاند)- تولّد یك دختر از پادشاه مسماة به ویل‌هل‌مینا. (یونان)- دولت یونان درصدد اینست كه مراوده پلیتیكیّه را با دولت عثمانی در باب تعیین حدود بهم بزند و روابط مسالمت را قطع كند و این عزم را گوشزد همه دول معظمه كرده است- پادشاه سفری به فرنگ می‌نماید.
آمریكا- (ینگی‌دنیای جنوبی)- سفاین جنگی شیلی بندر گالائو را به ضرب توپ منهدم می‌نماید- جنگ تاگنا- فتح قشون شیلی و غلبه این قشون بر عساكر متفقه پرو و بلیوی- قشون شیلی شهر آریكا را فتح نمودند- بروز شورش در بنزر- گفتگوی مصالحه مابین پرو و شیلی- شیلی و پرو قبول میانجیگری اتائونی را میكنند- در حوالی لیما جنگ سختی مابین شیلی و پرو رو می‌دهد و قریب پنجاه هزار نفر در این جنگ از طرفین مشغول مقاتله می‌باشند- افتتاح مجلس پارلمنت دولت برزیل با خطبه مفصّل امپراطور و ایجاد قانون و آزادی انتخاب وكلا- دكتر تانر نام كه شرط كرده و نذر بسته بود مدّت چهل روز غذا نخورد در هفتم ماه او وعده او منقضی شده و وجهی كه نذر بسته بود برد.
اسآنی- افتتاح اكسپوزیسیون عمومی در شهر ملیبورن استرالی.
[سنه 1298 هجری- سنه 1881 مسیحی]
اشاره
آسیا- (ایران)- از میامن اقبال بی‌زوال اعلیحضرت همایون شهریاری خلّد اللّه ملكه كلیّه امور دولتی نظم و انتظام كامل دارد- جناب حسنعلی خان وزیر فواید به سمت حكمرانی ساوجبلاغ و میان‌قلعه برقرار گردید- اسرائی كه از آن نواحی و غیره نزد طغاة اكراد بود كلیة مستخلص شدند- اردوی مأمور به تنبیه عشیره منگور
ص: 2017
به سرداری عزیز اللّه خان سرتیپ به محلّ خود اصابت كرده یعنی به خاك منگور رسیده حمزه‌آقا خود را آماده جنگ نموده سنگر خود را استحكام داده با طایفه خود كه به رشادت معروفند در مقابل عساكر منصوره خیلی ایستادگی می‌نماید و زیاده از شش ساعت جنگ طول می‌كشد و خونریزی زیاد می‌شود و هزار نفر از اشرار مقتول شده حمزه آقا دیگر مجال زیست ندیده به طرف حدود دولت عثمانی كه بیش از دو فرسخ فاصله نیست گریخت- حسینعلی بیك یاور فوج پنجم و دسته جمعی او قلعه نعلین و عمارت جدید البنای حمزه آقا را كه مأمن و بنگاه فساد آن حدود بود با خاك یكسان كردند- شب غرّه محرّم زائره كرمانیه مسمّاة به نبات خانم كه زیاده از پانزده سال زمینگیر و افلیج بود در روضه مقدسه حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیّة و الثناء به حسن توسّل شفا یافت- تعزیه‌داری دهه عاشورا در تكیه دولتی با كمال شكوه به عمل آمد- جناب عضد الملك خوانسالار و خازن مهر مهرآثار مبارك به یك ثوب خرقه ترمه از ملابس خاصّ درجه اختصاص یافتند، و محمّد قلی خان نایب النّظاره به اعطای یك قبضه قمه مرصّع مفتخر آمد- نواب اعتضاد السلطنه وزیر علوم شب عاشورا به رحمت الهی پیوست و ریاست مدرسه مباركه دار الفنون دولتی و مریضخانه را به جناب مخبر الدوله علیقلی خان وزیر كل تلگرافخانه‌های ممالك محروسه واگذار فرمودند- مجلس تألیف كتاب نامه دانشوران ناصری را به مراقبت مؤلف مفوّض داشتند- جناب میرزا قهرمان امین لشكر به موجب دستخط همایون مقرّر شد همه‌روزه در مجلس وزرا حضور یافته معلومات و تجارب خود را در شعب امور دولت اظهار دارد- جشن عید مولود اعلیحضرت همایون خلد اللّه ملكه را نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی در كمال شكوه به اعلی درجه خوبی گرفتند- در موقع این عید سعید اشخاصی كه به نشان و حمایل سرافراز شدند از این قرار است: (رحیم خان سرتیپ فوج دویّم نصرت نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی)، (میرزا زكی خان سرتیپ اردبیل و مشكین نشان و حمایل از درجه دویّم سرتیپی)، (كلنل شمیل اطریشی رئیس مأمورین اطریش نشان و حمایل از درجه اوّل سرتیپی)، (بارون نرمان مترجم دار الترجمه همایونی نشان و حمایل سرهنگی)،
ص: 2018
(میرزا عباسعلی خان پیشخدمتباشی نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ دامت شوكته نشان و حمایل سرهنگی)، (میرزا علی دكتر طبیب حضور همایون و حكیمباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی نشان و حمایل از درجه سیّم سرتیپی)، (هم در این اوقات دستخطی مبارك مبنی بر حسن ترتیب و تكمیل امور دولت از قرار شرح ذیل شرفصدور یافت:
سواد دستخط همایون
چون اعظم و مهمّ امور دولت نظم مملكت و سرحدّ و آسودگی رعایا و رفع ظلم و ستم شریكی در میان آنها و انتظام مهام قشون و قورخانه و مهمّات عسكریّه و سایر شعب و اداراتست و ایجاد و انتظام این مهام در خارج و تشكیل قوانین و تدبیرات لازمه آن منوط به اجرای سریعه نافذه احكام مفیده و تشبّثات صحیحه دولت است و آن اجرای احكام و استحكام مبانی افكار صایبه هم منوط به وجود وزرا و نوكرهای صاحب تجربه دولتخواه عاقل كامل باغیرتست لهذا به موجب این دستخط كه خودمان می‌نویسیم اختیار و اقتدار كامل می‌دهیم به وزرای منتخبین حالیه دولت كه در مجلس دربار اعظم حكم به جلوس فرموده‌ایم كه از این تاریخ به بعد در هر قسم از امور دولت از جزئی و كلّی مختار و مجاز و قادر خواهند بود كه قرارهائی كه متضمّن خیر و صلاح دولت و ملّت باشد بگذارند و آنچه را كه آنها صلاح دانسته و به عرض برسانند قبول فرموده و ردّ نخواهیم كرد و نفاذ امر و قدرت سلطنت را به هیئت این مجلس اعطا می‌فرمائیم كه انشاء اللّه تعالی آنچه منظورات و مقصودات دولت در ترقی امور ملك و ملّت متصوّر است در اجرای احكام به عرصه ظهور و بروز آورده خاطر ما را از حسن خدمات و خیراندیشیهای خودشان خرسند و مسرور نمایند و حسن‌ظنّ و التفات ما را نسبت به خودشان روز بروز زیادتر كرده اعمال نیك خود را بر همه ظاهر نمایند. تحریرا 98.
اداره معادن ممالك محروسه را به میرزا علینقی حكیم الممالك واگذار فرمودند- نواب اشرف والا ولیعهد ابدمهد دولت علیّه ایران حكمران آذربایجان و
ص: 2019
مضافات ادام اللّه اقباله العالی را كه در تنسیق امور عسكریّه و اردوهای آذربایجان مساعی جمیله مبذول داشته بودند به اعطای یك ثوب سرداری مفتول‌دوز شمسه مرصّع تن‌پوش مبارك قرین اختصاص و اعزاز فرمودند- در شكارگاه جاجرود پلنگی شكار شست مبارك گردید- محمّد تقی خان حاجب الدوله مرحوم شد- محمّد حسن خان فرّاشباشی ولد جناب علاء الدوله به لقب جلیل حاجب الدوله ملقّب گردید- آقا محمّد علی آبدارباشی ولد جناب امین السلطان به لقب امین حضرتی مفتخر آمد- امیرزاده محمّد حسن میرزا ولد مرحوم اعتضاد السلطنه به منصب جلیل پیشخدمتی حضور مبارك برقرار شد- عبد اللّه خان حكمران گیلان به موجب استدعای نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به لقب والیگری سرافراز آمد- نصرت اللّه خان سرتیپ حاكم گرگان‌رود به سرتیپی دویّم مباهی گردید- هم در این اوقات رأی جهان‌آرای صوابنمای بندگان اعلیحضرت همایون صاحبقرانی خلد اللّه سلطانه بر این علاقه گرفت كه احدی از اشخاصی كه در سلك هر طبقه از طبقات نوكر منسلك هستند در صورت صحّت بدن و سلامت مزاج بیكار نباشند و عاری از خدمت و شغل نگردند و سوای طبقه دعاگویان و اهل شریعت و ارباب علم كه محض توقیر شریعت یا دعاگوئی دولت به آنها وظیفه و مستمری مرحمت می‌شود دیگر هركس زیاده از پنجاه تومان مواجب و مرسوم داشته باشد به شغل و خدمتی مناسب حال مأمور و مشغول و متقلّد شود و رسیدگی به این امر و ریاست این اشخاص را هم به عهده مراقبت جناب عضد الملك خوانسالار و خازن مهر مهرآثار و ایلخانی ایل جلیل قاجار موكول فرمودند- جناب نریمان خان وزیر مختار دولت علیّه مقیم وینه كه موقّتا به دربار معدلتمدار همایون احضار شده بود به دار الخلافه باهره وارد گردید- نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و یزد و عراق و بروجرد و عربستان و لرستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی كه موقّتا به حضور مبارك احضار شده بودند روز دهم ربیع الاول وارد دار الخلافه گردیدند- جناب علاء الدوله وزیر دربار اعظم و سركشیكچی باشی را با لقب امیرنظامی و اختیارات تامّه با اجزای لازمه مركب از نوكرهای كاردیده كافی مأمور آذربایجان فرمودند كه معجلّا به این مملكت رفته
ص: 2020
مشغول انتظام امور گردد- نواب والا عباس میرزا ملك‌آرا به حكومت قزوین و مضافات منصوب گردیدند و امیرزاده محمّد میرزا ولد نواب معظم‌له به اعطای منصب سرتیپی سیّم سرافراز شد- نواب اللهقلی میرزای ایلخانی به حكومت ولایات خمسه برقرار گردید- چون میرزا رضای صدیق الدوله وزیر دار الخلافه به همراهی امیر نظام مأمور آذربایجان شد خالصه‌جات طهران كه اعظم املاك دولتی است به میرزا محمّد باقر پسر صدیق الدوله سپرده شد كه به نیابت صدیق الدوله متصدی امر خالصه‌جات مزبوره باشد و دادوستد مالیاتی و اربابی و سایر مستغلّات طهران و بلوكات متعلّقه آن برعهده محمّد ابراهیم خان كه از مجرّبین و پیرمردان دربخانه نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ حكمران دار الخلافه و غیرها ادام اللّه اقباله العالی می‌باشد موكول شد- روز دهم ربیع الثانی تلگرامی از جناب معین الملك سفیر كبیر دولت علیّه مقیم اسلامبول رسید بدین مضمون كه اعلیحضرت سلطان عبد الحمید خان اطمینان داده بودند كه دیگر شیخ عبید اللّه و اكراد طاغی جسارتی نخواهند نمود و اسباب امنیّت حدود را دولت عثمانی به اتفاق دولت ایران فراهم خواهند آورد- نواب اشرف والا شاهنشاهزاده معظم ولیعهد دولت علیّه حكمران مملكت آذربایجان و مضافات كه به دربار معدلتمدار همایون احضار شده بودند به دار الخلافه باهره ورود فرمودند- روز یكشنبه نوزدهم ماه ربیع الثانی بعد از گذشتن هشت ساعت و هفده دقیقه و كسری از طلوع آفتاب، آفتاب جهانتاب به نقطه اعتدال ربیعی رسیده از برج حوت به حمل تحویل كرد و مراسم جشن عید و سال نو در پیشگاه حضور همایون معمول افتاد- به قدر دو هزار نوكر سواره جدید از عراقی و آذربایجانی به امر همایونی جناب علاء الدوله امیر نظام گرفته و مرتب داشته به اسم غلام منصور موسوم و در این ایّام به توسّط میرزا احمد خان پیشخدمت خاصّه و سرتیپ اوّل ولد جناب امیر نظام از سان حضور همایون گذشته و مقرّر گشت تا ده هزار نفر به همین اسم و وضع و هیئت نوكر سواره گرفته شود- عبد الحسین خان ولد مرحوم خانبابا خان سردار به نشان و حمایل سرتیپی اوّل نایل گردید- در سمنان طفلی متولّد شد كه چهار چشم و دو دهن و دو شاخ داشت و باقی اعضایش درست بود و پس از تولد بمرد- به موجب تلگراف جناب
ص: 2021
معین الملك سفیر كبیر دولت علیّه مقیم اسلامبول اعلیحضرت سلطان وعده صریح تبعید شیخ عبید اللّه و پسر او را از سرحد كردستان و احضار به اسلامبول فرمودند- اردوی نظامی مركب از پنج فوج و یكهزار سواره و دوازده عرّاده توپ كه ده عرّاده از آن از توپهای جدید اختراعی است نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به ریاست امیرزاده ناصر الدوله سرتیپ اوّل تجهیز نموده علاوه بر اردوهای سابق روانه آذربایجان داشتند- حكومت و فرمانفرمائی مملكت فارس از ابتدای این سال مزید حكومت ایالات و ولایات اصفهان و یزد و عراق و بروجرد و عربستان و لرستان و خوانسار و گلپایگان به كف كفایت نواب اشرف والا شاهنشاهزاده ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی تفویض گردید و برحسب استدعای خود نواب اشرف معظم‌له نیابت این ایالت به نواب والا جلال الدوله فرزند ارشد ایشان و كارگذاری امور آن مملكت به جناب میرزا فتحعلی خان صاحبدیوان مرجوع شد و نواب والا جلال الدوله به یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع از ملابس خاصّه و جناب صاحبدیوان به یك ثوب جبّه ترمه‌دوز مفتول‌دوز شمسه مرصّع از ملابس خاصّه مخلّع شدند- میرزا محمّد خان امین خلوت و تفنگدارباشی ولد مرحوم میرزا هاشم خان امین الدوله به خطاب جنابی مخاطب آمد- جناب سپهسالار اعظم از طرف شخص همایون سلطنت برای تعزیت قتل امپراطور آلكساندر دویّم و تهنیت جلوس اعلیحضرت امپراطور آلكساندر سیّم بر تخت سلطنت روسیّه به سفارت دربار آن دولت مأمور و با هدایای لایقه برای اعلیحضرت امپراطور و امپراطریس روانه گردید و خود سپهسالار اعظم به یك ثوب سرداری مفتول‌دوز شمسه مرصّع ممتاز مخلّع گردید و اجزای ملتزمه سفارت (امیرزاده وجیه اللّه میرزا سرتیپ اوّل)، (عزیز اللّه خان صارم الملك سرتیپ اوّل)، (میرزا رضا خان مترجم سرتیپ دویّم)، (میرزا حسن خان سرتیپ و منشی اسرار) بودند- وزارت علوم به جناب علیقلی خان مخبر الدوله مرحمت شد- صنیع الدوله به خطاب نبیل جنابی مخاطب و سرافراز آمد- میرزا محمّد حسین ولد وزیر لشكر به منصب استیفای دیوان اعلی برقرار گردید- یحیی میرزای نایب الایاله در خدمات دیوانی گیلان و ریاست تجارت آن سامان مراقبت نموده به نشان و حمایل سرهنگی سرافراز
ص: 2022
شد و در همین سال نیز نشان شیر و خورشید از درجه سیّم سرتیپی به او مرحمت فرمودند- میرزا كاظم خان لله باشی مرحوم جلال الدوله به پیشكاری شاهرود و بسطام برقرار گردید- نواب ابو الفتح میرزای مؤید الدوله حكمران كردستان به نشان و حمایل سرتیپی اوّل نایل آمد و در همین سال چون در فتنه شیخ عبید اللّه ولایت كردستان را خوب نگاهداری نموده بود به لقب مؤید الدوله ملقّب گردید- میرزا هدایت اللّه مستوفی ولد مرحوم میرزا محمّد تقی لسان الملك بعد از فوت پدر به لقب لسان الملكی نایل شد- محمّد حسن خان پیشخدمت حضور به حكومت ولایت كاشان مأمور و به خلعت همایونی مخلّع گردید- عمل تذكره وارد و صادر ممالك محروسه كه از قدیم مقرّر و معمول بود به توسّط وزارت جلیله خارجه مستحكم و منضبط شد- نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی با تشریف خاصّه سلطنت از حضور همایون مرخّص شده به اصفهان كه مقرّ حكومت و فرمانفرمائی ایشانست معاودت فرمودند- فرار اشرار طایفه احمدوند چلبی از حدود خاك كرمانشاهان به حدود خاك عثمانی و عراق عرب به واسطه حركت اردوی نظامی حاجی شهاب الملك حكمران كرمانشهان به طرف سرحد- یك قبضه عصای مرصّع از درجه اوّل محض مزید تكریم و اعزاز جناب مستطاب حجة الاسلام آقای حاجی ملّا علی سلمه اللّه تعالی از طرف همایون ملوكانه اهدا شد- جناب میرزا كاظم خان نظام الملك بعد از فوت میرزا موسی وزیر لشكر برحسب انتخاب نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به وزارت لشكر كه از مشاغل موروثی اجدادی جناب معزی الیه بود سرافراز و به یك ثوب جبّه ترمه شمسه مرصّع مخلّع گردید- نامه مودّت ختامه اعلیحضرت امپراطور اعظم كل ممالك روسیّه آلكساندر سیّم مبنی بر اعلام حادثه حزن‌انگیز اعلیحضرت امپراطور مرحوم و جلوس خودشان به تخت امپراطوری به اعلیحضرت همایون شاهنشاه كل ممالك محروسه به توسّط جناب مسیو زیناویوف وزیر مختار دولت روس مقیم دربار دولت علیّه به حضور همایون موصول گشت- مهدیقلی خان امیرآخور به یك قبضه شمشیر مرصّع از درجه سیّم مفتخر گردید- یك قطعه انفیه‌دان مكلّل به الماس كه روی آن مزیّن به تمثال همایون بود در حقّ كنت دومنت‌فرت رئیس
ص: 2023
اداره پلیس دار الخلافه اعطا شد- فضل اللّه خان شاطرباشی به لقب بشیر الملكی ملقّب و سرافراز گشت- روز بیست و چهارم جمادی الاخری در دربار اعظم كه نواب اشرف والا ولیعهد جاویدمهد دولت علیّه و نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقبالهما العالی و جمیع وزرا و وكلای عظام دولت احضار و حاضر شده بودند دستخط همایون اعلیحضرت اقدس شهریاری دام سلطانه در ترتیب جدید و انتظام اداره دولت قرائت و گوشزد اولیای دولت شد- جناب كیناز تروبسكوی كه از طرف دولت بهیّه روس رسما برای انهای امر سلطنت بالوراثه اعلیحضرت امپراطور آلكساندر سیّم به سمت سفارت با نامه مودّت علامه مأمور دربار دولت علیّه بود روز بیست و سیّم جمادی الاخری با كمال احترام و تشریفات معموله دولتی وارد و شرفیاب حضور همایون شد و هنگام معاودت درباره جناب معزی الیه و همراهان او از طرف دولت علیّه بذل امتیازات و نشان و حمایل شد (به جناب كیناز تروبسكوی یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس) و به سایر همراهان علی قدر مراتبهم از نشان درجه دویّم شیر و خورشید تا درجه پنجم و بعضی كه رتبة نازل‌تر بودند مدال طلا و نقره بذل و مرحمت گردید- جناب سلیمان پاشا مأمور مخصوص دولت علیّه عثمانی هم كه از طرف اعلیحضرت سلطان با نامه مودّت ختامه برای ازدیاد مراسم دوستی و انهای بعضی مقاصد دولتی به اتفاق نواب حاجی حسام السلطنه روانه دربار دولت علیّه ایران بود روز بیست و چهارم همین ماه با تشریفات شایسته دولتی وارد و به حضور همایون ملوكانه نایل و شش رجب معزی الیه را رخصت معاودت حاصل شد و خود جناب معزی الیه به نشان شیر و خورشید از درجه اوّل خارجه با حمایل سبز مخصوص آن و همراهان معزی الیه نیز به نشانهای امتیاز از طرف دولت علیّه اختصاص یافتند- ساعد الدوله سرتیپ اوّل به حكومت استرآباد مأمور و به سرداری ترمه خلعت ملوكانه مخلّع و مباهی گردید- میرزا اسد اللّه خان شارژدافر دولت علیّه مقیم پطرزبورغ به وزیر مختاری و اقامت همان دربار اختصاص یافت- امیرزاده سلطان محمّد میرزا ولد نواب عضد الدوله به نشان و حمایل سرتیپی دویّم و منصب ژنرال آجودانی خاصّه حضور مبارك نایل گردید- میرزا محمّد تقی لشكرنویس پسر مرحوم میرزا مصطفی وكیل
ص: 2024
لشكر به لقب وكیل لشكری و تقلّد مشاغل پدر و خلعت همایون امتیاز یافت- نظر به وفور كفایت نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و لرستان و عربستان و غیرها حكومت ایالت كرمانشهان و سرحدداری عراقین نیز به نواب اشرف معظم‌له تفویض شد- محض مزید توقیر و احترام جناب حجة الاسلام آقا سید صادق سلمه اللّه تعالی یك حلقه انگشتری الماس بریلیان از طرف ملوكانه برای ایشان اهدا شد- منع اعطای القاب دولتی در حق عموم چاكران مگر به تحقیق و تصدیق جناب اجل آقا و جمیع وزرای دربار- جناب سپهسالار اعظم بعد از مراجعت از سفارت روس به فرمانفرمائی مملكت خراسان و سیستان به علاوه امر تولیت آستانه مقدسه حضرت رضا علیه السّلام منصوب و به یك قبضه شمشیر مرصّع از درجه اوّل مباهی و روانه خراسان شدند- نواب عضد الدوله، و جناب حاجی خازن الملك، و امیرزاده وجیه اللّه میرزا سیف الملك، و صارم الملك عزیز اللّه خان سرتیپ شاهیسون، و محمّد صادق خان امین نظام، و حاجی میرزا علینقی مشیر لشكر، و نصر اللّه خان نایب الوزاره هم در معیّت جناب سپهسالار اعظم مأمور و روانه شدند- یك ثوب سرداری ترمه به نواب عضد الدوله و یك قبضه سرعصای مرصّع به جناب حاجی خازن الملك نیز اعطا شد- معاودت نواب والا حاجی معتمد الدوله از فارس كه پنج سال مستقلّا به فرمانفرمائی آن مملكت منصوب بودند- منع اعطای القاب و مناصب و نشان و حمایل و امتیازات نظامی مگر به تحقیق لیاقت كامل و تصدیق شخص نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ و جناب وزیر لشكر و بیست نفر از امرای عسكریه- فوت آقامیر محمّد حسین در اصفهان كه از اجله علما و آقایان محترم سلسله امام جمعه و خود نیز چندی به منصب امام جمعگی منصوب بودند- جناب آقا سید آقای پیشنماز ارومیّه به توسّط جناب امیر نظام علاء الدوله به شیخ الاسلامی ارومیّه منصوب شد- مدرسه موسوم به مدرسه همایونی كه در اصفهان به امر نواب اشرف والا ظل السلطان با مصارف گزاف بنا شده در این سال به اتمام رسیده دایر گردید- اتمام عمارت اندرونی سلطنتی شهرستانك و اعطای یك ثوب سرداری ترمه كشمیری از ملابس خاصّه به جناب معتمد الملك وزیر مخصوص و وزیر بنّائی و
ص: 2025
برقراری یكصد تومان اضافه مواجب در حق حاجی ابو الحسن رئیس معماران- قتل حمزه آقای بلباس منگور و سوار آقا و خضر آقا و علی آقا كه از معتبرین اقوام حمزه آقا و همه سرخیل اشرار اكراد و خادمان دولت بودند در ساوجبلاغ به حسن تدبیر و اهتمام جناب حسنعلی خان وزیر فواید- میرزا اسمعیل ولد جناب امین السلطان كه از جانب جناب معزی الیه ریاست خزانه عامره دارد به منصب پیشخدمتی حضور مبارك و یك ثوب سرداری خلعت همایون سرافراز شد- بروز و شدّت ناخوشی قی و اسهال در حدود كرمان و تخفیف یافتن- نواب عبد اللّه میرزا را كه از جانب نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی به حكومت كرمانشهان منصوب است به تصدیق شاهنشاهزاده معظم‌له به لقب جلیل حشمت الدوله ملقّب و سرافراز داشتند- نواب انوشیروان میرزا بیگلربیگی شهر تبریز ملقّب به لقب ضیاء الدوله شد- فوج مخبران و فوج پنجم شقاقی علاوه بر فوج بهادران و فوج ششم اقبال قراول مخصوص سپرده به محمّد باقر خان شجاع السلطنه سرتیپ اوّل و خلعت همایون نیز در حق معزی الیه اعطا گردید- تأیید و تأكید ملوكانه در اخذ و استیفا و ادای حقوق و مواجب اهل نظام و قشون ظفرنمون به موجب دستخط مبارك خطاب به نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی شرفصدور یافت- استحكام و استقرار وزارت وظایف و اوقاف به جناب امین الملك به موجب دستخط همایون- فوت مصطفی قلی خان قراگوزلو ملقّب به اعتماد السلطنه امیرتومان كه مصدر خدمات عمده شده و در پایان عمر به حكومت ارومی منصوب بود به مرض حصبه- افتتاح روشنی چراغ گاز در شهر دار الخلافه طهران كه مدّتی بود به عملیات آن مشغول بودند با جشن دولتی- جناب صنیع الدوله به یك ثوب سرداری ترمه كشمیری از ملابس خاصّه مخلّع گردید- نصر اللّه خان نصر الملك سرتیپ اوّل به اعطای نشان و حمایل امیرتومانی سربلند آمد- حسام الملك نیز به نشان و حمایل امیرتومانی مفتخر گردید- میرزا احمد خان پیشخدمت مخصوص ولد جناب امیر نظام علاء الدوله چون در گرفتن و نگاهداری و سواره غلامان منصور منتهای حسن خدمت به جای آورده بود در موقع سان دادن غلامان مزبور به نشان و حمایل سرتیپی اوّل نایل گردید- ترتیب و تقسیم ایام هفته برای رسیدگی ذات
ص: 2026
همایون ملوكانه به مشاغل و مهام ادارات دولتی- یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به جواهر گرانبها از شمشیرهای خاصّه سلطنتی به جهت نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و عربستان و لرستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی اعطا و ارسال اصفهان شد- یك ثوب سرداری ترمه نظامی كه علامت نشان مرصّع در سردوشهای آن داشت و از خلاع خاصّه ملوكانه بود به افتخار جناب وزیر نظام علاء الدوله مرحمت و ایصال آذربایجان فرمودند- حاجی میرزا حسین خان مشیر الدوله سپهسالار اعظم والی مملكت خراسان روز بیست و یكم ماه ذیحجه در مشهد مقدّس در سنّ پنجاه و هفت سالگی دعوت حق را لبیك اجابت گفت.
(افغانستان)- جنگ سخت مابین امیر عبد الرحمن خان و سردار ایّوب خان در حوالی قندهار درمی‌گیرد- سردار ایوب خان غلبه بر قشون عبد الرحمن خان كرده سی عرّاده توپ از امیر عبد الرحمن خان گرفته شهر قندهار را متصرّف می‌شود- عساكر سردار ایوب خان از او روگردان شده به طرف عبد الرحمن خان می‌روند- عبد الرحمن خان به طرف قندهار حركت كرده سردار ایوب خان از قندهار به جلو او بیرون می‌آید در بیست و هشتم شوّال سردار ایوب خان از امیر عبد الرحمن خان شكست سختی خورده به طرف هرات می‌رود و توپها و آغروق او به دست امیر عبد الرحمن خان می‌افتد.
اروپا- (آستریه)- مسافرت نواب ولیعهد اطریش به مشرق زمین- مراجعت نواب معزی الیه به وینه از سفر مشرق زمین- آمدن والی بلغارستان به وینه- فوت ژنرال بندك- عهد تجارتی با سربستان- پادشاه و ملكه بلژیك با پرنسس استفانی صبیّه خود كه نامزد نواب ولیعهد اطریش است وارد وینه می‌شوند- در دهم ماه مه عروسی و زفاف نواب ولیعهد و شاهزاده خانم بلژیك اتفاق می‌افتد- پادشاه جزایر سن‌دویج به وینه می‌رود- فوت بارن هیمرلی وزیر امور خارجه به‌طور فجأه- اعلیحضرت پادشاه ایطالیا و ملكه به جهت ملاقات اعلیحضرت امپراطور اطریش به وینه می‌آیند- كنت كالنكی به وزارت امور خارجه منصوب
ص: 2027
می‌شود. (اسپانیا)- افتتاح مجلس شوری- ملاقات سلاطین اسپانیول و پرتوغال.
(افلاق بغدان)- اهالی این مملكت والی خود را پادشاه و مملكت خود را دولت و سلطنت اعلان داشتند- در بیست و دویّم ماه مه پادشاه و زوجه‌اش تاج سلطنت افلاق بغدان را به سر می‌گذارند. (آلمان)- مزاوجت پسر نواب ولیعهد آلمان با یكی از شاهزاده خانمهای اسلشویك هلستن- اعلیحضرت امپراطور آلمان و اعلیحضرت امپراطور اطریش در شهر گستن ملاقات می‌نمایند- ملاقات اعلیحضرت امپراطور آلمان و اعلیحضرت امپراطور روس در دانزیك. (انگلیس)- شكست عساكر انگلیس در باستس از طایفه بور كه در جنوب افریق سكنی دارند- فرستادن كمك از انگلیس به جهت منقاد نمودن بورها- وكلای ارلندی از مجلس پارلمنت اخراج می‌شوند- ایضا شكست عساكر انگلیس در حوالی رأس امید از طایفه بور و قتل ژنرال كولی سردار انگلیس به دست طایفه بور- مأموریت ژنرال ربرت از انگلیس به رأس امید با قشون زیاد به جهت تدمیر طایفه بور- انعقاد مصالحه مابین انگلیس و طایفه بور و در این عهدنامه انگلیس آزادی تام و تمام جمهوری ترانسوال را می‌شناسد- لرد بیكنسفیلد صدر اعظم سابق انگلیس در پانزدهم آوریل وفات می‌كند- عساكر انگلیس قندهار را تخلیه میكنند- سی هزار نفر از عساكر انگلیس به جهت دفع اغتشاش و تأمین ارلند به آنجا می‌روند- كالاكو پادشاه جزایر سن‌دویج وارد ارلند می‌شود- شورش و انقلاب سخت در ارلند. (ایطالیا)- اعلیحضرت پادشاه ایطالیا و ملكه به جزایر سیسیل سفر می‌نمایند- در سیسیل از طرف بیك تونس جمعی از اعیان تونس به جهت تبریك ورود اعلیحضرت پادشاه ایطالیا می‌آیند- زلزله شدید در شهر ناپل و خرابی و خسارت زیاد- در مجلس پارلمنت گفتگوهای بسیار سخت بر ضد دولت می‌نمایند كه چرا در مسئله تونس دولت ایطالیا سكوت كرده اقدام به جنگی بر ضدّ فرانسه نمی‌كند. (دانمارك)- فوت ملكه مادر اعلیحضرت پادشاه- فوت پرنس كالین زوجه ولیعهد سابق. (روس)- انكشاف نقبی در راه‌آهن به جهت قتل اعلیحضرت امپراطور روس- انعقاد مصالحه مابین روس و چین- فتح گوك‌تپه به دست ژنرال اسكبلف در بیست و چهارم ژانویه- كشته شدن اعلیحضرت
ص: 2028
امپراطور روس آلكساندر دویّم به دست نیهیلیستها در پطرزبورغ در سیزدهم مارس و جلوس اعلیحضرت آلكساندر سیّم ولیعهد به امپراطوری تمام مملكت روس- تحقیق در اعمال قاتلین امپراطور مرحوم- روساكف و چهار نفر از همدستان او كه قتل امپراطور مرحوم را سبب بودند به دار آویخته شدند- در شهر كیو طایفه یهود را به قتل می‌رسانند- فوت پرنس دالدنبورگ- استعفای ژنرال میلوتین از وزارت جنگ- یانقین بسیار سخت در مسكو- نواب گراندوك قسطنطین از ریاست شورای دولتی و از وزارت بحریّه معزول می‌شود- اعلیحضرتین امپراطور و امپراطریس به سمت مكّاره سفر میكنند- پادشاه و ملكه دانمارك به جهت ملاقات صبیّه خود كه امپراطریس روس است به پطرزبورغ می‌آیند، اعلیحضرت امپراطور قصر كچنیای را برای سكنای خودشان انتخاب میكنند- جمعی كه قصد قتل اعلیحضرت امپراطور را داشتند و به واسطه دینامیت می‌خواستند عمارت سلطنتی را خراب كنند گرفتار شدند و عجب اینست كه بعد از استنطاق از مقصّرین معلوم شد كه رئیس پلیس پطرزبورغ با مقصّرین همدست و شریك بوده است. (سویس)- كوه سن كتار كه سالها مشغول سوراخ كردن آن بودند سوراخ شده و راه‌آهن از این سوراخ عبور می‌كند. (عثمانی)- دولت عثمانی قبول حكمیت دول فرنگ را در مسئله خود یونان نمی‌نماید- عثمان پاشای غازی به وزارت جنگ برقرار می‌شود- بروز طاعون یا مرضی شبیه به طاعون در عراق عرب- اجماع سفرای كبار در اسلامبول برای رفع منازعه مابین عثمانی و یونان- جزیره شیو (كیو) (سقّز) به واسطه زلزله تماما زیر و زبر شد- دول مابین دولت عثمانی و یونان میانجی شده تعیین حدود طرفین را میكنند و دولت عثمانی را در این مسئله مجبور می‌نمایند- درویش پاشا سردار عثمانی با یاغیهای آلبانی تصادف كرده چهار هزار نفر از آنها را مقتول می‌نماید- استنطاق مدحت پاشا و سایر اعاظم كه متّهم به قتل مرحوم سلطان عبد العزیز خان بودند و مدحت پاشا و هشت نفر از همدستهای او را حكم به قتل و دو نفر را به حبس مؤبّد دادند- تمام سفرائی كه در عثمانی هستند شكایت خودشان را به بابعالی در باب حكم قتل مدحت پاشا اظهار میكنند و به توسّط سفرا اعلیحضرت سلطان از قتل او و سایرین
ص: 2029
گذشته حكم به حبس ابدی او می‌نمایند- اصطبل سلطانی تماما آتش می‌گیرد- شورش طوایف اعراب در حجاز- زلزله سخت در سانجنی كه بسیاری از مردم تلف شدند- بروز وبا در مكّه معظّمه و جدّه. (فرانسه)- فوت زوجه مسیو طیر- فوت بلانكی جمهوری‌طلب مشهور- فوت دروین و لوئیس- طایفه كرومیر از طوایف اعراب تونس در سرحدّ الجزایر با قشون فرانسه در جنگ‌اند- دولت فرانسه تهیّه قشونی دیده عساكر زیادی به سرحدّات تونس مأمور می‌كند و از آن طرف والی تونس را دولت فرانسه متّهم می‌نماید كه با طایفه كرومیر همدست است، و عساكر فرانسه جزیره تاباكا را از تونس متصرّف می‌شود- دولت عثمانی حق سلطنت خود را در تونس اظهار می‌كند و یادداشتی در این باب به وزارت خارجه فرانسه می‌فرستد- وزیر جنگ فرانسه سه كرور تومان دیگر از برای امداد قشون‌كشی در تونس می‌طلبد- زلزله در شهر لیون- فوت رچلد صرّاف معروف- فتح قیروان از شهرهای تونس به دست عساكر فرانسه- هانری بریسن به ریاست مجلس وكلای پارلمنت برقرار می‌شود- وزرای فرانسه معزول و مسیو گامبتا به صدارت منصوب و مأمور تشكیل وزارتخانه‌ها است. (یونان)- منازعه مابین یونان و عثمانی قریب به ظهور است- سفرای دول خارجه كه در یونان هستند این دولت را مانع از جنگ با عثمانی می‌باشند- عساكر یونان به قصد تصرّف نقاطی كه از دولت عثمانی به آنها واگذار شده به سرحدّ می‌روند و تمام نقاطی كه عثمانی می‌بایست موافق عهدنامه به یونان واگذارد تفویض نمود- بروز مطبقه وبائی در این مملكت با نهایت شدت.
افریقا- (تونس)- عساكر فرانسه شهر صفاقس را گلوله‌باران میكنند- جنگ سخت در حمامه مابین دوازده هزار عرب و قشون فرانسه و فتوحات قشون فرانسه در تونس. (مارك)- بروز طاعون در این مملكت. (مصر)- بروز اغتشاش در این مملكت و شورش قشون مصر بر ضدّ خدیو و محاصره نمودن آنها قصر خدیو را- خدیو درصدد تشكیل مجلس وكلا است.
آمریكا- طغیان رودخانه‌ها در این اقلیم كه موجب خرابی ابنیه و هلاك بسیاری
ص: 2030
از نفوس می‌گردد. (اتائونی)- انعقاد عهد تجارتی و دوستی فیمابین اتائونی و چین- در دویّم ماه ژویه كیتو نام طپانچه به طرف مسیو گارفی‌ئلد رئیس جمهوری اتائونی خالی می‌كند و زخم مهلكی به او وارد آمده اطباء از معالجه مأیوس می‌شوند و پس از چندی وفات می‌نماید- آرتور به ریاست جمهوری برقرار می‌گردد- در ششم اكتبر جشن بزرگی در اتائونی در موقع سال صدم آزادی حتمی این مملكت از تبعیت و تصرّف انگلیس می‌گیرند- یانقین بسیار سخت در شهر نویرك. (پرو)- رئیس جمهوری این مملكت و وزیر امور خارجه او را عساكر شیلی محبوس كرده به مملكت خود می‌فرستد. (مكسیك)- طوفان سختی كه در این مملكت شده باعث خرابی چندین هزار خانه و هلاكت چندین هزار نفس می‌شود.
[سنه 1299 هجری (الی دهم جمادی الاولی سنه 1300 هجری)- سنه 1882 مسیحی (الی بیست و یكم مارس 1883 مسیحی)]
آسیا- (ایران)- امور دولت در این سال میمون به یمن اقبال همایون شهریاری نظم و ترتیب و شكوه و شوكتی تمام دارد- نواب والا شاهزاده ركن الدوله كه مسبوق به ولایت مملكت خراسان و سیستان بودند بعد از فوت مرحوم سپهسالار اعظم دوباره به حكومت خراسان و سیستان به علاوه اختیار امر تولیت منصوب و به خلعت تن‌پوش مبارك مخلّع شدند- مهدیقلی خان امیرآخور را به اعطای یك ثوب سرداری ترمه از ملابس خاصّه سلطنتی مفتخر فرمودند- عبد اللّه خان قوللر آقاسی باشی ولد جناب امیر نظام علاء الدوله را به منصب كشیكچی‌باشی‌گری و خلعت مهرطلعت مباهی داشتند- مأموریت حاجی میرزا عبد الغفار نجم الملك معلّم كل علوم ریاضی و دیگر مهندسین برای برآورد مخارج بستن سدّ اهواز به امر دولت- اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع بسیار ممتاز از شمشیرهای خاصّه سلطنتی درباره نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی محض كمال انتظام وزارت جنگ- دكتر طولوزان حكیمباشی حضور همایون به
ص: 2031
خطاب جنابی مخاطب و سرافراز شد- نشان مجیدی از طرف دولت علیّه عثمانی برای اشخاص مفصّله ذیل اعطا و ارسال گردید: (كنت دومنت‌فرت رئیس پلیس دار الخلافه نشان درجه سیّم مجیدی)، (عباسقلی خان سرتیپ و مترجم درجه چهارم)، (میرزا علیمحمّد خان سرهنگ منشی و ناظم دار الطباعه دولتی و عبد الحسین خان سرهنگ مستشار اداره پلیس نشان درجه پنجم مجیدی)- تأیید و تقویت دیوانخانه عدلیه عظمی به موجب دستخط اكید همایونی- اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان بسیار ممتاز در موقع عید مولود همایونی و عرض قشون در حق نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی- محمّد ابراهیم خان وزیر دار الخلافه به خطاب جنابی مخاطب و مباهی گردید- میرزا كاظم ملك الاطباء حكیمباشی حضور همایون به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر شد- وزارت گمرك به اقتضای حسن اداره جناب امین السلطان باز به خود ایشان استقرار و اختصاص یافت- امین حضور به محصّلی محاسبات و نظم و ترتیب امور دفترخانه استیفا كه مسبوق به آن بود منصوب گردیده به یك ثوب سرداری ترمه تن‌پوش مخلّع گردید- جناب صنیع الدوله برحسب اراده علیّه و دستخط همایونی جزو وزرا و اعضای مجلس شورای كبرای دولتی شد- باغ و عمارت دوشان‌تپه و باغ‌وحش آنجا مستقلّا به امیرزاده سلطان حسین میرزا پیشخدمت حضور واگذار و یك ثوب سرداری ترمه درباره معزی الیه مرحمت گردید- شاهزاده سام میرزا شمس الشعراء به یك ثوب جبّه ترمه خلعت همایون مخلّع شد- میرزا عباس خان سرتیپ مهندس مخصوص حضور همایون به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه دویّم خارجه امتیاز یافت- میرزا رضا قلی خان ایروانی گماشته نواب اشرف والا ظلّ السلطان به لقب سراج الملكی و منصب استیفا از درجه سیّم سرافراز شد- میرزا علیرضای مستوفی به یك ثوب جبّه ترمه حاشیه‌دار مخلّع گردید- میرزا حسن خان ولد مرحوم میرزا مصطفی وكیل لشكر به منصب لشكرنویسی نایل آمد- حاجی میرزا حسین ممیّز به یك ثوب جبّه ترمه ایرانی سربلند شد- میرزا محمّد حسین ادیب ملقّب به فروغی منشی روزنامه در صله مدیحه مولود همایون به یك طاقه شال ترمه مخلّع گردید-
ص: 2032
بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری خلد اللّه ملكه یكهزار تومان از وجوه صرف جیب مبارك به رسم اعانت برای بازماندگان و ایتام محروقین تماشاخانه وینه موسوم به رینگ اعطا فرمودند- به امیرزاده وجیه اللّه میرزا سیف الملك مقرّر گردید هزار نفر سوار جدید از بیك‌زاده‌ها و خانه‌زادهای معتبرگرفته با سلاح و لباس ممتاز از سان حضور مبارك گذرانده و ابوابجمع خود معزی الیه و موسوم به سواران ناصری باشند- حاجی مصطفی قلی خان میرشكار به یك ثوب كلجه بطانه سنجاب مخلّع گردید- جناب میرزا حسن ثانی فرزند جناب اجل آقا وزیر اعظم داخله و مالیه به منصب جلیل و شغل نبیل مستوفی الممالكی كه منصب و شغل موروثی ایشان بود با جمیع مواجب و مرسومات این منصب نایل و به یك ثوب جبّه ترمه دوره مفتول‌دوز شمسه مرصّع مخلّع گردیدند- نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران ممالك و ولایات فارس و اصفهان و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی به رسم همه‌ساله برای شرفیابی حضور همایون از مقرّ حكومت موقتا احضار به دربار همایون و هشتم ربیع الاول وارد دار الخلافه و فورا شرفیاب حضور همایون شدند- اعلان دولتی در باب صحّت عیار مسكوكات جدیده و ترقی ضرابخانه دولتی كه الحال پنج دستگاه چرخ سكّه دایر است و روزی یكصد هزار عدد پول طلا و نقره به سهولت می‌تواند سكّه نماید و حكم صریح به جمیع ولایات ممالك محروسه كه جمیع سكّه‌های قدیم را از اشرفی و قران به ضرابخانه دولتی فرستاده به فاصله ده روز پول جدید الضرب بگیرند و هركس از تاریخ ماه ربیع الاول این سال لغایت ششماه دیگر پول كهنه از طلا و نقره داشته باشد و مبدّل به پول جدید الضرب نكرده باشد خزانه عامره دیگر آن را در عوض پول رواج قبول نخواهد كرد و به قیمت جنس گرفته خواهد شد- مدالهای دولت از طلا و نقره و مس كه به مصارف امتیازات دولتی می‌رسد تمام در ضرّابخانه مباركه ضرب و اخراج می‌شود- بندگان اعلیحضرت اقدس همایون صاحبقرانی خلّد اللّه ملكه یك روز به جهت تشویق اهالی مدرسه دار الفنون تشریف‌فرمای مدرسه شده جناب مخبر الدوله وزیر علوم بعضی كتب و نقشه‌جاتی كه در این اوقات در مدرسه تألیف و ترجمه و بعضی از آنها هم منطبع
ص: 2033
شده بود از لحاظ نظر همایون گذراندند- ورود مسیو دبالوا وزیر مختار دولت فخیمه جمهوری فرانسه مأمور به اقامت دربار دولت علیّه به دار الخلافه باهره با تشریفات لازمه دولتی و شرفیاب شدن به حضور مبارك- میرزا محمّد صدیق الملك رئیس دفتر وزارت جلیله خارجه به یك ثوب جبّه ترمه حاشیه‌دار مخلّع گردید- امیرزاده سلطان ابراهیم میرزا ولد مرحوم عماد الدوله به منصب ژنرال آجودانی حضور مبارك سرافراز آمد- از طرف دولت جمهوری فرانسه به جهت اشخاص مفصّله ذیل نشان علی حسب درجاتهم داده شد: (صدیق الملك میرزا محمّد رئیس دفتر وزارت خارجه نشان كوماندرو درجه سیّم لژیون دنور)، (میرزا مصطفی خان نایب الوزاره اوفیسیه از درجه چهارم)، (میرزا عبد اللّه خان سرتیپ مستشار الوزاره اوفیسیه از درجه چهارم)، (میرزا مهدی خان حامل پیغامات وزارت خارجه به سفارتخانه‌ها اوفیسیه از درجه پنجم)، (میرزا نصر اللّه خان منشی و میرزا شكر اللّه نامه‌نگار اوفیسیه از درجه پنجم)- فوت آقا محمّد ابراهیم نواب بدایع‌نگار دولت علیّه در نیمه ماه ربیع الاول به مرض سكته- نواب اشرف والا ظلّ السلطان فرمانفرما و حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی لباسی زمستانی و تابستانی از برای سرباز تحت ریاست خودشان تعبیه فرمودند از اقمشه و منسوجات خود ایران در كمال نفاست و خوبی و دوام و مرغوبی كه از نظر مبارك نیز گذشته و مطبوع افتاده مقرّر فرمودند مرورا برای كلیّه قشون ظفرنمون دولت علیّه از همین جنس و نوع لباس ترتیب داده شود- حكومت ایالت كردستان ایران و كلیّه افواج و قشون ولایات محكومه نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی را با تمام مهمّات عسكریّه و لوازم حربیّه آن به اداره و ریاست خود نواب اشرف معظم‌له واگذار و ضمیمه حكومت سایر ولایات و ممالك محكومه ایشان فرمودند- نظر به كمال توجّه بندگان اعلیحضرت اقدس همایون صاحبقرانی دام ملكه به اداره قشون و انتظام این وزارت معظمه دستخطی مبارك برای مزید اقتدار و اختیار نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی و انحصار جمیع شعبات این وزارت جلیله به اداره شخص خود نواب معظم‌له صادر و مرحمت فرمودند
ص: 2034
- نواب امیرزاده مؤید الدّوله ولد نواب حاجی حسام السلطنه از ولایت كردستان به حكومت ولایت خمسه منصوب و روانه شد- محمّد حسن خان پیشخدمت حاكم كاشان به یك ثوب سرداری ترمه ایرانی خلعت همایونی كه ارسال كاشان فرمودند مفتخر گردید- نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی جناب ناصر الملك محمود خان را كه از وزرا و چاكران بزرگ دولت است برای حكومت ایالتین كرمانشهان و كردستان انتخاب و پس از تحصیل اجازت از خاكپای همایون به صوب ایالتین مزبورتین روانه فرمودند- فوج مسعود طهران برحسب استدعای نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی كما فی السابق به امیرزاده سیف الملك وجیه اللّه میرزا سرتیپ ابوابجمع شد- محمّد حسین خان پیشخدمت خاصّه و امیرآخور اصطبل توپخانه مباركه به یك ثوب سرداری ترمه ایرانی مخلّع گردید- شب سه‌شنبه غرّه جمادی الاولی بعد از گذشتن دو ساعت و چهار دقیقه و كسری از غروب آفتاب، آفتاب به نقطه اعتدال ربیعی رسیده از برج حوت به حمل تحویل كرد- سلام تحویل در عمارت جدید البنای رفیع البنیان موزه شرف تشكیل یافت، مراسم سلام و جشن عید نوروز نیز كاملا به عمل آمد- نواب اشرف والا ولیعهد ابدمهد دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی حكمران و صاحب اختیار مملكت آذربایجان كه سال قبل به جهت اصغای بعضی فرمایشات شفاهی ملوكانه در باب اعمال و مهام حكمرانی آذربایجان احضار به دربار همایون شده بودند در این اوقات القای آن مقاصد و فرمایشات به انجام رسیده معزّزا و مكرّما از حضور همایون رخصت انصراف حاصل و رجعت به مقر حكومت آذربایجان فرمودند و هنگام روانگی از دار الخلافه محض تكمیل ظهور الطاف خفیه ملوكانه و مزید توقیر و اعزاز جانب شاهنشاهزاده اعظم یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به الماس بریلیان از شمشیرهای گرانبها و یك ثوب سرداری مفتول‌دوز شمسه مرصّع از ملابس خاصّه ملوكانه درباره نواب اشرف معظم‌له مرحمت فرمودند و نواب والا محمّد علی میرزا ولد نواب اشرف معظم‌له را به لقب نبیل اعتضاد السلطنه ملقّب و به یك قطعه نشان تمثال همایون مباهی داشتند و محض تكمیل و تتمیم مراحم ملوكانه درباره نواب اشرف والا شاهنشاهزاده معظم‌له كه در قریه طرشت
ص: 2035
نقل مكان كرده بودند ذات همایونی به قدوم مبارك منزل ایشان را مشرف فرمودند- جناب امیر نظام علاء الدوله نیز مقرّر است كه كماكان در آذربایجان به رتق و فتق مهام و اشغال شاغله خود مشغول باشند- علی خان ایشیك آقاسی باشی به اعطای نشان تمثال مهرمثال همایون مكلّل به الماس اختصاص یافت- نواب والا جلال الدوله ولد نواب اشرف والا ظلّ السّلطان ادام اللّه اقباله العالی را مشمول مرحمت خاص فرموده به یك قطعه نشان تمثال بیمثال اقدس مكلّل به الماس سرافراز فرمودند- میرزا علی قائم مقام و حاجی میرزا عباسقلی را حسب اللیاقه در سلك اجزای مجلس محترم دار الشورای دولتی منسلك داشتند- جناب میرزا محمّد خان امین خلوت به اعطای نشان تمثال مبارك مكلّل به الماس مفتخر گردید- حكیم الممالك پیشخدمتباشی سلام به خدمت وساطت ابلاغ احكام همایونی به دیوانخانه عدلیه عظمی و مراقبت ختم اعمال دیوانخانه مباركه مأمور شد- حاجی غلامرضا خان شهاب الملك از جانب نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به حكومت مازندران و اعطای یك قطعه نشان تمثال خورشید مثال همایون نایل گردید- عبد اللّه خان والی گیلان به استدعای نواب والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ به اعطای یك قطعه نشان از درجه اوّل خارجه و یك رشته حمایل سبز مفتخر شد- ذو الفقار خان سرهنگ فوج مهندس به منصب سرتیپی سیّم مباهی گشت- جناب حاجی شیخ علی مجتهد مرند به مرض سكته مرحوم شد- برآورد جمع و خرج هذه السنه دولت علیّه شده بعد از وضع جمیع مخارج مبلغ هشتصد و شصت و سه هزار و نهصد و نود و یك تومان نقدا و جنسا فاضل دخل بر خرج آمده بعد از آنكه جناب اجلّ آقا وزیر اعظم داخله و مالیه كتابچه جمع و خرج را به لحاظ نظر انور همایون رساندند امر و مقرّر شد این فاضل به مصرف ابتیاع اسلحه و انتظامات فوق العاده قورخانه و قشون برسد- روز پنجشنبه پانزدهم جمادی الاولی به رسم معمول اسب‌دوانی شد- جناب نظام الملك وزیر لشكر كه اسامی اسبهای سوغاتی را معروض حضور مبارك می‌داشتند به یك ثوب جبّه ترمه حاشیه‌دار مخلّع گردیدند- مهدیقلی خان میرآخور اصطبل خاصّه را به یك ثوب سرداری ترمه خلعت همایونی مخلّع فرمودند- از طرف اعلیحضرت
ص: 2036
امپراطور كل ممالك روسیّه یك قطعه نشان سنت‌استانیسلاس با حمایل آن برای جناب صنیع الدوله اعطا و ارسال گردید- میرزا علی دكتر طبیب حضور همایون و حكیمباشی نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر جنگ و معلّم علم طبّ و تشریح فرنگی مدرسه مباركه دار الفنون به اقتضای مراتب علم و حذاقت به لقب معتمد الاطبائی ملقب شد- جمیع كوچه‌های شهر تبریز به اهتمام جناب امیر نظام سنگفرش می‌شود- نواب والا ركن الدوله حكمران مملكت خراسان و سیستان از مشهد مقدّس به جهت مهام سرحدّیه عزیمت سفر سرخس و كلات نمودند- نواب اشرف والا ظلّ السّلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی از حضور همایون شهریاری با استدراك مراحم مخصوصه رخصت انصراف به مقرّ حكومت حاصل نموده روز دوشنبه بیست و هشتم جمادی الاولی از دار الخلافه باهره عزیمت اصفهان و به حضرت عبد العظیم علیه السّلام نقل مكان فرمودند و محض مزید اعزاز و تكریم جانب نواب اشرف معظم‌له بندگان اعلیحضرت همایون یك روز در حضرت عبد العظیم تشریف‌فرمای منزل شاهنشاهزاده معظم‌له شدند و روز چهارم جمادی الثانیه از زاویه مقدسه روانه مقرّ حكومت گردیدند- جناب اعتضاد الدوله حكمران قم و شاهسون بغدادی به استدعای خودشان شرفیاب خاكپای مبارك شده به اقتضای كفایت جناب معزی الیه و استدعای نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی حكومت ساوه را ضمیمه حكومت جناب اعتضاد الدوله فرموده و معزی الیه را به اعطای یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع مخلّع و مباهی داشتند- میرزا محمّد علی خان مستوفی ولد جناب معاون الملك به منصب استیفای خاصّه از درجه اوّل نایل شد- از طرف دولت روس چند قطعه نشان به جهت اشخاص مفصّله اعطا گردید: (میرزا جواد خان سرتیپ نشان سنت‌آنا از درجه دویّم)، (میرزا نصر اللّه خان صاحبمنصب مخصوص وزارت خارجه و میرزا شكر اللّه نامه‌نگار نشان سنت‌آنا از درجه سیّم)- كوچه‌های شهر شیراز را عموما به اهتمام جناب صاحبدیوان شروع به ساختن و سنگفرش كردند- از جانب نواب والا ركن الدوله حكمران خراسان و سیستان حكومت تربت از حاجی میرزا
ص: 2037
محمود خان منتزع و به حاجی محمّد میرزا واگذار و حكومت جوین و اسفراین از نواب نیّر الدوله موضوع شده جوین به موسی خان و اسفراین به حسینعلی خان تحویلدار سابق تفویض گردید و حكومت پشتكوه را نیز از محمّد ابراهیم خان قاجار گرفته به سهام الملك دادند- بارندگی زیاد در جمیع ولایات خاصّه در فارس- شب سه‌شنبه چهاردهم جمادی الثانیه خداوند تعالی به میمنت و مباركی فرزندی به بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری از بطن نواب علیّه زینة السلطنه كرامت فرموده به نام نامی نصرت الدین میرزا موسوم داشتند و به شكرانه این موهبت عظمی جشنی بزرگ گرفتند و علی الرسم نامه‌ها به سلاطین دول معظمه متحابه نوشته تولّد شاهنشاهزاده نصرت الدین میرزا را اعلام نمودند- جناب معتمد الملك به لقب نبیل مشیر الدوله و وزارت عدلیه اعظم كه از مهام خطیره است ملقّب و منصوب و به یك ثوب سرداری شمسه مرصّع از ملابس خاصّه مخلّع گردیدند- و میرزا حسین خان ولد جناب معزی الیه را به لقب معتمد الملكی و یك ثوب سرداری ترمه خلعت همایونی مفتخر فرمودند- نواب والا عز الدوله به حكومت ولایت همدان منصوب و به اعطای یك ثوب سرداری ترمه از ملابس خاصّه مخلّع شدند- میرزا احمد خان پیشخدمت خاصّه و سرتیپ اوّل ولد جناب امیر نظام علاء الدوله غلامان مهدیّه و منصور ابوابجمعی خود را كه به سبك سواره قزاق مشق میكنند با كمال آراستگی در حضور همایون سان داده به یك ثوب سرداری ترمه خلعت همایونی سرافراز شد- در قریه بیدگل كاشان زنی به یك شكم سه دختر آورد- محمّد علی خان پسر خانلر خان از جانب احتساب الملك حكمران ملایر و تویسركان و نهاوند به نیابت حكومت نهاوند برقرار شد- روز بیستم جمادی الثانیه كه عید ولادت حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام اللّه علیها است نواب علیه عالیه منیر السلطنه والده نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به رسم معمول جشن بزرگ گرفته و ضیافت عام از نسوان محترمه و غیرها كردند، و عصر این روز ذات همایون شهریاری ابد اللّه عیشه نیز تشریف‌فرمای منزل نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ شدند- مدرسه مجمع الصنایع واقعه در جنب خیابان باب همایون را نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السلطنه وزیر
ص: 2038
جنگ و حكمران دار الخلافه و غیرها ادام اللّه اقباله العالی حسب الامر همایون به ارباب حرف و صنایع متنوعه دایر فرموده و همه صنعتگران را بدءا محض تشویق از خودشان دست‌مایه دارند و پس از ترتیب و تكمیل مجمع الصنایع یك روز بندگان اعلیحضرت همایونی محض افتخار و تشویق اهل صنعت تشریف‌فرمای آنجا شده همه را به تحسینات و انعامات و تشویقات ملوكانه نایل و سربلند فرمودند- امیر ایوب خان پسر مرحوم امیر شیر علی خان امیر افغانستان با همراهان از خراسان به دار الخلافه آمده به حضور همایون مشرف و به اعطای یك ثوب سرداری گلابتون‌دوز از ملابس خاصّه سرافراز شد- جناب میرزا محمّد خان امین خلوت در موقع سان دادن تفنگداران سركاری به یك ثوب سرداری ترمه از ملابس خاصّه سلطنتی مخلّع و حاجی میرزا شفیع مستوفی نیز در این موقع به یك ثوب جبّه ترمه خلعت همایونی مباهی آمد- محمّد حسن خان پیشخدمت حضور پس از مراجعت از حكومت همدان به حكومت كاشان سرافراز و به خلعت مهرطلعت مخلّع گردید- میرزا یوسف خان مستشار وزارت خارجه به انتخاب و استدعای جناب مشیر الدوله وزیر عدلیه اعظم به مستشاری وزارت عدلیه برقرار شد- میرزا علیرضای مستوفی سیّم به منصب استیفا از درجه دویّم و یك ثوب جبّه ترمه ایرانی حاشیه‌دار منصوب و مخلّع گشت- میرزا احمد سررشته‌دار كلّ وزارت دربار اعظم به منصب استیفا از درجه سیّم و اعطای یك ثوب جبّه ترمه ایرانی نایل گردید- روز چهارشنبه بیست و نهم ماه جمادی الثانیه تمام جرم آفتاب در عقده ذنب منكسف شد- نواب اشرف والا ولیعهد جاویدمهد دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی روز نهم جمادی الثانیه با تشریفات تمام وارد شهر تبریز و مقرّ حكومت آذربایجان شده و روز دیگر در سلام زمام كلیّه امور و مهام ولایتی را به جناب امیر نظام علاء الدوله واگذار و شمشیر تمام فیروزه مكلّل به جواهری محض تكمیل التفات از كمر خودشان باز كرده به جناب امیر نظام مرحمت فرمودند- روز سیزدهم رجب كه عید مولود مسعود حضرت امیر المؤمنین علی بن ابیطالب علیه السّلام بود در تالار عمارت بادگیر تشكیل سلام در حضور همایون شد و مراسم جشن عید كاملا به عمل آمد- دختر اصفهانیه كه هم كر و هم لال بود در قم متوسّل به حضرت معصومه سلام اللّه علیها شده شفا
ص: 2039
یافت- رساله عملیه فارسی از جناب حجة الاسلام حاجی ملا محمّد حسین مجتهد كاشانی به طبع رسیده مجّانا منتشر گردید- موكب همایون صاحبقرانی روز هیجدهم رجب تشریف‌فرمای ییلاق صاحبقرانیه شمیران گردید- نیابت ایالت خراسان و نظم امور شهر مشهد مقدّس در غیاب نواب والا ركن الدوله حكمران مملكت خراسان و سیستان كه به سركشی و ترتیب امور سرحدات خراسان رفته‌اند با نواب معین الدوله احمد میرزاست- جناب میرزا ملكم خان ناظم الملك وزیر مختار و سفیر دولت علیّه مقیم دربار انگلیس كه به جهت بعضی مشاغل و مهام شخصیّه خود استدعای شرفیابی خاكپای مبارك را كرده و این اوقات به دار الخلافه و دربار همایون آمد علاوه بر سفارت دربار دولت انگلیس سفارت دربار دولتین آلمان و هلاند را نیز به عهده كفایت جناب معزی الیه موكول و معزی الیه را به لقب نبیل ناظم الدولگی ملقّب فرموده و هنگام مرخصی و حركت از دار الخلافه نیز معزی الیه را به یك ثوب سرداری ترمه از ملابس خاصّه مخلّع و مباهی فرمودند- میرزا یوسف خان مستشار الوزاره به لقب مستشار الدولگی نایل و ملقّب گردید- جناب امین السلطان چون در زمان رجوع وزارت گمرك به معزی الیه دو خدمت بزرگ كرده یكی آنكه مبالغی به حسن مراقبت بر وجوه مالیات گمرك افزوده و دیگر تعیین امتعه وارده از خارجه به داخله ایران و مال التجاره داخله ایران را به ممالك خارجه كه در ظرف یكسال چند و چه‌قدر است از روی دقّت و صحّت نموده و صورت آن را به عرض خاكپای همایون رساند به یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع از ملابس خاصّه مخلّع و مباهی گردید- نجفقلی خان قاجار رئیس طایفه حاجی مهدیقلی خانی به نشان و حمایل از درجه سیّم سرتیپی سرافراز شد- محمود خان ولد محمّد ابراهیم خان قاجار كه در سال هزار و دویست و هشتاد و پنج به ریاست طایفه شاه بوداغلو برقرار گردیده بود در این سال به نشان و حمایل سرهنگی نایل آمد- میرزا ولیقلی سررشته‌دار قورخانه مباركه به منصب لشكرنویسی قورخانه مفتخر شد- از طرف نواب اشرف والا شاهنشاهزاده معظم ظل السلطان حكومت بوشهر هم جزو بهبهان و به حاجی نصیر الملك تفویض گردید- در كازرون فارس زلزله شد- یك انبار نفت در شهر رشت طرف پیر بازار آتش
ص: 2040
گرفت- در استرآباد زلزله شد- موكب همایون شهریاری از صاحبقرانیه شمیران روز سه‌شنبه دهم شعبان عزیمت ییلاق لار فرمود- جناب میرزا علی خان امین الملك وزیر وظایف و اوقاف و پستخانه‌های ممالك محروسه و مدیر دار الشورای دولتی به لقب جلیل امین الدوله ملقّب و مباهی شدند- جناب جلالتمآب عضد الملك خوانسالار و ایلخانی ایل جلیل قاجار و خازن مهر مهرآثار مبارك جمیع طوایف و خوانین و امیرزادگان ایل جلیل قاجار را با كمال نظم در حضور مبارك سان داده مورد مرحمت گردیدند- غلامان كشیكخانه مباركه را عبد اللّه خان سركشیكچی باشی، و غلامان مهدیه و منصور را میرزا احمد خان پیشخدمت خاصّه و سرتیپ اوّل نیز یك روز با كمال آراستگی با یراقهای طلا و نقره و لباسهای ماهوت تازه ممتاز سان داده مورد تحسینات و الطاف ملوكانه آمدند- نواب والا عضد الدوله به ریاست دربخانه نواب اشرف والا ولیعهد گردون‌مهد ادام اللّه اقباله العالی منصوب و میرزا فضل اللّه خان منشی به منشی‌باشیگری حضرت والا ولیعهد مباهی گردیدند- میرزا ابو القاسم خان مستوفی نوری حاكم سابق خلخال به حكومت مراغه و خانبابا خان پیشخدمت خاصّه حضرت ولایتعهد به حكومت دهخوارقان از طرف نواب اشرف معظم‌له انتخاب شدند- در خوی زلزله شدیدی شد- حسینقلی خان ایلخانی بختیاری در اصفهان بدرود جهان كرد- در چهارباغ اصفهان به حكم نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی سربازخانه بسیار بزرگی بنا كردند- در نیمه شعبان كه عید مولود مسعود حضرت صاحب الامر و امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه است در اردوی همایون در ساحت لار جشنی بزرگ گرفتند- میرزا یوسف خان مستشار الدوله مستشار وزارت عدلیه عظمی به یك ثوب سرداری ترمه ایرانی خلعت همایونی مخلّع گردید- حاجی میرزا مرتضی طبیب به لقب شریف الاطبائی ملقّب شد- تمام بازارهای شهر شیراز را مثل بازار وكیل با سقف آجری باشكوه می‌سازند- نواب والا ركن الدوله حكمران مملكت خراسان و سیستان دار السّیاده حضرت رضوی علیه الصلوة و السلام را آیینه‌كاری میكنند و سه هزار تومان مخارج آن را معیّن و از منافع موقوفات حضرت دادند- در كرمان به امر دولت و دستورالعمل نواب ناصر الدوله حكمران
ص: 2041
كرمان و بلوچستان اقمشه خوب مناسب برای لباس تمام افواج می‌بافتند و از جنس نمد كركی پالتوهای نظامی بسیار نفیس خوب مثل ماهوت درست میكنند- در بقعه امامزاده جعفر یزد دختر فالجی شفا یافت- موكب اعلای شهریاری از لار به ساحت نمارستاق مازندران و حدود بلده و نور تشریف‌فرما گردید- جناب حاجی سید حسین ترك از اجله علماء در عتبات عالیات به جوار رحمت حق ارتحال نمود- خداوند واهب العطایا روز جمعه دوازدهم رمضان مولودی مسعود به اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری كرامت فرموده موسوم به منصور الدین میرزا گردید- جناب امین السلطان پانصد نفر سواره خواجه‌وند را كه ساكن كجور هستند در حدود نور به آراستگی از سان حضور مبارك گذرانید- جناب جهانگیر خان آجودانباشی سرتیپ اوّل و رئیس قورخانه مباركه در سلك وزرای دولت منسلك و به وزارت صنایع منصوب گردید- میرزا محمّد خان نوری حاكم بلوك ازرود به یك ثوب جبه ترمه ایرانی حاشیه‌دار مخلّع شد- میرزا عبد اللّه خان پیشخدمت خاصّه به یك ثوب سرداری از جامه‌خانه خاص خلعت یافت- حاجی شهاب الملك حكمران مازندران كه در اردوی ییلاقی شرفیاب خاكپای مبارك شده به یك ثوب سرداری ترمه خلعت مهر طلعت مخلّع گردید- موكب همایون روز سه‌شنبه سلخ رمضان به شهرستانك نزول اجلال فرمود- جناب امین السلطان را به اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان ممتاز مباهی فرمودند- آقا علی اصغر خان صاحبجمع ولد جناب امین السلطان به لقب امین الملكی و آقا محمّد قاسم ولد كهتر جناب معزی الیه به لقب خانی نایل و سرافراز شدند- محمّد حسن خان حاجب الدوله فراشباشی و نسقچی باشی به اعطای یك قطعه نشان تمثال بیمثال همایون مفتخر گردید- حاجی مصطفی قلی خان میرشكار را به یك ثوب كلیجه ترمه بطانه سنجاب مخلّع فرمودند- جناب من‌سنیور كلوزل كه از علما و قسّیسین بزرگ مذهب كاتولیكی مسیحی و اصلا فرانسوی و سالها ساكن در خسروآباد ارومی بود فوت شد- اعلان دولتی در منع نگارش القاب در روزنامه دولتی مگر از برای شاهنشاهزادگان عظام نواب والا و نواده‌ها و اخوان و اعمام بزرگ سلطنت نواب به تنهائی خواهد شد- اللهقلی میرزا ایلخانی به اعطای یك ثوب سرداری از
ص: 2042
جامه‌خانه خاصّ مخلّع گردید- یك ثوب سرداری ترمه شمسه مرصّع از ملابس خاصّه به افتخار اعتضاد الملك حكمران سمنان و دامغان اعطا و ارسال سمنان فرمودند- دوشنبه بیستم شوّال موكب همایون از شهرستانك تشریف‌فرمای قصر صاحبقرانیه شد- اوقات تابستان را به رسم هر سال اردوی نظامی مركّب از تمام قشون ساخلو دار الخلافه طهران در بالای قصر قاجار نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ با كمال نظم و آراستگی تشكیل و ترتیب داده بودند- بندگان اعلیحضرت اقدس شهریاری اید اللّه جیشه بعد از مراجعت از سفر ییلاق یك روز به اردوی مزبور تشریف‌فرما شده به اقتضای كمال خرسندی از نظم اردو و ترقّی مشق افواج و سواره یك قبضه قداره مكلّل به الماس از دست مبارك به نواب اشرف معظم‌له مرحمت فرمودند- میرزا یوسف نوری لشكرنویس ولد مرحوم میرزا محمّد حسین كه آن مرحوم در اوایل دولت خاقان مغفور تا اواسط دولت شاهنشاه مبرور به وزارت و حكومت ولایات مأمور می‌شد و در اواخر عمرش سه چهار سال در جزو مستوفیان دیوان اعلی منسلك بود بعد از فوت او منصب استیفا موافق فرمان شاهنشاه ماضی محمّد شاه غازی طاب اللّه ثراه به میرزا یوسف مرحمت شد تا در اوایل این دولت روزافزون كه مدرسه مباركه دار الفنون ایجاد گردید مرحوم میرزا آقا خان صدراعظم خواست یكی از ارباب قلم كه از اهل كمال باشد رتق و فتق عمل مدرسه دار الفنون را كفیل شود میرزا یوسف را انتخاب كرده امور مدرسه را به او رجوع نمود و چون مدرسه دار الفنون مدرسه نظامی بود موافق فرمان مبارك منصب لشكرنویسی دیوان اعلی به او مرحمت شد و تا بیست سال با صدق و راست قلمی به امور مدرسه رسیدگی می‌نمود تا در سال هزار و دویست و هشتاد و پنج از عمل مدرسه استعفا كرده در عوض عمل چند فوج و چند دسته سوار به او رجوع شد به علاوه مقرّر گردید در مجلس شورای عسكریه حاضر شده به امور آنجا رسیدگی كند و دو سال قبل مقرّر شد كه نیز از اجزای مجلس ترقیّات قشونی باشد و در هذه السنه بعلاوه آنها جزء اجزاء امتیازات قشونی گردید- تنبیه كردن ساعد الدوله حكمران استرآباد كسان قلیج خان تركمان را كه دست به شرارت و هرزگی دراز كرده بودند در حوالی آق‌قلعه استرآباد- فرار شیخ عبید اللّه كرد از اسلامبول و آمدن
ص: 2043
به خانه خود برای تجدید فتنه و اغتشاش در سرحدات آذربایجان و دوباره مأمور شدن مأمورین دولت عثمانی برای اخذ و تبعید او از سرحد و فرستادن به اقصی بلاد عثمانی- شیوع و شدت درد گلو و مرض نوبه در مرند آذربایجان و رفع آن- میرزا احمد خان سرتیپ اوّل ولد امیر نظام حامل یك زوج سردوشی مرصّع از طرف قرین الشرف همایون به افتخار نواب والا ولیعهد گردون‌مهد دولت علیّه و نشان مرصّع امیرنویانی اعظم با حمایل آن به جهت امیر نظام وزیر دربار اعظم شده روانه آذربایجان گردید- سلیمان پاشا مأمور مخصوص دولت علیّه عثمانی كه حامل هدیّه گرانبهائی و نامه مخصوصی از قبل اعلیحضرت سلطان عبد الحمید خان بود در ماه ذیقعده وارد دار الخلافه شده و شرفیاب حضور مبارك گردید منزل معزی الیه مثل سفر سابق در باغ لاله‌زار و مهماندار او نیز بنده مؤلف بود- مسجد رفیع البنای حاجی میرزا حسین خان سپهسالار اعظم مرحوم را كه معروف به مسجد سلطانی و در جنب باغ آن مرحوم بنا شده است به امر همایون ملوكانه مشیر الدوله وزیر عدلیه اعظم از وجوه خود آن مرحوم سریعا مشغول اتمام است- زمین وسیع وسط میدان اسب‌دوانی را كه به‌طور تدویر و نیم فرسخ تمام محیط آن است و سابقا از اراضی خشك لم‌یزرع بود به امر دولت و مراقبت امین السلطان وزیر خزانه و گمرك و غیره قناتی كه متجاوز از چهار سنگ آب دارد برای شرب آنجا جاری و احداث و در ظرف ششماه آنجا را مشجّر و آباد و باغی در كمال خضرت و صفا نموده موسوم به باغ شاه كردند و عمارتی عالی در طرف شمالی این باغ واقع است كه منظر به باغ دارد- موكب همایون از صاحبقرانیه تشریف‌فرمای سلطنت‌آباد شد- شب شنبه سلخ ذی القعده علاء الدوله امیر نظام در ارومی به مرض سكته مرحوم شد- میرزا احمد خان ولد آن مرحوم را به لقب علاء الدوله ملقّب فرمودند- حسنعلی خان وزیر فواید به ریاست قشون آذربایجان و میرزا رضای صدیق الدوله به رسیدگی امور مالیاتی و داخله آن مملكت منصوب و مأمور شده و خود نواب والا ولیعهد گردون‌مهد من‌بعد جمیع امور آن مملكت را مستقلّا اداره می‌نمایند- هم در این سال به مباشرت امین السلطان وزیر خزانه و گمرك و غیره عمارات و بیوت متعدّده اندرونی سلطنتی را كه كهنه و قدیم شده بود در ظرف شش هفت ماه تماما از بنیاد
ص: 2044
خراب كرده و به جای آنها عمارت و حیاطی بسیار عالی و وسیع و باشكوه كه حیاط آن یكصد و بیست ذرع طول و یكصد و دو ذرع عرض و چهار سمت آن دو مرتبه عمارت و مشتمل بر حوضها و جداول متعدده است و زوایای آن نیز خلوتها و حیاطهای كوچك خوش وضع متعدد دارد تماما با آجر و صاروج و گچ و سنگ بنا كرده و به اتمام رساندند- تلگرافخانه عالی خوبی نیز در جنب خیابان ناصریه در جوار مدرسه مباركه دار الفنون كه مشتمل بر منازل متعدده فوقانی و تحتانی است از وجوه دولت به مباشرت مخبر الدوله وزیر علوم و تلگراف ممالك محروسه بنا شد- خیابانی وسیع و عالی نیز از طرف شرقی باب همایون به خیابان ناصریه ساخته و مفتوح گردید- حكومت دهخوارقان از طرف نواب والا ولیعهد دولت علیّه حكمران مملكت آذربایجان به حاجی حسام الدوله مفوّض شد- صاحبمنصبان جدیدی كه به ریاست كلنل چاركووّسكوی به جهت مشق سواره سبك قزاق از دولت بهیّه روس خواسته بودند وارد دار الخلافه شده به توسّط نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ به حضور همایون مشرّف و معرّفی شدند- سلیمان پاشا مأمور مخصوص دولت علیّه عثمانی هنگام مرخّصی و مراجعت به اسلامبول به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه اوّل مكلّل به الماس و همراهان معزی الیه نیز به نشانهای امتیاز سرافراز شدند- حسنعلی خان وزیر فواید به لقب سالار عسكری و یك قبضه شمشیر مرصّع و ریاست قشون مملكت آذربایجان منصوب و مفتخر گردید- میرزا رضای صدیق الدوله به یك ثوب جبّه شمسه مرصّع و خطاب جنابی و وزارت مالیه و داخله آذربایجان سرافراز شد- امین لشكر به منصب وزارت فواید عامّه مفتخر گردید- معز الدوله بهرام میرزا از اعمام عظام سلطنت شب یكشنبه هشتم ذیحجة الحرام به مرض فجأة به رحمت الهی پیوست- برحسب امر و اراده علیّه همایونی مجلس امتیازی به جهت ترقیّات و ترفیع مناصب و اعطای امتیازات به افراد عساكر منصوره نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ مركّب از وزیر لشكر و امرای تومان و صاحبمنصبان بزرگ عسكریه و غیرهم ترتیب و تشكیل دادند- روزنامه موسوم به ایران كه از ابتدای ریاست این بنده مؤلف تا این سال در زیر سایه سلطنت سنّیه همایونی به نمره پانصد رسیده بود برحسب رسم میمون اروپا
ص: 2045
پانصد نمره را در یك مجلّد جلد كرده تقدیم خاكپای مبارك داشته دستخطی مبنی بر اظهار كمال مرحمت و رضایت به افتخار این بنده شرفصدور یافت- ابنیه دیوانی و دولتی شهر كرمانشاهان را ناصر الملك حكمران كرمانشهان و كردستان به امر دولت و اجازت مخصوص نواب والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها مرمّت و تعمیر كامل كرد- موكب همایون در این اوان مقیم و تشریف‌فرمای عشرت‌آباد است- از ترتیبات جدیده كه با تأكیدات اكیده ملوكانه در امور دولت مرتّب و مؤكّد شده این است كه وزرای مشغول را از قرار تفصیل ذیل در مشاغل و اعمال خودشان مسئولیّت كلیّه داده و حدود تكالیف آنها را معیّن فرموده ایشان را وزرای مسئول خواندند: (نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ)، (جناب آقا رئیس وزرا وزیر داخله و مالیه)، (مؤتمن الملك میرزا سعید خان وزیر امور خارجه)، (مشیر الدوله وزیر عدلیه عظمی)، (امین السلطان وزیر دربار اعظم و خزانه و گمرك)، (امین الدوله مدیر مجلس وزراء و وزیر وظایف و اوقاف و پست)، (نظام الملك وزیر دفتر لشكر)، (نصیر الدوله وزیر فلاحت و تجارت)، (مخبر الدوله وزیر علوم و تلگراف و معادن)، (میرزا قهرمان امین لشكر وزیر فواید عامّه)، (امین حضور وزیر بقایا)، (جهانگیر خان وزیر صنایع)، (صنیع الدوله (بنده مؤلف) وزیر انطباعات و دار الترجمه خاصّه)- به جهت مزید ترویج كارخانه‌های شال ترمه‌بافی ایران از غرّه محرّم سنه هزار و سیصد غدغن دولتی شد كه تمام خلاعی كه از صندوقخانه مباركه مرحمت می‌شود بلااستثنا شال كرمانی باشد- موكب همایون صاحبقرانی یكباره از عشرت‌آباد تشریف‌فرمای عمارت زمستانی سلطنتی شهر شد- تكیه دولت را با كمال شكوه بسته در دهه عاشورا شب و روز مشغول روضه و تعزیه حضرت خامس آل عبا صلوات اللّه علیه هستند- ایّام هفته به ترتیب ذیل برای رسیدگی ذات همایون ملوكانه به مشاغل و امور دولتی تقسیم شد- شنبه مطالب وزارت عدلیه و علوم و معادن و تلگراف و تجارت و فلاحت- یكشنبه مطالب وزارت جنگ و دفتر لشكر و وزارت صنایع- دوشنبه تعطیل- سه‌شنبه مطالب وزارت داخله و مالیه و دفتر استیفا و وزارت بقایا و وزارت خزانه و دربار و
ص: 2046
گمرك و غیره- چهارشنبه وزارت خارجه و وزارت وظایف و اوقاف و غیره و وزارت انطباعات و وزارت فواید- پنجشنبه مخصوص به احضار وزراء و شاهزادگان است- جمعه تعطیل- نواب والا ظلّ السلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها به رسم معمول همه ساله برای شرف‌اندوزی حضور همایون از مقرّ حكومت عزیمت دار الخلافه فرموده در ماه محرّم وارد و شرفیاب حضور مبارك شدند و جمعی از اعیان حوزه حكومت و فرمانفرمائی خودشان را نیز شرفیاب خاكپای مبارك نموده معرفی كردند- اجزای جمیع وزارتخانه‌های جلیله نیز حسب الامر هر روزی دسته‌ای به توسط مدیر و وزیر آن اداره و وزارتخانه به حضور همایون شاهنشاهی مشرّف و معرّفی شدند- غدغن و منع رواج و دادوستد اسكناس در تمام ممالك محروسه از طرف وزارت تجارت- و نیز منع طرح و نقش و رنگ فرنگی در قالی ایران كه موجب نارواجی آن شده است از جانب وزارت مزبوره- ایجاد روزنامه مصوّر موسوم به شرف از اوّل محرّم سنه هزار و سیصد به توسّط بنده مؤلف- جشن عید مولود مسعود همایونی را در شب و روز ششم صفر المظفّر نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ كاملا گرفتند و در پیشگاه حضور مبارك انعقاد سلام خاص و عام شد جمیع سلاطین دول معظمه متحابه تلگرامهای تبریك و تهنیت گفتند و از طرف همایون ملوكانه جوابهای مقتضی داده شد در تمام بلاد ممالك محروسه نیز جشن كامل گرفتند- بندگان همایون به شكارگاه جاجرود تشریف‌فرما شده پس از ده شبانه‌روز اقامت رجعت به مقر سلطنت فرمودند پلنگی قوی نیز در این سفر صید شست مبارك شد- شدت و شیوع مرض درد گلو و آبله در كرمان و بلوچستان- حاجی ابو الحسن رئیس معماران به توسط و استدعای امین السلطان وزیر دربار اعظم به منصب معمار باشیگری سرافراز گردید- شنبه هفدهم ربیع الاول كه عید ولادت باسعادت حضرت سید المرسلین و خاتم النبیین صلّی اللّه علیه و آله اجمعین است مراسم انعقاد سلام در تالار بلور و جشن و تبریك كاملا مرعی شد- از طرف اعلیحضرت سلطان عثمانی یك قطعه نشان درجه اوّل عثمانیه مكلّل به الماس با حمایل مخصوص آن محض مزید اعزاز نواب والا
ص: 2047
ظلّ السلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عراق و بروجرد و لرستان و عربستان و كرمانشهان و كردستان و غیرها واصل دربار همایون گردید- اللهقلی خان ایلخانی به اعطای یك قبضه عصای مرصّع مفتخر شد- میرزا یوسف خان مستشار الدوله به یك ثوب سرداری ترمه ایرانی مخلّع گشت- دكتر میرزا حسین خان ولد میرزا یوسف خان مستشار الدوله كه فارغ التحصیل از لندن مراجعت كرده بود در سلك اطبای حضور مبارك منسلك گردید- میرزا ابراهیم خان سهام الدوله سرتیپ اوّل برحسب استدعای نواب والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ به حكومت ایالت مازندران منصوب شد و نیز برحسب استدعای نواب والا شاهنشاهزاده معظم‌له عبد اللّه خان والی حكمران ایالت گیلان و طوالش به خطاب جنابی نایل گردید- در ترتیب اطاق موزه همایونی شمشیری از عبد اللّه بن زبیر ملاحظه شد كه چند كتیبه داشت: كتیبه اوّل (امیر عبد اللّه بن زبیر)، كتیبه دویّم (عمل بهادر)، كتیبه سیّم (مختار بن ابی عبید ثقفی)، كتیبه چهارم (امیر تیمور گوركانی)، كتیبه پنجم (بنده شاه ولایت صفی)، كتیبه ششم (هلال یكشبه مهر ذو الفقار علی به دست شاه سلیمان چو ذو الفقار علی)، و این شمشیر را كه از نفایس عالم است مرحوم طهماسب میرزای مؤید الدوله در زمانی تقدیم حضور مبارك شهریاری داشته است- نواب حاجی حسام السلطنه سلطان مراد میرزا به حكومت ایالتین خراسان و سیستان منصوب گردیدند- میرزا محمّد علی خان مستوفی ولد قوام الدوله به لقب معاون الملكی ملقّب شد- عبد الحسین خان سرتیپ ولد مرحوم خانبابا خان سردار ملقّب به فخر الملك گردید- شنبه شانزدهم ربیع الثانی آقا سید صادق مجتهد از اجله علمای اثنی عشریّه داعی حق را لبیك اجابت گفته به جوار رحمت حق شتافت- روز بیست و سیّم ربیع الثانی بندگان اعلیحضرت همایون صاحبقرانی تشریف‌فرمای منزل نواب والا ظلّ السلطان شدند- روز دویّم جمادی الاولی شاهزاده حاجی حسام السلطنه به رحمت الهی پیوست- حكومت و فرمانفرمائی ایالتین خراسان و سیستان دوباره به نواب ركن الدوله تفویض شد- كتابی مشتمل بر لغت همنیم فرانسه یعنی الفاظ متشابهه با ترجمه فارسی این بنده نگارنده جمع و تألیف نموده به طبع رسانید.
ص: 2048
(چین)- شورش سختی در مملكت كره روی می‌دهد و ملكه و اولاد او كشته می‌شوند پادشاه فرار می‌كند و جمعی مقتول می‌گردند- دولت ژاپن سفاین جنگی و قشون به این مملكت می‌فرستد.
اروپا- (آستریه)- مابین اطریش و افلاق بغدان و سربی كدورتست- دولت انگلیس میان اطریش و افلاق بغدان میانجی است- در هشتم ماه دسامبر حرق در تماشاخانه رینگ در وینه زیاده از هزار نفر را تلف نمود- بروز شورش در ایالات هرسك و بسنی و شكست دادن یاغیان عساكر اطریش را- سخت شدن شورش ایالتین مزبورتین- عساكر اطریش از یاغیان شكستهای سخت می‌خورند- یاغیهای هرسك مایل به اصلاح هستند- برای رفع شورش اهالی كریسوسی دولت بیست و چهار ملیون فلرن استقراض می‌نماید- دولت اطریش در هرزگوین و بسنی قشون می‌گیرد- در شهر ایشل اعلیحضرت امپراطور اطریش و اعلیحضرت امپراطور آلمان ملاقات می‌نمایند- از طرف اعلیحضرت سلطان عثمانی نشان امتیاز از برای اعلیحضرت امپراطور اطریش ارسال می‌شود- مسافرت اعلیحضرت امپراطور به تریست برای تماشای اكسپوزیسیون- نواب ولیعهد اطریش به ملاقات اعلیحضرت امپراطور آلمان به برلن می‌رود وزیر خارجه روس در ماه ژانویه وارد این مملكت می‌شود. (اسپانیا)- مطبعهای این مملكت چند روز بسته شد به قسمی كه در این چند روز در تمام مملكت اسپانیول نشر روزنامه نشد- انعقاد عهد تجارت فیمابین این دولت و دولت فرانسه- تولّد دختری از ملكه اسپانیا.
(آلمان)- به جهت دوستی این دولت با دولت عثمانی ژنرال رادریویل حامل نشان از طرف اعلیحضرت امپراطور آلمان برای اعلیحضرت سلطان عثمانی شد- سفیری از جانب دولت آلمان به رم پایتخت ایطالیا رفته مراوداتی كه سابقا با پاپ در كار بود و چندگاهی مقطوع گردیده مجددا برقرار می‌نماید و التیامی فیمابین حاصل می‌شود- افتتاح مجلس پارلمنت آلمان- مجادله وكلای ملت با وزرا در مجلس پارلمنت بر ضدّ دولت كه می‌خواهد بیع و شرای دخانیّات را خاصّه دولت كند- با وجود خطبه پرنس بیزمارك در مسئله دخانیات وكلای ملّت قبول
ص: 2049
نمی‌كنند كه بیع و شرای آن مخصوص دولت باشد- مسافرت اعلیحضرت امپراطور به امس- رفتن آن اعلیحضرت به برسلو- جمعیت آلمان در این سال از این قرار است: پنجاه و شش كرور و سیصد و چهل هزار پرتستان، و سی و دو كرور و دویست و سی و چهار هزار كاتولیك، و یك كرور و شصت هزار یهود، و سی هزار نفر از ادیان مختله، و هفتاد و سه هزار نفر بی‌مذهب- پرنس شارل برادر اعلیحضرت امپراطور فوت می‌شود. (انگلیس)- شورش سخت در ارلند و سوزانیدن یاغیها اكثر ابنیه دولتی را- موافق توجیهی كه اعیان پیش خود نمودند معادل شش كرور تومان وجه نقد حاضر كرده به رسم اعانت برای یهودیهائی كه در مملكت روس طرف صدمه شده بودند می‌فرستند- در ارلند شورش بر ضدّ دولت رو به تزاید است و هر روز چند قتل نفس اتفاق می‌افتد- دیوانه‌ای به طرف اعلیحضرت پادشاه انگلستان و امپراطریس هندوستان طپانچه خالی می‌كند بدون اینكه گلوله به اعلیحضرت معظم‌لها بخورد- مسافرت اعلیحضرت معظم‌لها به فرنگ و مراجعت به انگلیس- منصوب شدن لرد اسپانسر به فرمانفرمائی ارلند- لرد كوندیش فرمانفرمای ارلند و بورك وزیرش در شهر دوبلن پایتخ ارلند به دست طاغیان مقتول می‌گردد- سفاین جنگی انگلیس به همراهی كشتیهای جنگی فرانسه به طرف مصر حركت میكنند كه خدیو را از شرّ عرابی پاشا حفظ نمایند- امیرال سیمور سردار سفاین جنگی انگلیس مصریها را تهدید می‌كند كه اگر دست از ساختن استحكامات نكشند شهر اسكندریه را گلوله‌باران خواهد كرد- سیتوایو پادشاه سابق زلوس وارد انگلیس می‌شود و با تشریفات زیاد او را می‌پذیرند- انقلاب ارلند و شورش اشرار برقرار است- شورش مردم بر ضدّ نجبا و ملاكین- پلیس كه مأمور به حفظ مردم و گرفتن مقصّرین بوده بیشتر مردم را به جنایت جسور می‌نماید- مجلس كنفرانس دول معظمه راجع به كشتیرانی در رودخانه دانوب در لندن منعقد می‌شود- امیرال سیمور از مصر به انگلیس معاودت می‌نماید- یكی از ابنیه سلطنتی را در نزدیكی پارلمنت معاندین دولت آتش می‌زنند. (ایطالیا)- فوت گاریبالدی معروف- جمعیت ایطالیا در این سال پنجاه و هفت كرور و چهارصد و پنجاه و دو هزار نفر و كسری است- طغیان آب و خرابی زیاد و
ص: 2050
خسارت كلی مردم در ورن و ایالت ونیز. (افلاق بغدان)- پادشاه افلاق بغدان از اعلیحضرت امپراطور اطریش ترضیه می‌خواهد. (بلژیك)- افتتاح مجلس پارلمنت. (پرتوغال)- جمعی از خدمه عمارت سلطنتی به تهمت اینكه درصدد مسموم كردن پادشاه هستند محبوس می‌شوند- اعلیحضرت پادشاه اسپانیول و ملكه وارد لیزبن پایتخت پرتوغال می‌شوند. (روس)- پانزده نفر از نیهیلیستها خود را به لباس قشونی ملبس كرده خواستند به عمارت سلطنتی ورود نموده اعلیحضرت امپراطور را به قتل رسانند آنها را گرفته حبس نمودند- یك نفر ژنرال و چند نفر صاحبمنصب كه متّهم به نیهیلیستی هستند محبوس شدند- شهر كرنشتاد بندر نظامی روس را نیهیلیستها آتش می‌زنند- ژنرال اسكبلف سردار روس كه در پاریس است خطبه بر ضد دولت آلمان می‌خواند و این خطبه به آلمان خیلی مؤثر می‌شود و اسباب تغیّر زیاد در آلمان و اطریش بر ضدّ روس می‌شود- انكشاف حال جمعی از نیهیلیستها كه مصمّم قتل اعلیحضرت امپراطور هستند- حكم به قتل پانزده نفر از نیهیلستها صادر می‌شود- هشتصد نفر از اشخاصی كه سوءظنّ در حق آنها داشتند از مسكو اخراج شدند- تماشاخانه لیوادیاد را آتش خراب می‌كند- مسیو دگیرس به جای پرنس كرچاكف كه از وزارت خارجه استعفا كرده بود برقرار و وزیر امور خارجه می‌شود- اذیّت كردن اهالی روس به عموم طایفه یهود كه در این مملكت سكنی داشتند- فوت ژنرال كفمان حكمران تركستان- افتتاح اكسپوزیسیون صنایع در مسكو- كت تلستوا به جای كنت اگناتیف به وزارت داخله منصوب می‌گردد- جمعیت زیادی از نیهیلیست محبوس می‌شوند- فوت ژنرال اسكبلف سردار معروف- اعلیحضرت امپراطور روس لقب پادشاهی تركستان را به القاب سلطنتی خود الحاق میكنند- وزیر امور خارجه روس سفری به آلمان می‌نماید و مقصود از این مسافرت اتّحاد بین دولتین است- پرنس كرچاكف صدراعظم این دولت در شهر بادن‌باد وفات نمود. (سربی)- این ایالت خود را سلطنت و والی خود را پادشاه می‌خواند- اعلیحضرت پادشاه سرب به وینه می‌رود- زوجه یكی از مقصّرین كه شوهر او را به حكم دولت مقتول نموده‌اند در كلیسا طپانچه‌ای به اعلیحضرت پادشاه خالی می‌كند ولی به ایشان نمی‌خورد-
ص: 2051
پرنس میلان پادشاه سربستان افتتاح مجلس پارلمنت می‌نماید. (سود و نروژ)- دختر اعلیحضرت پادشاه كه ولیعهد است پسری می‌زاید كه موسوم به اسكار می‌شود. (سویس)- افتتاح رسمی معبر سن‌كتار شد. (عثمانی)- شورش سخت در سودان- بروز زلزله شدید در اناطولی- شورش اعراب در یمن بر ضدّ دولت عثمانی- ابتیاع كردن دولت عثمانی اسلحه زیادی از آمریك- عبد الرحمن پاشا به جای سعید پاشا صدراعظم می‌شود- سعید پاشا به وزارت خارجه برقرار می‌گردد- انقلابات سخت در شامات خاصّه در بیروت- اعلیحضرت سلطان یاغیگری عرابی پاشا را اعلان میكنند- انگلیس به بهانه اینكه این اعلان دیر شده است قبول فرستادن قشون عثمانی را به مصر نمی‌نماید- روز سیزدهم ماه نوامبر كه مقارن غرّه محرّم است عیدی كه روز اوّل سال اوّل مائه چهاردهم هجری است با تشریفات زیاد گرفته می‌شود- صدارت سعید پاشا و وزارت خارجه عارفی پاشا.
(فرانسه)- مسیو گامبتا صدراعظم و وزرای دایره او معزول و فریسینه به صدارت منصوب شد- فریسینه از وزارت امور خارجه معزول می‌شود- وزرای تازه به ریاست مسیو دوكلر تعیین می‌شوند- قطع مراوده سفرای ماداگاسكر- فوت گامبتا از رجال معروف دولت فرانسه- كنت ولغان سفیر كبیر اطریش مقیم فرانسه خود را می‌كشد- ژنرال شانزی از سردارهای معروف فرانسه فوت می‌شود- پرنس ناپلیون اعلانی در حقوق سلطنت خود طبع و منتشر نموده لهذا به حكم دولت محبوس می‌گردد- ژول‌فری صدراعظم می‌شود- در یكی از میدانهای شهر پاریس شورش عظیمی شده و شورشیان مصمّم می‌شوند كه به عمارت رئیس خزانه وارد شوند ولی به زور اسلحه متفرّق می‌گردند. (منتنگرو)- والی منتنگرو به پطرزبورغ و وینه می‌رود. (هلاند)- طغیان آب كه اسباب خرابی می‌شود- وزراء استعفا میكنند. (یونان)- تلاقی عساكر عثمانی و یونان در سرحدّ تسالی- معاهده سرحدی این دولت با دولت عثمانی- راه‌آهن یونان وصل به راه‌آهن عثمانی می‌شود- عساكر یونان عبارت از بیست و یك هزار و سیصد و هشتاد و نه نفر پیاده، و هشتهزار و شصت و هشت نفر توپچی، و سه هزار و سیصد و نوزده نفر مخبران، و چهار هزار و صد و پنجاه و چهار نفر احتساب، و هزار و ششصد و شصت
ص: 2052
و پنج نفر صاحبمنصب است- مسیو كمانروس صدراعظم یونان وفات می‌نماید.
افریقا- (تونس)- شهر قفسه به تصرّف عساكر فرانسه درمی‌آید- طیّب بیك برادر محمّد صادق بیك والی تونس به حكم والی محبوس می‌شود- فوت محمّد صادق بیك والی تونس در بیست و هشتم اكتبر و جلوس برادرش علی بیك به جای او. (زولولاند)- سیتوایو كه در لندن سیاحت می‌كرد مستقلّا به سلطنت زلوس معاودت می‌كند. (مصر)- بروز وبا در مصر- تجدید شورش اهالی قشون بر ضد خدیو- شورای نظامی سیزده نفر از صاحبمنصبان قشون را كه بر ضدّ احمد عرابی پاشا بودند اخراج بلد می‌كند- وزرا وكلای ملت را بدون استحضار خدیو احضار می‌نمایند و به فرنگیها اعلان میكنند كه جان و مال آنها در امانست- و اگر از دول خارجه دولتی بخواهد در امور داخله مصر مداخله كند اهالی مصر بر ضدّ آن دولت اقدامات خواهد نمود- سفاین جنگی فرانسه و انگلیس به محاذی اسكندریّه ورود كرده و عرابی پاشا حكم به ساختن استحكامات در ساحل می‌دهد- قونسولهای فرانسه و انگلیس جلای وطن عرابی پاشا را از مصر می‌طلبند- ورود درویش پاشا از جانب اعلیحضرت سلطان به قاهره برای استمزاج وضع مصریها- اظهار خدیو به درویش پاشا كه سازش مابین او و عرابی پاشا غیرممكن است- شورش مردم در اسكندریّه و قتل جمعی از فرنگیها- اجماع سفرا در مجلس مخصوصی در اسلامبول برای قرارداد امور مصر- درویش پاشا صاحبمنصبان یاغی مصر را جمع كرده به آنها تبعیت سلطان را تكلیف می‌كند- قونسولهای فرنگ مصمّم بیرون رفتن از مصر می‌باشند- در دهم ژویه سفاین جنگی انگلیس بنای گلوله‌ریزی را به شهر اسكندریّه می‌گذارند و بعد از دوازده ساعت تمام قلعه‌جات اسكندریّه به تصرّف عساكر انگلیس درآمده در اغلب نقاط شهر یانقین بروز می‌كند- خدیو مصر به قصر رأس الطّین پناه برده برای حفظ خود از عساكر انگلیس كمك می‌طلبد- عرابی پاشا در حوالی اسكندریّه اردوی خود را متحصّن می‌سازد و پس از چند روز با قشون زیاد به تلّ الكبیر رفته متحصّن می‌گردد- دولت عثمانی به جهت تنظیمات مصمّم فرستادن قشون به مصر می‌باشد- امّا انگلیس
ص: 2053
جدّا این مطلب را ردّ كرده می‌گوید مادامی كه عثمانی عرابی پاشا را یاغی نشناسد قشون عثمانی به مصر راه نخواهد داشت- انگلیسها ابوقیر را گلوله‌باران كرده متصرّف می‌شوند- شریف پاشا به صدارت منصوب می‌شود- سفاین جنگی انگلیس بغاز سوئز را تصرّف می‌نمایند- جنگ عساكر انگلیس در كاساسن و فتوحات انگلیس- ژنرال ولسلی با قشون زیاد به طرف تلّ الكبیر حركت می‌كند، و روز سیزدهم سپتامبر با عساكر عرابی پاشا تلاقی می‌نماید و شكست سختی به او می‌دهد- عرابی پاشا به زقازیق می‌گریزد- روز چهاردهم و پانزدهم عساكر انگلیس بی‌زحمت و مانعی وارد قاهره می‌شوند- عرابی پاشا كه فرار كرده بود محبوس می‌شود- بیست و سیّم خدیو وارد قاهره می‌گردد و عساكر انگلیس به اوطان خود معاودت می‌نمایند- در جنگ انگلیسها با عرابی پاشا استعداد عساكر عرابی پاشا چهل و چهار هزار پیاده، و هیجده هزار سواره، و چهل هزار عرب بدوی، و صد و چهل و سه عرّاده توپ بوده و قشون انگلیس تقریبا چهل هزار نفر می‌شدند- ژنرال ولسلی با صاحبمنصبان دایره خود از مصر به انگلیس می‌رود- شكست عساكر مصری از متمهدی- ورود لرد دوفرن ایلچی كبیر انگلیس به مصر- حكم قتل عرابی پاشا از مجلس استنطاق صادر می‌شود و به توسّط انگلیس خدیو از قتل او گذشته او را تحت الحفظ به جزیره سیلان می‌برند.
آمریكا- (اتائونی)- از اتائونی سفیری به ایران مأمور می‌شود- طغیان آب در شهر سنسیناتی جمعیتی كثیر را غرق و شهر را خراب می‌كند. (برزیل)- افتتاح مجلس پارلمنت. (پرو)- منازعه مابین جمهوری پرو و جمهوری شیلی مجددا شروع می‌شود. (شیلی)- عهد مصالحه مابین شیلی و بلیوی. (كستاریكا)- در ناحیه كستاریكا زلزله هشت شهر را خراب كرده چندین هزار نفس تلف شدند.
اعلان به عموم مطالعه‌كنندگان این كتاب از ابتدای نگارش و تألیف این كتاب كه تقریبا از هفده هیجده ماه قبل باشد به واسطه روزنامه‌جات به عموم چاكران آستان همایون و رجال و اركان دولت
ص: 2054
قویشوكت روزافزون اعلام و اعلان نمودیم كه شرح مناصب و امتیازات و القاب و شئوناتی كه از دربار مقدّس به آنها اعطا شده صورت صحیح آن را به دار الطباعه مباركه ایصال دارند تا در كتاب درج و اسباب نشر مفاخر آنها گردد نیز امتیازاتی كه آبا و اجداد آنها از سلاطین تاجدار سلسله علیّه قاجار به واسطه خدمات صادقانه دریافت نموده و به اعطای آن مباهی گردیده‌اند و نشر و انتشار آن وسیله افتخار اعقابست شرح و صورت آنرا داده تا در كتاب منطبع و اسباب مزیّت اعتبار ایشان شود بعضی صورت دادند و ثبت شد. پس اگر برخی اهمال یا استنكاف نموده باشند و امتیازی از امتیازات آنها ترك و حذف و مسكوت‌عنه مانده باشد حق شكایت و گله نخواهند داشت. با آنكه نگارنده از فرط تصفّح كتب و روزنامه‌جات و اسناد و اوراق تاریخی و حكایات و روایات دقیقه‌ای فروگذار ننمود و جهد وافی مبذول داشت تا كتاب حاوی و جامع تمامی سیر و كاشف كلیّه اخبار این دولت جاویدآثار ادام اللّه بقائها باشد و در هر صورت هرگونه لغزشی كه از حذف و سهو و غیره رفته باشد از مطالعه‌كنندگان طلب عفو و اغماض می‌نماید چه انسان از سهو و نسیان مصون نیست و ستر زلّات از مكارم اخلاق و اوصاف و شیوه مرضیّه صاحبان درایت و انصافست. و السّلام علی من اتبع الهدی.
جلد سوّم كتاب مستطاب منتظم ناصری مشتمل بر تاریخ سلطنت و جهانبانی سلسله علیّه قاجاریه- ابقی اللّه ملكهم و دولتهم بقاء الدهر- از بدایت ظهور این دولت خورشیدآیت و زمان تمكّن و جلوس این سلسله علیّه بر سریر سلطنت بالاستحقاق كه سال یكهزار و صد و نود و چهار از هجرت مقدّسه بوده با خلاصه و منتخب وقایع و حوادث عظیمه تمام اقطار عالم كه سال به سال اتفاق افتاده است الی یومنا هذا، یعنی تا دهم ماه جمادی الاولی سال یكهزار و سیصد هجری كه ختم السنه یونت [ئیل] سعادت‌دلیل تركی و از سنین میمنت‌قرین قرن ثانی سلطنت و جهانبانی بندگان اعلیحضرت قدرقدرت قویشوكت اقدس همایونی صاحبقرانی- شیّد اللّه تعالی دعائم ملكه و سلطنته- است. از مؤلفات شریفه جناب جلالت‌نصاب محمّد حسن خان صنیع الدوله وزیر انطباعات دولت علیّه و مترجم مخصوص حضور آفتاب‌ظهور همایون شهریاری و رئیس دار الترجمه خاصّه
ص: 2055
دولتی به اتمام رسید و به زیور طبع متحلّی گردید- بعون اللّه تعالی و حسن توفیقه.
بحمد اللّه تعالی و حسن توفیقه تمام شد جلد سیّم كتاب مستطاب منتظم ناصری در روز غرّه شوال المكرم سنه هزار و سیصد هجری و از قلم شكسته غریق بحر گنه و معاصی و آرزومند بخشش و الطاف سبحانی ابن مرحوم میرزا سیّد محمّد رضا احمد الطباطبائی الاردستانی تحریر یافت فی سنه 1300
ص: 2061
سلطنت عظمی
اشاره
السّلطان بن السّلطان بن السّلطان و الخاقان بن الخاقان بن الخاقان ناصر الدین شاه صاحبقران بن محمّد شاه بن ولیعهد عبّاس میرزا بن خاقان فتحعلی شاه بن حسینقلی شاه بن سلطان محمّد حسن شاه بن سلطان فتحعلی خان بن امیر شاه قلی خان بن محمّد ولی خان بن مهدی خان بن محمّد قلی خان قاجار خلّد اللّه ملكه و دولته.
تولّد همایون
شب سه‌شنبه ششم صفر المظفر سنه یكهزار و دویست و چهل و هفت من الهجرة المقدّسة النبویّه (ص).
جلوس همایون بر تخت سلطنت
روز یكشنبه هیجدهم شهر شوّال المكرم سنه یكهزار و دویست و شصت و چهار در دار السّلطنه تبریز.
جلوس مبارك بر تختگاه سلطنت در دار الخلافه ناصری
در شب شنبه بیست و دویّم شهر ذیقعدة الحرام سنه هزار و دویست و شصت و چهار كه الحال سی و شش سال تمام است بالاستقلال مع الشوكة و العظمة و الاجلال سلطنت و جهانبانی می‌فرمایند.
ابناء سلطنت
نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت جاویدمهد مظفّر الدّین میرزا ادام اللّه اقباله العالی.
تولّد: روز جمعه چهاردهم شهر جمادی الثانیه سنه یكهزار و دویست و شصت و نه من الهجرة المقدّسة.
نواب اشرف والا ظلّ السّلطان دولت علیّه سلطان مسعود میرزا ادام اللّه اقباله
ص: 2062
العالی.
تولّد: یوم بیستم شهر صفر المظفّر سنه یكهزار و دویست و شصت و شش من الهجرة.
نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ دولت علیّه كامران میرزا ادام اللّه اقباله العالی.
تولّد: روز نوزدهم شهر ذیقعدة الحرام سنه یكهزار و دویست و هفتاد و دو من الهجرة.
نواب اشرف والا نصرت الدّین میرزا.
تولّد: روز دوشنبه سیزدهم جمادی الثّانیه سنه 1299
نواده‌های سلطنت اولاد نواب اشرف والا ولیعهد
نواب والا اعتضاد السلطنه محمّد علی میرزا.
تولّد: یوم چهاردهم ربیع الثانی سنه 1289.
نواب والا ملك منصور میرزا.
نواب والا ابو الفتح میرزا.
اولاد نواب اشرف والا ظلّ السّلطان
نواب والا جلال الدّوله سلطان حسین میرزا.
تولّد: در سنه 1295.
نواب والا سلطان محمود میرزا.
تولّد در سنه 1299.
اولاد جلال الدّوله مرحوم
نواب والا مهدیقلی میرزا
بنات سلطنت
نواب علیّه عالیه فخر الملوك
تولّد در سنه 1263
نواب علیّه عالیه عصمت الدوله
تولّد در سنه 1272
نواب علیّه عالیه افسر الدوله
تولّد در سنه 1275
نواب علیّه عالیه والیه
تولّد در سنه 1275
نواب علیّه عالیه ضیاء السلطنه
تولّد در سنه 1272
نواب علیّه عالیه افتخار الدوله
تولّد در سنه 1273
نواب علیّه عالیه فخر الدوله
تولّد در سنه 1278
نواب علیّه عالیه فروغ الدوله.
تولّد در سنه 1279
نواب علیّه عالیه ایران الملوك
تولّد در سنه 1298
نواب علیّه عالیه اختر الدوله
تولّد در سنه 1298
ص: 2063
اخوان سلطنت
نواب والا عبّاس میرزا ملك‌آرا- نواب والا عزّ الدّوله عبد الصمد میرزا- نواب والا ركن الدوله محمّد تقی میرزا
اخوات سلطنت
نواب علیّه عالیه عزّت الدّوله- نواب علیّه عزیز الدّوله- نواب علیّه عفّت الدوله.
اعمام سلطنت
نواب والا بهمن میرزا- نواب والا حاجی معتمد الدّوله فرهاد میرزا- نواب والا معین الدّوله احمد میرزا- نواب والا فرمانفرما فیروز میرزا.
اولاد خاقان مغفور
نواب محمّد امین میرزا- نواب عضد الدّوله سلطان احمد میرزا- نواب محمّد هادی میرزا- نواب امان اللّه میرزا- نواب جهانسوز میرزا امیرتومان- نواب نیّر الدّوله پرویز میرزا.
سایر امیرزادگان كرام
نواب حاجی سیف الدوله میرزا ولد مرحوم ظلّ السلطان- نواب احتشام الدّوله سلطان اویس میرزا- نواب حشمت السلطنه بدیع الملك میرزا- نواب مؤیّد الدّوله ابو الفتح میرزا- نواب ناصر الدّوله سلطان حمید میرزا- نواب حشمت الدّوله عبد اللّه میرزا- نواب حاجی بهاء الدّوله ساسان میرزا- نواب عمید الدوله كیومرث میرزا- نواب احتشام السلطنه ابراهیم میرزا- نواب معزّ الدّوله اسمعیل میرزا- نواب شعاع السّلطنه ذبیح اللّه میرزا- نواب حاجی حسام السلطنه ابو النصر میرزا- ضیاء الدوله انوشیروان میرزا- سهام الملك مهدیقلی میرزا- شعاع الدّوله حاجی سلیمان میرزا- سیف الدوله سلطان محمّد میرزا ژنرال آجودان مخصوص حضور مبارك- سیف الملك وجیه اللّه میرزا- احتشام الملك عبد العلی میرزا- نصرت الدوله عبد الحسین میرزا- سلطان حسین میرزا ولد نیّر الدّوله- ابراهیم میرزا ولد مرحوم معزّ الدوله- اسحق میرزا ولد مرحوم معزّ الدّوله- محمّد حسین میرزا ولد مرحوم محسن میرزا امیرآخور- مرتضی قلی میرزا ولد مرحوم عماد الدوله- سلطان محمّد میرزا ولد مرحوم ایضا- سلطان ابراهیم میرزا ولد مرحوم ایضا- باقر میرزا ولد مرحوم معزّ الدوله-
ص: 2064
فضل اللّه میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد كاظم میرزا ولد ایضا- محمّد جعفر میرزا ولد ایضا- قربانعلی میرزا ولد ایضا- محمّد صادق میرزا ولد ایضا- عبد الحسین میرزا ولد ایضا- حاجی محمّد طاهر میرزا- اكبر میرزا- حاجی فریدون میرزا- محمّد حسن میرزا پیشخدمت ولد مرحوم اعتضاد السّلطنه- محمّد حسن میرزا ولد مرحوم اسد اللّه میرزا- حاجی محمّد حسین میرزا ولد مرحوم جهانگیر میرزا- حاجی مسعود میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد علی میرزا ولد مرحوم خسرو میرزا- نور الدّهر میرزا- سام میرزا شمس الشعراء- كامران میرزا- لطفعلی خان پسر مرحوم مؤید الدّوله- حاجی محمّد مهدی میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد كریم میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد باقر میرزا- داراب میرزا ولد مرحوم ضیاء الدوله- احمد میرزا- عالمشاه میرزا- سلطان محمود میرزا ولد نواب بهمن میرزا- محمّد علی میرزا ولد ایضا- نصر اللّه میرزا پسر حاجی سیف الدّوله میرزا- اسد اللّه میرزا- محمّد صادق میرزا- حاجی نصر اللّه میرزا امیرآخور حضرت نایب السلطنه- جمشید میرزا ولد مرحوم بهاء الدّوله- شاهمراد میرزا ولد مرحوم حاجی عبّاسقلی میرزا- حاجی محمّد میرزا
خوانین و آقایان قاجار و غیرهم
به ایلخانی‌گری جناب جلالتمآب عضد الملك وزیر حضور همایون خوانسالار و خازن مهر مهرآثار- عمدة الامراء العظام میرزا محمّد خان ولد جناب عضد الملك- میرزا حبیب اللّه خان مجد الاشراف لشكرنویس قاجار.
امراء و رؤساء طایفه قوانلو
امیرزادگان و غیره كه در جزو طایفه و خوانین قاجار منظوراند: ادریس میرزا- محمّد شریف میرزا سرتیپ- محمّد علی میرزا ولد مرحوم مؤیّد الدّوله- محمّد صادق میرزا- حبیبا للّه میرزا- احمد میرزا- شاهرخ میرزا- اكبر میرزا- محمّد حسین میرزا- عبد الرحیم میرزا- حاجی سیف اللّه میرزا- محمّد یوسف میرزا- محمّد رضی خان- حیدر خان- محمّد تقی خان- حسن خان- اكبر خان- محمود خان- محمّد ابراهیم خان- عباس خان- علی خان.
ص: 2065
بنی اعمام
محمّد رحیم خان رئیس و سرتیپ- غلامحسین خان- حاجی شكر اللّه خان- محمّد اسمعیل خان- محمّد ابراهیم خان.
حاجی مهدیقلی خانی
حسینقلی خان سرتیپ- نجفقلی خان رئیس و سرتیپ- نجف قلی خان ولد مرحوم حاجی مهر علی خان- حیدر قلی خان قاضی- علی خان سرهنگ- محمّد قلی خان- محمّد ناصر خان.
قزل‌ایاغ
محمّد حسین خان رئیس و سرتیپ- نور اللّه خان- نصر اللّه خان- رفیع خان- غلامحسین خان- احمد خان- محمّد صادق خان- احمد خان.
طایفه دولّو
حاجی محمّد حسین خان رئیس و سرتیپ- حاجی محمّد تقی خان سرتیپ- حاجی قلی خان- حاجی حسینعلی خان- محمّد علی خان- محمّد صادق خان.
طایفه عزّ الدّینلو
آقا خان رئیس و سرتیپ- محمّد جعفر خان- محمّد ولی خان- محمّد قاسم خان- حبیب اللّه خان- محمّد تقی خان- محمّد رضا خان.
طایفه شامبیاتی
حاجی محمّد رحیم خان رئیس و سرتیپ- محمّد حسین خان- محمّد قاسم خان- اللهویردی خان- امامقلی خان- محمّد حسن خان- محسن خان- محمود خان
طایفه سپانلو حاجی مشهدی
محمّد تقی خان رئیس و سرهنگ- محمّد رحیم خان- اسد اللّه خان- حسینقلی خان- محمّد طاهر خان- میرزا باقر خان- علی خان
شاه بوداغلو
محمود خان سرهنگ و رئیس- حاجی محمّد زمان خان- علیمحمّد خان- احمد خان- اسمعیل خان
طایفه قیاخلو و غیره
محمّد صادق خان سرهنگ و رئیس- محمّد رضا خان- محمّد قلی خان سرهنگ و رئیس خزینه‌دارلو- بهرام خان سرهنگ و رئیس كهنه‌لو-
ص: 2066
محمّد خان سرهنگ و رئسی كرلو
سایر یساولان و غیره
میرزا سیّد یوسف سررشته‌دار- فرج اللّه خان یاور و تحویلدار- امیر خان یساولباشی و یاور- سایر یساولان پنج نفر.
سایر خوانین
دویست و پنجاه و شش نفر
اداره دولت
اركان و اعضای فخام مجلس دربار اعظم و دار الشّورای كبرای دولتی از شاهنشاهزادگان عظام و شاهزادگان و وزراء كرام و غیرهم
نواب اشرف والا ظلّ السلطان فرمانفرمای ممالك و ایالات فارس و اصفهان و یزد و عربستان و لرستان و عراق و كرمانشاهان و كردستان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی
جناب جلالتمآب وزیر امور خارجه مؤتمن الملك
جناب امین السّلطان وزیر دربار اعظم و خزانه عامره و گمرك
جناب صاحبدیوان مأمور به مملكت فارس
جناب میرزا علی قائم مقام
نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السّلطنه وزیر جنگ و حكمران دار الخلافه طهران و گیلان و مازندران و استرآباد و غیرها ادام اللّه اقباله العالی.
جناب مشیر الدّوله وزیر عدلیه اعظم
جناب نصیر الدّوله وزیر تجارت و فلاحت
جناب ناصر الملك مأمور به حكومت كرمانشاهان
جناب حاجی میرزا عبّاسقلی
ص: 2067
جناب اجلّ آقا وزیر اعظم داخله و مالیّه
جناب عضد الملك وزیر حضور همایون و خوانسالار و خازن مهر مهرآثار و ایلخانی ایل جلیل قاجار
جناب وزیر دفتر میرزا هدایت اللّه.
جناب قوام الدّوله وزیر رسایل
میرزا ابو الحسن خان پسر مرحوم قائم مقام نواب والا حاجی معتمد الدّوله
جناب نظام الملك وزیر لشكر
جناب مخبر الدّوله وزیر علوم و معادن و غیره
جناب امین لشكر وزیر فواید
نواب والا فرمانفرما
جناب امین الدّوله مدیر دار الشّورای كبری و وزیر وظایف و اوقاف و غیره
نواب اللّهقلی میرزا ایلخانی
جناب صنیع الدوله وزیر انطباعات و دار الترجمه دولتی
میرزا هاشم خان مستوفی اسرارنگار مجلس دربار اعظم
وزارت جلیله جنگ
اشاره
نواب اشرف والا امیر كبیر نایب السّلطنه وزیر جنگ و رئیس كلّ قشون ظفرنمون از توپخانه و قورخانه و زنبوركخانه و افواج قاهره و سواره و پیاده نظام و خارج نظام- جناب جلالتمآب نظام الملك وزیر لشكر و رئیس دفتر لشكر- امیر الامراء العظام اللّهیار خان امیرتومان آجودانباشی كلّ.
ص: 2068
ارباب قلم دفتر لشكر ملتزمین ركاب مبارك و غیره لشكرنویسان
معتمد السّلطان میرزا عبد الوّهاب خان لشكرنویس‌باشی و نایب وزارت جلیله لشكر- حاجی میرزا شفیع- میرزا یوسف- میرزا محمّد تقی وكیل لشكر- میرزا سیّد محمّد- میرزا علی ولد مرحوم حكیمباشی- میرزا زین العابدین مستوفی نظام- میرزا علی داماد معین الملك- میرزا حبیب اللّه- میرزا علی ولد جناب وزیر دفتر- میرزا علی ولد مرحوم میرزا موسی وزیر لشكر- میرزا زینل- میرزا محمّد علی توپخانه- میرزا محمّد علی- میرزا رفیع خان- میرزا محسن لشكرنویس- حاجی میرزا اشرف خمسه‌ای- میرزا عبد الحمید- میرزا مهدی نوری- میرزا ابو القاسم- میرزا عبد اللّه خان- میرزا حبیب اللّه خان مجد الاشراف- میرزا حسینعلی- میرزا اشرف- میرزا تقی خان لشكرنویس- میرزا حسینعلی گروسی- میرزا رضا- میرزا محمّد قلی- میرزا حسن خان ولد مرحوم وكیل لشكر- میرزا نصر اللّه ولد میرزا اسمعیل لشكرنویس- میرزا مقیم- میرزا علی اصغر- میرزا عبد الحسین- میرزا حبیب اللّه نوری- میرزا ابو القاسم تفرشی- میرزا اسد اللّه- میرزا مهدی- میرزا محمّد حسین مازندرانی- میرزا سیّد تقی تفرشی- میرزا علینقی كردستانی.
سررشته‌داران دفتر لشكر و غیره دفتر لشكر از بابت سررشته‌داران و محرّرین
میرزا ابو القاسم- میرزا نبی- میرزا حسین- میرزا سیّد محمّد علی- میرزا امامقلی- میرزا آقا مأمور خمسه- میرزا احمد- میرزا احمد ایضا- میرزا سیّد ابراهیم- میرزا شفیع- میرزا هادی- میرزا اسمعیل كتابچه‌نویس- میرزا محمّد علی نوری- میرزا ابو تراب- میرزا عبد الكریم- میرزا علینقی- میرزا بزرگ- میرزا عنایت- میرزا اسحق- میرزا صادق- میرزا ابو القاسم- میرزا حسن خان- میرزا هدایت طهرانی- میرزا هدایت روزنامه‌نویس- میرزا سیّد حسین- میرزا زمان كردستانی- میرزا اسمعیل- میرزا جعفر نوری- میرزا حسن
ص: 2069
تفرشی- میرزا حسین خان ولد میرزا زینل لشكرنویس- میرزا عبد الحسین- میرزا سیّد احمد- میرزا محمّد- میرزا سیّد محمّد علی- میرزا شفیع محرّر- میرزا اسمعیل علی‌آبادی- میرزا رجب ایضا- حاجی میرزا محمّد- میرزا سیّد یوسف- حاجی میرزا كاظم- میرزا ابراهیم محرّر- میرزا عبد الحسین. تاریخ منتظم ناصری ج3 2069 سررشته‌داران توپخانه و قورخانه توپخانه و اصطبل ..... ص : 2069
سررشته‌داران توپخانه و قورخانه توپخانه و اصطبل
میرزا محمّد علی علوی- میرزا اسد اللّه- میرزا علی اكبر سررشته‌دار اصطبل- میرزا نصر اللّه- میرزا اسمعیل- میرزا عبّاس سررشته‌دار
قورخانه
میرزا ولیقلی لشكرنویس- میرزا رضا قلی- میرزا اسد اللّه- میرزا آقا- میرزا نصر اللّه پسر مرحوم میرزا شكر اللّه لشكرنویس- میرزا حسن- میرزا آقاجان- میرزا اشرف.
زنبوركخانه
میرزا هادی سررشته‌دار
مهاجر
میرزا لطفعلی سررشته‌دار
مخزن
میرزا سیّد حسن سررشته‌دار
منشیان
میرزا محمّد خان منشی‌باشی مخصوص- میرزا كلبعلی- میرزا عبد الكریم- میرزا ابو الحسن- میرزا عبد الرّحیم- میرزا داود- میرزا عبد الحسین- میرزا محمّد علی نزد جناب صاحبدیوان- میرزا علی خان- میرزا احمد- میرزا محمود- میرزا علیرضا
عزب‌باشی و عزبان دفتر لشكر
میرزا محمّد علی عزب‌باشی- میرزا علی اكبر- میرزا اسمعیل- میرزا اسمعیل ایضا- میرزا جعفر- میرزا حسن ایضا- میرزا جعفر- میرزا حسین
مأمورین ولایات آذربایجان لشكرنویسان
میرزا محمود خان- میرزا محمّد تقی لشكرنویس‌باشی آذربایجان- میرزا غلامعلی ناظم لشكر- میرزا سیّد مرتضی- میرزا علی آشتیانی- حاجی میرزا كاظم خان- میرزا علی رضا- میرزا علی اشرف- حاجی میرزا محسن
ص: 2070
- میرزا احمد- میرزا محمّد- میرزا احمد آشتیانی- حاجی میرزا ابو الحسن لشكرنویس.
سررشته‌داران
میرزا رحیم- میرزا عبد العلی- میرزا علی- میرزا قربانعلی- میرزا محمّد- میرزا ابراهیم ولد حاجی میرزا یوسف- میرزا حسین- میرزا تقی- میرزا اسكندر.
منشیان
میرزا محمّد خان- میرزا سیّد رضا- میرزا احمد- میرزا اسمعیل
خراسان ارض اقدس
میرزا اسمعیل لشكرنویس‌باشی خراسان
سررشته‌داران
میرزا یوسف- میرزا رضا
فارس
میرزا لطفعلی خان لشكرنویس‌باشی فارس- میرزا مصطفی لشكرنویس
اصفهان
میرزا محمّد علی لشكرنویس- میرزا محمّد سررشته‌دار
سمنان و دامغان
میرزا طاهر سررشته‌دار دفتر لشكر
عراق
میرزا سیّد باقر سررشته‌دار دفتر لشكر
مازندران
میرزا فرج اللّه خان لشكرنویس
استرآباد
میرزا غلامحسین لشكرنویس
كرمان
میرزا محمّد علی لشكرنویس- میرزا عبد اللّه سررشته‌دار
كرمانشهان
میرزا سیّد علی لشكرنویس
همدان
میرزا محمّد لشكرنویس
اطباء و جرّاحان نظام
عالیجناب میرزا سیّد رضی حكیمباشی- عالیجناب میرزا سیّد محمّد حكیمباشی توپخانه- عالیجناب میرزا سیّد علی نایب حكیمباشی- میرزا رضا قلی جرّاح‌باشی- اطباء و جرّاحان حاضر ركاب و مأمورین ولایات شصت
ص: 2071
و پنج نفر.
صاحبمنصبان امراء تومان
اشاره
نواب جهانسوز میرزا- نواب ناصر الدّوله- جناب ناصر الملك- جناب حسنعلی خان سالار لشكر- جناب حاجی محسن خان معین الملك سفیر كبیر و وزیر مختار مقیم اسلامبول- امیر الامراء العظام مصطفی خان- امیر الامراء العظام سلیمان خان صاحب اختیار- امیر الامراء العظام صارم الدوله- امیر الامراء العظام ساعد الدوله- عمدة الامراء العظام میر علم خان حشمت الملك.
سرتیپان اوّل
سوای آنهائی كه در جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند: احتشام الدّوله- انوشیروان میرزا ضیاء الدّوله- وجیه اللّه میرزا سیف الملك- نصر اللّه خان نصر الملك- حاجی حسام الملك- حاجی بهاء الدوله- حشمت السلطنه- حشمت الدّوله- سلطان محمّد میرزا سیف الدوله ژنرال حضور همایون- شهاب الدوله- جناب اعتضاد الملك- سهام الدوله- عبد الحسین خان فخر الملك- ساری اصلان- جناب محمّد خان والی- مصطفی قلی خان جهان بیگلو- علی خان مشیر الوزاره- شجاع السلطنه- میرزا علی خان ولد مرحوم صدراعظم- شجاع الملك- میرزا یوسف خان مستشار الدوله- حسینقلی خان افشار برادر ساری اصلان- جناب نریمان خان وزیر مختار مقیم وینه- حاجی عطاء اللّه خان- محمّد حسین خان فراشباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه- جمشید خان.
سرتیپان دویّم
سوای آنهائی كه جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند: عبد العلی میرزا نایب الایاله احتشام الملك- عالمشاه میرزا- سلطان محمود میرزا ولد نواب والا بهمن میرزا- میرزا عبد اللّه خان مستشار الوزاره خارجه- محمّد علی میرزا- حسینقلی خان والی پشتكوه- حاجی آغا جوهر معتمد الحرم- عبد اللّه خان ولد مرحوم اعتماد السلطنه.
سرتیپان سیّم
سوای آنهائی كه در جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند: داراب میرزا- سلیمان
ص: 2072
میرزا- شعاع الدوله- كامران میرزا- مرتضی قلی میرزا ژنرال آجودان حضور همایون- محمّد علی خان اردلباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه- حسینقلی خان سرتیپ سابق خواجه‌وند- مهدیقلی خان دنبلی- حاجی هادی خان جهان بیگلو- عباسقلی خان سرتیپ و مترجم- محمّد علی خان نظمیّه- محمّد علی خان ژنرال آجودان مخصوص- عزیز اللّه میرزا- ابو طالب خان- علینقی خان سرتیپ خارج از فوج ایلات- خانبابا خان پسر صاحب‌اختیار- میرزا كریم خان فیروزكوهی- محمّد صادق خان قراباغی- میرزا علی خان افشار- علی خان كمره‌ای- حیدر قلی خان هراتی- عباسقلی خان ایضا- عباسقلی خان پشتكوهی- محمّد كاظم خان پسر شهاب الدوله- قاسم خان مراغه‌ای- مهدی خان قاجار- حاجی اسمعیل پاشا خان ماكوئی- باقر خان افشار- سیف اللّه خان لاریجانی- میرزا نصر اللّه خان مهندس- محمود خان گیلانی- محمّد میرزا- علیرضا خان ژنرال آجودان.
سرهنگان خارج از فوج
كلب رضا خان ولد مرحوم امین نظام- عبد العلی خان ولد مرحوم ایضا- علی اكبر خان كنگرلو- مرتضی قلی خان سمنانی- نصر اللّه خان دماوندی- آقا خان خلف مرحوم سلیمان خان امیرتومان- میرزا سید علی اصغر- حسنعلی میرزا- حاجی محمّد علی خان زند- آقا سید میرزای كاشانی- ابو تراب میرزا- موسی خان نواده مستشار الدوله- محمّد تقی خان- محمود خان سرهنگ سابق فوج حشمت- جمشید خان پسر حاجی اردشیر خان- نجفقلی خان قزوینی- محمّد حسین خان ولد امیرتومان- بابا خان گرجی- میرزا آقای كاشانی- حسین خان پسر آجودانباشی- میرزا محمّد خان پسر مرحوم صدراعظم- حاجی علی خان ولد مرحوم اكبر خان سرتیپ- حیدر خان پسر حاجی سعد الدوله- میرزا بزرگ خان پسر میرزا علی قائم‌مقام- میرزا غلامعلی خان پسر میرزا محمود وزیر- محمّد حسین خان ولد محمد خان امیرتومان- علی خان ولد مرحوم نظام الدوله- كلبعلی خان نواده
ص: 2073
مرحوم نظام الدّوله- محمّد آقا ولد مرحوم حاجی بیژن خان- كریم خان خدابنده‌لوئی- حاجی محمّد حسین خان زند- آغا حسن خواجه- آقا محمّد خان- غلامرضا خان ولد مرحوم زین العابدین خان- رحمت اللّه خان شقاقی- محمود خان كركری- علیقلی خان جوانشیر- علیقلی خان شقاقی- حسن خان ولد شیخعلی خان- آقا خان ماكوئی- حاجی فضلعلی خان- عبد اللّه خان شیروانی- كاظم خان شقاقی- اسد اللّه خان ماكوئی- علینقی خان- علی اكبر خان برادر مشار الیه- زین العابدین خان- احمد خان- جعفر خان سرهنگ سابق فوج تخته قاپو- ابو الحسن خان- محمّد خان یزدی- امان اللّه خان ولد ابراهیم آقای ماكوئی- فرج اللّه خان ایضا- حسینقلی خان سرهنگ سابق فوج پنج شقاقی- مهدی خان افشار- عبد العلی خان- حسنعلی خان هراتی- حسینعلی خان ولد مرحوم فضلعلی خان- ابراهیم خان لاریجانی- خانبابا خان لاریجانی- حسن خان افشار اسدآبادی- رضا خان گودرزی- پاشا خان خمسه‌ای- محمّد حسن خان دویرن- علیقلی خان كمره‌ای- آقا جان خان- علینقی خان گروسی- غلامرضا خان مافی- علیقلی خان ولد مرحوم حاجی بهاء الملك- حسینقلی خان ولد ایضا- مرتضی قلی خان ولد ایضا- جعفر قلی خان- سلیمان خان- اسد اللّه خان پسر مرحوم حاجی سعد الدّوله- بیوك خان ولد مرحوم محمّد خان امیرتومان- فتح اللّه خان قراگوزلو- حسن خان نواده جناب صاحبدیوان.
نایبان آجودانباشی
جلال الدین میرزا- مصطفی خان قاجار- علیرضا میرزا- قزل ارسلان میرزا- احمد میرزا خلف مرحوم تیمور میرزا- احمد میرزا خلف مرحوم كیقباد میرزا- ارسلان میرزا- امیر اصلان میرزا- سلطان مجید میرزا- میرزا بزرگ خان- اسد اللّه خان- مصطفی قلی خان خلف مرحوم منوچهر خان- نصیر خان قزوینی- میرزا علی- اسد اللّه خان دنبلی- حسینقلی خان افشار- ناصر قلی خان- حسن خان افشار- میرزا یوسف خان- میرزا مسعود خان فیروزكوهی- حسین خان نوری- میرزا فضل اللّه خان- مجید خان
ص: 2074
كردستانی- یوسف خان شقاقی- میرزا هدایت خان- غلامحسین خان- رحمت اللّه خان نواده مرحوم سیف الملك- رستم خان گرجی- سلطان احمد میرزا- علی اكبر خان نواده مرحوم فضلعلی خان- حاجی شكر اللّه خان شقاقی- محمّد حسین خان پسر جمشید خان- یشموت خان- هادی خان زرندی- حسین خان خلف مرحوم جارچی باشی- میرزا عبد اللّه خان نائینی- كیناز میرزا- یوسف خان- محمّد آقا- مصطفی قلی خان ولد مرحوم صمصام الدّوله- باقر خان نواده حاجی محمّد علی خان- محمّد علی خان نواده مرحوم رضا قلی خان ایشیك آقاسی باشی- حسن خان ولد نصر اللّه خان سرتیپ زنبوركخانه- محمّد علی خان ولد امیر الامراء- غلامرضا خان یزدی- قهرمان خان- سید حسن خان فیروزكوهی- سیّد حسین خان ایضا- حسن خان ولد مرحوم علیقلی خان- میرزا عیسی خان ولد مرحوم عبد الرّسول خان- خانبابا خان خلف مرحوم حاجی سعد الدوله- محمّد صادق خان قراباغی- بیوك خان افشار- مهدی خان ایضا- محمّد علی خان ولد هاشم خان- سیف اللّه خان ولد ایضا- میرزا احمد خان ولد مرحوم حاجی شجاع الملك- نجف قلی خان- عبد العلی خان افشار- جلال الدین میرزا ولد مرحوم عماد الدوله- میرزا حسن خان- امیر خان- محمّد خان قاجار- آقا لر خان پسر جبرئیل خان مسیحی- علی اكبر خان ولد مرحوم حاجی محمّد علی خان سرهنگ- اسكندر خان- رحمت اللّه خان- حسین خان ولد شكر اللّه خان- علی بیگ افشار- محمّد علی خان ولد عبد الرزّاق خان سرتیپ- ابو الفتح خان ولد حیدر علی خان- محمود آقای مأمور خراسان- اسمعیل خان بسطامی- مرتضی قلی خان كمره‌ای- رحمت اللّه خان برادر مرحوم دبیر الملك- مصطفی قلی خان قاجار- محمّد علی خان كرندی- غلامحسین خان ولد محمّد علی خان سقزی- قاسم خان ملایری- محمّد حسین خان- علی خان- یار محمّد خان- میرزا حسین خان ولد مرحوم میرزا زكی- غلامحسین میرزا- اسد اللّه خان تفرشی-
ص: 2075
صادق خان منسوب مرحوم وكیل الملك- تقی خان كرمانی- حاجی حبیب اللّه خان كرمانشاهانی- عباسقلی خان- حسین آقا مأمور آذربایجان- حسن آقا ولد علی بیگ افشار.
یاوران خارج از فوج
مرتضی قلی خان- یوسف خان- حسن رضا خان كرمانی- اسكندر خان پسر جبرئیل خان- قهرمان بیگ- احمد خان ولد علیرضا خان- حسین بیگ ولد ایضا- علی اكبر خان یاور سابق فوج طهران- رضا قلی خان باغمیشه- حسین بیگ قراباغی- حسین خان مرندی- محسن بیگ كركری- اسمعیل خان بادكوبه‌ای- علی خان مرندی- عباس آقا ولد مرحوم بهاء الدین آقا- جعفر قلی بیگ مرندی- محمّد یوسف خان هراتی- عزیز محمّد خان ایضا- جعفر قلی خان هراتی- محمّد خان- نصر اللّه خان فومنی- رجب خان گودرزی- حسینقلی خان خمسه‌ای- شكر اللّه خان ایضا- عبد الغفار خان قزوینی- اسمعیل خان ولد مرحوم محمّد خان امیرتومان- عباسعلی بیگ خلف مرحوم جعفر قلی بیگ- لطفعلی خان- اسمعیل خان.
معلّمین معلّمین ایرانی
عبد الحسین میرزا- محمّد آقای جدید الاسلام- كریم خان- میرزا عبد الوهاب- علی خان قاجار- محمّد علی خان- مصطفی بیگ- میرزا شكر اللّه- میرزا محمّد علی.
معلّمین فرنگی معلّمین قدیم
مسیو بهلر سرتیپ اوّل- اندزی صاحب- مسیو لمر موزیكانچی باشی- مسیو اسشی- مسیو انجیله طبّالباشی.
معلّمین كه تازه آمده‌اند صاحبمنصب
مسیو اسملاك سلطان سواره نظام- مسیو دپروشنك سلطان توپخانه- مسیو كارپسار سلطان پیاده‌نظام- مسیو دودل نایب اوّل شاسر
سوزافیسیّه
دكومنیكی سواره- كه‌لر توپچی- پری‌بی‌شاسر- پاتزلسترشاسر- مت
ص: 2076
پیاده‌نظام.
مهندسین و مترجمین مهندسین
احمد خان قاجار- محمّد حسن میرزا- حاجی محمّد میرزا.
مترجمین
عبّاسقلی خان سرتیپ و مترجم- میرزا محمّد علی.
توپخانه مباركه سرتیپان
اللّهویردی خان سرتیپ اوّل- آقا رضا خان ژنرال آجودان مخصوص حضور همایون مدیر اداره كلّ توپها و قپّسها و خمپاره‌ها و لوازم آن- حاجی غلامرضا خان شهاب الملك- حاجی غلامحسین خان سرتیپ اوّل- میرزا اسمعیل خان آجودانباشی توپخانه- صفر علی خان سرتیپ بهارلو- حاجی شكور خان سرتیپ فوج دویّم تبریزی و اردبیلی- جلیل خان سرتیپ فوج هفتم شقاقی- میرزا فتح اللّه خان سرتیپ فوج هشتم خلخالی- محمّد صادق خان امین نظام سرتیپ فوج مخبران مقدّم- حاجی عبد الحسین خان سرتیپ- اصلان خان سرتیپ- علیرضا خان سرتیپ فوج سیّم گروسی- ذو الفقار خان سرتیپ- عسكر خان شقاقی.
سرهنگان
محمّد تقی خان سرهنگ فوج بهادران بهارلو- حاجی محمّد خان سرهنگ فوج بهادران بهارلو- صادق خان سرهنگ فوج بهادران افشار- عبد الرحیم خان سرهنگ فوج اوّل افشار- محمّد رضا خان سرهنگ فوج چهارم مرندی- محمود خان سرهنگ فوج پنجم خوئی- بیوك خان سرهنگ فوج مخبران مقدم- میرزا زین العابدین خان اردبیلی- حاجی باقر خان سرهنگ افشار بكشلو- میرزا محمّد خان سرهنگ كرمانشاهانی- حسینقلی خان سرهنگ ایضا- میرزا ابراهیم خان ولد مرحوم آجودانباشی- مصطفی قلی خان- رستم خان سرهنگ سیلاخوری- میرزا محمّد خان پسر ملك الاطباء- میرزا رحیم خان سرهنگ تبریزی- میرزا صالح خان سرهنگ- محمّد علی خان سرهنگ- حسین خان سرهنگ نهاوندی- فتح اللّه خان طالش.
ص: 2077
نایبان آجودانباشی
اشاره
احمد خان- میرزا نجاب اللّه خان ایضا- بیوك خان نایب دویّم آجودانباشی- حسنعلی خان نایب سیّم آجودانباشی- میرزا حسین خان.
یاوران اوّل
محمّد صادق خان جزو قراولان انبار- حبیب اللّه خان ایضا- اسد اللّه میرزا یاور فوج ارونقی- حیدر قلی خان ارونقی- حاجی حضرت قلی خان لك- فرج اللّه خان طالش- سلیمان خان مقدّم- صادق خان قزوینی- غلامحسین خان قزوینی- عبد الباقی خان ایضا- مظفر خان گروسی- فرج اللّه خان كرمانشاهانی- ابو القاسم خان تبریزی جزو قراولان انبار- محمّد علی میرزا- رضا خان- فرج اللّه خان شیرازی- حسین خان بهارلو- هاشم خان بهارلو- محبعلی خان افشار- سید ولی بیگ مرندی.
یاوران دویّم
حسین خان ارونقی- حسین بیگ خوئی- بیوك خان شقاقی- صادق خان مقدّم- عبد اللّه خان گروسی- غلامحسین خان بهارلو- عباد اللّه خان شقاقی- شریف خان خمسه‌ای- عباس میرزای بسطامی- جهانشاه میرزای سیلاخوری- ابو الفتح خان ایضا- حاجی فرج بیگ خرقانی- محمّد آقا ایضا- میرزا رضا قلی جزو قراولان انبار- حاجی میرزا فرج تبریزی جزو قراولان انبار- نادر میرزا جزو قراولان انبار- محمّد طاهر میرزا ایضا- آقا غلامحسین جزو قراولان انبار- آقا بیگ ارونقی جزو قراولان انبار- میرزا حسین خان- جهانگیر خان- فتحعلی خان خوئی- علی عسكر آقا بیگ لك- میرزا حسین خان قزوینی- ذو الفقار خان همدانی- برزو خان همدانی- حسن رضا خان كرمانی- میرزا مهدی خان.
اداره اصطبل توپخانه
به ریاست محمّد حسین خان پیشخدمت مخصوص حضور همایون.
حاضر ركاب
محمّد حسین خان رئیس اصطبل- میرزا علی اكبر سررشته‌دار كل و برات‌نویس- میرزا محمود مشرف- حاجی قربانعلی نایب اوّل- نایب
ص: 2078
دویّم دو نفر- اخته‌چی دو نفر- نعلبندباشی و نعلبند شش نفر.
ولایات خمسه
نایب اوّل سه نفر- نایب دویّم چهارده نفر.
ملایر و غیره
میرآخور و نایب اوّل دو نفر- نایب دویّم چهار نفر.
نهاوند
نایب اوّل دو نفر- نایب دویّم سه نفر.
عراق
افراسیاب خان میرآخور- نایب دویّم چهار نفر.
ساوه
نایب اوّل نفر- نایب دویّم دو نفر.
آذربایجان
محمّد رحیم خان میرآخور- جلیل بیگ- نایب اوّل نفر- نایب دویّم سه نفر.
خراسان و فارس و سیستان
عیسی خان میرآخور- نایب دویّم سه نفر.
اصفهان
نایب اوّل نفر- نایب دویّم نفر.
استرآباد
نایب دوّم نفر
بسطام
نایب اوّل نفر
خرّم‌آباد
نایب دویّم نفر
عربستان
نایب دویّم نفر
كرمانشاهان
عبد العظیم بیگ نایب اوّل
كرمان
نایب دویّم نفر
یزد
نایب دویّم نفر
فارس
مشرف نفر- نایب دو نفر
كردستان
نایب دویّم نفر
ص: 2079
اداره كلّ توپها و قپّسها و خمپاره‌ها و لوازم آن
به ریاست آقا رضا خان ژنرال آجودان مخصوص حضور همایون سیصد و بیست و چهار نفر
حاضر ركاب
از صاحبمنصب و توپچیان و تحویلداران و قراولان و اصناف توپخانه و غیره:
حاجی باقر خان سرهنگ با فوج افشار بكشلو- محمّد علی خان سرهنگ- محمّد علی میرزا یاور اوّل- سیف الدین میرزا- سلطان میرزا محمّد علی علوی سررشته‌دار- میرزا سیّد تقی ایضا- میرزا علیخان نایب- نایب نفر بیكزاده نفر- وكیل و سرجوخه سه نفر- مباشر نفر
سایر اجزاء كارخانه‌جات و توپخانه
آقا غلامحسین رئیس كارخانه‌جات- میرزا عبد اللّه نویسنده- میرزا تحویلدار- نجّارباشی و حدّادباشی و غیره پنجنفر- فوج افشار بكشلو و سرای‌داران انبارها و اصناف و غیرهم دویست و هیجده نفر.
مأمورین
به جهت تحویلداری توپخانه‌های سرحدّات و ولایات هشتاد و شش نفر
آذربایجان
هفت نفر
شهر تبریز
حسینخان یاور
خوی و ارومی
و اردبیل و ساوجبلاغ و لاهیجان و قطر شش نفر
سایر ولایات
هفتاد و نه نفر
اصفهان
میرزا مهدیخان یاور
شیراز بندر بوشهر عربستان
عباسقلی سلطان
كرمان
عبد العلیخان سلطان
خراسان و سرحدّات
میرزا هاشم سررشته‌دار
ص: 2080
سایر
از توپچیان و غیرهم كه همراه صاحبمنصبان و مخصوص تحویلداری توپها هستند بیست نفر.
قورخانه مباركه
جناب جهانگیر خان وزیر صنایع و رئیس قورخانه مباركه
سرهنگان
زین العابدین خان سرهنگ- غلامحسین خان سرهنگ- باقر خان سرهنگ- میرزا محسن سرهنگ- عبد اللّه خان سرهنگ- عباسقلی خان سرهنگ پسر میرزا علی اكبر خان- حسین خان سرهنگ- حكیم بیكمز حكیمباشی توپخانه و قورخانه.
یاوران
بیست و پنج نفر
زنبوركخانه
نصر اللّه خان سرتیپ- عبد الحسین خان سرهنگ- علی محمّد بیگ یاور اوّل- اسمعیل خان یاور دویّم- رستم خان یاور موزیكانچی زنبوركخانه.
قاین و سیستان
فریدون بیك نایب اوّل
كرمانشاهان
میرزا آقا سررشته‌دار
كردستان
لطف اللّه سلطان
استراباد
میرزا محمّد علی آجودان سلطان
بسطام
علی كرم بیك وكیل
میان كاله
عباس میرزا یاور
بروجرد
هادیخان نایب
لرستان
محمود بیك وكیل
یزد
محمّد بیگ وكیل
انزلی و رشت زنجان
اسمعیل بیگ سرجوقه
ص: 2081
موزیكانچیان صاحبمنصبان
شكر اللّه خان سرهنگ موزیكانچی باشی- محمّد حسن خان سرهنگ نواده مرحوم خانبابا خان سردار كلّ- صفر علی خان یاور- غلامحسین بیگ یاور.
دسته‌جات موزیكانچی
دسته
موزیكانچیان توپخانه
دسته
ارنگه و رودباری
دسته
لورائی و شهرستانكی
دسته
مخصوص نواب اشرف والا نایب السلطنه
دسته
موزیكانچیان زنبوركخانه
دسته
ساوه
دسته
سیلاخوری
افواج قاهره تومان اوّل فوج بهادران
اشاره
شجاع السلطنه سرتیپ اوّل- سید محمّد خان سرهنگ
فوج اوّل خاصّه
حاجی حسام الدوله سرتیپ اوّل- حاجی نقد علی خان سرهنگ
فوج دویّم خاصّه
ابوابجمعی حاجی حسام الدوله- به سرهنگی حاجی میرزا علی خان
فوج دویّم نصرت
رحیم خان سرتیپ- احمد خان سرهنگ
فوج مظفّر مراغه
عبد الحسین خان سرتیپ- فرج خان سرهنگ
فوج چهارم تبریزی
آقا خان سرتیپ- جعفر خان سرهنگ
فوج پنجم ایلات
ابوابجمعی حاجی حسام الدّوله- به سرهنگی رحیم دل خان
ص: 2082
فوج ششم اقبال
ابوابجمعی شجاع السلطنه- به سرهنگی یوسف خان
فوج هفتم افشار
ابوابجمعی خسرو خان سرتیپ
فوج هشتم افشار
ابوابجمعی لطفعلی خان سرتیپ
فوج مخبران
ابوابجمعی شجاع السلطنه- به سرهنگی میرزا مسعود خان
تومان دویّم فوج بهادران خوئی
اشاره
شیخعلی خان سرتیپ- ابو الحسن خان سرهنگ افشار
فوج اوّل ایضا
ابوابجمعی آقا خان سرتیپ- به سرهنگی علی خان
فوج سیّم مراغه
ابوابجمعی فتح اللّه خان سرتیپ
فوج تخته قاپو
به سرهنگی قلی خان
فوج پنجم شقاقی
ابوابجمعی شجاع السلطنه- به سرهنگی مرتضی قلی آقا
فوج ششم شقاقی
ابوابجمعی شجاع السلطنه- محمّد باقر خان سرتیپ
فوج هفتم خلخالی
میرزا علی خان سرتیپ
فوج مخبران ماكوئی
بهلول پاشا خان سرتیپ- محمّد پاشا خان سرهنگ
تومان سیّم فوج قهرمانیّه
اشاره
حسنعلی خان ژنرال آجودان- علی خان سرهنگ
فوج امیریّه
احمد خان سرتیپ- لطفعلی خان سرهنگ
فوج اردبیل و مشكین
ابوابجمعی میرزا علی خان مشیر الوزاره
فوج هفتم شقاقی
ابوابجمعی حسنعلی خان ژنرال- به
ص: 2083
سرهنگی خلیل خان
فوج گروس
ابوابجمعی جناب سالار لشكر- به سرهنگی خسرو خان
فوج جدید افشار
ابوابجمعی میرزا علی خان سرتیپ افشار
فوج چهارم جدید مراغه
ابوابجمعی فضلعلی خان سرتیپ
فوج ششم قراگوزلو
ابوابجمعی حاجی حسام الملك سرتیپ اوّل- به سرهنگی فضل اللّه خان
فوج منصور قراگوزلو
حسام الملك سرتیپ اوّل- علی اكبر خان سرهنگ
فوج مخبران
ابوابجمعی جناب ناصر الملك- به سرهنگی مهدی خان
تومان چهارم فوج بهادران فراهان
اشاره
محمّد طاهر خان سرهنگ
فوج اوّل طهران
ابوابجمعی وجیه اللّه میرزا سیف الملك
فوج دویّم خلج ساوه
سیف السلطنه سرتیپ اوّل
فوج بزچلو
جمعی محمّد خان سرتیپ
فوج سیلاخوری
به سرهنگی رضا خان
فوج هفتم سوادكوه
ابوابجمعی جناب امین السلطان- به سرتیپی امین الملك
فوج ششم سربندی
جمعی حاجی صمصام الملك
فوج مخبران كزازی
صمصام الملك سرتیپ اوّل- حاجی ذو الفقار خان سرهنگ
تومان پنجم فوج بهادران حشمت
اشاره
ابوابجمعی حاجی اسحق خان سرتیپ
فوج دویّم ملایری
ابوابجمعی عسكر خان سرتیپ
فوج سیّم لاریجانی
ابوابجمعی خانبابا خان سرتیپ- به سرهنگی ابراهیم خان
ص: 2084
فوج چهارم كمره
به سرهنگی رحمت اللّه خان
فوج پنجم گلپایگان
به سرهنگی محمّد باقر خان
فوج ششم قدیم خمسه
ابوابجمعی مظفّر الدوله
فوج هفتم جدید خمسه
ابوابجمعی علینقی خان سرتیپ
فوج مخبران زرندی
جمعی محمّد حسن خان سرهنگ
تومان ششم فوج اوّل قدیم قزوین
اشاره
نصر الملك سرتیپ اوّل- هدایت اللّه خان سرهنگ
فوج دویّم جدید ایضا
جمعی نصر الملك سرتیپ اوّل- به سرهنگی مصطفی خان
فوج سیّم افشار بكشلو
ابوابجمعی اللهیار خان آجودانباشی- به سرهنگی حاجی اسد اللّه خان
فوج چهارم فریدنی
به سرهنگی حاجی مصطفی قلی خان
فوج ششم چهارمحالی
به سرهنگی میرزا عبد الحسین خان
فوج هفتم عرب و عجم
ابوابجمعی حاجی بهاء الدّوله- عباسقلی خان سرهنگ
فوج مخبران فیروزكوهی
ابوابجمعی اسمعیل خان سرتیپ
تومان هفتم فوج بهادران دماوندی
اشاره
علینقی خان سرتیپ- محمّد حسین خان سرهنگ
فوج دویّم خلج قم
به سرهنگی علی اكبر خان
فوج سیّم بندپی
به سرهنگی مصطفی خان
فوج ششم خرقانی
ابوابجمعی آجودانباشی- به سرهنگی علی محمّد خان
فوج هفتم قدیم كرمانی
ابوابجمعی میرزا فتحعلی خان سرتیپ- به سرهنگی تقی خان
ص: 2085
فوج هشتم شوكت كرمانی
ابوابجمعی سلیمان خان سرتیپ عرب بسطام
فوج نهم جدید گرمسیری كرمان
ابوابجمعی ابراهیم خان سرتیپ و سعد الدوله
فوج مخبران درجزینی
ابوابجمعی سیف السلطنه- به سرتیپی احمد خان- به سرهنگی فضل اللّه خان
تومان هشتم فوج بهادران قلعه زنجیری
به سرهنگی حسین خان
فوج اوّل كرندی
علیمراد خان سرتیپ- نصر اللّه خان سرهنگ
فوج سیّم كلهر
مهدی خان یاور اوّل
فوج چهارم زنگنه
ظهیر الملك سرتیپ دویّم- به سرهنگی حسین خان
فوج مخبران كردستان
جمعی محمّد علی خان سرتیپ
تومان نهم فوج بهادران فدوی
اشاره
ابوابجمعی عبد اللّه خان سرتیپ
فوج پشتكوهی لرستان
ابوابجمعی باقر خان سرهنگ
فوج ششم سه‌دهی
نواب جلال الدوله سرتیپ
فوج مخبران ترشیزی
به سرتیپی محمّد جعفر خان قاجار
تومان دهم فوج بهادران قرائی
اشاره
ابوابجمعی عباسعلی خان سرتیپ
فوج اوّل قائینی
ابوابجمعی حشمت الملك- به سرهنگی حاجی پرویز خان
فوج جدید ایضا
جمعی حشمت الملك- به سرهنگی میرزا اسمعیل خان
فوج سیّم تنكابنی
ساعد الدوله امیرتومان- ولی خان سرتیپ سیّم
ص: 2086
فوج مخصوص نواب اشرف والا نایب السلطنه
به سرتیپی میرزا عبد الكریم خان- و سرهنگی تقی خان و میرزا محمّد علی خان
سواره آذربایجان
دسته
افشار صاین‌قلعه: به سركردگی عباسقلی خان
دسته
افشار ارومی: ابوابجمعی عبد الحسین خان سرتیپ اوّل- به سرتیپی باقر خان
دسته
اردبیل و مشكین: جمعی باقر خان سركرده- علیقلی خان سركرده
دسته
چهاردولی: نوروز خان سرتیپ- حسینقلی خان سرهنگ
دسته
چلبیانلو: محمود خان سركرده- رحیم خان سركرده
دسته
خوئی: عباسعلی بیگ- امین بیگ
دسته
شقاقی: جمعی محمّد خان
دسته
شاطرانلو: جمعی علی خان سركرده
دسته
اینانلو: جمعی حسنعلی خان یوزباشی
دسته
قراپاپاق: جمعی نجفقلی خان سرتیپ
دسته
حاجی علیلو: به سركردگی رستم خان
دسته
قراسوران راه قراجه‌داغ: جمعی عباسعلی بیگ
دسته
قراسوران: جمعی غفار خان سركرده
دسته
قراسوران درشق و آستارا: جمعی امین الوزاره
ص: 2087
دسته
قراسوران راه مرند: جمعی لطف اللّه خان
دسته
یكانی: جمعی اسفندیار خان
دسته
كلیبری: به سركردگی محمّد باقر خان
دسته
ماكوئی: به سركردگی نصر اللّه خان
دسته
مقدّم: جمعی محمّد صادق خان سرهنگ
دسته
مكری: به سرهنگی حاجی آقا بیگ
دسته
قوجه بیگلو: ابوابجمعی حسینقلی خان سركرده
سواره مهاجر ابوابجمعی عبد القادر خان شجاع الملك
شجاع الملك سرتیپ اوّل- حسن خان سرتیپ قبه- اسكندر خان سرهنگ- كریم خان سرهنگ- علی محمّد خان سرهنگ ایروانی- فرج اللّه خان- نجفقلی خان- علی خان ولد عبد اللّه خان- خلیل خان ایرنلو- نعمت اللّه بیگ- صمد آقا- محمّد خان یاور ایرنلو- حاجی خان یاور ایرنلو- شیخعلی خان شكّی- محمّد خان ولد لطفعلی خان- غلامحسین خان- علی اكبر آقا- عباس آقا ولد غفار خان
سركردگان غلام نصرت
میر هدایت خان- میرزا زین العابدین خان- علیقلی خان- حسین خان- ابراهیم آقای سرهنگ- اسكندر خان- سلیمان خان
خراسانی ارض اقدس
جماعت هزاره
یوسف خان سرتیپ- اسمعیل خان سرهنگ
جماعت تیموری
جمعی علیمردان خان سرتیپ
جماعت مروی
جمعی عطاء اللّه خان
جماعت دره‌جزی
جمعی نور علی خان و محمّد ناصر خان
ص: 2088
سركرده
جماعت جمشیدی
جمعی ذو الفقار خان و حاجی محمّد امین خان
جماعت جامی
جمعی نصر اللّه خان جامی
جماعت باخرزی
جمعی یوسف خان سرتیپ هزاره
جماعت باخرزی و جامی
علیرضا خان قراولباشی- حسن خان سركرده- محمّد رضا خان سركرده- گلزار خان سركرده
جماعت همّت‌آبادی
جمعی نادر قلی بیگ
جماعت قرائی
جمعی محمّد خان سركرده
جماعت سبزواری
دسته محمّد رضا خان- دسته محمّد خان- دسته سعادتقلی خان- دسته عباسقلی خان
جماعت نیشابوری و جزایرچی
ابوابجمعی باقر خان
غلامان مشهدی
جمعی ابو الفتح خان افشار
غلامان سبزواری
جمعی میرزا فضل اللّه خان
جماعت افشار
جمعی مرتضی قلی خان
ساكنین سرخس
دسته بابا خان- دسته محمّد امیر خان
جماعت دزدبگیر
دسته حسین خان نیشابوری- دسته رمضان بیگ- دسته غلامرضا خان هراتی
جماعت بجنوردی
جمعی یار محمّد خان ایلخانی
جماعت قوچانی
جمعی امیر حسین خان شجاع الدوله
جماعت مردوزانی
جمعی علیمردان خان سرتیپ تیموری
دزدابی
جمعی محمّد عظیم خان هزاره
جماعت سرجامی
جمعی حسین خان و حسن خان
ص: 2089
جماعت چولابی و ماروشك
جمعی سلیمان آقا
جماعت عنایت‌آبادی
جمعی صید محمّد خان
جماعت سیستانی
جمعی گل محمّد خان
جماعت خوافی
جمعی لطفعلی خان
جماعت بیزكی
جمعی فتح اللّه خان سركرده
جماعت میامی
جمعی صید محمّد خان
جماعت پشتكوهی
جمعی سعادتقلی خان
جماعت خورده ایماق
دسته یار محمّد خان- دسته حیدر خان
جماعت اردلان
جمعی آتا خان و حسینقلی خان سركرده
جماعت ترشیزی
جمعی محمّد حسین خان
جماعت قائینی
جمعی علی اكبر خان سركرده
جماعت جاجرمی
جمعی یار محمّد خان ایلخانی و سهام الدوله
استرآبادی و غیره استرآبادی
دسته
غلامان استرآبادی: جمعی علی خان آقای قاجار
دسته
گلدی خان: ریش‌سفید طایفه جعفر بای
دسته
ایل گلدی نظر: ریش‌سفید آتابای
دسته
قلی خان آتابای
دسته
قوشیه خان آتابای
دسته
امیر خان آقا آتابای
دسته
ایضا نظر ریش‌سفید طایفه آتابای
ص: 2090
دسته
قلیج خان سرهنگ جعفر بای
نردینی
جمعی افراسیاب خان سركرده
گودرزی و بسطامی
ابوابجمعی علیمحمّد خان سرهنگ- محمّد علی خان نایب سركرده
كرمانی افشار كرمانی
میرزا محمود سركرده
شمخالچیان بمی
ابوابجمعی سعد الدوله
سواره و جمازه‌سوار بمی و نرماشیری
اسد اللّه خان سركرده عرب بسطام
سواره و جمازه‌سوار نرماشیری و ریسكانی
زین العابدین خان سركرده
سواره سیستانی
اسد اللّه خان سركرده
سواره و جمازه‌سوار خبیصی
صادق خان سركرده
مازندرانی
میرزا ابو الحسن مشرف
سركردگان
تاریخ منتظم ناصری ج3 2090 سركردگان ..... ص : 2090
اللّه خان مدانلو- فتح اللّه خان ایضا- صفی خان ایضا- موسی خان جهان بیگلو- اسد اللّه خان ایضا- محمّد خان ایضا- حسین خان گرایلی- ذو الفقار ایضا- حسن خان اوسانلو- محمّد خان افغان
جماعت خواجه‌وند
ابوابجمعی جناب امین السلطان- علی اكبر خان سرهنگ- یزدان قلی خان سركرده- نعمت اللّه خان- حسن خان- فتح اللّه خان
سواره عبد الملكی
ابوابجمعی فضل اللّه خان- به سركردگی جعفر خان
عراقی جماعت زرّین كمر
ابوابجمعی ساری اصلان- علیقلی خان یوزباشی- مهدی خان نایب اوّل
جماعت شاهسون افشار
ابوابجمعی جناب امین السلطان-
ص: 2091
جهانشاه خان
جماعت بختیاری
جمعی اسفندیار خان سرتیپ
جماعت عرب اردستان
مصطفی قلی خان سرتیپ سهام السلطنه- میرزا حسین خان سركرده- میرزا حسن خان ایضا
جماعت افشار اسدآبادی
جمعی صاحب‌اختیار- به سركردگی محمّد كریم خان
جماعت خمسه‌ای
جمعی ذو الفقار خان سرتیپ
جماعت شاهسون اینانلو
عزیز اللّه خان صارم الملك سرتیپ دویّم- حاجی لطف اللّه خان سرتیپ سیّم
جماعت شاهسون بغدادی
جمعی شیخعلی خان سرهنگ- امیر علی خان سركرده- اكبر خان سركرده
جماعت شاهسون دویرن
ابوابجمعی جناب امین السلطان- غلامعلی خان سرهنگ- محمّد حسین خان ایضا- غلامرضا خان سركرده- ولی محمّد خان ایضا
جماعت شاهسون قورت بیگلو
ابوابجمعی حسینقلی خان سرتیپ ولد مرحوم حسینقلی خان
جماعت باجلان
ابوابجمعی احمد خان سرهنگ
جماعت خرقانی
ابوابجمعی اللّهیار خان آجودانباشی كلّ
جماعت بیرانوند
جمعی حسن خان سركرده
جماعت اصانلو
ابوابجمعی جناب امین السلطان- به سرهنگی حاجی جعفر قلی خان
جماعت قراچورلوی خوار
ابوابجمعی جناب امین السّلطان- به سركردگی صفر علی خان
جماعت افشار ساوجبلاغ
جمعی حسن خان سرهنگ
جماعت كردبچه
جمعی نصر اللّه خان سرتیپ- به سركردگی خانبابا خان
ص: 2092
جماعت هداوند
ابوابجمعی جناب امین السلطان- به سركردگی رحیم خان
جماعت شاهسواری
جمعی نصر اللّه خان سرتیپ زنبوركخانه
جماعت ایلات قزوین
ابوابجمعی نصر الملك
جماعت افشار بكشلو
ابوابجمعی آجودانباشی- به سرهنگی كاظم خان
جماعت چگینی
جمعی نصر الملك امیرتومان- به سرهنگی صادق خان
جماعت احمدوند و بهتوئی
به سرهنگی كریم خان
جماعت كلیائی
به سركردگی جلال الدین میرزا
جماعت نانكلی كرمانشاهان
به سركردگی سیّد خسرو خان
جماعت یار احمدی
به سرهنگی حاجی احمد خان
جماعت سنجابی
جمعی فرج اللّه خان سركرده
جماعت فیلی
جمعی كریم خان سركرده
جماعت بختیاری
داراب خان سركرده
جماعت عرب و باصری
جمعی محمّد حسن خان سرهنگ
پیاده خراسانی شمخالچیان
ابوابجمعی حیدر قلی خان سرتیپ
جزایرچیان سرخسی
غلام محمّد خان سركرده- عزیز محمّد خان پسر عباس خان سرتیپ- یوسف بیگ
استرآبادی دسته فندرسكی
جمعی میرزا علینقی خان سرتیپ
دسته كتول
جمعی علی محمّد خان سركرده
ص: 2093
دسته مقصودلو
جمعی عبد اللّه خان سركرده
دسته استرآباد رستاقی
جمعی فتحعلی خان ایضا
دسته بالاشاهكوئی
جمعی آقا عبد الرحمن سركرده
دسته پائین شاهكوئی
جمعی محمّد علی خان سركرده
دسته سدن رستاقی
جمعی محمّد قلی خان سركرده
دسته انزانی
جمعی محمّد علی خان سركرده
دسته تمسكنی
جمعی محمّد قاسم خان سركرده
دسته ساوری
دسته جمعی جعفر قلی خان- دسته جمعی حاجی آقا رضا
دسته لیوانی و سیل‌سپر
جمعی اسد اللّه خان سركرده
دسته بلوچ
علی اكبر بیگ
دسته‌جات گیلانی دسته سالیانی
جمعی میر یوسف خان سركرده
سوار گرگان‌رودی
ابوابجمعی نصرت اللّه خان سرتیپ اوّل
سوار اسالمی
ابوابجمعی نصرت اللّه خان سرتیپ- به سرهنگی اللّهیار خان
دسته انزانی
جمعی جبّار قلی خان سركرده
دسته شفتی
جمعی نعمت اللّه خان ایضا
مازندرانی جماعت كلبادی و غیره
جمعی میرزا محمّد خان سرتیپ- لطفعلی خان سركرده- محمّد مهدی خان سركرده طایفه عمرانلو- جماعت طالش به سركردگی علی اكبر خان- یخكشی به سركردگی علی اكبر خان
جماعت اشرفی
به سركردگی عباسقلی خان
ص: 2094
كرمانی تفنگچیان اناری
حسینقلی خان سركرده
تفنگچیان نخعی و راوری
اسمعیل بیگ سركرده
تفنگچیان عرب بسطام
ابوابجمعی سلیمان خان سرتیپ- به سركردگی كریم خان
تفنگچیان ربعاری
درّان خان سركرده
تفنگچیان كوهك و چاهبار و اسفنده
ملك بهادر سركرده
عراقی از بابت پیاده بلوچ
جمعی شیخ محمّد خان سرهنگ
اداره افواج طرح اطریش و سواره طرح قزاق افواج طرح اطریشی
از بابت صاحبمنصبان كه برقرار هستند
رژیمان اوّل
از بابت پیاده‌نظام
رژیمان دویّم
از بابت پیاده‌نظام
شابسوی
كه عبارت از فوج مخبران باشد
ژنی
كه عبارت از فوج مهندس باشد
توپچیان توپهای ته‌پر اطریشی
فوج
موزیكانچیان
اداره مزبوره
اداره قزّاقیّه فوج اوّل
به سرتیپی حسن خان سرتیپ
فوج دویّم
به سرتیپی كریم خان سرتیپ
موزیكانچیان
اداره مزبوره
قشون حاضر ركاب
از پیاده‌نظام و سواره و توپخانه و غیره یكصد و پنجاه هزار نفر
ذخیره
پنجاه هزار نفر
ص: 2095
اجزای خزانه نظام به ریاست جناب وزیر نظام
حاجی میرزا عبد الرحیم تحویلدار- میرزا جعفر منشی تفرشی- میرزا شفیع سررشته‌دار- صرّاف چهار نفر
دار الخلافه طهران
اشاره
نواب اشرف والا نایب السلطنه امیر كبیر وزیر جنگ حكمران دار الخلافه باهره و غیرها ادام اللّه اقباله العالی
اجزای حكومت جلیله دار الخلافه
جناب محمّد ابراهیم خان وزیر نظام و وزیر دار الخلافه
اجزای مجلس حكومت
زكی خان- شیر محمّد خان- میرزا حسن
منشی و سررشته‌دار
میرزا جعفر تفرشی منشی- میرزا حسن قزوینی ایضا- میرزا شفیع تفرشی سررشته‌دار
نوّاب و مباشرین محال دار الخلافه
میرزا ابو القاسم نایب ورامین- میرزا علیمحمّد نایب ساوجبلاغ- میرزا مهدی نایب شهریار- حاجی ابو طالب نایب غار و فشافویه و امین وظایف
علماء اعلام دار الخلافه
جناب میرزا زین العابدین امام جمعه- جناب صدر العلماء- جناب حاجی ملّا علی- جناب آقا میرزا صالح عرب- جناب آقا میرزا حسن آشتیانی- جناب حاجی آقا محمّد- جناب آقا جمال الدین مجتهد بروجردی- جناب آقا میرزا عبد الرّحیم نهاوندی- جناب ملّا محمّد تقی مجتهد كاشانی- جناب آقا سیّد محمّد رضا پسر مرحوم آقا سیّد صادق- جناب آقا سیّد عبد اللّه- جناب شیخ الاسلام دار الخلافه- جناب آقا شیخ جعفر پسر مرحوم حاجی شیخ محمّد- جناب آقا سیّد مصطفی پسر مرحوم حاجی سیّد حسین- جناب حاجی ملّا آقا بزرگ- جناب حاجی سیّد جعفر- جناب شیخ محمّد حسن استرآبادی- جناب آقا شیخ موسی
ص: 2096
اعیان و امراء و خوانین و معارف دار الخلافه
از ارباب مناصب دولتی و غیرهم سوای آنهائی كه در دوایر دولتی هستند: میرزا محمّد خان نظام العلماء- اعتماد الدوله- حیدر قلی خان ولد مرحوم آصف الدوله- آقا سردار ولد مرحوم سپهدار- عین الملوك- میرزا حسین خان معتمد الملك ولد جناب مشیر الدوله- امیرزاده محمّد میرزا ولد جناب اعتضاد الدّوله- عباس میرزا ولد ایضا- فتحعلی خان ولد ایضا- خان خانان پسر ظهیر الدوله- محمود خان ملك الشّعراء- حكیم الهی ولد مرحوم حكیم الهی- سلیمان خان ولد مرحوم حاجب الدوله- اسمعیل خان بشیر الدوله- میرزا محمّد خان- غلامحسین خان- والی خان پیشخدمت ولد سهراب خان- حاجی محمّد حسین خان- محمود خان- محمّد خان ولد مرحوم احمد خان نوائی- محمّد حسن خان ولد ایضا- حاجی محمّد حسین خان ولد ایضا- حاجی محمّد ولی خان- عباسقلی خان ولد مرحوم بیگلربیگی- هادی خان ولد ایضا- محمّد خان- محمّد جعفر خان- حسین خان- هدایت اللّه خان- علی اكبر خان- نجفقلی خان- محمّد باقر خان- امان اللّه خان- دولتمراد خان حاكم سابق درگز