گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد اول
فرمان رسا و آشکار
بسم الله الرحمن الرحیم




از زبان پیامبر بزرگوار - صلی الله علیه و آله عنوان صحیفه المومن حب علی بن ابی طالب (علیه السلام) است.
سر آغاز طومار و برنامه هر فرد با ایمان، دوستی علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. هر کس خوشنود و شادمان باشد باینکه
زندگانی و مرگ او هم آهنگ و همانند زندگی و مرگ من باشد و جایگاه او در بهشت آراسته جاودانی باشد که نهال آن را
پروردگار من بدست قدرت خود نشانده. باید پیروي کند و دوست بدارد علی علیه السلام را پس از من و پیروي کند و دوست
بدارد پیرو و دوست او را، و به پیشوایان بعد از من اقتدا نماید چه آنان عترت منند و از سرشت من آفریده شده اند و از سرچشمه
درك و دانش نصیب کافی گرفته اند، واي بر آن گروه که فضیلت و برتري آنها را دروغ پنداشته و رشته پیوسته مرا با آنها بگسلند
خداي.. شفاعت مرا بانان نرساند.
[ [ صفحه 14
صفحه 14 از 144
ارمغان
براي اهداء این کتاب خود کسی را سزاوارتر از صاحب اصلی آن نیافتم. پرچمدار ولایت. عظمی امیرالمومنین صلوات الله علیه. اي
صاحب ولایت. اي آقاي امت. اي پدر امامان و پیشوایان (یا ایها العزیز مسنا و اهلنا الضر و جئنا ببضاعه مزجاه فاوف لنا الکیل و
تصدق علینا ان الله یجزي المتصدقین). این کتاب خود را بعنوان یک سرمایه ناچیز و نموداري از دوستی بی شائبه خود به پیشگاه
مقدس تو اهداء میکنم با پذیرش آن بر من بزرگواري فرما و مشمول عنایت و احسان بی کران خود قرار ده و بپاس این خدمت بمن
نیکی فرما همانا خداي نیکوکاران را دوست میدارد.
عبد الحسین احمد امینی
[ [ صفحه 15
مقدمه
حمد و ستایش مخصوص خداوند است که مالک حقیقی و سزاوار آنست، و درود بر پیغمبر او و پیشوایان از اولاد او، و سرپرستان
امت. هذا کتابنا ینطق علیکم بالحق داستان بزرگ و مهم (واقعه غدیرخم) داستان دعوت خدائی است. داستان ولایت کبري است.
داستان آراستن و کامل ساختن دین. و تمام نمودن نعمت. و خشنودي پروردگار است. بر طبق آیاتی که کتاب صریح خداوند بدان
نازل گشته و اخبار متواتره رسیده از پیغمبر صلی الله علیه و آله تصریح بدان نموده و رشته مدارك و اسناد آن مانند حلقه هاي بهم
پیوسته یک زنجیر، از دوران صحابه (یاران پیغمبر صلی الله علیه و آله) و تابعین تا این زمان امتداد یافته. این کتاب متضمن مطالبی
است که در پیرامون حدیث غدیر رسیده، از حقایق روشن و آشکار مربوط به متن حدیث مزبور و سند آن. در این کتاب آنچه با
درستی و صراحت و در آشکارترین مظاهر دایر باین امر مهم ثبت و ضبط گشته از میان انبوهی از مطالب درهم آمیخته و آهنگهاي
ناموزون و بهم ریخته استخراج شده تا حقیقت حال بر خواننده آن آشکار و جلوه گر شود. سپس. نام شعرائی را که داستان غدیرخم
را بنظم درآورده اند با شرح حال آنها و قصاید و اشعارشانرا از قرن (صده) اول تا قرن حاضر بترتیب گذشت زمان در این کتاب
آورده ایم. و مقصود مهم ما از این کار اینست که شهرت و تواتر این موضوع را بدینوسیله ثابت نمائیم تا دانسته شود که داستان
غدیر خم بطوري شهرت داشته که در هر قرن و زمان زبان زد ادبا و شعراي بنام بوده و خصوصیات این امر را نظما و نظرا بیان داشته
اند : این کتاب با خصوصیاتی که بیان شد مجموعا در شانزده مجلد تدوین گردیده و بنام خدمت بدین و اعلاء کلمه حق و تجدید
بهترین و مهمترین خاطره تاریخ اسلام و بوجود آوردن یک زندگی نوین و با فروغ براي ملل مسلمان و همچنین بمنطور ابراز
خلوص و ارادت بساحت مقدس صاحب ولایت مطلقه در اختیار ارباب دانش و بینش گذارده میشود و از خداوند سبحان استمداد و
استعانت میجویم که مرا در انجام این وظیفه مهم و هدف مقدس یاري فرماید و این آرزوي مرا به تحقق رساند. و آغاز و سرانجام
این خدمت حمد و ستایش حق راست.
(امینی)
[ [ صفحه 17
صفحه 15 از 144
تاریخ صحیح
تمام اقوام و ملل جهان از هر طبقه بتاریخ محتاجند. و این انگیزه در تمام طبقات و در هر قوم و ملت بدون کم و کاست وجود دارد،
و هیچ فرقه اي از فرق مسلمین نیازش بتاریخ کمتر از دیگري نمیباشد، منتهی هر صنفی مقصود خود را از تاریخ میجوید و هر
گروهی هدف مخصوص بخود را تعقیب مینماید. مورخ - بطور کلی، منظورش احاطه بر حوادث روزگار و آگاهی از احوال امم و
اقوام پیشین و ثبت و ضبط آنهاست. جغرافیادان، منظورش در تاریخ تشخیص قسمتهاي سیاسی است که پیروزي ها و مغلوبیت هاي
ملل را در جهات گوناگون میجوید، که کدام ملت بر حدود چه ممالکی دست یافته و در آن استقرار گرفته و کدام ملت در اثر
مغلوبیت از مرزهاي خود رانده شده اند. خطیب و سخنور - تاریخ را بررسی میکند تا بر موارد عبرت و پند واقف شود و سرنوشت
اقوام و ملل و ملوك - آنها که منقرض و نابود شدند و آنگروه دیگر که جایگزین آنها گشتند بر او روشن گردد و آن ملت هائی را
که در کشاکش بدیها و ارتکاب ناروائیها دوچار نکبت و ادبار شدند و بالعکس اقوامی که در اثر نیکی و التزام بامور پسندیده
برستگاري و نیک بختی رسیدند بشناسد. مرد دینی - میخواهد بوسیله بررسی تاریخ موارد پایه گذاري دین را پیدا کند و مراتب
ارتقا و شئونی را که بر آن اساس و پایه نهاده شده احراز نماید و اصول و شئون مزبور را از آنچه در پیرامون آن بر مبناي هوي و
هوس و از روي مطامع مادي بصورت دین جلوه گر شده جدا و متمایز نماید. اخلاقی - مقصودش از بررسی تاریخ اینست که
ملکات پسندیده و عکس العمل آنها را در آنگروهی که خود را بدانها آراسته و در نتیجه بفوز و رستگاري رسیده اند
[ [ صفحه 18
و همچنین اخلاق رذیله و ملکات پلید و آثار شوم آن را در آنگروهی که بدان آلوده گشته و دوچار بدبختی و محرومیت گردیده
اند بدست آورد، تا بدینوسیله راه بکار بردن تجربیات حاصله را بمردم زمان خود نشان دهد و در نتیجه افراد جامعه را از سقوط در
پرتگاه فساد اخلاق و پیکر اجتماع را از پراکندگی و پریشانی ایمن و مصون بدارد. سیاسی - (یعنی آنها که مسئول تامین مصالح
ملتی هستند) میخواهد از کاوش تاریخ به راز تقدم و تعالی ملل گذشته مطلع گردد و نیز دریابد که چگونه تمایلات شهوي
هواداران و شیفتگان خود را به پستی و هلاکت کشانیده تا بحدي که نامشان را از صفحه روزگار محو نموده تا با وقوف به سرانجام
آنان و سختی ها و تنگی ها و مشکلات جبران ناپذیري که گریبانگیر آنان گردیده، با بصیرت کامل برنامه سودمندي براي ملت
خود تنظیم و بدانوسیله تقدم و ترقی و سعادت آنان را پیش بینی و تامین نماید. ادیب - میخواهد از لابلاي تاریخ احوال امم گذشته
نکته هاي دقیق و رقیق ادبی و آنچه را که براي آرایش الفاظ و عظمت معانی بکار میرفته تشخیص و رموز زیبائی اسلوب کلام و
تقریب مقصود در شعر و نثر از فنون اشارات و موارد استعارات را بدست آورده و در مورد خود بکار برد. و با تماس و شمولی که
تاریخ در علم رجال و طبقات آنان دارد ناچار باید بگوئیم که : فقهاي عظام نیز بتاریخ نیازمندند چه آنکه براي تصحیح اسناد و
روایت و استوار نمودن مبانی فتوي ناگزیدند بانقسمت از تاریخ که مربوط بعلم رجال است مراجعه نمایند. محدثین - نیز از این
نیازمندي بر کنار نبرده و بمنظور تحصیل وثوق و اعتماد بروایات (که ارتباط مستقیم با فن شریف آنان دارد) بایستی بقسمت مربوط
باین امر توجه و امعان نظر نمایند، بعلاوه در فن حدیث اصولا موضوعاتی هست که با
[ [ صفحه 19
تاریخ آمیخته است از قبیل داستان پیغمبران و تحلیل تعالیم آنان، که محدث ناگزیر است در این زمینه غور کامل نماید و آنچه را
صفحه 16 از 144
تاریخ آمیخته است از قبیل داستان پیغمبران و تحلیل تعالیم آنان، که محدث ناگزیر است در این زمینه غور کامل نماید و آنچه را
که در این قسمت بدست آورده با آنچه که در صفحات تاریخ مورد دقت قرار گرفته مورد مقایسه و بررسی او واقع گردد و موارد
تطبیق آنها را در احراز حقیقت بدست آورد. مفسرین - نیز از تاریخ بی نیاز نبوده و در مورد هر یک از آیات کریمه که مشعر بر
وقایع گذشتگان و احوال پیشینیان است که باقتضاي پاره اي از حکم و یا اشتمال آن به پند و موعظه بیان گشته و همچنین آیات
دیگري که در شئون خاصه نازل گردیده باید بانچه در زمینه وقایع و قصص و شئون مذکوره در تاریخ بتفصیل بیان شد مراجعه و
بررسی کامل نماید. بالاخره اهل بحث و تحقیق در هر رشته از علوم و فنون که وارد شوند ارتباط و تماس آنرا با تاریخ درك نموده
و معترف خواهند بود که بدون غور در تاریخ بمقصود خود نخواهند رسید، و بنا بر آنچه ذکر شد، تاریخ گمشده هر دانشمند است.
مطلوب هر هنرمند است. سرمایه اهل تتبع و تحقیق است. مورد علاقه هر متدین است. مقصد هر سیاستمدار است. هدف هر ادیب
است. و بالجمله تاریخ مورد احتیاج تمام مجتمع بشري است. اکنون - باید دانست که تاریخ با این ارتباط و پیوستگی که با تمام
مقاصد و اغراض کلیه طبقات خلق دارد، آن تاریخی است که صحیح و مبتنی بر حقایق و واقعیات باشد. آن تاریخی که جز ثبت
حقایق و امور واقعی مقصد و غرض دیگر در تدوین آن دخالت نداشته باشد. بازیچه اغراض گوناگون قرار نگرفته و تمایلات دسته
مخصوص و مقاصد مغرضانه و خودخواهانه گروه خاصلی در تدوین آن راه نیافته باشد. بر مبناي جلب نظر پیشوایان و فرمانروایان
وقت و تامین رضایت خاطر امرا یا تقویت مرام و اندیشه خاص و یا بمنظور بالا بردن مقام اشخاص و بزرگ نمودن آنها و یا فرود
آوردن اشخاص دیگر و پست و بی ارج ساختن آنان و براي رسیدن بمقاصدي که بر حسب اختلاف موارد اغراض و مقاصد
مختلفی پیدا میشود فراهم نشده باشد. و یا براي
[ [ صفحه 20
اینکه افراد مکار و فریب شعار بعناصر صالح و درستکار مشتبه شوند تدوین نشده باشد مانند بسیاري از مولفات بنام تاریخ که
متاسفانه آلوده باین قبیل امور گشته و اغراض خاصی در تدوین آنها دخالت یافته و مولفین این گونه تاریخهاي مشوب و آلوده
پنداشته اند که گردآوري یکمشت مطالب واهی و بی اساس حکایت از توسعه دامنه علم و دانش آنان مینماید و این معنی بر
شهرتشان خواهد افزود این کوته نظران فرومایه نفهمیده اند، که ارزش و منزلت مردان در فهم و درایت است نه در یاوه سرائی و
بسیاري روایت اینگونه افراد در اثر همین غفلت و پندار نادرست لغزشهاي بیشماري را از پیشینیان خود دریافت و داخل تاریخ نموده
اند و متوجه نشده اند که راویان اینگونه اوهام و مطالب بی مایه و بی اساس خود مزدوران و مدافعین گروهی، و دشمنان و معاندین
نسبت بگروه دیگر بوده اند و یا داستانسرایان بی معرفتی بوده اند که از پر گوئی و یاوه سرائی باکی نداشته و بمنظور کسب مزید
شهرت و یا تسکین ولع و حرصی که بمقتضاي امیال پست در آنها بوده دست بچنین جنایاتی زده اند آنها چنین کردن و ساده
لوحانی چند در اعصار بعدي آن مطالب واهی را از آنان گرفته و بعنوان حقایق مسلمه در کتب و مولفات خود نقل نمودند ؟ آنگاه
افرادي
[ [ صفحه 21
کنجکاو و باریک بین بر چگونگی آن آثار و منقولات واقف و چون آنها را خرافی و موهوم یافتند بطرد و رد آن پرداخته و بی
باکانه زبان و قلم بطعن بر تاریخ گشودند آن ساده لوحان ندانستند که این آثار بی اساس، و کورکورانه دست بدست گشته و آلت
اجراء مطامع اشخاصی بوده، و این افراد دقیق و متتبع نیز توجه نکرده اند که آنچه در خور طعن و طرد است، همان پر گوئی ها و
صفحه 17 از 144
بدکرداریهاي نویسندگان بی شخصیت است و اصل فن تاریخ در خور طعن و سرزنش نبوده - و اگر بخواهیم شواهد این دسته از
ترهات و یاوه سرائی ها را که تاریخ بان ممزوج گشته بیان کنیم سخن بطول میانجامد و با وضع این کتاب سازش ندارد. بلی :
اینطور. حقایق و واقعیات در بین دو روش نامطلوب افراط و تفریط پنهان گشته و فداي امیال و شهوات گردید پس بر اهل بحث و
تحقیق است، که دنر غور و بررسی در این وادي از آهنگهاي ناموزون فرق مختلفه و هو و جنجال بر کنار مانده و بدون تمایل بگروه
خاص و دور از عوامل حب و بغض، فقط اصول مسلمه را مقیاس تشخیص قرار دهند و آنچه با مقیاس مزبور تطبیق نکرد بی دریغ
آنرا طرد و آنچه مورد اعتماد قرار گرفت بپذیرند بتفصیلی که در اینجا گنجایش شرح آن نیست.
اهمیت غدیر در تاریخ
در نظر هیچ خردمندي تردید پذیر نیست که شرف و برتري هر چیزي بسته بفایده و نتیجه آن چیز است. بنابراین قاعده : در میان
موضوع هاي تاریخی نخستین امري که میتواند متضمن مهمترین فواید و نتایج باشد موضوعی است که دین الهی بر آن پایه گذاري
شده و کیش و آئینی بر اساس آن استوار گشته و قوائم و استوانه هاي مذهبی بر آن نصب و اتی از آن بوجود آمده باشد و دولتهائی
بر آن مبنی و اساس متشکل وصیت شهرت آن مداوم و ذکر آن جاودانی گردیده باشد.
[ [ صفحه 22
بهمین جهت است که پیشوایان تاریخ در ثبت مبادي و تعالیم ادیان فداکاري نموده و وقایع تابعه و شئون مربوطه بان از قبیل -
کیفیت پیدایش و نحوه دعوت و مبارزات و حکومات و سایر تشکیلات مترتبه به آنرا که روزگاران دراز و قرنهاي متمادي بر آن
گذشته همه را ثبت و قید نموده اند.
سنه الله فی الذین خلوا و لن تجد لسنه الله تبدیلا.
بدیهی است که، در چنین موارد چنانچه مورخ نسبت بامري از امور مربوطه باین موضوع مسامحه و یا در ثبت و ضبط آن اهمال
نماید در رشته تاریخی و طومار تالیفش فاصله و شکافی تولید شود که هیچ امري آنرا پر نمیکند، و تاریخی که آغاز و مبدء آن در
اثر چنین غفلت و اهمالی مبهم و نامعلوم گردد چه بسا موجب آن شود که خواننده چنین تاریخی نسبت بسرانجام و پایان آن نیز
دوچار سرگردانی و جهل گردد واقعه تاریخی " غدیرخم " از جمله همین قضایاي مهمه و خود خطیرترین موضوع تاریخی در
جهان اسلام است. زیرا. این واقعه مهم با بسیاري از براهین قاطعه (مرتبط بان) مبنی و اساس مذهب آنهائی است که از آثار خاندان
پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله پیروي مینمایند که شامل ملیونها. از نفوس مسلمانان است، در این گروه عظیم مظاهر دانش و
بزرگی نمایان و از میان آنها دانشمندان بنام حکما. فلاسفه. مردان بزرگ. نوابغ در علوم و فنون متنوعه. سلاطین. سیاستمداران.
فرماندهان. ادبا. فضلا. برخاسته اند.. : و کتب و مولفات گرانبها در هر فن از آنان در جهان منتشر گشته بنابراین اگر مورخ. خود از
این گروه باشد، بر او فرض و واجب است که اخبار و مطالب مهمه مربوط به بدو دعوت نبوي صلی الله علیه و آله را بوسیله ثبت و
ضبط در تاریخ خود بطور تفصیل در دسترس استفاده هم کیشان خود قرار دهد. و اگر مورخ از غیر این گروه (یعنی غیر از گروه
پیروان آثار خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله باشد. باز همین ضمن بررسی در تاریخ جمعیت بزرگی مانند این گروه ناچار است
که نسبت
[ [ صفحه 23
صفحه 18 از 144
بچنین واقعه مهمی (اگرچه با سادگی و بساطت هم شده) ذکري بنماید و یا چنانچه تحت تاثیر عواطف قومی و مسخر هیجانات فتنه
جویانه طایفه خود شده ذکر این قضیه تاریخی را با اموري که در پیرامون این قضیه از لحاظ انتقاد در دلالت آن مورد نظر او است
توام نماید.
(اینکه گفتیم : انتقاد در دلالت... این تنها جهتی است که ممکن است دستاویز ایجاد اختلاف قرار گیرد) زیرا براي مورخین از این
قبیل مقدور و میسر نخواهد بود که بر سند و مدارك این قضیه طعنی وارد کنند و یا آنرا ضعیف بشمارند ؟ زیرا با آن جهد و
مشقتی که پیغمبر صلی الله علیه و آله در کیفیت (زمانی و مکانی) ابلاغ این امر در روز غدیر خم بر خود هموار فرمود وقوع این
قضیه طوري است که حتی دو نفر هم در آن اختلاف ندارند. هر چند بعلل اغراض و شائبه هائی که بر افراد آگاه و بینا پوشیده
نیست در مدلول و مفاد آن تشکیل اختلاف داده اند... اینک، بذکر و خصوصیات مورخینی که واقعه غدیرخم را در آثار و کتب
تاریخی خود ثبت نموده اند مبادرت میشود :
نام مورخ، تاریخ فوت او، نام کتاب او
1 - بلاذري، 279 هجري، انساب الاشراف
2 - ابن قتیبه، 276 هجري "، المعارف " و الامامه و السیاسه"
3 - طبري، 310 هجري، کتابی در خصوص این موضوع نوشته
4 - ابن زولاق لیثی مصري، 278 هجري، در تالیف خود
5 - خطیب بغدادي، 463 هجري، در تاریخ خود
6 - ابن عبد البر، 464 هجري، الاستیعاب
7 - شهرستانی، 548 هجري، الملل و النحل
8 - ابن عساکر، 571 هجري، تاریخ شام
9 - یاقوت حموي، 626 هجري، جلد 18 معجم الادباء صفحه 84 چاپ اخیر
10 - ابن اثیر، 630 هجري، اسد الغابه
[ [ صفحه 24
-11 ابن ابی الحدید، 656 هجري، شرح نهج البلاغه
12 - ابن خلکان، 582 هجري، وفیات الاعیان
13 - یافعی، 768 هجري، مرآت الجنان
14 - ابن الشیخ البلوي، حدود 605 ، در " الف باء"
15 - ابن کثیر شامی، 774 هجري، البدایه و النهایه
16 - ابن خلدون، 808 هجري، در مقدمه تاریخ خود
17 - شمس الدین ذهبی، 748 هجري، تذکره الحفاظ
18 - نویري، حدود 833 هجري، نهایه الارب فی فنون الادب
19 - ابن حجر عسقلانی، 852 هجري "، الاصابه " و " تهذیب التهذیب"
صفحه 19 از 144
20 - ابن صباغ مالکی، 855 هجري، الفصول المهمه
21 - مقریزي، 845 هجري، الخطط
22 - جلال الدین سیوطی، 911 هجري، در کتب متعدده
23 - قرمانی دمشقی، 1019 هجري، اخبار الدول
24 - نور الدین حلبی، 1044 هجري، السیره الحلبیه
و غیر اینها از مشاهیر فن تاریخ
این از نظر علم تاریخ و شان مورخ. و اما فن حدیث. در این فن نیز موضوع استدلال، بهمان وتیره که در علم تاریخ بیان شد بی کم
و کاست وارد است. زیرا : محدث. نیز بهر جانب و هر دسته از حدیث با توسعه که در دامنه آن وجود دارد توجه نماید. روایات
صحیحه و مسندي خواهد یافت که مشعر بر این مزیت و تقدم براي ولی دین (علی علیه السلام) میباشد بطوري که هر طبقه از طبقه
قبل از خود این حدیث را دریافت نموده تا دور منتهی میشود بطبقه صحابه یعنی آنان که خود حضور داشته و و این خبر را از منبع
وحی صلی الله علیه و آله شنیده اند : و در این اینکه طبقات متعدده روات فاصله طولانی تشکیل داده اند، همان نورانیت خیره کننده
این واقعه باقی و احساس میشود :
[ [ صفحه 25
با چنین کیفیت اگر محدث از ذکر چنین حدیثی (که تا این حد از اهمیت و عظمت را واجد است) اهمال یا غفلت نماید از ایفاء
حق امت اسلامی کاسته و مسلمین را از یک قسمت زیاد حقایق پاکیزه که پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله از گنجینه وسیع مواهب
و احسان خود بملت اسلام روا داشته و عنایت فرموده محروم و بی نصیب نموده، و از راه یافتن بشاهراه روشنی که پیغمبرشان
راهنمائی فرموده است امت اسلامی را باز داشته است.
(اکنون نام جمله از محدثین بزرگ. آنها که واقعه)
(غدیر خم را حدیث نموده اند :)
1 - پیشواي مذهب شافعی - ابو عبد الله محمد بن ادریس شافعی (وفات 204 ) - طبق مذکور در " النهایه " ابن اثیر
2 - پیشواي مذهب حنبلی - احمد بن حنبل (متوفی 241 ) در (مسند) و (مناقب)
3 - ابن ماجه (متوفی 273 ) در (سنن)
4 - ترمذي (متوفی 279 ) در (صحیح) خود
5 - نسائی (متوفی 303 ) در (خصایص)
6 - ابویعلی موصلی (متوفی 307 ) در (مسند) خود
7 - بغوي (متوفی 317 ) در (مصابیح السنه)
8 - دولابی (متوفی 320 ) در (الکنی و الاسماء)
9 - طحاوي (متوفی 321 ) در (مشکل الاثار)
10 - حاکم (متوفی 405 ) در (مستدرك)
11 - ابن المغازلی شافعی (متوفی 483 ) در (مناقب)
12 - ابن منده اصفهانی (متوفی 512 ) در تالیف خود بطرق متعدده
صفحه 20 از 144
13 - خطیب خوارزمی (متوفی 568 ) در (مناقب) و در (مقتل ابی عبد الله الحسین علیه السلام)
14 - گنجی (متوفی 658 ) در (کفایت الطالب)
15 - محب الدین طبري (متوفی 694 ) در (الریاض النضره) و (ذخایر العقبی)
[ [ صفحه 26
-16 حموینی (متوفی 722 ) در (فراید السمطین)
17 - ذهبی (متوفی 748 ) در (تلخیص)
18 - هیثمی (متوفی 807 ) در (مجمع الزواید)
19 - جزري (متوفی 830 ) در (اسنی المطالب)
20 - ابو العباس قسطلانی (متوفی 923 ) در (المواهب اللدنیه)
21 - متقی هندي (متوفی 975 ) در (کنز العمال)
22 - هروي قاري (متوفی 1014 ) در (المرقاه فی شرح المشکات)
23 - تاج الدین مناوي متوفی 1031 ) در (کنوز الحقایق فی حدیث خیر الخلایق) و (فیض القدیر)
24 - شیخانی قادري - در (الصراط السوي فی مناقب آل النبی صلی الله علیه و آله)
25 - باکثیر مکی (متوفی 1047 ) در (وسیله المال فی مناقب الال)
26 - ابو عبد الله زرقانی مالکی (متوفی 1122 ) در (شرح المواهب)
27 - ابن حمزه دمشقی حنفی در (البیان و التعریف)
- و غیر اینها از محدثین -
اینهم از لحاظ فن حدیث. و همین طور است حال و شان علماء تفسیر. زیرا : آیاتی از قرآن کریم که در مورد این قضیه نازل شده
در برابر دیدگان مفسر نمایان میشود و بر مفسر لازم و واجب است که آنچه از مصدر وحی درباره نزول آن آیات و تفسیر آن
رسیده بیان کند، و روا نمیداند که کار او نارسا و کوشش او ناقص باشد. : اینک قسمتی از مفسرین بنام که در تفسیر خود بذکر این
واقعه پرداخته اند :
1 - طبري (متوفاي سال 310 ) در تفسیر خود
[ [ صفحه 27
-2 ثعلبی (متوفاي سال 427 - یا - 437 ) در تفسیر خود
3 - واحدي (متوفاي سال 468 ) در " اسباب النزول "
( 4 - ابو محمد بغوي (متوفاي سال 516
5 - قرطبی (متوفاي سال 567 ) در تفسیر خود
6 - فخر رازي (متوفاي سال 606 ) در تفسیر کبیر
7 - قاضی بیضاوي (متوفاي سال 685 ) در تفسیرش
صفحه 21 از 144
8 - ابن کثیر شامی (متوفاي سال 774 ) در تفسیرش
9 - نیشابوري (متوفاي در قرن هشتم) در تفسیرش
10 - جلال الدین سیوطی متوفاي سال 911 در تفسیرش
( 11 - ابو السعود العمادي (متوفاي سال 972
( 12 - خطیب شرمینی (متوفاي سال 977
( 13 - قاضی شوکانی (متوفاي سال 1173
14 - آلوسی بغدادي (متوفاي در سال 1270 ) در تفسیرش
- و غیر اینها از مفسرین :
و اما علماء علم کلام - در مورد اقامه دلیل و برهان در هر یک از مسائل کلام - وقتی که بموضوع امامت میرسند : براي غلبه بر
مدعی و یا بمنظور نقل دلیل و برهان طرف خود ناگزیرند که متعرض واقعه غدیر خم شوند - هر چند که در عین این اقدام بزعم
خود در چگونگی دلالت حدیث مزبور بمناقشه پردازند. اینک جمله از متکلمین بنام که در کتب خود بذکر واقعه غدیرخم پرداخته
اند :
1 - قاضی ابوبکر باقلانی بصري (متوفی 403 ) در (التمهید)
2 - قاضی عبد الرحمن ایجی شافعی (متوفی 756 ) در (المواقف)
3 - سید شریف جرجانی (متوفی 816 ) در (شرح المواقف)
4 - بیضاوي (متوفی 685 ) در (طوالع الانوار)
[ [ صفحه 28
5 - شمس الدین اصفهانی در (مطالع الانظار)
6 - تفتازانی (متوفی 792 ) در (شرح المقاصد)
7 - قوشچی - المولی علاء الدین (متوفی 879 ) در (شرح تجرید)
و عین الفاظ نامبردگان بطوري است که ذیلا ترجمه و ذکر میشود :
بتحقیق پیوسته که پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله در روز غدیرخم که در محلی است بین مکه و مدینه بنام جحفه - هنگام
بازگشت از حجه الوداع مردم را جمع فرمود و آن روز بسیار گرم و سوزان بود بحدي که مردم قسمتی از رداي خود را زیر پا
میگذاردند از شدت گرمی زمین. پس از گرد آمدن خلق - آنحضرت در جایگاه بلندي خطبه ایراد فرمود و از جمله فرمود : اي
گروه مسلمانان. آیا من اولی (سزاوارتر) بر شما و امور شما از خود شما نیستم ؟ گفتند : آري بخدا قسم. آنگاه فرمود : هر کس که
من مولاي اویم پس از من علی علیه السلام مولاي او خواهد بود، خداوندا دوست بدار آنکه را که او را دوست بدارد، و دشمن بدار
آنکه را که او را دشمن بدارد، و یاري کن یاران او را و خوار کن خوارکنندگان او را و از جمله متکلمین - قاضی النجم محمد
شافعی (متوفی 867 ) است که در (بدیع المعانی) این واقعه را ذکر کرده است، و جلال الدین سیوطی در اربعین خود و مفتی شام
حامد بن علی عمادي در (الصلاه الفاخره بالاحادیث المتواتره) و آلوسی بغدادي (متوفی 1324 ) در (نثر اللئالی) و غیر اینها. علماء
علم لغت نیز در آنجا که بلغاتی از قبیل. مولی. خم. غدیر. ولی بر خورد نمایند ناچار بحدیث غدیر خم اشاره مینمایند - مانند : ابن
درید محمد بن حسن (متوفی 321 ) در جلد 1 " جمهره " ص 71 - و ابن اثیر در " النهایه " و حموي در " معجم
صفحه 22 از 144
[ [ صفحه 29
البلدان " در بیان (خم) و زبیدي حنفی در " تاج العروس " و نبهانی در " المجموعه النبهانیه. "
واقعه