گروه نرم افزاری آسمان

علماء قرن 04




149 - حافظ عبد الله بن صقر بن نصر - ابوالعباس سکري - بغدادي - متوفاي 302 ، خطیب در جلد 9 تاریخش صفحه 483 شرح
حال او را ثبت و او را ثقه دانسته و دار قطنی صداقت او را تایید کرده، حدیث او باسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند در
صفحه 78 ذکر شده است.
" 150 - حافظ ابو عبد الرحمن احمد بن شعیب نسائی - صاحب سنن (در سال 303 در سن 88 سالگی در گذشته) ذهبی در جلد 2
تذکره " صفحه 268 از دار قطنی حکایت نموده که : نسائی فقیه ترین استادان مصر و اعلم علماء عصر خود در حدیث بوده، و از
نیشابوري حکایت نموده که : نسائی پیشوائی است بدون معارض، و سبکی
[ [ صفحه 166
در جلد 2 طبقات خود صفحه 84 از قول ابی جعفر طحاوي حکایت نموده که : نسائی پیشوائی است از پیشوایان مسلمین، و ابن کثیر
در جلد 11 تاریخش ص 123 از قول ابن یونس حکایت نموده که : نسائی پیشوائی بوده در فن حدیث که موصوف است به ثقه و
دقت نظر و قوه حفظ، نامبرده (نسائی) حدیث غدیر را در " سنن " و در " خصایص " بطرق بسیار روایت نموده که اغلب آنطرق
صفحه 98 از 144
صحیح و رجال آنها ثقه هستند از جمله آن طرق روایاتی است که خواهد آمد و قسمتی هم از آن در ص 46 و 64 و 65 و 72 و 77
و 88 و 92 و 94 ذکر شد.
151 - حافظ حسن بن سفیان بن عامر - ابو العباس - شیبانی - نسوي - بالوزي صاحب مسند کبیر متوفاي 303 ، سمعانی در"
انساب " او را در فقه و علم و ادب مقدم داشته و در جاي دیگر او را به نام پیشوائی با اتقان و با ورع و حافظ یاد کرده، و سبکی در
جلد 2 " طبقات " ص 210 از حاکم نقل کرده که : نامبرده محدث عصر و زمان خود در خراسان بوده که در دقت نظر و کثرت
احاطه و فهم و فقه و ادب بر همگان مقدم بوده، حدیث از او در ص 46 گذشت و روایت او در داستان مناشده امیرالمومنین علیه
السلام در روز جمل و در داستان مراسم تهنیت باسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند خواهد آمد.
152 - حافظ احمد بن علی موصلی - ابویعلی - صاحب مسند کبیر متوفاي 307 ، ابن حبان و حاکم و ذهبی در جلد 2 " تذکره"
صفحه 274 او را توثیق نموده اند و ابن کثر در جلد 11 تاریخش ص 130 او را با اوصاف حفظ و نیک اندیشی و داراي تصنیف
پسندیده و رعایت عدالت در آنچه روایت میکند، و داراي نیروي ضبط، در آنچه بدان حدیث مینماید، ذکر نموده است، حدیث از
او در صفحات 40 و 46 و 97 گذشت، و روایت او در حدیث مناشده و همچنین در داستان مناشده جوانی بر ابی هریره باسناد
صحیح که رجال آن ثقه هستند و همچنین در حدیث تهنیت باسناد صحیح خواهد آمد.
153 - حافظ محمد بن جریري طبري ابوجعفر صاحب تفسیر و تاریخ مشهور
[ [ صفحه 167
162 نگاشته و گوید : نامبرده یکی از علمائی است که - متوفاي 310 ، خطیب شرح حال او را در جلد 2 تاریخش صفحات 169
بگفتارشان حکم میشود و براي آنها رجوع میشود، بسبب مراتب معرفت و فضل، و سپس نسبت باو تعریف و ستایش بسیار نموده، و
277 او را ذکر و باوصاف امامت و زهد و ترك دنیا او را ستایش نموده است، نامبرده - ذهبی در جلد 1 " تذکره " صفحات 283
کتاب جداگانه اي در موضوع غدیر تالیف نموده، حدیث از او در صفحات 40 و 46 و 48 و 82 و 86 و 93 و 103 و 105 و 122
گذشت و بطرق دیگر هم از او خواهد آمد.
154 - ابو جعفر احمد بن محمد ضبعی - احول -، متوفاي 311 ، حدیث از او در موضوع مناشده رحبه بلفظ عبد الرحمن خواهد
آمد.
155 - حافظ محمد بن جمعه بن خلف قهستانی، ابو قریش، صاحب مسند کبیر، متوفاي 313 ، خطیب در جلد 12 تاریخش ص 169
گوید : نامبرده داراي نیروي ضبط و حفظ و اتقان است و بسیار بوقایع و اخبار گوش فرا داده و بسیار سفر کرده، و ذهبی در جلد 2
"تذکره " صفحه 328 از قول ابی علی حافظ گوید : خبر داد ما را ابو قریش حافظ ثقه و امین اشاره بحدیث او در ص 47 گذشت
و روایت او در موضوع تهنیت باسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند خواهد آمد.
111 با - -156 حافظ عبد الله بن محمد بغوي - ابوالقاسم - متوفاي 317 ، خطیب شرح حال او را در جلد 10 تاریخش ص 117
اشعار باینکه نامبرده ثقه و داراي دقت نظر و آثار بسیار و داراي نیروي فهم و عرفان است - ثبت نموده، و از موسی بن هارون نیز
حکایت کرده که : هر گاه روا باشد که بانسانی گفته شود : ما فوق ثقه، هر آینه درباره ابوالقاسم گفته میشد، نامبرده در کتاب خود
(معجم) داستان رکبان را روایت نموده که خواهد آمد، و حدیثی از او باسناد حسن در صفحه 65 ذکر شد.
157 - ابو بشر محمد بن احمد دولابی، در سال 224 ولادت یافته و در 320
صفحه 99 از 144
[ [ صفحه 168
در گذشته، بطوریکه ابن خلکان در جلد 2 تاریخش ص 85 قید نموده، روایت نامبرده مورد اعتماد است، حدیث او در ص 54 و 65
هر دو باسناد صحیح و رجال ثقه، ذکر شد.
158 - ابو جعفر احمد بن عبد الله بن احمد بزاز معروف به، ابی النیري، در سال 232 ولادت یافته و در 320 درگذشته است، خطیب
در جلد 4 تاریخش ص 226 شرح حال او را ثبت و گفته که : نامبرده ثقه است، حدیث از او در موضوع آیه اکمال دین و در
داستان تهنیت خواهد آمد که اسناد آن صحیح و رجال آن همگی ثقه هستند.
159 - حافظ ابوجعفر احمد بن محمد ازدي طحاوي حنفی - مصري - در سال 229 ولادت یافته و در 321 درگذشته است، استاد
فقه و حدیث است و ریاست دینی در مصر باو منتهی میشود، ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 174 شرح حال او را نگاشته و گفته
که : نامبرده یکی از علماء ثقه و داراي دقت نظر و نیروي حفظ و از افراد برجسته این فن است، و ذهبی در جلد 3 " تذکره " ص
30 از ابن یونس حکایت نموده که نامبرده ثقه و داراي دقت نظر و فقاهت است و خردمندي است که چون او کسی جایگزین او
نیست، حدیث از او باسناد صحیح که رجال آن ثقه هستند در ص 79 و همچنین در ص 102 ذکر شد.
160 - ابو اسحق ابراهیم بن عبد الصمد بن موسی هاشمی متوفاي 325 خطیب در جلد 6 تاریخش ص 137 شرح حال او را ثبت
کرده، حدیث بطریق او در داستان مناشده مردي عراقی بر جابر انصاري بحدیث غدیر خواهد آمد.
161 - حافظ حکیم، محمد بن علی ترمذي - صوفی - شافعی - صاحب کتاب " فروق " و " نوادر الاصول " بطوریکه در شرح
حال او مذکور است، در کتاب خود " نوادر الاصول " از بعضی استادان خود روایت میکند، حافظ ابو نعیم در " حلیه " او را ستوده
و شرح حال او را سبکی در جلد 2 طبقاتش صفحه 20 ثبت نموده، حدیث از
[ [ صفحه 169
او در 59 گذشت.
162 - حافظ، ابن الحافظ، عبد الرحمن بن ابی حاتم محمد بن ادریس تمیمی حنظلی رازي، متوفاي 327 ، ذهبی در جلد 3 " تذکره
"ص 48 شرح حال او را ثبت و نامبرده را بسمت پیشوائی و نیروي حفظ و تشخیص ستوده و موثق بودن او را از ابن ولید باجی
حکایت نموده، سبکی نیز در جلد 2 طبقاتش ص 237 شرح حال او را ثبت کرده و از ابی یعلی خلیلی حکایت نموده که نامبرده مرد
زاهدي بوده و از ابدال شمرده میشد، حدیث از او در ص 86 گذشت و در مورد نزول آیه تبلیغ در شان علی علیه السلام نیز خواهد
آمد.
163 - ابو عمرو، احمد بن عبد ربه قرطبی متوفاي 328 ، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 34 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده
از علمائی است که داراي محفوظات بسیار و اطلاع زیاد بر اخبار مردم بوده و کتاب " العقد الفرید " را که از کتب سودمند است،
او تصنیف نموده، نامبرده در جلد 2 کتاب خود " عقد الفرید " ص 275 چنین نگاشته : علی علیه السلام در سن پانزده سالگی اسلام
آورد و او اولین کسی است که شهادت بوحدانیت خداوند و رسالت محمد صلی الله علیه و آله داد، و پیغمبر صلی الله علیه و آله
فرمود من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وآل من والاه و عاد من عاداه و روایت از او در داستان احتجاج مامون بر چهل تن از فقهاء
باحادیثی که از جمله آن حدیث غدیر است، خواهد آمد.
164 - فقیه ابو عبد الله حسین بن اسمعیل بن سعید محاملی ضبی (در سن 95 سالگی در سال 330 در گذشته، سمعانی در انسابش
صفحه 100 از 144
نامبرده را فاضل و صادق و متدین و ثقه معرفی نموده، و ابن کثیر در جلد 3 تاریخش صفحه 203 او را موصوف بصدق و تدین و
فقیه و محدث اعلام کرده و اشعار نموده که شصت سال قضاوت در کوفه بعهده او بوده و قضاوت فارس و توابع آن نیز باو محول
گشته، سپس از مقام مزبور بکلی استعفا کرده و ملازم خانه خود شده و اکتفاء بشنیدن و بیان حدیث نموده، روایت از او در ص 98
و 103 باسنادیکه صحت آنرا در امالی خود تصدیق نموده
[ [ صفحه 170
گذشت، و روایت دیگر او در حدیث مناشده بلفظ زید بن یثیع باسناد صحیح که رجال آن ثقه هستند، خواهد آمد.
165 - ابو نصر حبشون بن موسی بن ایوب خلال - در سال 234 متولد و در 331 درگذشته، نامبرده استاد - حافظ دار قطنی و امثال
او است، خطیب در جلد 8 تاریخش صفحه 290 شرح حال او را ثبت نموده و گفته : نامبرده ثقه است، حدیث او و شرح حالش در
باب روزه غدیر خواهد آمد و بزودي بر صحت اسناد آن و ثقه بودن تمامی رجال آن واقف خواهید شد.
166 - حافظ ابو العباس احمد بن عقده متوفاي 333 ، بهر یک از کتب تذکره و شرح حال دست بیابید، شرح حال و ستایش نسبت
باو را خواهید یافت، نامبرده یک کتاب تالیف و اختصاص بداستان غدیر داده و قریبا در تعداد مولفین کتب در موضوع غدیرخم از
تالیف مزبور بتفصیل آگاه خواهید شد، نامبرده داستان غدیرخم را بطرق بسیار روایت نموده که قسمتی از آن قبلا ذکر شده و
قسمتی نیز خواهد آمد.
167 - ابو عبد الله بن علی بن خلف عطار کوفی مقیم بغداد، خطیب شرح حال او را در جلد 3 تاریخش در ص 57 ثبت و از قول
منصور که خود از او شنیده نقل کرده که : محمد بن علی بن خلف ثقه و متصف بامانت و حسن عقل و خرد است، حدیث او باسناد
صحیح و رجال ثقه در ص 120 گذشت.
168 - حافظ هیثم بن کلیب ابو سعید شاشی - متوفاي 335 صاحب مسند کبیر، دهبی در جلد 3 " تذکره " ص 66 شرح حال و
توثیق او را ثبت نموده، حدیث او در ص 80 گذشت و کنجی اشعار نموده که حدیث مزبور حسن و اطراف آن صحیح است.
169 - حافظ محمد بن صالح بن هانی ابوجعفر وراق نیشابوري متوفاي 340 ابن کثیر در جلد 11 تاریخش " البدایه و النهایه " ص
225 شرح حال او را ثبت نموده و گفته : نامبرده ثقه و زاهد بوده و از خصوصیات زهد او این بوده که فقط از
[ [ صفحه 171
دسترنج خود امرار زندگی میکرد و تهجد (نافله شب) خود را قطع و ترك نکرد، سبکی نیز در جلد 2 طبقاتش در س 164 شرح
حال او را نگاشته و او را ستایش کرده حدیث او در ص 48 لاسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند گذشت.
170 - حافظ ابو عبد الله محمد بن یعقوب بن یوسف شیبانی نیشابوري، معروف به " ابن اخرم (" در سال 250 متولد شده و در 344
درگذشته)، - صاحب مسند کبیر - ذهبی در جلد 3 " تذکره " ص 82 شرح حال او را ثبت و نامبرده را مورد ستایش قرار داده
گوید : ابن خزیمه پیوسته ابا عبد الله بن یعقوب را بر تمام اقرانش مقدم میداشت و در آنچه که بر او وارد میشد بگفتار نامبرده
اعتماد داشت و هر زمان در چیزي شک میکرد آنرا باو عرضه مینمود، حافظ ابوبکر بیهقی روایت او را که در ص 71 ذکر شده از
حافظ حاکم نیشابوري روایت کرده که اسناد آن صحیح و رجال آن همگی ثقه هستند.
171 - حافظ یحیی بن محمد بن عبد الله - ابو زکریا العنبري - البغیانی در سن هفتاد و شش سالگی سال 344 وفات یافته، سمعانی
صفحه 101 از 144
در " انساب " شرح حال او را ثبت و نامبرده را ستوده، و سبکی در جلد 2 " طبقات " ص 321 او را بعنوان یکی از پیشوایان ذکر
نموده، و حاکم او را بوصف عدل. ادیب. مفسر یگانه بین اقرانش - معرفی نموده، و از قول ابو علی حافظ گوید : مردم از حفظ ما
نسبت باین اسانید و طرق روایات تعجب میکنند، در حالیکه : ابو زکریا عنبري بحدي در حفظ علوم پیش رفته که چنانچه حفظ
قسمتی از آن بما تکلیف شود، از آن عاجز خواهیم بود و من یاد ندارم که نظر او را دیده باشم حدیث او در ص 78 گذشت.
" 172 - مسعودي - علی بن حسین بغدادي - مصري - متوفاي 346 ، نسب او منتهی میشود بعبد الله بن مسعود، سبکی در جلد 2
طبقات الشافعیه " ص 307 شرح حال او را نگاشته و گوید : نامبرده اخباري و مردي پرهیزکار و بسیار دانشمند (علامه) بوده، و
گفته شده که : از حیث عقیده معتزلی بوده، حدیث از او در احتجاج امیر المومنین علیه السلام طلحه بحدیث غدیر در روز جمل
خواهد آمد.
[ [ صفحه 172
173 - ابو الحسین محمد بن احمد بن تمیم خیاط - قنطري - حنظلی و در سال 259 متولد و در 340 وفات یافته)، خطیب در جلد 1
تاریخش ص 283 شرح حال او را ثبت نموده، حدیث او در ص 66 باسنادي که تمام رجال آن ثقه هستند ذکر شده.
174 - حافظ جعفر بن محمد بن نصیر - ابو محمد خواص - معروف بن خلدي - متوفاي 347 ، خطیب در جلد 7 تاریخش صفحه
226 و 231 شرح حال او را ثبت نموده و گفته : نامبرده ثقه و صادق و متدین و فاضل بوده، حدیث او در باب نزول آیه اکمال
درباره علی علیه السلام باسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند خواهد آمد.
175 - ابو جعفر محمد بن علی شیبانی کوفی، از جمله علمائی است که درباره حدیث غدیرخم داراي تصنیف هستند، حاکم در"
مستدرك " و ذهبی در " تلخیص " در موارد عدیده صحت حدیث او را تصریح نموده اند، حدیث او در صفحه 48 باسناد صحیح
که رجال آن ثقه هستند، و همچنین در صفحه 66 گذشت.
176 - حافظ دعلج بن احمد بن دعلج بن عبد الرحمن - ابو محمد سجستانی معدل، متوفاي 341 ، خطیب در جلد 8 تاریخش صفحه
387 شرح حال او را نگاشته و گفته : نامبرده ثقه و داراي دقت نظر بوده و حکام شهادت او را پذیرفته اند و عدالت او را / 392
اثبات کرده اند، و براي او " مسند " ترتیب داده اند، (یعنی روایت هاي مسند او را جمع کرده اند)، دار قطنی گوید : در میان اساتید
خود چون او داراي دقت نظر نیافتیم او ثقه و امین بود، و عمر بصري گوید : در بغداد در میان کسانی که انتخاب نمودم کسی نیافتم
" که در صحت کتابت و نیکوئی سماع (سماع احادیث) از دعلج بهتر باشد حدیث او باسنادي که حاکم صحت آنها را در جلد 3
مستدرك " صفحه 109 تصریح نموده در صفحه 66 گذشت.
177 - ابوبکر محمد بن حسن بن محمد نقاش - مفسر موصلی - بغدادي - متوفاي 351 ، ابن کثیر در جلد 11 تاریخش صفحه 241
شرح حال او را نگاشته و گفته : نامبرده مردي است داراي صلاحیت نفسانی و عابد و ملتزم باداب، تفسیر موسوم به " شفاء الصدور
"از اوست، حدیث او در باب نزول آیه سال سائل در پیرامون نص
[ [ صفحه 173
غدیر خواهد آمد.
178 - حافظ محمد بن عبد الله شافعی - بزاز - بغدادي، متوفاي 354 (در سال 260 متولد شده)، خطیب در جلد 5 تاریخش ص
صفحه 102 از 144
456 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده ثقه و داراي دقت نظر و حدیث بسیار و تصنیف پسندیده و نیکو است، و از دار قطنی
حکایت نموده که : نامبرده ثقه و امین بوده و ذهبی در جلد 3 " تذکره " ص 96 از او یاد نموده و گوید : نامبرده ثقه و امین است و
در زمان او کسی از او موثق تر نبوده، و ابن کثیر در جلد 11 تاریخش صفحه 260 گفته : نامبرده ثقه و داراي دقت نظر و داراي
روایت بسیار است، حدیث او در داستان (مناشده) رحبه بلفظ زید بن ارقم باسناد صحیح خواهد آمد.
179 - حافظ ابو حاتم - محمد بن حبان بن احمد تمیمی - بستی متوفاي 354 ، ذهبی در جلد 3 " تذکره " ص 133 شرح حال او را
نگاشته و گفته : نامبرده از فقهاء دین و حافظین آثار بوده و حاکم گوید : او از علم فقه و لغت و وعظ پر و از مردان خردمند بوده، و
خطیب گوید : ثقه و بزرگوار و داراي فهم بوده و ابن کثیر در جلد 11 تاریخش صفحه 259 از او یاد نموده و گوید ؟ نامبرده یکی
از حفاظ بزرگوار و از مصنفین و مجتهدین عالیمقدار است حافظ محب الدین طبري در جلد 2 " ریاض النضره " ص 169 حدیث
مناشده در رحبه را که بلفظ ابی الطفیل خواهد آمد، روایت نموده، سپس گفته : این حدیث را ابو حاتم با بررسی در اسناد روایت
کرده
" 180 - حافظ سلیمان بن احمد بن ایوي لخمی - ابوالقاسم طبرانی (در سال 260 متولد و در 360 وفات یافته) ذهبی در جلد 3
126 شرح حال او را نگاشته و درباره او گوید : امام علامه حجت - یگانه صاحب مسند دنیا، از هزار استاد و - تذکره " ص 131
بیشتر حدیث نموده و با وصف صداقت و امانت از مردان زبده این امر (امر حدیث) بوده، ابو العباس شیرازي موثق بودن او را اعلام
داشته، نامبرده حدیث غدیر را بطرق بسیار روایت نموده که اغلب آن صحیح و رجال اسنادش ثقه هستند، بصفحات 45 و 53 و 55
و 56 و 57 و 59 و 69 و 70 و 73 و 76 و 82
[ [ صفحه 174
و 83 و 86 و 92 و 94 و 97 و 99 و 103 و 107 و 109 و 119 مراجعه نمائید، و روایت او در حدیث مناشده بلفظ زید بن یثیع باسناد
صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند خواهد آمد.
181 - احمد بن جعفر بن محمد بن مسلم، ابوبکر حنبلی، صاحب مسند کبیر، متوفاي 365 ، ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 283
گوید : نامبرده ثقه است، نزدیک نود سال زندگی کرده، حدیث او باسناد صحیح و رجال ثقه در صفحه 120 گذشت.
182 - ابوبکر - احمد بن جعفر بن حمدان بن مالک قطیعی (در سن 96 سالگی در سال 367 وفات یافته)، خطیب در جلد 4
تاریخش ص 74 شرح حال او را نگاشته و از ابن مالک حکایت نموده که : نامبرده استادي بوده با صلاحیت و از دیگري حکایت
نموده که : نامبرده متصف بصدق بوده، و از برقانی حکایت نموده که : قسمتی از نوشتجات او در آب غرق و تلف شد و او
آنقسمت را از نوشته اي استنساخ کرد که (میگفتند) مسموعات او در آن نبوده، و بهمین مناسبت او را مورد نکوهش قرار دادند،
وگرنه، نامبرده ثقه است و ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص 293 نوشته که : نامبرده ثقه و داراي حدیث بسیار است، و حاکم در"
مستدرك " و ذهبی در تلخیص خود صحت حدیث او را تصریح نموده اند، حدیث مناشده در رحبه بطریق او از عبد الرحمن بن
ابی لیلی و ابی الطفیل باسناد صحیح و رجالی که همگی ثقه مستند، خواهد آمد، و حاکم در جلد 3 " مستدرك " ص 132 گوید :
خبر داد ما را، ابوبکر احمد بن جعفر بن حمدان قطیعی در بغداد از اصل نوشته خود، حدیث از عبد الله بن حنبل و او از پدرش - از
یحیی بن حماد از ابو عوانه - از ابو بلج از - عمرو بن میمون که گفت : من نزد عبد الله بن عباس نشسته بودم : در این هنگام نه
گروه بر او وارد شدند... تا آخر حدیث مذکور در ص 95 ، و اسناد آن صحیح و رجال آن همگی ثقه هستند.
صفحه 103 از 144
[ [ صفحه 175
-183 ابو یعلی زبیر بن عبد الله بن موسی بن یوسف بغدادي، توزي مقیم نیشابور، متوفاي 370 ، خطیب در جلد 8 تاریخش ص 473
شرح حال او را ثبت نموده و ابن اثیر در جلد 9 " کامل - " ص 4 او را ذکر کرده، حدیث او در باب تهنیت باسناد صحیح خواهد
آمد.
184 - ابو یعلی - ابوبکر - محمد بن احمد بن بالویه - نیشابوري - معدل (در سال 374 در سن 94 سالگی وفات یافته) خطیب در
جلد 1 تاریخش ص 282 شرح حال او را ثبت و موثق بودن او را از برقانی حکایت کرده، و حاکم در " مستدرك " روایت بسیار از
او نقل نموده و صحت حدیث او را تصریح کرده، ذهبی نیز در تلخیص خود از او یاد نموده، حدیث او راجع به غدیرخم باسنادیکه
رجال آن همگی ثقه هستند، در ص 66 گذشت.
185 - حافظ - علی بن عمر بن احمد دار قطنی - متوفاي 385 ، در بسیاري از کتب تذکره و تاریخ شرح حال او یافت میشود،
خطیب در جلد 12 تاریخش ص 34 گوید : نامبرده یگانه زمان و نادره عصر خود و پرورش یافته بفطریات منحصر بخود و پیشواي
زمان خود بوده، علم باثار پیشین و شناسائی نسبت بعلل حدیث و نام مردان حدیث و احوال راویان با التزام بصداقت و امانت و با
وصف فقه و عدالت و قبول شهادت در صحت اعتقاد و سلامت مذهب و در برداشتن و احاطه بسیار انواع علوم، تمامی باو منتهی
میشود، حدیث او در موضوع روزه روز غدیر و همچنین در باب مناشده رحبه خواهد آمد که هر دو باسناد صحیح و با رجال ثقه
میباشد.
186 - حافظ - حسن بن ابراهیم بن حسین - ابو محمد مصري مشهور به (ابن زولاق) (در سال 387 در سن 81 سالگی وفات یافته)،
ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 146 و ابن کثیر در جلد 11 (البدایه و النهایه، " ص 321 شرح حال او را
[ [ صفحه 176
ثبت کرده اند، نامبرده بطوریکه مقریزي در جلد 2 " خطط " ص 222 متعرض است حدیث غدیر را در تاریخ خود روایت نموده
است.
187 - حافظ - عبید الله بن محمد عکبري - ابو عبد الله بطی - حنبلی - مشهور بن " ابن بطه " متوفاي 387 ، سمعانی در انسابش او
را ذکر نموده و به پیشوائی و فضل و علم و حدیث و فقه و زهد او را ستوده، حدیث تهنیت را که خواهد آمد، بلفظ براء بن عازب با
ذکر سند روایت نموده است.
188 - حافظ محمد بن عبد الرحمن بن عباس - ابو ظاهر مشهور به (مخلص الذهبی) متوفاي. 388 ابن کثیر در جلد 11 تاریخش ص
" 333 شرح حال او را ثبت و درباره او گفته : نامبرده استادیست کثیر الروایه، و ثقه و از افراد صالح، محب الدین طبري در جلد 2
رباض النضره " ص 169 حدیث غدیر را بلفظ حبشی مذکور در ص 55 روایت نموده و گفته : این روایت را با بررسی و ذکر اسناد
- مخلص الذهبی ذکر نموده است.
189 - حافظ - احمد بن سهل - فقیه بخاري - یکی از استادان حاکم که روایات بسیار در " مستدرك " از او نقل کرده و صحت
حدیث او را در آنجا تصریح نموده و همچنین، ذهبی در تلخیص خود - حدیث نامبرده در ص 66 بدو اسناد صحیح که تمامی
رجال آن ثقه هستند ذکر شد.
190 - عباس بن علی بن عباس نسائی، خطیب در جلد 12 تاریخش ص 154 شرح حال او را ثبت و او را ثقه دانسته، حدیث او در
صفحه 104 از 144
ص 120 باسناد صحیح که رجال آن ثقه هستند گذشت.
191 - یحیی بن محمد اخباري - ابو عمر بغدادي، خطیب در جلد 14 تاریخش ص 236 شرح حال او را ثبت و حدیث مناشده رحبه
را در آنجا بطریق او و بلفظ عبد الرحمن باسناد حسن آورده که خواهد آمد،
[ [ صفحه 177
علماء قرن 05
192 - متکلم، قاضی - محمد بن طیب بن محمد - ابوبکر باقلانی متوفاي 403 ، از اهل بصره است که در بغداد اقامت گزیده،
سخنان و تصنیف او در (کلام) بیش از دیگران است، خطیب در جلد 5 تاریخش ص - 379 او را توثیق و ستایش نموده نامبرده
حدیث موالات و حدیث تهنیت را در کتاب خود " التمهید " در رد بر مذاهب روایت نموده، که خواهد آمد.
193 - حافظ - محمد بن عبد الله بن محمد، ابو عبد الله - حاکم ضبی - معروف به (ابن البیع) نیشابوري - متوفاي 405 - صاحب"
مستدرك " بر صحیحین (صحیح مسلم و صحیح بخاري) که مورد نظر همگان و مشهور است - در سال 321 ولادت یافته و از
دوران کودکی در تحصیل و طلب حدیث بوده و در سن 30 سالگی صلاحیت شنیدن و حفظ حدیث را احراز کرده خطیب و ذهبی
- و ابن کثیر در جلد 6 تاریخش ص 273 و در جلد 3 " تذکره " صفحه 242 و در جلد 11 (البدایه و النهایه) صفحه 355 او را
توثیق نموده اند، حدیث غدیر را در مستدرك خود بطرق مختلف که صحت اکثر آنها را تصریح نموده، روایت کرده، از جمله آنها
در صفحات 48 و 66 و 72 و 78 و 88 و 92 و 97 و 103 گذشت، و روایت او در حدیث مناشده رحبه بلفظ زید بن یثیع باسناد
صحیح که رجال آن ثقه هستند و در حدیث احتجاج روز جمل، خواهد آمد.
194 - احمد بن محمد بن موسی بن قاسم بن صلت - ابوالحسن مجبر بغدادي متوفاي 405 ، خطیب در جلد 5 تاریخش صفحه 95
شرح حال او را ثبت و از دقاق حکایت نموده که : نامبرده استادي با صلاحیت و متدین بوده، روایت او در حدیث مناشده مردي
عراقی بر جابر انصاري باسناد صحیح خواهد آمد.
[ [ صفحه 178
195 - حافظ - عبد الملک بن ابی عثمان - ابو سعد نیشابوري - مشهور بن (خرکوشی) متوفاي 407 ، ذهبی در (عبر) شرح حال او
را ثبت و از قول حاکم گوید : جامع تر از او از حدیث علم و ذهد و تواضع و ارشاد بسوي خداوند ندیدم، حدیث تهنیت از او بدو
طریق خواهد آمد.
407 ، ذهبی در جلد 3 " تذکره " صفحه / 196 - حافظ - احمد بن عبد الرحمن بن احمد - ابوبکر فارسی - شیرازي متوفاي 411
267 شرح حال او را ثبت و درباره او چنین گوید : حافظ، پیشوا، محیط و جولان گر (در احادیث)، و از ابی الفرج بجلی حکایت
نموده که او را : موصوف بصدق و حفظ که در این رشته بسیار نیکو از عهده برآمده ذکر نموده است، حدیث از ابن عباس را در
آیات که از قرآن درباره علی علیه السلام نازل شده، با بررسی در اسناد روایت نموده، حدیث منسوب باو در صفحه 99 گذشت، و
در مورد آیه تبلیغ نیز خواهد آمد.
197 - حافظ - محمد بن احمد بن محمد بن سهل - ابی الفتح بن ابی الفوارس (جد او - سهل - کنیه اش ابوالفوارس بوده) - در
صفحه 105 از 144
سال 338 متولد و در 412 وفات یافته، خطیب در جلد 1 تاریخش صفحه 352 شرح حال او را ثبت و درباره او چنین مینگارد : بسیار
نوشته و گرد آورده و داراي قوه حفظ و معرفت و امانت و ثقه بوده و مشهور بصلاحیت است، و مردم از روي تشخیص و انتخاب او
احادیثی را که از اساتید بدست آورده استنساخ و نوشته اند، روایت او در حدیث تهنیت خواهد آمد.
198 - حافظ - احمد بن موسی بن مردویه - اصفهانی - ابوبکر متوفاي 410 ، ذهبی در جلد 3 " تذکره " صفحه 252 او را ذکر
نموده و درباره او چنین نگاشته : حافظ داراي دقت نظر و علامه، در رشته بررسی احادیث و جمع آن ثابت قدم و داراي بصیرت
بحال رجال حدیث و تحقیق او بسیار و داراي تصانیف نمکین و مطلوب میباشد، حدیث منسوب باو در صفحات 40 و 84 و 86 و
99 و 100 گذشت، و روایت او در داستان رکبان و در مورد آیه اکمال دین و در حدیث تهنیت خواهد آمد.
[ [ صفحه 179
" 199 - ابو علی - احمد بن محمد بن یعقوب - ملقب به (مسکویه) صاحب کتاب " التجارب " متوفاي 421 ، ابو حیان در جلد 1
5 و ابن شاکر در جلد 2 " الوافی بالوفیات " ص 269 و غیر - الامتاع " صفحه 35 و یاقوت در جلد 5 " معجم الادباء " صفحه 19
آنها را ستوده اند، نامبرده حدیث غدیرخم را در " ندیم الفرید " روایت نموده که لفظ او در احتجاج مامون خلیفه عباسی بر فقهاء
بحدیث غدیر خواهد آمد.
200 - قاضی - احمد بن حسین بن احمد - ابوالحسن - معروف به " ابن سماك بغدادي (" در سن 95 سالگی در 424 وفات
یافته)، نامبرده مرد بزرگی بوده و در جامع منصور مجلس وعظی داشته که در آن مجلس - سخنرانی میکرده، خطیب در جلد 4
تاریخش صفحه 110 این موضوع را ذکر کرده، نامبرده حدیث نزول آیه اکمال دین را درباره علی علیه السلام روایت نموده است.
201 - ابو اسحق احمد بن محمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوري - مفسر مشهور - متوفاي 427 ر 37 ، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش
صفحه 22 شرح حال او را ثبت و گوید : نامبرده در علم تفسیر یگانه عصر و زمان خود بوده و تفسیر کبیر را که برتر از سایر تفاسیر
است، تصنیف نموده، و فارسی - در تاریخ نیشابور او را نام برده و گفته : ثعلبی آنچه نقل میکند - صحیح و مورد وثوق و اعتماد
است، او از ابی طاهر بن خزیمه و امام ابی بکر بن مهران مقري حدیث میکند و حدیث او بسیار و مشایخ و استادان او زیادند، در
تفسیر خود " الکشف و البیان " حدیث نزول آیه تبلیغ و حدیث نزول آیه سال سائل را پیرامون واقعه غدیر با بررسی در اسناد آن
روایت نموده است.
202 - ابو محمد عبد الله بن علی بن محمد بن بشران - در سال 355 متولد و در 429 وفات یافته، شیخ خطیب بغدادي در جلد 10
تاریخش صفحه 14 گوید : من از احادیث او نوشتم و آنچه را با شنیدن از اساتید و مشایخ خود نقل کرده صحیح است، حدیث او
در داستان تهنیت و روزه غدیر باسناد صحیح که رجال آن همگی ثقه هستند، خواهد آمد.
[ [ صفحه 180
203 - ابو منصور عبد الملک بن محمد بن اسمعیل ثعالبی - نیشابوري - متوفاي 429 صاحب " یتیمه الدهر " ابن خلکان در جلد 1
تاریخش ص 315 شرح حال او را ثبت و او و تالیفات و زین و گرانبهایش را ستوده، و ابن کثیر در جلد 12 تاریخش ص 44 او را
نام برده و گفته : نامبرده در لغت و اخبار و حوادث ایام خلق پیشوا و محیط و وجود سومندي بوده، حدیث غدیر را در ص 511
کتاب " ثمار القلوب " روایت نموده، لفظ او در - عید غدیر، خواهد آمد.
صفحه 106 از 144
204 - حافظ - احمد بن عبد الله - ابو نعیم اصفهانی - در سال 336 متولد و در 430 وفات یافته، شرح حال و ستایش او در بسیاري
از کتب تاریخ و شرح حال رجال مندرج و ثبت است، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 27 گوید : نامبرده از محدثین بنام و
مشهور و از بزرگان حفاظ مورد اعتماد و وثوق است، از افاضل محدثین گرفته و افاضل از او اخذ و بحدیث او منتفع شده اند، و
کتاب او " حلیه الاولیاء " از بهترین کتب است، و ذهبی در جلد 3 تذکره اش ص 292 از قول ابن مردویه نقل کرده که : ابو نعیم
در زمان خود کسی بوده که طالبان حدیث براي درك مجلس و بهره گیري از او بار سفر می بستند و بسوي او می شتافتند، و در
افق اقطار جهان احدي در قوه حفظ و سندیت کلام چون او نبوده، او یگانه حافظ دنیا (در زمان خود) بوده، همگان در نزد او جمع
میشدند و هر یک از حاضرین بنوبه خود در هر روز آنچه از احادیث مورد نیازش بود تا نزدیک ظهر در محضرش قرائت مینمود و
تصحیح میکرد، احادیث او (در غدیرخم) در صفحات 47 و 54 و 57 و 61 و 76 و 79 و 83 و 84 و 103 و 111 و 120 گذشت، و
حدیث او در داستان (مناشده) رحبه و در باب احتجاج عمر بن عبد العزیز و در نزول آیه تبلیغ و آیه اکمال دین درباره علی علیه
السلام خواهد آمد که بسیاري از اسناد آن صحیح و رجال آن ثقه هستند.
205 - ابو علی - حسن بن علی بن محمد تمیمی - واعظ معروف به (ابن المذهب) (در سال 444 در سن 89 سالگی وفات یافته)
خطیب در جلد 7 تاریخش ص 390 شرح حال او را ثبت و گفته که : مسموعات او نسبت بمسند احمد از قطیعی
[ [ صفحه 181
صحیح است، مگر در بعض اجزاء آن که اسم او در آنها الحاق شده - ابن کثیر (در جلد 12 ص 94 " البدایه و النهایه) " از قول ابن
جوزي گوید : این امر موجب قدح و نکوهش سماع او نخواهد بود، زیرا پس از تحقق موضوع (اعتماد بانچه شنیده) رواست، که نام
خود را به آنچه شنیدن آن محقق شده ملحق نماید، روایت او در مورد - مناشده رحبه بلفظ عبد الرحمن ابن ابی لیلی خواهد آمد.
206 - حافظ، اسماعیل بن علی بن حسین - ابو سعید رازي - معروف به (ابن سمان) متوفاي 445 ، ابن عساکر در جلد 3 تاریخش
ص 35 شرح حال او را ذکر و گفته : نامبرده از عده مشایخ و استادان حدیث در حدود چهار صد نفر - استماع حدیث کرده، در
عصر و زمان خود پیشواي معتزله بوده و از بزرگان حفاظ است، در او زهد و ورع مشهود بوده، و عمر کلبی گوید : نامبرده بزرگ و
استاد عدلیه (یعنی معتزله) و عالم و فقیه و متکلم و محدث آنگروه بوده و در قرائت ها و حدیث و شناسائی رجال و انساب و فرایض
و حساب و شروط و مقدورات پیشوائی بلا معارض بوده، و نیز در فقه ابی حنیفه پیشوا بوده.. و از این قبیل کلمات رسا در ستایش
او، حدیث منسوب باو در ص 46 و 105 گذشت.
207 - حافظ - احمد بن حسین بن علی - ابوبکر بیهقی - در سال 458 در سن 74 سالگی وفات یافته، اکثر ارباب تذکره و تاریخ،
شرح حال او را ذکر کرده اند، سبکی در جلد 3 " طبقات " ص 3 گوید : امام بیهقی - یکی از ائمه مسلمین و راهنمایان اهل ایمان
و دعوت کننده گان بسوي حبل الله متین بوده، فقیهی است بزرگوار، حافظی است کبیر، اصولیی است برجسته و جامع، زاهدي است
با ورع، بنده خالصی است براي خداوند، که قیام بیاري مذهب از اصول و فروع نموده، کوهی است از کوههاي علم، و ابن اثیر در
جلد 10 " کامل " ص 20 گوید : نامبرده در حدیث و فقه بر مذهب شافعی پیشوا بوده، و در این رشته ها مصنفات متعددي دارد،
یکی از آنها سنن کبراي او است مشتمل برده مجلد و غیر آن از تصنیف هاي پسندیده او، نامبرده موصوف به عفت و زهد بود،
حدیث او در صفحات 46 و 47 و
[ [ صفحه 182
صفحه 107 از 144
71 و 97 ، باسنادي که عده اي از آنها صحیح است، گذشت و روایت او در حدیث روزه غدیر باسناد صحیح که رجال آن ثقه
هستند خواهد آمد که در آن موضوع نزول آیه اکمال نیز ذکر شده.
208 - حافظ - ابو عمر - یوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر - نمري - قرطبی (در سال 368 متولد و در 463 وفات یافته)،
کتاب " استیعاب " تالیف او است، ذهبی در جلد 3 تذکره اش ص 324 گوید : امام - شیخ الاسلام - حافظ مغرب - ابو عمر - در
میان (علماء) عصر و زمان خود در حفظ و اتقان آقائی و سروري یافت، و ابو الولید باجی گوید : مانند ابی عمر در علم حدیث، در
اندلس نبود، نامبرده در طلب و بدست آوردن حدیث مداوم کوشید و چنان تسلط و تخصصی در آن یافت که بر پیشینیان خود از
رجال اندلس برتري و تفوق یافت، و در عین تفوق و برتري که، در علم بروایت و اثر و بینش کامل بفقه و معانی احراز نموده بود -
در علم انساب و ابار نیز بسط و تسلط بسپاري یافت و نامبرده پاي بند به دین و داراي شهرت فراوان و مورد وثوق و داراي حجیت و
صاحب سنت و پیروان بود، نامبرده در آغاز امر (از حیث عقیده) ظاهري و اخباري بود، سپس بروش مالکی درآمد و در عین حال
49 گذشت و روایات مذکوره را از بفقه شافعی میل و رغبت بسیاري داشت، حدیث او بطرق مختلف در صفحات 40 و 48 و 72
آثار ثابته شمرده است.
209 - حافظ - احمد بن علی بن ثابت - ابوبکر خطیب بغدادي متوفاي 463 ، ابن اثیر در جلد 10 " کامل " ص 26 گوید : نامبرده
12 شرح حال او را ذکر و او را بسیار مورد ستایش قرار - در زمان خود پیشواي جهانی بوده، و سبکی در جلد 3 " طبقات " ص 16
داده، و از قول ابن ماکولا گوید : ابوبکر (خطیب) آخرین شخصیتی بود از کسانی که ما از حیث معرفت و حفظ و اتقان و ضبط
حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله و تسلط در تشخیص علل و اسانید آن و تشخیص صحیح و غریب و فرد و منکر و مطروح
آنها - مشاهده نمودیم، و در میان بغدادیها بعد از - ابوالحسن - دار قطنی مانند او نبود، شرح حال کامل و رسائی نیز از او در جلد
1 تاریخ ابن عساکر
[ [ صفحه 183
در ص 398 مذکور است، حدیث او در صفحات 40 و 45 و 123 و 124 و 134 گذشت و حدیث او در باب روزه غدیر خواهد آمد
که عده اي از اسناد آن صحیح و رجال آن ثقه هستند.
210 - مفسر کبیر ابوالحسن بن احمد بن محمد بن علی بم متویه (یا بر طبق ضبط ابن خلکان - متویه) - واحدي - نیشابوري -
متوفاي 468 ، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 361 گوید : نامبرده در نحو و تفسیر استاد عصر خود بوده و در تصانیف خود
سعادت و توفیق نصیب او گشته، بطوریکه در نظر عموم نیکو آمده و مدرسین در درسهاي خود از آنها نام می برند، از جمله
تصانیف او " الوسیط " و " البسیط " و " الوجیز " در تفسیر، و کتاب " اسباب النزول " از او است حدیث غدیر منسوب باو در ص
86 گذشت و در مورد نزول آیه تبلیغ درباره علی علیه السلام پیرامون واقعه غدیر نیز خواهد آمد.
211 - حافظ - مسعود بن ناصر بن عبد الله بن احمد - ابو سعید سجزي (سجستانی) متوفاي 477 ، ذهبی در جلد 4 تذکره اش ص 16
شرح حال او را ثبت و او را بعنوان : حافظ - فقیه - یاد کرده که براي بدست آوردن حدیث سفرها کرده و در نتیجه تصنیفاتی
فراهم ساخته، و محمد بن عبد الواحد دقاق گوید : در میان محدثین از حیث اتقان و نیروي ضبط بهتر از او نیافتم، و ابن کثیر در
جلد 12 تاریخش ص 127 درباره او گوید : در راه جمع حدیث رنج سفر برده و حدیث بسیار از اساتید فن استماع نموده و کتب
گرانبهاي بسیار گرد آورده، نامبرده خوش خط و صحیح النقل و حافظ و ضابط بوده، کتابی درباره حدیث غدیر اختصاص داده،
صفحه 108 از 144
بعضی از طرق او در ص 44 و 85 و 98 گذشت و بعض دیگر خواهد آمد.
212 - ابو الحسن علی بن محمد جلابی - شافعی - معروف به (ابن المغازلی) متوفاي 483 ، کتاب او " مناقب " نمودار بارزي است
از مراتب احاطه و تسلط او در حدیث و فنون آن، حدیث او در ص 50 و 54 و 61 و 63 و 75 و 83 و 86 و 93 و 104 گذشت و جز
آنچه ذکر شده خواهد آمد.
[ [ صفحه 184
213 - ابو الحسن علی بن حسن بن حسین - قاضی - خلعی - اصلا موصلی است و خانه او در مصر است، و در آنجا در سال 405
متولد شده و در 492 وفات یافته، سبکی در جلد 3 طبقاتش ص 296 شرح حال او را نگاشته و گوید : نامبرده در عصر خود در مصر
مرکز اسناد و اخبار بوده، و ابن سکره گوید، فقیهی است داراي تصانیف، متصدق مقام قضاوت شد و فقط یکروز داوري کرد و
سپس از قام خود مستعفی و در قرافه گوشه نشینی و انزوا اختیار نمود، نامبرده بعد از (حبال) در مصر مرکز اسناد بوده، حدیث
مناشده رحبه از کتاب او (خلیعات) بلفظ زید بن یثیع نقل و ذکر خواهد شد.
214 - حافظ - عبید الله بن عبد الله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان - ابوالقاسم - حاکم نیشابوري - حنفی -
معروف به (ابن الحد ادحسکانی) ذهبی در جلد 3 تذکره اش صفحه 390 شرح حال او را درج و گوید : نامبرده داراي اتقان بوده و
عنایت و توجه تمامی بعلم حدیث داشته، مردي سالخورده و داراي اسناد عالی بوده، (حدیث را) تصنیف و گردآوري نموده،
نامبرده بعد از سال 490 وفات یافته، کتابی جداگانه درباره حدیث غدیر نوشته، حدیث او در صفحات 60 و 85 و 99 گذشت و دو
حدیث از او در مورد آیه اکمال دین و آیه سال سائل در واقعه غدیر خواهد آمد.
215 - ابو محمد - احمد بن محمد بن علی، عاصمی، یکی از پیشوایان قرن پنجم، مولف کتاب " زین الفتی در شرح سوره هل اتی
"و این کتاب تسلط و احاطه او را در تفسیر و حدیث و ادب نشان میدهد، چنانکه ضمن آن مخالفت و انکار شدید او را بر رفص و
تشیع آشکار میسازد در کتاب مزبور " زین الفتی " حدیث غدیر را بطرق مختلفه با بررسی در اسناد آن روایت نموده که بعضی از
آنها در صفحات 47 و 61 و 79 و 88 و 92 و 127 ذکر شده و طرق دیگر او نیز خواهد آمد.
[ [ صفحه 185
علماء قرن 06
216 - حافظ - ابو حامد - محمد بن محمد طوسی - غزالی - مشهور به (حجه الاسلام) متوفاي 505 ، شرح حال و ستایش او در
101 شرح حال او را ثبت نموده، و دکتر احمد - کتب تاریخ و تذکره رجال موجود است، سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 182
رفاعی مصري یک کتاب جداگانه در سه مجلد اختصاص بشرح احوال نامبرده داده، و این تالیف از مزایا و محسنات عصر حاضر
بشمار میاید، بنابراین طالبین شرح تفصیلی احوالات نامبرده باین دو کتاب (طبقات سبکی - و کتاب دکتر رفاعی) مراجعه نمایند،
گفتار نامبرده در پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
217 - حافظ - ابو الغنایم - محمد بن علی کوفی - نرسی - (در سال 424 متولد و در 510 وفات یافته)، او محدث کوفه بوده -
ذهبی در جلد 4 تذکره اش ص 57 شرح حال او را ثبت و از ابن طاهر حکایت نموده که : نرسی حافظی بوده با اتقان و مورث
صفحه 109 از 144
وثوق، همانند او را نیافتیم، پیوسته شب زنده دار و متهجد بود، حدیث منسوب باو در صفحه 80 گذشت و در حدیث تهنیت نیز
خواهد آمد.
218 - حافظ - یحیی بن عبد الوهاب - ابو زکریا اصفهانی - مشهور به (ابن منده) متوفاي 512 ، ابن خلکان در جلد 2 تاریخش ص
366 گوید : نامبرده از حفاظ مشهور و بنام و یکی از مبرزین اصحاب حدیث بوده، مردیست جلیل القدر، داراي فضل بسیار و
روایات بی شمار، ثقه و داراي حفظ و احادیث بسیار و موصوف بصدق و صاحب تصانیف زیاد بوده، حدیث او در صفحه 91
گذشت.
219 - حافظ - حسین بن مسعود - ابو محمد فراء - بغوي - شافعی، متوفاي 516 ، ذهبی در جلد 4 تذکره اش ص 54 شرح حال او
را ثبت و درباره او گفته : امام حافظ، مجتهد، زنده کننده سنت، نامبرده از علماء ربانی و دلداده بعبادت و متصف بقناعت بچیز کم،
و ابن کثیر در جلد 12 تاریخش ص 193 گوید : نامبرده
[ [ صفحه 186
صاحب تفسیر و " شرح السنه و التهذیب " در فقه، و کتاب " جمع بین صحیحین " و " مصابیح " در احادیث صحیح و حسن - و
غیر ذلک میباشد، در علوم نامبرده تسلط و تخصص یافته و در آنها علامه زمان خود بوده و متصف بدین داري و ورع و زهد و
عبادت و صلاحیت است، حدیث منسوب باو نقل از " مصابیح " در صفحه 65 گذشت.
220 - ابو القاسم هبه الله بن محمد بن عبد الواحد شیبانی (در سال 525 در سن 94 سالگی وفات یافته)، ابن کثیر در تاریخش صفحه
203 گوید : نامبرده راوي مسند از ابی علی ابن المذهب از ابی بکر بن مالک از عبد الله بن احمد از پدرش میباشد، و ابن جوزي و
عده اي از محدثین از او روایت نموده اند، عالمی بوده ثقه و داراي دقت نظر و صحت سماع، حدیث مناشده رحبه بطریق او و بلفظ
عبد الرحمن خواهد آمد.
221 - ابن زاغونی - علی بن عبد الله بن نصر بن سري زاغونی، متوفاي 527 ، ابن کثیر در جلد 12 تاریخش ص 205 گوید : پیشوائی
است بنام، احادیث را قرائت کرده، و آنها را استماع نموده، و اشتغال به فقه و نحو و لغت داشته و در اصول و فقه داراي مصنفات
بسیاري است، در وعظ و خطابه دستی داشته، مردم در تشییع جنازه او جمع شدند و جمعیت قابل ملاحظه بودند، حدیث مناشده
مردي عراقی بر جابر انصاري باسناد صحیح از او ذکر خواهد شد.
222 - ابو الحسن رزین بن معاویه عبدري - اندلسی متوفاي 535 ، ذهبی در " عبر " شرح حال او را ثبت نموده، نامبرده در کتاب
خود " الجمع بین الصحاح السته " از ابی سریحه - یا زید بن ارقم روایت نموده که : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود من کنت
مولاه، فعلی مولاه.
223 - ابوالقاسم جار الله -محمود بن عمر زمخشري متوفاي 538 ، ابن خلکان در جلد 2 تاریخش صفحه 197 شرح حال او را نگاشته
و درباره او گوید : امام کبیر در تفسیر و حدیث و نحو و علم بیان، نامبرده پیشواي بلا معارض زمان
[ [ صفحه 187
خود بوده که براي بهره گیري از فنون او بار سفر می بستند و بسوي او میشتافتند، یافعی در " مرات " نگاشته که : نامبرده در تفسیر
و حدیث و نحو و لغت و بیان داراي اتقان و در فنون خود پیشواي زمان خود بوده، داراي تصنیف هاي بسیار و بی نظیر است که
صفحه 110 از 144
مورد ستایش قرار گرفته، سیوطی در " بغیه الوعاه " ص 388 از او یاد کرده گوید : زمخشري دامنه علمش وسیع و داراي فضل
بسیار و منتهاي هوش و ذکاوت و خوش قریحه و متقن در هر علم بوده، نامبرده معتزلی بوده قوي و تواناي در مذهبش، و بدان
تظاهر میکرده و حنفی بوده است، سپس اساتید و تالیفات او را نام برده، شرح حال او در " الفواید البهیه " ص 209 موجود است که
در کتاب مزبور نیز مورد ستایش قرار گرفته و تالیفات او تعداد شده، ابن کثیر در جلد 12 تاریخش ص 219 از او یاد کرده، حدیث
او در استدلال و احتجاج دارمیه بر معاویه بن ابی سفیان نقل از کتاب زمخشري " ربیع الابرار " خواهد آمد - کتاب مزبور در نزد
مولف " الغدیر " موجود است، در آن گوید : شب غدیر در نزد شیعه مورد تعظیم است و در آن شب - با تهجد و عبادت بیدارند و
شب مزبور شبی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله (در روز آن) در غدیرخم بر جهاز شتران خطبه خواند و در خطبه خود
فرمود : من کنت مولاه فعلی مولاه.
224 - حافظ - قاضی - عیاض بن موسی - یحصبی - سبتی - متوفاي 544 ، بسیاري از صاحبان تذکره و تاریخ شرح حال او را ثبت
نموده اند، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 428 گوید : نامبرده در حدیث و علوم مربوط بان و در نحو و در لغت و کلام عرب و
وقایع ایامشان و در انساب آنرا پیشوا و زبده عصر و زمان خود بوده، و تصنیفات سودمندي نموده سپس تالیفات او را نام برده و
نمونه از شعر او را ذکر کرده، نامبرده حدیث غدیر را در کتاب مشهور خود " الشفاء " روایت نموده است.
225 - ابو الفتح - محمد بن ابی القاسم - عبد الکریم شهرستانی - شافعی - متکلم بر روش اشعري متوفاي 548 ، ابن خلکان گوید :
پیشوائی مبرز و فقیهی متکلم
[ [ صفحه 188
بوده، سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 78 شرح حال او را ثبت و او و کتابش " الملل و النحل " را ستوده، نامبرده حدیث غدیر را در
"الملل و النحل " ذکر نموده، لفظ او در حدیث تهنیت خواهد آمد.
226 - ابوالفتح - محمد بن علی بن ابراهیم نطنزي - در سال 480 متولد شده (تاریخ وفات او بدست نیامده)، سمعانی در " انساب"
او را ذکر نموده گوید : نامبرده از علمائی که در خراسان و عراقند در فنون لغت و ادب و قیام بصنعت شعر افضل است، نامبرده در
سال 521 بمرو آمد و بر ما وارد شد و من قسمت متناسبی از ادب را بر او قرائت نمودم و از او بهره مند شدم و از دریاي علوم و
فنون او کفی برگرفتم، سپس او را در همدان ملاقات نمودم، بعدا من در بغداد اقامت داشتم و چندین مرتبه بانجا آمد و بر ما ورود
نمود و هیچکدام او را ملاقات ننمودم مگر آنکه از کلمات و اشعار او نوشتم و از انوار دانش او اقتباس کردم، سپس نام مشایخ و
استادان او را ذکر کرده، حدیث غدیر باسناد او در ص 85 گذشت و باز بطریق دیگر از او در آیه اکمال دین خواهد آمد.
562 وفات یافته)، صاحب کتابهاي / 227 - حافظ - ابو سعد - عبد الکریم بن احمد سمعانی - شافعی - (در سال 506 متولد و در 3
"الانساب " و " فضائل الصحابه - " ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 326 شرح حال او را ثبت و نامبرده را ستوده، ذهبی در
جلد 4 تذکره اش ص 111 گوید که : او عالمی است ثقه و حافظ - و حجت، دامنه سیر او از حدیث عدل و دین وسیع بوده، مردي
بوده خوش سیرت و نیکو معاشرت و داراي محفوظات بسیار، ابن نجار گوید : از شخص آگاهی شنیدم که : تعداد مشایخ و اساتید
سمعانی به هفتهزار نفر بالغ میشد و این چیزي است که احدي بان نرسیده، حدیث منسوب باو در ص 105 گذشت.
486 متولد و در 567 وفات یافته - / 228 - ابوبکر یحیی بن سعدون بن تمام الازدي - قرطبی - ملقب به (سابق الدین) - در سال 7
صاحب تفسیر کبیر - ابن اثیر در جلد 11 " کامل " ص 152 گوید : نامبرده در قرائت و نحو غیر آن از علوم پیشوا
صفحه 111 از 144
[ [ صفحه 189
بوده، و در زهد و عبادت بمقامی رسید که مردم بسیاري از بلاد از وجود از منتفع میشدند، بخصوص اهل موصل، زیرا نامبرده در
آنجا اقامت گزید و همانجا وفات یافت، یاقوت در دو کتاب خود شرح حال او را ثبت نموده، در جلد 7 " مجمع البلدان " ص 54
گوید : بسیاري از شیوخ و استادان ما بر او قرائت نمودند، او مردي بود، ادیب، فاضل، آموزنده قرائت، عارف به نحو و لغت،
بسیاري از کتب ادب را درك کرده و از اساتید شنیده، و در جلد 20 " مجمع الادباء " ص 14 گوید : استادي است فاضل و عارف
به نحو و وجوه قراآت، و نامبرده ثقه و داراي دقت نظر و متصف بصدق و دین بوده و خیر وجود او بسیار بوده، حدیث او از
تفسیرش در باب نزول آیه سال سائل پیرامون قضیه غدیر خواهد آمد.
229 - موفق بن احمد - ابو الموید - اخطب خطباء خوارزمی - متوفاي 568 ، نامبرده یکی از شعراي غدیر است، شعر او و شرح
حالش در ضمن شعراء قرن ششم خواهد آمد، - حدیث غدیر را در " مناقب " و در " مقتل، خود - بطرق بسیار روایت کرده که
بعضی از آنها در صفحات 40 و 41 و 42 و 45 و 48 و 49 و 51 و 53 و 54 و 60 و 61 و 71 و 76 و 80 و 83 و 82 و 84 - گذشت
و طرق دیگري از او خواهد آمد.
230 - عمر بن محمد بن خضر اردبیلی - معروف به : ملا - حدیث غدیر را " وسیله المتعبدین " بلفظ براء بن عازب روایت نموده،
در حدیث تهنیت خواهد آمد.
231 - حافظ - علی بن حسن بن هبه الله - ابو القاسم دمشقی - شافعی - ملقب به : ثقه الدین - مشهور به : ابن عساکر - متوفاي
571 ، صاحب تاریخ کبیر - دایر و مشهور است - ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 363 شرح حال او را ثبت کرده و ابن اثیر در
جلد 11 " کامل " ص 177 و ابن کثیر در جلد 12 تاریخش ص 294 او را ستوده اند و در تاریخ اخیر الذکر گوید : نامبرده یکی از
بزرگان حفاظ حدیث است و کسی است که از حیث سماع حدیث و جمع و تصنیف و اطلاع و حفظ
[ [ صفحه 190
نسبت باسناد و متن احادیث و اتقان نسبت به اسلوب حدیث و فنون آن مورد توجه و اقبال علاقمندان باین رشته بوده، نامبرده تاریخ
شام را در هشتاد مجلد تصنیف نموده، سپس (ابن کثیر) در ستایش نسبت باو و تالیفاتش مبالغه و اطناب نموده، و رساترین و کامل
273 ذکر کرده و او را و موثق بودن او را بسیار ستوده و - ترین شرح حال او شرحی است که سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 277
اتقان او و تالیفات او را تقدیر نموده، و چنانکه ابن کثیر بیان داشته، نامبرده احادیث بسیاري درباره این داستان مهم " غدیر " در
تاریخش آورده، بعض از آنها در صفحات 40 و 58 و 80 و 86 و 88 و 98 گذشت و حدیث او در نزول آیه تبلیغ و آیه اکمال
درباره علی علیه السلام خواهد آمد.
232 - حافظ - محمد بن ابی بکر - عمر بن ابی عیسی - احمد ابو موسی مدینی اصفهانی - شافعی (در سال 501 متولد و در 581
وفات یافته)، ابن خلکان در جلد 2 تاریخش ص 161 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده در حفظ و شناسائی، پیشواي زمان خود
بوده و در حدیث و علوم داراي تالیفات سودمندیست، سپس بذکر تا لیفات او پرداخته، و سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 90 و ذهبی
در جلد 4 تذکره اش ص 128 او را ذکر نموده اند و ذهبی درباره او چنین نگاشته : حافظ - شیخ الاسلام - بزرگ، تقدم و
پیشدستی در جمع و بررسی حدیث با بلندي اسناد باو منتهی گشته، و ابن الزینبی گوید : ابو موسی چندان زیست و زندگی کرد تا
یگانه عصر خود شد و از حیث اسناد و حفظ، استاد زمان خود گردید، سمعانی گوید : من از او حدیث استماع نمودم و از احادیث
صفحه 112 از 144
من نوشت و او ثقه و متصف بصدق است، عبد القادر گوید : براي نامبرده مسموعات حدیث در اصفهان بحدي حاصل گشت که
براي احدي در زمان او حاصل نگشت و مضافا بر این مزیت که مخصوص او است مراتب حفظ و اتقان او است، نامبرده داراي
تصانیفی است که در آن بر پیشینیان با وصف ثقه بودن و نیروي عفت برتري و زیادتی یافته،
[ [ صفحه 191
طرق منسوب باو در صفحات 54 و 57 و 62 و 87 و 89 و 100 و 108 و 109 و 111 گذشت و غیر از طرق مذکوره نیز دارد.
233 - حافظ محمد بن موسی بن عثمان - ابوبکر حازمی (نسبت به جد او حازم است) همدانی - شافعی (در سال 548 متولد و در
584 وفات یافته)، سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 189 شرح حال او را ثبت و او را پیشواي با اتقان و برجسته خوانده، و از ابن الزینبی
نقل شده که : نامبرده از حدیث حفظ حدیث و اسانید و رجال آن با اوصافی که در او است از قبیل زهد و التزام بعبادت و ریاضت
و ذکر، بهترین مردم زمان خود بوده، در علم حدیث مصنفاتی دارد : و ابن نجار گوید : نامبرده از پیشوایان حفاظ عالمین بفقه
حدیث و معانی و رجال آن بوده و مورد اعتماد و وثوق و حجت بزرگواري بوده، متصف بزهد و ورع و ملازم با خلوت و مباشر امر
تصنیف و نشر علم بوده، چنانکه در جلد 2 تاریخ ابن خلکان ص 223 و جلد 3 " معجم البلدان " ص 466 مذکور است نامبرده
بخطبه پیغمبر صلی الله علیه و آله در غدیرخم تصریح نموده است.
234 - حافظ عبد الرحمن بن علی بن محمد - ابو الفرج ابن جوزي - بکري - (بمناسبت نسبت او بجدش ابی بکر صدیق) بغدادي -
حنبلی - متوفاي 597 ، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص 301 گفته : نامبرده علامه عصر و پیشواي زمان خود در حدیث و فن وعط
بوده، در فنون عدیده تصنیف کرده و در عده اي از کتب تذکره و تاریخ شرح حال او ذکر شده، حدیث مناشده در رحبه را بلفظ
زاذان از طریق احمد روایت نموده (زیادتی چاپ دوم) و لفظ او در کلمات پیرامون سند حدیث خواهد آمد.
235 - فقیه - اسعد بن ابی الفضایل محمود بن خلف عجلی - ابو الفتوح (باو - ابو الفتح - نیز گفته میشود) - شافعی - اصفهانی
(در سن 85 سالگی در سال
[ [ صفحه 192
600 وفایت یافته)، ابن اثیر در جلد 12 " کامل " ص 83 گوید : نامبرده پیشواي فاضلی بوده،. و ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص
40 گوید : استماع حدیث نموده و در فقه تسلط و احاطه یافته و کتاب تصنیف نمود، از مزایاي زهد و عبادت بهره مند بوده، سبکی
در جلد 5 طبقاتش ص 50 شرح حال او را ثبت و بسیار او را ستوده و تالیفاتش را تعداد کرده، ابن خلکان در جلد 1 تاریخش ص
71 از او نام برده و نسبت باو ستایش نموده، حدیث منسوب بنامبرده نقل از کتابش " الموجز " در فضایل خلفاء چهارگانه درس 57
و 89 گذشت.
علماء قرن 07
236 - ابو عبد الله - محمد بن عمر بن حسن - فخر الدین رازي - شافعی - متوفاي 606 ، صاحب تفسیر کبیر مشهور، ابن خلکان در
جلد 2 تاریخش ص 48 شرح حال او را ثبت نموده و گوید : یگانه عصر و پرورش یافته فطرت یگانه و مخصوص خود بوده، در علم
کلام و معقولات و علم اوایل بر (دانشمندان) زمان خود تفوق و برتري یافته، سپس تالیفات او را تعداد نموده، و ابن اثیر چنین گوید
صفحه 113 از 144
: نامبرده در عصر خود پیشواي جهانی بوده و ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 55 از او نام برده، و سبکی در جلد 5 طبقاتش ص
33 در شرح حال او بسط کلام داده و او را ستوده و در رد نکوهش ذهبی بر او در " میزان الاعتدال - " مبالغه نموده، حدیث - 40
او در ص 46 و 99 گذشت و در آیه تبلیغ نیز خواهد آمد.
237 - ابو السعادات - مبارك بن محمد بن عبد الکریم - ابن اثیر شیبانی - جزري - شافعی - متوفاي 606 ، برادرش - ابن اثیر در
جلد 12 " کامل " ص 120 - شرح حال او را ثبت و چنین نگاشته : برادرم - مجد الدین ابو السعادات، در عده اي از علوم، از جمله
در فقه و اصول نحو و اصول حدیث و لغت - عالم بود و داراي تصنیفات مشهوریست، در تفسیر و حدیث و نحو و حساب و غریب
حدیث، رساله هائی
[ [ صفحه 193
فراهم ساخته، نامبرده نویسنده برجسته و ممتازي بوده که در میان اهل زمان طرز نگارش او ضرب المثل بوده، داراي دین ثابت و
استوار و ملتزم طریق مستقیم بوده، در کتاب خود " جامع الاصول فی احادیث الرسول " این روایت را از زید بن ارقم - یا - ابی
سریحه (شعبه - این تردید را نموده) نقل کرده که : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : من کنت مولاه فعلی مولاه، ترمذي این
روایت را با بررسی در اسنادش روایت کرده و آنرا از شافعی (پیشواي شافعیان) در کتاب خود " النهایه " جلد 4 ص 246 حکایت
نموده.
238 - ابو الحجاج - یوسف بن محمد بلوي - مالکی - مشهور بن (ابن الشیخ) متوفاي حدود 605 ، مولف کتاب " الف با " این
کتاب نموداریست از مجامع فضل و ادب سرشار او، زرکانی در جلد 3 " الاعلام " ص 1184 او را ذکر نموده - لفظ او در مجلد
دوم - (الغدیر) در شعراي قرن اول پیرامون ابیات امیرالمومنین علیه السلام خواهد آمد.
239 - تاج الدین - زید بن حسن بن زید کندي - ابو الیمن بغدادي - در بغداد ولادت و در آنجا پرورش یافته، سپس بشام منتقل و
در آنجا اقامت گزیده و در سال 613 درگذشته، ابن اثیر در جلد 12 " کامل " ص 130 گوید : نامبرده در نحو و لغت پیشوا بوده و
در حدیث داراي اسناد عالی است و فنون بسیار و علوم متنوع را دارا بوده، حدیث مناشده رحبه باسناد او و بلفظ عبد الرحمن بن ابی
لیلی خواهد آمد.
240 - شیخ علی بن حمید قرشی متوفاي 621 ، نامبرده - حدیث غدیر را در " شمس الاخبار المنتقی من کلام النبی المختار، " ذکر
نموده، چنانکه در ص 98 گذشت، و لفظ او در مفاد حدیث خواهد آمد.
241 - ابو عبد الله - یاقوت بن عبد الله - نژاد او رومی است و حموي المولد است : مسکن او در بغداد بوده، نامبرده در کودکی
اسیر شده و در بغداد مرد تاجري او را خریده، در سال 626 درگذشته، کتاب " معجم البلدان " و " معجم الادباء"
[ [ صفحه 194
از او است، در ادبیات گامهاي بلندي برداشته و بر امیرالمومنین علی علیه السلام متعصب بوده، ابن خلکان در جلد 2 تاریخش ص
349 شرح حال او را از حیث مقام و علم و ادب و تالیفات و مذهب ثبت نموده، نامبرده در جلد 3 " معجم البلدان " ص 466 - 355
از حازمی این حدیث را ذکر نموده که : رسول خدا صلی الله علیه و آله در غدیرخم خطبه ایراد فرمود... و سخنان او نقل از کتاب"
معجم الادباء " ضمن بیان مولف در مورد حدیث غدیر ذکر شده است.
صفحه 114 از 144
242 - ابو الحسن علی بن محمد شیبانی - معروف بن - ابن اثیر - جزري متوفاي 630 ، صاحب تاریخ " کامل " و " اسد الغابه،"
ابن خلکان در جلد 2 تاریخش ص 378 شرح حال او را ثبت و درباره او گفته : در حفظ حدیث و شناسائی آنچه که مربوط بانست
و در حفظ تاریخ متقدم و متاخر پیشوا بوده. سپس تالیفات او را ذکر نموده و آنها را ستوده و یافعی در جلد 4 " مرآت الجنان " ص
70 او را ذکر و نسبت باو و تالیفاتش ستایش نموده، ذهبی در جلد 4 تذکره اش ص 191 نامبرده را از حفاظ بشمار آورده و از او
ستایش کرده، حدیث غدیر را بطرق بسیار روایت کرده که قسمتی از آن خواهد آمد و قسمتی هم در صفحات 41 و 48 و 53 و 54
و 55 و 61 و 76 و 87 و 89 و 91 و 93 و 100 و 108 و 110 ذکر شده است.
243 - حنبل بن عبد الله بن فرج بغدادي - رصافی (در سال 640 در سن 90 سالگی وفات یافته)، نامبرده محدث است و حدیث
بسیار روایت نموده، مسند احمد بن حنبل باسنادش که ذکر خواهد شد از پسرش عبد الله روایت میکند، ابو شامه در " ذیل
الروضتین " شرح حال او را درج کرده، حدیث مناشده رحبه باسناد او بلفظ عبد الرحمن خواهد آمد.
244 - حافظ - ضیاء الدین محمد بن عبد الواحد - ابو عبد الله مقدسی - دمشقی -
[ [ صفحه 195
حنبلی (در سال 569 متولد و در 643 وفات یافته)، ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 169 نام او را با ستایش از او ذکر نموده، و
تالیفات او را ستوده است، ذهبی در جلد 4 تذکره اش ص 197 شرح حال او را ثبت و از قول عمر بن حاجب حکایت کرده که او
گفته : بزرگ و استاد ما ابو عبد الله بزرگ زمان خود و پرورش یافته بر فطرت و شخصیت انحصاري خودش میباشد، و از حیث علم
و حفظ و مورد وثوق بودن و دین از علماء ربانی است، در روایت، بسیار دقت و بررسی میکرده و در عبارت کوشش بسیار نموده،
بسیار بیاد خدا و منقطع از غیر خدا و متصف بتواضع و فروتنی بوده.. بالاخره در وصف و ستایش او گوید : ابن النجار گفته : نامبرده
حافظی است با اتقان و عالمی است حجت و واقف بحال رجال حدیث، موصوف بورع و تقوي است، در آگاهی و عفت نفس و
حسن طریقت، همانند او ندیدم -. تا آخر.. حدیث او در صفحه 57 و 62 و 71 و 72 و 103 و 107 گذشت و احادیث دیگري نیز از
او خواهد آمد.
245 - ابو سالم - محمد بن طلحه قرشی - نصیبی - شافعی - متوفاي 652 ، نامبرده یکی از شعراء غدیر است در قرن هفتم که در
محل خود شعر و شرح حال او خواهد آمد، حدیث منسوب باو در ص 69 گذشت و حدیث دیگر نقل از کتاب او " مطالب السئول
"که مکر را به چاپ رسیده نقل خواهد شد.
-246 ابو المظفر - یوسف - امیر حسام الدین قز اوغلی ابن عبد الله بغدادي - حنفی - متوفاي 654 ، سبط حافظ ابن جوزي (از دختر
گرامی او " رابعه) " یافعی در جلد 4 " مرآت " ص 136 و ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 194 شرح حال او را ثبت نموده و ابن
کثیر ضمن شرح حال، او را نسبت بمراتب علم و فضل و حسن خطابه ستوده، و ابو الحسنات در " فواید البهیه " ص 230 او را نام
برده و
[ [ صفحه 196
گفته : نامبرده در فقه تسلط یافته، عالمی است فقیه و واعظ و خوش معاشرت، ابو المعالی سلامی - بطوریکه در " منتخب المختار"
ص 236 مذکور است درباره او گفته : نامبرده استادیست صالح و دانشمند - عالم به تفسیر و حدیث و فقه، داراي تفسیري است
صفحه 115 از 144
بزرگ در بیست نه مجلد، و سپس استادان و تالیفات او را ذکر کرده - حدیث او در ص 73 گذشت و در عنوانات دیگر بالفاظ
دیگر غیر از آنچه ذکر شده نقل از تالیف مشهور او " تذکره خواص الامه " خواهد آمد.
247 - عز الدین عبد الحمید بن هبه الله مدائنی - مشهور به " ابن ابی الحدید " معتزلی متوفاي 655 ، مولف شرح نهج البلاغه که
مشهور و در دسترش عموم است و این شرح نمودار بارزي است از احاطه کامل او در حدیث و کلام و تاریخ و ادب، شرح حال او
در جلد 4 (شرح نهج البلاغه) او ص 575 مذکور است، حدیث او در ص 104 گذشت و در داستان مناشده رحبه و داستان نفرین و
داستان رکبان و احتجاج عمار بحدیث غدیر و مناشده جوانی بر ابی هریره خواهد آمد.
248 - حافظ - ابو عبد الله - محمد بن یوسف - گنجی - شافعی - متوفاي 658 - صاحب کتاب " کفایه الطالب " که در مصر در
160 صفحه چاپ شده و اسناد آن حذف گردیده و در نجف اشرف با ذکر سند (مطابق اصل آن) چاپ شده، و کتاب مزبور
نموداریست از پیشروي و تسلط او در حدیث و احاطه کامل او در علوم و فضیلت بسیاري که احراز نموده و توجه و عنایت خاصی
که در کار حدیث و فنون آن دارد، ابن صباغ مالکی در " فصول المهمه " از او نقل میکند و از نامبرده به جمله : امام - حافظ :
تعبیر مینماید، حدیث او در صفحات 46 و 50 و 72 و 80 و 92 و 98 گذشت و در داستان مناشده رحبه بطرق مختلف و در موضوع
مناشده مردي عراقی بر جابر انصاري و در حدیث تهنیت خواهد آمد.
249 - حافظ - ابو محمد - عبد الرزاق بن عبد الله بن ابی بکر - عز الدین رسعنی - حنبلی - متوفاي 661 ، ذهبی در جلد 4 " تذکره
الحفاظ " ص 243 او را
[ [ صفحه 197
ذکر نموده گوید : پیشوائی بوده متقن، داراي فنون و ادب، کتاب " مقتل الحسین علیه السلام " از او است، و تفسیر خوبی گرد
آوري و تصنیف نموده، من آنرا دیدم، در آن باسناد خود روایت میکند، ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 241 او را ستوده است،
و قسمتی از گفتار اربلی (همردیف و - همکار او) در شرح حال نامبرده خواهد آمد، حدیث او در نزول آیه تبلیغ درباره علی علیه
السلام ذکر خواهد شد.
250 - فضل الله بن ابی سعید - حسن شافعی - تور بشتی، سبکی در جلد 4 طبقاتش ص 146 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده
مردي است محدث و فقیه از اهل شیراز، شرح خوبی بر " مصاییح " بغوي نوشته و صحیح بخاري را از عبد الوهاب ابن مغرم
(باسنادش) روایت کرده، گمان دارم، این مرد بزرگ در حدود سال 660 وفات یافته، و بوساطه وقعه تاتار معرفت بحال او میسر
نشده، پس از ابو طالب سبکی بعضی از فوائد مذکوره در شرح مصابیح (تالیف او را) ذکر نموده، نامبرده حدیث غدیرخم را در
کتابش " المعتمد فی المعتقد " روایت نموده.
251 - حافظ - محی الدین - یحیی بن شرف بن حسن - ابو زکریا نووي دمشقی - شافعی متوفاي 676 ، سبکی در جلد 5 طبقاتش
166 شرح حال او را ذکر و ستایش بلیغ نسبت باو نموده، ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 278 او را ذکر نموده و - ص 168
گوید : استاد مذهب و بزرگ فقهاء زمان خود بوده و از حیث زهد و عبادت و ورع و تحقیق و فراهم ساختن موجبات بهم پیوستگی
مردم - بمرتبه اي رسید که احدي از فقهاء قادر بوصول بان نبودند، سپس تالیفات او را ذکر و توصیف نموده، ذهبی نیز در جلد 4
259 در شرح حال او بسط کلام داده، حدیث غدیر نقل از تالیف او " ریاض الصالحین " در ص 72 گذشت، - تذکره اش ص 264
و در کتاب دیگرش که در تهذیب اسماء و لغات تالیف نموده چنین نگاشته : و در کتاب
صفحه 116 از 144
[ [ صفحه 198
ترمذي از ابی سریحه صحابی - یا زید بن ارقم (تردید از شعبه است) از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت شده که : فرمود من کنت
مولاه فعلی مولاه، ترمذي آنرا روایت نموده و گوید حدیث حسن است و شک در شخص صحابی (راوي) بصحت حدیث لطمه
نمیزند، زیرا تمام آنها عدول هستند.
252 - شیخ مجد الدین - عبد الله بن محمود بن مورود حنفی - موصلی (در سال 599 متولد و در 683 وفات یافته)، ابو الحسنات در
"الفوائد البهیه " ص 106 شرح حال او را ثبت نموده و گفته : نامبرده در فروع و اصول یگانه روزگار بوده و پیوسته تا پایان عمر
خود بامر فتوي و تدریس اشتغال داشته، ابن حمویه صاحب " فراید السمطین " حدیث مناشده مردي را بر جابر انصاري که خواهد
آمد از او روایت نموده.
253 - قاضی ناصر الدین - عبد الله عمر - ابو الخیر بیضاوي شافعی - متوفاي 685 صاحب " الطوالع و المصباح " در اصول دین و"
الغایه القصوي " در فقه و " المنهاج " در اصول فقه و " مختصر الکشاف " در تفسیر و " شرح المصابیح " در حدیث، سبکی در
جلد 5 طبقاتش ص 59 گفته : نامبرده پیشواي مبرزي بوده - و بسیار اهل نظر و داراي صلاحیت و ملازم با عبادت و متصف بزهد
بوده، در شیراز متصدق مقام - قاضی القضاه شد و به تریز رفت، ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 309 شرح حال او را ثبت نموده
و گفته که در تبریز وفات یافت، حدیث او در موضوع غدیرخم از کتابش " طوالع الانوار " در ص 27 گذشت.
254 - حافظ - احمد بن عبد الله - فقیه حرم - محب الدین - ابو العباس طبري - مکی - شافعی متوفاي 494 ، سبکی شرح حال او را
در جلد 5 طبقاتش ص 9 ثبت و او را ستوده و ابن کثیر در جلد 13 تاریخش ص 340 او را ذکر نموده و ذهبی در جلد 4 " تذکره"
ص 264 او را از جمله حفاظ بشمار آورده و گفته : نامبرده در فقه تسلط یافت و تدریس نمود و فتوي داد و کتاب تصنیف نمود، و
استاد شافعیه
[ [ صفحه 199
و محدث حجاز بود، پیشوائی بود داراي صلاحیت و متصف بزهد و عالیقدر، حدیث غدیر را در کتابش " ریاض النضره " و"
ذخائر العقبی " بطرق متعدد با بررسی در اسناد روایت نموده که بعضی از آن در حدیث مناشده رحبه و در حدیث رکبان و در
داستان تهنیت خواهد آمد و بعضی دیگر از طرق او در صفحات 46 و 55 و 61 و 68 و 92 و 97 و 105 گذشت.
255 - ابراهیم بن عبد الله وصابی - یمنی - شافعی - مولف کتاب " الاکتفاء فی فضل الاربعه الخلفاء " حدیث غدیر را بطرق متعدد
در " الاکتفاء " ذکر نموده که بعضی از آن در حدیث مناشده رحبه و در احتجاج امیرالمومنین علیه السلام در روز جمل و در نزول
آیه سال سائل پیرامون قضیه غدیر خواهد آمد، و بعضی از طرق نامبرده در ص 50 و 53 و 56 و 83 و 98 و 100 و 103 و 107 و
109 گذشت.
256 - سعید الدین - محمد بن احمد فرغانی، قصیده تائیه ابن فارض را شرح داده، در حدود سال 700 وفات یافته، ذهبی در " العبر
"تاریخ وفات او را - 699 ضبط کرده، نامبرده اول کسی است که قصیده تائیه ابن فارض را شرح نموده، چنین شکایت شده که
قصیده مزبور را اول در حضور جلال الدین رومی - مولوي - خوانده بعدا شرح فارسی بر آن نوشته و سپس شرح عربی بر آن
نگاشته و نام آنرا " منتهی المدارك " گذارده و کتاب بزرگی است، چلبی در جلد 1 " کشف الظنون " صفحه 209 این جریان را
چنین نگاشته، و از کفوي نقل شده که : نامبرده علوم شرعیه و حقیقیه را جمع نموده، زبان گویاي عصر خود و برهان زمان خود و
صفحه 117 از 144
دلیل راه حق و سر خداوندي در بین خلق بوده، شرح حال او در جلد 1 صفحه 270 " عبقات الانوار " موجود است، لفظ او در
سخنان پیرامون مفاد حدیث غدیر خواهد آمد.
[. [ صفحه 20
علماء قرن 08
257 - شیخ الاسلام - ابو اسحق - ابراهیم بن سعد الدین - محمد بن موید حمویه خراسانی جوینی متوفاي 722 (در سن 78 سالگی
در گذشته)، ذهبی در جلد 4 " تذکره " ص 298 او را ستوده و درباره او گوید : امام محدث یگانه اکمل : و نیز درباره او گوید :
نسبت بروایت بسیار توجه و عنایت داشته و در بررسی و بدست آوردن جهات حدیث کوشش بسیار مینموده، ملک غازان بدست او
اسلام آورده، ابن حجر در جلد 1 " درر " ص 67 شرح حال او را نگاشته و نسبت باو ستایش کرده، نامبرده حدیث غدیر را بطرق
بسیار در کتاب خود " فرائد السمطین " که در فضیلت مرتضی علیه السلام و بتول و سبطین (علیهم السلام) تالیف نموده (و در نزد
مولف " الغدیر " موجود است) روایت نموده بعضی از طرق او در صفحات 40 و 46 و 50 و 53 و 57 و 68 و 80 و 86 و 87 و 103
و 104 و 119 ذکر شده و روایت او در حدیث مناشده رحبه و حدیث مناشده مرد عراقی بر جابر انصاري و در موضوع احتجاج عمر
بن عبد العزیز و در نزول آیه اکمال دین درباره علی علیه السلام و در نزول آیه سال سائل پیرامون قضیه غدیر و در حدیث تهنیت،
خواهد آمد.
258 - علاء الدین - احمد بن محمد بن احمد سمنانی (در سال 659 متولد و در 736 وفات یافته، ابن حجر در جلد 1 " الدرر
الکامنه " ص 250 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده فر فقه تسلط یافت و در مقام طلب حدیث برآمد و در فضایل شریکت
نموده و در علم تبحر یافت، ذهبی درباره او گوید : پیشوائی بود جامع، بسیار تلاوت (قرآن) مینمود، موقعیتی در نفوس یافت، و
چنین ذکر کرده که مصنفات او بیش از سیصد کتاب است، صدر الدین ابن حمویه از او اخذ حدیث کرده، لفظ او نقل از کتابش"
عروه الوثقی " در باب سخنان پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
[ [ صفحه 201
-259 حافظ - یوسف بن عبد الرحمن بن یوسف بن عبد الرحمن بن یوسف دمشق - ابو الحجاج مزي شافعی - متوفاي 742 ، سبکی
251 شرح حال او را نگاشته گوید : بزرگ ما و استاد ما و پیشواي ما - شیخ جمال الدین - ابو - در جلد 6 طبقاتش ص 267
الحجاج مزي، حافظ زمان ما، حامل پرچم سنت و جماعت و برپا دارنده شئون این صناعت، و در برگیرنده لباس طاعت و پیشواي
457 او را ذکر نموده - حفاظ... تا آخر... ابن کثیر در جلد 14 تاریخش ص 191 و ابن حجر در جلد 4 " الدرر الکامنه " ص 461
اند، و از " ابن سید الناس " حکایت شده که گفت : در دمشق از میان اهل علم پیشوائی یافتیم که بر همه برتري داشت، و حافظی
که بر همه اقرانش (چه آنها که بعد از او آمدند و چه آنها که پیش از او بودند)، تفوق یافت، ابو الحجاج، دریار خروشان این علم
(علم حدیث) و بزرگ مردي که خود گوید : کم ترك الاول الاخر ؟ داناترین خلق بشرح احوال (رجال) و آگاه ترین مردم نسبت
براویان... تا آخر ستایش هاي او نسبت بنامبرده - حدیث غدیر را در " تهذیب الرجال " روایت نموده که در صفحات 40 و 46 و
50 و 72 مذکور است، و نامبرده حدیث مزبور را در " تحفه الاشراف بمعرفه الاطراف " از ترمذي و نسائی باسناد آندو از ابی
صفحه 118 از 144
الطفیل از زید بن ارقم بسند و لفظ مذکور در صفحه 64 - و از ابن ماجه بدو سند و لفظ مذکور در صفحه 78 از عبد الرحمن از
سعد - روایت نموده است.
260 - حافظ - شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی - شافعی - متوفاي 748 ، جزري در جلد 2 " طبقات القرآء " شرح
حال او را ثبت و گفته : نامبرده
[ [ صفحه 202
استادي است بزرگ و مورد وثوث و اعتماد،... تا آنجا که درباره او گوید : و اشتغال بحدیث و اسماء رجال آن داشت تا بحدي که
216 از او نام برده و در - تعداد استادان او در فن حدیث و سایر فنون بهزار تن بالغ گشت. و سبکی در جلد 5 تاریخش ص 219
ستایش و توصیف او تفصیل و مبالغه زیادي کار برده، و ابن کثیر در جلد 14 تاریخش ص 225 نیز از او نام برده و در شان او گوید
: حافظ کبیر - مورخ اسلام و استاد بزرگان محدثین - حفاظ حدیث و سایر فنون بوجود او ختم شد، و ابن حجر در جلد 3 " الدرر
336 شرح حال او را ثبت و گوید : در فن حدیث و گرد آوري تاریخ اسلام بطوري مهارت و تسلط یافت که در - "ص 338
نگارش و ثبت اخبار علماء حدیث (مخصوصا) بر پیشینیان برتري و تفوق یافت، سپس تالیف او را ذکر و مورد ستایش قرار داده،
نامبرده کتاب جداگانه درباره حدیث غدیر تالیف نموده و حدیث او در صفحات 68 و 72 و 82 و 103 ذکر شده است.
261 - نظام الدین - حسن بن محمد قمی - نیشابوري - صاحب تفسیر کبیر موسوم به (غرائب القرآن) که چندین بار در مصر و
ایران چاپ شده، حدیث غدیر را نامبرده در تفسیرش ذکر کرده، بصفحات 46 و 86 و 99 مراجعه نمائد، و حدیث او در باب نزول
آیه تبلیغ درباره علی علیه السلام پیرامون واقعه غدیر خواهد آمد.
262 - ولی الدین - محمد بن عبد الله - خطیب - عمري تبریزي - مولف " مشکاه المصابیح " متوفاي 737 ، حدیث از او در صفحه
46 و 73 گذشت و در داستان تهنیت بطریق احمد خواهد آمد.
263 - تاج الدین - احمد بن عبد القادر بن مکتوم - ابو محمد قیسی - حنفی - نحوي - متوفاي 749 ، جزري در جلد 1 " طبقات
174 - ضمن شرح حال بذکر - القراء " ص 70 شرح حال او را ثبت و نامبرده را ستوده، و ابن حجر در جلد 1 " الدرر " ص 176
استادان و تالیفات او پرداخته و گوید : در فقه و تدریس پیشروي نموده و نیابت در حکم یافت، سپس تالیفاتش را ذکر و از جمله
آنها " تذکره " را نام برده
[ [ صفحه 203
و گوید : کتاب مزبور را در سه مجلد تدوین و نام آنرا " قید الاوابد " نهاد و من آنرا بخط خود او از محمودیه یافتم - نامبرده در
کتاب خود " تذکره مذکور " ابیات حسان را در حدیث غدیر ذکر نموده که ضمن شعراء قرن اول خواهد آمد.
264 - زین الدین - عمر بن مظفر بن عمر - معري - حلبی - شافعی - مشهور به - ابن الوردي - متوفاي 749 ، سیوطی در " بغه
الوعاه " شرح حال او را نگاشته و گوید : نامبرده پیشوائی بود کامل در فقه و نحو و ادب و مسلم در علم و نظم او در عالی ترین
مرتبه (از زیبائی و نیکوئی) بود فضایل مشهوري دارد، سپس تالیفات و قسمتی از اشعار او را ذکر کرده، نامبرده حدیث ولایت را در
"تتمه المختصر فی اخبار البشر " چاپ مصر - ذکر نموده است.
، 265 - جمال الدین - محمد بن یوسف بن حسن بن محمد زرندي - مدنی - حنفی - شمس الدین - متوفاي در حدود 757
صفحه 119 از 144
بطوریکه در " منتخب المختار " ص 210 مذکور است، سلامی - معاصر او - شرح حال او را نوشته و استادان او را ذکر کرده و
ملاقات با او را بیان کرده، و ابن حجر در جلد 4 " الدرر " ص 295 او را نام برده و گوید : نامبرده، کتاب (درر السمطین فی مناقب
السبطین) را تصنیف نموده و بعد از پدرش در مدینه بریاست رسید و کتب متعددي تصنیف کرد و فقه و حدیث تدریس نمود،
سپس بشیر از مسافرت کرد و در آنجا متصدق مقام قضاوت شد تا اینکه در سال 747 یا 748 وفات یافت، ابن فرحون این جریان را
از او ذکر کرده و از بزرگان و استادان جنید حکایت شده که تاریخ وفات او را در شیراز 757 تعیین کرده، و ابن صباغ مالکی در"
فصول المهمه " از او به : شیخ - و پیشوا و علامه محدث در حرم شریف نبوي تعبیر نموده. نامبرده (جمال الدین زرندي) در کتاب
(نظم درر السمطین فی فضایل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین) گوید : امام حافظ - ابوبکر - احمد بن حسین بیهقی رحمه
الله بسند خود از براء بن عازب روایت میکند که گفت : با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدیم.... تا آخر لفظ مذکور در حدیث
تهنیت.
[ [ صفحه 204
266 - قاضی عبد الرحمن بن احمد ایجی - شافعی متوفاي 756 ، سبکی در جلد 6 طبقاتش ص 108 گوید : نامبرده پیشوائی بوده در
معقولات و عارفی بوده است بهر دو اصل (اصول فقه و حدیث) و بمعانی و بیان و نحو و فقه، و کتاب " المواقف " را در کلام او
نوشته، و ابن حجر در جلد 2 " الدرر " ص 322 شرح حال او را ثبت و او را ستوده و تالیفاتش را تعداد نموده، لفظ نامبرده در
پیرامون غدیر نقل از " المواقف " در ص 27 گذشت.
267 - سعید الدین، محمد بن مسعود بن محمد بن خواجه مسعود کازرونی - متوفاي 758 ، ابن حجر در جلد 4 " الدرر " ص 255
شرح حال او را ثبت و استادان او را ذکر کرده سپس گوید : سعید الدین محدثی بود فاضل، حدیث بسیار شنید و - مزي - باو اجازه
حدیث داد آه... و او شاگرد ابو حمویه مولف " فراید السمطین " مذکور در ص 20 . است و از او روایت میکند، نامبرده در کتابش
"المنتقی فی سیره المصطفی " گوید : و گفت (یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره علی) : من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم
وال من والاه و عاد من عاداه.
268 - ابو السعادات - عبد الله بن اسعد بن علی یافعی - شافعی - یمنی - سپس مکی - متوفاي 768 ، سبکی در جلد 6 " طبقاتش"
ص 103 او را ذکر و صلاحیت او و تصنیفات بسیار و نظم زیاد او را ستوده، ابن حجر در جلد 2 " الدرر " ص 247 شرح حال او و
استادان او را در حدیث و فقه ذکر و او را مورد ستایش قرار داده و گوید : نامبرده را در مذمت و نکوهش ابن تیمیه سخنی هست،
نامبرده حدیث غدیر را در جلد 1 تاریخش " مرآت الجنان " ص 109 از طریق احمد بن حنبل از جمله احادیث ارسال مسلم بشمار
آورده است.
269 - حافظ عماد الدین - اسماعیل بن عمر بن کثیر شافعی - قیسی - دمشقی متوفاي 774 ، ابن حجر در جلد 1 " الدرر " ص 384
شرح حال و استادان و تالیفات او را ذکر نموده، سپس از قول ذهبی در " المعجم المختص " گوید : پیشوائی است صاحب فتوي و
محدث با احاطه و جامع و فقیه صاحب فنون، محدثی است متقن
[ [ صفحه 205
و مفسریست که بسیار نقل حدیث نموده، داراي تصانیف سودمندي است، حدیث غدیر را نامبرده بطرق بسیار خود در تاریخ کبیر
صفحه 120 از 144
خود روایت کرده که قسمتی از آن در صفحات 40 و 46 و 53 و 55 و 58 و 61 و 82 و 86 و 89 و 92 و 97 و 99 و 103 و 105 و
122 گذشت و قسمتی هم در مورد حدیث مناشده رحبه و در حدیث رکبان و در مناشده جوانی بر ابی هریره و در مناشده مردي
عراقی بر جابر انصاري خواهد آمد.
270 - ابو حفص - عمر بن حسن بن مزید بن امیله مراغی سپس - حلبی سپس - دمشقی - سپس - مزي - مشهور به " ابن امیله"
(در سال 679 متولد و در 778 وفات یافته)، جزري در جلد 1 " طبقات القرآء " ص 590 و ابن حجر در جلد 3 " الدرر " ص 159
شرح حال او را ثبت نموده اند و ابن حجر درباره او گوید : مسند زمان خود بوده، احادیث بسیار روایت کرده و از وجود او بسیار
منتفع شده اند، در حدود پنجاه سال حدیث گفته و بسیار تلاوت نموده.. اه، و ابن الجزري در " طبقات القرآء " نامبرده را بموثق
بودن و دینداري و صلاحیت و نیکوئی ستوده، و از فضل ابن روز بهان نقل شده که درباره او گفته : نامبرده ثقه و با اتقان است، و
اسناد بزرگان از اساتید و اجله اصحاب باو منتهی میشود، حدیث او در موضوع مناشده رحبه بلفظ عبد الرحمن خواهد آمد.
، 271 - شمس الدین ابو عبد الله - محمد بن احمد بن علی الهواري - مالکی - مشهور به - ابن جابر اندلسی - متوفاي - 780
نامبرده یکی از شعراي غدیر است، شعر و شرح حالش ضمن شعراي قرن هشتم خواهد آمد.
272 - سید علی بن شهاب بن محمد همدانی، متوفاي 786 ، عده اي از اعلام و بزرگان نسبت باو و تالیفات و مقامات و کراماتش
241 مذکور است - مدح و ستایش نموده اند، شرح حال نامبرده در " العقبات " جلد 1 مجلد مخصوص " غدیر " ص 244
[ [ صفحه 206
نامبرده حدیث غدیر را در کتاب خود " موده القربی " که از کتب دایر و چاپ شده است بطرق متعدده روایت نموده، قسمتی از
طرق نامبرده در صفحات 51 و 105 و 107 گذشت، در با نزول آیه تبلیغ در شان علی علیه السلام و در حدیث تهنیت خواهد آمد.
273 - حافظ، شمس الدین - ابوبکر محمد بن عبد الله بن احمد مقدسی - حنبلی معروف به (صامت) متوفاي 789 ، جزري در جلد
2 طبقاتش، س 174 شرح حال او را ثبت و گوید : پیشواي مبر زما، حافظ بزرگ، شمس الدین، سپس بذکر بعض از استادان او در
قرائت و تالیفاتش پرداخته و او را نظما و نثرا ستایش نموده، و ابن حجر در جلد 3 " الدرر " ص 465 شرح حال او و اساتید و
اجازات او را درج و درباره او گوید : نامبرده استادان بسیاري را درك و سماع او زیاد بوده و خود نیز شخصا در کاوش و طلب
احادیث بوده و بسیار قرائت کرده و مبانی و اسناد را بخوبی بدست آورده و از این راه سود بسیاري عاید طالبین حدیث نموده،
نامبرده عالمی بوده است ذو فنون که در این راه رنج و مشقت بسیار تحمل کرده تا بحدي که کسی چون او رنج نبرده روزگاري
بکار حدیث و نقل آن اشتغال ورزیده تا در " صالحیه " وفات یافت، نامبرده در راه کسب کمال بمدارج عالیه نائل شد تا آنجا که
بر اقران خود برتري یافت، و متصدق فتوي و درس بود و در عین حال بسیار داراي مردانگی و متصف بصفات کمال انسانی بود،
جزري حدیث احتجاج و استدلال صدیقه طاهره سلام الله علیها را بحدیث غدیر در " اسنی المطالب " از او روایت میکند، چنانکه
خواهد آمد.
274 - سعد الدین - مسعود بن عمر بن عبد الله هروي تفتازانی - شافعی در سن قریب به هشتاد سالگی در سال 791 وفات یافته -
ابن حجر در جلد 4 " الدرر " ص 350 شرح حال او را ثبت و تالیفات او را تعداد نموده، سپس گفته : براي او جز آنچه ذکر شد
تصنیفات دیگري نیز شامل انواع علوم هست بطوریکه ائمه حدیث در بدست آوردن آنها و اعتناء بدانها مبالغه بسیار مینمودند، مقام
نامبرده در علم و معرفت بحدي رسید که شناسائی رموز بلاغت و علم معقول در شرق و حتی
صفحه 121 از 144
[ [ صفحه 207
در سایر مناطق و بلاد باو منتهی میشد، همانند و نظیري در شناسائی این علوم نداشت، سیوطی در " بغیه الوعاه " ص 391 او را
ستوده و تالیفات او را تعداد نموده است، لفظ نامبرده از کتابش " شرح المقاصد " در ص 28 گذشت.
علماء قرن 09
275 - حافظ علی بن ابی بکر بن سلیمان - ابوالحسن هیثمی - قاهري - شافعی - در سال 735 متولد و در 807 وفات یافته، سخاوي
20 . شرح حال او را ثبت و استادان او را تعداد و تالیفاتش را ذکر و نسبت باو بسیار ستایش - در جلد 5 " الضوء اللامع " ص 203
نموده، و از قول : تقی فاسی نقل نموده که : نامبرده (حافظ هیثمی) نسبت بمتن حدیث و آثار، حفظ بسیار داشته و عالمی نیکو و با
صلاحیت بوده، و اقفهسی گفته : نامبرده، پیشوائی بوده عالم و حافظ و زاهد و متواضع و با مودت و محبت نسبت بمردم، داراي
علاقه بعبادت و تحمل رنج و مشقت و متصف بورع بود،.. آه... سپس گوید : دینداري و زهد و ورع و سایر ملکات عالیه او بسیار
مورد ستایش واقع شده، بلکه در این جهات مورد اتفاق است، و عبد الحی حنبلی در جلد 7 " شذرات " ص 70 از او نام برده و او
را ستوده و استادان و تالیفات او را ذکر نموده، نامبرده حدیث غدیر را در کتاب بزرگ خود " مجمع الزواید " بطرق بسیار روایت
نموده که جز یک طریق بقیه طرق او صحیح است، قسمتی از روایات بطرق او در صفحات 52 و 55 و 60 و 69 و 70 و 82 و 86 و
88 و 97 و 99 و 102 و 104 و 109 گذشت و حدیث او در باب مناشده بلفظ زاذان و زیاد و زید بن ارقم و ابی الطفیل و همچنین
در باب رکبان بطریقی که صحت آن و ثقه بودن رجال آن را تصریح نموده خواهد آمد.
276 - حافظ ولی الدین - عبد الرحمن بن محمد مشهور به " ابن خلدون " حضرمی - اشبیلی - مالکی - (در سال 732 متولد و در
808 وفات یافته)، صاحب
[ [ صفحه 208
145 در شرح حال او بسط کلام داده و استادان او را در علوم - تاریخ مشهور و دایر، محبی در جلد 4 " الضوء اللامع " ص 149
متنوعه معقول و منقول ذکر نموده و تالیفات او را تعداد و خود و مولفاتش را مورد ستایش قرار داده، نامبرده در مقدمه تاریخش
ص 138 درباره بیان نص بر امامت در نزد امامیه گوید : این موضوع هم آشکار و هم پنهان است، اما آنچه که آشکار است مانند
قول (رسول خدا صلی الله علیه و آله) من کنت مولاه فعلی مولاه، سپس گوید : گفته اند که این ولایت شامل و منطبق باحدي نیست
مگر درباره علی علیه السلام و بهمین جهت عمر گفت : اصبحت مولی کل مومن و مومنه، سپس بمناقشه در مفاد آن اشاره نموده
است.
277 - سید شریف جرجانی - علی بن محمد بن علی - ابوالحسن حسینی - حنفی - (در سال 816 در شیراز وفات یافته) سخاوي در
328 شرح حالش را ثبت و او را ستوده و گفته : عفیف جرهی در جمله استادانش او را توصیف - جلد 5 " الضوء اللامع " ص 330
نموده به : علامه یگانه عصرش و بی همانند روزگارش سلطان العلماء العاملین - افتخار اعاظم المفسرین.. سپس مراتب ستایش
125 در شرح حال او و ذکر استادان او و - نسبت باو را ذکر و تالیفات او را تعداد و ابو الحسنات در " الفوائد البهیه " ص 134
تالیفاتش و بالاخره در ستایش او بسط کلام داده، نامبرده حدیث غدیر را در شرح " المواقف " روایت کرده بطوریکه در صفحه
24 ذکر شده است.
صفحه 122 از 144
278 - محمد بن محمد بن محمود حافظی - بخاري - معروف به (خواجه پارسا) در سال 756 متولد و در 822 وفات یافته - سخاوي
در جلد 10 " الضوء اللامع " ص 20 شرح حال او را ثبت نموده و ابو الحسنات در " فواید " ص 199 او را نام برده و گوید بر علماء
عصرش احادیث را قرائت نمود و از حیث مهارت (در قرائت) بر اقران خود برتري یافت و و فرع و اصول را تحصیل نمود، و در
معقول و منقول تسلط یافت، فقه را از ابی طاهر محمد آموخت.. تا آنجا که گوید : نامبرده داراي تصنیف هائی است، از جمله
کتاب " الفصول السته " و " فصل الخطاب " و کتاب اخیر کتابیست داراي لطف و عظمت و مشتمل است بر حقایق علم لدنی و
متضمن دقایق طریق
[ [ صفحه 209
نقشبندي است،.. اه. و طاشکبري زاده در جلد 1 " الشقایق " ص 286 شرح حال نامبرده را درج نموده، روایت او در حدیث نقل از
کتابش " - فصل الخطاب " خواهد آمد.
279 - ابو عبد الله - محمد بن خلیفه و شتانی - مالکی متوفاي 827 ر 8، روایت او در داستان احتجاج امیرالمومنین علیه السلام
بحدیث غدیرخم در روز جمل نقل از شرحی که نامبرده بر صحیح مسلم نگاشته خواهد آمد.
280 - شمس الدین محمد بن محمد بن محمد - ابو الخیر دمشقی - مقري - شافعی معروف به (ابن الجزري) متوفاي 833 ، شرح
255 موجود است که ضمن آن استادان او در فقه و در اصول فقه و - حال کامل و وافی از او در جلد 9 " الضوء اللامع " ص 260
در حدیث و در معانی و بیان ذکر شده و سخاوي در کتاب مزبور گوید : عده اي از مشایخ باو اجازه فتوي و تدریس و اقراء داده
اند، و تصنیفات او را در علوم مختلفه تعداد نموده و آنها را ستوده و از جمله تصنیفات او کتاب " اسنی المطالب فی مناقب علی بن
39 و همچنین در حواشی " الفواید البهیه " ص - ابی طالب علیه السلام " را ذکر مینماید، و در جلد 1 " الشقائق النعمانیه " ص 49
140 شرح حال مفصلی از او مذکور است، نامبرده حدیث غدیر را بطرق مختلفه در کتاب مذکور خود " اسنی المطالب " روایت
43 و 47 و 51 و 53 و 56 و 60 و 62 و 76 و 80 و 86 و 87 و 89 و 93 و - نموده، اشاره به بعضی از طرق نامبرده در صفحات 45
100 و 104 و 106 گذشت و روایت او در احتجاج حضرت صدیقه سلام الله علیها بحدیث غدیر خواهد آمد.
281 - تقی الدین احمد بن علی بن عبد القادر حسینی - قاهري - مقریزي حنفی - متوفاي 845 ، شرح حال مبسوط و کامل او در
21 مذکور است و سخاوي ضمن شرح حال او گوید : نامبرده در نون متعدده وارد شده و در - جلد 1 " الضوء اللامع " ص 25
اصول فضایل با اهل آن شریک گشته و با خط پاکیزه و زیباش بسیار کتابت نموده و کلمات شعر و نثر گفته و در نتیجه تحصیل و
تکمیل
[ [ صفحه 210
فنون بطالبین علم سودها رسانیده و مقام نیابت در حکم و داوري را یافته و احکام صادر کرده و چندین بار در قاهره متصدي امور
حسبی گشته و در مسجد جامع عمرو خطابه ایراد کرده و در مسجد جامع حاکم امامت نموده، و در جامع مویدیه قرائت حدیث
کرده، سپس تالیفات او را تعداد و مورد ستایش قرار داده و گفته که : بخط خود او (مقریزي) خواندم که تصنیفات او از دویست
مجلد بزرگ بیشتر است، و استادان او به ششصد تن بالغ گشته، اشاره بحدیث او (در موضوع داستان غدیرخم) در ص 47 گذشت و
در حدیث تهنیت نیز خواهد آمد.
صفحه 123 از 144
282 - قاضی شهاب الدین - احمد بن شمس الدین - عمر، دولت آبادي، متوفاي 849 ، صاحب " الارشاد " در نحو - و " هدایه
29 شرح حال کامل و مفصلی از او مذکور است، لفظ - السعداء " و " البحر المواج. " در تفسیر، در جلد 2 " العبقات " صفحه 33
او در کلمات پیرامون مفاد حدیث غدیرخم و در نزول آیه سال سایل در اطراف قضیه غدیر خواهد آمد.
283 - حافظ احمد بن علی بن محمد - ابوالفضل عسقلانی - مصري - شافعی - معروف به (ابن حجر) - در سال 773 متولد و در
36 در شرح - 852 وفات یافته - صاحب کتابهاي " الاصابه " و " تهذیب التهذیب، " سخاوي در جلد 2 " الضوء اللامع " ص 40
حال او بسط کلام داده و استادان او و تالیفاتش را ذکر و مورد ستایش قرار داده و درباره او گوید : پیشواي پیشوایان، قدماي از
علماء به نیروي حفظ و مورد وثوق بودن و امانت و معرفت تامه و ذهن روشن و درخشان و هوش مفرط و وسعت دامنه علم او در
فنون مختلفه شهادت داده اند، و استاد او " عراقی " شهادت داده که نامبرده داناترین اصحاب او بحدیث است، و هر یک از دو نفر
270 از او نام برده و - - تقی فاسی - برهانی حلبی گفته اند : همانند او را نیافتیم، و عبد الحی در جلد 7 " شذرات " ص 273
گوید. در فقه و عربیت احاطه و تسلط یافته و حافظ اسلام شده، و سپس در ستایش نسبت باو سخن بدرازا کشید و تالیفات او را
ذکر و آنها را ستوده، اشاره بحدیث او (در موضوع غدیر) در صفحات 40 ر 41 ر 50 ر 56 ر 62 ر 72 ر 88 ر 89 ر 91 و 93
[ [ صفحه 211
100 ر 102 ر 108 ر و 109 و 111 گذشت و در داستان مناشده رحبه و موضوع رکبان خواهد آمد.
284 - نور الدین علی بن محمد بن احمد - غزي الاصل - مکی - مالکی - معروف بن (ابن صباغ - در سال 784 متولد و در 855
وفات یافته - سخاوي از او باجازه روایت میکند و شرح حال او را در جلد 5 " الضوء اللامع " ص 283 ثبت و استادان او را در فقه و
غیره ذکر نموده، سپس گوید : نامبرده داراي مولفاتی است، از جمله آنها " الفصول المهمه لمعرفه الائمه " با تصریح باینکه : آنها
دوازده نفرند، و " العبر فیمن شفه النظر.. " اه - صفوري در " نزهه المجالس " و شیخ احمد بن عبد القادر شافعی در " ذخیره المال
"و شبلنجی در " نور الابصار " از کتاب او " الفصول المهمه " نقل حدیث میکنند، روایت او در باب غدیرخم در صفحات 46 و
57 و 78 و 86 و 89 گذشت و در آیه تبلیغ و حدیث تهنیت خواهد آمد.
285 - محمود بن احمد بن موسی بن احمد - قاضی القضاه - بدر الدین - مشهور به عینی حنفی - در سال 762 در مصر متولد و در
131 شرح حال او مذکور است، و در آنجا استادان او را در فقه و اصول - 855 وفات یافته - در جلد 10 الضوء اللامع " ص 135
فقه و حدیث و ادب ذکر نموده و تالیفات او را تعداد و آنها را ستوده و گفته : نامبرده (عینی) حدیث کرد و فتوي داد و تدریس
نمود، و تمام پیشوایان از هر مذهب و طبقه یکی پس از دیگري حدیث را از او گرفتند، بلکه علماء اهل طبقه سوم نیز از او حدیث
دریافت داشته اند، و من خود یکی از کسانی هستم که مقداري (از احادیث را) بر او قرائت نمودم، ابن خطیب ناصري در تاریخش
از او نام برده و درباره او گوید : پیشوائی است عالم - فاضل، در فرا گرفتن علوم شرکت نموده، خصوصیات نفسانی - او را محتشم
و در خور احترام نموده، داراي مردانگی و عصبیت و دیانت است، سیوطی در " بغیه الوعاه " ص 386 شرح حال او را ذکر و او را
ستوده و استادان و قرائت و تالیفات او را بیان نموده و درباره او گوید : پیشوائی
[ [ صفحه 212
است عالم - بسیار دانا و عارف بعربیت و تصریف و غیر آنها، ابوالحسنات در " فوائد " ص 207 او را ذکر نموده، اشاره بحدیث او
صفحه 124 از 144
در صفحه 86 گذشت و در آیه تبلیغ نیز لفظ او خواهد آمد.
286 - نجم الدین محمد بن قاضی عبد الله بن عبد الرحمن اذرعی (زرعی) - دمشقی - شافعی معروف به (ابن عجلون - در سال
831 متولد و در 876 وفات یافته - سخاوي در جلد 8 " الضوء اللامع " ص 96 گوید : نامبرده پیشوائی است علامه و با اتقان و
حجت و ضابط و داراي نیروي درك و فهم نیکو، لکن نیروي حفظ او بهتر است متدین و موصوف بن عفت و عقل فراوان، سپس
استادان قرائت او را در فقه و اصول فقه و حدیث و تفسیر و منطق و عربیت، ذکر و تصنیفات او را تعداد نموده، عبد الحی در جلد 7
"شذرات " خود ص 322 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : او پیشوائی است علامه، از علماء عصر خود آموخته و تسلط یافته
و ماهر شده بحدي که گروه بیشماري از او اخذ حدیث کرده و از او آموخته اند، در جلد 2 " البدر الطالع " ص 197 نیز شرح حال
او موجود است، لفظ او در شعر ابی عبد الله شیبانی ضمن ذکر شعراء غدیر خواهد آمد.
287 - علاء الدین - علی بن محمد قوشچی متوفاي 879 ، بدر الدین در حواشی " الفوائد البهیه " ص 214 شرح حال او را ذکر و
تالیفات او را بیان و درباره او گوید : نامبرده در علوم ریاضی مهارت یافته، کاتب چلبی در " کشف الظنون " در مورد ذکر - شرح
تجرید او - از او، به : مولاي محقق - تعبیر نموده و شرح تجرید او را ستوده، و طاشکبري زاده در جلد 1 " الشقایق النعمانیه " 181
177 شرح حال او را ثبت و با تعبیر به مولاي فاضل او را ستوده. شوکانی در جلد 1 " البدر الطالع " ص 495 شرح حال او را ثبت -
نموده، نامبرده حدیث غدیر را در شرح تجریدش ذکر
[ [ صفحه 213
کرده چنانکه در صفحه 28 گذشت.
288 - عبد الله بن احمد بن محمد مشهور به : سید اصیل الدین حسینی - ایجی - شافعی - مقیم مکه - متوفاي 883 ، مورخ بزرگ
غیاث الدین در تاریخ کبیر " حبیب السیر شرح حال او را بسیار ستایش نموده و درباره او گوید : نامبرده بر علماء جهان و بزرگان
آدمیان بسبب جلالت و هوشیاري و پارسائی و دین و ورع برتري و تفوق یافته، کتاب " درج الدرر - فی - سیره سید البشر " از او
است، سخاوي در جلد 5 " الضوء اللامع " ص 12 او را نام برده و گوید : او از جمله افاضلی است که در مکه از من اخذ حدیث
نمودند، مضافا بر مراتب دینداري و فروتنی و قبول قناعت و ادب و نیکوئی خط و ضبط و سایر ملکات و صفات نیکو و پسندیده که
در او جمع است، نامبرده شرح حدیث غدیر را که بلفظ براء بن عازب در حدیث تهنیت روایت شده و خواهد آمد، در کتاب خود"
درج الدرر " ذکر نموده و آنرا از امور کلیه واقعه در حجه الوداع بشمار آورده است.
289 - ابو عبد الله محمد بن محمد بن یوسف حسینی - سنوسی - تلمسانی - متوفاي در سال 895 ، ملالی شاگرد او کتابی جداگانه
در احوال و سیره و فواید او تالیف نموده و نام آنرا " المواهب القدسیه فی المناقب السنوسیه " گذارده، و نسبت باو ستایش بسیار
نموده به جلد 1 " معجم المطبوعات " ص 1058 مراجعه نمائید، داستان احتجاج امیرالمومنین علیه السلام بر طلحه روز جمل بحدیث
غدیرخم نقل از شرحی که او بر صحیح مسلم نوشته خواهد آمد.
290 - ابو الخیر فضل الله بن روزبهان - فضل الله خنجی شیرازي - شافعی - معروف به " خواجه ملا " سخاوي در جلد 6 " الضوء
اللامع " ص 171 شرح حال او را درج و استادان او را ذکر و گوید : نامبرده در فنونی از عربیت و معانی واصلین و جز آنها پیشروي
کرده مضافا بر خصلتهاي نفسانی از خوشرفتاري و توجه.. تا آنکه گوید اطلاع یافتم در سال 97 که در اثر بلاغت و نیک اندیشی
منشی دیوان سلطان
صفحه 125 از 144
[ [ صفحه 214
یعقوب شد، لفظ نامبرده در مورد داستان غدیر نقل از کتابش " ابطال الباطل " در باب سخنان در پیرامون حدیث غدیر خواهد آمد.
علماء قرن 10
291 - کمال الدین - حسین بن معین الدین یزدي - میبدي شارح دیوان منسوب به امیر المومنین علیه السلام در سال 890 شرح
مزبور را نوشته و کتابی در حکمت و فلسفه در سال 897 تالیف نموده، و در شرح حدیث غدیر کتابی دارد که در سال 908 آنرا
تالیف نموده، و بنابراین تاریخ وفات او را که در بعضی از کتب تذکره و شرح حال بسال 870 اشعار داشته اند بی مورد است، و
تالیفات او نمودار از مشارکت و اطلاع او است بر علوم، اشاره بحدیث او در موضوع غدیر در صفحه 46 و 68 گذشت و در داستان
تهنیت و آیه اکمال دین خواهد آمد.
292 - حافظ - جلال الدین عبد الرحمن بن کمال الدین مصري - سیوطی شافعی متوفاي 911 ، عبد الحی در جلد 8 " شذرات"
51 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : مسند محقق با دقت، صاحب تالیفات عالی و سودمند، بسیار او را ستوده و - ص 55
تالیفاتش را تعداد نموده و گفته : نامبرده هفتاد و چند بار پیغمبر صلی الله علیه و آله را در بیداري دیده و کرامت طی الارض براي
او قائل و حکایت نموده که همسفر خود را از قرافه بمکه برد و رفتن و برگشتن او با برداشتن چند گام انجام یافت : و ابن عیدروس
54 او را نام برده و مورد ستایش قرار داده و بعض از کرامات و تالیفات او را ذکر نموده، اشاره - در " النور المسافر " ص 57
88 و 100 و 102 و 109 بحدیث او در داستان غدیر در صفحات 40 و 45 و 48 و 53 و 55 و 60 و 61 و 72 و 83 و 86 و 98
گذشت و حدیث او در موضوع مناشده امیرالمومنین علیه السلام در روز شوري و در رحبه بحدیث غدیر و در باب نزول آیه تبلیغ و
آیه اکمال دین درباره علی علیه السلام پیرامون
[ [ صفحه 215
واقعه غدیر خواهد آمد.
293 - نور الدین - علی بن عبد الله بن احمد حسنی - مدنی - سمهودي - شافعی - متوفاي 911 ، عبد الحی در جلد 7 " شذرات
الذهب " ص 50 شرح حال او را ثبت و گفته : نامبرده بمدینه منوره آمده و در آنجا سکنی گرفته و عالم و مفتی و مدرس و مورخ
شافعی و پیشواي مورد احترام و حجت صاحب فنون در مدینه بوده سپس استادان و تالیفات او را تعداد نموده و آنها را ستوده، و ابن
58 او را نام برده و استادان او را ذکر و تالیفات او را تعداد و مورد ستایش قرار داده، و - عیدروس در " النور السافر " ص 60
شوکانی در جلد 1 " النور الطالع " ص 470 شرح حال او را درج نموده. اشاره به حدیث او در صفحات 41 و 42 و 44 و 50 و 56 و
62 و 88 و 90 و 93 و 101 گذشت و روایت او در احتجاج عمر بن عبد العزیز بحدیث غدیر و در داستان تهنیت خواهد آمد.
294 - حافظ - احمد بن محمد بن ابی بکر - ابو العباس قسطلانی - مصري - شافعی متوفاي 926 ، شرح حال او در " النور السافر"
113 - موجود است و استادان و تالیفات او تعداد و ذکر شده، و گوید : نامبرده پیشوائی بوده و حافظ و با اتقان و جلیل - ص 115
القدر و داراي تقریر و تحریر نیکو و لطف اشاره و عبارات رسا و گردآوري و تالیف او نیکو و منظم و آراسته، نامبرده زینت اهل
زمان خود و برگزیده مردم عصر خود بوده و از جمله تالیفات او " المواهب اللدنیه فی المنح المحمدیه " و " شرح صحیح بخاري"
را نام برده (هر دو کتاب در نزد مولف " الغدیر " موجود است)، و شوکانی در جلد 1 " النور الطالع " ص 102 شرح حال او را ذکر
صفحه 126 از 144
نموده، لفظ نامبرده در حدیث غدیر نقل از " المواهب اللدنیه " در سخنان پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
295 - سید عبد الوهاب ابن محمد رفیع الدین احمد حسینی - بخاري متوفاي 932 ، شرح حال و ستایش او و توصیف او از حیث
علم و عمل در " اخبار الاخیار"
[ [ صفحه 216
شیخ عبد الحق دهولی و در " تذکره الابرار " سید محمد موجود است، روایت او نقل از تفسیرش در نزول آیه تبلیغ درباره علی علیه
السلام پیرامون واقعه غدیر خواهد آمد.
296 - حافظ عبد الرحمن بن علی - معروف به (ابن الدبیع) ابو محمد شیبانی - شافعی (در سال 866 متولد و در 944 وفات یافته)،
212 شرح حال او را درج و او را ستایش بسیار نموده و تالیفات او را ذکر و درباره او - ابن عید روس در " النور السافر " ص 221
گفته : امام. حافظ. حجت با اتقان - شیخ الاسلام - علامه الانام - پیشواي دقیق و با تشخیص - مسند دنیا - فرمانده اهل ایمان در
حدیث سید المرسلین - خاتمه المحققین - استاد استادان مبرز ما، و شوکانی در جلد 1 " البدر الطالع " ص 335 او را نام برده و
استادان او را در فقه و حدیث و تفسیر و حساب و هندسه تعداد کرده و تالیفات او را در جلد 3 " تیسیر الوصول الی جامع الاصول"
ص 271 ذکر نموده.
297 - حافظ - شهاب الدین احمد بن محمد بن علی بن حجر هیتمی - سعدي - انصاري - شافعی (در سال 909 متولد و در سال
287 در شرح حال او بسط کلام داده و درباره او - 974 در مکه مکرمه وفات یافته)، ابن عیدروس در " النور السافر " ص 292
گوید : شیخ - پیشوا - شیخ الاسلام - خاتمه اهل فتوي و تدریس، در علم فقه بمنزله دریائی است که با دلو جد و جهد نمیتوان از
زلال تحقیق او بهره گرفت - بطوریکه عارفین اجماع و اتفاق بر آن دارند، که نامبرده امام الحرمین است و فضایل او در میان هر
گروه مشهور و تعداد شده، پیشوائی است که پیشوایان باو اقتدا نموده اند، بزرگواري است که قلوب عموم مردم اقلیم حجاز متوجه
و منصرف باو بوده تصنیفات او در زبان خود آیتی است که هم عصران او از آوردن مانند آن ناتوانند، سپس - استادان او و
تالیفاتش را تعداد و آنها را ستوده، و در جلد 1 " البدر الطالع " ص 109 نیز شرح حال او موجود است، حدیث او درباره غدیر در
صفحه 59 گذشت و تفصیل آنچه
[ [ صفحه 217
که در سخنان پیرامون سند حدیث غدیر از او ذکر شده خواهد آمد.
298 - متقی - علی بن حسام الدین بن قاضی عبد الملک قرشی - هندي، به مکه مشرفه آمده و در آنجا در سال 975 وفات یافته،
315 شرح حال مفصل و کافی از او موجود است، در - صاحب کتاب گرانبها و بزرگ " کنز العمال، " در " النور السافر " ص 319
آنجا درباره او گوید : نامبرده از علماء عاملین و از بندگان صالح خداوند بوده و از جهت ورع و تقوي و کوشش در عبارت و ترك
ما سوي الله مقام بزرگی را دارا بوده، مصنفات عدیده دارد و شهرت حالات پسندیده او زبان زد مردم بوده و از جمله مناقب او،
گفتار پیغمبر را ذکر نموده، که در عالم خواب فرموده : او افضل خلق است در زمان خود، سپس گوید : مولفات او بسیار و از
کوچک و بزرگ در حدود یکصد مجلد است، محاسن اخلاق و مناقب او بقدري است که علامه عبد القادر بن احمد فاکهی مکی
تالیف لطیفی مخصوص و مشتمل بر مناقب و فضایل او ترتیب داده و آن را " القول النفی فی مناقب المتقی " نامیده و در آن سیره و
صفحه 127 از 144
روش پسندیده او و ریاضت هاي بزرگ و کوششهاي دشوار و حیرت انگیز او را ذکر نموده.. تا آنجا که گوید : خلاصه سخن آنکه
این مرد - نیست جز یکی از نیکوئی هاي زمان و خاتمه اهل ورع و از مفاخر هند، و شهرت او از توضیح شرح حال مستغنی و
بزرگی او در قلوب از ستایش بی نیاز، اشاره به حدیث او در صفحات 40 و 45 و 48 و 50 و 53 و 55 و 62 و 73 و 86 و 93 و 98 و
103 و 107 گذشت و در موضوع مناشده رحبه بطرق مختلف خواهد آمد.
299 - شمس الدین - محمد بن احمد (در شذرات : محمد ذکر شده) شربینی - قاهري - شافعی - متوفاي 977 ، صاحب دو تالیف
بزرگ و مهم : تفسیر او موسوم به " السراج المنیر " که در سال 968 تالیف شده و در چهار مجلد بچاپ رسیده - و " الاقناع فی
حل الفاظ ابی شجاع " که در دو مجلد بچاپ رسیده - و در کتب تذکره و شرح احوال علماء حدیث، تالیفات چاپ شده او هشت
جلد تعداد شده - عبد الحی در جلد 8 " شذرات " ص 384 شرح حال او را ذکر کرده و درباره او چنین گوید :
[ [ صفحه 218
خطیب - امام - علامه - شربینی در " الکواکب " گفته : از شیخ احمد برلسی اخذ حدیث نموده، سپس استادان او را تعداد کرده تا
اینکه گوید : مشایخ او باو اجازه افتاء و تدریس دادند و او در زمان حیات استادانش تدریس نمود و فتوي داد و خلق بی شماري از
وجود او منتفع شدند و همه اهل مصر بصلاحیت او معتقد و او را به علم و عمل و زهد و ورع و بسیاري عبادت و نماز توصیف
کردند، سپس بعض از تالیفات و گامهائی را که در راه اصلاح برداشته ذکر نموده و بالاخره درباره او گوید : او آیتی از آیات الهی
و حجتی از حجج خداوند بر خلقش بود، حدیث نزول آیه سال سائل درباره علی علیه السلام پیرامون واقعه غدیرخم نقل از تفسیر او
خواهد آمد.
300 - ضیاء الدین ابو محمد احمد بن محمد وتري - شافعی - در عشره هشتم بعد از سال 900 در مصر وفات یافته، حدیث ولایت
را در کتاب خود " روضه الناظرین " ص 2 بطور ارسال مسلم ذکر نموده است.
301 - حافظ - جمال الدین - محمد طاهر ملقب به (ملک المحدثین) هندي - فتنی - در سال 986 کشته شد، و از شاگردان ابن
حجر هیتمی و استاد - علی متقی هندي بوده، ابن عیدروس در " النور السافر " س 361 شرح حال او را ثبت و در ستایش او مبالغه
بسیار نموده و گروهی از استادان او را تعداد نموده و گوید : نامبرده در علوم عدیده تسلط یافت و بر اقران خود برتري گرفت تا
آنجا که دیگر احدي از علماء گجرات بنظر نرسید که در علم حدیث بمرتبه او رسیده باشد، بعض از بزرگان ما چنین ذکر کرده
اند، نامبرده را تصنیف هاي سودمندیست، از جمله کتاب موسوم به (مجمع بحار الانوار فی غرائب التنزیل و لطایف الاخبار) و شرح
حال او در حواشی (الفواید البهیه) ص 164 موجود است، در آنجا بعد از ستایش نسبت باو گوید : از جمله کتب او که مطالعه
نمودم کتاب " مجمع البحار فی غریب الحدیث " و المغنی فی ضبط اسماء الرجال و " قانون الموضوعات فی ذکر الضعفاء
[ [ صفحه 219
و الوضاعین " و " تذکره الموضوعات فی الاحادیث الموضوعه " میباشد و تمام این کتب مشتمل بر فواید بزرگی است، و عبد الحی
در جلد 8 " شذرات " ص 410 از او نام برده و استادان او را ذکر نموده و درباره او گوید : نامبرده مردي بوده عالم و عامل و محیط
و متبحر در علوم و موصوف بورع و او را مصنفاتی است، که از جمله آنها مجمع بحار الانوار است : تا آخر... نامبرده آنچه را که
ابن اثیر در پیرامون حدیث غدیرخم در " النهایه " گفته در کتاب مزبور " مجمع البحار " ذکر نموده است.
صفحه 128 از 144
302 - میرزا مخدوم بن عبد الباقی متوفاي حدود 995 ، نامبرده تواتر حدیث غدیر را در تالیفش " نواقص الروافض " ذکر نموده و
جز و قطع بدلالت حدیث مزبور را بر امامت امیرالمومنین علیه السلام نفی نموده است.
303 - شیخ عبد الرحمن بن عبد السلام صفوري - شافعی، مولف کتاب " نزهه المجالس " که در مصر چند بار چاپ شده، روایت
او در باب نزول آیه سال سائل درباره علی علیه السلام که نقل از قرطبی نموده خواهد آمد.
304 - جمال الدین عطاء الله بن فضل الله حسینی - شیرازي - متوفاي 1000 ، کتاب " الاربعین فی مناقب امیرالمومنین علیه السلام و
کتاب " روضه الاحباب فی سیره النبی صلی الله علیه و آله و الال و الاصحاب " از او است، کاتب چلبی در جلد 1 " کشف الظنون
"ص 582 - تفصیل فصول کتاب اخیر الذکر او را ذکر نموده، حدیث غدیر از نامبرده در ص 98 گذشت که در " اربعین " خود
بلفظ : حذیفه بن اسید مذکور در ص 56 روایت نموده گذشت، و روایت او در باب نزول آیه تبلیغ درباره علی علیه السلام و در
حدیث رکبان و تصریح او بتواتر حدیث در کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
[ [ صفحه 220
علماء قرن 11
305 - ملا علی بن سلطان محمد هروي معروف به " قاري " حنفی به مکه مشرفه آمده و در آنجا مسکن گزیده و در سال 1014
وفات یافته، تالیفات بسیار گرانبهائی دارد، محبی در جلد 4 " خلاصه الاثر " ص 185 شرح حال او را ذکر و درباره او گوید : یکی
از علماء عالی مقام، یگانه زمانش، در تحقیق و تنقیح عبارات (حدیث) داراي تسلط و چهره و هیئت روشن و خیره کننده اي بوده،
شهرت او کافی است و نیازي بستایش و توصیف ندارد، در هرات متولد شد و بسوي مکه شتافت و در آنجا از استاد ابوالحسن
بکري اخذ حدیث نمود، سپس مشایخ و استادان او را تعداد مینماید، و باز در توصیف او گوید : نام او مشهور گشت و آوازه او در
بلاد منتشر گردید، تالیفات بسیار و داراي لطف و مشتمل بر فواید بزرگ فراهم ساخت : از جمله آنها : شرح بر " المشکاه " که
چندین مجلد است و نام آن " المرقاه " است، و این بزرگترین و گرامی ترین تالیفات او است، و " شرح الشفاء " و " شرح الشمائل
- "همینطور تالیفات او را تعداد نموده و تاریخ وفات او را ذکر کرده آنگاه گوید : چون خبر در گذشتن او بعلماء عصر و زمان او
رسید - علماء مصر در جامع از هر مجتمع گشتند - جمع کثیر شامل چهار هزار تن و بیشتر - و بر او - در حالتیکه بدنش در میان
" نبود نماز گزاردند، و زر کلی در جلد 2 " الاعلام " خود ص 697 شرح حال او را ثبت و تالیفات او را تعداد نموده، و در جلد 1
معجم المطبوعات " ص 1792 بیست مجلد از تالیفات چاپ شده او را تعداد کرده، نامبرده (قاري) در " المرقات فی شرح المشکات
"در شرح قول مصنف گوید : (حدیث غدیر را) احمد و ترمذي - روایت نموده اند، و در " الجامع " : " حدیث مزبور را " احمد
و ابن ماجه از براء روایت نموده اند، و احمد از بریده، و ترمذي و نسائی و ضیاء از زید بن ارقم، آنگاه (در شرح خود در این مورد)
مینگارد : در اسناد مصنف، حدیث از زید بن ارقم را به احمد و ترمذي مسامحه ایست
[ [ صفحه 221
که پوشیده نیست، و در روایت منسوب به احمد و نسائی و حاکم از بریده بلفظ : من کنت ولیه فعلی ولیه ذکر شده و محاملی در
آمالی خود از ابن عباس روایت میکند و لفظ او چنین است : علی بن ابی طالب مولی من کنت مولاه، و روایت از او در کلمات
صفحه 129 از 144
پیرامون سند حدیث خواهد آمد.
306 - ابو العباس احمد چلبی بن یوسف بن احمد مشهور به " ابن سنان قرمانی " دمشقی - متوفاي 1019 ، مولف تاریخ مشهور -
موسوم به " اخبار الدول و آثار الاول " که چندین بار بچاپ رسیده است، محبی در جلد 1 خلاصه اش ص 209 شرح حال او را
ثبت نموده، اشاره بحدیث غدیر از نامبرده در صفحه 60 گذشت.
307 - زین الدین- عبد الروف بن تاج العارفین بن علی حدادي - مناوي - قاهري - شافعی (در سال 1031 در سن 79 سالگی وفات
یافته) - محبی در جلد 2 " خلاصه الاثر " ص 412 در شرح حال او بسط سخن نموده و درباره او گوید : پیشواي بزرگ، حجت -
صاحب دقت نظر - برگزیده در میان علماء - صاحب تصنیفات مشهور و دایر - بزرگوارترین اهل شهرش (بدون تردید)، نامبرده
پیشوائی بوده فاضل، زاهد، عابد، متوجه و خاشع در پیشگاه خداوند، منافع وجودي او بسیار و با کردار پسندیده در طریق قرب بحق
به تسبیح و ذکر خدا مشغول بوده، متصف به صبر و صدق بوده، در شبانه روز به یک نبوت غذا اکتفا میکرده، از علوم متنوعه و
معارف بقدري تحصیل نموده که احدي از علماء همزمان او در تحصیل آن قادر نبوده، سپس مشایخ و استادان او را در فقه و اصول
و تفسیر و حدیث و ادب و طریقت و خلوت ذکر و تالیفات بسیار او را تعداد و نسبت بانها بسیار ستایش کرده، نامبرده در " کنوز
الحقایق " ص 147 ، این فرموده پیغمبر صلی الله علیه و آله را : من کنت مولاه فعلی مولاه، و : من کنت ولیه فعلی ولیه. و : علی مولی
من کنت مولاه روایت کرده، و حدیث نزول آیه سال سائل در واقعه غدیر خم نقل از کتاب او " فیض القدیر فی شرح الجامع
الصغیر " خواهد آمد و همچنین افاده او در صحت حدیث در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
[ [ صفحه 222
308 - فقیه - شیخ بن عبد الله بن شیخ بن عبد الله بن شیخ بن عبد الله عید روس - حسینی - یمنی (در سال 933 متولد و در 1041
وفات یافته، محبی در جلد 2 " خلاصه الاثر " ص 235 شرح حال او را ثبت و او را با کلمات : استاد بزرگوار - محدث صوفی -
فقیه - ستوده و مشایخ و استادان او را در قرائت حدیث - در یمن و در حرمین و در هند تعداد نموده و کرامتی براي او در مورد
بهبودي جراحت سلطان ابراهیم (که زمین گیر شده بود) بامر او - حکایت نموده که در نتیجه سلطان مزبور که نخست رافضی بوده
بمذهب اهل سنت و جماعت درآمده. و سید محمود قادري مدنی در کتابش " الصراط السوي " ضمن نقل از کتاب " العقد النبوي
و السر المصطفوي " تالیف نامبرده، او را با این عنوانها و القاب ستوده : شیخ امام و غوث همام، بحر الحقایق و المعارف، السید
السند و الفرد الامجد روایت او در مورد نزول آیه سال سائل پیرامون واقعه غدیرخم نقل از کتاب مذکور " العقد النبوي " خواهد
آمد.
309 - محمود بن محمد علی شیخانی - قادري - مدنی، مولف کتاب " الصراط السوي. فی مناقب آل النبی صلی الله علیه و آله " و
کتاب " حیات الذاکرین " روایت او در مورد نزول آیه سال سائل پیرامون قضیه غدیر خم خواهد آمد.
310 - نور الدین، علی بن ابراهیم بن احمد حلبی - قاهري - شافعی، متوفاي 1044 ، صاحب کتاب مشهور " السیره النبویه " محبی
در جلد 3 " الخلاصه " ص 122 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : پیشواي بزرگوار، جلیل القدرترین مشایخ اعلام، علامه
زمان، کوهی از کوههاي دانش و دریاي بی کران آن، داراي منطقه وسیع حلم (بردباري) دانشمند عالی مقدار، گردآورنده
پراکندگیها، کسی که نقد عمر شریفش را در اندوختن علم نافع و نشر آن صرف نموده، و در اثر رسیدن بمقامات شامخه علوم حظ
و نصیبی احراز کرده که احدي بدان پایه از موفقیت نایل نگشته مجلس درس او مجمع فضلا بوده و خردمندان و شخصیتهاي بزرگ
در حریم دانش او بار سفر میگشودند، منتهاي مراتب تحقیق را پیموده، و با فهم
صفحه 130 از 144
[ [ صفحه 223
تند و نافذ و نیرومندي فکر، کاوش در فتاوي نموده و بین علم و عمل را جمع کرده، و جد و جهد فراوان در درك حقایق نموده،
منافع وجودي و آثار علمی او بهمگان رسیده بطوریکه طالبین علم و فضیلت از هر نقطه و شهري بسوي او میشتافتند،... سپس در ثنا
و ستایش او سخن بسیار گفته و استادان و تالیفات او را تعداد کرده و تالیفاتش را ستوده، تالیفات بسیاري دارد، روایت او در حدیث
غدیر در صفحه 59 گذشته و در مورد نزول آیه سال سائل در اطراف واقعه غدیر و همچنین سخن او در باب کلمات پیرامون سند
حدیث غدیر خم خواهد آمد.
311 - شیخ احمد بن فضل بن محمد باکثیر مکی - شافعی - متوفاي 1047 ، محبی در جلد 1 " خلاصه ص 271 از او نام برده و
گوید : او از ادباء و فضلاء با تمکین حجاز بوده، در فضل و ادب داراي مقامی ارجمند بوده، در علوم فلکیه و معرفت آفاق جهان و
عالم آفرینش دستی داشته و در میان بزرگان و اشراف مکه منزلت و شهرت بسزائی داشته.. تا آنجا که گوید : از جمله مولفات او"
حسن المال فی مناقب الال " است، که آنرا بنام : شریفش ادریس امیر مکه قرار داده، سپس قصیده اي از او نقل میکند که ضمن آن
شریف حسنی - علی بن برکات را مدح و ستایش کرده، روایت او در مورد نزول آیه سال سائل در اطراف قضیه غدیرخم خواهد
آمد و حدیث غدیر از او در صفحات 44 و 91 و 101 مذکور و نامبرده را در پیرامون صحت حدیث غدیر و مفاد آن سخنی است
که در باب کلمات پیرامون حدیث غدیرخم خواهد آمد.
312 - حسین بن امام منصور بالله - قاسم بن محمد بن علی یمنی متوفاي 1050 ، صاحب تالیف گرانبها و وزین که در دو مجلد
ضخیم در هند بچاپ رسیده و آنرا به " غایه السئول فی علم الاصول " نامیده، و شرح آن بنام " هدایت العقول " در سال 1049 از
آن فراغت یافته، محبی در جلد 2 " خلاصه " ص 104 شرح حال او را ثبت و از قول قاضی حسینی مهلا گوید که او در حق نامبرده
چنین گفته : پیشواي علوم محمد صلی الله علیه و آله، آنچنان کسی که اهل تحقیق، اعتراف به مراتب تحقیق او، و ارباب دقت نظر
[ [ صفحه 224
تصدیق بدقت نظر او نمودند و در تمام اقطار بلاد یمن بدارا بودن علوم عالیه مشهور گشته، او از پدرش : امام منصور اخذ حدیث
نموده، سپس بقیه استادان او را ذکر نموده و از جمله تصانیف عالیه او همین کتاب " غایه السئول " و شرح آن " : هدایت العقول"
را بشمار آورده و کتابی هم در آداب علماء و متعلمین، سپس گوید : نامبرده کتاب مزبور را از " جواهر العقدین " تالیف سید
سمهودي خلاصه نموده، سپس قطعه اي از نمونه هاي شعر او را ذکر نموده. نامبرده در کتاب خود " هدایت العقول (" که در نزد
مولف معظم " الغدیر " موجود است) حدیث غدیر را بطرق بسیار ذکر نموده که هر گاه جداگانه آنرا تنظیم میکرد خود رساله اي
مستقل بود، سخن او در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیرخم خواهد آمد.
313 - شیخ احمد بن محمد بن عمر - قاضی القضات - ملقب به - شهاب الدین - خفاجی - مصري - حنفی - متوفاي 1069 (که
331 در شرح حال و ستایش او بسط کلام داده و استادان - سن او قریب نود سال بوده)، محبی در جلد 1 " خلاصه الاثر " ص 343
و تالیفات او را تعداد کرده و اشعار نموده که نامبرده متصدي قضاوت شد و بدمشق آمد و در آنجا مسکن گرفت، و نمونه اي از
شعر او را ذکر کرده و درباره او چنین گوید : داراي - تصنیف هاي حساس و مهم و یکی از شخصیتهائی است، که در احاطه و
تخصص شهرت جهانی یافته، و در عصر خود بمانند ماه آسمان دانش و خورشید تابان در افق نظم و نثر بوده، بر اهل تالیف و ارباب
صفحه 131 از 144
تصنیف ریاست و سروري داشته و نام و شخصیت او بتمام نقاط منتشر گشته و اخبار او چون ستاره گان درخشان فلک در افق علوم
تابیده و هر که را دیدیم و از هر کسی که ملاقات او را درك کرده - شنیدیم، همگان به یگانه بودن و برتري او در تقریر و تحریر و
حسن انشاء معترف بودند، و کسی در زمان او بجایگاه بلند او در دانش نرسیده، و تالیفات او بسیار و در خور استفاده عموم و در
تمام بلاد منتشر گشته و از این راه موفقیت و سعادت بزرگی را احراز نموده است، تا آخر... نامبرده حدیث غدیر را در جلد 3
شرحی که بنام " نسیم الریاض"
[ [ صفحه 225
بر کتاب " الشفاء " تالیف قاضی عیاض نوشته و در چهار مجلد بچاپ رسیده، در ص 456 ذکر نموده، آنجا که مصنف (قاضی
عیاض) گوید : رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام فرمود من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد
من عاداه، شارح نامبرده گوید : و این فرمایش در غدیرخم بوده در حالیکه آنحضرت براي مردم خطبه خواند.
314 - عبد الحق بن سیف الدین دهلوي - بخاري - متوفاي 1052 ، صاحب تالیفات گرانبها، از جمله " : اللمعات فی شرح المشکات
، "و " رجال المشکات " و " ترجمه فصل الخطاب، " و " جذب القلوب، " و " اخبار الاخیار " و " مدارج النبوه، " لفظ نامبرده در
کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
315 - محمد بن محمد مصري، مولف کتاب " الدرر العوال بحل الفاظ بدء المال، " در کتاب مزبور در ذکر نام امیرالمومنین علیه
السلام گوید : در فضل او احادیث بسیار وارد شده، از جمله آنها : فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله من کنت مولاه فعلی
مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.
316 - محمد محبوب العالم ابن صفی الدین جعفر - بدر العالم، مولف تفسیر مشهور به (تفسیر شاهی)، روایت او در باب نزول آیه
تبلیغ درباره علی علیه السلام و نزول آیه سال سائل پیرامون حدیث غدیر نقل از تفسیر نامبرده خواهد آمد.
علماء قرن 12
317 - سید محمد عبد الرسول بن عبد السید بن عبد الرسول حسینی - شافعی - برزنجی (در سال 1040 متولد و در 1103 وفات
یافته)، مرادي در جلد 4 " سلک الدرر " ص 65 شرح حال او را ثبت و استادان او را در قرائت ذکر نموده و درباره او گوید :
نامبرده به همدان رفته، سپس ببغداد و دمشق و قسطنطنیه و مصر مسافرت کرده و از علماء بلاد مذکوره اخذ حدیث نموده، سپس در
مدینه منوره متوطن گشته و از روساي آنجا
[ [ صفحه 226
محسوب شده سپس تالیفات او را تعداد نموده که از جمله آنها کتاب " النواقض للروافض " است، و از جمله تالیفات او که مرادي
آن را ذکر نکرده، کتابی است که در نجات ابوین پیغمبر صلی الله علیه و آله و عم او ابی طالب نوشته، دانشمند محترم، زینی دحلان
قسمت مربوط به نجات ابی طالب را از کتاب مزبور خلاصه کرده و آن را " اسنی المطالب فی نجات ابی طالب " نامیده و در آغاز
آن چنین عنوان کرده : بر تالیف بزرگی آگاهی یافتم که از علامه بزرگوار - مولانا سید محمد بن رسول برزنجی متوفاي در
یکهزار و یکصد است که در نجات ابوین پیغمبر صلی الله علیه و آله تالیف نموده و در پایان کتاب مزبور در باب نجات ابی طالب
صفحه 132 از 144
بحث نموده و نجات او را اثبات نموده است، و اقامه دلیل بر این امر کرده و براهینی از کتاب و سنت و اقوال علماء آورده که هر
کس در ادله و براهین نامبرده تامل و بررسی نماید، یقین به نجات ابی طالب براي او حاصل میشود، با بیان معانی صحیحه نسبت به
نصوصی که خلاف این معنی را اقتضاء مینماید که در نتیجه تمام نصوص صراحت بر نجات او دارد و در این زمینه راهی را پیموده
که تاکنون احدي در این راه بر او سبقت نگرفته و بطوریست که حتی آنها که نجات ابی طالب را انکار مینمودند در قبال طریقه
استدلال و برهان او ملزم میشوند که دلائل او را بپذیرند و تمام دلائلی را که قائلین بعدم نجات ابی طالب اقامه نموده اند، او همه را
(با برهان مخصوص خود) بر میگرداند و همان دلائل را منطبق با مقصود و عقیده خود دایر بنجات ابی طالب مینماید، و هر شبهه را
که قائلین بعدم نجات ابی طالب بان تمسک جسته اند با دلایل مقتن آنها را مرتفع و زایل نموده و با رفع شهبات مزبوره اقامه دلیل بر
دعوي خود نموده، و در بعض از این مباحث موضوعهاي دقیقی هست که درك آن دقایق فقط از عهده فحول علماء بر می آید و بر
آنها که قصود دارند درك آن دشوار است : و بعض از مباحث نامبرده زاید بر اثبات مطلوب است که جنبه تقویت مورد اثبات او را
دارند و من (زینی دحلان) خواستم مطالب مذکوره را ملخص نمایم.... تا آخر مطالبش.
[ [ صفحه 227
لفظ نامبرده (برزنجی) درباره حدیث غدیر در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
318 - برهان الدین ابراهیم بن مرعی بن عطیه شبر خیتی - مصري - مالکی، متوفاي 1106 ، از علماء نامی و فضلاء گرامی مصر
است، نامبرده از شیخ اجهوري و شیخ یوسف فیشی درس گرفته و کسب فقه کرده و در علوم حدیث و نحو و غیرهما تالیف کتاب
نموده، کتاب " الفتوحات الوهبیه " در شرح اربعین (چهل حدیث) نووي که در مصر بچاپ رسیده از او است، عازم رفتن به (رشید)
بود و در رود نیل غرق شد، نامبرده در کتاب مزبور (فتوحات الوهبیه) در حدیث یازدهم نام امیرالمومنین علیه السلام را که می برد،
مینگارد : همان کسی که پیغمبر صلی الله علیه و آله درباره او فرمود : من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.
319 - ضیاء الدین. صالح بن مهدي بن علی بن عبد الله مقبلی سپس صنعانی - سپس - مکی - (در سال 1047 متولد و در 1108 در
288 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : نامبرده کسی است - مکه وفات یافته)، شوکانی در جلد 1 " البدر الطالع " ص 292
که در جمیع علوم کتاب و سنت تسلط و تبحر یافته و اصول فقه و حدیث و عربیت و معانی و بیان و تفسیر را مورد بررسی قرار داده،
و در جمیع آنها تفوق و برتري احراز نموده، نامبرده مولفاتی دارد که در نظر علماء محبوب و مقبول واقع شده، و بانها اقبال نموده و
بمطالب آنها احتجاج و استدلال مینمایند و در خور چنین مقامی هم هست، سپس. مولفات او را تعداد نموده که از جمله آن"
الابحاث المسدده فی الفنون المتعدده، " لفظ نامبرده درباره غدیر در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیر و نص او بر تواتر
حدیث مزبور خواهد آمد.
320 - ابراهیم بن محمد بن محمد - کمال الدین حنفی - معروف به - ابن حمزه حرانی - دمشقی، متوفاي 1120 ، مرادي در جلد 1
22 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : عالم و پیشواي مشهور. محدث نحوي و علامه، - "سلک الدرر " ص 24
[ [ صفحه 228
نامبرده در خور احترام فراوان و مشهور بفضایل بسیار است، و یکی از اعلام محدثین و علماء عظیم القدر است، سیدي است شریف
و داراي حسب و نسب، در دمشق متولد شده و در همانجا نشو و نما کرده، سپس استادان او را در اخذ حدیث و روایت ذکر نموده
صفحه 133 از 144
و گوید : در اجازه او بخط او یافتم که تعداد مشایخ و اساتید او به هشتاد نفر بالغ شده، سپس تالیفات او وفات او را ذکر نموده،
حدیث غدیر را در تالیفش " البیان و التعریف " ذکر نموده و اشاره بحدیث او در صفحه 72 و 92 گذشت.
321 - ابو عبد الله محمد بن عبد الباقی بن یوسف زرقانی مصري - مالکی (در سال 1055 در مصر متولد و در 1122 وفات یافته)
آخرین شخصیتهاي برجسته از محدثین در دیار مصر که در انواع علوم شرکت و تسلط داشته، مرادي در جلد 4 از " سلک الدرر"
ص 32 شرح حال او را ثبت و استادان و تالیفات گرانبهاي او را تعداد و ذکر نموده، مانند کتاب " شرح المواهب اللدنیه - " چاپ
بولاق در هشت جلد - و " شرح الموطا " چاپ مصر در چهار جلد - و چلبی در " کشف الظنون " با تعبیر به : المولی العلامه -
خاتمه المحدثین - او را ستایش نموده، حدیث او درباره غدیرخم در ص 71 گذشت، و در حدیث تهنیت بلفظ سعد خواهد آمد و
نامبرده را در صحت حدیث مزبور و تواتر آن سخنی است که در باب کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
322 - حسام الدین محمد با یزید - سهارنپوري - صاحب " مرافض الروافض " نامبرده در تالیف خود ذکر نموده : از براء بن عازب
و زید بن ارغم که : رسول خدا صلی الله علیه و آله چون در غدیر خم فرود آمد دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود : آیا شما
نیستید که میدانید باینکه. من اولی (سزاوارتر) هستم بر هر مومنی از خودش ؟ گفتند بلی - سپس فرمود : بار خدایا هر کس که من
مولاي اویم پس علی علیه السلام مولاي او است، خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او را
دشمن دارد، پس عمر بعد از این جریان علی علیه السلام را ملاقات کرد و باو گفت : گوارا باد تو را اي پسر ابی طالب، صبح و شام
نمودي در حالیکه مولاي
[ [ صفحه 229
هر مرد و زن مومنی هستی.
323 - میرزا محمد بن معتمد خان بدخشی، مولف " مفتاح النجا فی مناقب آل العبا " و " نزل الابرار بما صح من مناقب اهل البیت
الاطهار - " در بمبی بچاپ - رسیده - و این دو کتاب دلالت دارند بر تسلط کامل و احاطه مولف نامبرده در علم حدیث و فنون آن
وقوف کامل به مسانید آن، حدیث غدیر را در دو کتاب مذکور بطرق بسیار روایت نموده که بنقل از دو کتاب مزبور در صفحات
41 و 45 و 48 و 53 و 56 و 60 و 62 و 76 و 86 و 98 و 99 و 102 و 107 ذکر شده، و روایت او در حدیث مناشده رحبه خواهد
آمد، و نامبرده را در پیرامون صحت حدیث مزبور سخنی است که در باب کلمات در پیرامون سند حدیث خواهد آمد.
324 - محمد صدر العالم، مولف کتاب " المعارج العلی فی مناقب المرتضی، " نامبرده حدیث غدیر را بطرق متعددش در کتاب
خود (معارج) ذکر نموده، بعضی از طرق او در صفحات 54 و 107 و 109 گذشت، و در باب نزول آیه سال سائل پیرامون حدیث
غدیر و در حدیث تهنیت خواهد آمد. و در تواتر و صحت حدیث مزبور نامبرده را سخنی است که در باب کلمات پیرامون سند
حدیث خواهد آمد.
325 - حامد بن علی بن ابراهیم بن عبد الرحیم حنفی - دمشقی - معروف به عمادي - (در سال 1103 - در دمشق متولد و در 1171
11 شرح حال او را ثبت و درباره او گوید : مفتی حنفیه در دمشق و فرزند - وفات یافته)، مرادي در جلد 2 " سلک الدرر " ص 19
مفتی آنجا، صدر آنها و پسر صدر، صدري که داراي مهابت و بزرگواري بوده جلیل القدرترین عالم، فقیه فاضل فرضی، نامبرده
عالمی است محقق و ادیب و عارف و هوشیار و کامل و مهذب. سپس استادان او و تالیفات بسیار و گرانبهاي او را تعداد نموده، از
جمله " الصلوه الفاخره بالاحادیث المتواتره " که در مصر چاپ شده و نمونه هائی از نظم و نثر او را ذکر نموده که هر دو نمودار
احاطه و تسلط او در علم و ادب است، نامبرده حدیث غدیر را از طرق بسیار روایت نموده و آنها را در کتاب خود " الصلوه الفاخره
صفحه 134 از 144
"از احادیث متواتره بشمار آوره، لفظ او در باب
[ [ صفحه 230
کلمات پیرامون سند حدیث غدیر خواهد آمد.
326 - عبد العزیز، ابو ولی الله احمد بن عبد الرحیم عمري - دهلوي، متوفاي 1176 ، یکی از کسانی است که تالیف بسیار نموده، از
جمله تالیفات گرابنهایش که چاپ شده " اجوبه المسائل الثلاث " " الانصاف فی بیان سبب الاختلاف " " تنویر العینین " " رسائل
الدهلوي " " حجه الله البالغه فی اسرار الاحادیث و علل الاحکام " " شرح تراجم ابواب صحیح بخاري " " عقد الجید فی الاجتهاد و
التقلید " " فتح الخبیر بما لابد من حفظه فی علم التفسیر " " الفوز الکبیر مع فتح الخبیر فی اصول التفسیر " " القول الجمیل فی
التصوف " و از جمله کتب و تالیفات او است " قره العینین، " و " ازاله الخفاء، " نامبرده - در قره العینین " ذکر نموده : از براء بن
عازب و زید بن ارقم باینکه : رسول خدا صلی الله علیه و آله چون در غدیر خم فرود آمد، دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود
: آیا شما نیستید که میدانید، من اولی (سزاوارتر) هستم بهر مومن از خودش ؟ گفتند : بلی : پس فرمود : بار خدایا هر کس که من
مولاي اویم، علی مولاي او است، بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او را دشمن دارد،
سپس بعد از این جریان عمر او را (علی علیه السلام را) ملاقات نمود و باو گفت : گوارا باد تو را اي پسر ابی طالب، صبح و شام
نمودي در حالیکه مولاي هر مرد زن مومن هستی، احمد این روایت را با بررسی سند ذکر نموده، و در " ازاله الخلفاء " روایتی را
که حاکم با بررسی سند از زید بن ارقم از حدیث غدیر آورده، بدو لفظ و بدو طریق که در صفحه 66 ذکر شده، روایت نموده.
327 - محمد بن سالم بن احمد مصري حفنی شمس الدین شافعی (در سال 1101 متولد و در 1181 وفات یافته) نامبرده یکی از
فقهائی است که با استفاده از استادان ذیفنون قاهره در علوم متنوعه شرکت کرده، شرح حال او در جلد 4 (سلک الدرر) ص 49 و
در جلد 10 (الخطط الجدیده) صفحه 74 موجود است،
[ [ صفحه 231
نامبرده را تالیفات گرانبهائی است، از جمله آنها " انفس نفائس الدرر " که در حاشیه " المنح المکیه " چاپ شده و حاشیه او بشرح
عزیزي بر " الجامع الصغیر " و " الثمره البهیه فی اسماء الصحابه البدریه، " نامبرده حدیث غدیر را در حاشیه " الجامع الصغیر"
چاپی ذکر نموده است.
328 - سید محمد بن اسماعیل بن صلاح، الامیر الیمانی - صغانی - حسینی - (در سال 1059 متولد و در 1182 وفات یافته)، نامبرده
یکی از شعراي غدیر است که شعر و شرح حال او در شعراء قرن دوازدهم خواهد آمد، حدیث او درباره غدیر خم در صفحه 73
گذشت و در داستان تهنیت خواهد آمد، و او را سخنی است که در باب کلمات پیرامون سند حدیث ذکر خواهد شد.
329 - شهاب الدین، احمد بن عبد القادر حفظی، شافعی، نامبرده یکی از شعراء غدیر است که شعر و شرح حال او ضمن شعراء قرن
دوازدهم خواهد آمد، و لفظ او در کلمات پیرامون سند حدیث غدیر و در شرح حال او ذکر خواهد شد.
علماء قرن 13
330 - ابو الفیض محمد بن محمد المرتضی حسینی - زبیدي - حنفی (در سال 1145 متولد و در 1205 وفات یافته) مولف " تاج
صفحه 135 از 144
العروس فی شرح القاموس " یگانه مرجع در لغت، جایگاه او در " واسط " عراق بوده، در هند متولد شده و در زبید - از کشور یمن
- نشو و نما نموده و بطرف حجاز رهسپار گردیده و در مصر اقامت گزیده در کسب علوم متنوعه شرکت جسته، و در انواع علوم
احاطه و تسلط یافته، و آوازه او وصیت فضلش منتشر گشته و همه جا شهرت یافته، کتب گرانبها و بسیار نفیس تالیف نموده، از
جمله آنها " اتحاف الساده المتقین " در شرح " احیاء العلوم " غزالی - که در ده جلد چاپ شده - و " اسانید الصحاح الست " و
نیز قسمتی از کتب و تالیفات او چاپ شده است، در جلد 10 " تاج العروس " ص 399 در تعداد معانی مولی گوید : و نیز ولی
[ [ صفحه 232
کسی است که متولی امر تو میشود و آندو را (مولی و ولی) معنی یک است، و از این باب است حدیث : و ایما امراه نکحت بغیر
اذن مولاها.. و بعض از ارباب حدیث چنین روایت نموده اند، بغیر اذن ولیها، - (در هر دو صورت، معناي جمله بالا : و هر زنی که
زناشوئی کند بدون اذن سرپرست خود.. (و ابن سلام از یونس روایت کرده که : مولی. در دین همان ولی است، و اینست قول
خداي تعالی : ذلک بان الله مولی الذین آمنوا و ان الکافرین لا مولی لهم یعنی لا ولی لهم، و از این قبیل است، حدیث : من کنت
مولاه... یعنی : من کنت ولیه... و شافعی گفته : حمل میشود بر ولاء اسلام، و نیز (یعنی حمل میشود) به - ناصر -، جواهري آنرا نقل
نموده و جمله : من کنت مولاه... نیز بان تفسیر شده است.
331 - ابو العرفان، شیخ محمد بن علی صبان - شافعی - متوفاي سال 1206 ، نامبرده در مصر متولد و نشو و نما کرده و در تحت
تعلیمات عالیه علماء آن دیار فارغ التحصیل شده و بتحقیق ادامه داده تا در علوم عقلی و نقلی تخصص و احاطه یافته و به تحقیق و
دقت نظر مشهور گشته و در مصر و شام نام او پیچیده، نامبرده تالیفات گرانبها و بسیاري نموده که بالغ بر ده فقره از تالیفات او
بچاپ رسیده، از جمله آنها " : اسعاف الراغبین فی سیره المصطفی و فضایل اهل بیته الطاهرین " که در سال 1185 تالیف شده، در
کتاب مزبور که در حاشیه " نور الابصار " چاپ شده در ص 152 گوید : رسول خدا (ص) در روز غدیر خم فرمود : من کنت
مولاه فعلی مولاه اللهم و آل من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و انصر من نصره و اخذل من خذله و ادر
الحق معه حیث دار این حدیث را سی تن از صحابه از پیغمبر صلی الله علیه و آله روایت نموده اند و بسیاري از طرق آن صحیح یا
حسن است.
[ [ صفحه 233
332 - رشید الدین خان دهلوي، نامبرده در رساله خود موسوم به " الفتح المبین فی فضایل اهل بیت سید المرسلین " چنین نگاشته،
گوید : طبرانی با بررسی در سند از ابن عمر و غیره روایت کرده که : رسول خدا صلی الله علیه و آله در غدیرخم فرمود " : من
کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وآل من والاه و عاد من عاداه"
333 - مولوي محمد مبین لکهنوي، نامبرده حدیث مزبور را در " وسیله النجاه " از طریق حاکم بلفظ زید بن ارقم و ابن عباس و از
طریق طبرانی بسند صحیح از ابی الطفیل از حذیفه بن اسید، و از طریق احمد از براء بن عازب و زید بن ارقم و از طریق ابن حبان و
حاکم از ابن عباس، و بطریق احمد و طبرانی از ابی ایوب و گروهی از صحابه از علی و زید بن ارقم و از " المشکاه " از براء بن
عازب و زید از طریق احمد و ترمذي و از " صواعق " ابن حجر بطور مرسل روایت نموده است.
334 - مولی محمد سالم - بخاري دهلوي، نامبرده در رساله خود " اصول الایمان " حدیثی را که احمد از براء بن عازب و زید بن
صفحه 136 از 144
ارقم روایت نموده ذکر کرده است، که در ص 106 از او نقل و ذکر شده است.
335 - مولوي ولی الله لکهنوي، نامبرده در کتاب " مرآت المومنین فی مناقب اهل بیت سید المرسلین " حدیثی را که ابن حجر در
"صواعق " از طبرانی روایت کرده و حدیثی را که (قبلا گذشت) از عامر بن سعد و عایشه بنت سعد از سعد، روایت نموده و
حدیثی را (خواهد آمد) که از " خصایص " نسائی از حدیث مناشده رحبه بلفظ زید ابن یثیع و ابی الطفیل عامر روایت نموده همه
را ذکر کرده است. سپس سخن ابن حجر را در صحت حدیث و اینکه قدح و نکوهش در صحت آن قابل توجه و التفات نیست. در
کتاب مزبور آورده.
336 - مولوي حیدر علی فیض آبادي، حدیث غدیر را نامبرده در " منتهی الکلام " نقل از احمد بن حنبل و ابن ماجه ذکر نموده
است.
[ [ صفحه 234
337 - قاضی محمد بن علی بن محمد شوکانی - صنعانی (در سال 1173 متولد و در 1250 وفات یافته)، فقیهی است با احاطه و
مسلط در علوم و آراسته به فضائل. تالیف زیادي دارد و همه تالیفات او نیکو و پسندیده است، شرح حال کاملی از او و بقلم خودش
214 موجود است، مشایخ و استادان خود را در حکمت و کلام و فقه و اصول - در کتاب خودش " البدر الطالع " جلد 3 ص 225
فقه و حدیث و فنون آن و معانی و بیان و علوم عربیه ذکر نموده و از رساله هاي و نوشته هاي خود بالغ بر یکصد کتاب تعداد نموده
و تالیفات دیگري هم دارد که ضمن - تعداد کتب و مولفاتش از آنها نام برده و کسی که حاشیه بر کتاب او " البدر الطالع " نوشته
استدراك نموده و از مولفات دیگر او یاد کرده، بسیاري از تالیفات او چاپ شده و همه دلالت دارد بر تسلط و احاطه او بفنون و
علوم شرعیه از کتاب و سنت و آنچه مربوط باندو است از معرفت استادان حدیث و مسانید آنها، و نیز شرح حال او در مقدمه کتاب
دیگر او موسوم به " نیل الاوطار " موجود است که بقلم حسین بن محسن سبعی نوشته شده - کتاب مزبور در هشت مجلد در بولاق
مصر بچاپ رسیده است. حدیث او در نزول آیه تبلیغ درباره امیرالمومنین علیه السلام پیرامون قضیه غدیر نقل از تفسیرش " فتح
القدیر " خواهد آمد.
338 - سید محمود بن عبد الله حسینی - آلوسی - شهاب الدین - ابو الثناء بغدادي - شافعی (در سال 1217 در کرخ متولد و در
1270 وفات یافته)، نامبرده یکی از نوابغ عراق و دانشمندان بنام است، که صیت شهرتش در آفاق پیچیده، و در انواع علوم و فنون
محیط و مسلط است، نامبرده از یک خاندان مشهور عراقی است که قدیما در علم و ادب ریشه داشته اند، تالیفات بسیار و گرانبهاي
قابل ملاحظه دارد، اشاره بحدیث او در صفحات 76 و 86 و 99 و 100 - گذشت و حدیث او در
[ [ صفحه 235
نزول آیه تبلیغ در شان امیرالمومنین علیه السلام خواهد آمد و او را در پیرامون صحت حدیث " غدیر " سخنی است که در باب
کلمات در اطراف سند حدیث خواهد آمد.
339 - شیخ محمد بن درویش الحوت بیروتی - شافعی - متوفاي 1276 ، نامبرده در کتاب " اسنی المطالب فی احادیث مختلفه
المراتب (چاپ بیروت) نگاشته، گوید : حدیث : من کنت مولاه فعلی مولاه : را صاحبان سنن جزابی داود، روایت کرده اند، و احمد
نیز آنرا روایت نموده و بر آن صحه گذارده اند، و بلفظ : من کنت ولیه فعلی ولیه نیز روایت شده، احمد و نسائی و حاکم، آنرا
صفحه 137 از 144
روایت کرده اند و بر آن صحه گذارده اند.
340 - شیخ سلیمان بن شیخ ابراهیم معروف به (خواجه کلان) ابن شیخ محمد معروف به (بابا خواجه) حسینی - بلخی - قندوزي
حنفی، نامبرده اهل بلخ است و در قسطنطنیه در سال 1293 وفات یافته، نامبرده از اعلام یگانه بوده و در علم حدیث و فنون آن
بسرحد نبوغ رسیده، کتابهاي " : اجمع الفوائد " و " مشرق الاکوان " و " ینابیع الموده " را تالیف نموده، کتاب اخیر در نزد عموم
معروف و مشهور است، و در اقطار مختلفه مکرر بطبع رسیده، حدیث او در صفحات 45 و 50 و 55 و 56 و 88 و 93 و 100
گذشت.
341 - سید احمد بن مصطفی قادین خانی، مولف کتاب " هدایه المرتاب فی فضایل الاصحاب " که در آستانه چاپ شده، شعر
امیرالمومنین علیه السلام را در موضوع غدیر روایت نموده که خواهد آمد.
[ [ صفحه 236
علماء قرن 14
342 - سید احمد بن زینی بن احمد دحلان مکی - شافعی (در سال 1232 در مکه متولد و در سال 1304 در مدینه منوره وفات
یافته) مفتی شافعیان در مکه مشرفه و شیخ الاسلام آنجا بوده، عالمی است ذیفنون که از علوم مختلفه بهره مند بوده، مورخی است
محیط، تالیفات بسیاري دارد که بالغ بر بیست جلد از آنها چاپ شده، ابوبکر عثمان بن محمد بکري - دمیاطی کتابی جداگانه
بشرح حال او اختصاص داده، بنام " نفحه الرحمن فی مناقب سید احمد زینی دحلان (" چاپ مصر) حدیث - در موضوع تهنیت از
او خواهد آمد.
343 - شیخ یوسف بن اسمعیل نبهانی - بیروتی، رئیس محکمه حقوق در بیروت، مولف کتاب " منتخب الصحیحین من کلام سید
" الکونین - " که در سال 1329 در مصر چاپ شده - سخنور بزرگی است و در علم ادب سهم کافی احراز نموده، حداد در جلد 1
القول الفصل " ص 444 از او به : عالم عصر - شیخ علامه تعبیر نموده است، در حدیث و ادب تالیف بسیار نموده که در حدود
پنجاه مجلد از تالیفات او در مصر و بیروت چاپ شده، شرح حال خود را نامبرده بقلم خود در کتاب خود " الشرف الموبد " ص
140 ثبت نموده، حدیث او در باب مناشده رحبه خواهد آمد. - 143
344 - سید مومن بن حسن مومن شبلنجی مولف " نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار " که پنج مرتبه یا بیشتر بچاپ
رسیده، در آغاز آن شرح حال خود را ثبت و استادان خود را در علوم مختلفه ذکر نموده و بعض از تالیفات خود را تعداد کرده -
در حدود سال 1250 متولد شده ولی از تاریخ وفات او اطلاعی بدست نیامده، حدیث او در باب نزول آیه سال سائل پیرامون قضیه
غدیر خواهد آمد.
[ [ صفحه 237
345 - شیخ محمد عبده بن حسن خیر الله مصري متوفاي 1323 مفتی و علامه بزرگوار دیار مصر نامبرده در مراتب علمی شهرت
" طولانی دارد و در اصلاحات اجتماعی و سعی در مصالح امت ثابت قدم بوده، تاریخ، این خصوصیات را براي او در اوراق جلد 1
434 و غیرهما تسجیل و ضبط نموده است، اشاره بحدیث او قبلا - مشاهیر الشرق " ص 300 و " تاریخ الادب العربی " ص 439
صفحه 138 از 144
شده و حدیث او در نزول آیه تبلیغ درباره امیرالمومنین علیه السلام پیرامون قضیه غدیر خواهد آمد.
346 - سید عبد الحمید بن سید محمود آلوسی بغدادي - شافعی - نابینا - در سال 1232 متولد و در 1324 وفات یافته - در بغداد
پایتخت کشور عراق علامه و ادیب یگانه بوده، کتاب او موسوم به " نثر اللئالی فی شرح نظم الامالی " بچاپ رسیده، نامبرده حدیث
غدیر را در ص 166 کتاب مزبور از فضائل امیرالمومنین علیه السلام بشمار آورده و در ص 170 در مفاد آن و در مسلم الصدور
بودن آن از مصدر وحی الهی سخن گفته و در ص 172 ، غدیرخم را تعیین نموده و بحدیث مزبور اشاره کرده است.
347 - شیخ محمد حبیب الله بن عبد الله یوسفی از حیث نسب، و مدنی از جهت مهاجرت او بانجا. و شنقیطی از لحاظ اقلیم و منطقه
- سخنور و علامه و محدث مصر بوده کتاب " اکمال المنه " در موضوع اتصال سند مصافحه که موجب دخول بهشت میشود، و"
ایقاظ الاعلام " در موضوع وجوب پیروي رسم الخط مصحف امام، و کتاب " ثبت الشیخ الامیر الکبیر " و " الخلاصه النافعه " از او
است و در دنباله کتاب اخیر الذکر ارجوزه دارد که به " النصایح الدینیه " موسوم است، و تمام این کتب در حدود سال 1345
28 حدیثی را - بچاپ رسیده، نامبرده در کتاب خود " کفایه الطالب لمناقب علی ابن ابی طالب علیه السلام " چاپ مصر در ص 30
که ترمذي از ابی سریحه یا - زید - با بررسی در سند روایت نموده و حدیثی را که ابن سمان از براء بن عازب و احمد از زید در
مسندش و از عمر در مناقبش با بررسی در سند روایت نموده، و حدیث
[ [ صفحه 238
مناشده در رحبه را از طریق ابی حاتم، و از طریق احمد از سعید بن وهب و حدیث رکبان را از طریق احمد و بغوي و حدیثی را که
ابن عبد البر در " استیعاب " از بریده و ابی هریره و جابر و براء و زید از داستان غدیر روایت نموده اند ذکر کرده است.
348 - قاضی بهلول بهجت شافعی - قاضی زنکه زور، مولف " تاریخ آل محمد صلی الله علیه و آله " که بلغت ترکی نوشته و
ادیب دانشمند میرزا مهدي تبریزي آنرا بفارسی و فاضل بزرگوار شیخ میرزا علی قمشه آنرا بعربی ترجمه نموده اند، و این کتاب
نامبرده از محسنات این عصر است و نموداري است از احاطه و تسلط مولفش در حدیث و تاریخ، و اطلاع مبسوط او در مباحث
دینی، و از تالیفات او کتابی است بنام " الماه یوم " یعنی : صدر روز، در واقعه صفین، که جنبه روائی دارد، و " الارشاد الحمزوي"
و " حجر بن عدي " که منظوم است، و " الحقوق الارثیه " و " آثار آذربایجان که کتابی است ادبی - تاریخی - جغرافی، اشاره
بطرقی که نامبرده براي حدیث غدیر ذکر کرده، در صفحات 43 و 47 و 51 و 54 و 60 و 62 و 76 و 88 و 93 گذشت.
349 - نویسنده شهیر، عبد المسیح انطاکی - مصري، نامبرده یکی از شعراي غدیر است در قرن چهاردهم که در محل خود شعر و
شرح حال او خواهد آمد.
350 - دکتر احمد فرید رفاعی، در حاشیه " معجم الادباء " جلد 14 ص 48 دو بیت امیرالمومنین علیه السلام را درباره غدیر ذکر
نموده.
351 - استاد احمد زکی عدوي - مصري - رئیس قسمت تصحیح در - دار الکتب المصریه - نامبرده بوسیله حواشی که در کتب
متعدده دارد، آثار گرانبها و جاودانی از خود گذارده، نامبرده در حواشی " الاغانی " جلد 7 ص 363 از چاپ اخیر داستان غدیر را
ذکر نموده است.
352 - استاد احمد نسیم مصري عضو قسمت ادبی در - دار الکتب المصریه - نامبرده داستان غدیر را در حاشیه بر دیوان مهیار جلد
3 ص 182 ذکر نموده.
353 - استاد حسین علی اعظمی - بغدادي - مدیر دانشکده حقوق در بغداد، یکی از شعراء غدیر است که شعر و شرح حال او در
صفحه 139 از 144
قسمت مربوط به شعراء قرن
[ [ صفحه 239
چهاردهم خواهد آمد، نامبرده شخصا بمولف معظم " الغدیر " خبر داده که کتابی درباره امیرالمومنین علیه السلام تالیف نموده و
در آنجا نیز حدیث غدیر را ذکر کرده است.
354 - سید علی - جلال الدین حسینی - مصري - سخنوري است محیط و مسلط و ادیبی است شاعر، دیوان او موسوم به " حدیث
النفس " و کتاب او بنام " الحسین علیه السلام " در دو جزء در قاهره بچاپ رسیده، حدیث ولایت را نامبرده در جلد 1 تالیف مزبور
ص 132 ذکر نموده است.
355 - استاد محمد محمود رافعی - مصري، شرح او بر هاشمیات (کمیت) که چندین بار در مصر چاپ شده نموداري است از
احاطه و تسلط او در تاریخ و ادب و نامبرده در شرح این بیت (کمیت) : و یوم الدوح دوح غدیرخم ابان له الولایه لو اطیعا در ص
81 چنین گوید : دوح درخت بزرگی است، واحد آن دوحه است و غدیرخم موضعی است بین مکه و مدینه - ابان. یعنی آشکار
کرد : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود " : اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله " و فرمود :
من کنت مولاه فعلی مولاه. بعد از فرمایشات پیغمبر صلی الله علیه و آله عمر گفت : خوشا بحال تو یا علی صبح نمودي در حالیکه
مولاي هر مرد و زن مومن هستی.
356 - استاد محمد شاکر خیاط نابلسی - ازهري مصري - شارح هاشمیات " کمیت " که در سال 1321 در مصر چاپ شده، نامبرده
در شرح مزبور ص 60 در شرح قول کمیت : و یوم الدوح دوح غدیرخم ابان له الولایه لو اطیعا گوید : غدیر خم موضعی است بین
مکه و مدینه در جحفه ابان له الولایه امام احمد از ابی الطفیل روایت کرده که گفت : علی علیه السلام در سال 35 مردم را در
میدان وسیع کوفه (رحبه) جمع کرد، سپس بانها گفت : شما را بخدا قسم میدهم، هر مرد مسلمی که روز غدیر خم سخنان رسول
خدا صلی الله علیه و آله را شنیده است، برخیزد،
[ [ صفحه 240
در نتیجه : سی تن از مردم برخاستند و شهادت دادند باینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم
وال من والاه و عاد من عاداه.
357 - استاد عبد الفتاح - عبد المقصود مصري - صاحب کتاب " الامام علی " در 4 مجلد، نامبرده در تقریظی که باین کتاب،
نموده اشاره بحدیث غدیر خم نموده و تمام مقال او در مقدمه جلد ششم خواهد آمد.
358 - استاد، شیخ محمد سعید دحدوح، یکی از ائمه جماعت در حلب، نامبرده در نامه که به علامه حجت - شیخ محمد حسین
مظفري نوشته - داستان غدیر را در آن درج نموده و بزودي عین و نص نامه او که در آغاز جلد هشتم مندرج است، خواهد آمد.
359 - استاد صفا خلوصی مقیم لندن و فارغ التحصیل دانشگاه آنجا و مدرس در همانجا، نامبرده داستان غدیر را در نامه که بمولف
جلیل القدر نوشته قعطی تلقی نموده و بزودي عین آن که در آغاز جلد پنجم مندرج است خواهد آمد.
360 - حافظ مجتهد - ناصر السنه - شهاب الدین - ابو الفیض - احمد بن محمد بن صدیق، صاحب تالیفات گرانبها، نامبرده داستان
غدیر را در کتاب مهم و ارجمند خود " تشنیف الاذان " ص 77 نقل از گروه بسیاري از حفاظ باسناد آنها از پنجاه و چهار تن از
صفحه 140 از 144
صحابه ذکر کرده - نامهاي صحابه مذکورین از اینقرار است : علی امیرالمومنین علیه السلام - امام سبط - حسین بن علی علیه
السلام - امام سبط - حسین بن علی علیه السلام - عبد الله بن عباس - براء بن عازب - زید بن ارقم - بریده - ابو ایوب - حذیفه بن
اسید - سعد بن ابی وقاص - انس بن مالک - ابو سعید خدري - جابر بن عبد الله - عمرو بن ذي مره
[ [ صفحه 241
مره - عبد الله بن عمر - مالک بن حویرث - حبشی بن جناده - جریر بن عبد الله بجلی عماره - عمار بن یاسر - ریاح بن حارث -
عمر بن خطاب - نبیط بن شریط - سمره بن جندب - ابو لیلی - جندب انصاري - حبیب بن بدیل - قیس بن ثابت - زید بن
شرحبیل عباس بن عبد المطلب - عبد الله بن جعفر - سلمه بن اکوع - زید بن ابی ثابت - ابوذر غفاري - سلمان فارسی - یعلی بن
مره - خزیمه بن ثابت - سهل بن حنیف - ابو رافع. زید بن حارثه - جابر بن سمره. ضمره الاسلمی - عبد الله بن ابی اوفی - عبد الله
بن بسر مازنی - عبد الرحمن بن یعمر دیلمی - ابوالطفیل عامر - سعد بن جناده - عامر بن عمیره - حبه عرنی - ابو امامه - عامر بن
لیلی - وحشی بن حرب - عایشه - ام سلمه - طلحه بن عبید الله، و لفظ او بزودي در باب بحث از سند حدیث انشاء الله بنظر شما
خواهد رسید.
(ان فی ذلک لذکري لمن کان له قلب او القی السمع)
(و هو شهید)
درباره