فهرست مندرجات
پیشگفتار«الف»
مقدّمۀ مصحّح«ج»
پیشگفتار جزو نخستین از قسم الاسلامیّه«ما»
مقدّمه و تأمّلات فلسفی یک
دیباجه(1)
أحوال رسول اللّه(ص)(:متن)1
فهرستها 445
فهرست منابع و مآخذ 537
ص :1
ص :2
دیباچه
«امیر المؤمنین(ع)یک الگوی کامل برای همه است.جوانی پرشور و پرحماسۀ او،الگوی جوانان است؛حکومت سراسر عدل و انصاف او،الگوی دولتمردان است؛زندگی سراپا مجاهدت و سراپا مسئولیت او،الگوی همۀ مؤمنان است؛آزادگی او،الگوی همۀ آزادگان جهان است؛سخنان حکمت آمیز و درس های ماندگار او،الگوی عالمان و دانشمندان و روشنفکران است.»
مقام معظم رهبری
در آستانۀ سال 1379 شمسی رهبر معظم انقلاب اسلامی،حضرت آیت الله خامنه ای -مدّ ظله العالی-این سال را سال امیر المؤمنین علی(ع)نامیدند.در پی آن شورای عالی انقلاب فرهنگی،ستاد بزرگداشت سال امیر المؤمنین علی(ع)را برای برنامه ریزی های لازم تشکیل داد و از جمله مصوبات این ستاد،برپایی کنگرۀ بین المللی امام علی(ع)و عدالت،وحدت و امنیت در این سال بود که مقارن با عید سعید غدیر در ایام 23-26 اسفند در تهران برگزار شد.
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افتخار داشت و دارد که در این کنگره شرکت فعال داشته باشد و همزمان با برپایی این کنگره تعدادی تألیفات در خصوص ابعاد مختلف شخصیت این امام عظیم الشأن،امام امامان،پیشوای پرهیزکاران،پشتیبان مستضعفان و ندای عدالت انسانی،منتشر نماید.
کتاب حاضر،ظفرنامه(جلد اول)،تألیف حمد الله مستوفی به تصحیح و تعلیق جناب آقای مهدی مدائنی،ششمین اثری است که در این راستا از سوی پژوهشگاه علوم
ص :3
ص :4
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر می شود.از خداوند متعال مسألت دارم که این تلاش فرهنگی متواضعانه را از پژوهشگاه علوم انسانی بپذیرد و این اثر در نشر معارف علوی مؤثر واقع شود.
رَبَّنٰا تَقَبَّلْ مِنّٰا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
دکتر مهدی گلشنی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دبیر کنگرۀ بین المللی امام علی(ع) 1380/6/14
ص :5
مقدّمۀ مصحّح
اشاره
کار آمد حصّۀ مردانِ مرد
حصّۀ ما«گفت»آمد،اینْت درد
«عطّار نیشابوری»
ایلغار وحشیانۀ مغولان به سرزمین ما،در سال 616 هجری،سرآغاز زیانبارترین وقایع تاریخی و تاریکترین روزگار مردمان ایران بوده است.تاخت وتاز،نهب وغارت، قتل عامهای وحشیانۀ نفسگیر آن قوم بدوی بیابانی به اژدهایی چندسر می مانست که از هر سر آن نایره ای ثمرسوز و ویرانگر باغ و گلستان جان و مال،ثروت و صنعت،علم و فضل، ادب و هنر،فرهنگ و تمدّن پربار اسلامی/ایرانی را نشانه رفت و بی امان کشت و سوخت و غارت و ویران کرد.
بنا بر تعبیر زیبا و عالمانۀ مرحوم علاّمۀ قزوینی«در میان کش مکشها و تلاطم امواج فتن، یکی از ممالکی که از همه بیشتر در معرض تاخت وتاز و قتل و نهب این وحشیان واقع گردید،وطن بدبخت ما ایران بود که طوفان عالمگیر مغول طول و عرض آن بلاد را زیروزبر نمود و شعلۀ جهانسوز آن غایلۀ هایله سرتاسر آن ممالک را پاک بسوخت.کرورها و کرورها نفوس بی گناه در آن واقعه تباه شد.شهرها و قری و قصبات بکلّی قاعا صفصفا و عالیها سافلها گردید.مراکز علم و ادب بأسرها خراب شد مخازن صنعت و ثروت مأوای بوم
ص :6
و غراب گشت.علما و فضلا را همه جا جمیعا مانند گوسفند ذبح کردند،کتابخوانها و کتابخانه ها را،معا،نیست و نابود نمودند،و از اقلّ نتایج و اهون آثار استیلای مغول بر ایران،آن بود که علم و ادب در آن سرزمین در عهد ایشان به منتهی درجۀ انحطاط و تنزّلی که ادبیات یک مملکت ممکن است بدان درجه رسد،رسید؛و کسانی که اندکی به علوم و ادبیات اسلامیّه آشنا باشند،تفاوت درجۀ فاحشی را که مابین کتب و تآلیف قبل از استیلای مغول و کتب و آثار بعد از آن نمایان است،البتّه ملاحظه کرده اند.» (1)
امّا باوجود بروز آن همه خسران و ادبار در وجوه مختلف زندگانی مردم این سرزمین،به دلایلی که از حوصلۀ این مقال بیرون است،دوران حکومت ایلخانان مغول درخشان ترین دوره از برای ترقّی و رواج علم تاریخ و فنّ تاریخنگاری در ایران به شمار می آید.در این برهۀ تاریخ آثار گرانبها و نفیسی خلق شد،همچون:
-جهانگشای جوینی،از عطا ملک صاحب دیوان جوینی(مؤلّف به حدود سال 658 هجری).
-نظام التّواریخ بیضاوی،از صاحب تفسیر بیضاوی(مؤلّف به سال 674 هجری).
-جامع التّواریخ رشیدی،از رشید الدّین فضل اللّه همدانی(مؤلّف به حدود سال 710 هجری).
-روضه اولی الألباب فی تواریخ الأکابر و الأنساب،معروف به تاریخ بناکتی، از ابو سلیمان داوود بن ابی الفضل،محمّد البناکتی(مؤلّف به حدود سال 717 هجری).
-تجزیه الأمصار و تزجیه الأعصار،معروف به تاریخ وصّاف،از عبد اللّه بن فضل اللّه شیرازی،ملقّب به وصّاف الحضره(مؤلّف به حدود سال 728 هجری).
-تاریخ گزیده،از حمد اللّه مستوفی(مؤلّف به سال 730 هجری).
-مجمع الأنساب،از محمّد بن علیّ بن محمّد بن حسین بن ابی بکر شبانکاره ای(مؤلّف به سال 733 هجری).
و بالأخره:
-ظفرنامه،از حمد اللّه مستوفی(مؤلّف به سال 735 هجری)،منظومه ای عظیم که موضوع نگارش و عرضه داشت این مقدّمه و تصحیح متن حاضر است.
بنا به اجماع فحول اهل تحقیق و تتبّع،در میان آثار یادشدۀ بالا درجۀ اهمّیّت کتابهای جهانگشای جوینی و جامع التّواریخ رشیدی و تاریخ وصّاف بیش از دیگر کتب است،که
ص :7
1- 1) .جهانگشای جوینی،مصحّح محمّد بن عبد الوهّاب قزوینی،چاپ 1911 م.لیدن،مقدمۀ مصحّح،صفحات ج-د.
بیقین در درستی و استحکام این نظر تردیدی نیست.امّا بنا به پاره ای دلایل،که بتدریج از آن یاد خواهد شد،آثار حمد اللّه مستوفی،یعنی تاریخ گزیده و ظفرنامۀ او،حائز برخی ویژگیهاست که بسادگی نمی توان بر آن چشم پوشید.