ک
کابلی، فرزانه: 739
کاترین دوم: 282
کاجان: 33
کاختی: 282
کاخ جوانان رشت: 721، 748، 749
کادح، نشریه ماهانه: 688
کادح، هفته‌نامه: 688، 689
کاراخان، لومیخایلویچ: 291
کارخانه ابریشم‌کشی رشت: 74
کارخانه امین الضرب: 74
کارخانه برق رشت: 76
کارخانه پارچه مقدم: 750
کارخانه پوشش رشت: 687
کارخانه پیله آستانه: 74
کارخانه پیله رمضانی رشت: 74
کارخانه پیله شلمان: 74
کارخانه پیله طاهرگوراب: 74
کارخانه پیله کسما: 74، 346
کارخانه پیله لاهیجان: 74
کارخانه پیله لنگرود: 74
کارخانه چالوس: 74
کارخانه چوب اسالم: 196
کارخانه شرکت صنایع ابریشم گیلان: 74
کارخانه شیر پاستوریزه و استرلیزه گیلان: 251
کارخانه گونی‌بافی رشت: 78، 79
کارخانه مخصوص خشک کردن پیله کسما: 346
کاردان، پرویز: 749
کارسیدان: 32، 43، 336
کارکیا یحیی خان: 378
کارگاه اداره کل ارشاد اسلامی گیلان: 728، 750
کارگاه تآتر شهر رشت: 752
کارگاه حمایتی حرفه‌آموزی رشت: 636
کارگاه موسیقی کودکان و نوجوانان رشت: 392
کارگر، عبد الله: 752
کارگران مسلمان، نشریه: 687
کارگران موحد، روزنامه: 696
کارگر گیلان، روزنامه: 689
کارمند (نمایشنامه): 720
کاروانسراتی‌تی: 43
کاروانسرای شاه عباسی: 343
کاروانسرای لات: 550
کاشان: 357، 360، 398، 399، 436، 690، 736
کاشانی، دکتر سید محمد: 546، 553، 587
کاشانی، میرزا سید حسن: 665
کاشانیان، غلامرضا: 78
کاشف، چاپخانه: 695
کاشف الحقایق، روزنامه: 664
کاشف السلطنه، حاج میرزا محمد علی: 138
کاشکوه: 43، 44
کاشکی: 43
کاشمر: 44
کاظم‌آباد: 33
کاظم تارچی: 396
کاظم‌زاده، ایرانشهر، حسین: 712
کاظمی، پروفسور: 587
کاظمی، فرشاد: 752
کاظمی، لطیف: 393
کاظمی، مشفق: 741
کافیان، جواد: 752
کاکرود: 38، 44، 372، 463، 613
کامران میرزا نایب السلطنه: 175، 698
کامل الصناعة الطبیه (کتاب): 540
کامونیست، روزنامه: 671
کامیاب، سیروس: 750
کانادا: 197، 577
کاندیدا برای خوردن (نمایشنامه): 721، 728، 747
کانرود: 37، 133، 278
کانون آئینه: 719، 731
کانون ایران، جمعیت: 489
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان: 412، 700، 759
کانون تهذیب اخلاق: 743، 744
کانون هنرپیشگان پیروز: 720، 735، 745
کاوه آهنگر (نمایشنامه): 714، 718، 733، 740، 741، 743
کاوه ثانی (نمایشنامه): 735
کباری، محمد علی: 488، 716
کبوتر آبکش: 44
کپته: 38
کپورچال: 32، 77، 302، 315، 346، 361، 370، 491، 492، 511، 609
کتابخانه آستانه اشرفیه: 699
کتابخانه آقا سید جلال الدین اشرف: 698
کتابخانه آقا شیخ جواد مجتهد رشتی: 697
کتابخانه بهاء الدوله: 697
کتابخانه تهران: 439
کتابخانه حاجی سید محمد شفتی: 697
کتابخانه حبشی ابن معز الدوله دیلمی: 697
کتابخانه حزین لاهیجی: 697
ص: 816
کتابخانه دیلمان: 697
کتابخانه سامانیان: 697
کتابخانه سید: 698
کتابخانه صدر الشریعه: 698
کتابخانه عضد الدوله دیلمی: 697
کتابخانه عماد الدوله: 697
کتابخانه عمومی آبکنار: 699
کتابخانه عمومی آستارا: 699
کتابخانه عمومی اداره فرهنگ و هنر گیلان: 700
کتابخانه عمومی املش: 699
کتابخانه عمومی بندر انزلی: 700
کتابخانه عمومی چابکسر: 700
کتابخانه عمومی خشکبیجار: 700
کتابخانه عمومی خمام: 700
کتابخانه عمومی رحیم‌آباد: 700
کتابخانه عمومی رضوانشهر: 701
کتابخانه عمومی رودبار: 700
کتابخانه عمومی رودسر: 700، 701
کتابخانه عمومی سردار جنگل رشت: 701
کتابخانه عمومی سنگر: 701
کتابخانه عمومی سیاهکل: 701
کتابخانه عمومی شفت: 701
کتابخانه عمومی شلمان: 701
کتابخانه عمومی شماره 1 رشت: 701
کتابخانه عمومی صومعه‌سرا: 702
کتابخانه عمومی غازیان: 702
کتابخانه عمومی فومن: 702
کتابخانه عمومی کلاچای: 702
کتابخانه عمومی کوچصفهان: 702
کتابخانه عمومی کومله: 702
کتابخانه عمومی کیاشهر: 702
کتابخانه عمومی لاهیجان: 702
کتابخانه عمومی لشت‌نشا: 703
کتابخانه عمومی لنگرود: 703
کتابخانه عمومی ماسال: 703
کتابخانه عمومی ماسوله: 703
کتابخانه عمومی واجارگاه: 703
کتابخانه عمومی هشتپر: 703
کتابخانه ملا نعیما کرکبودی: 698
کتابخانه ملی رشت: 697، 698
کتابخانه میرزا اتابک: 697
کتابخانه میرزا طاهر تنکابنی: 697
کتابخانه میرزا عبد الباقی شیخ الاسلام: 698
کتابخانه یکان: 698
کتاب‌شناسی تعزیه (کتاب): 708
کتابفروشی اقبال: 175
کتابفروشی طاعتی: 465، 541
کتابفروشی فروغی: 708
کتابی، دکتر احمد: 311
کتالم: 77
کتشال پائین: 34
کتمجان معتمد: 345
کته‌سر: 38، 44
کتیگر (گتیگر): 33
کجور: 176، 178
کجید: 43، 500، 613، 698
کجیل: 38
کچا: 33
کچلام: 32، 344
کچ‌محمد گوابر: 43
کدیور، عباس: 496، 718، 733، 742
کراکو: 409
کرباسده: 33
کربلا: 332، 382، 384، 403، 405، 451، 462، 708
کربلائی شیخ ندافی: 658
کربلائی شیخ همدانی: 647
کربلائی قباد (نمایشنامه): 714، 741
کرت، ورک: 406
کرج: 197، 643، 644
کرجوندان: 33
کردخیل‌ولم: 33
کردستان: 35، 119، 228، 245، 264، 265، 360، 376، 556، 557، 708، 760، 761
کردمحله: 34
کرد ملکی: 43
کرده‌سرا: 37
کرزن، جورج: 143، 144، 175، 354، 356، 357، 359، 362، 368، 370، 545
کرف‌پشته تازه‌آباد: 33
کرفچال: 43
کرفستان: 33
کرفکول: 33
کرکرود: 343
کرگان: 32
کرگانرود: 115، 133، 328، 341، 359، 361، 368، 370
کرمان: 141، 191، 373، 412، 436، 483، 556، 690، 692، 757، 758، 761
کرمانشاه: 228، 360، 372، 373، 545، 556، 636، 690
کرمانشاهان: 757، 758، 761
کرمانی، روحی: 717
کرمانی، یحیی: 480، 710، 711، 712، 713، 715، 716، 730
کرمی، شهریار: 748
کرنی، پی‌یر: 487، 710، 715، 716، 741
کریستیدیس یونانی، دکتر: 546، 587
کریم، ابو القاسم: 648
کریم، زین العابدین: 749
کریم، سیروس: 748
کریم، محمد باقر: 748، 749
کریم، هوشنگ: 748، 749
کریم‌زاده، رحیم: 497
کریمی، ابراهیم: 488
کریمی، کوروش: 497
کریمی، محمد: 751
کریمی، مهندس مرتضی: 412
کسار: 33
کسرائیان، حسین: 77
کسروی، خسرو: 719، 744
کسما: 74، 330، 345، 346، 361، 363، 364، 369، 489، 593، 614، 668، 691
کسمائی، احسان: 742
کسمائی، پریاس: 719
کسمائی، حاج احمد: 346
کسمائی، حسین: 480، 666، 668، 691
کسمائی، غلامحسین: 668
کسمائی، م: 717، 743
ص: 817
کسمائی، محمد: 388، 698
کشاورز، دکتر فریدون: 597
کشاورز، سهراب: 751
کشاورز، کریم: 113، 115، 488، 710، 711، 715، 716، 717، 741، 744، 749
کشاورز، محمد: 689
کشتی‌گیر چاک: 43
کشفی: 37
کشفی، ناصر: 744
کش‌کش: 43
کشکلایه: 33، 406
کشکول معرفت، روزنامه: 685
کشل: 43
کشل‌ورزل: 33
کشلی: 38
کشمیر: 355
کشوری، خسرو: 391، 396
کشویل: 278
کشیش اوغلی، دکتر: 546، 587
کفتانیکوف: 283
کفته‌رود: 33
کفش‌کن‌محله: 34
کفن‌کول: 550
کلاب: 192، 193
کلاج‌خندان: 33
کلاچاه: 32، 38
کلاچای: 77، 78، 220، 222، 226، 277، 330، 337، 340، 346، 347، 350، 466، 498، 613، 621، 627، 702، 755، 759، 760، 761، 762
کلاچخانی: 43
کلار: 366
کلارستاق: 176
کلارک، کولین: 19
کلاس (نمایشنامه): 729، 751
کلام، روزنامه: 689
کلام‌رود: 43
کلاه حصیری (نمایشنامه): 721، 746، 749
کلاهدوزمحله: 33
کلایه: 43
کلتانسر: 43، 44
کلده: 34، 243
کلده پائین: 33
کلده سفلی: 613
کلرادو: 409
کلرم: 33
کلرود: 43
کلسر: 33، 44
کلشتا جان: 34
کلشتر: 43، 440، 454
کلش طالشان: 33
کلفت: 33
کلکته: 481
کلکوه: 33
کلمبیا: 409، 411
کلم‌گوده: 370
کلن: 740
کل‌نادان بالا: 37
کلنده: 43، 44
کلن‌کلایه: 33
کلنگران: 34
کلنگستان: 33، 43
کلوپ حزب توده: 720
کلوج گوابر: 43
کلوخ (نمایشنامه): 726، 749
کلوکه، دکتر: 544
کله‌سرا: 44
کله‌کله: 174
کلیات علم اقتصاد (کتاب): 520
کلیدسر: 32
کلیسای ارامنه رشت: 641
کلیسای پولس: 409
کلیشم: 38، 43، 226، 227، 254، 372، 384، 612
کلیشمی، ابو القاسم: 406
کلینیک بینائی‌سنجی رشت: 638
کلینیک شنوائی‌سنجی، روان‌سنجی و گفتار درمانی رشت: 636، 638
کما: 33
کمائی، تراب: 497
کماچال: 43
کماچال بالامحله: 32
کمادول: 43
کمال الدین پشته: 34
کمال شهرزاد، رضا: 718، 743، 745
کمپانی جمس مکی انگلستان: 80
کمپانی روسی قفقاز و مرکوری: 370
کمپانی لیانازوف: 28، 284، 285، 286، 287، 288، 290، 300
کمپانی مسکوی: 354
کمپانی وارثین لیانازوف: 285، 286
کمپانی یونکرز: 370
کمپتن، دیوید: 748
کمدی خبردار (نمایشنامه): 751
کمدی هواشناس (نمایشنامه): 729، 752
کمسار: 607
کم‌سخن، سید علی: 647، 653، 658
کمنی: 43
کمیته امام خمینی استان گیلان: 644
کمیته انقلاب سرخ: 669
کمیته انقلابی روکم: 671
کمیته پیکار جهانی با بیسوادی: 517
کنارسر: 33
کنارسر اربابی: 33
کنام، روزنامه: 684
کنسستان: 33
کنسولگری ایران در باطوم: 26
کنعان ناوی، یوسف: 380
کنعانی، اکبر: 396
کنعانی، علی: 391
کنفرانس بین المللی بهداشت: 569
کنف‌گوراب: 43
کنکاش، روزنامه: 666
کنگاوری، محمد جعفر: 485
کنگره جهانی جنگل: 172، 173
کنیا: 578
کواج: 244، 245
کوپر، پروسپر: 744
کوپس: 463
کوتم: 354
ص: 818
کوته‌کومه: 37، 278
کوچصفهان: 44، 77، 330، 337، 338، 340، 341، 345، 347، 349، 350، 359، 360، 361، 427، 438، 477، 495، 498، 499، 502، 503، 504، 506، 508، 510، 607، 611، 612، 619، 626، 627، 702، 760
کوچصفهان، روزنامه: 689
کوچصفهانی، رحیم: 679، 680
کوچصفهانی، محمد: 652، 653، 654
کوچصفهانی، مهندس کریم: 77
کوچصفهانی، هادی: 689
کوچکام: 34
کوچک‌پور، صادق: 591، 710، 711، 713
کوچکزاد، یعقوب: 653
کوچک کمسار: 33
کوچک‌محله: 32
کوچکی، رحیم: 750
کوچی‌چال: 43
کورنده: 34
کوروش: 309
کوروش، سینما: 754
کوروماندل: 355
کوره‌رود: 44
کوریه: 43، 44
کوزان: 33
کوزنتسیان، هاکوب: 488
کوزه‌گران: 33
کوسه، آبادی: 42
کوسیس، م. م: 142، 175، 359
کوشال: 33
کوشالشاد: 34، 616
کوششهای نافرجام ایواگوران (کتاب): 731
کوفه: 403
کوکل‌مرز: 425
کوکنه: 33
کولوان: 38، 43، 44
کولی: 76
کولی‌سران: 33
کولیور: 491، 492، 652
کومس: 406
کومله: 77، 347، 500، 607، 616، 621، 628، 703، 760
کون، کارلتون: 263
کوه‌پس: 33، 226، 247
کوهستان: 38، 44
کوهستان حویق: 38
کوهستانی، عبد اللّه: 694، 695
کویت: 409، 578
کویشا: 32
کوینه: 33
کویه: 405[974]
کتاب گیلان ؛ ج3 ؛ ص818
کهدم: 341، 343
کهربائی، ترانه: 752
کهربائی، جمشید: 396
کهریزک: 644
کهکیلویه و بویراحمد: 761
کهن‌قنبریان، اصغر: 729، 752
کهن‌قنبریان، ستار: 752
کهن‌قنبریان، میلاد: 752
کهن‌قنبریان، نیما: 752
کهنه‌رودپشت: 32، 43
کهنه‌سر: 33
کهنه‌گویه: 343
کیائی، آقا خان (گرگین): 481
کیائی، اسد الله خان: 713
کیائی، حمید: 752
کیائی، کیومرث: 752
کیائی، محمود: 716
کیائی، میرزا آقا خان: 713
کیائیان: 395
کیاآباد: 43
کیارمش: 459
کیاسرا: 34
کیاشکول: 38
کیافریدون: 731، 735
کیاکلایه: 34
کیاکو: 33
کیاگهان: 34
کیانوش، محمود: 750
کیاهاشمی، رکن الدین (رکنی): 744
کیث، سرآرتور: 242
کیسارود: 43
کیسارورزل: 33
کیسم: 32، 43، 297، 361، 369، 406، 609
کیشاویشه علیا: 37، 38
کیشخاله: 43، 44
کیش‌دره: 43، 342
کیش‌دیبی: 38، 278
کیش رودبار: 348
کیشستان: 33
کیشم: 43
کیله‌سرا: 198
کیمیائی، مسعود: 757
کیمیائی، میرزا اسماعیل: 624
کینچاه: 32، 43
کیهان، روزنامه: 409، 410، 411
کیهان، مسعود: 354، 356، 357، 370
کیهان، میرزا شکر الله: 675
کیهان انترنشنال: 409
گ
گابنه: 649
گاچه‌ور: 34
گاراپتیان، دکتر گاراپت: 587، 624
گازگیشه: 224
گاسپادین- میرزا حبیب اللّه خان
گاکلی: 43
گالری برنهایم ژون: 407
گالری دریزی: 411
گالری دوتون: 409
گالری سیحون: 410
گالری گراهام: 411
گالری لیتو: 411، 412
گالری مس: 409
گالش‌خاله: 34
گالش‌خیل: 33
گالش‌زمین: 43
ص: 819
گالش‌کلام: 34
گالش‌محله: 33
گالش‌موشا: 33
گالش واجارگاه: 38، 43
گام ورزشی، نشریه: 689
گاوکده: 33
گاویه: 34، 43، 616
گاهشماری در ایران قدیم (کتاب): 439
گجرات: 585
گذران توده، روزنامه: 675، 676
گراکه: 33
گرامی، مهدی: 719، 720
گرانت، دکتر: 545
گراند شومیر: 407
گرجستان: 282، 355، 657
گرجی: 720
گردکوه: 33، 43
گردگوابر: 43
گردویشه: 43
گرزک، روزنامه: 682
گرزنه‌چاک: 43
گرفم: 33
گرگان: 26، 177، 178، 183، 184، 191، 218، 243، 270، 284، 316، 354، 368، 373، 665
گرگانرود: 283، 296، 315، 351، 467، 499
گرمابدشت: 372
گرماسرا: 43
گرماکش: 43
گرماور: 43
گرم‌خانی: 43
گروه آزاد ایران: 743
گروه آزاد نمایش تهران: 751
گروه آهورا: 749
گروه ارامنه: 740
گروه انجمن هنری گیلان: 750
گروه پزشکی گیل و دیلم: 592
گروه پژوهشگران ایران: 252، 696
گروه تآتر آتوسا: 75، 721، 732، 746، 747، 748، 749
گروه تآتر آرش: 721
گروه تآتر آریا: 749
گروه تآتر آزاد شهرستان فومن: 751
گروه تآتر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی لاهیجان: 752
گروه تآترال آزاد ایران: 718
گروه تآتر امور تربیتی لاهیجان: 752
گروه تآتر بافته‌های فومنات رشت: 751
گروه تآتر بنیاد شهید شهرستان فومن: 751
گروه تآتر ریما: 751، 752
گروه تآتر فرهنگ و ارشاد اسلامی آستارا: 729، 751
گروه تآتر فرهنگ و ارشاد اسلامی صومعه‌سرا:
729، 752
گروه تآتر فرهنگ و ارشاد اسلامی لنگرود: 751
گروه تآتر گیلان: 750
گروه تآتر مردم: 748
گروه تآتر میثم: 750
گروه تآتر وارش لاهیجان: 748، 749، 750
گروه تماشاخانه گیلان: 749
گروه جوانان گیلان: 721، 746
گروه خورشید: 747
گروه دبیرستان آموزش و پرورش خمام: 751
گروه فرهنگ و ارشاد اسلامی بندر انزلی: 729، 751، 752
گروه کادوس: 726، 750
گروه موسیقی سارنگ: 394
گروه موسیقی صبا: 394
گروه موسیقی عشاق: 393
گروه موسیقی گیل‌آوا: 393
گروه نمایشی شهر قصه: 728، 751
گروه نمایشی گیلان: 721، 746
گروه نمایشی محمدیه: 711، 712
گروه هنر ملی: 732
گروه هنرمندان فرهنگ و ارشاد اسلامی فومن:
751
گروه هنری دانشجویان هنرهای زیبای کشور:
748
گروه هنری دانشگاه تهران: 748
گروه هنری طلوع: 752
گروه هنری کاخ جوانان رشت: 748، 749
گروه درورده: 188
گره‌گوابر: 43، 44
گزارش مقدماتی حفریات مارلیک (کتاب): 30
گزارش مقدماتی دهمین کنگره جهانی جنگل:
172
گزافرود: 492
گسکر: 74، 361
گسکری، میرشجاع: 77، 677، 695، 696
گشت: 500
گشت‌رودخان: 43، 345، 348
گل- فرانسه
گل، آبادی: 38، 44
گل، محمود: 752
گلاب‌خواران: 33
گل‌افزان: 593
گلاک، جی: 32، 35، 45
گلاک، سومی: 40
گل‌بازو: 32
گلبانگ (نمایشنامه): 739
گلبرگ، علی: 488، 718
گلبرگ، محمد باقر: 713، 716، 717، 718، 729، 730
گلبن، محمد: 708، 740
گلپایگانی، آیت الله محمد رضا: 626
گلچین، نادر: 391، 720
گلچینی، فخری: 412، 413
گلدونه خانم (نمایشنامه): 726، 750
گلدیان: 426، 427، 440، 444، 453، 462، 709
گلزاری، مسعود: 328، 354، 359
گلستان: 38، 43
گلستان (کتاب): 477
گلستان، ابراهیم: 756
گلستان، روزنامه: 664
گلستان‌سرا: 43
گلستان هنر (کتاب): 400
گل سرخ، سینما: 756، 762
گلسرک: 33
ص: 820
گل سفید: 34، 466، 616
گلشاهی، رضا (رضا جان): 647، 648، 649
گلشن: 32، 296، 315
گلشن، جمعیت: 489
گلشنی، دکتر عبد الکریم: 683
گلنده: 544
گلنکش: 43، 226، 247، 381
گمشدگان (نمایشنامه): 752
گمل: 33
گملین: 708
گمیشان: 316
گنبد: 183، 373
گنج شایگان (کتاب): 143، 144، 357
گنجه: 282، 368
گنجه‌خانه: 38، 44
گنجی‌محله: 458
گنجینه اسناد، مجله: 691
گنجینه سلطنتی شوسوئین ژاپن: 31
گندر: 38، 44
گندلاور: 43
گندم‌سرا: 38، 43، 44
گندیشاپور: 539
گواسرای علیا: 33
گوپل: 43
گوتوف: 407
گوخس: 38
گوراب‌پس: 348، 614
گورابجوار: 32
گوراب‌جیر: 32
گوراب‌زرمیخ: 33، 43، 338، 348، 361، 489، 546، 593، 607، 614، 627
گورابسر: 33
گوراب کوچصفهان: 347
گوراب لیشاوندان: 33
گوراب‌ورزل: 33، 534
گورتیم: 43
گورج: 43
گورچه‌پشت: 33
گورکا: 32، 34
گوری‌محله: 442، 443
گوشکجان: 34
گوشلوندان: 33
گوشیار گیلانی: 476، 521
گوکه: 34
گوگاه: 43
گوگول، نیکلای: 720، 731، 744، 746
گولک: 43
گونش: 38
گوهر آفرینش (نمایشنامه): 729، 752
گوهردان: 32، 43
گوهررود: 654
گهرباران: 316
گیاسرا: 33
گیاش: 43
گیرشمن، رمان: 30، 31
گیری: 38
گیسل: 33، 43
گیسوم: 198
گیگاسر: 33
گیگاسری، یحیی: 593
گیل، بیل: 311
گیل، جمعیت: 719
گیل، علیقلی خان: 737
گیل‌آوا (نمایشنامه): 729، 752
گیلارکش: 43
گیلان: در بیشتر صفحات
گیلان (کتاب): 113، 115، 707، 708
گیلان، روزنامه: 664، 666، 670، 684، 686
گیلان امروز، روزنامه: 679، 686
گیلان بیدار، روزنامه: 686
گیلانتاج: 737
گیلان در جنبش مشروطیت (کتاب): 362، 369، 370، 667
گیلان در گذرگاه زمان (کتاب): 283، 356، 363، 388، 645، 707، 709، 713، 714، 715
گیلانده: 38، 44
گیلان‌زمین، روزنامه: 677
گیلان سرزمین برکت و صنایع دستی (کتاب): 47
گیلان شرق، روزنامه: 681
گیلانشهر، روزنامه: 676، 694
گیلان غرب، روزنامه: 689
گیلان‌فیلم: 754
گیلان ما، روزنامه: 677، 688
گیلان‌نامه (کتاب): 46، 380، 389، 463، 677
گیلان نو، روزنامه: 677
گیلان و آذربایجان شرقی (کتاب): 143، 553
گیلانی، ابو القاسم: 585
گیلانی، حکیم ابو نصر: 544، 586
گیلانی، حکیم الملک شمس الدین: 585
گیلانی، حکیم حسن: 586
گیلانی، حکیم دوائی: 586
گیلانی، حکیم سید احمد: 586
گیلانی، حکیم عبد الرزاق: 585
گیلانی، حکیم علی: 586
گیلانی، کمال الدین: 544، 586
گیلانی، میر محمد هاشم: 585
گیلانی، نور الدین محمد: 543، 544
گیلانی، همام الدین: 543، 544، 585
گیلانیان، روزنامه: 689
گیلاوندان: 33، 329
گیل‌بام: 33
گیل‌پرده‌سر: 33
گیل‌چالان: 34، 361
گیل‌دولاب: 340، 382، 499
گیلده: 33
گیلکان، روزنامه: 689
گیلوامحله: 32
گیلوان: 229
گیله‌مرد، روزنامه: 676
گیله‌مرد، هفته‌نامه: 688
گیو، روزنامه: 682
گیو، علی: 488
ل
لات: 33، 43
لات‌سرا: 33، 343
ص: 821
لات‌محله: 38، 43
لاحشر: 34
لادمخ: 33
لارسر: 33، 37، 198
لاروس (کتاب): 19، 408
لاروس عربی- فارسی (کتاب): 327
لاریم: 316
لاسک: 43، 44، 330
لاسکاریدیس: 362
لاسکین: 296، 297
لاشائی، فریده: 406، 411
لاشه: 33
لاشیدان حکومتی: 33
لافون، و. ف: 74، 483
لاکان: 33، 178، 499، 507، 508، 509، 534، 612، 636
لاکسار: 33
لاکه ییلاقی: 43
لاگوژده: 32
لالا (وارطوطریان): 717، 741
لالادریان: 724
لاله‌زاده، اسماعیل: 750
لانک: 278
لانگستروت: 269
لانه‌پاک: 43، 44
لاواسی‌محله: 33
لاهوتی کرمانشاهی، ابو القاسم: 665، 676
لاهه: 658
لاهیجان: 33، 34، 35، 36، 37، 38، 41، 43، 44، 45، 46، 47، 74، 76، 77، 78، 88، 90، 97، 100، 101، 102، 103، 108، 109، 110، 113، 121، 123، 134، 137، 138، 139، 140، 144، 145، 146، 147، 149، 152، 153، 178، 179، 182، 190، 198، 219، 222، 226، 247، 252، 266، 274، 275، 278، 279، 329، 332، 333، 335، 338، 340، 342، 344، 347، 349، 354، 356، 358، 360، 361، 363، 364، 368، 369، 370، 371، 373، 393، 402، 406، 409، 413، 429، 436، 437، 442، 446، 447، 448، 450، 451، 452، 454، 459، 489، 491، 492، 493، 498، 499، 500، 501، 502، 503، 504، 505، 506، 508، 509، 510، 511، 512، 517، 518، 526، 527، 531، 532، 535، 543، 552، 554، 555، 557، 558، 560، 570، 572، 581، 583، 585، 586، 588، 589، 590، 599، 601، 602، 603، 604، 605، 606، 607، 608، 611، 615، 617، 618، 621، 622، 623، 624، 625، 626، 628، 629، 631، 632، 633، 636، 637، 638، 641، 642، 644، 646، 647، 648، 649، 652، 653، 654، 655، 656، 657، 664، 673، 681، 683، 685، 686، 689، 694، 695، 696، 702، 703، 707، 708، 727، 729، 741، 744، 746، 748، 749، 750، 751، 752، 756، 759، 760، 761، 762
لاهیجانی، رضا: 406
لاهیجانی، مهدی: 728، 741
لاهیجی، علی بن شمس الدین: 432
لبخند باشکوه آقای گیل (نمایشنامه): 737
لب دریا لسکوکلایه: 32
لب‌شکا: 32
لبک‌محله: 34
لبنان: 407، 410
لترود: 43
لتن‌پرت: 38، 44
لچه‌گوراب: 330
لختکی: 33
لر: 38، 228
لرتا: 744، 745
لرده: 43
لرزیان: 43، 44
لرستان: 119، 191، 228، 243، 270، 556، 761
لرود: 43
لرون: 38
لزرجانی، سعید: 413
لزگی، حبیب الله: 751
لسان الادب، مهدی میرزا: 482
لسبو: 33، 226، 247
لسترنج، گای: 114، 354
لسکوکلایه: 32، 348، 609
لش: 43، 380
لشت‌نشا: 44، 74، 77، 115، 224، 254، 328، 330، 337، 341، 358، 361، 403، 404، 427، 431، 438، 467، 491، 492، 495، 498، 499، 501، 502، 503، 504، 505، 506، 508، 510، 557، 607، 612، 619، 627، 756، 759، 760، 761، 762
لشته‌نشا- لشت‌نشا
لشکاجان: 613
لشکام: 32
لشکان: 38، 43
لشکج: 43، 44
لشگری، قدرت الله: 752
لشگریان: 33
لش‌مرزمخ: 33
لطفعلی گوابر: 38، 43
لطفی قزوینی: 483
لغت‌نامه دهخدا (کتاب): 42، 327، 440
لفمجان: 335، 349، 361، 500، 607، 615
لفوت بالا: 32
لقائی، اشرف: 720
لقمان، دکتر: 587
لگموج: 33
للکام: 33
للکه‌محله: 37
للکیه‌پشت: 34
للم: 33
لله وجه‌سر: 32، 43
لمبتون، ا. ک. س: 115، 116
لمش‌پشت: 34
لمعانی مقدم، اشرف: 744، 745
لمیر: 38، 134، 228، 296، 315
لمیرمحله عنبران: 37
لنبه: 38
لندن: 355، 370، 658
لنزا: 38
ص: 822
لنکران: 114، 282، 295
لنگرکنان: 369
لنگرود: 34، 36، 38، 43، 44، 45، 46، 47، 74، 77، 78، 88، 89، 90، 100، 101، 103، 106، 107، 108، 109، 110، 113، 121، 122، 137، 139، 140، 141، 144، 146، 147، 152، 153، 174، 198، 222، 252، 266، 274، 275، 276، 277، 278، 279، 330، 333، 334، 338، 343، 344، 347، 349، 350، 358، 359، 360، 361، 363، 364، 368، 369، 370، 371، 373، 394، 401، 402، 404، 405، 406، 412، 413، 451، 459، 466، 485، 489، 490، 492، 493، 498، 499، 500، 501، 502، 503، 504، 505، 509، 510، 511، 512، 517، 518، 531، 532، 552، 554، 555، 556، 557، 558، 560، 572، 581، 583، 585، 588، 589، 590، 601، 602، 604، 606، 607، 608، 616، 617، 618، 621، 622، 623، 624، 625، 628، 629، 631، 632، 633، 637، 638، 642، 644، 654، 655، 656، 657، 665، 685، 686، 687، 694، 703، 708، 726، 726، 729، 746، 755، 759، 760، 761، 762
لواچول: 38، 44
لواده: 38
لوالی: 43
لوت، آندره: 407
لوخ: 32، 43
لور: 43
لورکا، فدریکو گارسیا: 728، 752
لوسرا: 44
لوسوتو: 407
لوشاده: 38، 43، 44
لوشان: 77، 78، 112، 150، 178، 224، 225، 254، 373، 498، 607، 612، 627، 729، 751، 760
لوشان ترک‌نشین: 43
لوطی جبار اردبیلی: 427
لوکه‌لیسارامحله بالا: 38
لوگزامبورگ: 264
لولان: 47
لولمان: 33، 43، 77، 338، 347، 349، 350، 361، 427، 607، 611، 627
لوماتن‌دار، نشریه: 411
لومییر، لوئی: 753
لوندویل: 133، 294، 609
لونک: 372
لوور: 242
له‌داربن: 33
لهستان: 409
لیارستان: 46
لیاکل بالا: 33
لیالستان: 33، 34، 35، 44، 406
لیالمان: 33
لیانازوف، استپان مارتینویج: 284، 285، 286، 288، 289، 290، 291، 295، 296، 297، 486
لیانازوف، گیورکی استپانویچ: 284
لیانازوف، لئون: 290
لیانازوف، مارتین: 290
لیاول سفلی: 43
لیاول علیا: 38، 43
لیپا: 44
لیچارکی: 338
لیچاه: 33، 403، 404
لیدی: 23
لیر: 38
لیسار: 133، 139، 249، 315، 341، 351، 361، 370، 453، 454، 456، 607، 610
لیسارا محله بالا: 44
لیسم: 44
لیسه: 43
لیسه‌چاک: 43
لیشاوندان: 361
لیشک: 442، 443
لیشمه: 44
لیفکو خندان: 33
لیفکوهی، محمد تقی: 686
لیل: 179، 278، 500
لیلاکوه: 347، 637
لیلة القدر (نمایشنامه): 729، 751
لیلی و مجنون (نمایشنامه): 395، 712، 714، 741، 744
لیموچاه: 33
لیون: 74
لیه‌چاک: 43
م
ماتک: 33
ماتیرویشکا: 33
ماچیان: 613
ماد: 31، 37
مار خانگی (نمایشنامه): 739
ماردبن سدیف: 403، 404
ماردوروسیان، یرواند: 395، 396، 496
مارسی: 357
مارکاریان، آبریک: 724
مارکاریان، دکتر: 587
مارکف: 290
مارگریت دوگوتیه (نمایشنامه): 745
مارلیک: 30، 31، 36، 38، 39، 113، 242، 706
مارلیک (کتاب): 113
مازان: 372
مازندران: 114، 117، 119، 120، 125، 129، 135، 139، 140، 141، 143، 174، 175، 176، 177، 178، 218، 220، 243، 263، 265، 270، 284، 295، 309، 316، 329، 332، 333، 337، 340، 349، 354، 357، 358، 359، 360، 366، 367، 369، 370، 379، 380، 393، 424، 431، 432، 439، 449، 451، 459، 460، 467، 483، 556، 557، 705، 706، 709، 761
مازوپشته: 198
مازوچال: 330
مازوکله‌پشته: 44
مازوگه: 43
مازیار (نمایشنامه) 720، 745
ص: 823
ماسال: 41، 44، 77، 146، 196، 198، 222، 228، 229، 274، 330، 333، 342، 343، 345، 350، 361، 383، 440، 441، 444، 446، 448، 450، 451، 454، 456، 458، 461، 462، 463، 466، 498، 499، 501، 502، 503، 504، 505، 506، 508، 607، 613، 627، 703، 760
ماسال و شاندرمن: 572
ماسوله: 41، 42، 45، 196، 198، 228، 342، 345، 346، 361، 425، 449، 450، 487، 489، 493، 498، 500، 607، 614، 698، 703، 760
ماسوله‌خانی: 44
ماسه، هانری: 707
ماشاترک: 33
ماشالاکول: 33
ماشک تهرانچی: 33
ماشک سپهداری: 33
ماشل اعلم: 32
ماشمیان: 43
ماضی‌کله: 33، 43
ماطاووس: 728، 741
ماکلوان: 278، 372، 468، 469، 470، 471، 472، 473، 607، 614، 618
ماکلوان بالا: 43، 44
ماکلوان پائین: 43
مالائی: 40
مال‌بیجار: 33
مالده: 34، 43
مالزی: 243
مالک و زارع در ایران (کتاب): 115، 116
مالوان: 33
مالی: 40
مامودان: 33
مامیکونیان، دکتر: 588
مانسون: 556
ماوردیان: 33
ماه تابان، مجله ماهانه: 673
ماه در کایلنامو می‌درخشد (نمایشنامه): 748
ماهروزه: 285
مایاک، سینما: 754
مایاک، کریشا: 754
مبارز گیلان، روزنامه: 681
مبارزه با الکل و تریاک (نمایشنامه): 720، 745
مبارزه با جذام، جمعیت: 558
مبارزه با سرطان، جمعیت: 628
مبارک‌آباد: 33، 185
مبانی کشورشناسی جغرافیائی ایران (کتاب):
117
مبرهن، حسن: 486
مبرهن، علی: 391، 392، 396
مبهوت، مهدی: 744
مترجم همایون، ابو القاسم خان: 486
مترلینگ، موریس: 745
متعلق‌محله ارباستان: 34
متل‌قو: 316
مثلاکوه: 38[975]
کتاب گیلان ؛ ج3 ؛ ص823
مجارستان: 407
مجالس المتقین (کتاب): 690
مجاهد (نمایشنامه): 721، 735، 745
مجاهد، حسن: 648، 649
مجاهد، روزنامه: 664
مجتمع آموزشی میرزا کوچک خان: 317
مجتمع آموزشی و پژوهشی شهید بهشتی رشت:
520، 529
مجتمع خدمات بهزیستی الزهرا علی‌آباد رشت:
633
مجتمع خدمات بهزیستی بعثت لاهیجان: 633
مجتمع خدمات بهزیستی توحید رشت: 633
مجتمع خدمات بهزیستی حرّ لنگرود: 633
مجتمع خدمات بهزیستی رسالت لاهیجان: 633
مجتمع خدمات بهزیستی زینب آستارا: 633
مجتمع خدمات بهزیستی سمیه رشت: 633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید ابراهیم وظیفه تالش: 633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید انصاری رودسر:
633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید راست‌روش رضوانشهر: 633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید عسکری کوچصفهان: 633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید میثاق صومعه‌سرا:
633
مجتمع خدمات بهزیستی شهید وحدت رودبار:
633
مجتمع خدمات بهزیستی فجر آستانه اشرفیه:
633
مجتمع خدمات بهزیستی قدس بندر انزلی: 633
مجتمع خدمات بهزیستی لاله رشت: 633
مجتمع خدمات بهزیستی نبوت لاهیجان: 633
مجتمع خدمات بهزیستی وحدت سیاهکل: 633
مجتمع خدمات بهزیستی ولایت رشت: 633
مجتمع شیلات مرکزی آستارا: 390
مجتمع فیزیوتراپی و گفتاردرمانی رودسر: 637
مجد، استیانا: 738
مجد، شیخ ابو تراب: 481
مجد، محمد علی (فطن السلطنه): 481
مجدآبادی، فرهاد: 739
مجد الکتاب قزوینی، محمد: 480، 481
مجربات علی (کتاب): 543، 586
مجلس حفظ الصحه دولتی: 545، 547
مجلس سنا: 664
مجلس شورای اسلامی: 134
مجلس شورای ملی: 27، 115، 176، 291، 293، 547، 597
مجلسی، ملا محمد باقر: 690
مجلل، علیرضا: 721، 746، 747
مجمع گلستان (نمایشنامه): 742
مجموعه چرولی (کتاب): 708
مجوسی اهوازی، علی: 540
مجیب، ابراهیم خان: 481
مجیب، مهدی خان: 481
محاق (نمایشنامه): 737
محبت قاینی، میرزا اسماعیل: 690
محبوبی، غلامرضا: 406، 407
محبوبی اردکانی، دکتر حسین: 690، 691
محتشم، ابو الحسن: 488
محتشمی، محمد تقی: 497
محتشمی، مهرداد: 750
محجوب، کمال علی: 659
ص: 824
محجوبی، ابراهیم: 648
محجوبی، حسین: 406، 409، 410
محرمان: 33
محسن‌آباد: 33
محسن‌آباد پائین: 33
محسنی، مجید: 733
محشر عظمی (نمایشنامه): 744
محصص، اردشیر: 406، 411
محصص، ایراندخت: 406، 411
محصص، بهمن: 406، 410
محصّص، فتحعلی: 698
محقق، جواد: 749
محقق، دکتر محمد باقر: 681
محقق، روزنامه: 681
محقّقی، احمد: 488، 716
محکومین محیط (نمایشنامه): 720، 735
محلوجی، یوسف: 27
محله بی‌بی زینب: 653
محمد (ص): 380، 382، 405، 451، 469، 679، 708
محمدپور، احمد: 413
محمدپور، کامران: 751
محمد رضائی، ابو الحسن: 413
محمد شاه قاجار: 282، 283
محمد علی شاه قاجار: 176، 662، 665، 713
محمدنیا، حسن: 751
محمد ولی بیگ: 283
محمدی، حبیب: 406، 407
محمدی، زین العابدین: 653
محمدی، عبد الرضا: 752
محمدی، ناصر: 751، 752
محمدی انشائی: 489
محمدی صالحی: 648
محمدیه، جمعیت: 395، 396، 487، 714
محمودی، دکتر فرج اللّه: 114
محمودی، گوهر: 728، 752
محمودی، محمود: 77، 554، 594
مختاری، سرور: 719
مخمصه یا شرح زندگی یک آدم متوسط (نمایشنامه): 739
مدبر الممالک، میرزا رضا خان: 665
مددکار، مهدی: 750
مددی، مسعود: 558
مدرسه آذرمیدخت: 483، 485، 492، 493
مدرسه آمریکائی پسران: 485، 492
مدرسه آمریکائی دختران: 485، 492، 493
مدرسه آوادیس: 719، 720، 742، 743
مدرسه اتحاد: 482، 485
مدرسه اتفاق: 481، 482
مدرسه احمدی: 480، 485، 487، 488، 489، 492
مدرسه اخوت: 481، 485
مدرسه ادب: 492
مدرسه اردشیر: 486
مدرسه اسلام: 481، 483
مدرسه اسلامی: 482، 485، 492، 493
مدرسه اقبال: 483
مدرسه اکبریه: 487
مدرسه انوشیروان ارامنه رشت: 484، 485، 492، 640، 746
مدرسه بنات اسلامی: 482، 485، 492، 493
مدرسه بنات النجم: 485
مدرسه بنات سمیعی: 485
مدرسه پهلوی: 492
مدرسه پیربازار: 483
مدرسه تربیت: 492
مدرسه ترقی: 492
مدرسه تمدن: 481
مدرسه تمدن، نشریه: 556
مدرسه توکل: 482
مدرسه جامع: 479، 486، 487، 649
مدرسه جامع سمیع: 479
مدرسه حاج محمد کریم: 479
مدرسه حاج محمود خان: 479
مدرسه حاج نایب الصدر: 479
مدرسه حاجی حسن: 479
مدرسه حاجی علی اکبر: 479
مدرسه حقیقت: 487، 728، 741
مدرسه حیات جاوید: 485
مدرسه خاقانی: 492
مدرسه خطبه‌سرا: 492
مدرسه خیام: 487، 492
مدرسه دار الایتام رشت: 485، 488
مدرسه داریوش: 482
مدرسه دوشیزگان: 492، 493
مدرسه دهقان: 492
مدرسه راهنمای سعادت: 720
مدرسه رشدیه: 480، 481، 486، 487، 710
مدرسه رضوان: 492
مدرسه رضوانده: 492
مدرسه روسها: 484
مدرسه زنبورداری اوکراین: 269
مدرسه سپه‌پور: 492
مدرسه سعادت: 481، 482، 492، 674، 717
مدرسه سعدی: 492
مدرسه شرف: 485، 492
مدرسه شعربافان: 486
مدرسه شمس: 482، 486، 487، 710، 712، 741، 742
مدرسه شمسیه: 482، 487
مدرسه صوفیه: 492
مدرسه صومعه‌سرا: 485
مدرسه عالی بازرگانی تهران: 520
مدرسه عالی بازرگانی رشت: 520، 521
مدرسه عالی بهداشت مدارس رشت: 529
مدرسه عالی پرستاری مرکز پزشکی خدمات درمانی رشت: 520، 529
مدرسه عالی پرستاری مهرزاد رشت: 519، 520، 529
مدرسه عالی مترجمی: 411
مدرسه عالی مدیریت گیلان: 520، 521، 759
مدرسه عالی هنرهای تزئینی پاریس: 412
مدرسه عصمت: 487
مدرسه عضدیه: 486
مدرسه علمیه: 486
مدرسه عنصری: 480
مدرسه فردوسی: 482، 485، 486، 492
مدرسه فرهنگ: 482
مدرسه فشکالی: 487
ص: 825
مدرسه فلاحت: 482
مدرسه فومن: 485
مدرسه قاآنی: 482، 485، 492
مدرسه کمال الملک: 407
مدرسه م. آ. هوردانیان رشت: 724
مدرسه ماسوله: 487
مدرسه متوسطه ابن سینا: 484
مدرسه متوسطه بهشتی: 484
مدرسه متوسطه شاهپور: 486
مدرسه متوسطه نمره یک: 485، 486
مدرسه مجدیه: 48، 481
مدرسه محمدیه: 482، 483، 486، 487، 714، 741
مدرسه محمودیه: 487
مدرسه مرحوم حاج مجتهد: 479
مدرسه مستوفی بزرگ: 479
مدرسه مستوفی کوچک: 479
مدرسه مظفریه رشت: 480
مدرسه موسیقی رشت: 388، 390
مدرسه نسوان: 492
مدرسه نظامی: 492
مدرسه ورزنده: 658
مدرسه وطن: 482
مدرسه ویشکا: 483، 484
مدرسه همت: 492
مدرسه یونانیها: 484
مدنی، بنان: 675
مدنی، محمود: 745
مدنی، میر احمد: 488، 671، 672، 693، 718
مدیترانه: 180، 244، 372، 599
مدیر الملک: 480
مدیریت اسناد و بایگانی (کتاب): 520
مدینه: 468، 469
مرآت اللّه، روزنامه: 671
مراددهند: 34
مرادی، مرتضی: 751
مرادیان، علی اکبر: 688
مرادیان، عیسی: 720
مراکش: 125، 757
مربو: 33، 43
مرتاض هجری، اسماعیل: 413
مرجقل: 33، 614، 621، 759
مرداب استیل: 268
مرداب انزلی- تالاب انزلی
مرداب‌بن: 32
مردان، علی اکبر: 680
مردان رزم در میدان جنگ (نمایشنامه): 732، 742
مردخه: 33
مردخه، علی: 391
مرد شریف، روزنامه: 689
مردکار، هوشنگ: 497
مرد گیلان، روزنامه: 679، 680
مردم و دیدنیهای ایران (کتاب): 341، 543، 559
مرده باد جنگ (نمایشنامه): 720، 735، 745
مردی که مرده بود و خود نمی‌دانست (نمایشنامه):
721، 747
مرزبان، دکتر اسماعیل: 587
مرزبان، هادی: 738، 739
مرسه: 44
مرعشی، سید ظهیر الدین: 330، 347، 360، 361، 378، 432، 543، 692
مرکز آمار ایران: 43، 82، 83، 84، 87، 92، 138، 144، 245، 252، 265، 760
مرکز آموزش تآتر رشت: 749
مرکز آموزشی و درمانی هفده شهریور رشت:
596
مرکز امداد شهر صنعتی رشت: 611
مرکز انتشارات علمی فرهنگی: 143، 545
مرکز انتقال خون رشت: 601
مرکز بهداشت استان گیلان: 549، 612
مرکز بهداشت شهرستان آستارا: 609
مرکز بهداشت شهرستان آستانه اشرفیه: 609
مرکز بهداشت شهرستان بندر انزلی: 610
مرکز بهداشت شهرستان تالش: 610
مرکز بهداشت شهرستان رشت: 569، 611
مرکز بهداشت شهرستان رودبار: 613
مرکز بهداشت شهرستان رودسر: 613
مرکز بهداشت شهرستان صومعه‌سرا: 614
مرکز بهداشت شهرستان فومن: 615
مرکز بهداشت شهرستان لاهیجان: 615
مرکز بهداشت شهرستان لنگرود: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی آبکنار: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی آقا سید شریف:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی آلیان: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی آهندان: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی اباتر: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی احمد سرگوراب:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی اسالم: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی اطاقور: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی امامزاده هاشم:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بارکوسرا: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بازارسر رودبنه:
616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بازکیا گوراب:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بره‌سر: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بندبن قاسم‌آباد:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بنکده: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی بیجارپس: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی پاشاکی: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی پشتیر: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی پیربازار: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی توتکابن: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی جوکندان: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی جیرنده: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چاف: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چنگریان: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چوبر: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چوکا: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چوکام: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی چهارده: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی حسن‌رود: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی حیران: 609
ص: 826
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی خرارود: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی خطبه‌سرا: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی خلیف‌آباد:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی دستک: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی دیلمان: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی رستم‌آباد: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی رودپیش: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی زرجام کیسم:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی زیده: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی سراوان: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی سیاهکلرود:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شالما: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شاهور: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شبخوس‌لات (رودسر): 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شوئیل: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شهید علیپور شلمان: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شهید کاظمی لسکوکلایه: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شهید مختاری فوشازده: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شهید نورانی گل سفید: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی شیخ علی کلایه:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ضیابر: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی طاهرگوراب:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی طولارود: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی طول‌لات رودسر: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کاکرود: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کپورچال: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کجید: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کسما: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کلده سفلی: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کلیشم: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی کوشالشاد: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی گاویه: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی گوراب‌پس:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی گوراب‌زرمیخ:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لاکان: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لشکاجان: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لفمجان: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لولمان: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لوندویل: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی لیسار: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ماچیان: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ماسوله: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ماکلوان: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی مرجقل: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ملاسرا: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی ناصرکیاده: 615
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی نخجیرکلایه:
616
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی نوخاله جعفری:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی وشمه‌سرا: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی روستائی هندخاله: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شبانه‌روزی حویق: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی شبانه‌روزی سنگرود ذوب آهن: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی شماره 1 سیاهکل: 600
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری پره‌سر: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری خشکبیجار: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری خمام: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری رحیم‌آباد: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری سنگر: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری سیمان لوشان: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شاندرمن: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شبانه‌روزی رضوانشهر: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شبانه‌روزی (شماره 2 املش): 613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شبانه‌روزی شماره 2 سعدی رشت: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شبانه‌روزی (شماره 2 کلاچای): 613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 آستارا:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 آستانه اشرفیه: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 آستانه اشرفیه: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 آستانه اشرفیه: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 املش:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 بندر انزلی:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 بندر انزلی:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 بندر انزلی:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 5 بندر انزلی:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 6 بندر انزلی:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 8 بندر انزلی:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 تالش:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 تالش:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 تالش:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 چابکسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 چابکسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 16 خمسه‌بازار: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 رشت:
611
ص: 827
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 8 رشت:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 9 رشت:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 13 رشت:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 14 رشت:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 رشتیان رشت: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 رضوانشهر: 610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 رودبار:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 رودبار:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 رودبار:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 رودبارتان:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 رودسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 رودسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 رودسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 رودسر:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 12 سلیمانداراب رشت: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 سیاهکل:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 19 شالکو:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 شفت:
614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 شفت:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 شهید آهنی: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 شهید انصاری لنگرود: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 شهید محمدزاده: 609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 صومعه‌سرا: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 صومعه‌سرا: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 صومعه‌سرا: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 صومعه‌سرا: 614
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 6 علی‌آباد رشت: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 فومن:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 فومن:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 فومن:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 کلاچای:
613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 کلویر:
610
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 کوچصفهان: 611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 کوچصفهان: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 کیاشهر:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 کیاشهر:
609
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 7 گلسار:
611
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 لاهیجان:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 لاهیجان:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 3 لاهیجان:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 لاهیجان:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 5 لاهیجان:
611، 615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 5 لاهیجان:
615
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 لشت‌نشا:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 لشت‌نشا:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 لنگرود:
616
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 لنگرود:
616
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 1 منجیل:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 2 منجیل:
612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شماره 4 ولی‌عصر لنگرود: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری شهید عبد الکریمی کومله: 616
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری لوشان: 612
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری ماسال: 613
مرکز بهداشتی‌درمانی شهری واجارگاه: 613
مرکز پاتولوژی گیلان: 620
مرکز پذیرش و هماهنگی توان‌بخشی رشت: 635
مرکز پژوهشی گیلان‌شناسی: 523
مرکز تربیت‌معلم دختران رودسر: 511
مرکز توان‌بخشی معلولین جسمی- حرکتی حمزه سیّد الشهداء تالش: 638
مرکز توان‌بخشی معلولین ذهنی قدس لاهیجان:
637
مرکز توان‌بخشی مهدی (عج) رشت: 635
مرکز توان‌بخشی نابینایان شهید دکتر فیاض‌بخش رشت: 635
مرکز توان‌بخشی و حرفه‌آموزی ناشنوایان لاهیجان: 636
مرکز توان‌بخشی و نگهداری معلولین صومعه‌سرا:
638
ص: 828
مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران: 393
مرکز درمانی شماره 1 سازمان تامین اجتماعی:
611
مرکز رادیو رشت: 391
مرکز رادیولوژی احمد ملکی: 623
مرکز رادیولوژی جواد جفرودی- ناصر دیوشلی:
623
مرکز رادیولوژی داود ایزدی‌پور: 623[976]
کتاب گیلان ؛ ج3 ؛ ص828
مرکز رادیولوژی داود سمیعی: 623
مرکز رادیولوژی دکتر حسین‌نیا: 623
مرکز رادیولوژی دکتر نادریانی: 623
مرکز رادیولوژی گودرزی: 623
مرکز رادیولوژی محمد معین شیرازی: 623
مرکز رادیولوژی محمد مهدی نوشری گیلانی:
623
مرکز رادیولوژی محمد نقی فقیهی- محمد علی محجوب: 623
مرکز رادیولوژی محمود خیابانی- سرور رجائی مقدم: 623
مرکز رادیولوژی ناصر دهقانی: 623
مرکز ریوی بیمارستان رازی رشت: 554
مرکز فرهنگی تلویزیون اصفهان: 411
مرکز فنی و ارتوپدی شهدای هفتم تیر لاکان رشت: 636
مرکز فیزیوتراپی بندر انزلی: 638
مرکز فیزیوتراپی تالش: 638
مرکز فیزیوتراپی دکتر فرسام: 623
مرکز فیزیوتراپی رشت: 638
مرکز فیزیوتراپی رودبار: 638
مرکز فیزیوتراپی رودسر: 638
مرکز فیزیوتراپی صدیقه علوی‌زاده: 623
مرکز فیزیوتراپی طاعتی: 623
مرکز فیزیوتراپی لاهیجان: 638
مرکز فیزیوتراپی لنگرود: 638
مرکز فیزیوتراپی هنرمند: 623
مرکز مبارزه با بیماریهای آمیزشی رشت: 560
مرکز مبارزه با بیماریهای پوستی رشت: 611
مرکز مبارزه با بیماریهای ریوی گیلان: 544، 594، 611
مرکز مردم‌شناسی ایران: 432، 459، 707
مرکز نگهداری معلولین ایزوله لنگرود: 637
مرکزی، استان: 757، 761
مرکزی، مهدی: 497
مرکیه: 33
مرگ در پائیز (نمایشنامه): 729، 737، 751
مرل، روبر: 728، 751
مرندی، محمد باقر: 726
مرودشت: 398
مروژک، اسلاومیر: 728، 747، 749
مریان: 114
مریدان: 198
مریضخانه دولتی: 545
مریض خیالی (نمایشنامه): 712، 713، 741، 743
مزدک: 733، 734
مزدک (نمایشنامه): 718، 730
مژده‌علی: 38
مژدهه: 33، 44
مژدهی، افسر: 644
مژدهی، جلال: 689
مژدهی، صالح خان: 592
مژدهی، کاظم: 698
مسئله جذام در ایران (کتاب): 557
مسائل فرهنگی نهضت جنگل در ... (کتاب):
713
مسافران (نمایشنامه): 726، 737، 749
مسافربری آزادی: 373
مسافربری شاهین گیلان: 373
مسافرت به ارمنستان و ایران (کتاب): 355، 362
مسالک و ممالک (کتاب): 114، 354، 366، 367
مستنطق (نمایشنامه): 745
مستوفی الممالک، میرزا حسین خان: 288
مستوفیان، امیر: 746
مسجد امینی: 349
مسجد بادی اللّه: 25
مسجد بر: 449
مسجد بیگم‌آباد: 649
مسجد جامع لاهیجان: 429، 436، 437
مسجد شعربافان: 649
مسجد صفی: 647
مسجد کاسه‌فروشان رشت: 24
مسجد ملا علی محمد: 736
مسجد منتصر الملک: 649
مسروپ، دکتر: 587
مسرور، فرامرز: 456
مسعود الحکما: 490
مسعودی، احمد: 728، 739، 748
مسعودی، ناصر: 391، 396، 720
مسکو: 26، 370، 372، 407، 604
مسلخ (نمایشنامه): 728، 750
مسلم بن عقیل (نمایشنامه): 403، 735
مسیح الحکماء: 588
مشاور الملک: 288
مشعوف، محمد: 497
مشعوفی، علیرضا: 393
مشفق کاظمی: 717
مشکاپشت: 32
مشکله: 33
مشکین‌قلم: 408
مشند: 270
مشهد: 26، 329، 355، 372، 373، 545، 587، 641، 757، 758
مشهدسر: 177، 291، 370
مشهدی حسین قلی: 403
مشهدی رضا قلی: 403
مشهدی شجاع (نمایشنامه): 713، 741
مشهدی عباد (نمایشنامه): 395، 488، 714، 719، 730، 741، 742، 743، 744
مشهدی محمد آقا: 713
مشیر التجار قزوینی: 391
مشیر السلطنه: 115
مشیر سینائی، محمد علی (میرزا کوچک): 587
مشیری، سید ابراهیم خان: 481
مصاحب، دکتر غلامحسین: 23، 242، 265
مصاحب، محمود: 355
مصالح‌پور، محمد: 677
مصدق، دکتر محمد: 20، 293، 601
مصر: 125، 242، 244، 263، 264، 269،
ص: 829
407، 412، 538، 539، 553، 572، 578، 586، 669
مصطفی‌زاده، رضا: 497
مصفا، کریم: 486
مطالعات خسیس (نمایشنامه): 739
مطالع‌سرا: 38
مطبعه، حاجی رضا: 716
مطبعه کرمان: 692
مطبوعات گیلان در عصر انقلاب (کتاب): 687، 688
مظفر الدین شاه قاجار: 24، 25، 76، 176، 436، 438، 480، 661، 662، 665، 754
مظفرزاده، میرزا صالح: 698، 713
مظفری، سید رضی: 685
مظفری، فاطمه: 413
مظفری کجیدی، محمد ولی: 463
مظلم‌کم: 38، 44
معارف‌پژوهان نسوان، جمعیت: 742، 743
معاف: 32
معاف‌محله: 33
معتضد، محمد: 679
معتقدات و آداب ایرانی (کتاب): 707
معتمد، رضا: 488، 718
معتمد الاسلام رشتی: 673
معتمد الحکماء، میرزا ابو القاسم خان: 587
معتمد علی اللّه: 375
معتمد همایون مژدهی: 77، 553، 698
معجم الالفاظ الفارسیه المعربه (کتاب): 327
معدل مژدهی، ابو القاسم: 488
معدنچیان (نمایشنامه): 721، 747
معز الحکماء طبیب: 587
معز السلطان، عبد الحسین خان (سردار محیی):
662
معصوم‌زاده شکوری: 667
معظم گرگانی: 493
معلم بی‌سواد (نمایشنامه): 728، 741
معنوی، دکتر: 628
معیشت ملی، روزنامه: 673، 675، 676
معین، دکتر محمد: 521، 523، 698
معین، مهدی: 19
معین السلطنه رشتی (میرزا محمد علی اصفهانی):
76
معین همایون: 480
معینی، حسین: 687
مغول: 377، 540، 585
مقدسی، ابو عبد اللّه محمد بن احمد: 332، 432
مقدم، حسن: 716، 741
مقدم، صادق: 717، 741
مقدم، محمد حسین: 19
مقدم، یحیی: 750
مقرب، صادق: 684
مقرب قزوینی، معصومه: 684
مقصودی، سیروس: 413
مقیمای زرکش: 708
مقیمی، سید علی: 77
مکتب‌خانه ملّاجان: 736
مکتب‌خواه، حسن: 689
مکران: 45
مکر زنان (نمایشنامه): 719، 743
مکروتومیان، دکتر: 587
مکزیک: 35
مکش: 38، 114
مکنزی، چارلز فرانسیس: 356، 359، 360، 368
مکه: 468
مکی، ابراهیم: 729، 751
مگس‌خانی: 43
ملاپور، داود: 757
ملازاده، رضا: 648
ملاسرا: 33، 615
ملاط: 34، 404
ملا عیسی روضه‌خوان: 383
ملاقات (نمایشنامه): 728، 750
ملامحله: 42، 43
ملا مهدی: 383
ملا نعیما کرکبودی: 477، 698
ملایر: 228
ملایری، سید حسن (قمی): 24
ملبورن: 658
ملت‌پرست، حسن: 389، 396
ملت‌پرست، طهماسب: 396
ملت‌پرست، ماهور: 393، 396
ملت‌پرست، مهندس عبد اللّه: 19، 20، 391، 392، 393، 396
ملت‌سرا: 43، 44
ملجادشت: 43
ملسکام: 33، 43
ملک‌آرا، عباس میرزا: 175
ملک‌پور، جمشید: 710، 715
ملک‌تاج خانم: 493
ملکده: 33
ملکرود: 33، 38، 43، 179
ملک‌زاده: 721، 746
ملک‌زاده آزرمند، عبد الحسین: 683، 694، 698
ملک‌زاده، جهانشاه: 688
ملکشاه: 39
ملکونیان، دکتر ارداش: 588
ملکی، رفیع: 79
ملکی، عباس: 497
ملکی، قربانعلی: 689
ملگونف، گریگوری والریانویچ: 329، 369، 708
ممتاز، علی: 745
مناره‌بازار: 33، 329
منتشری، محمد رضا: 396
منتظری، آیت اللّه: 701
منجلاب بدبختی (نمایشنامه): 720، 735، 745
منجم‌باشی، میرزا عیسی خان: 401، 402
منجی در صبح نمناک (نمایشنامه): 738
منجیل: 77، 78، 112، 143، 176، 185، 191، 222، 254، 341، 358، 361، 369، 372، 424، 498، 550، 607، 612، 618، 624، 627، 735، 760
منچستر: 356
منزوی، دکتر علینقی: 332
منشور گرکانی، م. ع: 284
منشی قمی، قاضی میر احمد: 400
منصور بن محمد: 540
منصوری، اکبر: 752
ص: 830
منصوری، خسرو: 752
منظره خوفناک (نمایشنامه): 742
منگوده: 33
منوری، حاج حسین: 558
منیرزاد، غلامحسین: 729، 740، 752
منیر گیلان، روزنامه: 689
موازی: 361
موبد کاشانی، سید حسن: 481
موبد موبدان: 733
موبندان: 34
موتارمحله: 406
موحد دیلمقانی، خلیل: 737
مودگان: 33، 43
موزه ایران باستان: 409
موزه تاریخ طبیعی استکهلم: 269
موزه رشت: 39
موزه رضا عباسی: 411
موزه زنبور عسل وایمار: 269
موزه سن‌سیناتی: 31
موزه کاخ ابیض: 400
موزه لوور: 538
موسویان، سید تقی: 751
موسویان، محمد علی: 78
موسویان، میر محمد: 79
موسی‌چای: 291، 295
موسی‌کلایه: 43
موشا: 380
موش بیجار: 43
موش و کلاغ و خرگوش (نمایش عروسکی):
728، 750
موش و گربه (کتاب): 477
موشها و آدمها (نمایشنامه): 749
مولائی، باقر: 488، 718
مولائی، سید زاهد: 729، 750
مولانا قدیمی گیلانی: 400
مولانا محمد طبیب گیلانی: 586
مولانا نعمت الله طبیب: 543
مولنار، فرنس: 749
مولن‌روژ، سینما: 747، 755
مولوی، هادی (وفا علی شاه): 481
مولوی گیلانی، هادی: 666
مولیر، ژان: 710، 713، 714، 715، 716، 719، 720، 724، 729، 730، 732، 740، 741، 743، 747
مومله: 468
مونتسرا (نمایشنامه): 721، 745، 747
مونت‌کارلو: 409
مون‌تیث، کلنل: 369
مونیخ: 411، 659
مهاباد: 373
مهار: 38، 44
مهدوی لاهیجانی، محمد (م. م. لاهیجی): 424
مهدی‌آباد: 34
مهدی‌پور توانا، صمد: 413
مهدی حمال، روزنامه: 666
مهدی‌زاده، حسین: 750
مهربانان (نمایشنامه): 739
مهربن: 33، 37، 43، 198
مهرپرور، رضا: 751
مهرجوئی، داریوش: 757
مهرزاد، توران: 744، 745
مهرزاد، عبد الرحیم: 488
مهرصادقی، حسین: 488، 714، 718، 719، 742، 743، 744
مهرگان، عبد الحمید: 396
مهرگان، مجید: 406، 412
مهر گیلان، روزنامه: 680
مهرنوش، ص: 676، 733
مه‌رو، محمد رضا: 748، 749
مهر و شرف (نمایشنامه): 721، 723، 746
مهری، محمد علی: 710
مهندس الممالک: 176
مهویزان: 33، 462
میان‌بر: 33
میانده: 33، 343، 499
میان‌رز: 43، 44
میانرود: 330
میان‌سرای لیلاکوه: 34
میان فری‌رود: 43
میان‌قلعه: 316
میان‌گسکر: 33
میان‌گواسرا: 33
میان‌لنگه: 43
میان‌محله: 33
میان‌محله
میان‌محله پاپ‌کیاده: 34
میان‌محله چاف‌گاویه: 34
میان‌محله رودبنه: 43
میان‌محله گل رودبار: 33
میان‌مرز: 43
میثم تمّار (نمایشنامه): 729، 752
میخچی، محمد حسین: 27، 391
میخچی، مهدی: 396
میدان دهشت (نمایشنامه): 718، 734، 743
میرآقا ساعت‌ساز: 648
میر ابو القاسمی، سید محمد تقی: 359، 439، 465، 477، 491، 541، 591، 711
میر اعلم، سید علی: 648
میر تقی‌اف، دکتر: 587
میردریاسر: 34
میررود: 284، 316
میرزائی، علی: 659
میرزا آقا خان نوری: 73، 282
میرزا آقا کریم: 649
میرزا ابراهیم: 328، 359، 360، 361
میرزا ابراهیم خان عکاسباشی: 754
میرزا احمد رشتی (امین الاطباء): 586
میرزا تقی خان طبیب: 588
میرزا حبیب اللّه خان: 479، 480، 664
میرزاده عشقی: 718، 719، 742، 743
میرزا ربیع طبیب: 587
میرزا رضا، دکتر: 545
میرزا زین العابدین: 624
میرزا صادق رشتی: 546
میرزا عبد الباقی شیخ الاسلام: 698
میرزا عزیز الله خان: 624
میرزا غلامحسین فومنی: 546
میرزا کاظم رشتی (ملک الاطباء): 586
میرزا کریم خان اردبیلی (نمایشنامه): 735
میرزا کوچک، سینما: 729، 752، 755، 756،
ص: 831
758، 762
میرزا کوچک خان: 349، 371، 378، 393، 489، 490، 546، 738
میرزا گلبند: 33
میرزا مجید خان: 483
میرزا محمد علی خان نایب: 283
میرزا مهدی خان صدراعظم (نمایشنامه): 712، 729
میرزا مهدی خان طبیب: 588
میرزا نظام خان: 480
میرزا نور اللّه خان: 692
میرزا هادی خان طبیب: 587
میرزا هاشم خان: 714
میرزا هاکب طبیب: 588
میر سرشار، سید علی: 648
میرشکرائی، محمد: 427، 432، 455، 461، 705، 706، 709
میرکیا، میرعلینقی: 719، 720، 731، 732، 744
میرمحله: 33
میرمعزی، میر فخر الدین: 497
میر معنوی، رضا: 728، 729، 751
میرنظامی، سید جمال: 686
میزان الطب (کتاب): 543
میزان املشی، بهاء الدین: 698
میس‌کلارک: 485، 493
میشکه: 43، 44
میکال: 43، 463
میکردیج: 489
میلان: 411، 659
میلانچی، حسین: 750
میلانی، دکتر مشروط: 587
میلانی، غلامحسین: 497
میلانی، محمد حسن: 716، 719، 720، 723، 724، 725، 744
میلر، آرتور: 740
مینائی تبریزی، علی: 413
میناباد: 490
میناسیان، آرتور: 406، 407
میناسیان، دکتر آرمناک: 587
مینگرلی: 282
مینوئی، ماهرخ: 719
مینوآباد: 315
مینورسکی، ولادیمیر: 288
مینوفر، بیژن: 413
میهن، چاپخانه: 696
مؤتمن، میرزا عباسقلی: 490
مؤدّبیان، داریوش: 752
مؤسسه بلدیه: 597
مؤسسه رازی: 264
مؤسسه مسافربری گیلان‌پیما: 373
مؤسسه مطبوعاتی علمی: 368
مؤمن‌پور، اسد اللّه: 391
مؤمن زمین: 226، 247
مؤمنی، باقر: 713
مؤید، روزنامه: 664
مؤید کاشانی، سید حسن: 666
مؤید کرمانی، شیخ عبد العلی: 480
ن
نائینی، عبد الکریم (هنر): 487، 713، 714
ناپل: 242، 366، 411
ناجوانمرد (نمایشنامه): 726، 750
نادانلیق (نمایشنامه): 730
نادر شاه افشار: 174، 175، 194، 282، 355، 712
نادر شاه افشار (نمایشنامه): 720، 729، 740، 744
نادر میرزا: 670
نادری، امیر هوشنگ: 396
نارستان: 736
نارنج‌کل: 33
نازابگیان، گیورگ: 724
نازکسرا: 32
نازنین و امید (نمایشنامه): 726، 740، 750
نازیا، عشق و خیانت (نمایشنامه): 720، 735، 745
ناش: 42، 463
ناصر، حسن: 480، 481، 487، 710، 712، 713، 714، 715، 716، 729، 730، 732، 737، 740، 741، 742، 743
ناصر التجار انزلیچی: 486
ناصر الدین شاه قاجار: 17، 24، 25، 73، 175، 282، 284، 369، 387، 391، 476، 479، 544، 545، 550، 586، 661، 665
ناصر الشعراء، اصغر میرزا: 667
ناصر الملک قراگزلو، محمود خان: 175
ناصر الملک همدانی، محمود: 140
ناصران: 33
ناصرکیاده: 344، 446، 447، 615
ناصرکیاده بالا: 34، 43
ناصرکیاده پائین: 34
ناصرکیاده میان: 34
ناصریه: 591، 663
ناطق نوری: 316
ناطقی، محمد تقی: 528
ناظم، علی آقا: 665
ناظم الاطباء: 545
ناقوس لاهیجان، روزنامه: 689
نامجو، محمود: 647، 653، 654، 657، 658، 659
ناموس (نمایشنامه): 735
نام و نشانی کارگاههای بزرگ صنعتی کشور، نشریه: 87
نامه بهزاد، روزنامه: 678
نامه نسوان شرق، مجله: 673
نامه‌ها (کتاب): 673
نامه‌های شاه طهماسب (کتاب): 362
نامی، حاجی حسین: 664
نان و حلوا (کتاب): 477
ناو: 44، 383
ناوان: 38
ناورود: 133
نایب، میرزا مهدی: 648
نایب عباسی، حسین: 647، 648
نئور، دریاچه: 227
نبوی مقدم: 689
نپال: 409
ص: 832
نپون: 44
نتایج آمارگیری کشاورزی و روستایی، نشریه:
144
نتایج مسکر (نمایشنامه): 742
نجات، رحیم: 719
نجات، روزنامه: 666
نجد الدوله سمیعی، ابو القاسم: 698
نجف: 647
نجفی، ابو الحسن: 674
نجفی، قدیر: 391
نجفی، گیتی: 748
نجم‌آبادی، دکتر محمود: 538
نجیب الدین سمرقندی، ابو حامد محمد: 540
نخجوان: 282
نخجیرکلایه: 616
نخجیری، احمد: 683
نخعی، چاپخانه: 694
نخعی، علی: 695
نخودچر: 33
ندامان: 33
ندای ایران، روزنامه: 681
ندای راه‌دار، روزنامه: 689
ندای رشت، روزنامه: 666، 678، 682
ندای فومن، روزنامه: 685
ندای گیلان، روزنامه: 671، 672
ندای میرزا، نشریه: 688
نرسسیان، هاسمیک: 406، 409
نرگستان: 33، 192
نرماش: 44
نریمان، حسن: 488
نریمانف، نریمان: 712، 729، 730، 740، 744
نزهت‌سرشت، ابو القاسم: 720
نزهت‌سرشت، زهرا: 721، 746
نزهة القلوب (کتاب): 114، 354
نژادهمت، ابو القاسم: 648
نژند، رکن الدین: 391، 396
نسامکوه: 43
نسبی: 43
نسیم شمال، روزنامه: 662، 663، 665، 692
نسیم عیار (نمایشنامه): 741
نشاط الدوله: 493
نشاط (نشاش): 43
نشانیدیس، دکتر: 587، 624
نشتارود: 316
نشر اندیشه: 113
نشر دنیای کتاب: 708
نشر سپهر: 140، 270
نشر سپیده: 713
نشر گستره: 356
نشر گیلکان: 491، 591، 687، 713، 714
نشر نقره: 705
نشرودگل: 33
نشرودی، محمد علی: 488
نشریه هنر معاصر ایران: 410
نشوری، فاطمه: 719، 742، 743، 744
نشوری، محمد: 719، 726، 743، 744
نصاب الصبیان (کتاب): 477
نصر، انوش: 746، 747، 748، 751
نصر، دکتر ولی اللّه خان: 290
نصر، علی: 747
نصر، هاجر: 729
نصرآبادی، میرزا محمد طاهر: 708
نصر اللّه‌آباد: 33، 338
نصرت اللّه خان سردار امجد: 115
نصرتیان، کریم: 77
نصیر الدوله: 484، 485
نصیرپور، احمد: 752
نصیرمحله: 33[977]
کتاب گیلان ؛ ج3 ؛ ص832
نصیری، غلامحسین: 720
نصیری، غلامرضا: 481
نصیری، یحیی: 408
نصیریان، علی: 736، 748، 749
نظام ایالات در دوره صفویه (کتاب): 115
نظام‌پزشکی رشت: 628
نظامی، دکتر محمد طاهر: 19
نظامی گنجوی: 432
نظری، حشمت: 752
نظری آهن‌پا: 652
نظریان، هامو: 79
نظمیه گیلان: 734
نعلبند: 38
نعمت‌خواه، محسن: 413
نعمت‌زاده نامی، ابراهیم: 698
نعمتی، احمد: 682
نعمتی فولادلو، ایران: 681، 682
نعیما، عبد الحسین: 680
نعیمی، محمد علی: 752
نعیمی، میرطیب: 593
نعیمی اکبر، نعمت الله: 677
نفرین خنیاگر (نمایشنامه): 720
نفیس بن عوض، برهان الدین: 540
نفیس لاهیجانی، حکیم محمد: 586
نفیسه، سعید: 741
نفیسی، سعید: 488، 711، 717
نقره‌ده: 32
نقش قلم، روزنامه: 687، 710، 730
نقش قلم، هفته‌نامه: 688
نقله‌کش: 37
نقیبی، سید احمد: 485، 716
نکراسف: 482، 664
نگار، روستا: 436
نگارستان زیبا: 408
نگارنده افشار، رأفت: 413
نگرشی اجمالی بر زراعت برنج (کتاب): 124، 125، 128
نگهبان، دکتر عزت اللّه: 30، 31، 36، 39، 113
نگهبان، روزنامه: 678
نماهونی: 38
نمایش تخته زنده سوآره (نمایشنامه): 730، 734
نمایش در ایران (کتاب): 706، 708
نمایشگاه بین المللی تهران: 411
نمایشگاه کانی سورمر: 412
نمایشگاه وال‌دیزه: 412
نمایشگاه هنری بین المللی تهران: 409
نمایشنامه‌ها، تعزیه‌ها، سفرنامه‌ها (کتاب): 735
نمک رودبار: 33
نمینی، اکبر: 696
ص: 833
نمینی، چاپخانه: 696
نمینی، عباس: 696
ننه انسی (نمایشنامه): 721، 747
ننه‌کران: 296
نو: 38
نوائی، احمد: 485
نوائی، دکتر عبد الحسین: 690
نوائی، میرزا احمد خان: 482
نواه مقصودی، رخساره: 752
نوبیجار: 33، 406
نوبیجارمحله: 33
نوح، نصرت الله: 735
نوحدان: 33
نوح‌نژاد، مجید: 752
نوخاله: 350
نوخاله جعفری: 33، 350، 614
نوده: 33، 38، 43
نوده پسیخان: 33
نوده عمارلو: 607
نور احمر، همایون: 749
نور الدین محمد عبد الله: 543
نور العرش: 43
نور اللّه خان، دکتر: 546، 587
نور اللهی، احمد: 721
نوربخش: 558
نورسر: 315، 316
نوروزآباد: 33
نوروزمحله: 43
نوروزی، بهرام: 750
نوروزی، رحیم: 752
نوروزی، رؤیا: 752
نوروزی، علی: 750
نوری‌پناه، پرویز: 396
نوزاد، فریدون: 395، 682، 686، 713، 714، 717، 719، 720، 721، 725، 726، 730، 731، 735، 744، 745
نوشاذر، مهناز: 752
نوشر: 32، 34
نوشهر: 178، 183، 316
نوشین، عبد الحسین: 744، 745
نوشین، معصومه: 406، 410
نوع بشر، روزنامه: 666، 667
نوع‌دوست، روشنک: 488، 674، 717، 719
نوعون: 38
نولون: 38
نومندان: 44، 440، 443، 445، 446، 447، 451، 453، 454، 456، 553
نویدی، مهندس: 679
نویدی، نصرت الله: 747، 749
نویدی کسمائی، پریدخت: 711، 712، 719
نویدی کسمائی، پریرخ (شیرنیلو): 488، 719
نویدی کسمائی، فرخنده: 488، 719
نهاوند: 228
نهاوندی، علی اکبر: 78، 79، 490، 591، 698
نهضت جنگل: 378، 711، 713، 715، 735
نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی- اجتماعی گیلان و قزوین (کتاب): 490، 491، 591، 711
نهضت فومنات، روزنامه: 689
نیاسن: 43، 226، 247
نیاکوبالامحله: 32
نیاگارا، سینما: 755
نیاول: 226، 247
نیجریه: 572، 578
نیجنه نووگراد: 363
نیچ: 38، 43
نیرنوری: 76
نیرو، بیژن: 750
نیس: 409
نیساچاه: 32
نیشابور: 388
نیش قلم، روزنامه: 686
نیک‌بخش، معصومه: 751
نیک‌پی، حسن: 488، 489، 716
نیکجو، بیژن: 721، 746
نیکخو، الهام: 750
نیکخو، میرزا حسین: 486
نیکخواه، حاجی‌گول: 438
نیک‌دل، علی: 728
نیک‌رفتار: 315
نیک‌روان، گیو: 392
نیک‌روان، حسین (روحی کرمانی): 672، 676، 716
نیک‌سرشت، حسن: 488
نیک‌سرشت، فاطمه: 412
نیک‌فرجام، مهدی: 391
نیک‌کری: 38
نیکلا: 26
نیک‌منش: 719، 743
نیک‌نواز، پری: 392
نیک‌نواز، یحیی: 392
نیکو، دکتر حسن: 587
نیکوروان، رضا: 391
نیکومرام، عنایت الله: 497
نیکه، لوئی: 177
نیکیتین، بازیل: 387، 713، 714
نیل: 243، 538
نیلاش: 466
نینوا: 538
نی‌نی راکت (نمایشنامه): 749
نیوجرسی: 626
نیوزلند: 279
نیوهمشایر: 264
نیویورک: 409، 410
نیویورک تایمز، روزنامه: 411
و
واثق، عبد الکریم خان: 713
واثق، میرزا کریم خان: 740
واجارگاه: 350، 498، 607، 613، 627، 703، 760
وارسته، محمد علی: 751
وارطانی، دکتر هائیک: 587
واروآ: 279، 280
واژه‌نامه پزشکی انگلیسی و فارسی (کتاب):
584
واصلی، پرویز: 725
واطاکه: 295
ص: 834
واعظ کاشفی، مولانا حسین: 432
واندن، ژرژ: 713
وان‌دوئن، نیکول: 409
وانگاه: 34
وانیت‌سوف، گریگور پطرویچ: 289، 290
وای از دست پدرزن (نمایشنامه): 721
وایلد، اسکار: 744، 746، 747
وایمار: 269
وثوق الدوله: 484
وحدانی، حسن: 716
وحدانی، حسین: 77، 79، 488
وحید مازندرانی، غلامعلی: 143، 360، 545
ودیعی، دکتر کاظم: 358
ورازگاه: 33
ورامین: 373
وربن: 43
ورزان: 38
ورزشهای باستانی در گیلان (کتاب): 380، 646
ورزلات: 333
ورزل‌دوست، فرهاد: 751
ورعی، غلامرضا: 391، 392، 393، 396
ورگه‌دره: 372
وزارت آب و برق: 77، 607
وزارت آموزش و پرورش: 30، 516، 607
وزارت امور اقتصادی و دارائی: 79، 176، 177، 316
وزارت انطباعات: 662
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:
529، 547، 548، 549، 553، 554، 557، 558، 578، 591، 592، 602، 605، 607، 617، 618، 622، 624، 629، 630، 638، 641، 642
وزارت جنگ: 602
وزارت جهادسازندگی: 178، 179، 287، 317
وزارت خارجه روسیه: 283
وزارت راه: 602، 607
وزارت صحیه و امور خیریه: 604
وزارت صنایع: 196
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 412، 728
وزارت فرهنگ و هنر: 31، 392، 410، 411، 412، 699، 707، 726، 757، 758، 759، 760
وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه: 176، 177، 290
وزارت کار و امور اجتماعی: 516
وزارت کشاورزی: 172، 178، 179، 253، 264، 268، 316، 684
وزارت کشور: 516، 546، 640
وزارت منابع طبیعی: 178، 297
وزمنا: 43
وزمی: 38
وزنه‌سر: 38
وزیری، اردشیر: 748، 749، 750
وزیری، قمر الملوک: 388، 389
وزیری، کلنل علینقی: 388، 389، 390
وسکه: 330
وسمه‌جان: 43
وشمه‌سرا: 614
وصال شیرازی: 690
وصله بر سوسوی فانوس نیاویخته بر این درخت زیتون (نمایشنامه): 752
وطن، روزنامه: 669
وطن‌پرست، متین: 750
وطن‌پرست، نگین: 750
وطن (نمایشنامه): 733
وقاری، میر شمس الدین: 482
وقایع اتفاقیه، روزنامه: 661
وقت، مجله: 673
وقت گیلان، روزنامه: 671
وقتی که آسمان می‌گرید (نمایشنامه): 721، 747
وقفی: 43
وکیل منفرد، عزیز: 653، 682
وگل‌خانی: 43
ولایات دار المرز ایران، گیلان (کتاب): 41، 46، 115، 116، 125، 141، 142، 357، 358، 359، 360، 361، 369، 553، 558، 559، 708
ولپن (نمایشنامه): 719، 720، 721، 731، 735، 744، 746
ولتر: 718
ولگا: 308، 309، 371، 372
ولگا- دن، کانال: 371
ولم: 33
ولنی: 38
ولی‌آباد: 598
ولیانی، علی اصغر: 497
ولی‌کلام: 33
وندیداد (کتاب): 264، 424
ونیز: 265
ووکوتیچ: 297
وهاب‌زاده، رحمان: 78
وهاب‌زاده، محمد نقی: 689
ویتامارا (دست بالای دست) (نمایشنامه): 728، 751
ویتل: 412
ویرمونی: 37، 133
ویزنه: 37
ویژه، دکتر هوشمند: 584
ویسانلو، منوچهر: 391، 396
ویسرود: 43
ویشان: 43
ویشکا: 492
ویشکائی، مهدی: 406، 407
ویشکاه ورزل: 33
وین: 26، 409، 411، 659
وینسنت میلی، ادنا: 749
ویه: 38
ه
هائی راپت: 624
هاتفی، صادق: 751
هاتفی مقدم، هوشنگ: 680، 686
هاروطونیان، آروسیاک: 719، 742، 743
هاروطونیان، دکتر استپان: 140، 587، 592
هاروطونیان، دکتر تاگوهی: 587
هاروطونیان، دکتر گاگیک: 587
هاشمی، فاطمه: 752
ص: 835
هاشمی فرامرزی، محمود: 413
هاشمی گیلانی، سید حسن: 497
هاقلاتیان، داوید: 724
هالوخانی: 33
هالیوود: 753
هامائیک، روزنامه: 586
هامائیک، مجله: 692
هامبارطوم: 485
هامبورگ: 372، 739
هامساگورزیان، دکتر لیسنیک: 587
هاملت با سالاد فصل (نمایشنامه): 738
هانوی- هنوی
هایدلبرگ: 553
هخامنشیان: 31، 36، 40، 47، 124، 125، 405، 539
هدایت، احسان الله خان: 670
هدایت، صادق: 745
هدایت الحکمه (کتاب): 586
هدایتی، باقر: 671
هدایتی، دکتر محمد حسن: 628
هدایتی، شاهپور: 689
هدف ملت، روزنامه: 685
هرارپیگ: 724
هراند، میمو: 624
هراندان: 37
هربین، اوگوست: 690
هرتسفلد، دکتر ارنست: 242
هرج‌ومرج (نمایشنامه): 720، 735
هرچه بکاری همان را درو می‌کنی (نمایشنامه):
720، 735، 745
هردمبیل (نمایشنامه): 721
هردوت: 264، 538
هرزبیل- هرزویل
هرزلکوه: 43
هرزویل: 43، 143، 358، 387، 607
هرمزگان: 140، 141، 191، 271، 556، 761
هرن، پاول: 327
هروی آذربایجانی، سید مفید: 693
هره‌دشت: 37، 38، 341، 351
هریبسیمه: 724
هژبر، محمد خان: 648
هشتپر: 77، 78، 179، 182، 193، 196، 245، 271، 330، 334، 336، 339، 340، 350، 351، 428، 440، 445، 451، 453، 454، 456، 498، 501، 503، 504، 505، 506، 508، 509، 510، 528، 560، 601، 602، 607، 618، 695، 698، 703، 729، 750، 759، 760
هشترخان: 354
هشتروچونی: 38، 43
هفت‌اقلیم (کتاب): 368
هفت‌بند: 43
هفت‌تپه: 148
هفت‌دغنان: 192، 198، 382
هفتگز، روزنامه: 682، 689
هفگز، روزنامه: 683
هلال احمر، جمعیت: 598، 640
هلال احمر، سینما: 762
هلستان: 33
هلسینکی: 658
هلند: 264، 658
هلوبن‌دره: 42، 43
هله‌دمه: 38، 44
هما، سینما: 754
همائی، رسول: 714
هماسر: 38، 44
همایون، کامران: 717، 741
همت، رحیم: 744
همتی، حمید: 752
همدان: 119، 228، 360، 373، 409، 539، 540، 556، 586، 690، 757
همدانی، مشهدی احمد: 24
همراهان (نمایشنامه): 749
همشهری، هفته‌نامه: 687
هملین، ساموئل: 708
هندخاله: 33، 224، 344، 351، 607، 614
هند و چین: 243
هندوستان: 34، 45، 124، 138، 175، 243، 253، 279، 282، 353، 354، 355، 357، 358، 407، 476، 538، 539، 543، 544، 553، 659، 664، 690، 754، 756، 757
هنده‌خاله- هندخاله
هندی، محمد: 648
هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی (کتاب): 31
هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی (کتاب): 30
هنردوست، حسن: 751
هنرستان هنرهای زیبای پسران: 411، 412
هنرستان هنرهای زیبای دختران: 410
هنر معاصر ایران: 410
هنر و مردم، مجله: 40، 380، 427، 434، 460
هنر و هنرمند، نشریه: 687
هنری، سعید: 741
هنری، سید رضا: 717
هنری، مرتضی: 459، 707
هنزنی: 37، 38
هنوی، جوناس: 355، 356، 545
هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران: 371
هوبر، فرانتس: 269
هوبشمان، هاینریش: 327
هوبی، میکلوش: 748، 749
هوتو، غار: 263
هودول: 37، 38، 42، 43
هودی: 38
هوراس (نمایشنامه): 715، 716، 741
هورتانیانس، آودیس: 362
هوسپیان، آ: 724
هوسم: 24
هوشمند، رمضان: 722، 724، 744
هوشنگی، سیروس: 497، 722، 724، 744
هوشیار، دکتر محمد باقر: 748
هوشیار، رضا: 750
هوگو، ویکتور: 715، 716، 741، 746
هولشتاین: 354
هولمز: 355، 356، 358
هونیش: 38، 44
هویان، آندرانیک: 717
هویدا، امیر عباس: 298، 299، 684
ص: 836
هوی‌وهوس، روزنامه: 664
هیئت آکتورال محمدیه: 714
هیئت تآترال نصر: 733
هیئت خیریه رشت: 712
هیئت علمی فرانسه در ایران (کتاب): 358، 359، 370
هیپ: 251
هیچ (نمایشنامه): 726
هیرکانین: 184
هیرمند، رودخانه: 461
هیمالیا: 45
ی
یادبودهای انقلاب گیلان و ... (کتاب): 713، 716، 730
یادگار عمر (کتاب): 484
یادگارنامه فخرائی (کتاب): 380
یادگار یوسفی، علی: 413
یادنامه ابراهیم فخرائی: 692
یاران (نمایشنامه): 751
یاقوت حموی، شهاب الدین: 354
یانگو، دکتر: 587
یپرم خان: 586
یحیائی، محمد تقی: 480، 481، 487، 714
یحیی‌پور، عزیز: 394
یحیی خان زرپنجه: 396
یحیی‌زاده، سیاوش: 413
یحیی‌زاده، وحید: 750
یرشلمان: 43
یزد: 360، 373، 556، 690، 761
یزدان‌دوست، محمد: 689
یزدانی، دکتر محمود: 554، 628
یزدانی، دکتر هدایت: 628
یزدانی، غلام: 728، 752
یزید بن معاویه: 452، 708
یسن: 43
یعقوب فلوتی: 388، 396
یغما، عبد الحسین: 647
یقیایان، دکتر آرشاک: 586
یقیکیان، آستقیک: 742، 718، 743
یقیکیان، گریگور: 486، 675، 718، 719، 730، 732، 733، 734، 735، 740، 742، 743
یکابرک: 43
یک بام و دو هوا (نمایشنامه): 721، 747
یکتا، باقر: 729، 752
یکشنبه‌بازار چوبر: 337
یکشنبه‌بازار خلیف‌آباد: 339
یکشنبه‌بازار خمام: 339
یکشنبه‌بازار رودسر: 340
یکشنبه‌بازار صومعه‌سرا: 344
یکشنبه‌بازار کوچصفهان: 347
یکشنبه‌بازار گشت‌رودخان: 348
یگیساریان، دکتر: 588
یلفانی، محسن: 728، 750
یمینی، عبد العظیم: 689
یوحنائی، احمد: 689
یوسف‌آباد: 32، 33، 315
یوسف آوازه‌خان: 396
یوسف‌ده: 34
یوسف‌زاده، علی: 751
یوسف‌زاده نوعی، خلیل: 673، 675، 676
یوسف فلوتچی: 396
یوسف‌محله: 32
یوسفی، بهمن: 391، 392، 396
یوسفی، منصور: 750
یوسفی صراف، حاجی عبد الحسین: 24
یوشیج، نیما: 752، 673
یوگسلاوی: 199
یومیه خلاصة الحوادث، روزنامه: 662
یونان: 241، 264، 269، 538، 539
یونسکو: 409، 412، 517
یونیسف: 550، 569، 643
یهود: 440
اکنون که به یاری خدا کار کتاب گیلان به پایان رسیده است لازم می‌داند از همکاریهای صمیمانه مسئولین و کارشناسان ارجمند و کارگران فعال چاپخانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تمام مراحل لیتوگرافی و چاپ و صحافی مجموعه 3 جلدی کتاب گیلان تشکر و قدردانی نماید. کاردانی و تبحر و تجربه عمیق این عزیزان به‌ویژه آقایان: محمود رضا امینی مدیرعامل سازمان، مهندس احمد سقازاده مدیر فنی و تولید، رمضان فرعی علمداری عضو هیئت‌مدیره، محمد موسی علی مسئول سفارشات، محمد اورنگ مسئول لیتوگرافی، محمد رضا اسماعیلی پورروشن مسئول چاپ، رضا نعمتی و محمد تقی حزب اللهی مسئولین صحافی موجب شد که مجموعه مزبور به نحو شایسته‌ای عرضه شود. توفیق روزافزون آنان را آرزو می‌کنیم.
ص: 837
این عکس و عکس پشت صفحه، تصویری است که توسط ماهواره منابع زمینی بنام لندست از فاصله حدود 700 کیلومتری زمین از گیلان گرفته شده و برای نخستین بار منتشر می‌شود. این تصویر توسط «مرکز سنجش از دور ایران» در اختیار گروه پژوهشگران قرار داده شده است.
از سال 1957 میلادی، که نخستین ماهواره رهسپار فضا شد، تا امروز بیش از 000، 18 شیئی پرنده در اطراف زمین به پرواز درآمده که مأموریت تعداد قابل توجهی از آنها پس از سال 1970 تهیه تصاویر مختلفی از این کره خاکی بوده است. تصاویر ماهواره‌ای در کشف بسیاری از مجهولات و نکات تاریک به انسان کمک کرده و در زمینه‌های مختلف اطلاعات و آگاهیهای وسیعی در اختیار بشر قرار داده است. این اطلاعات و آگاهیها در کلیه علوم مرتبط با منابع زمینی، دریائی و هوائی از جمله مطالعات مربوط به کشاورزی، خاک‌شناسی، مرتع، جنگل، اندوخته‌های دریا، قابلیت اراضی، آبهای زیرزمینی، اکتشاف معادن، هواشناسی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشورهای پیشرفته با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توانند اطلاعات مورد نیاز خود را در مورد اسرار نظامی سایر کشورها به‌دست آورند.
بدین‌ترتیب تصاویر و اطلاعات ماهواره‌ای مرزهای سیاسی و جغرافیائی را روزبه‌روز کمرنگ‌تر کرده به‌طوری که شناخت دقیق دورافتاده‌ترین نقاط در گوشه‌وکنار کره زمین بسیار سهل و آسان شده است. با توجه به همین موضوع تاکنون صدها ماهواره به منظور تهیه تصاویر و اطلاعات لازم از سوی کشورهای آمریکا، فرانسه، ژاپن، روسیه، چین و هند به فضا پرتاب شده است.
در ایران، کار دریافت و تولید و پردازش اطلاعات ماهواره‌ای را سازمانی به نام «مرکز سنجش از دور ایران» انجام می‌دهد. این مرکز دارای ایستگاه گیرنده اخذ اطلاعات ماهواره‌ای است و در حال حاضر اطلاعات مربوط به هواشناسی را هر روز مرتبا دریافت می‌کند؛ از سال 1376 نیز دریافت تصاویر از کلیه ماهواره‌های منابع زمینی را از سر خواهد گرفت.
بسیاری از سازمانهای دولتی و ملی با این مرکز در تماس بوده از خدمات گوناگون آن استفاده می‌نمایند. گروه پژوهشگران نیز در پژوهشهای علمی و تهیه مطالب کتاب حاضر مخصوصا فصول مربوط به هواشناسی و سیمای طبیعی و زمین‌شناسی از اطلاعات ارزنده و تصاویر ماهواره‌ای متعلق به مرکز مزبور سود جسته است.
ص: 838
این تصویر توسط ماهواره لندست در فاصله 705 کیلومتری کره زمین از استان گیلان گرفته شده است.
ماهواره مزبور با گردش مستمر شمالی جنوبی خود کره زمین را در نوارهائی به عرض 185 کیلومتر پوشش می‌دهد این پوشش هر 16 روز یکبار انجام می‌شود. قدرت تفکیک این اطلاعات 30* 30 متر در سطح زمین است که اطلاعات رقومی و کامپیوتری می‌باشد که به وسیله کامپیوتر، هفت باند آن حسب مورد انتخاب شده مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
تصویر مزبور از ترکیب باندهای چهار، سه و دو به رنگ کاذب درآمده است. نحوه کار این ماهواره‌ها بدین منوال است که در طول موجهای باند مرئی و مادون قرمز نزدیک و حرارتی اطلاعاتی را کسب می‌نماید و بر حسب مورد در روی زمین به باندهای آن رنگ، اختصاص داده می‌شود. این ماهواره‌ها نسبت به رنگ آبی کوری‌رنگ داشته و پدیده‌های دارای رنگ آبی را به رنگ سیاه نمایش می‌دهند که علامت فقدان اطلاعات است. دلیل آن حذف رنگ آبی جو یا هوای کره می‌باشد. از اینرو دریای خزر و دریاچه سد سفیدرود در تصاویر به رنگ سیاه دیده می‌شود. پوششهای گیاهی در این تصاویر به دلیل بیشترین بازتاب در بخش مادون قرمز نزدیک (که فاقد رنگ است) در زمان اختصاص رنگ، به رنگ قرمز درمی‌آیند. در بررسیهای کامپیوتری یا فیلترگذاری هنگام چاپ فتوگرافیک می‌توان رنگ قرمز را به هر رنگ دیگری تبدیل کرد. نمونه آن تصویری است که در صفحه قبل با روش فتوگرافیک به رنگ سبز درآمده است.
ص: 839
[978]
________________________________________
[1] ( 1). مأخذ: اداره کل کشاورزی استان گیلان.
[2] ( 1). دائرة المعارف فارسی، غلامحسین مصاحب، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1345، جلد 1، صفحه 567.
[3] ( 2). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ر. ن. فرای، انتشارات امیرکبیر، تهران 1363، صفحه 324.
[4] ( 3). نام« قاز» در زمان فتحعلی شاه به مسکوکات ایران افزوده شد. این سکه وجود خارجی نداشته فقط در حسابها منظور می‌شد.« پنقازی» که به نیم‌شاهی می‌گویند همان است و اصطلاح درست آن( پنج قازی) یعنی 25 دینار است.
[5] ( 4). کلمه اسپانیولی رئال وسیله پرتغالیها که تجارت و معاملات زیادی از راه خلیج‌فارس با مملکت ایران داشتند وارد این کشور شد و تا زمان شاه عباس که جزایر خلیج‌فارس به تصرف ایرانیان درآمد مسکوک رایج ایران بود.
[6] ( 5).« باجقلی» اسم دوکای هلندی بوده است. این سکه از دوران فتحعلی شاه از روسیه وارد ایران شد و مسکوک طلای آن زمان را با این نام می‌شناخته‌اند.
[7] ( 6). تاریخ سی‌ساله بانک ملی ایران( 1307 تا 1337).
[8] ( 7). بانک، دکتر عبد الحمید اعظمی زنگنه، تهران 1318، صفحه 200- 199.
[9] ( 8). مجله فلاحت و تجارت، سال اول، شماره 8، 15 سرطان 1297.
[10] ( 9 و 10). تاریخ سی ساله بانک ملی ایران( 1307 تا 1337)، صفحه 49.
[11] ( 9 و 10). تاریخ سی ساله بانک ملی ایران( 1307 تا 1337)، صفحه 49.
[12] ( 11). مجله فلاحت و تجارت، شماره 9، دوره دوم، صفحه 342.
[13] ( 1). گزارش مقدماتی حفریات مارلیک، دکتر عزت اللّه نگهبان، انتشارات وزارت فرهنگ، تهران 1343.
[14] ( 2 و 3 و 4). همان کتاب به ترتیب صفحات 22، 26 و 44.
[15] ( 2 و 3 و 4). همان کتاب به ترتیب صفحات 22، 26 و 44.
[16] ( 2 و 3 و 4). همان کتاب به ترتیب صفحات 22، 26 و 44.
[17] ( 5). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، رمان گیرشمن، ترجمه دکتر عیسی بهنام، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1371، صفحه 31، 32.
[18] ( 6). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، رمان گیرشمن، ترجمه بهرام فره‌وشی، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، صفحه 220، 221.
[19] ( 7). مارلیک، دکتر عزت الله نگهبان، انتشارات وزارت فرهنگ، تهران 1343، صفحه 34، 35.
[20] ( 8). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، صفحه 238.
[21] ( 9). سیری در صنایع دستی ایران، جی. گلاک، نشریات بانک ملی ایران، تهران 1356، صفحه 41.
[22] ( 10). منظور از کارگاه در اینجا کارگاههای مجهّز با تعداد زیادی صنعتگر نیست؛ کارگاههای روستائی غالبا از اطاق محقری در محل مسکونی با وسائل ابتدائی تشکیل شده است و یک یا دو تن از افراد خانواده به کار حصیربافی و سبدبافی می‌پردازند.
[23] ( 11). بامبوبافی، نشریه زیراکسی سازمان صنایع دستی کشور، صفحه 7.
[24] ( 12). همان نشریه، صفحه 10.
[25] ( 13). سیری در صنایع دستی ایران، جی، گلاک، نشریات بانک ملی ایران، صفحه 41.
[26] ( 14).Sir Herbert Read .
[27] ( 15). سیری در صنایع دستی ایران، صفحه 43.
[28] ( 16). همان کتاب، صفحه 45، 48، 49.
[29] ( 17). گزارش مقدماتی حفریات مارلیک، دکتر عزت الله نگهبان، انتشارات وزارت فرهنگ، تهران 1343، صفحه 29.
[30] ( 18). سیری در صنایع دستی ایران، صفحه 49.
[31] ( 19). در گیلان سفال سقف برای پوشش شیروانی ساختمانها به دو شکل متفاوت عرضه می‌شود: یکی با گودی زیاد که در اغلب شهرها و روستاهای گیلان مورد استفاده قرار می‌گیرد و دیگر با انحنای کم که در طوالش و آستارا و نواحی اطراف آنها به‌کار برده می‌شود.
[32] ( 20). مارلیک، دکتر عزت الله نگهبان، صفحه 25، 26.
[33] ( 21). شاهکارهای هنر ایران، آرثر آپهام‌پوپ، ترجمه و اقتباس دکتر پرویز ناتل خانلری، ابن سینا، تهران 1338، صفحه 79.
[34] ( 22). همان کتاب، صفحه 77.
[35] ( 23). مجله هنر و مردم، شماره پانزدهم، دیماه 1342( مقاله فن زری‌بافی در ایران)، صفحه 2.
[36] ( 24). همان مجله، صفحه 3.
[37] ( 25). سیری در صنایع دستی ایران، ایران علاء فیروز و سومی گلاک، صفحه 203.
[38] ( 26). همان کتاب، همان صفحه.
[39] ( 27). ولایات دار المرز ایران، ه. ل. رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1350، صفحه 113.
[40] ( 28). همان کتاب، صفحه 217.
[41] ( 29). در این زمینه آقای جلیل ضیاپور در فصل« نقش و تصویر در گیلان» به تفصیل بحث کرده‌اند.
[42] ( 30). بافته‌ای است از پشم تابیده الوان که بسیار زبر و خشن است. به عنوان فرش و روانداز و نیز برای پیچیدن رختخواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. دهخدا می‌نویسد:« فرشی باشد که آن را از نمد الوان دوزند.» لغت‌نامه دهخدا، ذیل،« جاجم»، صفحه 28.
[43] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[44] ( 31). یکا درختی است با چوب سخت و مقاوم که در هند و پاکستان و جنوب هیمالیا و نیز در بلوچستان و مکران ایران می‌روید.
[45] ( 32).yuan .
[46] ( 33).Ming .
[47] ( 34). سیری در صنایع دستی ایران، صفحه 353.
[48] ( 35). در گویش گیلکی« کوئی» به معنی کدوست. کدو انواع مختلف دارد: کدوی سفید که برای تهیه مربا مورد استفاده قرار می‌گیرد و در گیلان به خاش کوئی شهرت دارد؛ کدوحلوائی که آن را مانند چغندر می‌پزند یا در آش می‌ریزند؛ کدو قلمی که بیشتر برای تهیه خورش بکار می‌رود و کدو قلیانی که کمتر مصرف خوراکی دارد.
[49] ( 36). گیلان‌نامه( مجموعه مقالات گیلان‌شناسی) به کوشش م. پ: جکتاجی، مقاله قلیان کوئی به قلم جعفر خمامی‌زاده، رشت 1366، صفحه 78.
[50] ( 37). ولایات دار المرز ایران، رابینو، صفحه 369.
[51] ( 38). گیلان سرزمین برکت و صنایع دستی، روابط عمومی سازمان صنایع دستی ایران، آذرماه 1356، صفحه 13.
[52] ( 1). در نشریه مزبور به هیچگونه مأخذی در این مورد اشاره نشده است. تهیه و تنظیم این نشریه وسیله گروه تحقیق خبرگزاری پارس انجام یافته و در اسفندماه 1351 منتشر شده است.
[53] ( 2). منظور همان« کنتور» است.
[54] ( 1). مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مهرماه 1365، استان گیلان، جدول ف، صفحه 13.
[55] ( 2 و 3). محاسبه‌شده از مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مهرماه، 1365، استان گیلان، جدول ق، صفحه 14 و جدول 20 صفحه 88.
[56] ( 2 و 3). محاسبه‌شده از مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مهرماه، 1365، استان گیلان، جدول ق، صفحه 14 و جدول 20 صفحه 88.
[57] ( 4). محاسبه شده از مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مهرماه، 1365، استان گیلان، جدول 55، صفحه 238- 237.
[58] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[59] ( 1). مارلیک، دکتر عزت اللّه نگهبان، انتشارات وزارت فرهنگ، 1343، شکل شماره 100.
[60] ( 2). تاریخ زندگی اقتصادی روستائیان و طبقات اجتماعی ایران، غلامرضا انصاف‌پور، نشر اندیشه، تهران 1355، صفحه 59.
[61] ( 3). گیلان، کریم کشاورز، تهران 1356، صفحه 97.
[62] ( 4).Dolman
[63] ( 5). حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، صفحه 149.
[64] ( 6). مسالک و ممالک، ابو اسحاق ابراهیم اصطخری، تهران 1347، صفحه 168.
[65] ( 7). صورة الارض، ابن حوقل، ترجمه جعفر شعار، تهران 1345، صفحه 119.
[66] ( 8). تقویم البلدان، ابو الفداء، ترجمه عبد المحمد آیتی، تهران 1349، صفحه 492.
[67] ( 9). نزهة القلوب، حمد الله مستوفی، به تصحیح گای لسترنج، تهران 1362، صفحه 162.
[68] ( 10). با توجه به آب‌وهوای گیلان تصور نمی‌رود که پنبه جزء محصولات عمده کشاورزی این منطقه بوده باشد. شاید در زمان حمد الله مستوفی مناطق دیگری از نواحی همجوار گیلان که شرایط آب و هوایی متفاوتی با آن دارند جزو گیلان محسوب می‌شده‌اند و احیانا در آنها کشت پنبه نیز معمول بوده است.
[69] ( 11). مالک و زارع در ایران، ا. ک. س. لمبتون، صفحه 133.
[70] ( 12). نظام ایالات در دوره صفویه، رهربرن، ترجمه کیکاووس جهانداری، صفحه 111.
[71] ( 13). همان کتاب، صفحه 90.
[72] ( 14). همان کتاب، صفحه 163.
[73] ( 15). ولایات دار المرز ایران گیلان، رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، صفحه 57.
[74] ( 16). همان کتاب، صفحه 57.
[75] ( 17). گیلان، کریم کشاورز، صفحه 53.
[76] ( 18). تاریخ گیلان، عبد الفتاح فومنی، تصحیح عطاء الله تدین، تهران 1353، صفحه 199 به بعد.
[77] ( 19). شرح مختصر این واقعه در صفحه 99 کتاب ولایات دار المرز گیلان آمده است.
[78] ( 20). مالک و زارع در ایران، ا. ک. س. لمبتون، صفحه 223.
[79] ( 21). این مطلب طی دو گزارش تحقیقی که تاکنون درباره کشاورزی گیلان انجام گرفته تأیید شده است:
الف- گزارش مؤسسه تحقیقات کشاورزی کوتا سوگره‌آCotha Sogreah .
ب- گزارش اقتصادی درباره برنج گیلان و سایر غلات آن به سرپرستی مهندس منصور عطائی.
این گزارش در شماره 5 و 6 مجله تحقیقات اقتصادی خرداد 1342 چاپ شده است.
[80] ( 22). مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 5 و 6، خرداد 1342.
[81] ( 23). ذکر این نکته ضروری است که بعد مالکیت در گیلان برای طبقه‌بندی واحدهای زراعی و به تبع آن مالکین به بزرگ‌مالک و خرده‌مالک با مناطق دیگر ایران قابل مقایسه نیست. در گیلان یک کشاورز با حدود 3 هکتار زمین و حتی کمتر از آن خرده‌مالک شناخته می‌شود و می‌تواند با کاشت آن زندگی متعارفی را اداره نماید. در حالی‌که این مقدار زمین در نقاط دیگر کشور شاید نتواند حتی غذای سالانه یک خانوار کشاورز را نیز تأمین نماید.
[82] ( 24). سرشماری عمومی کشاورزی 1367، بر اساس نتایج 5/ 2% خانوارهای بهره‌بردار کشاورزی، شماره 1، مرکز آمار ایران 1368.
[83] ( 25). سالنامه آماری کشور، 1352.
[84] ( 26). ذکر این نکته لازم است که نیروی کار موردنیاز برای کاشت و داشت و برداشت برنج عمدتا نیروی کار خانوادگی است و سهم کارگران مزدور در زراعت برنج نسبتا ناچیز است. در مقابل میزان دستمزدها به دلیل کوتاه بودن دوره اشتغال در مواردی که استفاده از نیروهای کار کمکی اجتناب‌ناپذیر باشد، نسبتا بالاست.
[85] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[86] ( 27). ارقام مربوط به مساحت زمینهای کشاورزی استان در جدول 5 و 8 که به ترتیب از سرشماری عمومی کشاورزی سال 1367 مرکز آمار و آمارنامه کشاورزی سال 1365 وزارت کشاورزی استخراج شده‌اند حدود 37760 هکتار زمین با یکدیگر تفاوت دارند. به نظر می‌رسد علت آن منظور نشدن زمینهای زیر آیش و باغهای غیرمثمر در نشریه مرکز آمار باشد.
[87] (*) میزان تولید چای سبز.
[88] (**) میزان تولید استان گیلان به دلیل فقدان آمار بر اساس نسبت سطح زیر کشت و تولید کل کشور بازسازی شده است.
[89] ( 28).Oriza Sativa
[90] ( 29). غلات، ناصر خدابنده، انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
[91] ( 30). نگرشی اجمالی بر زراعت برنج، نشریه شماره 4 وزارت کشاورزی، تهران 1364.
[92] ( 31).Vrihi
[93] ( 32).Birizi
[94] ( 33). ولایات دار المرز ایران گیلان، رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، صفحه 45.
[95] ( 34). نگرشی اجمالی به زراعت برنج، نشریه شماره 4 وزارت کشاورزی، صفحه 22.
[96] (*). آمار سالهای 67 و 68 و 69 مربوط به نشریات آماری نیست و براساس گزارش کارشناسان اداره کشاورزی استان گیلان تنظیم شده است.
[97] ( 35). نگرشی اجمالی به زراعت برنج، صفحه 27.
[98] (*). مرکب از دو کلمه بن به معنای پائین یا زیر و آب.
[99] (**). مطالب مربوط به آب‌بها با استفاده از نوشته‌های بخش منابع آب تنظیم شده است.
[100] ( 36). غلات، ناصر خدابنده، صفحه 339.
[101] ( 37). تحقیق در زمینه کشت و صنعت چای ایران، بهرام راستین، مرکز آمار ایران، نشریه شماره 802، خرداد 1359، صفحه 8 و 9.
[102] ( 38).Nicotiana tabacum
[103] ( 39). زراعت گیاهان صنعتی، ناصر خدابنده، مرکز نشر سپهر، تهران 1368، صفحه 383
[104] ( 40). آمارنامه کشاورزی سال 1365، وزارت کشاورزی.
[105] ( 41). ولایات دار المرز ایران گیلان، رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، صفحه 47.
[106] ( 42). در ایستگاه رشت حداقل مطلق برودت 19- درجه سانتیگراد و در آستارا 5/ 12- درجه سانتیگراد ثبت شده است.
[107] ( 43). ولایات دار المرز ایران گیلان، رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، صفحه 47.
[108] ( 44). همان کتاب، صفحه 46.
[109] ( 45). ایران و قضیه ایران، لرد کرزن، ترجمه وحید مازندرانی، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1362، چاپ دوم، جلد اول، صفحه 481.
[110] ( 46). گنج شایگان، محمد علی جمال‌زاده، انتشارات کاوه، برلین 1335، صفحه 24.
[111] ( 47). سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار، تهران 1363، صفحه 266.
[112] ( 48). گیلان و آذربایجان شرقی، مارسل بازن و کریستیان برمبرژه، صفحه 109.
[113] ( 49).Pebrine
[114] ( 50). نتایج آمارگیری کشاورزی روستایی سال 1361، مرکز آمار ایران، نشریه شماره 939، اسفند 1363.
[115] ( 51). آمارنامه استان گیلان، سازمان برنامه و بودجه استان گیلان، 1366.
[116] ( 52). ایران و قضیه ایران، لرد کرزن، چاپ دوم، جلد اول، صفحه 487.
[117] ( 53). گنج شایگان، محمد علی جمال‌زاده، صفحه 29.
[118] ( 54). تقویم دموگرافیک وقایع ایران، شماره گیلان، حبیب الله زنجانی و مهدی امانی.
[119] ( 1). گزارش مقدماتی دهمین کنگره جهانی جنگل( 26 شهریور تا 4 مهر 1371، پاریس)، سازمان جنگلها و مراتع کشور، 1370.
[120] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[121] ( 2).Sylviculture .
[122] ( 3).Socio -economique .
[123] ( 4).Biodiversite .
[124] ( 5).Agroforesterie .
[125] ( 6). در فصل دیگری از کتاب حاضر زیر عنوان« تاریخ گیلان از پنج هزار سال پیش تا امروز» در این‌باره به تفصیل سخن گفته شده است.
[126] ( 7). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات در ایران، ابراهیم تیموری، کتابفروشی اقبال، تهران 1332، صفحه 110.
[127] ( 8). همان کتاب صفحه 333.
[128] ( 9). مجله جنگل و مرتع، انتشارات سازمان جنگلها و مراتع کشور، شماره 9، تابستان 1370، صفحه 27.
[129] ( 10).Parrotia Persica .
[130] ( 11).Pterocarya fraxinifolia .
[131] ( 12).Zelkova Crenata .
[132] ( 13).Diospyros lotus .
[133] ( 14).Albizzia Julibrissin .
[134] ( 15).Gleditschia Caspica .
[135] ( 16).Paleobotanique .
[136] ( 17).Europe -Siberie .
[137] ( 18).Hyrcanienne .
[138] ( 19).Xerophiles .
[139] ( 20).Taxus baccata .
[140] ( 21).Cupressus Sempervirens Var Horizont .
[141] ( 22).Juniperus Policarpos .
[142] ( 23).Feuillus .
[143] ( 24).Futaie sous taillis .
[144] ( 25).Futaie .
[145] ( 26).Quercus Castaneifolia .
[146] ( 27).Fagus Orientalis .
[147] ( 28). بند در گویش طالشی به معنی کوه و گردنه می‌باشد.
[148] ( 29).Phytosociologie .
[149] ( 30).Carpinetum
[150] ( 31).Fagetum .
[151] ( 32).Carpinus .
[152] ( 33).Faglus .
[153] ( 34).Peuplement .
[154] ( 35).Acer Laetum .
[155] ( 36).Cercis Griffithii .
[156] ( 37). یک نوع بلوط با نام علمیQuercus macranthera
[157] ( 38). یک نوع ممرز با نام علمیCarpinus schuschaesis
[158] ( 39).Betulus alba .
[159] ( 40).Acer campestris .
[160] ( 41).Rosa .
[161] ( 42).Fraxcinus .
[162] ( 43).Acer .
[163] ( 44).Sorbus torminalis .
[164] ( 45).Juglans regia .
[165] ( 46).Ficus Carica .
[166] ( 47).Ulmus montana .
[167] ( 48).Ulmus Carpinifolia .
[168] ( 49).Prunus lauro cerasus .
[169] ( 50).Ilex spinigera .
[170] ( 51).Mespilus germanica .
[171] ( 52).Zelkova Carpinifolia .
[172] ( 53).Alnus .
[173] ( 54).A .glutinosa .
[174] ( 55).A .Subcordata .
[175] ( 56).Populus caspica .
[176] ( 57).Populus alba .
[177] ( 58).Buxus hyrcanus .
[178] ( 59).Curressus Sempirvirens Var Horizontalis .
[179] ( 60).Cupressaceae .
[180] ( 61).Olea europea .
[181] ( 62).Melia azadrach .
[182] ( 63). از نظر اطلاع خوانندگان علاقمند یادآوری می‌شود که زیتون گونه شاخص اقلیم مدیترانه‌ای است و بخش وسیعی از کشور ما هم در شمال، غرب و جنوب تحت حاکمیت این اقلیم می‌باشد. بقایای پراکنده و تخریب‌یافته جنگلهای زیتون امروز در استانهای کرمان، هرمزگان، فارس، خوزستان و لرستان به چشم می‌خورند.
[183] ( 64).Tilia rubra .
[184] ( 65).Quercus iberica .
[185] ( 66).Prunus avium .
[186] ( 67).Juniperus abina .
[187] ( 68).Quercus atropatana .
[188] ( 69).Prunus caspica .
[189] ( 70).Crataegus .
[190] ( 71).Morus alba .
[191] ( 72).Evonimus latifolia .
[192] ( 73).Paliurus spina -christi .
[193] ( 74).Ribes grosullaria .
[194] ( 75). مانند:
Pinus taeda, P. radiata, P. nigra, P. sylvestris, Picea, Abies, Taxidium, Criptomeria, ---
[195] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[196] ( 1). مجله جنگل و مرتع، انتشارات سازمان جنگلها و مراتع کشور، شماره 9، تابستان 1370، صفحه 23.
[197] ( 2). همان مجله، شماره 1، زمستان 1364، صفحه 20.
[198] ( 3).Trifolium Alexanderinum .
[199] ( 4). یک دام بزرگ مانند گاو 5 واحد دامی محسوب می‌شود و هر گوسفند یک واحد دامی است.
[200] ( 5).Range Condition .
[201] ( 6).Increasers .
[202] ( 7).Decreasers .
[203] ( 8).Invadors .
[204] ( 9).Animal unite month (a .u .m .)
[205] ( 10). برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تعیین ظرفیت مرتع به طریق نظری و مقایسه توصیه می‌شود به نشریه شماره 7 دفتر فنی مرتع سازمان جنگلها و مراتع کشور، فروردین‌ماه 1351 مراجعه فرمائید.
[206] ( 11).Quercus macranthera .
[207] ( 12).Ramnus SP .
[208] ( 13).Crataegus .
[209] ( 14).Sorbus SP .
[210] ( 15).Acer .
[211] ( 16).Juniperus sabina .
[212] ( 17).Juniperus Communis .
[213] ( 18).Cotoneaster SP .
[214] ( 19).Berberis integerrima .
[215] ( 20).Viburnum Lantana .
[216] ( 21).Lonicera Caucasica .
[217] ( 22).Betula verrucosa .
[218] ( 23).Dactylis glomerata .
[219] ( 24).Bromus persicus .
[220] ( 25).Trisetum SP .
[221] ( 26).Festuca SP .
[222] ( 27).Agropyrum SP .
[223] ( 28).Poa SP .
[224] ( 29).Astragalus SP .
[225] ( 30).Onobrychis cornuta .
[226] ( 31).Euphorbia Lanata .
[227] ( 32).Trigonella SP .
[228] ( 33).Centaurea Phyllocephala .
[229] ( 34).Trifolium repens .
[230] ( 35).Trifolium pratense .
[231] ( 36).Lotus corniculatus .
[232] ( 37).Cornilla SP .
[233] ( 38). تعدادی از گندمیان چندساله نیز در مناطق مذکور به فراوانی وجود دارند مانند:
Agropyron Panormitanum, Festuca montana, Aristella Bromoides, Phleum boemeri, Dactylis glomerata, Brachy podium Poa SP., Bromus SP., Melica SP.
[234] ( 39).Smilax excelsa .
[235] ( 40).Hedera helix Linn .
[236] ( 41).Equisetum SP .
[237] ( 42).Cyperaceae juss .
[238] ( 43).Stipa barbata .
[239] ( 44).Pennisetum ciliar .
[240] ( 45).Pennisetum dichotomum .
[241] ( 46).Hordeum fragile Boiss .
[242] ( 47).Hordeum murinum .
[243] ( 48).Bromus Persicus .
[244] ( 49).Festuca .
[245] ( 50).Phragmites communis .
[246] ( 51). در مورد دامداران متحرک و ساکن در فصلی از همین کتاب تحت عنوان« دامداری در گیلان» به تفصیل سخن گفته شده است.
[247] ( 52).Equisetum SP .
[248] ( 53).Delphinium tourn .
[249] ( 54).Lupinus tourn .
[250] ( 55).Colchicum autumnale .
[251] ( 56).Euphorbia .
[252] ( 57).Phlomis .
[253] ( 58).Triglochin maritima .
[254] ( 59).Ranunculus SP .
[255] ( 60).Anemone SP .
[256] ( 61).Halogeton glomeratus .
[257] ( 62).Chenopodiaceae .
[258] ( 1).
Grand Larousse encyclopedique, Edition familial, tome 91,) taureau(.
[259] ( 2). قرآن مجید، سوره یوسف، آیه‌های 47 و 48 ...
[260] ( 3).Bovidae .
[261] ( 4). دائرة المعارف فارسی، شرکت سهامی کتابهای جیبی، تهران 1356، جلد دوم، صفحه 2362.
[262] ( 5).Bostaurus .
[263] ( 6).Bosindicus .
[264] ( 7).Bubalus bubalus .
[265] ( 8).Grand Larousse ,tome quatorzieme ,Paris 0791 .
[266] ( 9). دائرة المعارف فارسی، شرکت سهامی کتابهای جیبی، جلد دوم، تهران 1356، صفحه 2334.
[267] ( 10). همان کتاب، تهران 1345، جلد اول، صفحه 426.
[268] ( 11). حصاری چوبی که با سرشاخه درختان ساخته می‌شود چپر نام دارد.
[269] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[270] ( 12).Rotation Grazing
[271] (*). آمار در دست نیست.
آمار فوق توسط سازمان جهادسازندگی استان گیلان در اختیار گروه پژوهشگران ایران قرار داده شده است. لازم به توضیح است که آمار مزبور تفاوتهائی با آمار مرکز آمار ایران دارد.
[272] ( 1). منظور از گلها فرانسویها هستند. در گذشته گل سرزمینی بود که امروز شامل فرانسه، بلژیک، بخشی از هلند، نیمی از سویس و استان رنانی و لوگزامبورگ است.
[273] ( 2). دائرة المعارف فارسی، به سرپرستی دکتر غلامحسین مصاحب، انتشارات فرانکلین، تهران 1345، جلد اول، صفحه 467.
[274] ( 1). زنبور عسل و پرورش آن، دکتر نعمت الله شهرستانی، مرکز نشر سپهر، چاپ نهم، تهران 1370، صفحه 24.
[275] ( 2).Franz Huber
[276] ( 3).Prokopowitsch
[277] ( 4).Langstroth
[278] ( 5).Wankler
[279] ( 6). زنبور عسل و پرورش آن، دکتر نعمت الله شهرستانی، نشر سپهر، چاپ نهم، تهران 1370، صفحه 35.
[280] ( 7). قرآن کریم، سوره نحل، آیه 68 و 69.( ترجمه زین العابدین رهنما)
[281] ( 8).Varroa
[282] ( 9).Nosema Apis
[283] ( 10).Zander
[284] ( 1). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات ایران، ابراهیم تیموری، انتشارات اقبال، تهران 1332، صفحه 238.
[285] ( 2). پل اول که با ناپلئون متحد شده و از فرانسویها طرفداری می‌کرد به تحریک انگلیسیها به قتل رسید.
[286] ( 3). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات ایران، ابراهیم تیموری، صفحه 239.
[287] ( 4). همان کتاب، صفحه 239.
[288] ( 5). همان کتاب، صفحه 274.
[289] ( 6). به نظر می‌رسد مخالفت آقا خان نوری در مورد واگذاری شیلات بحر خزر به روسها به دلیل علاقه او به انگلیسیها بوده است.
[290] ( 7). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات ایران، ابراهیم تیموری، صفحه 275.
[291] ( 8). شیلات ایران، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی( میهن ما)، بخش اول.
[292] ( 9). عصر بی‌خبری یا تاریخ امتیازات ایران، ابراهیم تیموری، انتشارات اقبال، تهران 1332، صفحه 277.
[293] ( 10). همان کتاب، صفحه 278.
[294] ( 11). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، تهران 1362، صفحه 104.
[295] ( 12). سیاست دولت شوروی در ایران، منشور گرکانی، تهران 1326، جلد اول، صفحه 184.
[296] ( 13). بدین‌ترتیب مهمترین مراکز صید به کمپانی لیانازوف اختصاص داده شد و تعدادی از رودخانه‌های کم‌اهمیت به خوانین متنفد محلی واگذار گردید تا فارغ از مزاحمت صیادان بومی سیادت کمپانی در سراسر منطقه شیلات شمال محفوظ بماند.
[297] ( 14). اطلاعات محلی( به روایت سالمندان)
[298] ( 15). راههای تکثیر و پرورش ماهی سوف، تهیه و تدوین ابو القاسم شریعتی، نشریه سازمان تحقیقاتی شیلات ایران.
[299] ( 16). بخش خلیج انزلی، از یادداشتهای کمپانی وارثین لیانازوف، صفحه 537 و 605.
[300] ( 17). آمار صید ذکر شده در سالهای 1913- 1914 و 1915 مربوط به یادداشتهای ویژه وارثین لیانازوف می‌باشد.
[301] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[302] ( 18). در سال 1325 شمسی که ارتش شوروی مجبور به ترک خاک ایران گردید هنگام مراجعت از شمال تعداد زیادی از درختان جنگلهای شمال را قطع نموده بدون هیچگونه مجوزی آنها را از طریق آستارا به شوروی حمل نمود.
[303] (*). آمار صید در دست نبود.
[304] ( 19). کارگر متخصص برش شکم ماهی که مهارت خاصی از نظر سرعت‌عمل و دقت در امر برش شکم ماهی خاویاری با چاقو دارد.( پیچاق در زبان ترکی به معنی چاقو است).
[305] ( 20). معاونت ناحیه 1 در این موقع به عهده یکی از اتباع شوروی بود. طبق قرارداد نیمی از مدت 25 سال، ریاست ناحیه به عهده یکی از مسئولین ایرانی و معاونت آن به عهده یک فرد روسی بود اما معاون روسی با قدرت مطلق عمل می‌کرد.
[306] ( 21). کولهام، سدّ چوبی که در عرض رودخانه‌ها احداث شده مانع عبور ماهی به قسمت علیای رودخانه می‌گردد.
[307] ( 22). مایاک، شناورهای گوناگونی است که جهت علامت‌گذاری در سطح آب به وسیله وزنه مستقر می‌گردد.
[308] ( 23). رج به معنی ردیف و مالا همان صیاد است. به علت گسترش ردیفی دامهای این صیادان در حاشیه روگاهها آنان را صیادان ردیف‌کار با رج‌مالا می‌نامند.
[309] ( 24). پس از تشکیل آستانهای صیادی، که به شکل گروهی و به وسیله پره فعالیت داشتند عده‌ای از صیادان آزاد که از طریق دامگستری در روگاهها به کار صید اشتغال داشتند به« دام‌مالا» یا صیادان دامگستر معروف شدند.
[310] ( 25). ماهیان ریز و کوچکی که توسط آستانها صید می‌شد توسط روسها به دو واحد بزرگ پرورش خوک، که متعلق به یتیم اوف و آوادیس بود تحویل می‌شد.( هرسال تعداد قابل‌توجهی از این خوکها به شوروی حمل می‌گردید).
[311] ( 26). ممنوعیت صید در فاصله بین تازه‌آباد تا آستارا به دلیل وجود رودخانه‌های متعددی است که به دریای خزر می‌ریزند و احتمالا از جهت تأمین نیازهای تخم‌ریزی ماهیان و مهاجرت آنان به رودخانه‌های مذکور، این مناطق جهت صید واگذار نگردیده است.
[312] ( 27). قره‌تور به زبان ترکی تور سیاه معنی می‌دهد که به علت آغشته شدن بافته‌های توری با« قطران» به رنگ قهوه‌ای تیره درآمده است. آغشته کردن تور با قطران به منظور افزایش دوام و مقاومت آن است.
[313] (*). مقدار ماهی کیلکا صید شده توسط تعاونیهای صید کلیکا.
[314] (*). صید ماهی کیلکا توسط شیلات و ناوگان صید صنعتی استان گیلان است.
[315] ( 28). اقتصاد منطقه گیلان، دکتر احمد کتابی، جلد دوم، صفحه 606
[316] ( 29). نشریه صنایع ماهی و فرآورده‌های دریائی، 2، تکنولوژی خاویار، دکتر قباد آذری تاکامی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، 1356.
[317] ( 30). بر اساس این گزارش مقدار 180 تا 200 تن توسط ایران و 1500 تن وسیله شوروی از تاسماهیان صیدشده در دریای خزر، آزوف و سیاه، خاویار استحصال گردیده.( تکنولوژی خاویار، دکتر قباد آذری تاکامی) صفحه 3.
[318] ( 31). در مورد اهداف و فعالیتهای سازمان تحقیقاتی شیلات ایران در بخش مربوطه به‌طور مشروح بحث خواهد شد.
[319] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[320] ( 1). لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه بازار.
[321] ( 2). معجم الالفاظ الفارسیه المعربه، السیدادی شیر، صفحه 15، فرهنگ لاروس عربی- فارسی، ترجمه سید احمد طبیبیان، انتشارات امیرکبیر، تهران 1363، ذیل البازار.
[322] ( 3). اساس اشتقاق فارسی، پاول هرن و هاینریش هوبشمان، ترجمه جلال خالقی مطلق، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1356، جلد 1، صفحه 219. جوالیقی آنچه را که دهخدا به نقل از دیگران درباره واژه بازار بر اساس تصرف اعراب یاد کرده است به معنای دیگری نیز یاد می‌کند. نگاه کنید به المعرب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم، ابو منصور جوالیقی، به کوشش احمد شاکر، تهران 1966 م، صفحه 78.
[323] ( 4). فرهنگ نظام، محمد علی داعی الاسلام، انتشارات دانش، تهران 1362، جلد 1، صفحه 569.
[324] ( 5). به مقاله خسرو خسروی تحت عنوان« بازارهای روستائی در ایران» مراجعه کنید: راهنمای کتاب، سال 19، شماره‌های 3- 1 فروردین- خرداد 1355، صفحه 22.
[325] ( 6). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان ...، میرزا ابراهیم، به کوشش مسعود گلزاری، بنیاد فرهنگ ایران، 1355، صفحه 214.
[326] ( 7). سیاحت‌نامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1336، جلد 4، صفحه 274.
[327] ( 8). تالش منطقه‌ای قومی در شمال ایران، مارسل بازن، ترجمه دکتر مظفر امین فرشچیان. انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1367، صفحه 552 و 553.
[328] ( 9). در تاریخ گیلان و دیلمستان میر ظهیر الدین مرعشی و تاریخ گیلان عبد الفتاح فومنی از بازارهای گیلان نام برده شده است.
[329] ( 10). بازارهای روستایی در ایران، خسرو خسروی، راهنمای کتاب، سال 19، شماره 4- 6، تیر و شهریور 1355، صفحه 322 و 323.
[330] ( 11). کارگران یکی از معادن زغال‌سنگ حاشیه گیلان در سال 1336 به همین سبب دست به اعتصاب زدند. آنان در گفتگویی به نگارنده گفتند: با طلوع آفتاب به دل زمین می‌رویم و هنگام غروب از آنجا خارج می‌شویم، البته اگر زنده‌به‌گور نشویم. فرصت رفتن به شهر و یا به بازار هفتگی به ما داده نمی‌شود و مجبوریم نیازمندیهای خود را از کارفرما با چند برابر قیمت بخریم و بدین‌ترتیب هرماه قسمتی از حقوق خود را به کارفرما برمی‌گردانیم و از تعطیلات هفتگی نیز محروم هستیم.
[331] ( 12). تالش منطقه‌ای قومی در شمال ایران، مارسل بازن، جلد 2، صفحه 554.
[332] ( 13). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، مقدسی، ترجمه دکتر علینقی منزوی، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران 1361، جلد 2، صفحه 545.
[333] ( 14). سفرنامه فریزر، ترجمه دکتر منوچهر امیری، انتشارات توس، تهران 1364، صفحه 571.
[334] ( 15). در این بررسی بازارهائی که مازاد تولید و فرآورده‌های چندمحصولی منطقه را در چند ماه از سال- بین 3 تا 6 ماه- برای فروش داشته باشند جزء بازارهای درجه اول به حساب می‌آیند و چنانچه منطقه تک‌محصولی بوده و یا محصولات متنوعی را در کمتر از 3 ماه به بازار عرضه نمایند در مرتبه دوم قرار می‌گیرند. بازارهائی را که رفت‌وآمد فروشندگان و خریداران در آنها محدود بوده و بیشتر تابع فصول و زمان و موقعیتهای ویژه مانند فصل کاشت و برداشت و خرید لوازم زندگی و پوشاک در ماههای نزدیک به عید باشد در مرتبه سوم به‌شمار آمده‌اند. در این بازارها زندگی بر اساس شاخصهای شهری بوده و فروشندگان اشیاء لوکس و مصنوعات داخلی و خارجی را به خریداران ارائه می‌دهند.
[335] ( 16). مردم و دیدنیهای ایران، کارلاسرنا، ترجمه غلامرضا سمیعی، نشر نو، تهران 1363، صفحه 329 و 330.
[336] ( 17). سیاهورود در نشریات آماری به صورت« سیاهورود» ثبت شده و ساکنان منطقه آن را سیاورود تلفظ می‌کنند که احتمالا در اصل سیاه‌رود بوده است.
[337] ( 1). جغرافیای مفصل ایران، مسعود کیهان، انتشارات ابن سینا، تهران 1311، جلد 3، صفحه 212.
[338] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[339] ( 2). مسالک و ممالک، ابو اسحق ابراهیم اصطخری، به کوشش ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1347، صفحه 172.
[340] ( 3). برگزیده مشترک، یاقوت حموی، ترجمه محمد پروین گنابادی، چاپ دوم، انتشارات امیرکبیر، تهران 1362، صفحه 44.
[341] ( 4). تقویم البلدان، ابو الفداء، ترجمه عبد المحمد آیتی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1349، صفحه 495.
[342] ( 5). نزهة القلوب، حمد الله مستوفی، به کوشش گای لسترنج، انتشارات دنیای کتاب، تهران 1362، صفحه 163.
[343] ( 6). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، ابو القاسم طاهری، انتشارات شورای مرکزی ... تهران 1347، صفحه 5.
[344] ( 7).
Persia and The Persian Question, George N. Curzon, Longmans, London 2981, Vol. I, Page 763.
[345] ( 8). سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، به کوشش مسعود گلزاری، انتشارات دادجو، تهران 1364، صفحه 169.
[346] ( 9). همان کتاب، صفحه 170.
[347] ( 10). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 17- 14.
[348] ( 11).
The Travels, Marco Polo, Translation by R. Lathan, Penguin Books, London 8491, Page 05.
[349] ( 12). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه دکتر منوچهر امیری، انتشارات خوارزمی، تهران 1349، صفحه 385.
[350] ( 13). همان کتاب، صفحه 387.
[351] ( 14). همان کتاب، صفحه 92.
[352] ( 15). همان کتاب، صفحه 157.
[353] ( 16).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 663.
[354] ( 17). همان کتاب، جلد اول، صفحه 367- 366.
[355] ( 18). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 20- 14.
[356] (*). یک من شاه حدود 6 کیلو آرم و 2/ 1 من تبریز است.
[357] ( 19). مسافرت به ارمنستان و ایران، پ. ام. ژوبر، ترجمه محمود مصاحب، کتابفروشی چهر، تبریز 1347، صفحه 328- 325.
[358] ( 20). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 30.
[359] ( 21). همان کتاب، صفحه 42.
[360] ( 22). سفرنامه اورسل، ترجمه علی اصغر سعیدی، انتشارات زوار، تهران 1353، صفحه 16.
[361] ( 23). از آستارا تا استارباد، منوچهر ستوده، انجمن آثار ملی، تهران 1351، جلد 2. صفحه 73.
[362] ( 24).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 863.
[363] ( 25). سفرنامه شمال، چارلز فرانسیس مکنزی، ترجمه منصوره اتحادیه، نشر گستره، تهران 1359، صفحه 25- 24.
[364] ( 26). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 29.
[365] ( 27). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، تهران 1354، صفحه 160.
[366] ( 28).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 663- 863.
[367] ( 29). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، صفحه 213.
[368] ( 30).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 863.
[369] ( 31). سفرنامه اورسل، صفحه 24.
[370] (*).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 763.
[371] ( 32). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، صفحه 284.
[372] ( 33).
Persia and The Persian Question, Vol. II, Page 794.
[373] ( 34). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، صفحه 214.
[374] ( 35). همان کتاب، جلد 3، صفحه 216.
[375] ( 36). همان کتاب، جلد 3، صفحه 214.
[376] ( 37). همان کتاب، جلد 3، صفحه 284.
[377] (*). جغرافیای مفصل ایران، مسعود کیهان، جلد 3، صفحه 216.
[378] ( 43). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، همان صفحه.
[379] ( 44). همان کتاب، جلد 3، صفحه 142.
[380] ( 45). همان کتاب، جلد 3، صفحه 144- 143.
[381] ( 46). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 71.
[382] ( 47). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 47.
[383] ( 48). همان کتاب، صفحه 46.
[384] ( 49).
Persia and The Persian Question, Vol. II, Page 905.
[385] ( 50). همان کتاب، همان صفحه.
[386] ( 51). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان، صفحه 33- 32.
[387] ( 52). سفرنامه بهلر( جغرافیای رشت و مازندران)، به کوشش علی اکبر خداپرست، انتشارات توس، تهران 1356، صفحه 6.
[388] ( 53). سفرنامه اورسل، صفحه 41.
[389] ( 54). هیئت علمی فرانسه در ایران، ژاک دومرگان، ترجمه دکتر کاظم ودیعی، انتشارات چهر، تبریز 1338، جلد اول، صفحه 266.
[390] ( 55). سفرنامه ونیزیان در ایران، 1349، صفحه 385.
[391] ( 56). سفرنامه بهلر، صفحه 6؛ ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 47.
[392] ( 57). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 45.
[393] ( 58). از آستارا تا استارباد، جلد 2، صفحه 74.
[394] ( 59). سرزمین و مردم گیل و دیلم، سید محمد تقی میر ابو القاسمی، کتابفروشی طاعتی، رشت 1356، صفحه 176- 175.
[395] ( 60).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 483.
[396] ( 61). هیئت علمی فرانسه در ایران، جلد اول، صفحه 269.
[397] ( 62). سفرنامه اورسل، صفحه 25- 23.
[398] ( 63). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و ...، میرزا ابراهیم، به کوشش مسعود گلزاری، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1355، صفحه 168.
[399] ( 64). سفرنامه بهلر، صفحه 22.
[400] ( 65). سفرنامه استرآباد، و مازندران و گیلان و ...، صفحه 214.
[401] ( 66). همان کتاب، صفحه 218.
[402] ( 67). همان کتاب، صفحه 214.
[403] ( 68). سفرنامه شمال مکنزی، صفحه 32.
[404] ( 69). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان ...، صفحه 158.
[405] ( 70). همان کتاب، صفحه 159.
[406] ( 71). سفرنامه مازندران و استرآباد، ه. ل. رابینو، ترجمه وحید مازندرانی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1336، صفحه 36.
[407] ( 72). سفرنامه شمال مکنزی، صفحه 17- 16.
[408] ( 73). سفرنامه بهلر، صفحه 28.
[409] ( 74). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و ...، صفحه 164.
[410] ( 75). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 38.
[411] ( 76). سفرنامه بهلر، صفحه 31.
[412] ( 77). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان ...، صفحه 157.
[413] ( 78). سفرنامه شمال مکنزی، صفحه 36.
[414] ( 79). سفرنامه اورسل، صفحه 23.
[415] ( 80). نگاه کنید به: مقاله« گوراب» عبد الرحمن عمادی، در فرهنگ ایران‌زمین، تهران 1354، جلد 21، صفحه 162- 154.
[416] ( 81). تاریخ گیلان و دیلمستان، سید ظهیر الدین مرعشی، به کوشش دکتر منوچهر ستوده، انتشارات اطلاعات، تهران 1364، صفحه 135- 134، 141.
[417] ( 82). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و ...، صفحه 157.
[418] ( 83). ضمنا نگاه کنید به: مقاله گوراب، عبد الرحمن عمادی، صفحه 162- 154.
[419] ( 84). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 37- 36.
[420] ( 85). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 159- 158.
[421] ( 86). سفرنامه اورسل، صفحه 26.
[422] ( 87). گیلان در جنبش مشروطیت، ابراهیم فخرائی، چاپ سوم، شرکت سهامی کتابهای جیبی، تهران 1356، صفحه 28- 27.
[423] ( 88). سفرنامه اورسل، صفحه 22.
[424] ( 89).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 583.
[425] ( 90). نگاه کنید به: جلد 3 همین کتاب، صفحه 26.
[426] ( 91). مقایسه کنید با مأخذ پیشین، همان صفحه.
[427] ( 92). در مورد آزار و شکایات مردم و ناامنی در منطقه، نگاه کنید به تاریخ گیلان، عبد الفتاح فومنی و کتاب‌نامه‌های شاه طهماسب به‌ویژه صفحات 179- 173.
[428] ( 93). گیلان در جنبش مشروطیت، صفحه 14- 13 و 40- 18.
[429] ( 94). مسافرت به ارمنستان و ایران، صفحه 325- 324.
[430] ( 95). مقایسه شود با کتاب گیلان در گذرگاه زمان، صفحه 161- 160.
[431] ( 96). در مورد فعالیت صرافان، نگاه کنید به: جلد 3 همین کتاب، صفحه 27.
[432] ( 97). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 256.
[433] ( 98). همان کتاب، صفحه 257- 256.
[434] ( 99). همان کتاب، صفحه 214.
[435] ( 100). همان کتاب، صفحه 217- 216.
[436] ( 101). همان کتاب، همان صفحه.
[437] (*). متوسط تولید هرجعبه 25 کیلوگرم و مساحت توتستان موردنیاز برای هر 10 جعبه حدود 1 هکتار است.
[438] ( 102). همان کتاب، صفحه 276.
[439] ( 103). همان کتاب، صفحه 277.
[440] ( 104). همان کتاب، صفحه 278.
[441] ( 105). همان کتاب صفحه 392- 391 و 405.
[442] ( 106). همان کتاب صفحه 392- 391 و 405.
[443] ( 107). سفرنامه ابن حوقل، ترجمه دکتر جعفر شعار، چاپ دوم، انتشارات امیرکبیر، تهران 1366، صفحه 120.
[444] ( 108). مسالک و ممالک، صفحه 169.
[445] ( 109). همان کتاب، صفحه 175.
[446] ( 110). سفرنامه ابن حوقل، صفحه 129.
[447] ( 111). مسالک و ممالک، صفحه 177.
[448] ( 112). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 26 و 27.
[449] ( 113). همان کتاب، صفحه 28.
[450] ( 114). همان کتاب، صفحه 27- 26.
[451] ( 115). سرزمین و مردم گیل و دیلم، صفحه 72.
[452] ( 116). سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، صفحه 211.
[453] ( 117). سرزمین و مردم گیل و دیلم، صفحه 71.
[454] ( 118). تاریخ گیلان، عبد الفتاح فومنی، به کوشش دکتر منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1349، صفحه 202.
[455] ( 119). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 16.
[456] ( 120). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 27.
[457] ( 121). همان کتاب، صفحه 25.
[458] ( 122).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 853.
[459] ( 123). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 25.
[460] ( 124). از آستارا تا استارباد، جلد 2، صفحه 74- 73.
[461] ( 125). سفرنامه بهلر، صفحه 28.
[462] ( 126). سفرنامه شمال مکنزی، صفحه 15.
[463] ( 127).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 853.
[464] ( 128). سفرنامه شمال، مکنزی، صفحه 35.
[465] ( 129). همان کتاب صفحه 28- 27.
[466] ( 130). هفت‌اقلیم، امین احمد رازی، به کوشش جواد فاضل، مؤسسه مطبوعاتی علمی، تهران 1340، جلد 3، صفحه 133.( به نظر می‌رسد که واژه تفامخ که معنا و مفهومی ندارد درست نیست و اشتباها به جای تصافح چاپ شده است.)
[467] ( 131). سفرنامه شمال، مکنزی، صفحه 14.
[468] ( 132). جغرافیای تاریخی گیلان و مازندران آذربایجان از نظر جهانگردان. صفحه 17.
[469] ( 133). همان کتاب، صفحه 15.
[470] ( 134). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 52.
[471] ( 135). سفرنامه بهلر، صفحه 10.
[472] ( 136). سفرنامه مازندران و استرآباد، صفحه 25.
[473] ( 137). سرزمین و مردم گیل و دیلم، صفحه 73.
[474] ( 138). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 78.
[475] ( 139). سفرنامه اورسل، صفحه 31.
[476] ( 140). گیلان در جنبش مشروطیت، صفحه 29.
[477] ( 141). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 52.
[478] ( 142 و 143). همان کتاب، صفحه 52، 53.
[479] ( 142 و 143). همان کتاب، صفحه 52، 53.
[480] ( 144). سفرنامه اورسل، صفحه 15.
[481] ( 145). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران از نظر جهانگردان، صفحه 44.
[482] ( 146). سفرنامه اورسل، صفحه 15.
[483] ( 147). جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، صفحه 44.
[484] ( 148). سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، صفحه 215.
[485] ( 149). گیلان در جنبش مشروطیت، صفحه 45 و 46.
[486] ( 150).The Russian Caucasus and Mercury Co .
[487] ( 151). هیئت علمی فرانسه در ایران، جلد اول، صفحه 270.
[488] ( 152). سفرنامه اورسل، صفحه 12 و 13.
[489] ( 153). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، صفحه 442- 441.
[490] ( 154). همان کتاب، جلد 3، صفحه 457.
[491] ( 155). همان کتاب، جلد 3، صفحه 470.
[492] ( 156). سفرنامه اورسل، صفحه 22.
[493] ( 157).
Persia and The Persian Question, Vol. I, Page 583.
[494] ( 158). جغرافیای مفصل ایران، جلد 3، صفحه 490.
[495] ( 159). همان کتاب، جلد 3، صفحه 491.
[496] ( 160، 161، 162، 163). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 322.
[497] ( 160، 161، 162، 163). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 322.
[498] ( 160، 161، 162، 163). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 322.
[499] ( 160، 161، 162، 163). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 322.
[500] ( 164). همان کتاب، همان صفحه.
[501] ( 165). همان کتاب، صفحه 400.
[502] ( 1). تاریخ گیلان و دیلمستان، سید ظهیر الدین مرعشی، به کوشش دکتر منوچهر ستوده، چاپ دوم، انتشارات اطلاعات، تهران 1364، صفحه 318.
[503] ( 2). همان کتاب، صفحه 385.
[504] ( 3). همان کتاب، صفحه 390.
[505] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[512] ( 4). مجله هنر و مردم، مقاله« نوروزخانی در گیلان»، کاظم سادات اشکوری، سال 13، شماره 150 فروردین 1354، صفحه 48- 47.
[513] ( 5). در نگارش این قسمت از منابع زیر استفاده شده است: آواهای محلی موسیقی گیلان به روایت آقای فریدون پوررضا، یوسف کنعان‌ناوی، حسن تقی‌پور- فرهنگ گیل و دیلم، محمود پاینده لنگرودی- گیلان‌نامه، جلد 1 و 2 به کوشش م. پ. جکتاجی- یادگارنامه فخرائی به کوشش رضا رضازاده لنگرودی- ورزشهای باستانی در گیلان، ه. ل. رابینو- دیوان کوچک سید شرفشاه طالش دولائی، احمد سواررخش- دیوان شرفشاه دولائی، دکتر محمد علی صوتی- از آستارا تا استارباد، منوچهر ستوده- روایت از بومیان روستای لش و موشا.
[514] ( 6). خاطرات و سفرنامه مسیوب. نیکیتین، ترجمه علی محمد فره‌وشی، انتشارات معرفت، چاپ دوم، 1356، صفحه 158.
[515] ( 7). پژوهشی کوتاه درباره استادان موسیقی و الحان موسیقی ایران، داریوش صفوت، صفحه 8.
[516] ( 8). سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی، انتشارات صفی علیشاه، تهران 1362، جلد 2، صفحه 242.
[517] ( 9). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرایی، انتشارات جاویدان، تهران 1354، صفحه 370، 371.
[518] ( 10). گیلان‌نامه، به کوشش م. پ. جکتاجی، مقاله یعقوب شهنازی استاد موسیقی به قلم اسحق شهنازی، انتشارات طاعتی، جلد دوم، رشت 1369، صفحه 198، 199.
[519] ( 11). چشم‌انداز موسیقی ایران، دکتر ساسان سپنتا، انتشارات مشعل، تهران 1369، صفحه 197.
[520] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[521] ( 1).« راب» در گیلکی نام« حلزون» می‌باشد.
[522] ( 2). گلستان هنر، قاضی میر احمد بن شرف الدین حسین منشی قمی، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، کتابخانه منوچهری، تهران 1366، صفحه 140.
[523] ( 3). همان کتاب، صفحه 140.
[524] ( 4). تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی ...، عبد الرفیع حقیقت( رفیع)، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران 1369، جلد دوم، صفحه 944.
[525] ( 5). حدود سال 1335 شمسی در مأموریتی به گیلان برای تشکیل نمایشگاهی از این سرزمین در موزه کاخ ابیض تهران، نگارنده، آثار مزبور را از نزدیک دیده بودم.
[526] ( 6). خوشبختانه به مقدار معتنابهی از این آثار در کتاب« از آستارا تا استارباد» دکتر منوچهر ستوده، مجلدات یکم و دوم، اشاره شده و بعضا عکسهائی سیاه- سفید از آنها به چاپ رسیده است.
[527] (*). نگاه کنید به تعلیقات همین بخش.
[528] ( 7). نمونه‌های 4 تا 6 از عکسهای چاپ‌شده به نوع سیاه- سفید در کتاب از آستارا تا استارباد، مجلد 1 و 2 اقتباس شده است. چون در حال حاضر این نمونه‌ها موجود نیستند از تصاویر مزبور استفاده شد تا حدودی اسباب مزید آشنائی به چگونگی کار نقاشی مورد ذکر باشند و نمونه 7 که از آن عکس رنگی گرفته شده، اینک موجود است و نقش روی لنگه در اطاقی است که نقاشی سقف آن در شکل 4 داده شده است.
[529] ( 8). این دو نمونه از دفتر« مجالس شاهنامه» کلاله خاور برای مزید آشنائی در اینجا آورده شده است.
[530] (**). نگاه کنید به تعلیقات همین بخش.
[531] ( 9). این نقاشی از کتاب« از آستارا تا استارباد» دکتر منوچهر ستوده برگرفته شده است.
[532] ( 10). این چند عکس سیاه- سفید از آرشیو شخصی نگارنده آورده شده است.
[533] ( 11). این اسامی را دکتر ستوده با دقتی قابل تحسین در کتاب خود ضبط کرده است و در اینجا برای مزید آگاهی ارائه شد.
[534] ( 12). اسامی دیگری از پیشه‌وران گیلانی یا هنرمندان مقیم و استادکارانی که دست‌اندرکار ایجاد مساجد و بقاع و آثار ظریفه چوبی و غیره بوده‌اند، در دو جلد کتاب آقای دکتر منوچهر ستوده آمده که برای آگاهی بیشتر باید به آن دو کتاب مراجعه نمود.
[535] ( 1) .... در فقره 17 از فرگرد اول وندیداد مذکور افتاده است:« چهارمین کشوری که من اهورامزدا بیافریدم، ورنه-- چهارگوشه می‌باشد. در آن‌جایی که فریدون کشنده آژی‌دهاک تولد یافت.»
... ورنه را غالب مستشرقین، دیلم یا گیلان حالیه دانسته‌اند. تفسیر پهلوی اوستا نیز ورنه را« پدشخوارگر» تفسیر کرده، که عبارت باشد از ناحیه کوهستانی جنوب‌غربی دریای خزر. بندهش در فصل 12 فقره 17 می‌نویسد:« پدشخوارگر کوهی است که در طبرستان و گیلان واقع است.»
یشتها، پورداوود، جلد اول، انتشارات طهوری، تهران 1347، چاپ دوم، صفحه 192.
[536] ( 2) .... در گیلان دو گروه‌اند، یکی گروه و طایفه میان دریا و رود، و ایشان را« این سوی رود» می‌خوانند و طایفه دیگر میان رود و کوه و این طایفه را« آن سوی رود» می‌گویند. که عبارت از کلمه« بیه‌پیش» و« بیه‌پس» است.
جغرافیای گیلان، م. م لاهیجانی، صفحه 55.
[537] ( 3). در مورد نمایشهای سنتی و مردمی گیلان نگاه کنید به مقاله:
- پایگاه اجتماعی نمایشهای عامیانه در گیلان و مازندران، محمد میرشکرائی، هنر و مردم، شماره 193 و صحنه معاصر شماره‌های 2 و 3.
[538] ( 4). نمایش در ایران، بهرام بیضایی، چاپ کاویان، تهران 1344، صفحه 112.
[539] ( 5). در مورد بندبازی نگاه کنید به مقاله
- بندبازی در گیلان و مازندران، محمد میرشکرائی، مجموعه مقالات مردم‌شناسی، دفتر اول، مرکز مردم‌شناسی، 1362.
[540] ( 6). گفتگوی پهلوان و یالانچی‌پهلوان، از یادداشتهای آقای محمد بشرا نقل شده است.
[541] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[542] ( 7). در مورد گاهشماری نگاه کنید به:
گاهشماری در ایران قدیم، حسن تقی‌زاده، کتابخانه تهران، تهران 1316.
[543] ( 8). پنجک عبارت است از پنج روز باقیمانده از 12 ماه 30 روزه در 365 روز سال و 6 ساعت باقیمانده آن هم به صورت کبیسه محاسبه می‌شود.
در این مورد نگاه کنید به گاهشماری در ایران، حسن تقی‌زاده. همچنین درباره محاسبه پنجک در تقویمهای محلی گیلان و تفاوت نام ماههای این تقویم در نقاط مختلف نگاه کنید به: آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم، محمود پاینده، سرزمین و مردم گیل و دیلم، سید محمد تقی میر ابو القاسمی.
[544] ( 9). لغت‌نامه دهخدا، حرف خ. ختنه و ختنه‌سوران.
[545] ( 10) و( 11). اشعار حناسری و رسم« ایجین زدن» در گوری محله لیشک، که در صفحات بعد آمده، از یادداشتهای آقای محمد بشرا نقل شده است.
[546] ( 12). آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم، محمود پاینده، بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1355، صفحه 189.
[547] ( 13). در باورهای مردم گیلان خروس سفید روزگاری فرشته‌ای بوده است و از اینرو نگهداشتن آن را و صدایش را خوش می‌دارند و تا حد ممکن از کشتنش پرهیز می‌کنند.
[548] ( 14). عروس‌گوله از جمله نمایشهای سنتی آئینی است؛ اما به جهت اینکه معمولا در شمار رسمهای مقدمه نوروز انجام می‌گرفته است، در این قسمت آورده شد. این نمایش با رسمهای نمایشی و آئینی طلب باران و رسمهای چوپانی که در شب چله کوچک زمستان( دهم بهمن‌ماه) در بسیاری از مناطق ایران معمول بود، وجوه مشترک قابل ملاحظه‌ای دارد و این امر بیانگر پیشینه آئینی این نمایش و ارتباط آن با رسمهای مذکور می‌باشد.
کوسه‌گردی، محمد میرشکرائی، صحنه معاصر، شماره اول، اسفند 1359. در فصل دیگری از این کتاب تحت عنوان« نمایش در گیلان» از عروس‌گوله صحبت شده است. برای آنکه این بخش نیز ناقص نباشد مطالبی به اختصار در این زمینه درج گردید.
[549] ( 15). خندیله‌پشت، فرامرز مسرور.
« خندیله‌پشت»، کتابچه کوچکی است که جلوه‌های دل‌انگیزی از فرهنگ تالشی را ثبت کرده است.
فرامرز مسرور در این کتابچه کوچک و سرشار از ذوق و لطف بدون هیچ ادعا و بدون اینکه حتی نام کتاب و تحقیق بر آن نهد، بسیاری از ترانه‌ها و رسمهای تالشی را ضبط کرده و نام یکی از قله‌های بلند تالش« خندیله‌پشت» را بر آن نهاده است. دریغم آمد از آن یادی نکنم و بدین لحاظ توضیح چهارشنبه‌سوری و حلوای دنگی عیدی ماسال را عینا از آن کتابچه نقل کردم.
[550] ( 16).« چل‌طاس» یا« چل‌کلید» جام کوچکی است، معمولا از جنس برنج که دسته‌ای از مفتولهای کوچک از جنس همان فلز به آن می‌بندند و در اطراف آن دعاها و آیات قرآنی نیز نقر می‌کنند.
[551] ( 17). آتش‌افروزی در جشنهای مقدمه نوروز به اشکال متفاوت در نقاط مختلف ایران مرسوم بوده است.
عیار آتشباز در گیلان و رسم مشابه آن،« آتش‌افروز» در مناطق دیگر و نیز آتش چهارشنبه‌سوری، از این جمله است. در جشن باستانی فروردگان هم که بر اساس اعتقاد به بازآمدن فروهرهای درگذشتگان به خانه‌هاشان، در شب نوروز، برگزار می‌شده، آتش‌افروزی معمول بوده است. اما چنانکه در جای دیگر ذکر شد در تقویم قدیم ایران تقسیم ماه به چهار هفته وجود نداشت، و هر روز از سی روز ماه نامی خاص داشت. شاید رسم آتش‌افروزی در فروردگان، در آخرین نوبت قبل از معمول شدن هفته در تقویم ایرانی با روز چهارشنبه انطباق یافته، و در آن ثابت شده است.
[552] ( 18) .... بعضی را اعتقاد بر این است که شناختن سیزده‌به‌در به عنوان روز نحس از نخستین سال رصد زردشت بوده است. بدینگونه که در آن سال، سیزدهم فروردین ثابت بهاری با سیزدهم ماه قمری برابر افتاد و از اینرو در نزد منجمان روز نحس به‌شمار آمد، زیرا ستاره‌شناسان روز استقبال را که ماه و خورشید روبروی هم قرار می‌گرفتند، نحس می‌دانستند و معتقد بودند که باید در این‌روز دست از کار کشید و از خانه بیرون شد ...
آئینهای نوروزی، مرتضی هنری، مرکز مردم‌شناسی ایران، تهران 1353، صفحه 76.
[553] ( 19). در مورد« تیرماسیزه» و طبری‌خوانی( رباعی‌خوانی) نگاه کنید به:
- مراسم عید نوروز و جشنهای باستانی در دهکده سما، هوشنگ پورکریم، هنر و مردم، شماره 98.
- آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم، محمود پاینده، صفحه 131.
- شعرهای مربوط به این رسم از یادداشتهای محمد بشرا نقل شده است.
[554] ( 20). در مورد ایلجار نگاه کنید به:
انسان و آب در حوزه سپیدرود، محمد میرشکرائی، مجموعه مقالات اولین گردهم‌آیی مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی کشور، مهرماه 1369.
[555] ( 21). در مورد عروس باران، نگاه کنید به: انسان و آب در حوزه سپیدرود ... و نیز توضیحات مربوط به قاشق چوبی در قسمت مراسم عروسی در همین بررسی.
شعرهای باران‌خواهی. در روستای مهویزان صومعه‌سرا، از یادداشتهای محمد بشرا است.
[556] ( 22). در مورد عنصر آتش در دو رسم یادشده برای آفتاب‌خواهی، مطلب زیر را از برهان قاطع( به نقل از فرهنگ جهانگیری) قابل‌توجه می‌دانم؛ بدون اینکه تأکید و تأییدی بر آن داشته باشم و با این توضیح که در هیچ‌جا نیافتم که آذر فرشته موکل بر آفتاب باشد.
« آذر- اگرچه این لغت به طریق مفرد و مرکب بنابر مشهور به فتح ذال نقطه‌دار است. لیکن صاحب فرهنگ جهانگیری به ضم دال نقطه‌دار تصریح کرده و شرحی طولانی بر آن نوشته است. مجملا به معنی آتش است که به عربی نار خوانند و نام فرشته‌ای نیز هست که موکل آفتاب است و امور و مصالحی که در روز آذر و ماه آذر واقع شود، به او تعلق دارد.»
[557] ( 23). رسم آفتاب‌خواهی روستای چشان از یادداشتهای محمد بشرا است.
[558] ( 24). روانشاد مظفری کجیدی از پژوهشگران بومی و پرکار فرهنگ گیلان بود و بخصوص درباره دیلمان و گیلان شرقی اطلاعات ارزنده‌ای فراهم آورده بود. درباره او نگاه کنید به مقدمه گیلان‌نامه، مجموعه مقالات گیلان‌شناسی، به کوشش م. پ. جکتاجی، رشت 1366.
[559] ( 25). پنجشنبه دوازدهم مردادماه سال 1357 برابر بود با بیست و هشتم ماه شعبان. گواه آنکه مراسم علم- واچینی در کوهستانهای شرق گیلان با روزهای سوگواری ماه محرم بستگی ندارد.
[560] ( 26). در مورد علم‌واچینی همچنین نگاه کنید به:
- آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم، محمود پاینده، صفحه 212.
[561] ( 27). در کتاب سرزمین و مردم گیل و دیلم، از جشنی به نام جشن سپاس و ستایش بدون آوردن نام محلی آن یاد شده، و زمان آن مقارن جشن مهرگان ذکر گردیده است:« از جشنهای فراموش‌شده مردم گیل و دیلم، جشن سپاس و ستایش است که با جشن مهرگان مقارن بوده و تا سالهای اخیر در روستاها انجام می‌گرفت و در این جشن پس از برداشت محصول کتامها و کلبه‌هایی را که از پوشال و چوب ساخته می‌شد، آتش زده و در اطراف آن به پایکوبی می‌پرداختند و مردان با تهیه هدایایی جهت همسرانشان، از همکاری آنها در کشتگاه تشکر می‌کردند. این مدت از چهار تا ده روز طول می‌کشید و این مراسم در میان دامداران، پس از چیدن پشم گوسفند نیز معمول بوده است.»
سرزمین و مردم گیل و دیلم ... سید محمد تقی میر ابو القاسمی، کتابفروشی طاعتی رشت، صفحه 146.
[562] ( 1، 2، 3، 4 و 5). ماکلوان.
[563] ( 1، 2، 3، 4 و 5). ماکلوان.
[564] ( 1، 2، 3، 4 و 5). ماکلوان.
[565] ( 1، 2، 3، 4 و 5). ماکلوان.
[566] ( 1، 2، 3، 4 و 5). ماکلوان.
[567] ( 6). بالارود.
[568] ( 7). ماکلوان.
[569] ( 8). چمخاله، شاهزاده ابراهیم.
[570] ( 9). ماکلوان.
[571] ( 10 و 11). بالارود.
[572] ( 10 و 11). بالارود.
[573] ( 12). ماکلوان.
[574] ( 13). آبکنار.
[575] ( 14). ماکلوان.
[576] ( 15). آبکنار.
[577] ( 16). جیرکول( کل).
[578] ( 17 و 18). چمخاله.
[579] ( 17 و 18). چمخاله.
[580] ( 19). آبکنار.
[581] ( 20). چمخاله.
[582] ( 21). ماکلوان.
[583] ( 22). جیرکول.
[584] ( 23). آبکنار.
[585] ( 24). جیرکول.
[586] ( 25). بالارود.
[587] ( 26). ماکلوان.
[588] ( 27). آبکنار.
[589] ( 28). خسروآباد.
[590] ( 29). آبکنار.
[591] ( 30). ماکلوان.
[592] ( 31). بالارود.
[593] ( 32). جیرکول.
[594] ( 33). شاهزاده ابراهیم.
[595] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[596] ( 34). خسروآباد.
[597] ( 35). آبکنار.
[598] ( 36). جیرکول. قصه کوکوئی با اندکی تفاوت در بالارود به نام« کوکوه» گفته می‌شود.
[599] ( 37). ماکلوان.
[600] ( 38 و 39). خسروآباد.
[601] ( 38 و 39). خسروآباد.
[602] ( 40، 41، 42 و 43). ماکلوان.
[603] ( 40، 41، 42 و 43). ماکلوان.
[604] ( 40، 41، 42 و 43). ماکلوان.
[605] ( 40، 41، 42 و 43). ماکلوان.
[606] ( 44). اغلب نقاط گیلان.
[607] ( 45). بالارود.
[608] ( 46). ماکلوان.
[609] ( 47). جیرکول و برخی از روستاهای گیلان.
[610] ( 48). جیرکول.
[611] ( 49). آبکنار.
[612] ( 50). خسروآباد.
[613] (*) شمران گیاهی است با دانه‌های ریز و زردرنگ.
[614] ( 51). بالارود.
[615] ( 52). خسروآباد.
[616] (**) نام گیاهی است.
[617] ( 53 و 54). بالارود.
[618] ( 53 و 54). بالارود.
[619] ( 55). ماکلوان.
[620] ( 56). جیرکول.
[621] ( 57). بالارود.
[622] ( 58). آبکنار.
[623] ( 59). بالارود.
[624] ( 60 و 61). جیرکول.
[625] ( 60 و 61). جیرکول.
[626] ( 62). آبکنار.
[627] ( 63). خسروآباد.
[628] ( 64). ماکلوان.
[629] ( 65). خسروآباد.
[630] ( 66). جیرکول.
[631] ( 67). ماکلوان.
[632] ( 68). بالارود.
[633] ( 69). آبکنار.
[634] ( 70 و 71). آبکنار.
[635] ( 70 و 71). آبکنار.
[636] ( 72). بالارود.
[637] ( 73). جیرکول.
[638] ( 74). آبکنار.
[639] ( 75). بالارود.
[640] ( 76). جیرکول.
[641] ( 77). ماکلوان.
[642] ( 78). جیرکول.
[643] ( 79). بالارود.
[644] ( 80 و 81). خسروآباد.
[645] ( 80 و 81). خسروآباد.
[646] ( 82). بالارود.
[647] ( 83). جیرکول.
[648] ( 84 و 85). ماکلوان.
[649] ( 84 و 85). ماکلوان.
[650] ( 86). جیرکول.
[651] ( 87). خسروآباد.
[652] ( 88). آبکنار.
[653] ( 89). چمخاله.
[654] ( 90). ماکلوان.
[655] ( 91). آبکنار.
[656] ( 92). خسروآباد.
[657] ( 93). جیرکول.
[658] ( 94). آبکنار.
[659] ( 95 و 96). خسروآباد.
[660] ( 95 و 96). خسروآباد.
[661] ( 97). بالارود.
[662] ( 98). جیرکول.
[663] ( 99، 100 و 101). آبکنار.
[664] ( 99، 100 و 101). آبکنار.
[665] ( 99، 100 و 101). آبکنار.
[666] ( 102). جیرکول.
[667] ( 103 و 104). خسروآباد.
[668] ( 103 و 104). خسروآباد.
[669] ( 105). جیرکول.
[670] ( 106). ماکلوان.
[671] ( 107، 108 و 109). آبکنار.
[672] ( 107، 108 و 109). آبکنار.
[673] ( 107، 108 و 109). آبکنار.
[674] ( 110). چمخاله.
[675] ( 111 و 112). جیرکول.
[676] ( 111 و 112). جیرکول.
[677] ( 113). بالارود.
[678] ( 114). خسروآباد.
[679] ( 115). آبکنار.
[680] ( 116، 117 و 118). آبکنار.
[681] ( 116، 117 و 118). آبکنار.
[682] ( 116، 117 و 118). آبکنار.
[683] ( 119). بالارود.
[684] ( 120). خسروآباد.
[685] ( 121). آبکنار.
[686] ( 122 و 123). جیرکول.
[687] ( 122 و 123). جیرکول.
[688] ( 124 و 125). آبکنار.
[689] ( 124 و 125). آبکنار.
[690] ( 126). خسروآباد.
[691] ( 127). بالارود.
[692] ( 128). جیرکول.
[693] ( 129). ماکلوان.
[694] ( 130). آبکنار.
[695] ( 131). خسروآباد و ماکلوان.
[696] ( 132، 133، 134، 135). جیرکول.
[697] ( 132، 133، 134، 135). جیرکول.
[698] ( 132، 133، 134، 135). جیرکول.
[699] ( 132، 133، 134، 135). جیرکول.
[700] ( 136). آبکنار.
[701] ( 137). چمخاله.
[702] ( 138). چمخاله.
[703] ( 139). جیرکول، چمخاله.
[704] ( 140). چمخاله.
[705] ( 141). جیرکول.
[706] ( 142). چمخاله.
[707] ( 143). جیرکول.
[708] ( 144). چمخاله.
[709] ( 1). طالقانیهای باسواد در گیلان به کار مکتبداری، تعزیه‌خوانی و روضه‌خوانی می‌پرداختند.
از مکتبدارهای قدیم طالقان که عموما اسامی آنها در آخر به« طالقانی» ختم می‌شود ملّا حسن آقا طالقانی در طرف تنکابن و ملا علی طالقانی در رشت‌آباد و کوچصفهان دارای شهرت بودند.
خوشنویسها و خطّاطان طالقانی متعلق به کرکبود، از روستاهای بالا طالقان، می‌باشند. در این روستا مقبره‌ای است که مدفن ملّا نعیما کرکبودی می‌باشد. روستا در دامنه بلند یک کوه قرار دارد که آبشاری در آنجا دیده می‌شود. پائین آبشار یک فضای خالی است که خطاطان در آنجا می‌نشستند و به نوشتن می‌پرداختند و چون اکثر نوشته‌های آنان از آیات قرآن بود اگر نوشته‌ای خراب می‌شد آن را دور نمی‌انداختند بلکه در لای سنگها می‌گذاشتند.
در بالای کوه مقبره امامزاده محمّد حنفیّه است. مردمی که به زیارت می‌رفتند از محلی که خطّاطان می‌نشستند عبور می‌کردند و معمولا سفارش قرآن می‌دادند. قرآن در ظرف یک یا دو هفته نوشته می‌شد و این محل به صورت مکانی برای دادوستد فرهنگی درآمده بود. نقل از گفتار آقای سید محمد تقی میر ابو القاسمی.
[710] ( 2). از مکان این مدرسه در راه‌اندازی مدارسی مانند: رشدیّه، شمس، احمدی و شاهپور استفاده گردید.
این محلّ چند سالی نیز، تا پیش از ساخته شدن بنای فعلی اداره آموزش و پرورش گیلان، محل اداره فرهنگ گیلان بود و آنگاه جای آن به مدرسه عنصری( نمره 2) اختصاص یافت. سرانجام به سال 1348 خورشیدی سرلشکر عطاپور، شهردار وقت، این بنا و نیز همه ساختمانهائی را که در امتداد آن، ضلع باختری باغ را فراگرفته بود به منظور توسعه باغ سبزه‌میدان خراب کرد.
[711] ( 3). سید حسن موبد کاشانی مدیر روزنامه حبل المتین رشت و برادر مدیر حبل المتین کلکته بود.
[712] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[713] ( 4). پوط واحد وزن روسی معادل 38046/ 16 کیلوگرم، قریب 5 من تبریز و کسری، که در گیلان و مازندران و آذربایجان به کار می‌رود. نقل از فرهنگ معین، جلد 1، صفحه 826.
[714] ( 5). با توجّه به بهای گندم که در آن زمان خرواری 2 تومان و روغن کرمانشاهی هر من تبریزی 3 ریال بود و نیز اجاره‌بهای ماهانه یک اطاق 30 شاهی( 5/ 1 ریال) می‌توان به ارزش کمکهائی که به مدرسه فرهنگ انزلی شده بود پی برد.
[715] ( 6). به نظر می‌رسد در نقل ارقام اشتباهی رخ داده باشد، بدین‌ترتیب که از هر پوط برنج یک شاهی و از هر کیسه 5 شاهی اخذ می‌شد، زیرا هر کیسه معادل 66 کیلوگرم و هر پوط 380/ 16 کیلوگرم است.
[716] ( 7). نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی- اجتماعی گیلان و قزوین، صادق کوچک‌پور، به کوشش سید محمد تقی میر ابو القاسمی، نشر گیلکان، رشت 1369، صفحه 112- 91.
[717] ( 8). مجامع علمی و روانشناسان در زمینه آمار مربوط به کودکان استثنائی به توافق کامل نرسیده‌اند.
[718] (*). آمار آموزش بزرگسالان شامل دوره عمومی و تکمیلی است.
[719] (**). ضمنا توزیع محصلین و امکانات آموزشی در سال مزبور در نقاط روستائی بدین قرار است:
آستارا دارای 87 محصل با یک آموزشگاه و 3 کلاس، هشتپر دارای 78 محصل با یک آموزشگاه و 3 کلاس، رودسر دارای 118 محصل با 2 آموزشگاه و 6 کلاس.
[720] (*). تعداد محصلین شامل ابتدائی، راهنمائی، متوسطه، فنی‌وحرفه‌ای است.
[721] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[722] (*). شهرستانهای آستانه اشرفیه، بندر انزلی و رشت در طرح لازم التعلیم نهضت سوادآموزی فعالیت نداشته‌اند.
[723] (*). دانشگاه پیام نور آموزش رشت در سال تحصیلی 70- 1369 فارغ التحصیل نداشته است.
[724] ( 2). شرح کامل بیمارستانها در فصل بهداشت و درمان گیلان آمده است.
[725] ( 3).High Pressure Liquid Chromatograph
[726] ( 1). تاریخ علم، جرج سارتون، ترجمه احمد آرام، انتشارات مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر، صفحه 8 و 9.
[727] ( 2). زیست‌شناسی جانوری، دکتر ابو القاسم امین و دکتر محسن شکوهی‌نژاد، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران 1363، صفحه 677.
[728] ( 3). عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ابن ابی اصیبعه، ترجمه سید جعفر غضبان و دکتر محمود نجم‌آبادی، چاپخانه سازمان چاپ دانشگاه تهران 1349، جلد 1، صفحه 5، 29 و 31.
[729] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[732] ( 4). سرزمین و مردم گیل و دیلم، محمد تقی میر ابو القاسمی، کتابفروشی طاعتی، رشت 1356، صفحه 92- 88 و جاهای مختلف.
[733] ( 5). واژه اوشانان در گویش گیلکی به معنی جن و پری است.
[734] ( 6). آله‌زنای( آله‌زناک)، در گویش گیلکی به آل گفته می‌شود، آلی که از جنس مؤنث است.
[735] ( 7). گرگه‌گاز، در گویش گیلکی به دندان گرگ گفته می‌شود.
[736] ( 8). آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم، محمود پاینده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1355، صفحه 236 و جاهای مختلف.
[737] ( 9). مردم و دیدنیهای ایران، کارلاسرنا، ترجمه غلامرضا سمیعی، نشر نو، تهران 1363، صفحه 338، 344.
[738] ( 10). تاریخ گیلان و دیلمستان، سید ظهیر الدین مرعشی، به کوشش منوچهر ستوده، انتشارات اطلاعات، تهران 1364، صفحه 217.
[739] ( 11). همان کتاب، صفحه 264، 265.
[740] ( 12). همان کتاب، صفحه 442.
[741] ( 13). راهنمای دانشکده پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و بیمارستانها و آموزشگاههای وابسته، دانشگاه تهران 1332، صفحه 32.
[742] ( 14). ایران و قضیه ایران، جرج. ن. کرزن، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1362، جلد اول، صفحه 508.
[743] ( 15). نهضت جنگل در بخش تاریخ این کتاب به‌طور مفصل آمده است.
[744] ( 16). سردار جنگل( میرزا کوچک خان)، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، تهران 1366، چاپ یازدهم، صفحه 96.
[745] ( 17). تاریخ پزشکی ایران و سرزمینهای خلافت شرقی، سیریل الگود، ترجمه دکتر باهر فرقانی، انتشارات امیرکبیر، تهران 1356، صفحه 571.
[746] ( 18). همان کتاب، صفحه 615، 616.
[747] ( 19). در مورد مثل مزبور تعبیرهای گوناگون وجود دارد از جمله آنکه گفته شده است که سپاهیان اعزامی خلفا در قرون اولیه اسلامی و نیز لشکریان حکومتهای مرکزی در نبرد با دیلیمان شجاع و بی‌باک و آشنا به مواضع جغرافیائی محل غافلگیر شده به هلاکت می‌رسیدند، بدین‌جهت عزیمت به گیلان منجر به مرگ می‌شده است.
[748] ( 20). موارد بیماریهای واگیر گزارش‌شده مبتنی بر گزارشهای رسیده از بهداریهای استان گیلان است.
[749] (*). در سال 1337، آماربرداری نشده است.
[750] (**). هپاتیت عفونیinfectious hepatitis التهاب کبد یا هپاتیت عفونی، یک بیماری تحت حاد که در اثر ویروسی ایجاد می‌شود. در این بیماری کبد بزرگ شده، تب، ناراحتی معده روده‌ای، سردرد، بی‌اشتهایی و زردی دیده می‌شود.
[751] (*). به علت وقوع زلزله خردادماه 1369 رودبار، آمار بیماریهای واگیر در دست نیست.
[752] ( 21). کرته‌خاله( کرده‌خاله) نی خیزران یا نی کلفت یا چوب بلندی است که با آن آب از چاه برمی‌دارند.
[753] ( 22). گیلان و آذربایجان شرقی، مارسل بازن و کریستیان برمبرژه ... ترجمه مظفر امین فرشچیان، انتشارات توس، تهران 1365، صفحه 96، 97.
[754] ( 23). ولایات دار المرز ایران، گیلان، ه. ل. رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، انتشارات طاعتی، چاپ سوم، رشت 1366، صفحه 76.
[755] ( 24). تاریخ سل، ضیاء ظریفی، انتشارات ابو ریحان، تهران، صفحه 17.
[756] (*). درجه بروز بر حسب 000، 100 نفر جمعیت محاسبه شده است.
[757] ( 25). آبلهsmallpox ، بیماری عفونی حادی است که به وسیله نوعی ویروس تولید می‌شود و با استفراغ، دردهای کمری، بثوراتی که اول پاپولی( برجستگی کوچک پوست با حدود مشخص) بوده سپس وزیکولی( تاولی) شده و بالاخره پوستولی( گنده‌تاولی) می‌شوند مشخص می‌شود. در ضمن همراه تبی است که با تسکین موقتی مشخص می‌شود. این تب با ظهور بثورات پوستی آغاز شده و تا وقتی این بثورات تاولی شوند ادامه می‌یابد. دوره نهفتگی بیماری در حدود 12 روز است.
[758] (*). درجه بروز سل بر حسب 000، 100 نفر جمیعت هر استان محاسبه گردیده است.
[759] ( 27). مجله بهداشت جهان، مرکز نشر دانشگاهی، سال ششم، شماره اول، تهران 1369، صفحه 5.
[760] ( 28). در تدوین مطالب این بحث از کتابچه« مسئله جذام در ایران» از انتشارات سازمان مبارزه با جذام ایران، شماره 2، صفحات 9، 10 و 11 استفاده شده است.
[761] ( 29). راهنمای دانشکده پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و بیمارستانها و آموزشگاههای وابسته، صفحه 47.
[762] ( 30). ولایات دار المرز ایران، گیلان صفحه 94.
[763] (*). آستانه اشرفیه، در تقسیمات کشوری قبل از انقلاب تابع شهرستان لاهیجان بود.
[764] ( 31).Partners ISSN 8030 -544 X No .32 ,P .8 .
[765] (*).Western Pacific .
[766] ( 32). ولایات دار المرز ایران، گیلان، صفحه 551، 552.
[767] ( 33). مردم و دیدنیهای ایران، صفحه 340- 338.
[768] ( 34). فاویسم در گیلکی« باقلا زاله» است.
[769] ( 35). همولیزhemolysis تحلیل گلبولهای قرمز خون و آزاد شدن از هموگلوبین است. به عبارت دیگر همولیز عبارتست از« تخریب عناصر یاخته‌ای خون».
[770] ( 36). دوشاب، شیره انگور است.
[771] ( 37). اربادوشاب: شیره خرمندی( خرمالوی وحشی) که در جنگلهای گیلان به‌طور فراوان یافت می‌شود.
[772] ( 38).International Classification of diseases .
[773] ( 39). متن انگلیسی گروههای بین المللی بیماریها در صفحه 568.
[774] ( 40).« سایر بیماریها» دفعات مراجعه بیمارانی است که بیماری آنان قابل انطباق با تعاریف، مفاهیم و طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت نمی‌باشد. مثلا بیماریهائی که علت آنها در مؤسسات درمانی شناخته نشده و یا در صورت اسامی 150 بیماری وجود نداشته جزو« سایر بیماریها» به‌شمار آمده است.
[775] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[778] ( 41). میزان تلفات اطفال کمتر از یک ماهNeonatal mortality rate ، در هر 1000 نوزاد محاسبه شده است.
[779] (*). نسبت درصد تلفات با احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[780] (**). نسبت درصد تلفات بدون احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[781] (***). جمعیت استان گیلان 000، 198، 2 نفر برآورد گردیده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[782] ( 42).« علائم و حالات بد تعریف‌شده» در مواردی بکار برده می‌شود که تشخیص قطعی بیماری متوفی یا علت پزشکی فوت میسر نشده باشد.
[783] (*). نسبت درصد تلفات با احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[784] (**). نسبت درصد تلفات بدون احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[785] (***). جمعیت نقاط شهری استان گیلان 000، 888 نفر برآورد گردیده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[786] (*). نسبت درصد تلفات با احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[787] (**). نسبت درصد تلفات بدون احتساب علائم و حالات بد تعریف شده است.
[788] (***). جمعیت نقاط شهری استان گیلان 000، 310، 1 نفر برآورد گردیده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[789] ( 43). دز(dose ) به معنی اندازه و میزان داروها و مواد شیمیائی است.
[790] (*). میزان اختصاصی تلفات به ازای 1000 نفر جمعیت هرگروه سنی محاسبه شده است.
[791] ( 44). در این پژوهش به علت عدم دسترسی به آمار تلفات 65 سال به بالا در استان گیلان، سن 60 سال به بالا در نظر گرفته شده است.
[792] ( 45). نشریه تلفات و اطلاعات دموگرافیک ایران و 9 شهر انتخابی، ناصر امید اسلامی( پویان)، وزارت بهداری، شماره 115.
[793] (*). نوزادان مرده به دنیاآمده در این جمع منظور نگردیده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[794] (*). نسبت درصدها بدون احتساب« سن ذکرنشده» محاسبه گردیده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[795] ( 46). دیابتDiabetes عبارتست از: افزایش غیرعادی و مصر ترشح ادرار.
[796] ( 47). فشار خون،Blood -pressure فشاری است که توسط خون به جدارهای رگها وارد می‌شود و به وسیله فشارخون‌سنج بر حسب میلیمتر( یا سانتیمتر) جیوه اندازه‌گیری می‌شود. فشار سیستولی( فشار حداکثر که هنگام حداکثر انقباض عضله قلب تولید می‌شود) ابتدا و فشار دیاستولی( فشار حداقل، هنگامی که بطنها در حال انبساط هستند) بعدا اندازه‌گیری می‌شود. فشارخون بر حسب سن فرق می‌کند. میزان عادی آن در افراد بالغ به ترتیب 120 روی 80 میلیمتر جیوه می‌باشد.
[797] ( 48). تالاسمیthalassemia نوعی کم‌خونی یا آنمی همولیتیک ارثی و ژنتیکی مشخص با حدود فامیلی و نژادی که بر پایه شدت کلینیکی و انواع یا نوع هموگلوبین محتوی گویچه‌های سرخ به چند دسته تقسیم شده است. مثلا در تالاسمی ماژور که شدیدترین شکل بیماری است هموگلوبینF بسیار زیاد می‌شود. در تالاسمی مینور یا شکل نشان‌دار بیماری میزان هموگلوبینA 2 از حالت عادی بالاتر می‌رود. مطالعات بیشتر نشان داد که چند نوع تالاسمی می‌تواند وجود داشته باشد که بر طبق عواملی که سنتز زنجیره‌های پلی‌پپتیدی هموگلوبین را کنترل می‌کنند، تظاهر می‌کند به تالاسمی، آنمی کولی‌آنمی مدیترانه‌ای، آنمی اریتروبلاستوتیک کودکان و آنمی اریتروبلاستیک خانوادگی نیز می‌گویند. واژه‌نامه پزشکی انگلیسی به فارسی، دکتر هوشمند ویژه، انتشارات باستان، تهران 1360، چاپ دوم، صفحه 1027.
[798] (*). به نظر می‌رسد در نقل ارقام اشتباهی رخ داده باشد بدین‌ترتیب که از هر پوط برنج 1 شاهی و از هر کیسه 5 شاهی اخذ می‌شد زیرا هر کیسه معادل 66 کیلوگرم و هر پوط 380/ 16 کیلوگرم است.
[799] ( 49). نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی- اجتماعی گیلان و قزوین، صادق کوچک‌پور، به کوشش سید- محمد تقی میر ابو القاسمی، نشر گیلکان، رشت 1369، صفحه 93.
[800] ( 50). سی. تی. اسکنComputed Tomography Scan ، در حال حاضر یکی از مهمترین و باارزش‌ترین سیستمهای تشخیص پزشکی بشمار می‌رود. در این سیستم تیوپ اشعه ایکس ضمن اینکه در اطراف بیمار می‌چرخد از زوایای مختلف تصاویر رادیوگرافی تهیه می‌نماید. سپس توسط کامپیوتر از مقاطع مختلف عضو موردنظر تصاویر دقیق آناتومیک آماده می‌سازد. بسیاری از ضایعات و صدمات مغزی از جمله آن تومرها، کیستها و سکته مغزی به وسیله سی. تی. اسکن مورد مطالعه و بررسی قرار داده می‌شود.
[801] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[802] ( 51). هیئت مؤسس اتحادیه کشاورزی توتونکاران گیلان بدین قرار بودند: نعمت عربانی، یوسف عربانی، احمد داودی، میر طیب نعیمی، محمد علی دادور، فریدون اکبر و گل‌آقا فرجاد باستانی. همچنین اولین هیئت‌مدیره اتحادیه مرکب بود از: محمد علی دادور، احمد داودی، فریدون نعیمی اکبر، یحیی گیگاسری، سالار مشکوة، رئیس هیئت‌مدیره نیز احمد داودی بود.
[803] ( 52). دستگاه آنژیوگرافیangiography ، توسط این دستگاه از رگهای خونی با استفاده از اشعه رونتگن عکس‌برداری می‌شود. دستگاه مزبور علاوه بر استفاده تشخیص پزشکی در امر درمان نیز کاربرد دارد.
[804] ( 53). مانیتورmonitor دستگاهی است که برای مراقبت مستمر فشارخون، ضربان نبض یا تعداد تنفس مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مجموع می‌توان گفت با این دستگاه حالات یا پدیده‌های معینی تحت مراقبت و کنترل قرار می‌گیرند.
[805] ( 54). از دستگاه دیالیزDialyzer ، که نام فارسی آن« کلیه مصنوعی» است در مورد بیمارانی که دچار اختلالات کلیوی هستند برای خارج کردن موادی از خون( که از راه ادرار دفع نشده‌اند) استفاده می‌شود.
[806] ( 55). ترانسفوزیونTransfusion عمل وارد کردن خون یا مایعات دیگر به داخل رگهای خونی است.
[807] ( 56). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 127 و 143.
[808] (*). آستانه اشرفیه در سال 1338 جزء شهرستان لاهیجان بود.
[809] ( 57). در محاسبه نسبتها اعداد گرد( روند) شده است.
[810] (*). بیمارستان 120 تختخوابی ولی عصر رودبار وابسته به سازمان منطقه‌ای بهداشت و درمان استان گیلان در زلزله خردادماه 1369 صددرصد تخریب شده و در این آمار منظور نگردیده است
[811] (*). بیمارستان 120 تختخوابی ولی عصر رودبار در این آمار منظور نشده است.
[812] (*). بیمارستان 120 تختخوابی رودبار در زلزله سال 1369 به کلی تخریب شد و در این آمار منظور نگردیده است.
[813] (**). بیمارستان عمومی، واحد درمانی است که 4 بخش اصلی اطفال، جراحی، داخلی و زنان و زایمان داشته باشد.
[814] (*). آمار درمانگاههای رودبار شامل درمانگاه وابسته به بیمارستان پیش‌ساخته رودبار نیز هست.
[815] (*). تعداد 6 خانه بهداشت فعال نبوده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[816] (*). آزمایشگاه بیمارستان ولی عصر رودبار و آزمایشگاه مرکز بهداشتی درمانی شهری منجیل در زلزله خردادماه 1369 به کلی تخریب شده و در این جدول منظور نگردیده است.
[817] (*). بخش رادیولوژی بیمارستان ولی عصر رودبار در زلزله خردادماه 1369 به کلی ویران‌شده و در این آمار منظور نگردیده است.
[818] (*). مسئول فنی داروخانه شامل: دکتر داروساز، فوق‌لیسانس داروسازی و لیسانس داروسازی است.
[819] (**). آستانه اشرفیه در سال 1344 جزء شهرستان لاهیجان بوده است.
0- رقم مساوی صفر است.
[820] ( 58). به‌طور کلی در این روش درمانی که« روش بیمه، درمانی غیرمستقیم» نامیده می‌شود، بیمه‌شدگان قانون تأمین خدمات درمانی مستخدمین دولت و قراردادهای خاص و مشمولین تأمین اجتماعی که روش بیمه درمانی غیرمستقیم را پذیرفته‌اند، در انتخاب پزشک یا مؤسسه درمانی آزادی عمل دارند. بدین‌صورت که با در دست داشتن دفترچه تأمین درمان می‌توانند به پزشکان عمومی و متخصص که با دولت قرارداد همکاری دارند مراجعه و در صورت لزوم به وسیله آنان یا مستقیما به بیمارستانهای همکار معرفی و مراجعه نمایند. همچنین بیمه‌شدگان ملزم به پرداخت بخشی از هزینه‌های درمانی( فرانشیز) هستند. به‌علاوه بیمه‌شدگان این روش می‌توانند با ارائه دفترچه تأمین درمان از امکانات درمانی مؤسسات درمانی وابسته به وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی استفاده نمایند. در این صورت هیچگونه فرانشیزی بابت هزینه‌های درمانی پرداخت نخواهند کرد.
[821] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[827] ( 1). مددجوی حمایتی به فردی اطلاق می‌شود که در اثر نقائص عاطفی، تربیتی، اجتماعی و اقتصادی دچار مشکلاتی شده و به تنهایی قادر به رفع آنها نباشد.
[828] ( 2). زمین آسایشگاه کلا به وسیله حاج حسین استقامت اهدا گردید. در این کار مفید عظیم‌زاده یکی از بازرگانان نیکوکار رشت نقش مؤثری داشته و هنوز هم( تا تهیه این مطلب) به همکاری خود ادامه می‌دهد.
[829] (*). هزینه‌های توان‌بخشی و حمایتی 1438 معلول و 4094 خانوار بی‌سرپرست است.
[830] (**). هزینه حمایتی 134 بیمار کلیوی است.
[831] ( 3). شایان ذکر است که سازمان همیاری مردم ژاپن معروف بهA .A .R بعد از جنگ جهانی دوم با هدف کمک به همنوعان سراسر جهان تأسیس شده است.
[832] ( 1 و 2). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، چاپ و انتشارات جاویدان، تهران 1355، صفحه 301 و 302.
[833] ( 1 و 2). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، چاپ و انتشارات جاویدان، تهران 1355، صفحه 301 و 302.
[834] ( 3). همان کتاب، صفحه 308.
[835] ( 4). پهلوان رضا هاشم‌زاده، فرزند حجت الاسلام حاجی میرزا هاشم اشکوری از علمای معروف نجف بود که در آن شهر طلاب زیادی در حوزه علمی ایشان درس می‌خواندند.
[836] ( 5). آقای حاج احمد خوش‌عقیده سالهای متمادی ریاست فدراسیون کشتی رشت را داشتند و رونق این ورزش در گیلان را باید از نتایج علاقه‌مندی ایشان دانست که نه‌تنها به نظارت در امر ورزش بلکه در رفع مشکلات زندگی داخلی بسیاری از ورزشکاران نیز تلاش داشته‌اند و بدین‌سبب نه تنها در گیلان بلکه در سایر نقاط ایران نیز از چهره‌های محبوب ورزشی می‌باشند.
[837] ( 6). کشتی گیله‌مردی از آداب و رسوم خاص مردم گیلان است و به همین جهت در فصل فولکلور کتاب حاضر نیز از آن به تفصیل گفتگو شده است.
[838] ( 7). برگردان فارسی ترجیع‌بند گیلکی بالا به صورت زیر می‌باشد:
آی! برف و باران می‌بارد.
آی! بر درختان شبنم نشسته است.
ای دوستان، خدا به کدخدا توفیق بدهد.
[839] (*). ضمنا در سال 1371 چند نقطه دارای ناجی غریق شده‌اند که در جمع کل استان منظور شده است: زیباکنار 4 نفر، کیاشهر 5 نفر، جفرود 7 نفر، سنگاچین( صنایع فولاد) 6 نفر.
[840] (*-). ضمنا در رشت 125 نفر در مسابقه تنیس، 90 نفر در مسابقه هندبال، 100 نفر در مسابقه تیراندازی، 100 نفر در مسابقه سوارکاری و همچنین در آستارا 80 نفر در مسابقه هندبال شرکت نموده‌اند. بدین‌ترتیب مجموع شرکت‌کنندگان در مسابقات ورزشی استان گیلان طی سال 1370 تعداد 20913 نفر بوده است.
[841] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[842] ( 1). در مورد اشرف الدین حسینی در فصل نام‌آوران گیلان و همچنین نقش گیلان در نهضت مشروطیت به تفصیل سخن گفته شده است.
[843] ( 2). نامه‌ها از مجموعه آثار نیما یوشیج، گردآوری سیروس طاهباز، انتشارات دفترهای زمانه، تهران 1368، صفحه 381 و 382.
[844] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[845] ( 3). عینا نقل از مطبوعات گیلان در عصر انقلاب. م. پ. جکتاجی، نشر گیلکان، صفحه 45.
[846] ( 1). پایان کتاب زاد المعاد مجلسی، چاپ تهران ربیع الاول 1244؛ پایان کتاب مجالس المتقین، تألیف شهید ثالث، چاپ دوم 1270.
[847] ( 2).Zinker
[848] ( 3).August Herbin
[849] ( 4). حدیقة الشعرا، سید احمد دیوان‌بیگی، با تصحیح و تکمیل و تحشیه دکتر عبد الحسین نوائی، انتشارات زرین، تهران 1364 شمسی، جلد سوم، صفحه 1537.
[850] ( 5). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، دکتر حسین محبوبی اردکانی، انتشارات دانشگاه تهران، 1354 شمسی، جلد اول، صفحه 211.
[851] ( 6). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد اول، صفحه 210.
[852] ( 7). رجوع شود به مقاله آقای حسام الدین آشنا در مجله گنجینه اسناد، انتشارات سازمان اسناد ملی، سال اول، دفتر دوم، تابستان 1370.
[853] ( 8). تاریخ مطبوعات کرمان، اسماعیل رزم‌آسا، صفحه 50.
[854] ( 9). روزنامه دامون، سال اول، دوره دوم، شماره 15، چاپ گیلان، صفحه 2.
[855] ( 10).« چاپخانه‌های گیلان در انقلاب مشروطیت»، دکتر محمد اسماعیل رضوانی، در یادنامه ابراهیم فخرائی، انتشارات طلایه، تهران، 1368 شمسی، صفحه 35.
[856] ( 11). همان مقاله، صفحه 35.
[857] ( 12). همان مقاله، صفحه 36 و 37.
[858] ( 13). همان مقاله، صفحه 38.
[859] ( 1). برای اطلاع بیشتر نگاه کنید به: تاریخ تآتر جهان، اسکار. گ. براکت، ترجمه هوشنگ آزادی‌ور، نشر نقره با مشارکت انتشارات مروارید، تهران 1363، جلد 1، صفحه 11 و 53.
[860] ( 2). پایگاه اجتماعی نمایشهای عامیانه در مازندران و گیلان، محمد میر شکرائی، مجله صحنه معاصر، شماره دوم، 1360، صفحه 53.
[861] ( 3). بهرام بیضائی نمونه‌هائی از نقوش نمایشی اشیاء عتیقه و نفیسه را به‌دست داده است. نگاه کنید به:
نمایش در ایران، چاپ کاویان، تهران 1344، صفحه 19، 22، 27، 36، 53، 167، 172.
[862] ( 4). محمد میر شکرائی در مقاله« کوسه‌گردی» با پی‌گیری این عنصر نمایشی در ایران می‌نویسد:« عروس گلک در دهات گیلان نیز با کم‌وبیش تفاوتهایی معمول است. در گیلان نقشهای آن عبارتند از کوسه، ناز خانم، غول و چند نفر دیگر. در آبکنار بندر انزلی، گروه عروسی گوله، شامل هفت نفر است. غول، کوسه، ناز خانم، فانوس‌دار و سه نفر نوازنده. فانوس‌دار در واقع همان نقش بارکش را دارد و هدایا را جمع‌آور می‌کند و چون بازی شبها اجرا می‌شود، فانوسی هم به‌دست می‌گیرد. در این نمایش غول و کوسه بدنشان را با ساقه‌های خشک برنج( کولوش) می‌پوشانند، کلاه قیفی بر سر می‌گذارند، شلوارشان را تا زانو بالا می‌زنند و پا و صورتشان را سیاه می‌کنند، زنگ به خود می‌آویزند و هرکدام دوتا چوب هم به‌دست می‌گیرند. غول و کوسه بر سر ناز خانم با هم دعوا می‌کنند و سرانجام قرار می‌شود، کشتی بگیرند. در کشتی کوسه از غول شکست می‌خورد و به زمین می‌افتد و ناز خانم و غول رقص‌کنان بازی را به پایان می‌برند. نگاه کنید به پایگاه اجتماعی نمایشهای عامیانه در مازندران و گیلان، صحنه معاصر، شماره اول( اسفند 1359): صفحه 56.
[863] ( 5). آئینهای نوروزی، مرتضی هنری، وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم‌شناسی ایران، تهران 1353، صفحه 69 و 71.
ابراهیم فخرائی در کتاب گیلان در گذرگاه زمان درباره این مراسم می‌نویسد:« از شب چهارشنبه‌سوری به بعد در رشت و حومه‌های شهر موجودی به نام عروس‌گله با لباسهای قشنگ و زینت فراوان ترتیب داده می‌شد و عده‌ای از کودکان همراهش به رقص و پایکوبی و دست‌افشانی پرداخته، شادیها کرده و می‌گفتند:
عروس‌گوله باوردیم‌جان دیله باوردیم، یعنی عروس قشنگ و خوب و زیبا آوردیم، عروسی که محبوب و مطلوب دلهاست در لاهیجان و حومه، دو جوان خوب‌چهر، یکی چماق‌دار و دیگری بیل به دست، به اتفاق دو دختر خوش‌سیما به نام کاس‌خانم و ناز خانم همراه عده‌ای از دختربچه‌های کم‌سن‌وسال، به راه افتاده و این تصنیف را می‌خوانده دستجمعی کف می‌زدند:
این خانه به آن خانه‌میرزا ملک لانه
مرغانه چهل دانه‌این بخش بزرگانه
نوروز مبارکبادنوسال مبارک باد و از هر خانه‌ای یک یا چند عدد تخم‌مرغ و یا چیزهای خوردنی دیگر دریافت می‌کردند.»
[864] ( 6). پروفسور هانری ماسه در کتاب معتقدات و آداب ایرانی، صفحه 372 و 373 نیز همین داستان را نقل کرده است.
[865] ( 7). تذکره نصرآبادی، میرزا طاهر نصرآبادی، کتابفروشی فروغی، تهران، چاپ سوم، 1361، صفحه 379.
[866] ( 8). نمایش در ایران، بهرام بیضائی، تهران 1346، صفحه 78.
[867] ( 9).
Reise durch Russland --- Reise durch das nordische persien in den jahren 1771 bis in april 2771) st. Petersburg, 4771(.
[868] ( 10). تعزیه هنر بومی پیشرو ایران، گردآورنده پیتر چلکووسکی، ترجمه داود حاتمی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1367، صفحه 369. در کتاب ولایات دار المرز گیلان آمده است که گملین در سال 1771 میلادی( 1183 قمری) به شرح زیر از تکایای رشت نام برده است: زاهدان، خمیران، صیقلان، بازار، استاسرا، کیاب، خمیران کیاب، نیلوانسرا، چومارسرا و پسکیا.
[869] ( 11). سفرنامه ایران و روس، عز الدوله و ملگونوف، به کوشش محمد گلین و فرامرز طالبی، نشر دنیای کتاب، تهران 1363، صفحه 176، 177، 183، 184.
[870] ( 12). ولایات دار المرز گیلان، ه. ل. رابینو، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1357، صفحه 85 و 87.
[871] ( 13). سفرنامه میرزا محمد حسین حسینی فراهانی، انتشارات فردوسی، تهران 1362، صفحه 39. نباید از نظر دور داشت که تعزیه، در محلات و به‌ویژه در روستاها، در فضای آزاد نیز اجرا می‌شد.
[872] ( 14). تعزیه هنر بومی پیشرو ایران، پیتر چلکووسکی، ترجمه داود حاتمی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی تهران 1367، صفحه 227 و 228.
[873] ( 15). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، تهران 1354، صفحه 263، 264.
[874] ( 16).« پایگاه اجتماعی نمایشهای عامیانه در مازندران و گیلان» محمد میر شکرائی، 1360، صفحات 60 و 61.
[875] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[876] ( 17). همان نشریه، صفحه 53.
[877] ( 18).« ظرفیت نمایشی ادب داستانی ایران»، جلال ستاری، فصلنامه تآتر، شماره اول، صفحه 52- 50.
[878] ( 19). برای آگاهی بیشتر از وضع تآتر تهران در این دوره به« ادبیات نمایشی ایران» تألیف جمشید ملک‌پور مراجعه کنید.
[879] ( 20). ابراهیم فخرائی درباره حسن ناصر می‌گوید:« میرزا حسن خان ناصر معلم فرانسه ما در مدرسه شمس بود و افتخاری تدریس می‌کرد. آثار کرنی و مولیر را با احاطه‌ای که به مرور در زبان فارسی و فرانسه داشت با انشائی فصیح ترجمه می‌کرد و من و مرحوم محمد علی مهری که خطّمان خوانا بود ترجمه‌ها را برای سوفلور پاکنویس می‌کردیم»، مسائل فرهنگی نهضت جنگل در ... نقش قلم ویژه فرهنگ هنر و ادبیات، شماره سوم، صفحه 5.
[880] ( 21). ایرانشهر، حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، انتشارات اقبال، 1364، جلد اول، صفحه 22 و 23.
[881] ( 22).« گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور» فرامرز طالبی، فصلنامه تآتر، شماره 8- 6، صفحه 222 و 223.
[882] ( 23). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، 1354، صفحه 354- 356.
[883] ( 24). یادبودهای انقلاب گیلان و ... حسین جودت، تهران، 1351، صفحه 26.
[884] ( 25).« مسائل فرهنگی نهضت جنگل در ...»، صفحه 22.
[885] ( 26). تاریخ نمایش در گیلان، فریدون نوزاد، نشر گیلکان، رشت 1368، صفحه 37.
[886] ( 27).« گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور» فصلنامه تآتر، شماره 8- 6، صفحه 225.
[887] ( 28). برای اطلاع بیشتر از زندگی و فعالیتهای دائی نمایشی به مقاله فرامرز طالبی تحت عنوان« دایی کبیر نمایش» در فصلنامه تآتر، شماره 2، تابستان و پائیز 1367، مراجعه نمائید.
[888] ( 29). عروس و داماد، مولیر، ترجمه میرزا جعفر قراچه‌داغی، نشر سپیده، تهران 1357، صفحه 28 و 29.
( مطلب متن از مقدمه‌ای که به قلم باقر مؤمنی نگارش یافته، نقل شده است.)
[889] ( 30). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران، ادوارد براون، جلد 2، صفحه 63.
شاید این روزنامه دومین روزنامه تآتری باشد که در ایران منتشر شده است. اولین آن« روزنامه تآتر» است که توسط میرزا رضا خان طباطبائی نائینی در تاریخ سه‌شنبه، چهارم ربیع الاول 1326 ه. ق نشر یافت.
[890] ( 31). خاطرات من ...، حسن اعظام قدسی، انتشارات ابو ریحان، تهران 1349، صفحه 237.
[891] ( 32). خاطرات و سفرنامه مسیو نیکیتین، ترجمه علی محمد فره‌وشی، انتشارات معرفت، چاپ دوم، تهران 1356، صفحه 127 و 128.
[892] ( 33). تاریخ نمایش در گیلان، فریدون نوزاد، نشر گیلکان، رشت 1368، صفحه 38 و 45.
[893] ( 34). همان کتاب، صفحه 55.
[894] ( 35). گیلان در گذرگاه زمان، ابراهیم فخرائی، انتشارات جاویدان، 1354، صفحه 357.
[895] ( 36). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 57 و 58.
[896] ( 37). همان کتاب، صفحه 63.
[897] ( 38). گیلان در گذرگاه زمان، صفحه 357- منظور از دوران انقلاب، نهضت جنگل است.
[898] ( 39). ادبیات نمایشی در ایران، جمشید ملک‌پور، انتشارات توس، جلد 2، صفحه 65.
[899] ( 40).« جوانه‌های تآتر در گیلان»، فرشته سعادت، نشریه رودکی، صفحه 67.
[900] ( 41). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 93.
[901] ( 42). یادبودهای انقلاب گیلان و ...، صفحه 22 و 23.
[902] ( 43). همان کتاب، صفحه 18.
[903] ( 44). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 96.
[904] ( 45). همان کتاب، صفحه 123.
[905] ( 46). نام ایشان در آن زمان جهانگیر پورسرتیپ بود. بنابر آنچه خود به نگارنده اظهار داشتند استاد پورداود نکته‌ای را درباره این اسم متذکر شد و ایشان اسم خود را به سرتیپ‌پور تغییر داد.
[906] ( 47). گیلان در گذرگاه زمان، صفحه 360.
[907] ( 48). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 80.
قابل ذکر است که در سال 1300 شمسی گروهی از جوانان تحصیل‌کرده مانند سعید نفیسی، سید رضا هنری، غلامعلی فکری، مشفق کاظمی، صادق مقدم و کامران همایون که علاقمند به هنر تآتر بودند، یک گروه تآتر تشکیل دادند و نمایشنامه‌های« الهه» به قلم مجتبی طباطبائی و« پریچهر و پریزاد» نوشته رضا شهرزاد را به کارگردانی آرد و طریان و نقش‌آفرینی خانمها لالا( وارطوطریان) و پری آقابایف( آقابابیان) و گروهی از جوانان ارمنی به روی صحنه آوردند ... این دو نمایشنامه را در شهرهای رشت و انزلی اجرا کردند.
« سالن نمایش زرتشتیان و تآتر سیروس»، آندرانیک هویان، فصلنامه تآتر، شماره‌های 10 و 9( بهار و تابستان 1361)، صفحه 81.
[908] ( 49). گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور، فصلنامه هنر، شماره 6- 8، صفحه 226.
[909] ( 50). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 104.
[910] ( 51). گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور، فصلنامه تآتر، شماره 6- 8، صفحه 226.
[911] ( 52). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 133 و 147.
[912] ( 53). همان کتاب، صفحه 148 و 149.
[913] ( 54). همان کتاب، صفحه 154 و 168.
[914] ( 55). همان کتاب، صفحه 185، 186.
[915] ( 56). تاریخچه تآتر گیلان، علی حاج علی عسکری، صفحه 59.
[916] ( 57). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 185.
[917] ( 58). همان کتاب، صفحه 188 و 189.
[918] ( 59). همان کتاب، صفحه 190- 223.
[919] ( 60). تاریخچه تآتر گیلان، صفحه 66- 70.
[920] ( 61). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 285- 293.
[921] ( 62). تاریخچه تآتر گیلان، صفحه 76.
[922] ( 63). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 295.
نویسنده کتاب تاریخچه تآتر گیلان نمایشنامه‌هائی را که تماشاخانه گیلان اجرا کرده، به شرح زیر معرفی می‌کند: برای شرف، هردمبیل، بازرس، فاجعه رمضان، کلاه حصیری، آقای رئیس کمیسیون دارند، در راه مکه، عاشق گیج، ریشارد دارلینگتون، وای از دست پدرزن. صفحه 76.
[923] ( 64). همان کتاب، صفحه 307 و 311.
[924] ( 65). تاریخچه تآتر گیلان، صفحه 121- 153.
[925] ( 66). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 71 و 72.
[926] ( 67). خبرنامه نهمین جشنواره سراسری تآتر فجر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران 30- 24 بهمن 1369، صفحات 25، 26 و 62.
[927] ( 68). مجله فرهنگ، سال دوم، شماره 19، آذرماه 1304.
[928] ( 69). یادبودهای انقلاب گیلان و ... صفحه 27.
[929] ( 70).« مسائل فرهنگی نهضت جنگل ...» نقش قلم ویژه فرهنگ، هنر و ادبیات، شماره سوم( تیر 1366)، صفحه 5.
[930] ( 71). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 106، 107.
[931] ( 72). بازیگر این نقش انصاری بوده است.
[932] ( 73). بازیگر این نمایشنامه گلبرگ و انصاری بوده‌اند، گلبرگ نقش زن دهقانی را داشت.
[933] ( 74).« گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور» فصلنامه تآتر، شماره‌های 6- 8، صفحه 228 و 229.
[934] ( 75). از دوست نویسنده و پژوهشگرم آقای ابراهیم رهبر که این متن را در اختیارم قرار دادند، سپاسگزارم.
[935] ( 76). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 181، 182.
[936] ( 77). کوششهای نافرجام، هیواگوران، آگاه، تهران 1360، صفحه 125.
[937] ( 78). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 184، 185.
[938] ( 79). تاریخچه تآتر گیلان، صفحه 61.
[939] ( 80).« گفتگو با جهانگیر سرتیپ‌پور»، فصلنامه تآتر، شماره‌های 8- 6، صفحه 229.
[940] ( 81). خاطرات من یا ... حسن اعظام قدسی، انتشارات ابو ریحان، 1349، جلد اول، صفحه 237.
[941] ( 82). تمام آثار چاپ‌شده نمایشی نویسنده بدون تاریخ است. از آنجا که روزنامه ایران کبیر در سال 1307 منتشر شد و آثار چاپی او ضمیمه این روزنامه بود، به یقین می‌توان گفت که این آثار از سال 1307 به بعد چاپ شده است.
[942] ( 83). آقای سرتیپ‌پور به نگارنده گفته است که مخالفین او، متن این اثر را در چاپخانه، دستکاری کرده‌اند!
[943] ( 84).« در لباس زن» و« فاجعه یا راه خونی» از دیگر آثار چاپ‌شده نویسنده است که متأسفانه نتوانستم به آنها دست پیدا کنم. از یقیکیان چند داستان بلند نیز به یادگار مانده است. از جمله: سلیمه و صابیره ...
راقم این سطور در صدد انتشار مجموعه‌ای از این آثار نیز هست.
[944] ( 85). نگاه کنید به فصل تاریخ گیلان در همین کتاب.
[945] ( 86). در راه مکه یا شهادت خواجه نظام الملک، فریدون نوزاد، نمایش در پنج پرده، چاپ جاوید، رشت 1324. به نظر می‌رسد بعد از چاپ آثار گریگوریقیکیان، این اثر، اولین نمایشنامه‌ای باشد که به صورت کتاب منتشر شده است.
[946] ( 87). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 264 و 265.
[947] ( 88). علاوه بر نمایشنامه‌های چاپ‌شده، نوزاد آثار دیگری دارد که عبارتند از: انتقام ملت، سالومه و یحیی، خشایارشاه و استر، مسلم بن عقیل، بعد از پانزده سال و سوگند.
[948] ( 89). از روشنیان ترجمه‌ای به نام« هرچه بکاری درو می‌کنی»، در رشت اجرا شد. این اثر نیز از ترکی به فارسی برگردانده شده بود و معلوم نیست،« سویل» متن چاپی همین اثر است یا نه.
آثار دیگری روشنیان بدین شرح است: کاوه ثانی، آدم و حوا، اسماعیل کرد، ناموس، میرزا کریم خان اردبیلی، خسیس بن خسیس، سه شیاد. نک: همان کتاب، صفحه 96.
[949] ( 90). نمایشنامه‌ها تعزیه‌ها سفرنامه‌ها، محمد علی افراشته، به کوشش نصرت الله نوح، حیدربابا، تهران 1360.
[950] ( 91). تاریخ نمایش در گیلان، صفحه 310.
[951] ( 92).« بشنو از نی»، فصلی از مصاحبه بلند با اکبر رادی، فرجاد، سال دوم، شماره اول( اردیبهشت 1370) صفحه 27- 29.
[952] ( 93). دستی از دور، اکبر رادی، انتشارات رز، تهران 1352، صفحه 41.
[953] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[954] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[955] ( 1). گزارش فعالیتهای فرهنگی ایران در سال 1350، وزارت فرهنگ و هنر، صفحه 228- 221.
[956] ( 2). گزارش فعالیتهای فرهنگی ایران در سال 1355، وزارت فرهنگ و هنر، صفحه 286- 267 و 446- 426.
[957] ( 3). همان گزارش، صفحه 279 و 280.
[958] ( 4). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 40.
[959] ( 5). جمعیت 2 شهر جدید التأسیس مرجقل( تابع شهرستان صومعه‌سرا) و شلمان( تابع شهرستان لنگرود) در این آمار منظور نگردیده است.
[960] (*). مأخذ: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گیلان.
[961] (**). آمارنامه استان گیلان، 1371، صفحه 40، ضمنا آمار جمعیت شهرهای جدید التأسیس مرجقل و شلمان در این آمار منظور نشده است.
[962] (***). در سال 1350 در آستانه اشرفیه 1 سینما، رضوانشهر( رضوانده) 1 سینما، کوچصفهان 1 سینما و منجیل 1 سینما دایر بود که بعدها تعطیل شدند.( گزارش فعالیتهای فرهنگی ایران در سال 1350، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر، صفحه 227 و 228.)
[963] (*). سالنامه آماری کشور، 1371، مرکز آماری ایران، صفحه 44 و 176.
[964] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[965] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[966] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[967] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[968] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[969] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[970] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[971] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[972] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[973] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[974] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[975] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[976] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.
[977] اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، 3جلد، گروه پژوهشگران ایران - تهران، چاپ: اول، 1374 ه.ش.