مقدمه
با تقدیم سپاس به درگاه خداوند متعال و بخشاینده مهربان که همچنان به این حقیر توفیق ادامه خدمت عنایت فرموده است، انتشار جلد دوم از مجموعه معارف گیاهی و کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماریها را آغاز میکنیم.
جلد اول که مشتمل بر بخشهای سبزیها و دانههای غلات و حبوبات و مغزهای گیاهی بود خوشبختانه با استقبال گرمی از طرف خوانندگان علاقهمند و دانشخواه مواجه گردید و ضمن تقاضاهای مکرر، تسریع در انتشار سایر جلدهای آن را خواستار گردیدهاند.
اینک با کمال خوشوقتی و با استظهار به عنایت و الطاف ایزد متعال جلد دوم که مشتمل بر بخشهای میوهجات و ادویه و چاشنیهای گیاهی میباشد منتشر میگردد.
در مقدمه جلد اول شرحی، اگرچه مجمل ولی نسبتا کامل، از سیر تحول طب سنتی بخصوص گیاهدرمانی در جهان در طول قرون و اعصار به استحضار خوانندگان عزیز رسید که اینک برای احتراز از اطاله کلام از تکرار آن در این جلد خودداری میشود ولی چون یکی از چند رکن مهم مطالعات و منابع و مآخذ در تهیه این مجموعه کتب، طب سنتی چین میباشد، لازم دانستم که شرحی مختصر درباره نویسنده کتاب معروفPentsao چین و آشنایی خوانندگان عزیز با دانشمند فداکاری که عمر خود را برای تدوین و جمعآوری این دانش کهن جهان صرف کرده است و چگونگی تألیف کتابPentsao در این جلد به استحضار خوانندگان عزیز و
ص: 10
دانشمند برسانم.
توضیحی مختصر دربارهPen Ts ao یاMateria Medica چین که کتاب طب سنتی معروف چین است و یکی از دهها مدارک علمی و مهم مورد استفاده در تألیف این مجموعه کتب میباشد:
Pen Ts ao
کتابی است که به همت رادمرد دانشمند و محقق فداکار شادروان دکتر لی چینی 1] در سال 1578 میلادی تدوین و تألیف گردید.
کشور چین سرزمینی است که ضمن داشتن هزاران شگفتی، از روزگاران کهن زادگاه معروفترین طبیبها و حکمای سنتی بوده و روشهای معالجات آنها که بیشتر با استفاده از گیاهان انجام میگرفته و یا روشهای استفاده از سوزنهای مخصوص 2] برای معالجه تعدادی از بیماریها و بیهوشی، موجبات اعجاب و تحسین دانشمندان دنیا را فراهم مینموده است.
تهیه اولین مجموعه دارویی و راهنمای طبی چین در مورد معالجه بیماریها، طبق معتقدات مردم آن دیار، به امپراتور زرد نسبت داده میشود که ظاهرا طبق تاریخ چین در سال 2698 قبل از میلاد مسیح یعنی حدود کمتر از پنج هزار سال پیش به تخت امپراتوری چین تکیه میزده و بر سرزمین پهناور ختا و ختن حکمرانی میکرده است. پس از آن زمان طب سنتی چین طی چندین قرن به صورت صدها هزار نسخه، دستور و توصیه، بیشتر در مورد روش مصرف گیاهان مختلف در معالجه انواع بیماریها بین مردم سینه به سینه حفظ میشده و مورد استفاده قرار میگرفته است، ولی چون این اطلاعات به علت فراموشیها و اشتباهاتی در نقل آنها در خانوادهها از دستبرد زمانه محفوظ نبوده است، طی چندین قرن کمکم اشتباهاتی در دستورات و توصیهها رخنه کرده بود تا اینکه مرد بلندهمت و طبیب دانشمند و فداکاری به نام دکتر لی شی چن دامن همت به کمر بست و با وجود صدها مشکل و موانع اجتماعی و مقاومتهای تعصبی و خرافی مردم، در صدد جمعآوری و تدوین و ضمنا تصحیح و اصلاح آن اطلاعات برآمد و سرانجام در سال 1578 میلادی پس از 26 سال تلاش و مبارزه و کوشش دکتر لی، پس از مرگ این دانشمند فداکار، در مجموعه مفصلی با عنوانPen Ts ao به زبان چینی منتشر گردید.
پزشکان معروف غربی که شیفته نوآوری در دانش پزشکی بودند از اواسط قرن
ص: 11
پیش بتدریج یکی پس از دیگری در تلاش دستیابی به اسرار طب سنتی چین به آن سرزمین رفتند و به عبارت دیگر مهاجرت کردند و اکثر آنها عمر خود را در چین صرف کرده و به طبابت و تحقیق و تجسس پرداختند و با تأثیر ویژهای که از گیاهان دارویی در شفای اغلب بیماریهای صعب العلاج مشاهده کردند کمکم از تجویز داروهای ترکیبی شیمیایی ساخت غرب دست برداشته و از گیاهان محلی مرسوم چین برای بیماران استفاده میکردند. دو نفر از این گروه پزشکان به نامهای دکتر استوارت 3] و پس از آن دکتر اسمیت 4]، ضمن اینکه در چین طبابت و تحقیق میکردند، زبان چینی آموختند و با اعتقاد خاصی، از روشهای طب سنتی چین(Pen Ts ao) برای شفای بیمارها استفاده مینمودند و سرانجام مجذوب و مسحور این روشها کتابPen Ts ao را به زبان انگلیسی ترجمه نمودند که قسمتی از آن تحت عنوان گیاهان دارویی چین 5] منتشر شده است. کتابی که اسرار طب سنتی چین را برای دنیای خارج چین به زبان علمی روز مکشوف ساخته و دنیای مغرب زمین با اشتیاق از رهنمودهای آن استفاده میکند و اینک به یاری خداوند متعال با تألیف و انتشار مجموعه جلدهای مختلف کتب معارف گیاهی و کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماریها، این اسرار همراه با نظریات سایر حکمای طب سنتی خاور زمین بخصوص حکمای ایرانی و همچنین تحقیقات علمی گستردهای که در مراکز تحقیقاتی پیشرفته دنیا در این زمینه انجام گرفته شده است برای مردم سرزمین کهن ما که خود نیز گاهواره طب گیاهی دنیاست برملا میگردد.
نکته جالبی که این جانب در جریان مطالعه دهها کتاب و مدارک طب سنتی کهن مربوط به حکمای ایرانی، چینی، یونانی، هندی و همچنین بررسی دهها کتابی که اخیرا غربیها با اقتباس از کتب طب سنتی در مورد درمان با گیاهان به زبانهای فرانسوی، انگلیسی، روسی، آلمانی و سایر زبانها انتشار دادهاند، برخورد نمودهام، این است که توصیهها و داروهای مورد تجویز و اظهارنظرهای حکمای طب سنتی کهن دنیا در معالجه بیماریها غالبا مشابه است و اختلاف نظر زیادی جز در مورد طبیعت گرمی و سردی بعضی از گیاهان با یکدیگر ندارند و این نشان میدهد که از قرنها قبل با عدم وجود وسایل ارتباطات راه دور و مشکلات سفر با وسایل ابتدایی
ص: 12
آن روزگاران، مع هذا یک نوع جریان فرهنگی مستمر بین قارههای دنیا وجود داشته است و اظهارنظرهای اطبای سنتی چین با اظهارنظرهای حکمای طب سنتی ایران و یونان و هند که اغلب آنها در جلدهای مختلف این مجموعه آورده شده در بیشتر موارد کاملا تطبیق مینماید. البته باید اذعان نمود که بررسیهای دانشمندان شیمی و گیاهشناسی دنیا در طول قرن بیستم در مورد ترکیبات شیمیایی گیاهان و تعیین عوامل مؤثر شیمیایی گیاه و همچنین تعیین نام علمی گیاهان طبی و دارویی، برای تکمیل روشهای گیاهدرمانی بسیار کمک کرده است که از تمامی این منابع و مطالعات در تألیف این مجموعه بهرهگیری شده است.
امید است این خدمت ناچیز مورد قبول ارباب دانش قرار گیرد و ضمن اغماض از کمیها و کاستیهایی که ضمن مطالعه برخورد مینمایند، نظریات سازنده خود را برای تشویق ادامه تلاش در این راه به این حقیر منتقل فرمایند.
حسین میرحیدر