گروه نرم افزاری آسمان

کبیکج





اشاره

به فارسی در کتب مختلفه طب سنتی «کبیکه» و «کبیکج» نام برده می‌شود و به عربی «کف الضبع» و «کف السبع» گویند. در اصفهان نام محلی آن «موشک» یا «موسک» و به آذربایجانی «ماستواچچکی» می‌نامند. نوعی آلاله صحرایی است.
باغبانها نوعی از آن را که در گلکاری پرورش داده می‌شود «گل اشرفی» گویند. در بعضی کتب نیز مانند سایر انواع گیاهان این خانواده آن را «آلاله» نام برده‌اند. به فرانسوی‌Renoncule ،Grenouillette jaune وRenoncule scelerate و به انگلیسی‌Ranunculus ،Water celery ،Ground mulberry وMarsh crowfoot گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Ranunculaceae ، نام علمی آن‌Ranunculus sceleratus L .f . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است یکساله با ساقه افراشته به بلندی حدود یک وجب. برگهای پایین ساقه پنجه‌ای سه قسمتی و برگهای بالای ساقه نیز پنجه‌ای ولی دارای سه قسمت عمیق که هر قسمت نیز به 3- 2 قسمت ثانوی تقسیم شده است و با دمبرگ بلندی به ساقه متصل می‌شوند. گلهای آن کوچک با گلبرگهای تخم‌مرغی به رنگ زرد روشن است. میوه آن سبز به ابعاد یک لوبیا و شبیه توت نرسیده است. به همین علت به انگلیسی آن را توت زمینی می‌نامند. این گیاه در کنار جویبارها و باتلاقها در اغلب نقاط معتدله دنیا
ص: 387
می‌روید. در هند در دره‌های گرم هیمالیا و شمال هند در سند- وزیرستان انتشار دارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در کبیکج ماده آنمونین 653] وجود دارد و بی‌درنگ پس از باز شدن گلها نیز در حدود 5/ 2 درصد پروتوآنمونین 654] در آن مشخص شده است که سمی قوی است G .I .M .P[ .
در گزارش دیگری آمده است که در گیاه ماده آنمونول 655] یافت می‌شود. ماده‌ای که در طب و داروسازی بسیار مورد توجه است.

خواص- کاربرد

قبل از شرح خواص توجه می‌دهد که گیاه خیلی سمی است و در صورتی که مصرف آن برای موارد خاصی ضرورت یابد، باید حتما در حد مجاز و زیر نظر مستقیم پزشک باشد.
در چین و هندوچین بین گیاهان سمی تقریبا این گیاه از گیاهان منحصری است که مصرف داخلی آن به مقدار خیلی محدود تجویز می‌شود و از تخم و ریشه و پوست گیاه برای معالجه سرماخوردگی، روماتیسم، درد مفاصل یا آرترایتیس استفاده می‌شود [هاو]. استوارت فقط تخم آن را توصیه می‌کند که به عنوان تونیک در موارد ضعف عمومی تجویز می‌شود.
در هندوچین از تخم آن برای تقویت معده و برای رفع ناراحتی کلیه و برای تصفیه تنفس بدبو مصرف می‌شود و از گرد آن روی آبسه‌ها می‌مالند [کروست و پتلو]. این گیاه سمی را دام نمی‌خورد.
کبیکج از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است و از نظر خواص معتقدند که بسیار گرم است و پوست و مخاط را خراش می‌دهد و ایجاد خارش می‌نماید. مالیدن گرد ریشه آن برای رفع ناراحتی پوست، جرب، جوش و کورک و ضماد تازه برگ و شاخه آن مخلوط با انواع روغنها برای جرب مفید است.
ص: 388
انواعی از کبیکج
اگر بدون روغن مالیده شود، موجب خراش و زخم می‌شود. مصرف داخلی که باید طبق تجویز و زیر نظر پزشک باشد، نباید از 1 گرم تجاوز نماید، زیرا مصرف داخلی چند گرم آن به‌هرحال کشنده است.
ص: 389

گل سرخ

اشاره

در کتب طب سنتی «ورد احمر بستانی» نام برده می‌شود. به فارسی انواع آن را «گل سرخ» و نوع خیلی معطر آن را «گل محمدی» گویند. به فرانسوی‌Rose de France وRose de province و به انگلیسی‌French rose وRed rose گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae ، نام علمی آن‌Rosa gallica L . و مترادفهای آن‌Rosa rubra Lam . وRosa pigmaea M .B . وRosa centifolia Ll . وRosa pumila jacq . وRosa austriaca Crantz و ... می‌باشد.
گلهای زیبای سرخ معمولی که پرورش داده می‌شوند، پیوندهایی از انواع مورد نظر و پرورشی می‌باشند.

مشخصات

گل سرخ درختچه‌ای است کوچک با شاخه‌های گل‌دهنده خمیده تیغدار با تیغهای درشت و ریز. تیغهای درشت آن مسطح خمیده و به شکل داس است و با تیغهای ریز آن غده‌ای همراه است. برگهایش دارای 5- 3 برگچه و هر برگچه دارای دندانه است.
رگبرگهای پشت برگ مشخص و به هم رفته است. برگچه‌ها چرمی، بیضی‌شکل نوک‌تیز به طول 5- 3 سانتی‌متر است. روی برگچه‌ها صاف و سبز و پشت آن سبز کمرنگ و رگبرگهایش خزی و نمدی است و با کرکهای غده‌ای پوشیده شده و تا سطح پیاله گل کشیده شده است. میوه آن گرد یا تخم‌مرغی به طول 5/ 1 سانتی‌متر می‌باشد که در
ص: 390
داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگها قرار دارد. گل سرخ به‌طور وحشی در جنگلهای مینودشت در 300 متر ارتفاع دیده می‌شود و در مناطق مختلف البرز و در اراک نیز انتشار دارد. تکثیر این نوع گل سرخ معمولا از طریق تقسیم پایه‌های آن و گرفتن پایه جدید و یا از طریق خوابانیدن انجام می‌گیرد. انواع دورگ پرپر که در گلکاری معمول است از طریق قلمه و پیوند ازدیاد می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گلبرگها و غنچه‌های گل سرخ که در طب سنتی مستعمل است مقداری تانن و یک ماده رنگی و کمی اسانس و مواد چرب و گالیک‌اسید یافت می‌شود. غنچه‌ها که قبل از شکفته شدن چیده می‌شوند هر چقدر بیشتر قرمز شده باشد، مقدار تانن آنها که ماده عامل است، بیشتر است.
در گونه‌R .multiflora thunb . که از نظر مسهل و لینت مزاج از سایرین قوی‌تر است و مسهل قوی و مدر است بررسیهای شیمیایی به عمل آمده و در آن وجود مولتی‌فلورین 656]، کمپفرول 657]، رامنوز و کوئرستول 658] تأیید شده است [روا].

خواص- کاربرد

غنچه‌های میوه قرمزشده گل سرخ معطر، کمی تلخ و کمی شیرین است. از نظر طبیعت طبق نظر عده‌ای از حکمای طب سنتی مرکب القوی است ولی عده زیادی آن را کمی سرد و خشک می‌دانند و عده‌ای نیز معتدل ولی قابض ذکر می‌کنند. از نظر خواص معتقدند که مقوی و فرح‌آور است. گلبرگها و غنچه تازه آن مسهل است و مسکن صفرا و بلغم رقیق ولی خشک‌شده آن قابض است. اگر 80 گرم گلبرگ و غنچه تازه آن را بخورند، مسهل است و چندین بار عمل می‌کند. عصاره برگ گل سرخ که در سایه خشک شده باشد، برای جلوگیری از خونروی از سینه و قطع اخلاط خونی و رفع رطوبتهای معده مفید است و قبض و یبوست آن بیشتر از غنچه و برگ گل خشک آن است.
ص: 391
خوردن آب غنچه خشک آن خفقان گرم را رفع می‌کند و ضعف قلب را برطرف می‌سازد و اسهالهای گرم را بند می‌آورد. قطره عصاره غنچه گل سرخ برای رفع سردرد گرم و چشم و گوش‌درد و ضماد غنچه تازه آن برای درد سر و مضمضه دم‌کرده آن برای تقویت دندان و لثه و مالیدن گرد خشک آن به دندان و لثه زخمهای دهان را خوب می‌کند.
مضمضه و غرغره دم‌کرده آن با عدس و کافور و بوییدن آن، مقوی دل و دماغ است ولی در اشخاص ضعیف ممکن است باعث ایجاد عطسه، زکام، ورم و آماس خونی شود و در بعضی اشخاص برعکس این عوارض را تسکین می‌دهد. از این نظر در مورد اشخاص گرم‌مزاج مضمضه و بوییدن آن حتما باید با کافور توأم باشد.
ضماد غنچه‌های خشک آن برای خشک کردن رطوبتها و ضماد تازه آن برای ورم مقعده نافع است. اگر با دم‌کرده آن تنقیه شود، برای زخمهای روده مفید است و پاشیدن گرد خشک آن برای رفع جوش و التیام زخمها بخصوص زخم آبله و خشک نمودن آن زخمها و دانه‌های آن و همچنین برای قطع سیلان از رحم و رفع بدبویی مفید است و باعث خوشبویی و قبض آن می‌باشد. ضماد تازه آن برای قطع زگیل، ناراحتی‌های پوستی، رویانیدن گوشت تازه بر زخمهای عمیق، تحلیل ورمهای گرم و شکستگی اعضا نافع است. مالیدن آن در حمام برای رفع بدبویی عرق و پاشیدن گرد آن با برگ مورد برای قطع عرق مفید است. مضر نیروی جنسی است و ایجاد تشنگی می‌نماید و از این نظر باید با انیسون خورده شود. مقدار خوراک از غنچه تازه گل سرخ تا 40 گرم و از خشک آن تا 15 گرم و جانشین آن، هم‌وزن آن بنفشه و یا ربع وزن آن، مرزنجوش است.
خوردن گرد گل بن آن (قسمت کوزه‌مانند واقع در زیر گلبرگها) قطع اخلاط خونی از سینه می‌نماید و قابض است و اسهال را بند می‌آورد.
زرورد- زرورد اصطلاحا به دانه‌های ریزی که در وسط گل می‌باشد، گویند. این دانه گرم و خشک است و اگر 8 گرم از آن با آب خورده شود خونروی از هر عضوی را بند می‌آورد و اسهالهای سخت را قطع می‌کند خصوصا بهتر است که آن را با گل‌بن مخلوط و بسایند. شیاف آن مقوی رحم است و رطوبات رحم را رفع می‌کند.
تخم گل سرخ از نظر خواص مانند میوه نسترن یا گل سرخ بری است (به آن بخش مراجعه فرمایند).
روغن گل سرخ: برای تهیه روغن گل سرخ، گلبرگهای تازه بدون گل‌بن را چیده در
ص: 392
1. نسترن 2، 3، 4 و 5. چند رقم گل سرخ
روغن کنجد تازه یا روغن زیتون تازه می‌ریزند و در آفتاب می‌گذارند و همین‌که رنگ گلبرگها سفید شد، آن را فشرده و تفاله را خارج می‌سازند و مجددا گلبرگ تازه در آن می‌ریزند باز پس از سفید شدن فشرده و تفاله را بیرون می‌ریزند و این عمل را تا
ص: 393
هفت بار تکرار می‌کنند تا روغن گل سرخ به دست آید. روش دیگر این است که برگ گل تازه را با هم‌وزن آن روغن کنجد یا زیتون مخلوط کرده و روی آتش ملایم می‌جوشانند آن‌قدر که فقط روغن بماند. این روغن را «دهن ورد مطبوخ» یا روغن گل پخته گویند.
روغن گل از نظر طبیعت مرکب القوی و معتدل است و خواص آن قابض و محلل و بازکننده گرفتگی‌ها و انسداد مجاری می‌باشد و درعین‌حال مسهل است. اگر بتنهایی و یا با سرکه به پیشانی بمالند برای رفع سردرد و تقویت دماغ و رفع بی‌خوابی مفید است و مصرف قطره آن در گوش برای تسکین درد گوش و درد سر و مضمضه آن مسکن درد دندان است.
خوردن روغن گل سرخ مسهل مواد لزج است و اسهالهای صفراوی را بند می‌آورد و مسکن التهاب معده و زخم روده‌ها و دل‌درد و دل‌پیچه می‌باشد و شکم‌روش را بند می‌آورد. اماله و تنقیه با گل سرخ برای زخم روده‌ها و دل‌درد و دل‌پیچه که از خوردن فلوس عارض شده باشد، نافع است. مالیدن آن به زخمها برای رویانیدن گوشت بر زخمهای عمیق و خشک کردن رطوبتها و چرکهای جراحات، زخم و زخم آبله مفید است و با سفیده تخم‌مرغ برای سوختگی آتش و زخمهای حاصله در اثر مالیدن نوره بسیار نافع است. روغن گل سرخ با سرکه برای رفع عرق بدن نافع است. مقدار خوراک آن تا 30 گرم است. جانشین آن هم‌وزن آن روغن بید و نصف وزن آن روغن بنفشه است.
گلاب یا ماءالورد: گلاب از نظر طبیعت مرکب القوی است ولی مایل به سردی.
خواص آن مقوی قلب و دهانه معده است. خوردن آن برای رفع عوارض حادث از زکام و خونروی از سینه، خشونت سینه، خفقان گرم، درد معده، روده‌ها، دل‌پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال مفید است. بو کردن و مالیدن آن برای سردردهای گرم و درد چشم مفید است و اگر با قرنفل مخلوط شود برای سردردهای سرد و ناراحتی‌های سر نافع است. در بینی گرفتن آن برای تقویت دماغ، حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی‌هوشی و خفقان مفید است و برای زکام مضر است، برای نیروی جنسی مضر است و موی سر را سفید می‌کند، از این نظرها باید با نبات و جلاب خورده شود. (جلاب مشروب غیر الکلی خنک‌کننده و طبی است که خواص و طرز ساختن آن در بخش گیاه سرخدار در جلد چهارم آمده است.)
مقدار خوراک گلاب تا 90 گرم است. اگر 60 گرم گلاب دوبار مقطر شده یا به
ص: 394
عبارت دیگر گلاب دو آتشه خورده شود، مسهل است. معمولا برای تهیه دم‌کرده‌های غنچه خشک گل سرخ 20- 10 گرم غنچه خشک گل سرخ را در هزار گرم آب جوش دم می‌کنند و بتدریج قبل از هر غذا می‌خورند.
گل‌قند: غنچه گل سرخ ساییده‌شده 10 واحد، گلاب 20 واحد، قند سفید ساییده‌شده نرم 65 واحد و گلیسرین 5 واحد. ساییده گل را با گلاب مخلوط کرده 3- 2 ساعت می‌گذارند بماند بعد قند و گلیسرین را به آن می‌افزایند و به دقت مخلوط می‌کنند. این گل قند از داروهای گیاهی قابض است. مقدار خوراک آن متفاوت می‌باشد و ممکن است در موارد مختلف و در سنین متفاوت از 40- 20 گرم باشد.
عسل وردی: غنچه گل سرخ ساییده 10 واحد، عسل سفید 60 واحد و الکل 30 درجه به مقدار کافی. گل ساییده‌شده را در ظرفی ریخته و به قدری الکل روی آن می‌ریزند که 30 واحد تنطور به دست آید و این تنطور را در حمام ماریه تبخیر می‌نمایند تا 15 واحد باقی بماند. سپس عسل را افزوده و کف آن را گرفته با کاغذ صاف می‌نمایند.
غرغره گل سرخ: 30 گرم عسل وردی را با 200 گرم آب صاف مخلوط کنند.
فرآورده تهیه‌شده از عوامل قابضه ضعیف است و اگر تا 30 گرم سرکه وردی به این غرغره بیفزایند بسیار قوی می‌شود، و اثر آن خیلی بیشتر است.
سرکه گل سرخ: گل سرخ خشک نیم‌کوب 10 واحد، اسید استیک متبلور 2 واحد، سرکه 98 واحد، همه را مخلوط کرده مدت 8 روز بخیسانند و گاه‌گاه به هم بزنند و با فشار از پارچه گذرانیده و با کاغذ صاف کنند. این محصول از عوامل قابضه نامبرده است. مقدار خوراک آن از 30- 10 گرم است. در مورد غرغره نیز استعمال می‌شود.
شربت گل سرخ مکرر: غنچه گل سرخ تازه 4 واحد، آب جوش 5 واحد و شکر سفید 1 واحد. گل را 4 قسمت کرده و هر قسمت را در آب بجوشانند تا یک جزء از آب بخار گردد و صاف کنند و قسمت دیگر را افزوده و بجوشانند تا باز یک جزء دیگر آب بخار گردد و همچنین باقی قسمتها را افزوده و صاف کنند، بعد شکر را مخلوط کرده قوام آورند. 50 گرم از این شربت مسهل خوبی است و تا 150 گرم هم می‌شود مصرف نمود.

گل محمدی

اشاره

به فارسی «گل سرخ معطر» گفته می‌شود. بسیار معطر است و در ایران برای تهیه
ص: 395
اسانس گل سرخ و گلاب به کار می‌رود. به فرانسوی‌Rose de Damas و به انگلیسی‌Damask rose گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae ، نام علمی آن‌Rosa damascena Mill . و مترادفهای آن‌R .calendarum Borkh . وR .gellica var damascena Vss . می‌باشد. طبق نظر برخی از گیاه‌شناسان این درختچه هیبریدی ازR .gallica *R .centifolia می‌باشد.

مشخصات

درختچه کوچکی است با شاخه‌های زیاد و تیغهای ریز، پهن و قلابی‌شکل و گاهی سرخ‌رنگ و برگهای آن دارای 7- 5 برگچه دندانه‌دار می‌باشد. روی آنها سبز براق و پشت آن خزی است. گلهای آن صورتی کمرنگ و بسیار معطر و در بهار ظاهر می‌شود. گل محمدی در مناطق مختلف ایران در کاشان، قمصر، راوند و سایر بخشهای کاشان و در فارس، میمند و در آذربایجان و قزوین و تعدادی از شهرهای ایران کشت می‌شود و از آن گلاب و اسانس‌گیری می‌نمایند.
خاستگاه این گل سوریه است و در مناطق مختلفه هند و سایر مناطق دنیا نیز کم و بیش کشت می‌شود.
گل محمدی ایران: در حدود 001/ 0 تا 002/ 0 از گلبرگهایش اسانس گرفته می‌شود و اسانس آن شامل 51- 45 درصد ماده سیترونلول 659] است. اسانس گل سرخ محمدی به‌طور کلی شامل دو قسمت است. قسمت جامد بی‌بو به نام استئاروپتن 660] که تا زیر حرارت 30 درجه سانتی‌گراد به صورت جامد است و قسمت مایع به نام اولئوپتن 661] که قسمت روغنی بسیار معطر و خوشبوی آن است.
در اسانس گل سرخ علاوه بر سیترونلول وجود کتون 662] و ژرانیول 663] نیز تأیید شده است. گلبرگهای گل محمدی 5- 4 ساعت پس از چیدن نیز تمام اسانس خود را حفظ می‌کند مشروط بر اینکه در محلول آب‌نمک 20 درصد نگهداری شود]S .G .I .M .P[ .
ص: 396

خواص- کاربرد

از گلبرگهای گل محمدی نیز گل‌قند درست می‌کنند و در استعمال خارجی نیز ضماد آن به عنوان قابض و تونیک به کار می‌رود.
ص: 397

نسترن

اشاره

به فارسی «نسترن» و در کتب طب سنتی «گل سرخ بری»، «ورد احمر بری» و «ورد الکلب» و درخت آن «دلیک» نام برده شده است. به فرانسوی آن راRose de chien و به انگلیسی‌Dog rose گویند. درختچه آن به فرانسوی‌Eglantier وRosier des chiens وRosier des haies و به انگلیسی‌Dog rose نام دارد. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae ، نام علمی آن‌Rosa canina L . و مترادفهای آن‌R .caucasica Pall .،R .calycina M .B .،R .arguta stev . وR .Frondosa stev . می‌باشد، از طرف گیاه‌شناسان مختلف نامگذاری شده است.

مشخصات

نسترن یا گل سرخ بری درختچه‌ای است کوتاه (3- 2 متر) با شاخه‌های کمانی به رنگ سبز تیره و کبود با خارهای پراکنده. تیغهای آن در جستهای اصلی مسطح و خمیده و قاعده آن پهن است ولی در شاخه‌های گلدار کوتاه و با تعداد بیشتری می‌باشد.
برگها معمولا دارای 7- 5 برگچه است. هر برگچه صاف و کبودرنگ، گاهی روی رگبرگ کمی کرک می‌باشد و در رگبرگهای پشت برگچه تارهای غده‌ای وجود دارد.
برگچه‌ها دارای دندانه‌های اره‌ای نوک‌تیز کشیده رو به بالا، گلهای آن سفید یا صورتی به قطر 8- 2 سانتی‌متر و دارای یک پایک صاف و کم‌وبیش خزی به طول
ص: 398
5/ 2- 5/ 0 سانتی‌متر می‌باشد. میوه آن گرد یا تخم‌مرغی کوزه‌ای‌شکل کشیده صاف با رنگ سرخ تیره یا سرخ روشن که سینورودون 664] نام دارد و دانه‌ها در داخل آن قرار دارند.
نسترن واریته‌های متعددی در ایران دارد که در مناطق مختلفه دامنه‌های البرز و دره کرج و زاگروس انتشار دارد و در دامنه‌های کوه الموت قزوین در 2000 متری، در مشهد، نیشابور، اخلمد خراسان، در دامنه‌های دنا، در سی‌سخت فارس، در لرستان، اراک و همدان به‌طور پراکنده دیده می‌شود.
قسمت کوزه‌ای‌شکل متورم این نسترنها که زیر کاسبرگ و گلبرگهای گل قرار دارد و قرمزرنگ است، به نام سینورودون 665] نامیده می‌شود و در طب گیاهی به عنوان دارو مصارف وسیعی دارد.
این قسمت پس از خشک شدن سخت می‌شود و رنگ آن به قهوه‌ای تبدیل می‌شود طعم آن قابض و کمی شیرین است و در داخل آن الیاف باریک و نازک ابریشمی است که در درون آنها دانه‌های گیاه که به صورت فندقه بیضی زاویه‌دار و بسیار سخت مانند تکمه می‌باشد، قرار دارند.
قسمت گوشتی جدار سینورودون با طعمی ترش و اسیدی است و دارای اسیدهایی از جمله سیتریک اسید، مالیک اسید، کمی قند، تانن و مقدار قابل ملاحظه‌ای ویتامین‌C می‌باشد.

خواص- کاربرد

سینورودون یا قسمت کوزه‌ای‌شکل زیر کاسبرگ نسترن از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. خوردن گرد سینورودون از خونریزی و بخصوص از خونروی از سینه جلوگیری می‌کند و قابض است. اگر 8 گرم آن را با آب بخورند اسهالهای سخت را علاج می‌کند و شیاف آن مقوی رحم بوده و رطوبتهای رحم را خشک می‌کند. جوشانده میوه گل سرخ بری خصوصا قسمت تازه گوشت‌دار خارجی آن چون دارای مقدار زیادی ویتامین‌C است اگر جوشاندن کمتر از 8- 7 دقیقه به طول بینجامد برای رفع عوارض کمی ویتامین‌C در بدن نافع است. قسمت گوشت‌دار میوه نسترن قابض است و مدر و در بیماری‌های ناشی از ورم کلیه‌ها و برای
ص: 399
تسکین دردهای ناشی از وجود سنگ کلیه اثر مفید دارد و به صورت مربا مصرف می‌شود.
مقدار خوراک گرد سینورودون به صورت دم‌کرده 50 گرم در هزار گرم آب جوش است و پس از دم کردن فنجان فنجان مصرف می‌شود. به صورت گرد آن 1- 5/ 0 گرم به عنوان مدر و قابض ضد کمی ویتامین‌C مصرف می‌شود. از الیاف داخل سینورودون که دانه‌ها را در بر گرفته‌اند به عنوان ضد انگل بخصوص ضد انگل آسکارید در بچه‌ها استفاده می‌شود و به مقدار 5/ 0- 3/ 0 گرم مخلوط با عسل خورده می‌شود.
روش تهیه مربای سینورودون: مقدار مورد نظر سینورودون را گرفته و مقدار کافی قند نیز آماده می‌نمایند. سینورودونها را خوب پاک کرده و پوست و الیاف داخلی و دانه‌های داخل را خارج کرده و قسمت گوشت آنها را گرفته در کمی سرکه می‌ریزند و زیرورو می‌کنند تا نرم شود. بعد در هاون مرمری می‌کوبند و از الک بیرون کرده و هر دو واحد از گوشت میوه که به این طریق به دست آمده را با معادل سه واحد قند ساییده مخلوط می‌نمایند و در حمام ماریه حرارت می‌دهند و مخلوط را زیرورو می‌کنند تا خمیر یکنواختی به دست آید و می‌گذارند تا سرد شود. این مربا قابض و خنک‌کننده و خیلی مطبوع است و در آلمان مرسوم است که با غذا می‌خورند.
روی شاخه‌های نسترن گاهی بر اثر نیش حشره‌ای به نام‌Rhodites rosae L . برجستگی کوچکی پوشیده از تار سبزرنگ مایل به قرمز به نام بدگار[666] به وجود می‌آید، بدگار در طب سنتی به عنوان دارو مستعمل است و خوردن آن در مسلولین اثر مقوی و رفع عرق دارد و به علاوه موجب کاهش آلبومین ادرار و ازدیاد ادرار است.
دم‌کرده 50 گرم از تارهای داخل سینورودون در هزار گرم آب جوش به عنوان آرام‌کننده، مدر و مقوی مصرف می‌شود.
ص: 400

شقایق سرخ

اشاره

به فارسی «شقایق» و «شقایق سرخ» و در کتب طب سنتی با نام «خشخاش منثور» که نوعی خشخاش بری است نام برده می‌شود. در کتب طب سنتی به‌طور کلی برای خشخاش مزروع معروف که از آن تریاک می‌گیرند دو نوع اصلی قایل هستند یکی خشخاش بستانی که علاوه بر گل آن تخم آن نیز سفید است و دیگر خشخاش بری که تخم آن سیاه است و چون شقایق سرخ نیز دارای تخمهای سیاه‌رنگ می‌باشد، لذا آن را نوعی خشخاش بری می‌دانند. به فرانسوی‌Coquelicot وPonceau وPavot rouge و به انگلیسی‌Corn poppy وRed poppy گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده خشخاش‌Papaveraceae ، نام علمی آن‌Papaver rhaeas L . است که آن راP .rhoeas نیز می‌نویسند.

مشخصات

شقایق سرخ گیاهی است علفی یکساله که از آن یک عصاره شیرینی ترشح می‌شود. گلهای آن درشت در انتهای ساقه گل‌دهنده و به رنگ سرخ زنده که اغلب لکه سیاهی در ته جام آن دیده می‌شود. بلندی آن تا یک متر می‌رسد. برگها و ساقه آن پوشیده از کرک و تار می‌باشد. برگها با بریدگی‌های عمیق و دندانه‌دار، شکل کلی آنها مانند مثلث که قاعده آنها طرف ساقه و رأس آن به طرف خارج است. میوه آن شبیه خشخاش معمولی ولی کوچکتر از آن به ابعاد 2* 1 سانتی‌متر است. تخم آن که در
ص: 401
داخل میوه قرار دارد سیاه‌رنگ می‌باشد. شقایق از گیاهان آهک‌دوست است و هرکجا که به‌طور طبیعی می‌روید نشان‌دهنده آهکی بودن خاک آن است. این گیاه معمولا در مزارع غلات و در نقاط سایه‌دار و قسمتهای روشن و کم‌درخت جنگلها می‌روید.
شقایق سرخ در اروپا و آسیا و سایر مناطق معتدله نیمکره شمالی می‌روید. در هند و کشمیر، در ایران در مناطق سرحدی ایران و عراق در دره بازوفت و واریته‌هایی از آن در تبریز و کرمان می‌رویند. گزارشهایی از وجود این گیاه در خوزستان بین شوش و دهلران و بین هفت‌تپه و اهواز نیز حکایت می‌کند.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی و مواد عامله در گیاه شقایق سرخ به‌طور کلی مواد روئدین 667]، مورفین، پارامورفین 668] و نارکوتین وجود دارد. وجود یک گلوکوزید نیز در آن مشخص شده است. روئدین یک آلکالوئید غیر سمی است که در تمام قسمتهای اندام گیاه یافت می‌شود. از گل آن در حدود 031/ 0 درصد آلکالوئید روئدین به دست می‌آید. به علاوه در گل شقایق مواد دیگری از جمله لعاب، کمی قند، صمغ و ...
وجود دارد]G .I .M .P[ . در گزارش دیگری وجود روژنین 669] نیز در آن تأیید شده است [کاریونه و کیمورا].

خواص- کاربرد

شیرابه‌ای که از کپسول گیاه شقایق سرخ گرفته می‌شود مخدر و کمی مسکن و آرامبخش است. برگها و تخم آن تونیک، مقوی و در تبهای ضعیف مؤثر است G .I .M .P[ .
در چین گلها و ریشه گیاه برای یرقان تجویز می‌شود [استوارت . در ژاپن و فیلیپین از دم‌کرده گلهای آن به صورت غرغره استفاده می‌شود [کاریونه و کیمورا]، آن را برای تسکین سرفه می‌خورند [سوریانو]. در فرانسه سابقا از دم‌کرده گلهای آن برای نرم کردن سینه استفاده می‌کردند و در مخلوطی به نام گلهای سینه‌ای 670] مورد مصرف
ص: 402
قرار می‌دادند.
شقایق سرخ از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی سرد و خشک است و تخم آن سیاه‌رنگ و برگ و تخم آن از برگ و تخم خشخاش معمولی (خشخاش تریاک) قوی‌تر است و برای تسکین حرارت کبد و قطع سیلان رحم مفید است.
دم‌کرده ریشه آن که پس از دم کردن، مقدار آب به نصف برسد برای سیاتیک نافع است.
شقایق سرخ برای دماغ مضر است و از این نظر باید با رازیانه خورده شود. مقدار خوراک از تمام اعضای گیاه نصف مقداری است که در مورد خشخاش معمولی توصیه می‌شود بنابراین مقدار خوراک از جرم اعضای گیاه شقایق سرخ در حدود 4 گرم و به صورت دم‌کرده در حدود 6- 5 گرم و جوشانده آن 10- 8 گرم از کپسول یا از گل آن است که در صد گرم آب جوشیده شود. مدت دم کردن آن 10- 6 ساعت می‌باشد. مقدار خوراک از تخم آن 5 گرم است. در اکثر موارد از نظر خواص به جای شقایق سرخ می‌توان از کاهوی بری استفاده کرد.
از جوشانده 8- 7 کپسول این گیاه در هزار گرم آب نیز برای خواب بچه‌ها استفاده می‌شود، 4- 1 قاشق کوچک بسته به سن بچه شبها داده می‌شود.
ممکن است از شربت گل شقایق سرخ نیز استفاده شود. برای این کار 100 گرم گل شقایق سرخ را در 1500 گرم آب جوش به مدت 6 ساعت دم می‌کنند و در حدود یک کیلوگرم شکر یا کمی بیشتر به آن اضافه می‌نمایند و برای اشخاصی که از نظر خوردن قند مسئله‌ای نداشته باشند، می‌توان تجویز نمود.
گونه‌های دیگر شقایق که در ایران می‌رویند و از نظر دارویی مورد توجه هستند عبارت‌اند از:

1.Papaver dubium L .

اشاره

گیاهی است یکساله، قسمت پایین ساقه آن بدون کرک برگهای آن با تقسیمها و بریدگی‌های عمیق به‌طوری‌که آن را به صورت شانه‌ای درآورده و پوشیده از کرک ابریشمی ظریف است. گلبرگها به رنگ ارغوانی قرمز است. این گیاه در هندوستان در مناطق معتدل و سرد مانند کشمیر می‌روید. در ایران در قزوین و در اطراف تهران، در آذربایجان در اطراف تبریز و در غرب در دامنه‌های کوه شازند و سیلاخور و در بلوچستان و در مرزهای شرقی در حریرود دیده می‌شود. واریته‌ای از این گیاه در
ص: 403
غرب بین بغداد و بیستون به نام‌P .dubium var turbinatum DC . و رقم دیگری به نام‌P .dubium var subintegrum (M .B .) Elkan . در خراسان در رباط سفید بین مشهد و تربت حیدریه می‌روید.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در شقایق گونه‌P .dubium دو آلکالوئید به نامهای آپورئین 671] و آپورئیدین 672] وجود دارد. آلکالوئید دوم دارای اثر فیزیولوژیکی شبیه تبائین است G .I .M .P[ .

خواص- کاربرد

گلهای شقایق گونه‌P .dubium معرق می‌باشد و چون کمی سمّی است در مصرف آن باید دقت شود و در حد مجاز باشد و از اختلاط گلهای این گیاه با شقایق سرخ(P .rhoeas) پرهیز شود که مسمومیت ایجاد نشود.

2. گونه‌Papaver orientale L .

اشاره

گیاهی است چندساله با ساقه افراشته پوشیده از کرک. برگهای آن با تقسیمات مکرر و پهن دندانه‌دار با دندانه‌های اره‌ای. گلهای آن به رنگ قرمز ارغوانی و گلبرگها پوشیده از کرک مخملی است. کپسول آن تخم‌مرغی با دیسک مسطح در انتهای آن.
این گیاه در هند در باغها کاشته می‌شود. در ایران در گیلان در شمال ایران در هرزویل و راه چالوس و همچنین در قزوین و ری به‌طور خودرو دیده می‌شود. در آذربایجان در دامنه‌های سهند و در میشوداغ و در سنندج کردستان نیز می‌روید. در شمال ایران این خشخاش را خشخاش سفید می‌نامند.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی این گونه دارای آلکالوئیدهای نارکوتین، تبائین،
ص: 404
شقایق سرخ
ایزوتبائین 673] است و به علاوه وجود گلوسیدین 674]، دو باز فنلی و یک باز غیر فنلی در آن مشخص شده است. در این گیاه مورفین مشاهده نشده است.
جمع آلکالوئیدهای گیاه در حدود 16/ 0 درصد است که شامل تبائین، پروتوپین و اوریپاوین 675] نیز می‌باشد]G .I .M .P[ .

خواص- کاربرد

خواص دارویی گونه‌P .orientale شبیه خواص شقایق سرخ است. گلبرگهای آن معرق می‌باشد و چون این گیاه سمی است در مصرف آن باید احتیاط نمود و خیلی کم مصرف کرد و به علاوه از اختلاط آن با شقایق سرخ باید اجتناب شود.
ص: 405

3. گونه‌Papaver argemone L .

اشاره

گیاهی است یکساله پوشیده از کرک ابریشمی. برگهای آن دارای تقسیمات مکرر که به صورت رشته‌های نازک درآمده است. گلبرگهای آن تخم‌مرغی دراز به رنگ پریده با لکه‌هایی به رنگ قرمز تیره است. کپسول آن دراز، استوانه‌ای و به شکل گرز می‌باشد. این گیاه در اطراف تبریز در مزارع اراک در نوده و در غرب ایران در کرند می‌روید. در هند در باغها کاشته می‌شود.

خواص- کاربرد

شربت گلهای این گیاه در اسپانیا به عنوان معرق مورد توجه است. دانه‌های آن نیز ملین است.

4. گونه‌Papaver bracteatum Lindl .

اشاره

گیاهی است چندساله که معمولا از سال دوم به بعد گل می‌دهد. ساقه آن افراشته و پوشیده از کرک است. برگها دارای بریدگی که هریک از قسمتهای آن دراز نیزه‌ای است. گلهای آن به رنگ قرمز خونی که در بن جام آن یک لکه درشت تیره دیده می‌شود.
گلبرگها پوشیده از کرک ریز می‌باشد. کپسول آن تخم‌مرغی با دیسک پهن که در اطراف آن دندانه‌هایی وجود دارد. این گیاه در ایران در دامنه‌های البرز در پلور و در دامنه‌های کوه دماوند در گچسر در ارتفاع 2000 متری و در ورک نزدیک کرج، در دره چالوس مازندران در 2200 متر ارتفاع و در آذربایجان در خوی دیده شده است.
در مناطق شمال به نام «خشخاش سیاه» شناخته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه و برگ و کپسول این گیاه ماده تبائین یافت می‌شود. مقدار تبائین در کپسول آن که ضمن تیغ زدن با صمغ شیره آن خارج می‌شود بیش از سایر قسمتها می‌باشد. مقدار تبائین این گونه شقایق که در ایران می‌روید از گونه‌های نظیر آن که در سایر مناطق دنیا می‌رویند بیشتر است. به همین جهت از نظر دارویی خیلی مورد توجه می‌باشد.
ماده تبائین یا پارامورفین یکی از آلکالوئیدهای موجود در تریاک است که مقدار
ص: 406
آن در خشخاش مولد تریاک خیلی کم است ولی در این گونه(P .bracteatum) زیاد است.
تبائین یک آلکالوئید سمی متبلور سفیدی است به فرمول خام‌C 91 H 12 NO 3 و نام شیمیایی آن دی- متیل- دهایدرومورفین 676] می‌باشد.
معروف است که ماده تبائین را مردم منطقه‌Thebes به جای تریاک مصرف می‌کردند به این دلیل آن راThebaine گفته‌اند.Thebes از شهرهای قدیمی ازبین‌رفته مصر شمالی است که مشرف به نیل در روزگاران کهن وجود داشته و پایتخت سابق مصر در این شهر بوده است.
مقدار تبائین که در تریاک در حدود 5/ 0- 2/ 0 درصد می‌باشد در شیره خشک حاصل از تیغ زدن کپسول گونه‌P .bracteatum ایران خیلی بیشتر و چندین برابر است.
تبائین در 193 درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود و تقریبا در آب غیر محلول است ولی در الکل و اتر حل می‌شود و در اسید سولفوریک غلیظ نیز حل می‌شود و به رنگ قرمز تیره درمی‌آید.
تبائین به عنوان یکی از داروهای معروف برای ترک اعتیاد تریاک مورد توجه است.
ص: 407

گل حلوا

اشاره

به فارسی «گل حلوا»، «گل یوسف» و «گل تاج‌خروسی پرورشی» نامیده می‌شود.
در تب طب سنتی با نامهای «بستان‌افروز»، «حبق بستانی» و «زینة الریاحین» آمده است.
به فرانسوی‌Amarante crete de coq ،Passe velours وCelosie و به انگلیسی‌Cock's comb گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Amaranthaceae ، نام علمی آن‌Celosia cristata L . و مترادف آن‌Celosia argentea var cristata Voss . می‌باشد.

مشخصات

گل حلوا یا گل تاج‌خروسی پرورشی گیاهی است یکساله بلندی آن 60- 40 سانتی‌متر می‌باشد. برگهای آن تخم‌مرغی و نوک‌تیز است. گل آن درشت دارای لایه‌های متعدد و پیچیده به رنگ قرمز مخملی سایه‌دار و براق و قسمت بن گل صاف، پهن، زبر و به رنگ زرد مایل به قهوه‌ای است. گلها معمولا در پاییز ظاهر می‌شوند.
گلهای این گیاه به رنگهای دیگر نیز دیده می‌شود.
گل حلوا بومی مناطق حاره آسیا و افریقاست و در قرن شانزدهم حدود 1570 میلادی به اروپا وارد شده است و در حال حاضر در اغلب مناطق معتدله و حاره دنیا کاشته می‌شود. در آسیا در مناطق معتدله خنک انتشار وسیعی دارد. در ایران به عنوان گل زینتی کاشته می‌شود. اراضی رو به آفتاب را دوست دارد و برای تکثیر آن
ص: 408
تخمهای ریز و سیاه آن کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه گل حلوا وجود بتائین و یک آنتوسیانین دارای ازت 677] تأیید شده است. تخم آن دارای یک روغن چرب می‌باشد]G .I .M .P[ .
در گزارش بررسی‌های دیگری آمده است که گیاه گل حلوا دارای یک آلکالوئید و یک تری‌تریپنوئید است. تخم آن دارای روغن می‌باشد [موزیگ و شرام .

خواص- کاربرد

عده‌ای از گیاه‌شناسان معتقدند که دو گونه‌Celosia cristata وCelosia argentea هر دو یک گونه هستند درحالی‌که بعضی آن دو را دو گونه مختلف و یا یکی را واریته‌ای از دیگری می‌دانند. به‌هرحال از نظر خواص طبی و دارویی در غالب مدارک مشابه ذکر شده و نوعا گیاه با گل قرمز را به ارقام دارای گل به رنگهای دیگر از نظر خواص دارویی ترجیح می‌دهند.
در چین معمولا ساقه‌های نرم جوان و سبز گیاه و گیاه جوان و قسمت بالای تاج گل و تخم گیاه همه در طب سنتی مستعمل است [استوارت .
گلهای تاج‌خروسی پرورشی که در حقیقت قسمتی از آن گل و قسمتی میوه است که دانه‌های آن را در بر گرفته است، موقعی خواص خود را به بهترین وجه حفظ می‌کند که پس از چیده شدن خیلی سریع خشک شوند و برای معالجه اسهال خونی، بواسیر، زیادی ترشح عادت ماهیانه و ترشحات سفیدرنگ مهبل تجویز می‌شود [چونگ یائوچی . و همچنین برای مواردی که عادت ماهیانه بدون دلیل قطع شود [هو]. و برای قطع خونریزی از روده‌ها [هاو] و یا از ریه‌ها [رومفیوس و فایدهین به کار می‌رود.
آقای هین می‌گوید که اگرچه سرشاخه‌های گلدار و غنچه‌دار گیاه نیز در بازار دارویی جاکارتا عرضه می‌شود، ولی معتقد است که خواص قابل ملاحظه‌ای ندارند.
از شاخه‌های سبز جوان و از گیاه جوان به‌طور له‌شده برای تهیه ضماد به منظور معالجه و التیام زخمهای عفونی و جراحتها و التهابهای جلدی استفاده می‌شود
ص: 409
گل حلوا
[استوارت . از این ضماد برای تحلیل ورم نیز تجویز می‌شود [تاناکا- اوداشیما].
برای معالجه جوش و کورک نیز کاربرد دارد [هین و گروف . در زمان جنگ گیاه را زندانیان در تایلند می‌خوردند و معتقد بودند که با خوردن این گیاه در مقابل بیماری بری- بری که بیماری ناشی از کمبود ویتامین‌B 1 است و همچنین در مقابل بیماری پلاگرا که بیماری ناشی از کمبود نیاسین است، مصونیت پیدا می‌کنند [کلکسیون هود و کوسترمانس . خوردن برگهای گیاه در دوران عادت ماهیانه برای زنان مضر و ممنوع است [گررو و کوئی زمبینگ . تخم گیاه ضد کمی ویتامین‌C [678] در بدن است و به علاوه ضد کرم و انگل شکم می‌باشد [ابرت، دراگن درف و روا]. و همچنین برای تصفیه خون مفید است [روا] و مدر و قابض می‌باشد [هاو]. تخمهای آن‌هم عینا مانند تاج و قسمت بالای گل برای معالجه اختلالات خون و بیماری‌های چشم مفید است [ابرت، هاو و استوارت . به عنوان داروی تقویت‌کننده و تونیک برای افزایش شنوایی و
ص: 410
تقویت دید چشم نافع می‌باشد [کاریونه- کیمورا].
در مواردی نیز برای تهیه لوسیونهای نرم‌کننده و در برخی موارد برای ورم ملتحمه چشم به کار می‌رود [پتلو و هوپر]. سابقا در مالایا مرسوم بوده که از آن برای شکستگی استخوان ضماد درست می‌کرده‌اند و بسیار مفید بوده است [گیملت و برکیل . از تخم آن در هند برای معالجه دفع ادرار دردناک و سرفه و اسهال خونی استفاده می‌شود.
گونه دیگری از گل تاج‌خروسی پرورشی نیز وجود دارد که نام علمی آن‌Celosia argentea "plumrosa " می‌باشد، به انگلیسی آن راCelosia نامند.
بلندی این گیاه در حدود 45 سانتی‌متر و اختلاف آن از نظر شکل با گونه قبلی در شکل گلهای آن است و به جای اینکه گلها مانند گونه قبلی به شکل تاج خروس یک قطعه و به هم پیچیده باشد در این گونه به شکل رشته‌هایی شبیه پر طیور، دراز و جدا جدا که به‌طور گروهی مخروطی شکل رأس مخروط به طرف بالا درآمده‌اند، می‌باشند.
رنگ آنها نیز قرمز سایه‌دار تیره مخملی و جالب است از نظر ترکیبات شیمیایی و خواص مشابه گونه قبلی است.
گل حلوا از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی سرد و خشک و قابض است و از نظر خواص معتقدند که خوردن 50- 40 گرم آب دم‌کرده یا عصاره آن با سکنجبین برای رفع حرارت معده و کبد و باز کردن گرفتگی و انسداد طحال نافع است و ضد سم می‌باشد.
این گیاه از نظر هضم ثقیل است به همین علت باید با سکنجبین خورده شود. تخم آن برای اسهال مشابه بارهنگ است و آن را می‌کوبند و در شیر (در حدود نیم کیلوگرم) خیسانده و یک شب می‌گذارند بماند و صبح می‌خورند. تکرار این کار تا 3 روز برای معالجه سوزش مجرای ادرار و رفع قطره‌قطره ادرار کردن نیز نافع است.
مقدار خوراک از تخم آن تا 10 گرم است.
ص: 411

تاج‌خروسی وحشی

اشاره

به فارسی «تاج‌خروسی» و «تاج‌خروسی وحشی» است. به فرانسوی‌Amarante و به انگلیسی‌Amaranth گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Amaranthaceae .
گونه‌های مختلفی از آن به‌طور خودرو در ایران می‌رویند و نام علمی تعدادی از آنها که در طب سنتی مستعمل و از نظر خواص دارویی مورد توجه می‌باشند در زیر آورده می‌شود:
1.Amaranthus caudatus L . و مترادف آن‌Amaranthus paniculatus L . به فرانسوی آن راAmarante queue de renard گویند. گیاهی است یکساله برگهای آن تخم‌مرغی نوک‌تیز به رنگ سبز درخشان. گلها به صورت خوشه‌ای نواری به شکل دم روباه و اغلب کمی دراز و آویزان به طرف پایین در انتهای شاخه‌های گل‌دهنده به رنگهای قرمز و بندرت سفید ظاهر می‌شوند. این گیاه در اطراف تهران و در بلوچستان به‌طور خودرو دیده می‌شود.
2.Amaranthus blitum L . و مترادف آن‌A .sylvestris Desf . گیاهی است یکساله بلندی آن 50- 30 سانتی‌متر در اطراف تهران، در شمال ایران در گیلان، در آذربایجان در باغهای نزدیک تبریز، در قره‌داغ بین حسن بیگلو و علی‌بولاغ و در اراک دیده می‌شود.
3.Amaranthus viridis L . که مترادف آن‌Albersia blitum Kunth و در اغلب مشخصات شبیه‌A .blitum L . می‌باشد. گیاهی است یکساله بلندی آن 80- 30
ص: 412
سانتی‌متر. برگهای آن سبز با دمبرگ دراز. این گیاه در سواحل بندر گز دیده می‌شود.
4.Amaranthus hypochondriacus L . و مترادف آن
Amaranthus hybridus L. var hypochondriacus Rob.
می‌باشد. گیاهی است یکساله بلندی آن 70- 40 سانتی‌متر در شمال ایران در گیلان و لاهیجان و در آذربایجان نزدیک تبریز و در اصفهان، اراک و باغهای همدان دیده می‌شود.

مشخصات

تاج‌خروسی وحشی معمولا یکساله است به بلندی 80- 30 سانتی‌متر در گونه‌های مختلف فرق می‌کند، گلهای آن به صورت مجموعه‌ای از خوشه‌های شل و آویزان به رنگهای اغلب قرمز می‌باشد. میوه آن خشک محتوی یک دانه سخت، لیز و براق است. این گیاه از نظر شکل ظاهری شبیه تاج خروسی پرورشی واریته‌Plumrosa می‌باشد. تکثیر این گیاه با کاشت تخم آن صورت می‌گیرد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در تاج‌خروسی وحشی گونه‌A .blitum وجودKNO 3 تأیید شده است.
بررسی دیگری نشان می‌دهد که در گونه‌A .caudatus در برگهای آن اکسالیک اسید یافت می‌شود]G .I .M .P[ .
گزارش مطالعات علمی دیگری نشان می‌دهد که در گیاه مقدار زیادی نیترات پتاسیم وجود دارد [پتلو و وان‌استی‌نیس کروزمان .
در گونه‌A .viridis برگهای تازه و شاخه‌های سبز و تازه آن منبع غنی ویتامین‌B است [هرمانو و سپولودا].

خواص- کاربرد

در چین تاج‌خروسی گونه‌A .blitum را برای خنثی کردن و خارج کردن سم از بدن می‌خورند [کلکسیون تسانگ . از گونه‌A .viridis به عنوان ضد کرم و ضد انگل به‌طور وسیعی استفاده می‌شود، در این مورد از تخم گیاه مصرف می‌کنند.
بررسی‌های گرشوف نشان می‌دهد که تخم تاج‌خروسی وحشی بخصوص گونه‌A .viridis دارای مقداری ساپونین است که آن را کمی سمی نموده و به همین دلیل
ص: 413
برای کرم‌کشی مفید است.
در چین جوشانده تمامی گیاه گونه‌A .viridis را برای رفع التهاب و معالجه اسهال خونی می‌خورند [ماک کلو و هوانگ . برگهای این گیاه و شاخه‌های سبز و جوان آن منبع غنی ویتامین‌B می‌باشد.
در هند از تاج‌خروسی گونه‌A .caudatus برای تصفیه خون و معالجه بواسیر و به عنوان مدر برای رفع قطره‌قطره ادرار کردن خورده می‌شود و از له‌کرده گیاه نیز برای معالجه زخمهای خنازیری روی زخم می‌گذارند.
ص: 414