تمر هندی
اشاره
در کتب فارسی با نامهای «تمر هندی»، «تمر»، «خبجه»، «انبله» و «حمز» آمده است. در بلوچستان با نام محلی «چیت‌چک» شناخته می‌شود. به عربی «صبار» و «شجرة الصبار» و «حومر» گویند و در کتب طب سنتی با نامهای «تمر هندی» و نوع هسته‌ریز و قرمزرنگ آن را «تمر هیرونی» و «تمر گجراتی» نام می‌برند. به هندی «ایملی» و «آملی» و در بمبئی «امبلی» می‌نامند. به فرانسویTamarin و به انگلیسیTamarind گویند. تمر درختی است که درخت آن را به فرانسویTamarin یاTamarinier و به انگلیسیTamarind tree می‌نامند. گیاهی است از خانوادهLeguminosae تیره فرعیCaesalpinaceae ، نام علمی آنTamarindus indica L . می‌باشد.
مشخصات
گیاه تمر هندی درخت بزرگی است دارای برگهای مرکب پری شامل 20- 10 جفت برگچه فشرده نزدیک به هم متقابل. گلهای آن به شکل خوشه‌ای شل و باز در انتهای ساقه به رنگ زرد مایل به قرمز با گلبرگهای دراز به طول 13- 12 میلی‌متر قرار دارد.
میوه آن شبیه باقلا به شکل غلاف ناشکوفا با کمی خمیدگی به طول 15- 7 سانتی‌متر و به عرض 2- 1 سانتی‌متر که در آن 10- 3 دانه قرار دارد. سطح خارجی
ص: 415
تمر هندی به رنگ نخودی تیره و داخل میوه گوشتی به رنگ زرد و قهوه‌ای مایل به قرمز شامل شیره اسیدی ترش مایل به شیرین است و در داخل آن چند هسته مربع شکل قرمزرنگ جای دارد.
نوعی از تمر هندی که به تمر گجراتی و «هیرونی» معروف است دارای غلافی کوچک و سرخ‌رنگ و دارای هسته خیلی کوچک و ریز است و پس از اینکه در آب جوش ریخته شوند، آب به رنگ قرمز درمی‌آید.
قسمت مورد مصرف دارویی پولپ داخل غلاف میوه است. برای تهیه تمر هندی میوه‌ها را شکافته و گوشت آنها را با هسته‌ها بیرون می‌آورند و در ظرف چوبی بزرگی این پولپ و هسته‌ها را روی هم می‌ریزند و سپس شربت ساده‌ای که به حالت جوش باشد روی آن می‌ریزند که به تمام قسمتهای پولپ نفوذ کند.
درخت تمر هندی بومی هند و افریقا می‌باشد به جزایر آنتیل نیز وارد شده و در حال حاضر در اغلب مناطق گرم دنیا که تا 30 درجه عرض شمالی واقع‌اند می‌روید.
در ایران در بلوچستان می‌روید و کاشته می‌شود.
ترکیبات شیمیایی
در پولپ میوه مقدار کمی قند و پکتین و در حدود 10 درصد اسید سیتریک و 8 درصد اسید تارتاریک آزاد و تارتارات اسید دو پتاسیم است. در پوست درخت تانن وجود دارد و در هسته میوه مقداری روغن ثابت یافت می‌شود. از درخت صمغی گرفته می‌شود که دارای گالاکتان است [وهمر]. سرشاخه‌های سبز و جوان درخت و برگهای جوان و نرم آن منبع غنی از ویتامینB می‌باشند [هرمانو- سپولودا]. پولپ میوه گیاه دارای ماده مسهلی است.
خواص- کاربرد
پولپ داخل میوه تمر هندی خنک‌کننده است و به هاضمه کمک می‌کند [راجر]. در موارد تب و برای رفع تشنگی مفید است [والنزوئلا]. دارای خاصیت جبران کمبود ویتامینC بدن است و ملین می‌باشد [سافورد]. از پولپ تازه و کهنه آن نیز استفاده می‌شود [برکیل . از تمر هندی برای مبارزه و مقابله با مسمومیت حاصله از اسراف در خوردن و جذب روغن دانه‌های گیاه شوولمگرا مصرف می‌کنند [پتلو]. شرح گیاه شوولمگرا در جلد چهارم کتاب آمده است. مغز چوب ساقه‌ها و درخت تمر هندی
ص: 416
تمر هندی
شاخه با گل و میوه
مسهل و کمی مدر است و در ترکیبی به عنوان مسهل در موارد اختلالات کبدی و کمی اشتها و کمی ادرار توأم با یبوست تجویز می‌شود [می‌نات .
در اندونزی میوه‌های مانده و کهنه آن برای دارو ترجیح داده می‌شود. از میوه‌های کهنه روغنی می‌گیرند که در موارد مختلفی مصارف دارویی دارد از جمله برای رفع خارش از زخم جوش و کورک مصرف می‌شود. مخلوط با آب آن را اغلب برای سقط جنین می‌خورند [هین . از پوست درخت و برگهای گیاه نیز اغلب به صورت مخلوط با آب حمام و یا به صورت کمپرس و یا به صورت ضماد استفاده می‌شود.
گرد تخم تمر هندی را سابقا در ایران با عسل مخلوط کرده و برای افزایش نیروی جنسی می‌خوردند [شلیمر]. تمر هندی از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی ایران سرد و خشک است و در مورد خواص آن معتقدند که مقوی قلب و معده سست است. آشفتگی و تهوع صفراوی را تسکین می‌دهد، ملین است و مسهل صفرا و اخلاط سوخته می‌باشد و در ردیف خوردنی‌های ترش مسهلی به راحتی و خوبی آن
ص: 417
نیست. هیجان خون را فرو می‌نشاند و برای تبهای گرم و خفقان گرم و رفع عطش مفید می‌باشد. غرغره آن برای خناق نافع است. مضمضه آن برای جوشهای دهان مفید است. معمول است که تمر هندی را زیاد در آب نمی‌مالند و فقط در آب خیس می‌کنند، وقتی خوب خیس خورد و محتوی آن داخل آب شد آن را صاف می‌نمایند و با کمی نبات می‌خورند. تمر هندی برای سینه و طحال مضر است و اسراف در خوردن آن مولد سرفه می‌باشد و ناشتا خوردن آن هم به‌هرحال خوب نیست.
مقدار خوراک آن 150- 35 گرم است پوست آن قابض است و داروی خوبی برای اسهال مزمن می‌باشد.
دانه آن سرد و تر و خشک‌تر از پولپ آن و خیلی قابض است و خوردن مغز دانه آن برای تأخیر انزال مؤثر است.
تهیه پولپ تمر هندی
تمر هندی را به مقدار مورد نظر گرفته در آب می‌خیسانند تا کاملا نرم شود و از الک مویی رد می‌کنند و مایع حاصله را در حمام ماریه در حد قوام عصاره، تبخیر می‌کنند. این پولپ ملین و سرد است و مقدار خوراک آن 60- 40 گرم است.
مربای تمر هندی
پولپ تمر هندی 2 واحد، آب 2 واحد و قند کوبیده 5 واحد. پولپ را با آب مخلوط کرده زیرورو می‌کنند تا خمیر یکنواختی به دست آید و قند را افزوده و در حمام ماریه تبخیر می‌نمایند تا وزن مخلوط به 8 واحد برسد.
این مربا مبرد و مسهل خوبی است مقدار خوراک آن 200- 50 گرم برحسب سن و وزن شخص است.
دم‌کرده تمر هندی
20 گرم تمر هندی را با 1000 گرم آب جوش مخلوط کرده مدت یک ساعت دم کنند و با الک صاف نمایند. ظرفی که در آن دم می‌کنند نقره یا چینی بوده و از مس نباشد. این دم‌کرده را می‌توان فنجان فنجان در عرض روز خورد.
ص: 418
شیر بریده تمر هندی
تمر هندی 60- 30 گرم، شیر بریده جوش 1000- 500 گرم. تمر را در شیر بریده مخلوط کرده بگذارد سرد شود و صاف نمایند. این فرآورده مبرد و مسهل است و فنجان فنجان بخورند تا اثر مسهلی آن ظاهر شود.
ص: 419
[ضمیمه‌ها