گروه نرم افزاری آسمان

آب قاشق





اشاره

به فارسی «آب قاشق» و «او- لادن» و در کتب طب سنتی با نام عربی آن «قصعة الماء» که به معنای ظرف آب یا کاسه آب است آورده شده، به فرانسوی‌Hydrocotyle commune وEcuelle d'eau و نوعی از آن راHydrocotyle asiatique و به انگلیسی‌Gotu kola وMarsh penny wort وPenny wort وSheep's bane گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Umbelliferae دارای گونه‌های متعددی است که در مناطق حارّه آسیا، استرالیا، چین، تایوان و هندوستان انتشار دارد و در طب سنتی به عنوان دارو مستعمل است. در ایران دو گونه آن تا به حال شناسایی شده که نام علمی آنها:
1.Hydrocotyle vulgaris L .
2.Centella asiatica (L .) urban که مترادف آن‌Hydrocotyle asiatica L . می‌باشد. این گونه اخیر که به انگلیسی بیشتر به‌Gotu kola معروف است، مصارف دارویی زیادی دارد

مشخصات

گونه‌H .vulgaris گیاهی است یکساله، کوچک، خزنده، دارای برگهای دایره‌ای شکل، دندانه‌دار که با دمبرگ درازی به وسط پهنه برگ چسبیده است. قطر دایره برگها از 4- 1 سانتی‌متر است. گیاه دارای یک ساقه خزنده و خوابیده روی زمین است
ص: 101
که دمبرگهای بلندی اینجا و آنجا از این ساقه خارج و منتهی به برگهای دایره‌ای شکل می‌شود. گلهای آن سفید، کوچک و از بین دمبرگها در تابستان ظاهر می‌شود. میوه آن کوچک و کروی شکل است. این گیاه سمّی است و اگر گوسفند مخلوط با سایر علوفه از آن تغذیه کند مسموم می‌شود و به همین علت به انگلیسی آن را هلاک کننده گوسفند نیز گفته‌اند.
این گیاه در چمن‌زارهای مرطوب و در باتلاقها می‌روید. در ایران به‌طور خودرو در اراضی مرطوب و آبهای راکد مناطق شمال ایران دیده می‌شود.
گونه‌H .asiatica شبیه گونه قبلی است با این اختلاف که در این‌گونه دم گلهای فرعی وجود ندارد. این‌گونه در مناطق مختلف آسیا، هند و سیلان و افریقای جنوبی و ایران انتشار دارد. در ایران در اراضی مرطوب، باتلاقها، آبهای راکد لاهیجان و مناطق اطراف آن و در کنار آب‌بندها شناسایی شده است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در هر دو گونه ماده سمی و تلخی به نام ولّارین 151] در ریشه و برگهای گیاه وجود دارد. در تجزیه آزمایشگاهی که از گیاه گونه‌H .asiatica به عمل آمده وجود یک ماده تلخ سمّی و در برگهای تازه گیاه یک گلوکوزید به نام آزیاتیکوزید[152] در حدود 12/- 07/ 0 درصد مشخص شده است. به علاوه از گیاه اسانس، روغن چرب، سیتوسترول، تانن و مواد رزینی جدا شده است. از گیاه خشک یک آلکالوئید به نام هیدروکوتیلین 153] که مقدار آن 0016/ 0 درصد است، جدا گردیده است.
گلوکوزید آزیاتیکوزید بر ضد جذام تأثیر شفابخش دارد و از ماده اوکسی- آزیاتیکوزید[154] برای معالجه برخی از انواع سل استفاده می‌شود. در گیاه مقداری ویتامین‌C وجود دارد.]G .I .M .P[
در گزارش بررسی‌های دیگری آمده است که در گیاهی که از سیلان برداشت
ص: 102
شده، سه تری ترپنیک اسید[155] و ماده سنتلوزید[156] به دست آمده است [لیتگوتریپت .

خواص- کاربرد

در مناطق مختلف خاور دور بیشتر از برگهای گیاه یا تمام گیاه تازه گونه‌asiatica H . استفاده می‌شود. از عصاره گیاه به عنوان مبرّد و خنک‌کننده، استفاده می‌کنند و برای تصفیه خون می‌خورند، اگر مقدار کمی از آن خورده شود، اشتها را تحریک می‌کند و به هضم غذا نیز کمک می‌نماید. و داروی خوبی برای ناراحتی‌های تخلیه برای کودکان است [لیو]. در اغلب موارد برای پاک کردن و التیام زخم و جراحتها و ناراحتیهای پوست تجویز می‌شود. تحقیقات‌Lepine نشان می‌دهد که عصاره تصفیه نشده و خام گیاه بویژه برای التیام جراحتها، زخمها، سیفیلیس و خنازیر مؤثر و مفید است. گیاه کمی مدّر است [وان درورد]. شاید مهمترین خاصیت آن معالجه جذام باشد. در ماداگاسکار یک ماده متبلور آزیاتیکوزید از گیاه به دست آمد، ابتدا تصور می‌کردند یک گلوکوزید است ولی با بررسی بیشتر معلوم شد که یک‌ester است. با تزریق این ماده برای درهم شکستن و التیام جوشها و گرهکهای جذام و زخمها و جراحتهای انگشتان استفاده می‌شود. این‌طور توجیه می‌شود که این دارو موجب حل کردن پوشش مومی سخت باسیلهای جذام می‌شود و به این ترتیب آن را به صورت شکننده در می‌آورد که به آسانی با داروی مختصری و یا حتی با مقاومت بدن، باسیل از بین می‌رود [ولث اوف اندیا].
در هند از گیاه در موارد بیماری‌های اعصاب، خون و جذام استفاده می‌شود. برگهای آن را برای بهبود حافظه می‌خورند و در موارد بیماری‌های پوست و سیفیلیس استعمال داخلی و یا خارجی آن تجویز می‌شود. باید توجه شود که مصرف زیاد این دارو مخدّر است و باید طبق تجویز پزشک در مواردی کپه ضروری به نظر می‌رسد در حد مجاز خورده شود. تحقیقاتی نشان داده است که خوردن این گیاه برای رفع تشمع کبد نیز تأثیر مفید دارد.
ص: 103

مقدار و روش مصرف

برای افزایش جریان خون در پاها و همچنین در رفع برخی موارد بی‌خوابی از دم کرده گوتوکولا استفاده می‌شود. برای تهیه دم کرده آن نصف قاشق مربّاخوری از برگهای خشک آن در یک پیمانه آب جوش (200 گرم) ریخته و 15 دقیقه دم شود. و دو پیمانه در روز خورده شود چون مزه گوتوکولا قابض و تلخ است ممکن است با آب لیمو ترش تازه و یا عسل خورده شود و یا مخلوط با نوشابه دیگری که طعم آن را بهبود بخشد، مخلوط و خورده شود.
برای درمان جراحتها و درمان سودا از دم کرده فوق به صورت کمپرس روی موضع استفاده شود، اگر اثر کافی دیده نشد غلظت دم کرده را بیشتر کنید.
گوتوکولا به کودکان زیر دو سال نباید داده شود و در مورد کودکان بیشتر از دو سال و اشخاص پیرتر از 65 سال از دم کرده رقیق آن شروع و به تدریج در دفعات بعد غلظت دم کرده افزایش یابد تا به حد مجاز برسد. از نظر عوارض جانبی تنها عکس العمل که دیده شده، خارش پوست است که در مورد اشخاص با پوست حساس ممکن است ایجاد شود. و در مورد آثار ماده فعّال آزیاتیکوزید موجود در این گیاه که برای درمان جذام مؤثر است به نظر می‌رسد محلول غلیظ آن به‌طور ضعیف سرطان‌زا باشد. در این مورد تحقیقی روی انسان نشده است ولی از محلول غلیظ آزیاتیکوزید که از گیاه جدا شده روی پوست موش آزمایشگاهی دو بار در هفته به مدت 18 ماه مالیده شده و 5/ 2 درصد تومور پوست ایجاد شده است که البته خیلی اثر ضعیفی است و به این ترتیب به نظر می‌رسد مصرف محلول دم کرده رقیق گیاه به طوری که توصیه شده است عوارضی این‌چنین نداشته باشد ولی به هر حال از نظر احتیاط توصیه این است در مورد اشخاصی که در مظان انواعی از سرطان هستند، بهتر است مصرف نشود و یا به هر حال زیر نظر و با توصیه پزشک مصرف شود.
در هندوستان کارشناسان گیاه درمانی در مکتب آیورودا[157] در روزگاران کهن از گیاه گوتوکولا نظیر گیاه‌Ginseng برای افزایش طول عمر و مبارزه با پیری استفاده می‌کردند ولی با گذشت زمان مصارف درمانی این گیاه گسترش بیشتری یافته و بعنوان داروی شفابخش در مصارف داخلی و خارجی برای درمان بیماری‌های پوستی
ص: 104
بخصوص جذام مصرف می‌شود. در یک تحقیق علمی جدید نشان داده شده است که گوتوکولا به صورت پماد برای از بین بردن و درمان تاول و یا تورمهای سرخ فلسی شکل و دردناک بیماری سودا[158] نافع است. در این تحقیق هفت نفر بیمار مبتلا به سودا از این‌Cream استفاده کردند پس از دو ماه پنج نفر از آنها درمان شده‌اند، و فقط بیماری یک نفر از پنج نفر پس از 4 ماه دوباره عود کرده است.
چون پماد گوتوکولا در بازار نیست ممکن است از کمپرس دم کرده آن در این موارد استفاده شود. گوتوکولا برای افزایش جریان خون در پاها و اعضای سفلای بدن نیز نافع است. در یک تحقیق در مورد 94 نفر که از نظر جریان خون در پاها رنج می‌بردند به تعدادی 60 میلی‌گرم گوتوکولا خورانده شد و به تعدادی ماده بی‌اثری شبیه آن‌Placebo داده شده است (بدون اینکه بیماران بدانند کدام گوتوکولا خورده‌اند و کدام‌Placebo ) پس از دو ماه ملاحظه شده است عده‌ای که از گوتوکولا استفاده کرده‌اند، محسوسا بهبود یافته، جریان خون در پاها بهتر شده و ورم کاسته شده است.
چون ضعف جریان خون در پاها موجب واریس می‌شود با اینکه اختصاصا تحقیقی در مورد بررسی آثار گوتوکولا در بهبود واریس به عمل نیامده ولی به نظر می‌رسد چون در افزایش جریان خون در پاها اثر مثبت دارد با احتمال زیاد در شفای واریس 159] نیز مؤثر باشد. به‌طور کلی نظر کارشناسان این است که مصرف گوتوکولا به استثنای مادران شیرده و زنان باردار و کودکان زیر دو سال سن و اشخاصی که سابقه بیماری سرطان دارند برای بقیه اشخاص در حد مجاز که توصیه شده است بلا اشکال می‌باشد. البته باید با نظارت پزشک مصرف شود و اگر در حین مصرف علائمی در مورد عوارض جانبی از قبیل خارش پوست و یا سردرد دیده شد مقدار مصرف آن کاسته شود.
ص: 105

پنج انگشت خزنده

اشاره

به فارسی در کتب قدیم «پنج انگشت خزنده» ذکر می‌شود و در کتب طب سنتی با نام «بنطافلن» و به عربی در برخی کتب طب سنتی با نامهای «ذو خمسه اوراق» و «ذو خمسه اجنجه» نامبرده می‌شود. به فرانسوی‌Potentille وPatentille rampante وQuinte feuille و به انگلیسی‌Five finger وFive leaf گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae نام علمی آن:
Potentilla reptans L.
می‌باشد

مشخصات

گیاهی است کوچک خزنده، چند ساله، علفی گسترده روی زمین و از ساقه‌های هوایی آن در تماس با خاک ریشه‌های اتفاقی بیرون می‌آید و در خاک مستقر می‌شود. برگهای آن مرکب شامل 5 برگچه سبز دندانه‌دار بیضی است و بندرت 7 برگچه دارد. گلهای آن زرد رنگ است. ساقه زیرزمینی یا بیخ گیاه کمی ضخیم و دارای ریشه‌های نسبتا قوی است.
این گیاه در گودالها و خاکهای مرطوب اغلب مناطق اروپا، افریقای شمالی و مناطق معتدله آسیا می‌روید. در ایران تقریبا در تمام مناطق کشور می‌روید. در اطراف تهران، تفرش و در نواحی جنوبی ایران در شیراز، دشت ارژن، گوتوند و در مناطق غربی ایران در آذربایجان غربی، سهند، خوی، قره‌چال و در شمال ایران در
ص: 106
مازندران، بندر گز، کجور، سخت‌سر، بابلسر، چالوس و سرانجام در شهمیرزاد به‌طور خودرو شناسایی شده است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه مقدار زیادی تانن 160] وجود دارد.

خواص- کاربرد

طبق نظر حکمای طب سنتی گیاه از نظر طبیعت معتدل و در عین حال خنک است و همچنین قابض و تب‌بر می‌باشد. بیخ آن قابض است. از جوشانده 40 گرم ساقه زیرزمینی گیاه (یا تمام گیاه) در هزار گرم آب برای قطع اسهال و شکم روش استفاده می‌شود. در استعمال خارجی جوشانده آن به عنوان قابض به کار می‌رود.
جوشانده آن محلل و ضد سمّ است و برای قطع تب از 10 گرم برگ خشک آن مخلوط با سرکه و عسل و یا برگ آن مخلوط با آب عسل و هم وزن آن فلفل استفاده می‌شود، بسیار مؤثر است (در مواردی که فلفل عکس العمل در بیمار ایجاد نکند).
اگر به‌طور مداوم روزانه 2- 1 گرم عصاره برگ آن خورده شود برای یرقان و قطع خونریزی‌های داخلی بسیار مفید است. ضماد آن برای قطع خونریزی‌های خارجی مفید است. ضماد برگ آن با نمک و عسل برای التیام جراحتها و بواسیر نافع است و گرد برگ آن برای جراحتهای تازه نافع است. عصاره ساقه زیرزمینی آن برای قطع اسهال و درد کبد و ریه و زخم روده‌ها و درد مفاصل و سیاتیک نافع است. اگر 15 گرم عصاره بیخ آن خورده شود برای کاهش سمیت سموم کشنده بسیار مؤثر است. غرغره دم کرده ساقه زیرزمینی آن در آب که ثلث آن در اثر تبخیر برود برای رفع خشونت حلق و خوردن دم کرده آن برای قطع اسهال و التیام زخم روده و درد مفاصل و سیاتیک مفید است. مضر معده است و از این نظر باید با سکنجبین خورده شود مقدار خوراک آن 15- 5 گرم است.
برای مصرف باید گیاه را در تابستان و پاییز وقتی دارای گل نباشد از خاک بیرون آورده و خشک نمود و یا در ماههای فروردین و اردیبهشت وقتی که ساقه‌های جوان
ص: 107
آن به حدود 5 سانتی‌متر رسیده باشد از خاک بیرون آورده و خشک نمود. طعم گیاه ابتدا کمی شیرین و سپس کمی تلخ مزه می‌شود.
ص: 108

پنج انگشت غازی

اشاره

به فارسی «پنج انگشت غازی» و به فرانسوی‌Potentille anserine وArgentine وHerbe aux oies و به انگلیسی‌Silver wood گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae نام علمی آن‌Potentilla anserina L . می‌باشد

مشخصات

گیاهی است علفی چند ساله برگهای آن مرکب دارای 20- 12 برگچه. هر برگچه بیضی با دندانه‌های درشت نامنظم که پشت برگچه‌ها را کرک سفیدی پوشانیده است و به همین دلیل به زبان فرانسوی نقره‌ای هم می‌گویند. برگهای آن خیلی مورد توجه پرندگان بخصوص غاز می‌باشد. ساقه‌های هوایی گیاه نیز مانند گونه دیگر (پنج انگشت خزنده) اغلب خوابیده و در بندهای ساقه‌ها در تماس با خاک ریشه‌های اتفاقی ایجاد می‌شود. گلهای آن زرد، درشت که در بهار ظاهر می‌شود.
این گیاه بیشتر در حاشیه آب‌بندها و جویبارها و در مناطق مرطوب نیمکره شمالی می‌روید. در ایران در مناطق شمال ایران در مرزن‌آباد و در دشت ارژن و در کوه‌رنگ به‌طور خودرو شناسایی شده است.
ص: 109
پنج انگشت غازی

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه در حدود 28/ 0 درصد اسانس روغنی فرّار وجود دارد و بعلاوه تجزیه و آزمایش داروشناسی گیاه وجود کولین 161] و سوکسینیک اسید[162] را در آن تأیید می‌نماید و به علاوه در گیاه وجود بتا- سیتوسترول 163] و گاما- سیتوسترول 164] و دو استرول دیگر تأیید شده است.]S .G .I .M .P[ در ریشه برگ گیاه تانن و ماده‌ای به نام تورمانتول 165] مشخص شده است.
ص: 110

خواص- کاربرد

در اروپا برگها و بیخ گیاه به عنوان قابض و تونیک و مقوی به کار می‌رود و به طور کلی برای قطع اسهال خونی نیز از آن استفاده می‌شود. گیاه اثر تحریکی روی عضلات رحم دارد.]G .I .M .P[
ص: 111

حشیشة المبارکه

اشاره

در کتب فارسی قدیم با نامهای «بیخ شب‌بو» و «علف مبارک» و در کتب طب سنتی به عربی آن «حشیشة المبارکه» آمده است. به فرانسوی‌Avence وBenol ?te وBenol ?te commune و به انگلیسی ریشه آن‌Avens -root و گیاه‌Avens وWood avens وHerbe bennet گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae نام علمی آن‌Geum urbanum L . و مترادفهای آن‌G .ibericum Bess . وG .hyrcanum C .A .Mey . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است علفی، چند ساله و گسترده روی زمین. اندام گیاه پوشیده از تارهای زبر و برگها دندانه‌دار است. گلهای آن زرد ریزوم و یا ساقه زیرزمینی آن کمی ضخیم و سطح آن ناصاف و پوشیده از ریشک می‌باشد. رنگ قسمت خارجی ساقه زیرزمینی قهوه‌ای تیره کمی معطّر شبیه بوی میخک و طعم آن تلخ و قابض است.
این گیاه در اغلب مناطق اروپا و آسیا در حاشیه جنگلهای مرطوب می‌روید. در ایران نیز به‌طور خودرو در حاشیه جنگلهای شمال ایران در بندر گز، بین رشت و لاهیجان و در دامنه‌های مرتفع البرز در شمال هرزویل و در اطراف تهران و در آذربایجان در حسن‌بیگلو دیده می‌شود. تکثیر آن از طریق کاشت دانه آن و یا با کاشت قطعاتی از ریشه گیاه در بهار یا تابستان انجام می‌گیرد. قسمت مورد استفاده در
ص: 112
طب سنتی بیشتر ساقه زیرزمینی یا بیخ آن است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در ساقه زیرزمینی و یا به اصطلاح بیخ گیاه که در بازار بنام ریشه عرضه می‌شود، وجود اسانس روغنی فرّار شامل اوژنول 166] و همچنین گلوکوزید ژئین 167] و آنزیم تأیید شده است. به علاوه دارای مقدار زیادی تانن است.

خواص- کاربرد

در هند از گیاه به عنوان مقوی و تونیک و قابض و برای جلوگیری از خونریزی و بند آوردن اسهال و رفع ترشحات سفید زنانگی، التهاب حلق و در موارد اسهال خونی استفاده می‌شود. از ساقه زیرزمینی آن در اروپا به عنوان قابض و ضدعفونی‌کننده مصرف می‌شود. برای افراد مسن و بخصوص افرادی که دوره نقاهت بیماری را می‌گذرانند و ضعیف شده‌اند از داروهای مقوی بسیار مناسب می‌باشد. فرآورده‌های ساقه زیرزمینی آن برای رفع دردهای ماهیچه‌ها و تقویت اعصاب و به عنوان تب‌بر بسیار مفید است.
چون تانن فراوان دارد غرغره جوشانده آن برای رفع التهاب دردناک لثه، قطع خونریزی از لثه، سفت نمودن گوشت لثه و خوش‌بو کردن دهان نافع است. از خیسانده ساقه زیرزمینی گیاه در شراب برای شست‌وشوی زخمها و التیام زخم استفاده می‌شود.
در مصارف داخلی از دم کرده 70 گرم ساقه زیرزمینی تازه یا 40 گرم ساقه زیرزمینی خشک در هزار گرم آب جوش استفاده می‌شود. برای تهیه تونیک مقوی آن در حدود 50 گرم ساقه زیرزمینی خشک گیاه را در هزار گرم سرکه مدت 8- 7 روز می‌خیسانند و پس از آن شروع به مصرف می‌کنند و یک فنجان قبل از هر غذا بسیار مفید است.
در استعمال خارجی از جوشانده 50 گرم بیخ خشک آن در هزار گرم آب به عنوان غرغره برای رفع تورم و خونروی از لثه به کار می‌رود.
گونه دیگری از همین خانواده در ایران می‌روید و خیلی شبیه حشیشة المبارکه
ص: 113
است با این اختلاف که رنگ گل آن زرد مایل به قهوه‌ای یا قرمز است. گونه‌ای به نام‌Geum rivale L . است که دارای همان خواص است. این گیاه در ارتفاعات مرطوب آذربایجان و در درّه چالوس و کندوان دیده می‌شود. و در مواردی که در مورد گیاه قبلی ذکر شد می‌توان به کار برد، با همان مقدار خوراک.
ص: 114

خرنوب

اشاره

در کتب طب سنتی با نامهای «خرنوب» و «خّروب» آمده است. به فرانسوی‌Caroubier وCaroube وFeve de pythagore و به انگلیسی‌Carob tree وCarob وKaroub وHoney bread وSweet pod گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Caesalpinaceae نام علمی آن‌Geratonia siliqua L . و مترادف آن‌Ceratonia coriacea Salisb . می‌باشد

مشخصات

خرنوب درختی است به بلندی 12- 7 متر با برگهای مرکب متشکل از 10- 8 جفت برگچه سبز مایل به قرمز چرمی برّاق ضخیم. دور تنه این درخت غالبا تا 2 متر می‌رسد. گلهای آن بدون گلبرگ به شکل خوشه و به رنگ قرمز یا ارغوانی است. میوه آن غلافی دراز خمیده آویزان و گوشتی به طول 30- 10 سانتی‌متر است. میوه‌های خرنوب از نظر مواد قندی خیلی غنی است ولی از نظر مواد پروتئینی ضعیف است.
دارای طعم شیرین شبیه به عسل و در داخل غلاف آن 16- 12 عدد تخم سخت شبیه عدس قرار دارد. چون میوه‌های درخت خرنوب شبیه لیلکی است، عده‌ای از جمله شلیمر این درخت را با لیلکی و کرات اشتباها یکجا ذکر کرده و اضافه کرده است که در مازندران و گیلان می‌روید. در مخزن الادویه نیز نویسنده خرنوب را با لیلکی یکی می‌داند که اشتباه است. زیرا طبق نظر عامه کارشناسان این درخت اصولا از درختان
ص: 115
شاخه درخت خرنوب(C میوه(B گل ماده(A گل نر
جنگلی شمالی ایران نیست و در ایران فقط در فارس در غار شاپور نزدیک کازرون به طور خودرو دیده شده است. البته از نظر مطالعاتی تحقیقاتی برای کاشت و بررسی چگونگی رشد خرنوب در شمال ایران شده و بذر آن را از قبرس وارد کرده‌اند و در شمال ایران مطالعاتی در این زمینه صورت گرفته ولی این مطالعات سالها پس از دوران نویسنده مخزن و شلیمر انجام شده است.
این درخت بومی مناطق مدیترانه‌ای است و به‌طور وحشی در سوریه و شامات و صحرای آناتولی می‌روید ولی در هندوستان و اکثر مناطق مدیترانه‌ای و کالیفرنیا نیز کاشته می‌شود. تکثیر خرنوب از طریق کاشت بذر یا پاجوش آن در خاکهای آهکی صورت می‌گیرد، بذر را باید قبل از کاشت 5- 4 روز در آب روان خیساند و پس از اینکه جوانه آغاز گردید فورا به کاشت آن اقدام نمود.
یا اینکه بذر را در نهالستان می‌کارند و پس از 2 سال نهالها را به مزرعه منتقل می‌نمایند.
ص: 116

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در تخم آن روغن چرب وجود دارد، و به علاوه دارای صمغی است که شامل مانوز[168] و گالاکتوز[169] است. در میوه این درخت که شیرین است، وجود مقدار زیادی، در حدود 60 درصد، هیدراتهای کربن شامل 33 درصد ساکاروز و 18 درصد گلوکز و 1 درصد مواد نشاسته‌ای گزارش شده است. به علاوه میوه دارای تانن و کمی ویتامینهای‌D ,B ,A و سایر مواد می‌باشد.

خواص- کاربرد

خرنوب از نظر طبیعت سرد و خشک است و از نظر خواص مدّر است و برای بیماری‌های سینه و تقویت معده و چاق شدن بدن نافع است. ولی بطئ الهضم و نفّاخ است، خصوصا اگر میوه تازه آنکه هنوز یک سال از چیدن آن نگذشته باشد، خورده شود. اگر مخلوط با شیر خورده شود خیلی لذیذ و اشتهاآور است و برای سرفه مزمن نافع می‌باشد. اگر عصاره شیرین میوه تازه آن را به زگیل بمالند یا قسمتی از تخم آن را به زگیل بچسبانند، زگیل قطع می‌شود. تخم آن سرد و خشک است. و بسیار قابض و برای جلوگیری از خونریزی مفید است. مقدار خوراک از عصاره میوه 1- 5/ 0 گرم است و عصاره پوست آن 5/ 0- 3/ 0 گرم برای رفع اسهال نافع است. در هند از غلاف میوه آن به عنوان قابض و برای قطع سرفه استفاده می‌شود و پوست دانه آن را به عنوان مسهل و قابض مصرف می‌کنند.
ص: 117

خلّر

اشاره

به فارسی «خلّر» و در کتب مختلف فارسی و طب سنتی با نامهای «جلبان» و سفید آن «جلبان ابیض» و سیاه آن «جلبان اسود» آورده شده است. به شیرازی «مشیؤ» گویند. در خراسان در بعضی مناطق «ملک» و در آذربایجان «کلول» و در افغانستان هم «کلول» نام‌اند. و به هندی کساری گفته می‌شود عطار در منطق الطیر گفته است:
ملک عالم پیش او ملکی شودنه فلک در بحر او فلکی شود
به فرانسوی‌Gesse blanche وPois de brebis وPois carre گفته می‌شود. و به انگلیسی‌Chickling vetch وGrass pea وBitter vetch وMattar pea گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Legumimosae نام علمی آن‌Lathyrus sativus L . می‌باشد

مشخصات

گیاهی است علفی، پیچک‌دار. برگهای آن دارای 2 برگچه باریک دراز و نوک‌تیز است. گلهای آن به رنگ سبز مایل به سفید و یا مایل به زرد و یا مایل به قرمز است. میوه آن به شکل غلاف شبیه غلاف باقلا که دانه‌های خلّر در آن قرار دارد.
دانه‌ها به ابعاد 12- 7* 9- 5 میلی‌متر شبیه نخود صاف می‌باشد.
این گیاه در هند در درّه پنجاب در اوتارپاراداش انتشار دارد. در ایران در فارس، کرمان در کوه هراز- کوه نصر، در مکران، ایرانشهر، اصفهان، تهران، خرّم‌آباد،
ص: 118
آذربایجان، مشکین شهر و در کرمانشاه در بیستون می‌روید و کاشته می‌شود. در افغانستان نیز می‌روید و کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

در دانه خلّر یک ماده عامل سمّی وجود دارد که احتمالا یک ملح اسیدی فیتیک اسید[170] است.]G .I .M .P[ از دانه خلّر یک اسید آمینه جدا شده است و به علاوه مطالعات نشان می‌دهد که سمیت دانه در برخی موارد محسوس نیست. در دانه خلّر در حدود 30 درصد مواد نشاسته‌ای، 3 درصد مواد قندی، 2 درصد مواد چربی، بتائین 171] و کولین و ترکیباتی به نام لاتیرین 172] است.

خواص- کاربرد

روغن دانه گیاه، مسهل خیلی قوی و در مورد برخی مزاجها خطرناک و ایجاد ناراحتی و عکس العمل شدید می‌کند. دانه‌های تیره‌رنگ آن مسمومیت ایجاد می‌کند و این مسمومیت از خلّر به لاتیریسم 173] معروف است. این مسمومیت در اسب بیشتر ولی در کبوتر خیلی کم است. عوارض لاتیریسم در اثر تغذیه درازمدت از آرد و دانه‌های این گیاه بویژه دانه‌های تیره‌رنگ ایجاد می‌شود و در اغلب موارد موجب فلج اعضای اسافل بدن و عدم انقباض ماهیچه‌ها همراه با درد شدید است. به طوری که حرکت مشکل می‌شود، و موجب کمردرد و خروج غیر ارادی ادرار می‌شود. خلّر از نظر طبیعت سرد و خشک است و معتقدند که خوردن پخته دانه آن با عسل برای تسکین سرفه، درد سینه، صاف کردن ریه، تحلیل اخلاط، دفع فضولات از روده‌ها، ازدیاد ترشح شیر و ادرار مفید است و قاعده‌آور می‌باشد. مضر اعصاب است و خوردن خام آن ایجاد سردرد می‌کند. خصوصا نوع تیره که به هندی کساری گویند. مقدار خوراک آن تا 40 گرم است که باید با شراب و عسل خورده شود.
ص: 119

بلوط الارض

اشاره

گیاهی است که در ریشه یا بیخ آن غده‌هایی شبیه میوه بلوط و شاه بلوط وجود دارد به همین علت در کتب طب سنتی این گیاه را با نام «بلوط الارض» نامبرده‌اند و این غده‌های متورم ریشه است که در بازار به نام بلوط الارض عرضه می‌شود.
توضیح: گیاه کماذریوس را که برگش شبیه برگ بلوط است نیز در کتب طب سنتی بلوط الارض گفته‌اند که البته ارتباطی خانوادگی با این گیاه ندارد و به کلی متفاوت است.
گیاه بلوط الارض را در کتب فارسی «خل ماش غدّه‌ای» نوشته‌اند به فرانسوی‌Glande de terre وChataigner de terre وGesse tubereuse و به انگلیسی‌Earth chestnut گویند. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae نام علمی آن‌Lathyrus tuberosus L . می‌باشد.

مشخصات

بلوط الارض گیاهی است علفی چند ساله برگهای آن مرکب شامل 2 برگچه و برگچه‌ها سبز بیضی نوک‌تیز به‌طول 4- 2 سانتی‌متر و به عرض یک سانتی‌متر. گلهای آن قرمز رنگ و کمی معطّر می‌باشد. میوه آن نیام با غلافی باریک استوانه‌ای به طول حدود 3 سانتی‌متر و عرض نیم سانتی‌متر است. ریشه آن دارای غده‌هایی است به رنگ قهوه‌ای سیر در ابعاد یک فندق شبیه شاه بلوط.
ص: 120
این گیاه در ریگزارها و جنگلهای بدون درخت و موستانها می‌روید. در ایران در آذربایجان غربی و خوی و برخی مناطق دیگر به‌طور خودرو دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در غده زیرزمینی این گیاه مقدار قابل ملاحظه‌ای در حدود 15 درصد نشاسته و کمی قند به علاوه وجود یک هتروزید به نام اوروبوزید[174] و کمی از یک آلکالوئید تأیید شده است.

خواص- کاربرد

طبیعت گیاه و غده آن طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. از نظر خواص غده‌های زیرزمینی آن قابض و بازکننده گرفتگی‌های اعضای داخلی است.
مدّر است و قاعده‌آور و برای قطع اسهالهای ساده و شکم روش از آن استفاده می‌کنند. غده‌های گیاه را معمولا در آب نمک می‌پزند و می‌خورند. اسراف در خوردن آن نفخ و یبوست می‌آورد.
ص: 121

حشیشة الجرح

اشاره

به فارسی «شبدر زرد» و در کتب طب سنتی با نام «حشیشة الجرح» آمده است. به فرانسوی‌Anthyllide vulneraire وVulneraire وTrefle jaune de sable و به انگلیسی‌Wound wort وKidney vetch نامیده می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae نام علمی آن‌Anthy llis vulneraria L . می‌باشد

مشخصات

حشیشة الجرح گیاهی است علفی دو ساله. در سال اول مقدار زیادی برگهای گیاه به سطح خاک می‌ریزد که به مصرف علوفه دام می‌رسد و در سال دوم ساقه‌های آن رشد می‌کند و برگهای مرکب آن ظاهر می‌شود. گلهای آن زرد و در یک طبق فشرده در انتهای ساقه گل‌دهنده ظاهر می‌شود. میوه آن تخم مرغی شکل در یک طرف زرد و در طرف دیگر سبز رنگ است و در داخل آن یک تخم قرار دارد. تکثیر این گیاه از طریق کاشت بذر آن صورت می‌گیرد و کاشت بذر آن در پاییز در مزرعه خالی و یا در بهار در داخل مزرعه غله آبی انجام می‌گیرد و معمولا روش دوم عمل می‌شود و پس از برداشت غله این گیاه شروع به رشد کرده و به رشد خود ادامه می‌دهد. برای هر هکتار در حدود 20 کیلو گرم بذر کافی است.
این گیاه در مناطق اروپا و آسیا در هند، ایران و سوریه می‌روید. در ایران در شمال
ص: 122
حشیشة الجرح
A
- دانه‌های گیاه که خیلی بزرگ شده است.
در گیلان به‌طور خودرو دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

در قسمتهای مختلف گیاه و در برگ آن مقداری تانن، لعاب و چند ساپونین و مواد رنگی و در دانه آن کمی روغن قابل استخراج زرد رنگ یافت می‌شود.

خواص- کاربرد

گیاه قابض است و برای التیام زخم و تصفیه خون کاربرد دارد. گلهای آن ملیّن
ص: 123
است. دم کرده گل آن را برای تسکین استفراغ و تقویت معده به کودکان می‌دهند.
در استعمال داخلی از دم کرده 50 گرم گلهای گیاه در هزار گرم آب جوش برای تصفیه خون و تقویت معده و روده و در استعمال خارجی از نظر التیام زخم جوشانده غلیظ گیاه و برگهای آن را در حد 100- 50 گرم در هزار گرم آب تهیه کرده و برای شست‌وشوی زخم به کار می‌برند.
ص: 124

عجرمه

اشاره

در کتب طب سنتی با نامهای عربی «عجرمه» و «عجرمه» (نوع درختچه گره‌دار آن) و در برخی کتب فارسی قدیم با نام «اونونیس خاردار» آمده است. به فرانسوی‌Bugrane وBugrane epineuse وArrete -boeuf و به انگلیسی‌Rest harrow گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae نام علمی آن‌Ononis spinosa L . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است چند ساله خاردار پوشیده از کرک دارای ساقه ایستا که ارتفاع آن 60- 20 سانتی‌متر است. برگهای آن کوچک با دمبرگ و کناره‌های برگ دندانه‌دار پوشیده از کرک چسبناک. میوه آن متورم کوچک. گلهای آن قرمز که در تابستان ظاهر می‌شود. ریشه آن قوی دراز و به طوری است که در مقابل گاوآهن مقاومت می‌کند و همین خاصیت منشأ نامگذاری و وجه تسمیه آن به فرانسوی و انگلیسی است.
این گیاه در مزارع متروک مناطق مدیترانه‌ای و جنوب ایران می‌روید. در جنوب ایران در یزد خاست و بلوچستان دیده شده است و بیشتر ریشه آن از نظر خواص دارویی مورد توجه است.
ص: 125

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه آن وجود چند گلوکوزید به نامهای اونون 175]، اونونین 176] (مشابه گلیسرین)، پزودواونونین 177]، یک نوع الکل به نام اونونول 178]، تانن و کمی سیتریک اسید و ... تأیید شده است.

خواص- کاربرد

ریشه این گیاه را تمیز کرده و قطعه‌قطعه نموده خشک می‌نمایند و از گرد یا نیم‌کوب آن برای تهیه جوشانده، 40 گرم در هزار گرم آب ریخته و آن‌قدر می‌جوشانند که 4/ 3 آن تبخیر شود و 4/ 1 بماند و آن را صاف کرده و پس از سرد شدن با شربتهای ساده قند و کمی اسانس نظیر اسانس نعنا که آن را مطبوع می‌سازد می‌خورند.
این جوشانده مدّر است و در موارد التهابهای مثانه، ورم کلیه که ناشی از وجود سنگ کلیه است و استسقا، یرقان و روماتیسم مزمن آثار مفیدی نشان داده است. از این جوشانده یا کمی غلیظتر آن نیز به عنوان غرغره برای ضد عفونی کردن حلق و گلو در موارد آنژین استفاده می‌شود و نافع است. جوشانده 50 گرم گیاه (گل و برگ و ساقه و ریشه) در 1000 گرم آب برای ضد عفونی کردن پوست و رفع اکزما، جرب و خارش و ناراحتی‌های پوست به کار می‌رود و نافع است.
ص: 126

رتم

اشاره

در کتب طب سنتی به چند گیاه «رتم» گفته می‌شود که از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae هستند. به‌طور کلی به فرانسوی‌Genet نامیده می‌شوند.
چند گونه از آنها که در زیر شرح داده می‌شود، در طب سنتی مصرف دارویی دارند.
1. گونه‌Genista tinctoria L . و مترادفهای آن‌G .inermis Gilib . وG .hungarica Kern می‌باشد. این گیاه در کتب طب سنتی «رتم سفید» و به علت ماده رنگی که دارد «جنستات الصباغین» نامبرده می‌شود. به فرانسوی‌Genet وGenet des teinturiers وDyer's greenweed وPetit genet وGenestrolle وDyer's greenwood وGenestrelle Dyer's broom وGenestrole و به انگلیسی‌Wood waxen وWoad waxen گفته می‌شود.

مشخصات

درختچه کوچکی است به بلندی تا 5/ 1 متر. شکل کلی آن شبیه درختچه طاووسی ولی دارای ساقه‌های چوبی سفید است خیلی پرشاخه و بدون خار. برگهای آن کوچک بیضی کشیده نوک‌تیز به رنگ سبز روشن، گلهای آن درشت زرد رنگ خوشه‌ای که طول خوشه تا 6 سانتی‌متر می‌رسد. و در بهار ظاهر می‌شود.
این گیاه بومی اروپا و آسیای صغیر است و در ایران در جنگلهای ارسباران و قره‌داغ بسیار دیده می‌شود. بیشتر جنگلها و مراتع طبیعی مرطوب و گودالها را دوست
ص: 127
دارد. برگ و گل و تخم آن در طب سنتی مصرف دارویی دارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه علاوه بر تانن، لعاب و یک ماده تلخ در برگ و تخم آن، در گلهای آن وجود دو ماده رنگی بنامهای لوتئولین 179] و ژنیستئین گزارش شده است و در تخم آن ماده سمّی به نام سیتی‌زین وجود دارد.
از گلهای این گیاه رنگ زردی می‌گیرند که با رنگ آبی به نام‌Woad مخلوط کرده و رنگ سبز ثابتی برای رنگرزی به دست می‌آید.
توضیح:Woad نام گیاهی است از خانواده‌Brassicaceae که نام علمی آن‌Isatis tinctoria L . می‌باشد و در سایر مجلدات این کتاب زیر نام وسمه شرح آن آمده است. از برگهای این گیاه رنگ آبی زیبایی به نام‌Woad می‌گیرند.

خواص- کاربرد

گیاه رتم سفید از نظر طبیعت خیلی گرم و خشک است و در مورد خواص آن معتقدند که قابض، ملیّن و مسهل (بسته به مقداری که خورده شود) و قی‌آور و مدّر است. اگر هفت عدد از دانه آن روزانه تا سه روز پی‌درپی خورده شود، مسهل است و مانع بروز دمل می‌شود و ضد کرم است و برای اخراج جنین مرده و یا سقط جنین زنده و اخراج ترشح بول و ادرار بسیار مؤثر است. چون تخم آن شدیدا سمّی است در خوردن آن باید احتیاط کرد و در صورت ضرورت با تجویز و زیر نظر پزشک خورده شود.
اگر حدود 8 گرم از میوه یا دانه آن خورده شود، قی و استفراغ شدید و ناراحت‌کننده می‌آورد. دم کرده گل آن ملایم است و غیر سمّی و از دم کرده 20- 5 گرم گل در هزار گرم آب جوش به عنوان مدّر و از جوشانده 30 گرم گل در هزار گرم آب قبل از اینکه گلها به دانه نشسته باشند، به عنوان مسهل می‌توان خورد. مقدار خوراک آن تا 5 گرم است و چون مضر معده است باید با سکنجبین خورده شود.
دم کرده 20 گرم گل در هزار گرم آب جوش که روزی 3- 2 فنجان خورده شود مدّر
ص: 128
رتم جارویی‌A - گل
است و در موارد وجود آلبومین نافع است. جوشانده 30 گرم گل در هزار گرم آب که شیرین شده باشد نیز همین خاصیت را دارد.
2. گونه‌Cytisus scoparius (L .) Link . که مترادفهای آن‌rius L .Sarothamnus scopa وSpartium scoparium L . می‌باشد. این گیاه را به فرانسوی‌Genet balais وSarothamne وSpartier balais و به انگلیسی‌Broom وCommon broom وScotch broom وScoparius نام‌اند.
توضیح: در مدارک فنی علمی جدید گیاه‌شناسان هندی نام گیاه راCytisus scoparius L . و مترادف آن راSarothamnus scoparium Koch . نوشته‌اند.
ص: 129

مشخصات

درختچه‌ای است به بلندی تا 4 متر دارای شاخه‌های متعدد به رنگ سبز. برگهای پایینی آن دارای 3 برگچه. گلهای آن شبیه گلهای عدس و نخود ولی به رنگ زرد طلایی است.
این گیاه در اروپا بخصوص مناطق مرکزی فرانسه زیاد می‌روید. از وجود آن در ایران تا حال گزارشی نشده است. در طب سنتی سرشاخه‌های گلدار و شاخه‌های جوان و گل آن مستعمل است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در آن وجود آلکالوئیدهای اسپارتئین 180]، ساروتامین 181]، ژنیستئین و گلوکوزید اسکوپارین 182] مشخص شده است [کاریونه- کیمورا].
در گزارش بررسیهای دیگری آمده است که در گیاه آلکالوئیدهای ال- اسپارتئین 183]، ساروتامین، ژنیستئین و به علاوه یک گلوکوزید به نام اسکوپارین و ماده هایدروکسی تیرامین 184] وجود دارد و همچنین چهار آلکالوئید دیگر که دو تای آنها اصلی و دو تای دیگر ایزومری اسپارتئین هستند با یک ماده‌ای با درجه جوش بالا نیز در گیاه مشخص شده است.
در گیاه سه کاروتنوئید به نام‌های کریزانتماکسانتین 185]، کزانتوفیل 186] و کزانتوفیل اپوکسید[187] نیز وجود دارد.
جمع آلکالوئیدهای موجود در گیاه بر مبنای اسپارتئین در حدود یک درصد است. آثار اسپارتئین با آثار دیژیتالین تفاوت دارد. ژنیستئین نیز اثراتی مشابه اسپارتئین
ص: 130
ولی کمی ضعیف‌تر دارد. خاصیت مدّر بودن دارو در اثر وجود گلوکوزید اسکوپارین در گیاه است.]G .I .M .P[
در گزارش دیگری آمده است اثری که گیاه اسکوپاریوس در تسریع گردش خون و برای رفع ناراحتی‌های قلب دارد ناشی از وجود آلکالوئید موجود در آن است. در گلهای گیاه یک ماده رزینی و کمی اسانس وجود دارد.

خواص- کاربرد

در چین و ژاپن جوشانده گیاه پرورشی اسکوپاریوس را به صورت کمپرس گرم، روی اعضای شکسته می‌اندازند و به علاوه برای رفع سردرد و سرماخوردگی می‌خورند [استوارت . از شاخه و برگهای آن با اجزای دیگری به عنوان مقوی قلبی می‌خورند.
گلهای آن مسهل و مدّر است و در موارد استسقا، روماتیسم و نقرس نتیجه مفید دارد، برای این کار دم کرده سرشاخه‌های گلدار گیاه یا شکوفه‌های آن به میزان 20- 15 گرم در هزار گرم آب جوش مصرف می‌شود. از آلکالوئید اسپارتئین به عنوان دارو به صورت ملح سولفات اسپارتئین طبق تجویز پزشک برای تنظیم ضربان قلب استفاده می‌شود. تزریق زیر جلدی آن در ترک اعتیاد مرفین و تسکین عوارض ترک اعتیاد تریاک اثر مفید دارد.
3. گل طاووسی.[188]

معارف گیاهی ؛ ج‌4 ؛ ص130
فرانسوی‌Genet d'Espagne وJoncier وSpartier tige jonc و به انگلیسی‌Spanish broom وWeaver's broom نامیده می‌شود.
این گیاه نیز از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae است و نام علمی آن‌Spartium junceum L . و نامهای مترادف آن‌Genista juncea Scop . وSpartium odoratum Dulac می‌باشد
مشخصات درختچه‌ای است قوی ساقه‌های آن سبز تیره تو خالی به بلندی 3- 2 متر و برگهای آن خیلی کوچک و کم است، به طوری که ساقه‌ها تقریبا لخت به نظر می‌رسد. گلها شبیه گل نخود به رنگ زرد و معطّر به صورت خوشه شل و باز که در بهار و تابستان ظاهر می‌شوند. میوه آن به صورت غلاف به طول حدود 6 سانتی‌متر است. این گیاه در
ص: 131
طاووسی
مناطق جنوبی اروپا و اسپانیا و جنوب فرانسه انتشار دارد. در ایران به عنوان گیاه گلدار زینتی پرورش داده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در تمام اندام مختلف گیاه مخصوصا در گل و تخم آن آلکالوئید خیلی سمی سیتی‌زین وجود دارد. بنابراین گیاهی است سمّی و در موارد لازم باید به مقدار کم، زیر نظر پزشک و با احتیاط مصرف شود.

خواص- کاربرد

گل این گیاه خاصیت مسهل دارد و دم کرده 8- 5 گرم گل در هزار گرم آب جوش
ص: 132
که هر بار فقط در حدود 10 گرم خورده شود به عنوان مسهل تجویز می‌شود. این دم کرده را ممکن است چند بار در روز هربار 10 گرم خورد. معمولا مدّر است و اگر صبح ناشتا خورده شود اثر مسهل نیز دارد. در بعضی مناطق اروپا از ساقه‌های نرم و قابل انعطاف آن برای سبدبافی استفاده می‌شود.
ص: 133

آناغورس

اشاره

درختچه‌ای است که در جنگلهای کردستان ایران با نام محلی «قره‌تاج» و در کتب طب سنتی با نامهای «آناغورس»، «خرنوب الخنازیر» و «عود منتن» نامبرده می‌شود.
به فرانسوی‌Anagyre وAnagyre fetide وBois puant وAnagyris و به انگلیسی‌Anagyrils وStink wood وBean trefoil وStinking wood گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae نام علمی آن‌Anagyris foetida L . می‌باشد.

مشخصات

درختچه کوچکی است که بلندی آن تا 3 متر. برگهای آن مرکب دارای 3 برگچه که از یک نقطه خارج شده و با یک دمبرگ دراز به ساقه متصل می‌شود. هر برگچه بیضی دو طرف آن باریک و نوک‌تیز است. گلهای آن زرد و میوه‌اش به شکل غلاف لوبیا به درازی 15- 10 سانتی‌متر که در داخل آن 8- 3 دانه قرار دارد. از تمام گیاه و چوب آن بوی نامطبوعی برمی‌خیزد.
این درختچه در مناطق مدیترانه‌ای، آسیا و ایران می‌روید. در ایران در جنگلهای کردستان می‌روید.
ص: 134

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه وجود آلکالوئیدهای آناژیرین 189] و سیتی‌زین تأیید شده و بعلاوه در تخم آن علاوه بر آلکالوئید مقداری روغن و ماده رنگین وجود دارد.

خواص- کاربرد

آناغورس از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. در مورد خواص دارویی آن معتقدند که ضماد له شده برگ تازه آن برای تحلیل ورم‌ها نافع است و ضماد برگ خشک آن قوی‌تر است و برای خشک کردن جراحت نیز به کار می‌رود. دانه آن قی‌آور و ملیّن است و در خوردن آن باید احتیاط شود چون سمّی است و بچه‌ها ممکن است بجای لوبیا بخورند. اسراف در خوردن آن قی شدید و آشفتگی می‌آورد. اگر مقدار 4 گرم از آب برگ آن با سرکه خورده شود سردرد را تسکین می‌دهد و اخراج جنین و مشیمه را تسهیل می‌نماید و قاعده‌آور است. مالیدن عصاره ریشه گیاه برای تحلیل ورمها بسیار مفید است. مقدار خوراک از برگ و ساقه و یا ریشه آن حدود 10 گرم است که به صورت دم کرده مخلوط با عسل و یا شربت مصرف می‌شود و مسهل می‌باشد.
ص: 135

بخور الاکراد

اشاره

در کتب طب سنتی با نام «بخور الاکراد» آمده است. به فرانسوی‌Peucedan officinal وFenouil de porc و به انگلیسی‌Hog's fennel وSulphur wort نامیده می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Umbelliferae نام علمی آن‌Peucedanum officinale L . و مترادف آن‌Peucedanum altissimum Desf . می‌باشد.
وجه تسمیه این گیاه را صاحب قرابادین کبیر این‌طور توجیه می‌کند که معمولا مردم محلی در مناطق کرد و لر نشین از بخور گیاه و صمغ آن برای معالجه بیماری‌ها استفاده می‌کنند

مشخصات

گیاهی است علفی چند ساله بلندی آن 1- 6/ 0 متر برگهای آن دو سه بار تقسیم شده و مانند رازیانه به رشته‌های باریک نخی و دراز درآمده است. ساقه آن استوانه‌ای است. گلهای آن زرد به صورت چتر مرکب در انتهای شاخه گل‌دهنده ظاهر می‌شود.
ریشه آن به رنگ تیره و سیاه و گوشت‌دار و سفت و دارای بوی تند و خیلی مرطوب است. در طب سنتی بیشتر ریشه گیاه و شیره‌ای که از آن گرفته می‌شود، مصارف دارویی دارد.
این گیاه معمولا در جنگلها و در کنار دریاها و مزارع مرطوب و در مراتع می‌روید. در
ص: 136
ایران در مناطق غربی ایران در سیلاخور دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه بخور الاکراد یک اسانس روغنی فرّار و مواد پوسه‌دانین 190]، اوکسی پوسه‌دانین 191] و ... مشخص شده است.

خواص- کاربرد

از ساقه گیاه بخور الاکراد با تیغ زدن شیره‌ای خارج می‌شود که به صورت کندر سفت می‌شود و به ساقه می‌چسبد و از آن صمغ سرخرنگ بدبوئی حاصل می‌شود و از عصاره ریشه این گیاه نیز در طب سنتی استفاده می‌شود به این ترتیب که ریشه تر و تازه را گرفته تمیز کرده می‌کوبند و رطوبت و شیره آن را گرفته و خشک می‌نمایند. در مواردی که منظور گرفتن عصاره ریشه است باید از گرفتن صمغ ساقه آن خودداری شود زیرا در این صورت ریشه کم مایه و ضعیف می‌شود. در موقع گرفتن شیره ریشه و کوبیدن آن باید بینی و صورت را با روغن گل سرخ چرب نمایند و الّا سردرد می‌آورد و چشم را تار می‌کند.
از نظر طبیعت صمغ بخور الاکراد طبق رأی حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است و عصاره ریشه آن کمتر از صمغ آن گرم است و ریشه آن نسبتا گرم و خشک است. از نظر خواص صمغ ساقه گیاه برای امراض سرد مانند فالج و سردرد و بلغمی و کزاز و بیماری‌های سینه و ریه و سرفه و ورم طحال نافع است و ریشه آن ضد کمبود ویتامین‌C می‌باشد.
اگر 2 گرم از صمغ آن را به آتش بیندازند و بخور آن را استنشاق کنند برای رفع کوفتگی‌های زکامی و دماغی و خشک کردن رطوبتهای دماغی و برای گریزاندن حشرات نافع است و اگر صمغ آن را بر دندان کرم خورده گذارند درد آن را تسکین می‌دهد. اگر چند قطره از محلول صمغ آن و یا از شیره آن مخلوط با روغن گل سرخ به گوش بریزند برای تسکین درد گوش و باز کردن کوفتگی‌های آن و رفع سنگینی شنوایی مفید است و ضماد آن با سرکه و روغن گل برای سرسام بلغمی و کزاز و سردردهای مزمن و فلج و سیاتیک نافع است. اگر ضماد فقط با سرکه باشد برای تحلیل
ص: 137
طحال مفید است. خوردن آن با سرکه و همچنین مالیدن مخلوط صمغ و روغن زیتون برای نرم کردن اعصاب نافع است. خوردن شیرابه آن برای رفع سختی ترشح ادرار و دل پیچه و تحلیل نفخ نافع است و لینت مزاج می‌دهد و درد مثانه را آرام می‌نماید.
ریشه آن ملیّن و مدّر است و سختی ترشح ادرار را رفع می‌کند و دل پیچه و نفخ و درد مثانه را از بین می‌برد. گرد ریشه آن برای التیام جراحتهای بد و سخت جوش که ناشی از بدی وضع مزاج است، مفید می‌باشد. و برای خشک کردن و التیام و رفع بدبویی زخمها و رفع بدبویی رحم و عرق زیر بغل بسیار مؤثر است. اگر 2/ 0 گرم از ریشه را شیاف نمایند اخراج جنین زنده را تسهیل می‌نماید. بخور آن در بینی زن حامله در حال زاییدن، وضع حمل را آسان می‌کند. اگر آن را بسوزانند و خاکستر آن را با روغن زیتون و روغن گاو مخلوط نمایند و روی زخمهای تر و بد که چرک شیری دارد بمالند آن را خشک می‌کند. مصرف گیاه برای گرم‌مزاجان مضر است و از این نظر لازم است که با نیلوفر خورده شود و تنها مصرف نشود. مقدار خوراک از صمغ آن و از عصاره ریشه آن تا 5 گرم و از جرم ریشه آن تا 10 گرم است. جانشین آن در خواص فوق میوه درخت غار گیلاسی یعنی حب الغار است که خواص آن مشروحا در بخش خاصی آمده است.
ص: 138

خربق سیاه

اشاره

در کتب طب سنتی با نامهای «خربق اسود» و «رجل الرّاعی» و به فارسی «خربق سیاه» نامبرده می‌شود. ریشه گیاهی است که گیاه آن «ورد المیلاد» و «ورد الشتا» نامیده می‌شود. به فرانسوی‌Helleborenoir وEllebore noir وRose de Noel وRose d'hiver و به انگلیسی‌Hellebore وBlack hellebore گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Ranunculaceae نام علمی آن‌Helleborus niger L . و مترادف آن‌Helleborus grandiflorus Salisb . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است علفی چند ساله کوتاه، بلندی آن معمولا در حدود یک وجب است و بندرت به یک متر می‌رسد. شاخه‌های آن سبز مایل به بنفش و برگها بزرگ، دایمی، سبز رنگ، بیضی دندانه‌دار و نوک تیز است. گل آن منفرد درشت به رنگ صورتی در انتهای ساقه گل‌دهنده در فاصله ماه‌های آخر زمستان ظاهر می‌شود. ریشه آن ضخیم است.
خربقها در ایران تا بحال دیده نشده‌اند. موطن اصلی آنها در مناطق مختلف اروپا در ایتالیا، سویس، فرانسه، در نواحی سایه‌دار سنگلاخ می‌رویند.
تکثیر خربق سیاه از طریق کاشت بذر آن است. همین‌که بذر گیاه رسید آن را چیده و لای ماسه می‌خوابانند و از ماه‌های مهر و آبان یا فروردین و اردیبهشت در یک
ص: 139
خربق سیاه
زمین با خاک سبک و تازه و سایه‌دار می‌کارند و پس از یک سال نهالهای بدست آمده را در مزرعه اصلی که قبلا خوب شخم خورده و کود داده شده و آماده گردیده است، می‌کارند. روش معمول در تکثیر خربق سیاه استفاده از قطعات ساقه زیرزمینی ریشه‌دار آن است که در پاییز یا در اوایل بهار پس از خاتمه دوره گل دادن در زمین زراعتی اصلی با فواصل 40- 30 سانتی‌متر کاشته می‌شود. برداشت قسمت‌های زیرزمینی و ریشه گیاه معمولا در پاییز انجام می‌گیرد و پس از خارج کردن از زمین آن را شسته و خشک می‌نمایند. زمین مزرعه خربق باید آفتابگیر نباشد و حتی الامکان از اراضی رو به شمال انتخاب شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه خربق سیاه گلوکوزیدهای هلبورین 192] و هلبورئین 193]
ص: 140
مشخص شده است. قسمت زیرزمینی گیاه دارای گلوکوزید دیگری به نام هلبرین 194] نیز می‌باشد. از نظر اثر فیزیولوژیکی و سمیّت، این گلوکوزید همطراز کونوالاتوکسین 195] می‌باشد. دوز کشنده آن برای گربه‌ها 1/ 0 میلی گرم برای هر کیلو گرم وزن گربه است با تزریق بین وریدی و 10 میلی‌گرم برای هر کیلو گرم وزن گربه از طریق دهان می‌باشد. و هلبرین 30- 20 برابر تأثیرش بیشتر از هلبورین است و حتی بالاتر از استروفانتین 196] است.]G .I .M .P[

خواص- کاربرد

گیاهی است سمّی، اعضای زیرزمینی گیاه به رنگ کبود مایل به سیاه و مغز آن سفید و ریشه‌هایی از آن بیرون می‌آید. طعم آن تند و تهوع‌آور است. در هند از ساقه زیرزمینی آن به عنوان مسهل قوی، قاعده‌آور و ضد کرم معده استفاده می‌شود. برای بی‌حسّی موضعی کاربرد دارد و از داروهای تقویت قلبی است و اثر آن شبیه دیژیتالیس می‌باشد. برای بیماری‌های پوست و در موارد فلج ناگهانی ناشی از خونریزی مغزی تجویز می‌شود.
طبیعت ساقه زیرزمینی خربق سیاه طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است و از نظر خواص آن معتقدند که مسهل قوی سودا و بلغم و صفرای آمیخته با بلغم است و رافع رطوبت می‌باشد و برای استسقا و بیماری‌های سرد بسیار مفید است. نزول آب در چشم را بند می‌آورد و برای پاک کردن سینه و آلات داخل شکم، مثانه و رحم نافع است. اگر آن را چند روز در مواد قندی بخیسانند و یا با جو پوست گرفته و یا عدس در آب جوشانیده و آب آن را بخورند ضرر آن کمتر است و تنقیه آن کم ضرر است، برای اشخاص جوان و اشخاص با مزاج خشک و یبس بسیار مضر است سمّی خطرناک می‌باشد، برای کلیه نیز مضر است و از این نظر باید با کتیرا و پونه و مصطکی خورده شود. مقدار خوراک آن 2- 1 گرم است. خوردن حدود 10 گرم آن مهلک است. به علت سمی بودن گیاه مصرف آن باید زیر نظر پزشک انجام گیرد.
ص: 141
اگر خربق سیاه را با سرکه بجوشانند و در دهان مزمزه کنند درد دندان را ساکت کند و بخور آن نیز همین خاصیت را دارد و اگر آن را با سکنجبین خیسانده و بخورند دفع کرم می‌نماید. و اگر در سرکه شیرین بپزند و صاف کرده و بخورند مسهل بلغم و صفرا می‌باشد. پاشیدن دم کرده آن موجب گریختن حشرات است و اگر گندم و یا حبوبات را در آن بپزند و یا در دم کرده آن بخیسانند قاتل طیور و حیوانات وحشی است. از ریشه خربق در روزگار کهن برای رفع جنون نیز استفاده می‌کرده‌اند.
ص: 142

خربق سفید

اشاره

ساقه زیرزمینی یا بیخ گیاهی است که به فارسی «خربق سفید» و در کتب طب سنتی با نام «خربق ابیض» نامبرده شده است. به فرانسوی‌Veratre blane وEllebor blanc وVeratre varaire و به انگلیسی‌White hellebore وFalse helebore گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Liliaceae و نام علمی آن‌Veratrum album L . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است علفی چند ساله دارای ساقه قائم، نسبتا بلند که تا یک متر بلندی آن می‌رسد و در تمام طول ساقه برگهای آن شبیه برگ بارهنگ، بزرگ، سبز رنگ و بیضی، نوک‌تیز، بی‌دندانه با برگهای موازی بدون دمبرگ به ساقه چسبیده‌اند. گلهای آن به رنگ سفید مایل به سبز به شکل خوشه‌هایی در دوران تابستان از بغل برگها بیرون می‌آیند. ساقه زیرزمینی آن که قسمت مستعمل آن در طب سنتی است و در بازار عرضه می‌شود، ضخیم ولی سبک و خاکستری رنگ و مغز آن سفید است. طعم آن ابتدا شیرین و بعدا کمی تلخ و تند می‌شود. این گیاه در ایران دیده نشده است.
موطن آن کوهستانهای اروپای مرکزی است و معمولا قطعاتی از آن را از سویس می‌آورند و در بازار می‌فروشند. تکثیر خربق سفید از طریق کشت بذر آن و یا قطعاتی از ساقه زیرزمینی آن صورت می‌گیرد.
ص: 143
وراترVeratre
( a
مقطع گل(b گل

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در اعضای زیرزمینی گیاه شش آلکالوئید برای کاهش فشار خون وجود دارد. آلکالوئیدهای عمده موجود در ساقه زیرزمینی و ریشه گیاه خربق سفید عبارت‌اند از: وراترین 197]، ژرمرین 198]، پروتووراترین 199]، جروین 200]، روبی‌جروین 201] و پزودوجروین جمع مقدار آلکالوئیدها در ساقه زیرزمینی در حدود 1- 25/ 0 درصد می‌باشد. به علاوه یک گلوکوزید تلخ به نام وراترامین 202] و مواد دیگری نظیر قند و آسیدهای آلی و رزین ... در گیاه یافت می‌شود. آلکالوئید وراترین
ص: 144
در دانه گیاه دیگری به نام‌Cevadille نیز یافت می‌شود. نام مشابه دیگر این آلکالوئید سوادین 203] است.

خواص- کاربرد

در کره در استعمال خارجی خربق سفید به عنوان حشره‌کش و کرم‌کش مصرف می‌شود. در چین از ریشه گیاه به عنوان عطسه‌آور، کرم‌کش و تخلیه‌کننده و قی‌آور استفاده می‌شود نظیر ریشه خربق سیاه [استوارت . و از جوشانده گیاه و ریشه آن به عنوان ضد تب نوبه استفاده می‌شود و از عصاره آن در سرکه برای معالجه ضربه و ضغطه و ضایعه‌ای که در اثر عوامل مکانیکی و فیزیکی ایجاد شده، کاربرد دارد [چئو]. بطور کلی چون خربق سفید دارای آلکالوئید سمّی وراترین است از عوامل مسهل شدید و قی‌آور محسوب می‌شود و در خوردن آن باید نهایت احتیاط به عمل آید و طبق تجویز و زیر نظر پزشک باشد.
ساقه زیرزمینی خربق سفید از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی گرم و خشک است و از نظر خواص معتقدند که مسهل بلغم و صفرای غلیظ، اخلاط لزج، باز کننده انسداد و گرفتگی مجاری و پاک کننده معده می‌باشد. برای فلج و سرسام و صرع بلغمی و سایر بیماریهای سرد دماغی و ناراحتی‌ها و دردهای مفاصل و خرد کردن سنگ مثانه نافع است. قاعده‌آور است و برای کشتن جنین و اخراج جنین به کار می‌رود. گرد آن عطسه‌آور است. شیاف آن در مهبل نیز سقط جنین می‌نماید و قاعده‌آور است. اگر گرد آن را با سرکه مخلوط کرده و به پوست بمالند برای بیماری‌های پوست نظیر جرب و برص و یا لکه‌های سفید پوست نافع است. در مواردی که طبق تجویز پزشک و به مقدار مجاز قصد خوردن آن را دارند توصیه می‌شود که قبلا آن را مشوی نمایند و به عبارت دیگر آن را با حرارت اصلاح و تعدیل کنند و برای این کار خربق سفید را در جوف خمیری گذارده و آن را می‌پزند و یا مخلوط با آرد جو و روغن بادام و یا مخلوط با آویشن و مصطکی نمایند. بهتر است که آن را ناشتا نخورند و بعد از غذا بخورند و هیچ‌گاه بیش از حد مجاز نخورند.
اسراف در خوردن آن و خوردن زاید بر حد مجاز مهلک و خطرناک است و ایجاد تشنج و حتی خفگی و مرگ می‌نماید.
ص: 145
روش تهیه گرد خربق سفید- ساقه زیرزمینی خربق سفید را به مقدار کافی گرفته خرد کرده در گرم خانه 40 درجه سانتی‌گراد می‌خشکانند و نرم ساییده و از الک ابریشمی سرپوش‌دار داروسازی ردّ می‌کنند. این گرد مسهل قوی و قی‌آور است و در اقسام استسقا کاربرد دارد. مقدار خوراک آن 4- 1 دسی گرم در 24 ساعت است.
فعلا مصرف گرد آن به تنهایی چندان معمول نیست.
تنطور خربق سفید: ساقه زیرزمینی خربق سفید نیم‌کوب 1 واحد، الکل 80 درجه 5 واحد. مدت ده روز در الکل بخیسانند و گاه‌به‌گاه به هم بزنند و با فشار از پارچه گذرانیده و با کاغذ صاف کنند. این تنطور از عوامل قی‌آور و مسهل است. در حال حاضر استعمال آن معمول نیست ولی اگر طبق تجویز پزشک برای موارد خاصی قصد مصرف باشد 30- 10 قطره آن در 24 ساعت مصرف می‌شود.
پوماد خربق سفید: 20 گرم گرد ریشه خربق سفید را با 80 گرم پیه ذوب شده مخلوط نموده و 2 گرم اسانس لیمو به آن اضافه می‌کنند. این پوماد را برای دفع جرب پوست مدت دو هفته مرتبا به پوست بمالند بسیار مؤثر است.
توجه: خربقها به علت داشتن ماده وراترین و سایر آلکالوئیدهایی که دارند سم مهلکی می‌باشند و در مصرف آنها باید نهایت دقت و احتیاط بشود و بدون توصیه و نظارت پزشکی از استعمال آن خودداری شود.
شلیمر در کتابش می‌نویسد که اگر در حدود 860 میلی‌گرم یا کمی کمتر از یک گرم از ریشه خربق سفید را در شیر تازه و یا در روغن کنجد مخلوط نمایند داروی قی‌آور شدیدی می‌شود و در عین حال که مسهل است مدّر و قاعده‌آور نیز می‌باشد.
از مخلوط گرد ریشه خربق سفید و عسل شیافی درست می‌کنند که برای تحریک خروج جنین مرده از رحم بسیار مؤثر است. در فرهنگ شلیمر برای گیاه خربق سفید(V .album) به جای خربق سفید نام «کندس» یا «کندش» را آورده است و ماده وراترین را نیز «جوهر کندس» می‌نام‌اند و فرانسوی آن را همچنان‌Hellebore blanc می‌نویسد.
در سند دیگری از اسناد و کتب طب سنتی معتبر نام «کندس» یا «کندش» را برای گیاه دیگری آورده‌اند. این گیاه را به فرانسوی‌Cevadille وSebadille وSabadille و به انگلیسی‌Sabadilla می‌نامند. گیاهی است از خانواده‌Liliaceae نام علمی آن‌Schoenocaulon officinale Asa Gray . و مترادف آن‌Sabadilla officinarum Br .Ratzeb . می‌باشد.
ص: 146

مشخصات

گیاهی است چند ساله دارای پیاز و برگهای آن دراز و نواری و گسترده روی خاک و از وسط برگها هر سال ساقه‌ای به بلندی تا 2 متر بیرون می‌آید. گلهای آن زرد رنگ و در طول محور ساقه ظاهر می‌شود. این گیاه بومی مکزیک است و در تمام مناطق مختلف اطراف مکزیک و گواتمالا و ونزوئلا انتشار دارد. از دانه گیاه برای استخراج وراترین استفاده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی سوادیل

در دانه گیاه چند آلکالوئید است که عمده‌ترین و سمّی‌ترین آنها وراترین می‌باشد که به سوادین معروف است سایر آلکالوئیدهای آن بتاوراترین 204] و سوادیلین 205] یا سابادیلین 206] و سرانجام سابادین 207] است. دانه گیاه به عنوان دارو مطرح می‌باشد.

خواص- کاربرد

به علت سمیت شدید دانه گیاه معمولا از آن فقط در استعمال خارجی استفاده می‌شود. از گرد دانه برای کشتن شپش و سایر حشرات موذی استفاده می‌شود. برای این کار دانه سوادیل- تخم جعفری- برگ توتون را به نسبت مساوی ساییده و مخلوط می‌کنند و یا به تنهایی گرد دانه سوادیل را که به گرد کاپوسین 208] معروف است تهیه و برای دفع شپش به سر می‌مالند. چون این گرد خیلی عطسه‌آور است. در موقع تهیه آن باید دقت کرد که بینی کاملا پوشیده باشد.
طبق تجویز و زیر نظر پزشک در مواردی به مقدار خیلی کم در استعمال داخلی از دانه گیاه برای تسکین دردهای عصبی ناحیه صورت و سیاتیک و نقرس و روماتیسم و رفع خارش مهبل مصرف می‌نمایند و نتایج خوبی به دست آمده است. گونه‌های دیگری از گیاه وراتروم وجود دارد که از قسمت زیرین آنها نیز به عنوان دارو در
ص: 147
خاور دور استفاده می‌شود.
1. گونه‌Veratrum nigrum L .. در چین آن راMountain onion یا پیاز کوهی گویند و به فرانسوی‌Veratre noirn نامیده می‌شود و ساقه زیرزمینی آن به عنوان دارو در بازار عرضه می‌شود. این ساقه زیرزمینی پوشیده از ریشک و از یکدسته تارهای مویی می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی تقریبا شبیه خربق سفید است و دارای پروتروراترین و جروین و پزودوجروین [چونگ یائوچی و روبی جروین [روا]. است. تزریق داخل رگ دارو به گربه موجب سقوط سریع فشار خون همراه با اختلالات تنفسی گردیده و بعد از 60- 20 دقیقه فشار به حالت اول برگشته است [کین و هسو].

خواص- کاربرد

بیخ این گیاه داروی مؤثری برای رفع ناراحتی‌های گلو، بینی و پشت و کمر است.
برای کشتن انگلهای پوست مفید است [ایشی دویا]. در چین ساقه زیرزمینی و ریشه آن را در ماههای اردیبهشت و خرداد جمع‌آوری می‌کنند. این دارو مبرّد و خنک‌کننده، تلخ، سمّی و قی‌آور و محلل است و برای جراحتها و التهاب گلو، حلق، برونشیت، تشنج و ناراحتی‌های سوءهاضمه تجویز می‌شود. گرد آن برای کشتن حشرات موذی مؤثر است، به علاوه برای بیماری‌های پوست مفید می‌باشد.
2. گونه‌Veratrum formosanum O .Loes .. گیاهی است سمّی و در بازار دارویی چین به عنوان داروی مؤثری عرضه می‌شود. ریشه یا بیخ آن را در تایوان برای معالجه فلج عادی و فلج اطفال به کار می‌برند و از برگ آن برای رفع ناراحتی‌های پوست نظیر خارش و جرب (ارینگ ورم) مصرف می‌کنند.
ص: 148