گروه نرم افزاری آسمان

نی هندی






اشاره

به فارسی «نی هندی» و در کتب طب سنتی با نام عربی آن «غاب رومی» آمده است. به فرانسوی‌Roseau وRoseau canne وCanne de Provence وGrand roseau وCanne de l'Inde و به انگلیسی‌Reed وGreat reed گفته می‌شود.
گیاهی است از خانواده غلات‌Gramineae نام علمی آن‌Arundo donax L . می‌باشد.

مشخصات

گیاهی است چند ساله که ارتفاع آن 5- 3 متر است. ساقه آن به قطر انگشت، تو خالی استوانه‌ای شکل، بندبند و خیلی سخت می‌باشد که به سختی می‌توان آن را شکست. برگهای آن ساقه آغوش و بدون دمبرگ، سبز خشن، دراز نوک‌تیز به طول 60- 50 سانتی‌متر است. گلهای آن به صورت مجتمع خوشه‌ای در انتهای ساقه گل‌دهنده ظاهر می‌شود. ریشه آنکه در حقیقت ساقه زیرزمینی است، اسفنجی متورم دارای بریدگی‌های مارپیچی می‌باشد. رنگ پوست ساقه زیرزمینی آن زرد تیره و شفاف است. این ریزوم یا ساقه زیرزمینی که قسمت مورد استفاده گیاه در طب سنتی است به قطعات کوچک درآمده، در معرض استفاده قرار می‌گیرد. بویی ندارد ولی طعم آن کمی شیرین است.
این گیاه معمولا اراضی با خاک شنی و مرطوب را دوست دارد. در کنار جریانهای
ص: 311
نی هندی با ریشه و خوشه و برگ
آب در مجاورت درختان تبریزی و بید می‌روید. در اراضی خشک هم می‌روید و خشکی را تحمل می‌کند ولی ریشه آن مدت زیادی در آب بودن را تحمل نمی‌کند.
آب و هوای معتدل را دوست دارد و در مناطقی که زمستان خیلی سرد دارند کمتر می‌روید. در اروپا و آسیا در دامنه‌های هیمالیا و سایر مناطق می‌روید. در هند در قسمتهای کم ارتفاع هیمالیا از کشمیر تا نپال و سایر مناطق آن انتشار دارد. در ایران در نواحی مختلف البرز در کرج در ارتفاع 1400 متر از سطح دریا، در شمال ایران در گرگان، خوزستان در مسجد سلیمان، خراسان در خرب بالا، لرستان در شهبازان در ارتفاع 500 متر از سطح دریا و در بلوچستان همه جا در کنار جریانهای آب دیده
ص: 312
می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

در گیاه و در ساقه زیرزمینی آن در حدود 028/ 0 درصد ماده گرامین 420] یا دوناکسین 421] وجود دارد. به علاوه یک آلکالوئید جدید به نام دوناکسارین 422] در آن مشخص شده است. گرامین هایدروکلراید[423] در خرگوش فشار خون را بالا می‌برد و موجب انقباض روده‌ها و رحم در خرگوش می‌شود. در دوز محدود، ماده گرامین موجب افزایش فشار خون در سگها می‌شود ولی اگر مقدار زیاد مصرف شود فشار خون پایین می‌افتد. عمل گرامین شبیه عمل دی- پزودو- افدرین 424] است.

خواص- کاربرد

در چین معتقدند که ساقه زیرزمینی گیاه ترشح شیر را کاهش می‌دهد [د- لانسان .
در برمه از ریشه آن به عنوان مدرّ استفاده می‌شود [گج . جوشانده اعضای زیرزمینی گیاه به مقدار 20 گرم در هزار گرم آب خاصیت مدرّ و نرم‌کننده دارد و ترشحات قاعدگی را افزایش می‌دهد. چون ترشح شیر را کاهش می‌دهد و قطع می‌کند در مواردی که نمی‌خواهند پستان شیر بدهد یا در مواردی که به علل بیماری قطع ترشح شیر لازم می‌شود، از این جوشانده استفاده می‌شود. مصرف این گیاه باید با احتیاط در حد مجاز و با نظارت پزشک انجام گیرد.
ص: 313

فوفل

اشاره

به فارسی «نخل هندی» و «پوپل» و «فوفل» و در کتب طب سنتی «فوفل» آمده است. میوه درختی است که به فرانسوی‌Arec وNoix d'arc و به انگلیسی‌Betel nut وAreca nut و درخت آن را به فرانسوی‌Arequier و به انگلیسی‌Areca وBetel palm می‌نامند. درختی است از خانواده نخل‌Palmaceae نام علمی آن‌Areca catechu L . و مترادف آن‌Areca faufel Gartn . می‌باشد.

مشخصات

درختی است زیبا، بلند شبیه نخل. تنه آن باریک و دراز و برگهای آن پهن بزرگ، مرکب پری و مجتمع به‌طور گروهی در انتهای ساقه درخت ظاهر می‌شود. از میوه آن ماده‌Cachou به دست می‌آورند. کاشو ماده قابض مقوی معده و محرّک است که از چوب یک نوع آکاسیا به نام‌Acacia catechu نیز گرفته می‌شود که در سایر جلدهای این کتاب شرح آن زیر عنوان کاد هندی آمده است.
میوه فوفل در ابعاد یک تخم مرغ می‌باشد، ما دام که نارس است رنگ پوست خارجی آن سفید ولی پس از رسیدن، رنگ آن زرد نارنجی می‌شود. در داخل میوه فوفل یک عدد دانه بیضی شکل که درازای آن در حدود 2 سانتی‌متر است قرار دارد که رنگ غشای نازک آن قهوه‌ای است. طعم دانه تلخ و قابض و بویی شبیه بوی پنیر دارد.
ص: 314
از دانه درخت فوفل مخلوط با اجزای دیگری برای تهیه ماستیک یا سقزی به نام بتل 425] استفاده می‌شود. بتل ماده‌ای است که جویدن آن موجب ازدیاد ترشح بزاق می‌شود.
توضیح: از نظر گیاه‌شناسی‌Betel نام گیاهی است خزنده که نام علمی آن‌Piper betle L . می‌باشد و از انواع فلفل است. برای درست کردن ماستیک بتل که فوقا ذکر شد، روش این است که برگهای گیاه‌Piper betle را قبلا در آب آهک زنده می‌خوابانند که خیس بخورد و سپس از مخلوط این برگها با دانه فوفل ماستیک معروف بتل را درست می‌کنند.
درخت فوفل بومی مناطق حارّه آسیا از جمله هند و مالزی و سیلان و فرموز و جنوب چین می‌باشد. در ایران تا حال دیده نشده است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه فوفل، مواد ایزوگووسین 426]، کولین، آلکالوئیدهای آرکائین 427]، آرکائیدین 428]، آرکولین 429] و گوواسین 430] وجود دارد. در میوه آن آلفا- کاتچین و در دانه آن آرکودین 431] و آرکاتین 432] یافت می‌شود. آرکولین-Hcl در قورباغه و موش ایجاد تشنج می‌نماید.
آرکولین اثری شبیه به اثر نیکوتین دارد]G .I .M .P[ در دانه فوفل حدود 15 درصد تانن، حدود 14 درصد مواد چرب، کمی قند ساکاروز، مانّان و گالاکتان و ...
وجود دارد.
در گزارش تحقیقی دیگری آمده است که آرکولین در موارد معالجه بیماری‌های
ص: 315
چشم جانشین پیلوکارپین-Hcl [433] می‌باشد. گرد دانه فوفل خاصیت کشتن کرم کدو دارد. این خاصیت مربوط به ماده عاملی سوای آلکالوئیدهای آن است. در دانه فوفل بتا- سیتوسترول وجود دارد و تانن موجود در دانه فوفل خاصیت ضد باکتری و ضد قارچی دارد.]S .G .I .M .P[ جوانه‌های درخت فوفل را باغداران فوفل می‌خورند و به فرانسوی آن راChou palmist می‌نامند.
در گزارش بررسی‌های آزمایشگاهی دیگری آمده است که در دانه فوفل حد اقل چهار آلکالوئید به نامهای آرکولین و آرکائیدین و گوواکولین 434] و گوواسین وجود دارد که بین آنها آرکولین و گوواکولین مهمترین می‌باشند [فنگ و دیگران .
مصرف مقدار مجاز از آلکالوئید آرکولین در حدود 1- 5/ 0 گرم می‌باشد و خاصیت قابلیت ارتجاع و کشش طبیعی روده‌ها و همچنین خاصیت حرکت دودی شکل روده‌ها را بدون اینکه در سیستم تنفس و گردش خون لطمه‌ای وارد شود افزایش می‌دهد ولی اگر بیش از مقدار مجاز خورده شود سمّی است. آلکالوئید گوواکولین نیز شبیه آرکولین در روده‌ها اثر می‌کند [برکیل .

خواص- کاربرد

دانه فوفل در ترکیب سقز بتل را به عنوان سقزی بزاق‌آور مردم تمام مناطق خاور دور از هند تا جنوب چین و گینه می‌جوند. تقریبا قسمت اعظم اعضای درخت فوفل از جمله دانه، پوست دانه، شاخه‌های جوان، جوانه‌ها و برگها و تا حدودی ریشه درخت فوفل در طب سنتی مصارف دارویی دارد.
در چین، لیو می‌گوید تقریبا از 1400 سال قبل دانه فوفل به عنوان داروی مؤثر ضد کرم بر ضد کرم نواری تجویز می‌شده و مفید بوده است و تحقیقات جدید این خاصیت را کاملا تأیید کرده است. لیو معتقد است که دوز تا 30 گرم آرد دانه در تنقیه غیر سمّی است و هر وقت از سایر داروها برای معالجه مأیوس شدید با اطمینان از این دارو استفاده نمایید و یک تنقیه از جوشانده دانه فوفل برای از جا کندن سر انگل کرم نواری 435] از روده کولون کاملا مؤثر است. کولون یا قولون به قسمتی از روده
ص: 316
بزرگ که بین روده کور و راست روده واقع است گفته می‌شود که بیشتر محل چسبیدن این انگل است. ضمنا لیو معتقد است که مقدار آلکالوئیدهای دانه فوفل برحسب اینکه دانه تازه یا خشک باشد و همچنین برحسب مناطق مختلف کشت درخت متفاوت است. موزیک و شرام معتقدند که طبق آنچه که در مجله طبی چین شماره ماههای مه- ژوئن سال 1951 درج شده است این گیاه دارویی بیشتر برای معالجه انگلهای روده‌ای به کار می‌رود.
برای تنقیه دانه فوفل در حدود 40 عدد دانه فوفل را در 300 سانتی‌متر مکعب آب به مدت نیم ساعت می‌جوشانند تا مقدار آن به 120 سانتی‌متر مکعب برسد و آن را خنک کرده و قبل از صبحانه ناشتا یک تنقیه روده اثنی عشری بنمایند. کاملا برای کشتن و اخراج انگل‌ها مؤثر است.
حکیم معروف دیگری به نام‌Hsih توصیه‌اش این است که ابتدا به بیمار گرد تخم کدو داده شود و دو ساعت بعد جوشانده دانه فوفل و نیم ساعت بعد از آن یک خوراک سولفات منیزی به این ترتیب 98 درصد عفونتهای کرم کدو[436] معالجه می‌شود. خواص دیگری که برای دانه فوفل گفته می‌شود عبارت است از:
دانه فوفل مقوی است به هاضمه کمک می‌کند. قابض است. ضد مالاریا و تبهای نوبه‌ای است. پاک‌کننده چرک است. مردمک چشم را منقبض و کوچک 437] می‌نماید.
ضد سرفه است. قاعده‌آور است و ترشح بزاق را افزایش می‌دهد. از دانه فوفل به عنوان جزئی از ترکیب قرصهای ضد اسهال و برای معالجه استسقا[438] و لومباگو و نزله‌های برونشیتی 439] استفاده می‌شود و ضمنا برای رفع ناراحتی‌های ناشی از اختلال در سیستم ترشح ادرار نیز مفید است. از پوست میوه فوفل برای معالجه استسقا و آفتاب‌زدگی و بیماری بری- بری که ناشی از کمبود ویتامین‌B 1 است استفاده می‌شود [ایشی دویا]. در هندوچین از دانه فوفل به عنوان ملیّن و مدّر استفاده می‌شود [پروت و هریر]. در گینه جدید غشای نازک دانه فوفل را پس از گرم کردن بین انگشتان فشار داده و برای تسکین خارش به مواضع می‌مالند. اسانس معطّری که از برگهای درخت
ص: 317
فوفل
فوفل با تقطیر گرفته می‌شود برای معالجه ناراحتی‌های نزله‌ای بسیار مفید و مؤثر است و به عنوان یک ماده ضد عفونی برای رفع ورم گلو و حنجره و لوله‌های برونشی مفید است و به علاوه غرغره آن و بخور آن برای دیفتری مؤثر و مفید است. جوانه‌های خام فوفل را نیز عده‌ای به عنوان کرم‌کش به اطفال می‌دهند ولی آنچه که در مدارک علمی معتبر آمده است، جوانه‌های خام انتهایی گونه‌Areca hutchinsoniana Becc . را اگر به بچه‌ها بدهند برای کشتن انگل روده مؤثر است. و امّا در کتب طب سنتی ایرانی آمده است که فوفل از نظر طبیعت سرد و خشک است. حکیم ابو علی سینا آن را خیلی سرد می‌داند. در مورد خواص آن معتقدند که قابض است و اعصاب را محکم می‌نماید. رطوبت دهان را رفع می‌کند و سستی اعصاب را مرتفع می‌سازد.
برای جوشها و بیماری‌های گرم دهان، سستی دندان‌ها و لثه‌ها و خونریزی لثه مفید است. درد پهلو را رفع می‌کند، مقوی معده است و اسهال را بند می‌آورد. ترشح عرق را کاهش می‌دهد و دردهای گرم را تسکین می‌دهد. اگر 8 گرم از دانه نوع سرخ رنگ آن خورده شود مسهل خوبی است. مدّر است و قاعده‌آور. معمول است که دانه‌ها را در آب جوش می‌دهند و صاف کرده و می‌خورند. برای اشخاصی که سنگ کلیه و
ص: 318
مثانه دارند مضّر است. سینه را خشونت می‌دهد و برای رفع این مضرّات باید با کتیرا خورده شود. مقدار خوراک آن به‌طور معمول تا 4 گرم است. جویدن فوفل برای خوشبویی دهان و تسکین حرارت دهان و تقویت لثه و دندانها نافع است. مزمزه دم کرده آن نیز این خواص را دارد. فوفل باید کاملا رسیده مصرف شود و اگر دانه نارس آن خورده شود سرگیجه و خفقان عارض می‌شود و در این قبیل باید آب سرد خورد و از راه دهان در گوشها هوا دمید.
دانه فوفل را باید قبل از خوردن آماده نمود. برای این کار دانه خام پهن چرب و بدون ریشه آن را گرفته در آب جوش می‌دهند و کمی می‌کوبند که پهن شود و آن را بریده به دو قسمت می‌نمایند و سپس در شیر گاو می‌جوشانند و پس از آن در کاد هندی گذارده و بیرون آورده و خشک می‌کنند و خوب می‌مالند که برّاق شود. این دانه آماده خوردن است و برای جویدن در دهان مصرف می‌شود. (روش دیگری برای تهیه سقز بزاق‌آور). مصرف این گیاه باید با احتیاط و زیر نظر پزشک انجام گیرد.
ص: 319

سرخدار

اشاره

در کتب طب سنتی با نامهای «زرنب»، «رجل الجراد» و «شجرة الفشاع» آمده است. در ایران با نامهای محلی مختلفی در مناطقی که می‌روید شناخته می‌شود. از جمله در مازندران و گرگان «سرخدار و سخدار»، در کتول گرگان «سوختال»، در رودسر و آستارا «سیردار» و در ارسباران «جیوا» می‌نامند. به فرانسوی‌If وIfcommun و به انگلیسی‌Yew tree وCommun yew وEnglish yew گفته می‌شود. درختی است از خانواده‌Taxaceae نام علمی آن‌Taxus baccata L . می‌باشد.
توضیح: زرنب و رجل الجراد به برگ درخت نیز گفته می‌شود. فشاع نیز در عین حال نام دارویی سمّی شبیه فاشرا می‌باشد.

مشخصات

سرخدار درختی است دو پایه از سوزنی برگان که رشد آن بسیار کم است و طول عمر آن بسیار زیاد. معروف است که تا 2000 سال عمر می‌کند. ارتفاع آن بندرت از 20 متر تجاوز می‌کند ولی قطر آن زیاد می‌شود و تا 3 متر نیز دیده شده است.
برگهایش باریک دراز، نوک‌تیز که روی آن به رنگ تیره و برّاق و زیر برگ سبز روشن می‌باشد. پوست تنه درخت فلسی و قرمز رنگ است و به همین علت آن را سرخدار گویند. به مقطع تنه موجی سینوسی است. با اینکه از سوزنی برگان است معهذا
ص: 320
فاقد مجاری صمغی است. گلها دو پایه و میوه آن منفرد گوشتی و قرمز رنگ که در درون آن یک دانه تخم مرغی شکل قرار دارد و شبیه میوه‌های هسته‌دار که سر آن کمی گودی دارد می‌باشد. میوه آن را در اصطلاح محل «اریل» گویند. برگهای آن سمّی است و مصرف علوفه ندارد. چوب آن خیلی متراکم مغز چوب سفید ولی قسمت خارج چوب قرمز تیره رنگ با رگه‌های قهوه‌ای است. قشر قرمز رنگ گوشتی میوه لعاب دارد و شیرین است ولی چون سمّی است مقدار کمی از آن را می‌توان خورد. سایر قسمتهای گیاه شامل پوست، چوب، دانه همه سمّی هستند برگ آن نیز سمّی است و فقط به مقدار محدود برای استعمال داخلی ممکن است تجویز شود. این درخت پاجوش فراوان می‌دهد و به خوبی هرس را تحمل می‌کند.
سرخدار بومی اروپا و شمال افریقاست و در اغلب جنگلهای شمال ایران از آستارا تا گرگان نیز در ارتفاعات میان‌بند انتشار دارد. در کتول، زیارت، رامیان، دامنه‌های امامزاده ابراهیم در گیلان و همچنین در جنگلهای ارسباران دیده می‌شود.
در مخزن الادویه آمده است که در کوههای فارس نیز دیده شده ولی گیاه‌شناسان ایرانی در پنجاه سال اخیر گزارشی مبنی به تأیید وجود این درخت در فارس نداده‌اند.

ترکیبات شیمیایی

درخت دارای آلکالوئید تاکسین 440] می‌باشد که ماده عامل سمّی و تلخ گیاه است و در تمام قسمتها اعم از برگ، شاخه، پوست، دانه، چوب وجود دارد و فقط در گوشت میوه بدون دانه آن مقدارش خیلی کم یا تقریبا نیست. برگهای گیاه دارای آلکالوئید تاکسین، تاکسی‌نین 441] و مقدار جزیی افدرین 442] می‌باشد. مقدار آلکالوئید گیاه در زمستان به حد اکثر می‌رسد. آلکالوئید تاکسین یک سمّ شدید قلبی است، مقدار دوز مهلک تاکسین که داخل ورید تزریق می‌شود برای خرگوش بین 3- 2 میلی‌گرم برای هریک کیلوگرم وزن دام است که موجب ضعف و سرکوب شدن قلب و دستگاه تنفسی می‌شود. گیاه دارای یک گلوکوزید به نام تاکسی‌کاتین 443] نیز می‌باشد.]G .I .M .P[
در گزارش بررسی دیگری آمده است که آلکالوئید تاکسین سرخدار مخلوط
ص: 321
پیچیده‌ای از دو آلکالوئید تاکسین‌A و تاکسین‌B می‌باشد و تاکسین‌B آلکالوئید اصلی در این مخلوط را تشکیل می‌دهد.]S .G .I .M .P[

خواص- کاربرد

در هند: برگها و میوه بدون دانه آن را مسکّن، آرامبخش، قاعده‌آور و ضد عفونی کننده می‌دانند و از برگهای آن در موارد آسم، برونشیت، سکسکه، سوءهاضمه، صرع و به عنوان تقویت‌کننده نیروی جنسی استفاده می‌شود. از این گیاه به عنوان سم برای مسموم کردن ماهی در ماهی‌گیری استفاده می‌شود.
برگهای سرخدار از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی گرم و خشک است و برگهای آن بسیار سوزاننده و زخم‌کننده می‌باشد و در عین حال به مقدار کم مقوی معده و کبد و گرم‌کننده آنهاست و از این نظر یعنی از نظر تقویت و گرم کردن معده جانشین دارچین است. برای صاف کردن صدا، تسکین سرفه، تنگی نفس، سکسکه، تقویت هاضمه، افزایش اشتها، تحلیل باد و نفخ، گاز و بند آوردن اسهال، رفع کمی ترشح ادرار و سردی مثانه نافع است. عصاره تازه آن مسکر است و مانند شراب محرّک می‌باشد. برگ سرخدار مضّر گرم مزاجان است و برای اشخاص ضعیف نیز مناسب نیست، در این قبیل موارد باید حتما با گشنیز و جلّاب نیم گرم خورده شود.
مقدار خوراک از گرد برگ آن 3/ 0 تا 5 سانتی‌گرم است. جانشین آن از نظر خواص چند برابر وزن آن دارچین و هل است. میوه سرخدار بدون دانه آن نرم‌کننده است و برای آرام کردن سرفه و سکسکه مؤثر است. شیره تازه میوه بدون دانه آن به مقدار 20 گرم مدّر و ملیّن است. در ژاپن از دم کرده برگ آن برای رفع بیماری قند می‌خورند.
توضیح: منظور از جلّاب نوشابه خنک کننده طبی غیر الکلی یا به عبارت دیگر شربت قند طبی است که برای تقویت قلب و رفع خفقان و وحشت و مالیخولیا می‌خورند. طرز ساختن آن به شرح زیر است.
شربت جلاب: شکر سفید 3 کیلوگرم، گلاب 10 کیلوگرم را گرفته با آتش ملایم بجوشانند و کف آن را گرفته آن‌قدر تبخیر نمایند که نصف شود. سپس 4 گرم زعفران را با گلاب ساییده داخل آن نمایند و در ظرفی نگهدارند و در مواقع احتیاج با آب سرد و یا کمی از عرقهای مناسب مخلوط کرده و تخم ترخان و تخم بالنگو یا فرنجمشک در آن ریخته میل کنند. اگر حرارت در مزاج زیاد باشد با اسپرزه مخلوط
ص: 322
نمایند و اگر سردی غالب باشد، عنبر و مشک از هریک 1 گرم مخلوط نمایند.
مصرف این گیاه به علت سمّی بودن باید زیر نظر پزشک باشد.
گونه دیگری سرخدار که در حقیقت می‌توان آن را سرخدار برگ ریز نامید، زیرا برگهای آن کوچکتر از گونه‌T .baccata می‌باشد گونه‌ای است که به انگلیسی‌California yew وPacific yew tree وWester yew گفته می‌شود. و نام علمی آن‌Taxus brevifolia Nutt . می‌باشد.
این درخت از جنوب آلاسکا تا مناطق کالیفرنیا و در ایالت واشنگتن و اورگن، آیداهو و مونتانا در امریکای شمالی انتشار دارد.
اخیرا در سال 1979 کشف شد که در آن ماده مؤثری به نام‌Taxol وجود دارد که ضد سرطان است. طبق تحقیقاتی که مراکز تحقیقات سرطان‌شناسی به عمل آورده‌اند تاکسول که در عصاره پوست این درخت وجود دارد، دارای خاصیت ضد سرطانی قوی بخصوص برای سرطان تخمدان است. و در حدود 30 درصد از اشخاص مبتلا به سرطان که در مورد آنها این دارو مصرف شده است، عکس العمل بسیار مثبتی برای درمان و کنترل سرطان آنها نشان داده شده و حتی عده‌ای از کارشناسان سرطان‌شناس معتقدند که تاکسول مؤثرترین دارویی است که طی 15 سال اخیر برای کنترل سرطان در دسترس قرار گرفته است. در سال 1985 یک زن مبتلا به سرطان تخمدان با مصرف تاکسول در مدت کوتاهی معالجه شد.
مسئله‌ای که فعلا مطرح است این است که برای تهیه عصاره کافی برای معالجه یک مورد سرطان در حدود 30 کیلو گرم پوست درخت لازم است و این امر موجب ایجاد ناراحتی و مخالفت طرفداران حفظ جنگلها و محیط زیست در امریکای شمالی شده است. اگر قرار باشد از پوست این درخت برای درمان هزاران نفر مبتلا به سرطان در امریکا استفاده شود دیری نخواهد پایید که این‌گونه از صحنه جنگلهای آن دیار محو خواهد شد.
در مورد وجودTaxol در گونه سرخدار جنگلهای شمال ایران آزمایشی نشده و طبق بررسی‌های محققان تاکنون وجود تاکسین و تاکسی‌نین تأیید شده است ولی احتمال می‌رود که در پوست این درختان یعنی در گونه‌T .baccata نیز این ماده موجود باشد منتهی ممکن است مقدار آن خیلی ناچیز و از نظر اقتصادی مورد توجه نباشد که خود موضوعی جالب برای تحقیق محققان پزشکی در ایران می‌باشد.
ص: 323

ازگیل ژاپنی

اشاره

به فارسی «ازگیل ژاپنی» و به فرانسوی‌Locat وNeflier du Japon وBibassier و به انگلیسی‌Loquat وJapanese Plum نامیده می‌شود. درختی است از خانواده‌Rosaceae نام علمی آن‌Eriobotrya japonica (thunb .) lindl . و مترادفهای آن‌Photinia japonica Gray . وMespilus japonica Thunb . می‌باشد.

مشخصات

درختی است همیشه سبز گلهای آن در زمستان می‌شکفد و در خردادماه میوه آن می‌رسد. برگهای آن بیضی دراز، ضخیم و چرمی به رنگ سبز زیبا به طول 20- 15 سانتی‌متر. گلهای آن سفید معطّر و میوه آن گوشتی زرد رنگ در ابعاد آلو کمی کوچکتر و داخل آن دانه‌ها قرار دارند. این درخت بومی چین و ژاپن است و در سرتاسر هند نیز می‌روید. در ایران چند واریته آن در باغهای شمال کشور پرورش داده می‌شوند. تکثیر آن از طریق کاشت بذر و یا خوابانیدن شاخه آن است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی مواد عامل عمده میوه رسیده آنکه لذیذ است و به عنوان میوه خورده می‌شود عبارت است از:
ص: 324
لوولوز[444]، سوکروز[445] و مالیک اسید. در غشای میوه نارس آن آمیگدالین 446] وجود دارد. در تخم آن هم ماده سمّی آمیگدالین یافت می‌شود. در برگهای آن دی- سوربیتول 447]، اسکوربیک اسید دیاستاز و ویتامین‌B وجود دارد.]G .I .M .P[
در گزارش بررسی‌های دیگری در مورد ترکیبات شیمیایی آن چنین آمده است:
در میوه ازگیل ژاپنی سیتریک اسید، سوکسینیک اسید، اکسیداز[448]، آمیلاز[449]، اینورتاز[450] و ویتامین‌C وجود دارد [روا]. در برگهای آن دی- سوربیتول، اسکوربیک اسید اکسیداز[451]، و ویتامین‌B یافت می‌شود. [ولث اوف ایندیا]. در دانه‌های میوه چند ساپونین، امیگدالین، امولسین و هایدروسیانیک اسید وجود دارد. به علاوه در دانه‌های گیاه و در برگهای جوان گیاه سیانوژنتیک گلی‌کوزید مشخص شده است [برکیل .
در هر یک‌صد گرم میوه خام ازگیل ژاپنی مواد زیر وجود دارد:
آب 86 گرم، پروتئین 4/ 0 گرم، چربی 4/ 0 گرم، قند 5/ 9 گرم، کلسیم 20 میلی‌گرم، فسفر 36 میلی‌گرم، آهن 4/ 0 میلی‌گرم، پتاسیم 348 میلی‌گرم، ویتامین‌A 670Iu و ویتامین‌C یک میلی‌گرم.

خواص- کاربرد

میوه ازگیل ژاپنی که معمولا در اواخر بهار می‌رسد و می‌چینند، تلخ است و برای ناراحتی‌های ریه‌ها و معده مفید است. برگهای آن برای رفع اخلاط حلق، تب شدید و تهوع تجویز می‌شود [چونگ یائوچی . در برگهای آن مقدار قابل ملاحظه‌ای ساپونین است و به همین دلیل به‌طور وسیعی برای معالجه برونشیتهای مزمن و سرفه مفید است و معمولا برای معالجه بیماری بری- بری تجویز می‌شود زیرا مقدار زیادی ویتامین‌B
ص: 325
دارد [شرام .
جوشانده برگهای جوان آنکه خوب پخته و له شده باشد به عنوان معرّق مصرف می‌شود [چئو]. جوشانده برگهای آن را به عنوان مشروب خنک‌کننده و برای پیشگیری از آفتاب‌زدگی، گرمازدگی، وبا و اسهال خونی می‌خورند [هاو- کاریونه و کیمورا]. در استعمال خارجی با جوشانده برگهای آن زخمها را شست‌وشو داده و برای التیام زخم و بند آوردن خونریزی بینی و زخمهای آبله مصرف می‌کنند [استوارت . زیرا برگها قابض و خنک‌کننده است. معمولا برگهای قابض این گیاه در طب سنتی مصرف می‌شود ولی گلها و میوه و قسمت داخلی پوست گیاه نیز خواصی دارد [استوارت . تخم آن نیز برای تهیه دارویی به نام شیره بادام به کار می‌رود [کاریونه و کیمورا]. میوه آن خوردنی است و تشنگی و تهوع را رفع می‌کند و سرفه را تسکین می‌دهد [استوارت . ریه و قلب را نرم می‌کند [لیو]. جوشانده گلها و برگ آن مخلوط با عسل برای معالجه آسم و تسکین درد غدد پستان مفید است [هو].
اسراف در خوردن میوه آن عوارض جانبی دارد و برای طحال مضّر است. در چین مرسوم است پوست ساقه درخت را جویده و آب آن را می‌بلعند و معتقدند که فورا آشفتگی و قی را تسکین می‌دهد.
مصرف این گیاه باید با احتیاط و در حدّ مجاز، زیر نظر پزشک متخصص انجام گیرد.
ص: 326

نادرک

اشاره

در مناطق نیم‌حارّه جنوب ایران می‌روید. در بلوچستان با نامهای محلی «نادرک» و ناترک» و «بتشک» و «گتشک» شناخته می‌شود. در آبادان آن را با مورد اشتباه کرده و مورد می‌نامند. به انگلیسی‌Clammy hopbush وHopbush گفته می‌شود.
گیاهی است از خانواده‌Sapindaceae نام علمی آن‌Dodonaea viscosa (L .) Jacq . و مترادفهای آن‌Ptelea viscosa L . وDodonea angustifolia L .f . می‌باشد.

مشخصات

درختچه کوچکی است با شاخه‌های راست. برگهای آن دراز و دو سر برگ باریک می‌شود. سطح برگها ناصاف برّاق، انتهای آن کرکدار است. گلهای آن زرد مایل به سبز و میوه آن بالدار و پهن و به شکل پولک و خشک به ابعاد 18- 10* 22- 10 میلی‌متر است.
این درختچه در تنگه سرحد بلوچستان به صورت وحشی دیده می‌شود. در آبادان برای پرچین منازل می‌کاشتند چون هرس آن به سهولت انجام می‌گیرد. در هند نیز می‌روید.

ترکیبات شیمیایی

در نادرک ساپونین وجود دارد و به علاوه دارای در حدود 02/ 0 درصد
ص: 327
آلکالوئید و گلوکوزید است. در دانه‌های آن در حدود 4/ 3 درصد دودونین 452] یافت می‌شود.]G .I .M .P[ از برگهای گیاه بتا- سیتوسترول و استیگماسترول 453] جدا شده است.]S .G .I .M .P[
دانشمند دیگری به نام‌Ghose مطالعاتش نشان می‌دهد که در برگهای نادرک آلکالوئید، گلوکوزید و تانن و چند رزین یافت می‌شود.

خواص- کاربرد

برگهای نادرک ضد کرم و معرّق است و در موارد نقرس و روماتیسم آثار مفید دارد. از له شده آن برای تحلیل ورم و التیام زخم و سوختگی استفاده می‌شود. پوست آن را به عنوان قابض مصرف می‌کنند و جوشانده برگ آن به صورت کمپرس و حمّام استعمال می‌شود [راجر]. در تایوان از برگهای آن برای قطع تب استفاده می‌شود [لیو و اوکابه . در فیلیپین جوشانده پوست درخت به عنوان محلول قابض در مورد معالجه اکزما و زخمهای ساده، استعمال خارجی دارد و در عین حال به عنوان ضد کرم نیز مصرف می‌شود [گورو ناید و کوئی زمبینگ .
ص: 328

پنیربند خواب‌آور

اشاره

در ایران در محل رویش آن در بلوچستان، با نامهای محلی «پنیر باد»، «لاهائی بارو»، «چیل»، «لاکری» و «کپینگ» شناخته می‌شود. در کتب طب سنتی یکی از انواع نامهایی که بیشتر مقرون به صحت است و به ریشه گیاه داده‌اند «بوزیدان» است. ضمنا در بعضی کتب با نام عربی «سم الفار» و «شکران» نیز آمده است. گیاهی است از خانواده‌Solanaceae نام علمی آن‌Withania somnifera (L .) Dun . و مترادفهای آن‌Physalis somnifera L . وPhysalis flexuosa L . وPhysalis arborescens Thunb . وPhysalis tomentosa L .Thunb . وHypnoticum somniferum Podrig . می‌باشد. این گیاه را به انگلیسی‌Withania می‌نامند.

مشخصات

درختچه‌ای است کوچک به بلندی در حدود 5/ 1 متر با شاخه‌های پوشیده از کرکهای غدی و پولکی سفید. برگهای آن تخم مرغی تا نیزه‌ای پهن، نوک‌تیز یا گرد با قاعده باریک به ابعاد 16- 5/ 2* 5/ 8- 5/ 1 سانتی‌متر که با دمبرگ است. گل آن زرد رنگ. میوه آن سته زرد به قطر 5/ 1- 1 سانتی‌متر که پس از خشک شدن سیاه می‌شود. (سته به میوه‌های گوشتی ناشکوفا که دانه‌ها در داخل گوشت قرار دارند گفته می‌شود، مثل حبه انگور). میوه آن در داخل کاسه چسبناکی مخفی می‌باشد و
ص: 329
تخمهای آن داخل میوه قرار دارند. این گیاه در شمال افریقا و مناطقی از آسیا و در ایران در جنوب می‌روید. در فارس در کازرون، جهرم، بوشهر و جزیره خارک، در کرمان در بم و میناب و در بلوچستان در مکران، ایرانشهر، نیک‌شهر و سیستان دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی گیاه دارای تعدادی آلکالوئید است که از آن استخراج می‌شود. برای استخراج آلکالوئید با مصرف 45 درصد الکل بیشترین درصد آلکالوئید به دست می‌آید.
از گیاه نیکوتین 454]، سومنیفرین 455]، سومنیفرینین 456]، ویتانین 457]، ویتانانین 458] و در آخر پزودوویتانین 459] جدا شده است. به علاوه از گیاه سوکروز و بتا- سیتوسترول و از ریشه گیاه ترکیبات اسیدی و خنثی به دست آمده است. در ریشه آن ایزوپله‌تیرین یافت می‌شود. به علاوه در ریشه آن وجود تروپین 460]، پزودوتروپین 461]، سه آلفا- تیگلویل اوکسی تروپان 462]، کولین، کوسکوهیگرین 463]، دی ال- ایزوپله‌تیرین 464] و آلکالوئیدهای جدید آنافرین 465] و آنیگرین 466] تأیید شده است S .G .I .M .P[ .
برگها و ریشه گیاه اثر آنتی‌بیوتیک بر ضد باکتری استافیلوکوکوس اورئوس دارد.
ص: 330
در برگهای آن ویتانون 467] یافت می‌شود که فرمول خام تجربی آن‌C 42 H 33 O 5 است.
در میوه آن انواع امینو اسیدها وجود دارد. جمع آلکالوئیدها در حدود 2/ 0 درصد گیاه را تشکیل می‌دهد.

خواص- کاربرد

ریشه این گیاه در هند برای تقویت نیروی جنسی و به عنوان تونیک، مقوی و بازکننده انسداد مجاری عروق، مدّر و مخدّر مصرف می‌شود، ضمنا برای سقط جنین نیز کاربرد دارد. به علاوه ریشه گیاه برای درمان روماتیسم، سل ریوی، ضعف در اشخاص پیر و سالخورده و معالجه لاغری مفرط کودکان تجویز می‌شود.
برگهای آن تلخ است و جوشانده آن را برای قطع تب استعمال و مصرف می‌کنند.
از برگهای خرد شده و ریشه کوبیده و خرد شده گیاه برای گذاردن روی ورمهای دردناک و زخمها بخصوص کفگیرک استعمال می‌شود و بسیار مؤثر است. میوه آن مدّر است. تخم آن خواب‌آور و مدّر است و برای انعقاد شیر کاربرد دارد.
بوزیدان که در کتب طب سنتی به ریشه گیاه گفته می‌شود، از نظر طبیعت گرم و خشک است و از نظر خواص حکمای طب سنتی معتقدند که ضد سمّ است و برای تقویت قوای جنسی نافع می‌باشد. برای تسکین دردهای مفاصل و نقرس مفید است و باز کننده انسداد مجاری عروق، کبد و طحال بوده و پاک کننده معده است. جنین را سقط می‌کند و برای استسقا و دفع کرم معده و رقیق کردن و دفع سموم در مسمومیتها مفید است و مسهل زردآب می‌باشد.
بوزیدان برای بیضه‌ها مضّر است از این نظر باید با عسل و خردل خورده شود.
مقدار خوراک بوزیدان را در کتب طب سنتی حد اکثر 6- 5 گرم نوشته‌اند و جانشین آن را از نظر خواص هم وزن آن وج و در موارد پادزهر و ضد سم نصف وزن آن زرنباد و زرآوند ذکر می‌کنند. مصرف این گیاه باید با احتیاط و در حد مجاز و زیر نظر پزشک باشد.
ص: 331

پنیربند

اشاره

در ایران در محل رویش آن بلوچستان با نامهای محلی «پنیربند» و «پنیرباد» و «کوتی» و «خامازور» شناخته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Solanaceae نام علمی آن‌Withana coagulans (Stocks) Dun . و مترادف آن‌Puneria coagulans Stocks . می‌باشد.

مشخصات

درختچه‌ای است کوچک که بلندی آن کمتر از یک متر است و سطح آن را کرکهای ستاره‌ای یا پولکهای سفید رنگی پوشانیده است. برگهای آن نیزه‌ای تا بیضی یا لوزی، کمی کشیده با نوکی بریده است. گلهای آن زرد رنگ مایل به سبز. میوه آن سته (مانند انگور) به رنگ زرد که پس از رسیدن سیاه می‌شود و در ابعاد یک نخود است و داخل آن تخمهای قلوه‌ای شکل به قطر 5/ 2- 5/ 1 میلی‌متر قرار دارند.
این درختچه در هند، ایران، افغانستان و پاکستان انتشار دارد. در ایران در بلوچستان از خاش تا ایرانشهر و سراوان و کوه بم پشت در ارتفاعات 1500- 1600 متر از سطح دریا دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در دانه‌های آن یک انزیم یافت می‌شود.]G .I .M .P[
ص: 332
بررسی دیگری نشان می‌دهد که از دانه آن روغنی گرفته می‌شود که منبع غنی از لینولئیک اسید است.

خواص- کاربرد

در هند از میوه خشک آن برای رفع قولنجهای نفخی و سوءهاضمه استفاده می‌شود و برای انواع ناراحتی‌های روده‌ای مفید است و ضمنا برای انعقاد شیر کاربرد دارد و مانند مایه پنیر به کار می‌رود. میوه رسیده آن قی‌آور است و به عنوان ضد سم به کار می‌رود ضمنا آرامبخش و مسکن و مدّر است. و در ناراحتی‌های حاد کبد اثر مفید دارد.
روغن تخم آن برای پیشگیری بیماری سختی جدار شریان یا تصلب شرایین 468] مفید است. مصرف این گیاه باید زیر نظر پزشک و طبق توصیه پزشک متخصص انجام گیرد.
ص: 333

درخت مسواک

اشاره

درختچه‌هایی هستند با شاخه‌های متقابل و سبز رنگ و ساقه و برگهای بدون کرک و تار. به فارسی در کتب مختلف، گونه‌های متنوع آن را با نامهای «درخت مسواک» و «شجرة المسواک» و «اراک» نام می‌برند. به فرانسوی‌Mesuak وArbre brosse dent و به انگلیسی‌Tooth brush tree وMustard tree می‌نامند.
گیاهانی هستند از خانواده‌Salvadoraceae دو گونه آن که در طب سنتی مطرح و در ایران نیز می‌رویند شرح داده می‌شود.

1. توج

این درختچه دارای برگهای بیضی نوک‌تیز و دمبرگ کوتاه است.
ابعاد برگ 5/ 4- 3* 3- 2 سانتی‌متر بدون کرک و مو و صاف و سبز رنگ است. نام علمی آن‌Salvadora oleoioles Dene . و مترادف آن‌Salvadora stocksii Wight . می‌باشد. این درختچه در هندوستان و ایران می‌روید. در ایران در اطراف تیس، بندر چاه‌بهار، نیک‌شهر، ایرانشهر و بم پشت دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در برگها و ریشه آن آلکالوئید تری متیل
ص: 334
آمین 469] وجود دارد. در دانه‌های آن روغن چرب 470] و روغن اتری 471] یافت می‌شود.

خواص- کاربرد

پوست ریشه آن تاول‌زا می‌باشد. در هندوستان از برگهای آن به عنوان مسهل و همچنین برای معالجه و تسکین سرفه استفاده می‌شود. میوه آن محرک نیروی جنسی است. روغنی که از دانه آن گرفته می‌شود برای تسکین درد به مواضع و اعضای روماتیسمی مالیده می‌شود و برای ناراحتی‌های بعد از زایمان در استعمال خارجی مصرف دارد.

2. چوج

این درختچه نیز در هندوستان و در ایران در بندر عباس، نای‌بند، میناب، چاه‌بهار و مکران دیده می‌شود و نام محلی آن در جنوب ایران «چوج» و «پیر» می‌باشد.
نام علمی آن‌Salvadora persica L . و مترادفهای آن‌Rivinia paniculata L . وCissus arborea Forsk . وEmbelia burmanni Retz . وSalvadora indica Royle می‌باشد.

مشخصات

درختچه‌ای است کوچک برگهای آن برّاق کمرنگ بیضی، کمی دراز به ابعاد 5- 3* 2- 1 سانتی‌متر با دمبرگ کوتاه و شاخه‌های آن آویزان و استخوانی. میوه آن سفت کوچک و سرخ رنگ است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی وجود آلکالوئید تری متیل آمین در آن تأیید شده است.
ص: 335

خواص- کاربرد

در هند از برگهای درختچه چوج در استعمال خارجی برای تسکین درد روماتیسم استفاده می‌شود و از عصاره برگ آن به عنوان معالجه کمبود ویتامین‌C خورده می‌شود. از شاخه‌های نازک و برگهای آنکه سوزاننده است به عنوان پادزهر انواع سموم مصرف دارد. میوه آن بادشکن و مدّر و باز کننده انسداد مجاری عروق است.
جوشانده پوست ساقه آن را در مورد تبهای ضعیف و به عنوان محرّک و مقوی و تونیک برای رفع کم‌خونی مصرف می‌کنند. این گیاه را باید زیر نظر پزشک به مقداری که توصیه می‌شود مصرف نمود.
ص: 336

انجیر بنگال

اشاره

در جنوب ایران با نامهای محلی «لول»[472]، «لور»[473] و «مکرزن» و در جزیره خارک «لیل» و در جزیره کیش «لیر» شناخته می‌شود. به فارسی «انجیر بنگال» گویند و در کتب طب سنتی فارسی با نامهای «بژ» و «اثاب» آمده است. به فرانسوی‌Figuier des banians وFiguier des Indes وFiguier de Bangale و به انگلیسی‌Banyan وBanyan tree گفته می‌شود. درختی است از خانواده‌Moraceae بعضی از گیاه‌شناسان درUrticaceae طبقه‌بندی می‌کنند. نام علمی آن:Ficus bengalensis L . یاFicus benghalensis L . و مترادف آن‌Urostigma bengalensis Gasp . می‌باشد. سابقا آن راFicus indica L . می‌نامیدند.

مشخصات

درختی است عظیم که دارای شیرابه کائوچوکی است. از انشعابات و ساقه‌های هوایی آن ریشه‌های هوایی خارج شده و به زمین می‌رسد و در آن فرو می‌رود و ساقه‌های جدیدی از درخت را ایجاد می‌کند، به طوری که پس از چندین سال درخت به صورت تالار وسیعی سرسبز با ستونهای متعدد که سقف آن را تاج درخت تشکیل
ص: 337
می‌دهد در می‌آید و آن‌طور که در مخزن الادویه آمده است در زیر سایه درختان کهن‌سال انجیر بنگال در برخی نقاط دیده شده که صدها سوار استراحت می‌کنند.
برگهای آن بیضی و کامل و برّاق به طول حدود 25 سانتی‌متر است که اگر بیخ برگ را بشکنند شیره سفید رنگی از آن خارج می‌شود.
میوه آن بدون دم و در ابعاد یک فندق است. این درخت بومی هند شرقی است که در حال حاضر بنگلادش می‌باشد. در جنوب ایران نیز می‌روید و از آبادان تا بوشهر و چاه‌بهار و تیس انتشار دارد. شعری که می‌گوید درخت مکرزن صد ریشه دارد شاید اشاره به انجیر بنگال است که در کیش و سایر نقاط جنوب دیده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

آزمایشهایی که در هند به عمل آمده نشان می‌دهد که پوست درخت دارای ماده عامل هایپوگلیسمیک 474] است که در الکل اتانول حل می‌شود و خوردن آن در کاهش قند در بیماری‌های قند مؤثر است [رید].

خواص- کاربرد

ریشه‌های آن تونیک است و مخلوط با برگهای خرد شده آن گاهی برای معالجه استسقا تجویز می‌شود [فوکوو].
در فیلیپین از خرد شده و کوبیده ریشه‌های آن برای التیام زخمها استفاده می‌شود [بلانکو و فایدکوئی زمبینگ .
در هند از شیرابه گیاه در استعمال خارج برای تسکین درد در موارد روماتیسم و لومباگو بر روی مواضع می‌مالند.
دم کرده پوست گیاه را به عنوان قابض و تونیک در موارد اسهال خونی، اسهال و بیماری‌های قند تجویز می‌کنند. برگهای خرد شده آن به صورت ضماد روی ورم و آبسه‌ها گذارده می‌شود. از الیاف ریشه در معالجه سوزاک استفاده می‌کنند.
از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی درخت انجیر بنگال گرم و تر است و از نظر خواص معتقدند که خوردن شیرابه آن گاز و نفخ را تحلیل می‌برد و محرک نیروی جنسی است و برای بواسیر نافع می‌باشد. اگر شیرابه تازه آن را صبحها قبل از طلوع
ص: 338
آفتاب گرفته و باهم وزن آن شکر مخلوط کرده و ناشتا بخورند و این کار را تا چند هفته ادامه دهند و مقدار آن را روزانه از 4 گرم شروع و تا 12 گرم در روز برسانند و پس از آن بتدریج کاهش دهند، برای معالجه بواسیر از هر نوع بسیار مفید است و برای رقت اسپرم و سرعت احتلام نافع است. ضماد شیرابه تازه آن در آغاز ظهور ورمها بخصوص برای ورم کشاله ران بسیار مؤثر و مفید است و دمل را تحلیل می‌برد و اگر دمل بزرگ شده باشد سر باز می‌کند و التیام می‌یابد. اگر برگ درخت را گرم کرده روی زخمهایی که نیاز به بخیه دارند، بگذارند و محکم ببندند و تا 3- 2 روز باز نکنند زخم را به هم می‌آورد. خوردن ریشه‌های هوایی آویخته آن در حدود 2 گرم با 4 گرم شکر و قدری آب برای جلوگیری از سرعت انزال نافع است.
ص: 339

انجیر بربری

اشاره

در ایران باغبانها با نامهای «کاکتوس» و «انجیر بربری» و «زبان مادر شوهر» نام می‌برند. به فرانسوی‌Figuier de Barbarie و انواع آن راRaquette وNopal و به انگلیسی‌Indian fig وCholla گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده کاکتوسهاCactaceae نام علمی آن‌Opuntia ficus indica Mill . و مترادف آن‌Opuntia gymnocarpa A .Web . می‌باشد. واریته‌ای که بدون خار است و به انجیر بربری بی‌خار معروف است به نام‌Opuntia ficus indica var inermis نامیده می‌شود.
میوه انجیر بربری
ص: 340
انجیر بربری در دوره گل دادن

مشخصات

انجیر بربری درختچه‌ای خاردار است و از گیاهان گوشتی محسوب می‌شود.
اصولا بومی مکزیک است ولی در ایران نیز در مناطق جنوب و سواحل دریای خزر کم‌وبیش می‌روید. نوع بی‌خار آن گوشتی و آبدار است و بدون خار آن علوفه خوبی برای دام می‌باشد. تکثیر آن از طریق کاشت قلمه از ساقه‌های گوشتی آن صورت می‌گیرد.

خواص- کاربرد

در هند ساقه‌های گوشتی انجیر بربری تازه را از طول قطع کرده و در قطعاتی از قسمت خارجی و از گوشت داخلی آن برای گذاردن روی آبسه‌ها استفاده می‌کنند.
سوپ یا جوشانده قطعات گوشتی آن با تخم مرغ یا با آب خالی به عنوان مقوی و تونیک اثر دارد. اگر ساقه و برگها را قطعه‌قطعه کرده و له نموده با روغن مخلوط نمایند برای معالجه زخم سر مفید است [هو]. به عنوان حشره‌کش نیز مصرف دارد.
ص: 341
[چونگ کوئوتو نونگ یائوچی . در چین ساقه‌های گیاه را از طرف طول شکاف داده قسمت گوشتی داخل آن را خارج می‌نمایند و آن را له کرده روی آبسه‌ها می‌مالند.
سوپ و آشی که از پختن گوشت با گیاه درست می‌کنند، به عنوان تونیک می‌خورند.
معتقدند که این سوپ بی‌حسی و خواب رفتگی اعضا را برطرف می‌کند.
ص: 342

انجیر چسب

اشاره

با نامهای «انجیر چسب» و «فیکوس چسب» معروف است. گیاهی است از خانواده‌Moraceae نام علمی آن‌Ficus pumila L . و مترادفهای آن‌Ficus stipulata Thunb . وFicus ripens Hort .(non Rottl .) می‌باشد.

مشخصات

انجیر چسب درختچه بالا رونده است و به وسیله ریشه‌های چسبنده خود از سایر درختان بالا می‌رود. برگهای آن سبز تیره و همیشه سبز و ناخزان است. برگهای جوان آن قهوه‌ای روشن به طول 4- 2 سانتی‌متر می‌باشد.
این درختچه بومی بنگلادش و چین و ژاپن و استرالیاست. در ایران در شمال کشور در هوای آزاد می‌روید و در نقاط سردسیر و در تهران باید در گلخانه و یا در اطاق با هوای کنترل شده نگهداری شود.

خواص- کاربرد

در چین مرسوم است که ساقه‌های سبز و برگهای گیاه را در پاییز چیده و در آفتاب خشک می‌کنند. این برگها تلخ و خنک‌کننده است و برای پانسمان و بستن زخمها و همچنین برای معالجه جوش، کورک، زخم گلو و روماتیسم به کار می‌رود [چونگ یائوچی . پیچکها و شیرابه آن ضد کرم و مقوی و تونیک است و برای تحلیل ورمها و
ص: 343
قطع جریان چرک از بواسیر مفید می‌باشد. جوشانده گیاه برای معالجه بواسیر نافع است. خیس کرده یا دم کرده برگهای آن به صورت کمپرس و در بواسیرهای دردناک که بیرون آمده است به کار می‌رود [لوئی . به علاوه از برگهای آن برای معالجه وجود خون در ادرار[475] و اسهال خونی و برای ازدیاد ترشح شیر استفاده می‌شود [روا]. روی آبسه‌ها و کفگیرک گذارده می‌شود و در معالجه آن بسیار مفید است [استوارت .
کفگیرک ورم التهابی است که در بن آن چرک است و اغلب در بیماران قند دیده می‌شود و در مردها و اشخاص بالغ بیشتر از بچه‌ها می‌باشد.
جوشانده میوه آن را برای معالجه فتق می‌آشامند و جوشانده ریشه آن را برای کاهش ترشح ادرار و کاهش ورم مثانه می‌خورند [مک کلور هوانگ . در هندوچین از میوه و برگهای آن برای معالجه سرطان استفاده می‌شود [کروست و پتلو].
و از برگهای آن برای معالجه آسم مصرف می‌شود [پتلو]. در فیلیپین بررسی‌های‌Berger Asenjo ، مطالعات سایر دانشمندان را در مورد اینکه انزیم فیسین 476] که از شیرابه گیاه گرفته می‌شود به عنوان ضد کرم در مورد انگلهای روده‌ای مفید است، تأیید می‌نماید [کوئی زمبینگ .
مصرف گیاه باید با نظارت پزشک انجام گیرد.
توضیح: فیسین یک انزیم پروتئیدی متبلور است که از شیره اغلب فیکوسها، و از شیره انجیر خوراکی نیز به دست می‌آید.
ص: 344

چندل

اشاره

به فارسی در جنوب ایران که محل رویش این درخت است «چندل» گفته می‌شود که شبیه نام هندی آن است زیرا به هندی «کندل» گویند. به فرانسوی‌Rhizophore وManglier و به انگلیسی‌Mangrove tree نامیده می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Rhizophoraceae نام علمی آن‌Rhizophora mucronata Lam . و مترادف آن‌Rhizophora mangle Roxb . می‌باشد.

مشخصات

درختی است بلند. چوب درون آن سیاه و خیلی سخت است و از تنه آن ریشه‌های هوایی موربی خارج می‌شوند. نکته جالب در این درخت این است که دانه‌های گیاه روی درخت مادر می‌روید و پس از آنکه رشد کرده به صورت نهال درآمد از مادر جدا می‌شود و در باتلاقهای زیر درخت می‌افتد و نشو و نما کرده به صورت درخت دیگری درمی‌آید. این درخت معمولا در باتلاقهای آب شور مناطق حارّه انتشار دارد. بومی آنام است و ظاهرا در جریان جنگهای اول جهانی به سواحل جنوب ایران وارد شده و کاشته شده است.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در پوست درخت و سایر قسمتهای آن مقداری تانن
ص: 345
چندل
A
- گل
وجود دارد که منشاء خواص دارویی آن است.

خواص- کاربرد

در هند از پوست درخت به عنوان قابض و برای معالجه بیماری قند استفاده می‌شود. در برمه برای معالجه بیماری وجود خون در ادرار به کار می‌رود [راجر]. در چین و ژاپن از جوشانده پوست آن به عنوان ضد اسهال خورده می‌شود [کاریونه و کیمورا]. در هندوچین ریشه و پوست آن برای قطع خونریزی تجویز می‌شود [ریچارد].
از پوست درخت برای معالجه آنژین نیز استفاده می‌شود [کروست و پتلو]. در شبه جزیره مالایا جوشانده برگهای مسن و یا از پوست درخت برای تقویت در موقع زایمان به زائو داده می‌شود. در عین حال خیلی کم از جوشانده ریشه را به بچه نیز می‌دهند [برکیل .
ص: 346
مصرف آن در موارد وضع حمل و همچنین به کودکان باید با احتیاط و با نظارت پزشک باشد. و معمولا به کودکان کمتر از 2 سال داده نمی‌شود.
ص: 347

سه رنگ

اشاره

به فارسی «سه رنگ» گفته می‌شود. به فرانسوی آن راPhotinia و به انگلیسی‌Chinese hawthorne وChinese photinia نام‌اند. گیاهی است از خانواده‌Rosaceae نام علمی آن:Photinia serrulata Lindl . و مترادفهای آن‌Photini glabra Decne .var chinensis Maxim . وCrataegus glabra Thunb . می‌باشد.

مشخصات

سه رنگ درختچه‌ای است زینتی برگهای آن برّاق که در پاییز رنگ آن قرمز می‌شود. گلهای آن سفید و میوه آن قرمز رنگ است. از نظر شکل ظاهری شبیه درخت غار گیلاسی یا درخت جل است و در شناسایی گاهی با آن اشتباه می‌شود. این درختچه بومی چین است. تکثیر آن از طریق قلمه در شمال ایران انجام می‌گیرد و با پیوند برای پایه درخت به نیز تکثیر می‌شود. این درخت بومی چین است. در شمال ایران کاشته می‌شود و قلمه‌های آن نیز در شمال خوب می‌گیرد. برگهای این درخت در پاییز به رنگ قرمز خوش رنگی درمی‌آید به این دلیل آن را سه رنگ می‌نامند.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در برگهای درخت سه رنگ گلوکوزیدHCN وجود
ص: 348
دارد.

خواص- کاربرد

در چین میوه‌های درخت سه رنگ برای مهار کردن اسهال خونی سخت تجویز می‌شود و برای بواسیر و زردی و انگلهای روده‌ای نیز مفید است [استوارت . معمولا در چین در تابستان سرشاخه‌های درخت را چیده و در آفتاب خشک می‌کنند. این شاخه‌ها شیرین و دارای بویی نامطبوع است. چوب آن در استعمال داخلی برای تسکین درد روماتیسم و لومباگو و به عنوان تونیک برای رفع ضعف عمومی و همچنین به عنوان ضد سم مصرف می‌شود. برگهای آن به عنوان مدّر و تب‌بر و همچنین برای معالجه سردرد، سرگیجه، خروج غیر ارادی اسپرم، و عادت ماهیانه نامنظم و عقیم بودن تجویز می‌شود. و به علاوه برای تقویت کلیه مفید است. استوارت معتقد است که برای ازدیاد نیروی جنسی نیز بسیار مؤثر است.
ص: 349

برهان

اشاره

درختی است که در برخی مناطق جنوب «ابریشم» و «گل ابریشم» و در خوزستان «برهان» نامیده می‌شود. در عراق به عربی آن را برهام» نام‌اند. در کتب طب سنتی با نامهای «لبخ» و «ذقن الباشا» و «درخت پارسی» (در صیدنه) آمده است. به فرانسوی‌Ebenier d ' orient وBois noir و به انگلیسی‌Lebbek وLebbek tree وSiris tree وEast indian walnut گفته می‌شود.
گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Mimosaceae نام علمی آن‌Albizzia lebbeck (L .) Bth . یاAlbizia lebbeck Benth . و در بعضی مدارک‌A .lebbek (Willd .) Bth . و مترادفهای آن‌Acacia lebbek Willd وAcacia speciosa Willd . می‌باشد.

مشخصات

درختی است بومی مناطق گرمسیر آسیای حارّه و استوایی و تا شمال استرالیا نیز انتشار دارد. در ایران با عنوان یک درخت زینتی در منازل جنوب ایران، آبادان، خرمشهر، اهواز، بندر عباس کاشته می‌شود. بلندی درخت 15- 5 متر بدون خار و دارای تاج چتری است. برگها مانند گل ابریشم شانه‌ای مضاعف و گلها سفید و یا سرخ و میوه آن نیام، غلاف آن مسطح و نازک کمی دراز است که دانه‌های به رنگ قهوه‌ای روشن در آن قرار
ص: 350
دارد.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در برهان صمغ، چند ساپونین و تانن وجود دارد [وهمر].
در گزارش دیگری آمده است که مخلوط چند ساپونین که از دانه‌های گیاه گرفته می‌شود دارای اولئانولیک اسید و اکینوسیستیک اسید[477] است و دانه‌های داخل غلاف دارای آلبی‌ژنیک اسید[478] است که ایزومر اکینوسیستیک اسید می‌باشد.]S .G .I .M .P[

خواص- کاربرد

در هند از پوست ساقه و دانه‌های درخت برهان به عنوان قابض در معالجه بواسیر و اسهال مصرف می‌کنند. پوست ریشه آن را کوبیده و به شکل گرد برای سفتی و استحکام به لثه‌ها می‌مالند و برگهای گیاه را برای معالجه شب‌کوری مصرف می‌کنند.
در هندوچین از پوست ساقه‌ها و دانه‌های آن برای رفع اسهال خونی و اسهال ساده و معالجه بواسیر استفاده می‌شود. گلهای آن به عنوان نرم‌کننده برای معالجه جوشها و دمل به کار می‌رود. لبخ از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی گرم و خشک و بعضی سرد و خشک گفته‌اند و معتقدند که خوردن پوست ساقه و دانه‌های آنکه قابض است، خونریزی داخلی را بند می‌آورد. گرد حاصل از پوست ساقه و تخمهای آن خونریزی زخمهای خارجی را نیز قطع می‌کند.
ص: 351

شیشم

اشاره

به فارسی «شیشم» و در کتب طب سنتی با نامهای «سیسو» و «ساسم» نامبرده می‌شود. چوب آن را «آبنوس هندی» گویند. به فرانسوی‌Palissandre وArbre de shisham وEbenier jaune و به انگلیسی‌Sissoo وShisham وRose Wood وSisso rose wood گفته می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Papilionaceae نام علمی آن‌Dalbergia sissoo Roxb . می‌باشد. به هندی نیز سیسو گویند.

مشخصات

شیشم درختی است بزرگ به بلندی تا 25 متر. شاخه‌های آن خاکستری برگها قلبی شکل، نوک‌تیز، گلها سفید مایل به زرد. میوه نیام و غلاف آن بدون کرک است.
این درخت در مناطق گرم آسیا و هندوستان و در جنوب ایران می‌روید. در ایران در آبادان به‌طور زینتی کاشته می‌شود. در جیرفت و بلوچستان به‌طور وحشی دیده می‌شود. در بلوچستان در تنگ سرحه نام محلی آن «زاقا» و در جیرفت «جک» است.
در آبادان آن را سیسو نام‌اند.[479]

معارف گیاهی ؛ ج‌4 ؛ ص351

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در غلاف میوه آن حدود 2 درصد تانن وجود دارد و
ص: 352
چوب آن دارای اسانس روغنی است که در آن در حدود 9/ 9 درصد ماده بیزابولن 480] و 66 درصد نروبیدول وجود دارد.]S .G .I .M .P[

خواص- کاربرد

در هند: برگهای آن تلخ و مقوی و محرّک است. از جوشانده برگهای آن برای معالجه سوزاک استفاده می‌شود. ریشه آن قابض است و پوست و چوب آن خلطآور و اشتهاآور است. از خاک ارّه چوب آن جوشانده‌ای درست می‌کنند و در استعمال خارج برای جذام و جوش و کورک مصرف می‌شود. استعمال داخلی آن قی و تهوع را آرام می‌کند.
ص: 353

کهور

اشاره

در ایران به‌طور کلی «کهور» گفته می‌شود. نام محلی آن در برازجان «کبیر» و در بعضی کتب نام آن را «غاف» نوشته‌اند. به فرانسوی‌Prosope و به انگلیسی‌Scerw bean وMesquit bean وMesquit نامند. گیاهی است از خانواده‌Leguminosae تیره فرعی‌Mimosaceae نام علمی آن‌Prosopis spicigera L . می‌باشد. این درخت را به هندی «جند» گویند. نوعی از آنکه بلندتر با تنه صاف و شاخه‌های مستقیم است کهور شاهی نامند و از ریشه آن که خطوط زرین دارد، چوب سیگار می‌سازند و نوعی دیگر که کوتاه است به نام کهور درّه معروف است که چوب آن صنعتی نیست.

مشخصات

کهور درختی است در جنوب ایران در جنگلهای جیرفت، نرماشیر، شهداد، مکران، بندر عباس، نیک‌شهر و بمپور می‌روید. برگهای آن مرکب مضاعف می‌باشد و هریک از برگچه‌های فرعی دارای 12- 6 جفت برگچه کوچک است. میوه آن دارای غلاف به طول حدود 15 سانتی‌متر است که در داخل آن 15- 5 عدد دانه قهوه‌ای رنگ جای دارد.
ص: 354

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گلهای کهور یک فلاوون گلوکوزید[481] به نام پاتولیترین 482] وجود دارد. این درخت از گیاهان بسیار مقاوم به خشکی است و از رطوبت هوا نیز برای رشد خود استفاده می‌کند.

خواص- کاربرد

در هند: غلاف میوه آن قابض است. پوست آنکه تلخ است به عنوان ضد سم عقرب و برای محل عقرب‌زدگی به کار می‌رود. و به علاوه برای روماتیسم مفید است و برای درمان جذام، اسهال خونی و برونشیت و آسم نیز در استعمال داخلی از جوشانده آن استفاده می‌شود. گلهای آن را له کرده و با کمی قند مخلوط و در دوران حاملگی به زنان حامله می‌دهند که از ناراحتی‌های حاملگی جلوگیری کند. خاکستر آن را روی پوست می‌مالند موی پوست را از بین می‌برد و تمیز می‌کند.]G .I .M .P[
مصرف این گیاه برای زنان باردار باید زیر نظر پزشک انجام گیرد.
ص: 355

نخل روغنی

اشاره

درختی است که به فارسی «نخل روغنی» و به عربی «نخلة الزیت» می‌نامند. به فرانسوی آن راPalmier huile وEleis وEleide و به انگلیسی‌African oil palm وOil oalm نام‌اند. درختی است از خانواده خرماPalmaceae نام علمی آن‌Elaeis guinensis L . می‌باشد.

مشخصات

درختی است به بلندی 15- 10 متر. پوست تنه استوانه‌ای آن اغلب صاف است ولی در برخی موارد نیز آثار بن‌برگهایی که افتاده است روی آن دیده می‌شود. در انتهای درخت یک گروه 25- 20 برگ بزرگ با تقسیمات پری که طول هریک 5- 4 متر است، دیده می‌شود. برگچه‌ها نرم و در حدود یک متر طول دارند. در سن 5- 4 سالگی نخل روغنی شروع به گل دادن می‌کند. ابتدا گلهای نر ظاهر می‌شوند و پس از آن گل آذین ماده خود را نشان می‌دهد. و هر دو روی یک درخت هستند.
میوه‌های آن‌Drupe است و به بزرگی یک گردو می‌باشد که در داخل آن مغز گوشتی با روغنی قرمز رنگ آبدار با الیاف فیبری وجود دارد و داخل آن دانه سخت و محتوی مغز روغن‌داری قرار دارد که به نام‌Palmiste نامیده می‌شود (دروپ به میوه‌های گوشتی هسته‌دار گویند مانند هلو- زردآلو و ...) از میوه نخل روغنی دو نوع روغن می‌گیرند یکی روغنی که از گوشت داخل میوه و یا از پولپ آن گرفته می‌شود
ص: 356
که روغن نخل یاHuile de palme نامیده می‌شود و دیگری روغنی که از مغز دانه یا به اصطلاح بادام آن گرفته می‌شود که آن راHuile de palmiste گویند.
این درخت بومی گینه است ولی در افریقای غربی و در کنگو نیز انتشار دارد و در هند کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی، روغن نخل منبع غنی از کاروتن 483] است و به جای روغن کبد ماهی به منظور ترمیم کمبود ویتامین‌A می‌تواند مصرف شود.

خواص- کاربرد

در گینه روغن نخل مانند مرهم به زخمها گذارده می‌شود اثر ضدعفونی‌کننده و التیام‌دهنده دارد و به صورت روغن مالیدنی در موارد روماتیسم و کوفتگی به کار می‌رود. در استعمال داخلی بجای روغن کبد ماهی برای جبران کمبود ویتامین‌A مصرف می‌شود. مصرف آن باید با نظارت پزشک به مقداری که توصیه می‌شود انجام گیرد. روغن گوشت نخل در 40 درجه سانتی‌گراد مایع است. رنگ آن زرد نارنجی و وقتی که تازه گرفته می‌شود کمی بوی بنفشه می‌دهد ولی به زودی در مجاورت هوا اکسیده و تند می‌شود. لذا در مصارف داخلی و خوراکی فقط از تازه آن می‌توان استفاده کرد. در صنعت به‌طور کلی در صابونسازی و چرب کردن آلات فلزی ماشین‌آلات مصرف دارد.
روغن هسته نخل از مغز هسته میوه نخل روغنی گرفته می‌شود که در حدود 40 درصد روغن دارد. روغن آن به رنگ سفید و در حرارت بالاتر از 25 درجه سانتی‌گراد مایع است. و برای مصارف صابونسازی و مشمع‌سازی استفاده می‌شود.
کنجاله حاصل پس از روغنگیری برای چاق کردن دام بسیار مورد توجه است.
ص: 357

عدس آبی

اشاره

به فارسی «جعرابه» و «جام‌خواب بک» و در شیراز «جلبک» و در اصفهان «جل وزغ» معروف است. در کتب طب سنتی با نامهای «عدس الماء» و «نوعی طحلب» آورده شده است. به فرانسوی‌Lentille d'eau وLenticule وCanillee وCanetille و به انگلیسی‌Common duck weed گفته می‌شود. گیاهی است آبی از خانواده‌Lemnaceae و نام علمی آن‌Lemna minor L . یاLemna minuta می‌باشد. گونه‌های دیگری از این گیاه به نام‌L .trisulca در شیراز وL .gibba در شمال ایران و آذربایجان و در آبهای راکد خوی می‌روید.

مشخصات

گیاهی است چند ساله با ساقه کوتاه در زیر آب. برگهای آن سبز به شکل عدس کوچک به قطر 4- 3 میلی‌متر بدون رگبرگ و بدون دمبرگ مستقیما در رأس ساقه و در سطح آب قرار دارد. گلهای آن بندرت دیده می‌شود، یک پایه است و معمولا دو نر و یک ماده در یک مجموعه کوچک قرار دارد که به زودی از بین می‌رود و میوه آن 3- 1 دانه دارد. برگ عدس آبی که در سطح آب قرار دارد معمولا محل نشستن حشرات است که شکار پرندگان می‌باشند و به این دلیل معمولا پرندگان حمله کرده و برای گرفتن حشرات برگهای عدس آبی را نیز می‌چینند. معهذا به علت قدرت و سرعت انتشار گیاه عدس آبی در هر آب راکدی که رخنه کند به زودی تمام سطح آب
ص: 358
را با برگهای خود می‌پوشاند و مانع تهویه کامل آب شده و سرانجام منجر به ایجاد گنداب می‌شود. این گیاه در ایران و در مناطق دیگر دنیا می‌روید. در ایران در سواحل شمال ایران در بندر گز و مازندران در آبهای راکد که کمتر آفتاب می‌گیرد و برکه‌های بابل و در آذربایجان غربی در سطح آبهای راکد سایه‌دار دیده می‌شود.

خواص- کاربرد

عدس آبی خنک‌کننده و قابض و برای معالجه عوارض ناشی از کمی ویتامین‌C در بدن خورده می‌شود و مفید است. مدّر است و برگ له شده آن برای بیماری‌های جلدی و ورمهای ملتحمه نافع است. ازL .minor در روش پزشکی هوموئوپاتی 484] استفاده می‌شود.
توضیح: هوموئوپاتی روش درمانی است که در آن بیماران را با مقدار خیلی کم از داروهایی درمان می‌کنند که همان داروها با مصرف مقدار زیاد در بدن سالم همان بیماری را ایجاد می‌کند و معمولا این‌گونه داروها باید به مقدار خیلی کم مصرف شود.
عدس آبی از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی سرد و تر و قابض می‌باشد و آنچه که در آبهای شیرین می‌روید قابض‌تر از گیاهی است که در آب دریا روییده است. در مورد خواص آن معتقدند که ضماد آن بتنهایی و یا با آرد جو خون را بند می‌آورد و برای باد سرخ و تحلیل ورمهای گرم و تبهای ورم و نقرس نافع است و چون در روغن زیتون بجوشانند در نرم کردن عصب بسیار مؤثر است. اگر در روغن زیتون بجوشانند و بخورند و روی آن آب گرم بیاشامند و قی کنند در خارج کردن زالوی چسبیده به گلو بسیار مفید است. خوردن خشک آن اسهال صفراوی را بند می‌آورد.
مالیدن برگهای له شده آن بند آورنده خون از هر عضوی است.
در چین معمول است که در ماههای تابستان تا اوایل پاییز گیاه را جمع‌آوری کرده تمیز نموده و خشک می‌کنند. طعم آن تند و خنک‌کننده است و معرّق و مدّر و تصفیه کننده خون است. برای تسریع و تنظیم گردش خون و ورم پا و سرخک تجویز می‌شود. به علاوه این گیاه قابض [ایشی‌دویا]. و ضد کمی ویتامین‌C و مقوی است
ص: 359
[استوارت . برای استسقا و رفع ناراحتی مجرای ادرار [هاو] و سوءهاضمه [روا]. و دردهای عضلانی در تبها [می‌نات تجویز می‌شود. در استعمال خارجی مخلوط با لوسیونهای مناسب برای رفع ناراحتی‌های پوستی مالیده می‌شود و برای تسریع بیرون ریختن سرخک و آبله [هاو] و زخمها و تاولهای سیفیلیسی مفید است [استوارت و فوکود]. گیاه طحلب قسمتی از داروی ترکیبی است که به صورت شست‌وشو در موارد ترشحات سفید سوزاکی مهبل و از جمله برای بلنورا و لوکورا[485] به کار می‌رود [می‌نات .
گونه‌های‌L .Trisulca وL .gibba از نظر کاربرد و خواص دارویی در ردیف‌L .minor هستند. مصرف گیاه باید با نظارت پزشک انجام گیرد.
ص: 360