مکان نمازگذار
مشهور است در مکان نمازگذار چند چیز شرط است: اول - اینکه مباح باشد. مسئله 217 کسی که در مکان غصبی نماز بخواند
چنانچه موضع سجود غصبی باشد، و بنا بر احتیاط واجب یا بقیه مواضع هفت گانه، یا جاي پا در حال ایستادن غصبی باشد نماز او
باطل است، اگر از روي علم و عمد باشد. و اگر غفلت داشت یا نمی دانست یا از روي فراموشی نماز خواند نمازش صحیح است.
مسئله 218 کسی که حکم شرعی غصب را که حرمت است نمی داند و در یادگرفتن حکم تقصیر نموده باشد نمازش باطل است.
دوم - آنکه مکان نمازگذار قرار داشته باشد و متحرك نباشد. مسئله 219 در حال اختیار نماز بر پشت اسب و در اتومبیل و قطار و
کشتی در حال حرکت باطل است اگر موجب فوت استقرار نمازگذار باشد. و اگر کسی ناچار باشد که از جهت تنگی وقت یا
جهت دیگر در یکی از اینها نماز بخواند باید به قدر ممکن رو به قبله نماز بخواند و اگر ماشین به غیر جانب قبله حرکت می کند او
فوراً رو به جانب قبله کند و به قدري که ممکن است باید در حال آرامی بدن اذکار و قرائت را بخواند. سوم - آنکه در مکانی نماز
بخواند که اطمینان نداشته باشد که نمی تواند در آن مکان نماز را تمام کند. ولی در مکانی که به واسطه کثرت جمعیت و ازدحام
مردم و یا باد و باران شدید اطمینان نیست که بتوان نماز را تمام کرد و لکن اطمینان به خلاف ندارد نماز صحیح است. چهارم - در
جایی که ماندن در آنجا حرام است چون در معرض هلاکت است مثل زیر سقف یا کنار دیواري که مشرف به خراب باشد و
جاهاي دیگري که براي نمازگذار خطر دارد، نماز نخواند، ولی اقوي آن است که اگر بخواند نماز صحیح است. پنجم - آنکه
صفحه 157 از 199
روي چیز محترمی که ایستادن بر آن بی احترامی و حرام است نایستد مثل ایستادن روي ورق قرآن یا قبر معصوم(ع) و روي نوشته
قرآن و اسم خدا و اسماء مقدسه، و اقوي این است که اگر بخواند ولو کار حرام کرده ولی نماز صحیح است. ششم - آنکه
مکانی باشد که افعال نماز را بتوان به نحو صحیح انجام داد پس در حال اختیار نماز در اتاقی که سقف آن به قدري کوتاه است که
نمی تواند در آن راست بایستد یا نمی تواند رکوع یا سجود به جا آورد باطل است. هفتم - مقدّم بر قبر معصوم نباشد در صورتی
که موجب هتک حرمت شود - والّا حرام نیست ولی مکروه است - و اگر حائلی مثل دیوار میان او و قبر باشد مانعی ندارد و
صندوق شریف و ضریح و پارچه هایی که روي آن می اندازند کفایت نمی کند. هشتم - آنکه نجس نباشد به نجاستی که به لباس
یا بدن سرایت کند و اگر سرایت نکند ضرر ندارد لکن محل سجده باید پاك باشد. نهم - آنکه جاي قدم نمازگذار بیشتر از چهار
انگشت متصل بلندتر یا کوتاه تر از جاي پیشانی او در موقع سجده نباشد. مسئله 220 مکروه است که زن با مرد نماز بخوانند به
طوري که زن محاذي با مرد یا جلوتر از مرد ایستاده باشد بلکه باید براي رفع کراهت یا زن عقب مرد بایستد و یا آنکه ده ذراع میان
آنها فاصله باشد یا حائلی مثل پرده و یا دیوار میان آنها فاصله باشد. مسئله 221 مستحب است نماز خواندن در مساجد و بهترین
آنها مسجدالحرام است که ثواب نماز در آن برابر با هزار هزار نماز است بعد از آن مسجد پیغمبر(ص) که نماز در آن ثواب ده هزار
نماز دارد و بعد مسجد کوفه و مسجد اقصی و در این دو مسجد نماز خواندن ثواب هزار نماز دارد و بعد از اینها مسجد جامع که
نماز در آن برابر با صد نماز است و بعد مسجد قبیله که نماز در آن برابر با بیست و پنج نماز و بعد مسجد بازار که ثواب نماز در
آن برابر دوازده نماز است. بهترین مکان ها براي نماز زن، خانه اوست و بهتر از آن صندوقخانه اوست.
احکام مسجد
مسئله 222 زینت نمودن مسجد به طلا و نقش صورت صاحب روح بر آن کشیدن حرام نیست ولی بهتر است ترك شود. مسئله
223 مسجدي را که غصب کنند و داخل ملک خود یا ضمیمه خیابان و کوچه و غیره سازند نجس کردن آن حرام و تطهیر آن
واجب نیست. مسئله 224 نجس کردن مسجد حرام است و اگر نجس شود واجب است فوراً آن را تطهیر نمایند. مسئله 225 هرگاه
در وقت نماز ملتفت شد که مسجد نجس شده و وقت وسعت دارد باید اول مسجد را تطهیر کند و بعد نماز بخواند ولی اگر وقت
تنگ است باید اول نماز را بخواند. مسئله 226 اگر با وسعت وقت مسجد را تطهیر نکرده نماز بخواند نمازش صحیح است و براي
تأخیر انداختن تطهیر مسجد معصیت کرده است. مسئله 227 مستحب است روشن نمودن چراغ در مسجد و تنظیف آن و در وقت
ورود در آن اول پاي راست را و وقت بیرون آمدن اول پاي چپ را گذاشتن و همچنین مستحب است مراقبت کند به کفش نجاستی
که سبب نجس شدن مسجد است بلکه مطلق نجاست نباشد. مسئله 228 مکروه است انداختن آب دهان و آب بینی در مسجد و
خواب رفتن در آن مگر در مورد ضرورت و همچنین بلند کردن صدا در مسجد مگر براي اذان یا موعظه و نیز مکروه است در
مسجد خواندن شعر مگر شعر موعظه یا حمد و ستایش خدا و یا مدح و مصیبت نبی اکرم(ص) و اهل بیت طاهرین آن حضرت و
مکروه است داخل شدن کسی که سیر یا پیاز یا چیز بدبو خورده باشد و همچنین است راه دادن اطفال و دیوانگان.
اذان و اقامه
یکی از مستحبات قبل از نماز اذان و اقامه است و استحباب اقامه براي نمازهاي یومیه مؤکد است. خصوص براي مردها. پس سزاوار
نیست ترك شود. مسئله 229 اذان و اقامه مخصوص نمازهاي پنج گانه است و در نماز عید فطر و عید قربان به جاي اذان و اقامه سه
مرتبه مستحب است گفتن الصلوة و در سایر نمازهاي واجب مثل نماز آیات و نماز میّت استحباب آن معلوم نیست ولی گفتن به
قصد رجاء مانعی ندارد. مسئله 230 اذان هیجده فصل است الله اکبر چهار مرتبه، اشهد ان لااله الاالله دو مرتبه، اشهد ان محمداً
صفحه 158 از 199
رسول الله دو مرتبه، حی علی الصلاة دو مرتبه، حی علی الفلاح دو مرتبه، حی علی خیر العمل دو مرتبه، الله اکبر دو مرتبه، لااله
الاالله دو مرتبه و اقامه هفده فصل است الله اکبر دو مرتبه، اشهد ان لااله الاالله دو مرتبه، اشهد ان محمداً رسول الله دو مرتبه، حی
علی الصلاة دو مرتبه، حی علی الفلاح دو مرتبه، حی علی خیر العمل دو مرتبه، قد قامت الصلاة دو مرتبه، الله اکبر دو مرتبه،
لااله الاالله یک مرتبه. مسئله 231 مستحب است اشهد ان علیاً امیرالمؤمنین ولی الله را بعد از اشهد ان محمداً رسول الله بگوید و چون
در این ازمنه این جمله جزء شعائر مذهب تشیّع می باشد بعضی فقهاء احتمال وجوب آن را داده اند. و بهتر است به قصد قربت
مطلقۀ اضافه شود به آن شهادت به ولایت اولیاء معصومین مثلًا بگوید اشهد ان علیا و اولاده المعصومین حجج الله - او اولیاءالله -
کما اینکه مستحب است بعد از شهادت به رسالت صلوات بر پیغمبر(ص) و آل او فرستاده شود.
واجبات نماز
چهارم - رکوع. پنجم - .« الله اکبر » مسئله 232 واجبات نماز یازده چیز است: اول - نیّت. دوم - قیام. سوم - گفتن تکبیرة الاحرام
سجود. ششم - قرائت. هفتم - ذکر. هشتم - تشهد. نهم - سلام. دهم - ترتیب. یازدهم - موالات یعنی پی درپی بودن اجزاء نماز.
مسئله 233 نیّت و قیام در بعضی اجزاء و تکبیرة الاحرام و رکوع و دو سجده رکن هستند که اگر آنها را عمداً یا از روي فراموشی
زیاد یا کم کند به شرحی که گفته می شود نمازش باطل می شود ولی نیّت زیاده بردار نیست. و واجبات دیگر رکن نیستند پس کم
کردن یا زیاد کردن آنها فقط در صورت عمد نماز را باطل می کند به جز ترتیب و موالات که خواهد آمد در بعض موارد که
ترك آنها سبب بطلان نماز می شود اگر چه سهواً باشد. مسئله 234 نیّت نماز و روزه و عبادت هاي دیگر معنایش این است که
انسان قصد کند به جا آوردن آن کار را براي تقرب به درگاه خدا، یا براي اطاعت امر و فرمان او، یا براي شکر نعمت، یا تحصیل
رضاي او، و لازم نیست که آن را به زبان بگوید یا در خاطر خود خطور دهد بلکه همین قدر که محرك و وادار کننده او به
خواندن نماز یا گرفتن روزه یا عبادت دیگر امر و فرمان خدا و یا تحصیل قربت باشد کافی است. مسئله 235 واجب است در اول
به قصد شروع در نماز و افتتاح آن و آن را تکبیرة الاحرام گویند و آن اولین جزء نماز است که بعد از « الله اکبر » هر نمازي گفتن
گفتن آن قطع کردن نماز حرام است و تکبیرة الاحرام رکن است پس اگر کسی آن را نگوید نماز او باطل است چه عمداً و چه
فراموش کند و اگر آن را زیادتر از یک مرتبه بگوید نمازش باطل است. در صورت عمد ولی اگر سهواً بگوید نماز باطل نمی شود.
مسئله 236 واجب است تکبیرة الاحرام را صحیح بخواند و گفتن جمله دیگر به جاي تکبیرة الاحرام جایز نیست مثل اینکه بگوید
و ترجمه آن هم کافی نیست. مسئله 237 واجب است تکبیرة الاحرام را در حالی که ایستاده و بدنش قرار و آرام « الله تعالی اکبر »
دارد بگوید. مسئله 238 قیام در حال گفتن تکبیرة الاحرام واجب و رکن است و قیام متصل به رکوع نیز رکن است و واجب است.
پس اگر کسی قبل از رکوع سهواً یا عمداً نشست واجب است براي رکوع راست بایستد و از ایستاده به رکوع برود. و اگر از همان
حال نشسته به طور خمیده بلند شود تا حدّ رکوع که قیام متصل به رکوع ترك شود نماز او باطل است چه عمداً باشد و چه فراموش
سبحان » کرده باشد. مسئله 239 ایستادن در حال قرائت حمد و سوره در رکعت اول و دوم و ایستادن در حال قرائت حمد یا گفتن
در رکعت سوم و چهارم واجب است و همچنین ایستادن بعد از رکوع واجب است ولی این دو « الله والحمدلله ولااله الاالله والله اکبر
قیام رکن نیست. مسئله 240 واجب است در قیام واجب مستقیم ایستادن و قرار و آرام داشتن بدن و بنا بر احتیاط به چیزي مثل عصا
و دیوار و غیر اینها تکیه و اعتماد نداشتن پس اگر کمی خم باشد یا بدن او آرام نباشد یا به چیزي تکیه داشته باشد نماز او صحیح
نیست و در حال اضطرار و ناچاري هیچ یک از این امور به نماز ضرر نمی رساند. مسئله 241 اگر به هیچ قسم نتواند بایستد باید
نماز را نشسته به جا آورد و شرایطی که در قیام لازم بود باید در حال جلوس رعایت کند پس تا ممکن است در حال جلوس واجب
هم نباید به چیزي تکیه کند و نباید بدنش را خم کند یا حرکت دهد مگر آنکه ناچار و مضطر باشد. مسئله 242 کسی که نمی
صفحه 159 از 199
تواند نمازش را نشسته بخواند باید بخوابد به طرف راست مثل میّت در حالی که او را در قبر می گذارند و نمازش را بخواند و اگر
ممکن نشد به طرف چپ رو به قبله بخوابد و اگر ممکن نشد مثل محتضر به پشت بخوابد و نماز بخواند. مسئله 243 واجب است
در نماز صبح و دو رکعت اول از سایر نمازهاي واجب پیش از رکوع، خواندن سوره حمد. و بعد از آن بنا بر احتیاط یک سوره
دیگر از سوره هاي قرآن غیر از چهار سوره اي که آیه سجده واجب دارند (الم تنزیل، و حم سجدة، والنجم، و اقراءباسم) و یا بعض
از سوره بخواند و قول به عدم وجوب سوره قریب است. مسئله 244 واجب است بر مردها که حمد و سوره را در صبح و دو رکعت
اول مغرب و عشاء بلند بخوانند و زن مختار است در بلند خواندن و آهسته خواندن و بر مردها و زنها واجب است که قرائت را در
دو رکعت اول ظهر و عصر آهسته بخوانند مگر در نماز جمعه و نماز ظهر جمعه که مستحب است بر مردها بلند خواندن قرائت.
مسئله 245 مستحب است بسم الله را در نماز ظهر و عصر بلند بگوید. مسئله 246 در جایی که باید قرائت را آهسته بخواند اگر
عمداً بلند بخواند یا در جایی که باید بلند بخواند عمداً آهسته بخواند نماز او باطل است. و اگر این کار را از روي فراموشی یا جهل
به حکم هرچند از روي تقصیر باشد به جا آورد نماز او صحیح است. مسئله 247 باید کلمات و حروف حمد و سوره را صحیح
بخواند پس اگر غلط بگوید اگرچه حرفی عوض حرف دیگر بگوید مثل آنکه به جاي (ض) (ظ) بگوید آن کلمه باطل و اگر
صحیح او را نیاورد نماز باطل می شود. و همچنین اگر زیر و زبر کلمات را رعایت نکند یا مدّي را که صحّت کلمه بر آن توقف
دارد مراعات ننماید مثل مدّ ولاالضّآلین. و وقف به حرکت و وصل به سکون اشکال ندارد. مسئله 248 در رکعت سوم مغرب و
سوم و چهارم عشاء و ظهر و عصر واجب است که آهسته حمد بخواند یا یک مرتبه تسبیحات اربعه آهسته بخواند یعنی بگوید
و بهتر آن است که احتیاطاً تسبیحات را سه مرتبه بخواند و اگر عمداً بلند بخواند نمازش « سبحان الله والحمدلله ولااله الاالله والله اکبر »
باطل است. مسئله 249 مستحب است گفتن (اعوذبالله من الشیطان الرجیم) پیش از شروع به قرائت در رکعت اول و بلند گفتن بسم
« کذلک الله ربی » یک مرتبه یا دو مرتبه یا سه مرتبه « قول هوالله احد » الله الرحمن الرحیم در نماز اخفاتیه و بعد از خواندن سوره
سه مرتبه. مسئله 250 در هر رکعت از نمازهاي واجب و مستحب باید یک رکوع به جا آورد مگر در « کذلک الله ربنا » بگوید یا
نماز آیات که در هر رکعت آن پنج رکوع واجب است. و رکوع رکن است که به زیاد و کم شدن آن عمداً یا سهواً نماز واجب
باطل می شود. و واجب است در رکوع چند چیز: اول - خم شدن به قدري که دست ها به سر زانوها برسد. دوم - گفتن ذکر رکوع
بگوید اگرچه سه مرتبه ذکرهاي « سبحان ربی العظیم و بحمده » با یک مرتبه « سبحان الله » است و بهتر آن است که احتیاطاً سه مرتبه
کفایت می کند. سوم - آنکه در حال گفتن ذکر واجب است طمأنینه داشته باشد. و در ذکر « الله اکبر » یا « الحمدلله » دیگر هم مثل
مستحب آرام بودن بدن لازم نیست. چهارم - بلند کردن سر از رکوع و راست ایستادن. پنجم - آنکه وقتی سر از رکوع برداشت
بایستد و بنا بر احتیاط بعد از آنکه بدن او آرام بگیرد به سجده برود. مسئله 251 اگر کسی به واسطه مرض یا عذر دیگر نتواند در
حال ذکر بدن خود را آرام نگاه دارد باید به مقدار رکوع خم شود و به همان حال ذکر رکوع را بخواند. مسئله 252 اگر در حال
خواندن ذکر واجب بی اختیار بدنش حرکت کرده بنا بر احتیاط واجب است آن را بعد از قرار گرفتن بدن دوباره بگوبد. مسئله
253 در حال ناچاري که تکلیف انسان نشسته رکوع کردن باشد باید به قدري براي رکوع خم شود که صورتش مقابل زانوهایش
قرار گیرد و بهتر آن است که به قدري خم شود که صورتش مقابل محل سجده اش قرار گیرد. مسئله 254 مستحب است گفتن
سمع الله لمن حمده بعد از سر برداشتن از رکوع. مسئله 255 در هر رکعتی از نماز خواه نماز واجب باشد یا مستحب دو سجده لازم
است و حقیقت آن گذاشتن پیشانی است بر زمین به قصد تعظیم و این دو سجده با هم رکن هستند و واجب است در آن چند چیز:
1 - گذاشتن مساجد هفت گانه بر زمین یعنی، پیشانی و کف هر دو دست و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها. و بنا بر احتیاط
بینی را به مهر و یا چیز دیگري که سجده بر آن صحیح است بگذارد. 2 - خواندن ذکر و آن ذکر آن است که احتیاطاً یا سه مرتبه
بگوید اگر چه خواندن ذکرهاي دیگر هم مثل سه مرتبه الحمدلله به طوري « سبحان ربی الاعلی وبحمده » یا یک مرتبه « سبحان الله »
صفحه 160 از 199
که در رکوع گفته شد کافی است. 3 - آنکه در حال گفتن ذکر واجب بدنش قرار و آرام داشته باشد. 4 - سر بلند کردن از سجده.
5 - بعد از سر بلند کردن نشستن به مقداري که بدن آرام بگیرد و بعد به سجده دوم برود. 6 - آنکه مساجد هفت گانه که گفته شد
همه را در حال ذکر بر زمین گذارده باشد. 7 - آنکه جاي پیشانی بیش از یک خشت یا چهار انگشت بسته بلندتر از جاي دو
زانو و دو ابهام نباشد و اگر در زمینی که کمی سراشیب باشد به طوري که معلوم نباشد از مقداري که گفته شد کمی بلندتر باشد
ضرر ندارد. 8 - آنکه پیشانی را بگذارد بر زمین یا چیزهایی که از زمین می روید و خوراکی و پوشاکی و از معادن نباشد و سجده
- به کاه و علف که مأکول انسان نباشد جایز است و افضل آن است که پیشانی را بر تربت قبر حضرت سیدالشهداء(ع) گذارد. 9
آنکه جاي پیشانی پاك باشد. 10 - آنکه ذکر سجده را به عربی صحیح و پی درپی بگوید. مسئله 256 اگر در وسط نماز مهر خود
را گم کرد و چیزي که سجده بر آن صحیح است نداشته باشد در وسعت وقت باید نماز را قطع کند و تحصیل چیزي که سجده بر
آن صحیح است بنماید. والّا بر لباسش اگر از کتان یا پنبه است سجده کند و اگر لباس از پنبه و کتان ندارد بر لباس هاي دیگر و
اگر ممکن نیست بر پشت دست و اگر نمی شود به چیزي که از معدن باشد سجده کند. مسئله 257 واجب است در حال سجده
کف دست ها را بر زمین بگذارد مگر در حال ناچاري که پشت آنها را بر زمین گذارد. مسئله 258 اگر پیشانی را بر جایی گذارد
که از جاي پا بلندتر باشد به طوري که آن را سجده نگویند پیشانی را بردارد و بر جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.
مسئله 259 اگر نتواند سجده کند و قادر بر خم شدن نیست به سر اشاره کند و اگر به سر هم نمی تواند با چشم ها اشاره کند. مسئله
در حال نشستن میان دو سجده، و در حال برخاستن گفتن بحول الله و قوته « استغفرالله ربّی واتوب الیه » 260 مستحب است گفتن
اشهد ان لااله الاالله وحده لاشریک » اقوم واقعد. مسئله 261 در تشهد چند چیز واجب است. 1و 2 - شهادتین و صلوات یعنی بگوید
3 - اینکه ذکر تشهد را نشسته بخواند. 4 - در حالی که .« له و اشهد ان محمداً عبده و رسوله الهم صل علی محمد و آل محمد
بدنش قرار و آرام داشته باشد بخواند. 5 - اینکه ذکر تشهد را به همین ترتیبی که گفته شد بخواند. 6 - آنکه کلمات و حرف هاي
السلام علینا » - آن را به طور معمول و پی درپی بگوید. 7 - به عربی صحیح و بی غلط بخواند. مسئله 262 سلام دو جمله دارد: 1
و احتیاط غیر واجب آن است که اگر « السلام علیکم بهتر است ضم نماید به آن و رحمۀ الله و برکاته » - 2 « و علی عبادالله الصالحین
السلام علیک ایهاالنبی و رحمۀ الله » جمله اول را خواند جمله دوم را هم بخواند ولی گفتن جمله دوم به تنهایی کافی است و امّا
سلام نماز نیست بلکه جزء تشهد رکعت آخر است ومستحب است. « وبرکاته
ترتیب و موالات
واجب است نمازگذار کارهاي نماز را به ترتیبی که گفته شد به جا آورد به این گونه که اول تکبیرة الاحرام را بگوید و بعد حمد
و بعد سوره را بخواند و بعد رکوع به جا آورد و همین طور سایر اجزاء و کارهاي نماز را به جا آورد. مسئله 263 اگر کسی عمداً
یکی از کارهاي نماز را برخلاف ترتیب به جا آورد نماز او باطل است. مسئله 264 واجب است موالات یعنی افعال نماز مثل تکبیرة
الاحرام و حمد و سوره و رکوع و سجود و تشهد و سلام را پی درپی به جا آورد و اگر کسی عمداً یا سهواً بین آنها فاصله قرار دهد
به مقداري که موجب محو اسم نماز شود (یعنی نگویند نماز می خواند) نمازش باطل است. مسئله 265 واجب است کلمات و
آیات قرائت نماز را نیز پی درپی به جا آورد و همچنین کلمات اذکار را و اگر عمداً به قدري فاصله بین آنها قرار دهد که نگویند
حمد یا سوره یا تشهد می خواند مثلًا و به همین نحو نماز را تمام کند نمازش باطل است.
قنوت نماز
در تمام نمازهاي واجب و مستحب، مستحب است قنوت بخواند. مسئله 266 محل قنوت پیش از رکوع رکعت دوم در هر نماز
صفحه 161 از 199
است، ولی در نماز وتر که یک رکعت است پیش از رکوع همان رکعت و در نماز عید قربان و عید فطر در رکعت اول پنج قنوت و
در رکعت دوم چهار قنوت دارد و در نماز آیات پنج قنوت دارد. مسئله 267 در قنوت خواندن ذکر و صلوات کافی است و بهتر این
لااله الالله الحلیم الکریم لااله الاالله العلی العظیم سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضین السبع و ما فیهن و ما » است که بخواند
.« بینهن و رب العرش العظیم والحمدلله رب العالمین
تعقیب نماز
مستحب مؤکد است که نمازگذار بعد از نماز قدري بنشیند و مشغول دعا و ذکر و تلاوت قرآن و اعمال حسنه دیگر باشد و از جمله
و « الحمدلله » و بعد سیوسه مرتبه « الله اکبر » تعقیباتی که خیلی فضیلت دارد تسبیح حضرت زهرا(س) است و آن گفتن سیوچهار مرتبه
است. « سبحان الله » بعد سیوسه مرتبه
مبطلات نماز
مبطلات نماز دوازده چیز است: اول - آنکه در بین نماز با وسعت وقت یکی از شرط هاي نماز مثل ساتر و اباحه مکان و لباس از
بین برود. دوم - آنکه در بین نماز حدث اکبر یا اصغر از او صادر شود عمداً یا سهواً اختیاراً. یا به غیر اختیار مگر در مسلوس و
مبطون که حکم آن گذشت. سوم - تکفیر است و معنی آن گذاردن دست ها روي هم است به طوري که غیرشیعه می گذارد پس
اگر کسی عمداً دست ها را به این نحو روي هم گذارد نمازش باطل می شود ولی از روي فراموشی و در حال تقیه و ناچاري مانعی
ندارد. چهارم - عمداً پشت به قبله کردن، یا به طرف راست و چپ قبله برگشتن، بلکه اگر از قبله برگردد به طوري که از رو به قبله
بودن خارج شود نماز او باطل است هرچند به طرف راست و چپ نرسد. بلکه اگر تنها صورت خود را هم از قبله برگرداند به طرف
پشت سر و بدن از قبله منحرف شود نماز او باطل می شود. و اگر کمی صورت خود را به طرف راست و چپ بگرداند به طوري که
بدن او رو به قبله باشد نمازش باطل نمی شود، ولی احتیاط مستحب ترك این کار است. و همچنین باطل می شود نماز اگر از روي
فراموشی پشت به قبله نماید یا به سوي راست و چپ قبله برگردد یا صورت خود را به پشت قبله برگرداند. ولی اگر از روي
فراموشی به قدر کمی از قبله برگردد که به طرف راست یا چپ قبله متوجّه نگشته باشد نماز او صحیح است. پنجم - کلام عمدي
است اگرچه دو حرف مهمل و بی معنی باشد یا یک حرف معنی دار و بنا بر احتیاط لازم فرق نمی کند در باطل شدن نماز به یک
حرف معنی دار که قصد معنی آن را داشته باشد یا نداشته باشد ولی اگر یک حرف معنی دار بگوید و ملتفت معنی آن نباشد
نمازش باطل نمی شود. مسئله 268 کلام آدمی عمداً موجب بطلان نماز است اگرچه از روي اضطرار و ناچاري باشد. مسئله 269
جایز نیست که نمازگذار در حال نماز به کسی سلام یا تحیت هاي دیگر بگوید. و جواب سلام در حال نماز مثل سایر حالات
واجب است. و باید به یکی از چهار صیغه (سلام علیکم - سلام علیک - السلام علیک - السلام علیکم) در جواب بگوید ولو سلام
کننده به غیر این صیغه ها سلام کرده باشد. مسئله 270 اگر کسی به نمازگذار غلط سلام کند اگر به طوري باشد که بگویند سلام
کرده بنا بر احتیاط باید سلام او را جواب بدهد صحیحاً. ششم - از مبطلات نماز خنده صدادار است که عمداً نماز را باطل می کند
و اما سهواً مبطل نیست، و تبسم ضرر ندارد. هفتم - گریه براي مطلبی از مطالب دنیایی است که اگر عمداً با صدا باشد ;باعث
بطلان نماز است. و گریه براي ترس از خدا ضرر ندارد بلکه از اعمال فاضله است. مسئله 271 اگر براي طلب حاجت هاي دنیایی از
روي تذلل از براي خدا گریه کند تا حاجتش را بر آورد ضرر ندارد مگر به حدي که از صورت نمازگذار خارج شود. نهم -
خوردن و آشامیدن است به مقداري که صورت نماز به هم بخورد، بلکه بنا بر احتیاط خوردن و آشامیدن در نماز جایز نیست
اگرچه فقط موالات نماز به واسطه آن به هم خورد، ولی فرو دادن باقیمانده غذا که در دهان یا بُن دندان ها مانده و زیاد نباشد ضرر
صفحه 162 از 199
ندارد. دهم - گفتن آمین بعد از خواندن حمد. ولی اگر از روي فراموشی یا از جهت تقیه بگوید ضرر ندارد. یازدهم - شک در
رکعت هاي نماز دو رکعتی و سه رکعتی و شک در دو رکعت اول از نمازهاي چهار رکعتی است. دوازدهم - زیاد یا کم کردن
جزیی از اجزاء نماز است که، اگر رکن نباشد و عمداً آن را کم و زیاد کند نمازش باطل می شود و اگر رکن باشد چه عمداً و چه
سهواً کم یا زیاد کند نمازش باطل می شود. مسئله 272 قطع نماز واجب و شکستن آن حرام و براي حفظ مال یا دفع ضرر جایز
است. مسئله 273 واجب است شکستن نماز براي حفظ جان انسان یا مال آن که حفظش واجب باشد و موقوف باشد حفظ آن به
شکستن نماز. مسئله 274 اگر در وسعت وقت طلبکار طلب خود را مطالبه کند و پرداخت آن موقوف به شکستن نماز باشد واجب
است نماز را بشکند و طلب او را بپردازد لکن اگر معصیت کرد و نماز را تمام کرد نماز باطل نیست.
نماز آیات
گرفتن `)Θəș مسئله 275 واجب است خواندن نماز آیات به واسطه یکی از چهار چیز: اول و دوم - کسوف (گرفتن آفتاب) و
ماه). سوم - زمین لرزه اگر چه باعث ترس کسی نشود. چهارم - وزش بادهاي سیاه و سرخ و زرد و تاریکی هاي شدید و صاعقه و
مانند آنها از چیزهاي آسمانی که موجب ترس بیشتر مردم می شود. و اما چیزهاي زمینی وجوب نماز براي آنها مبنی بر احتیاط
است.
وقت نماز آیات
وقت نماز آیات در گرفتن آفتاب و گرفتن ماه در موقعی است که شروع به گرفتن می کند تا زمانی که تمام قرص باز شود و بهتر
آن است که احتیاطاً قرص شروع به باز شدن نکرده نماز را بخواند. و امّا در مثل زمین لرزه و صاعقه و تاریکی هاي شدید و مانند
آنها باید فوراً نماز را بخواند و اگر فوراً نخواند معصیت کرده و باز هم باید فوراً بخواند و تا آخر عمر هر وقت بخواند اداء است.
نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت باید پنج رکوع و دو سجده بعد از برداشتن سر از رکوع پنجم به جا آورد. و آن را به
چند نحو می توان به جا آورد و ما در اینجا دو قسم آن را ذکر می کنیم: اول - اینکه پس از نیّت نماز آیات تکبیرة الاحرام بگوید و
حمد و سوره را تا آخر بخواند و به رکوع برود و بعد از ذکر رکوع سر بردارد و بعد از هر رکوع حمد و سوره را تماماً بخواند و بعد
از ذکر رکوع پنجم سر از رکوع بردارد و برود به سجده دو سجده را به جا آورد و برخیزد بایستد و مثل رکعت اول پنج رکوع به جا
آورد پیش از هر رکوع یک حمد و سوره تمام بخواند و بعد از رکوع پنجم برود به سجده و بعد از سجده دوم بنشیند و تشهد و
سلام بگوید. دوم - اینکه اگر کسی بخواهد آن را مختصر بخواند می تواند پیش از رکوع رکعت اول حمد را تا آخر بخواند و یک
سوره را پنج قسمت کند و قبل از هر رکوع یک قسمت آن را بدون حمد بخواند که قبل از رکوع پنجم سوره تمام شود و همینطور
در رکعت دوم. مسئله 276 تمام آنچه در نمازهاي یومیه لازم است در نماز آیات نیز معتبر است. مسئله 277 مستحب است که
پیش از رفتن به هر یک از رکوع ها و بعد از سر برداشتن از رکوع الله اکبر بگوید. ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر
مستحب نیست. و مستحب است در هر رکعت بعد از برداشتن سر از رکوع پنجم سمع الله لمن حمده بگوید. مسئله 278 اگر علم
حاصل کند به گرفتن ماه یا آفتاب و نماز نخواند تا وقت بگذرد معصیت کرده و باید قضاي آن را به جا آورد، و نیز اگر علم پیدا
کرد به خسوف یا کسوف و فراموش کرد تا وقت گذشت باید قضاي نماز را به جا آورد. مسئله 279 اگر در وقت خسوف یا
کسوف علم به آن حاصل نکرد تا وقت گذشت و بعد ملتفت شد، پس اگر تمام قرص گرفته باشد واجب است نماز آن را قضاء
کند و اگر تمام قرص نگرفته باشد واجب نیست. مسئله 280 اگر غیر از خسوف و کسوف یکی از آیات دیگر مثل زمین لرزه و
امثال آن اتفاق افتد و علم به آن پیدا نکند تا بعد از وقوع آن واجب است نماز آن را بعد از علم فوراً به جا آورد. مسئله 281 نماز
صفحه 163 از 199
آیات بر کسی واجب می شود که در شهري باشد که در آن سبب وجوب نماز آیات اتفاق افتاده، و بر کسی که در شهرهاي دیگر
باشد واجب نیست مگر آنکه به طوري متصل به آن باشد که هر دو را یک مکان بگویند. مسئله 282 اگر موقعی که ماه یا خورشید
می گیرد زن حائض یا در نفاس باشد نباید در آن حال نماز آیات به جا آورد ولی بعد از آنکه پاك شد بنا بر احتیاط لازم باید آن
را به جا آورد و قصد اداء و قضاء ننماید و اگر زلزله یا رعد و برق و مانند اینها اتفاق بیافتد واجب است که بعد از پاك شدن نماز
آیات را بخواند.
نماز قضاء
اگر کسی نمازي از نمازهاي پنج گانه یومیه را عمداً، یا از روي فراموشی یا نادانی یا به واسطه اي مثل مرض یا خواب نخواند تا
وقت بگذرد واجب است قضاي آن را به جا آورد. و همچنین اگر به واسطه ترك جزئی مثل رکوع یا فقدان شرطی مثل طهارت
نمازش باطل باشد و در وقت آن را اعاده نکرده باشد واجب است آن را قضاء کند. مسئله 283 بر کسی که در تمام وقت نماز
دیوانه یا بی هوش بوده قضاي آن نماز واجب نیست. مسئله 284 مستحب است که اطفال ممیز را تمرین و عادت دهند بر قضاي
نمازهایی که از آنها فوت شده چنانکه مستحب است تمرین و عادت دادن آنها را بر اداي همه نمازهاي واجب و نوافل، بلکه
مستحب است تمرین و عادت دادن آنها بر هر عبادت و عمل صالح و خلق و روش نیکی. و واجب است بر اولیاي اطفال که آنها را
از هر کاري که باعث ضرر بر خودشان و دیگران باشد جلوگیري کنند، چنانچه حرام است آنها را در مدارس در تحت تعلیم
معلمین فاسق و بی ایمان که سبب فساد اخلاق و عقیده طفل می شوند بگذارند بلکه باید مخصوصاً در عصر ما کمال مراقبت و
مواظبت را مسلمانان بنمایند و تا کاملًا از وضع کودکستان و دبستان و دبیرستان از هر جهت مطمئن نشده اند از فرستادن فرزندان
معصوم خود به اینگونه جاها خودداري کنند و وزر وبال فساد عقیده اولاد بلکه اولاد اولاد خود را تا روز قیامت به گردن نگیرند.
نماز جماعت نماز جماعت از مستحبات مؤکده است در تمام نمازهاي فرایض یومیه و تأکید آن در نماز صبح و مغرب و عشاء،
نسبت به همسایگان مسجد و کسانی که صداي مؤذن را می شنوند بیشتر است و به قدري اخبار در فضیلت نماز جماعت و مذمت
کسانی که آن را ترك می نمایند رسیده که آن را نزدیک به واجبات می سازد. در حدیث است که اگر جماعت از دو نفر تشکیل
شود براي هر یک به هر رکعتی ثواب یکصدوپنجاه رکعت نماز است و اگر سه نفر شوند به هر رکعتی ثواب ششصد نماز و اگر
چهار نفر شوند به هر رکعتی ثواب هزارودویست نماز و اگر پنج نفر باشند به هر رکعتی ثواب دوهزار و چهارصد نماز و اگر شش
نفر باشند ثواب چهارهزار و هشتصد نماز و اگر هفت نفر باشند ثواب نه هزار و ششصد نماز و اگر هشت نفر باشند به هر رکعت
ثواب نوزده هزار و دویست نماز و اگر نه نفر شوند به هر رکعت ثواب سیوشش هزار و چهارصد نماز و اگر ده نفر شدند به هر
رکعت ثواب هفتاد و دوهزار و هشتصد نماز خواهد داشت و اگر زیاده بر ده نفر شدند اگر آسمان ها کاغذ و دریاها مرکب و
درخت ها قلم و جن و انس و ملایک نویسنده شوند ثواب یک رکعت آن را نتوانند بنویسند و در همین حدیث است که آن الله
اکبر که با امام جماعت می گوید بهتر از شصت هزار حج و عمره و بهتر از دنیا و مافیها است هفتادهزار مرتبه و رکعتی که مؤمن از
نماز جماعت درك می کند بهتر است از صدهزار دینار که صدقه بدهد به فقراء و سجده آن بهتر است از آزاد کردن صد بنده و
شاید هیچ مستحبی اینهمه فایده و نتیجه را نداشته باشد، و از اخبار استفاده می شود که با کسی که تارك نماز جماعت باشد
معاشرت نباید کرد و طرف شور و اعتماد نباید واقع شود و به او زن ندهند تا آنکه حاضر به نماز جماعت شود پس مقتضاي ایمان
این است که بدون عذر انسان نماز جماعت را ترك نکند و مراقبت و مداومت نسبت به آن داشته باشد، زیرا در اخبار است که
شیطان از هیچ عبادتی مانند نماز جماعت مردم را مانع نمی شود پس نباید به وسوسه هاي شیطانی که از جهت عدالت امام و جهات
دیگر می کند ترك جماعت نمود. مسئله 285 لازم است بر کسی که قادر بر تعلم قرائت است و از روي مسامحه و تقصیر تعلم
صفحه 164 از 199
نکرده نمازهاي خود را به جماعت بخواند اگر ممکن باشد. مسئله 286 جایز است هر یک از نمازهاي فرایض یومیه را به نماز دیگر
اقتداء کند و همچنین جایز است کسی که نماز اداء می خواند به کسی که نماز قضاء می خواند و کسی که نماز او به واسطه سفر
شکسته (قصر است) به کسی که نماز تمام می خواند اقتدا کند چنانچه به عکس هم جایز است. مسئله 287 مأموم باید در نماز
جماعت علاوه بر نیّت اصل نماز نیّت اقتداء نیز داشته باشد و باید مأموم در نیّت خود پیش نمازي را که به او اقتداء می کند معیّن
کند. مسئله 288 در هر جاي نماز مأموم می تواند قصد فرادي کند. مسئله 289 اگر مأموم وقتی رسید که امام جماعت در رکوع
است می تواند اقتداء کند و پس از ادراك رکوع امام قصد فرادي کند. مسئله 290 اگر در نماز ظهر مثلًا با عذر قصد فرادي کند و
نماز را تمام کند و هنوز امام مشغول همان نماز باشد می تواند نماز عصر را به آن نماز اقتدا کند. مسئله 291 اگر وقتی برسد که
امام جماعت در رکوع باشد یا آنکه از اول رکعت برسد ولی داخل نماز نشود تا امام به رکوع برود جایز است در همان حالی که
امام به رکوع است نیّت کند و تکبیرة الاحرام را بگوید و برود به رکوع پس اگر قبل از سر برداشتن امام از رکوع به رکوع برسد
جماعت او صحیح است اگرچه به ذکر رکوع امام نرسد. و اگر پیش از آنکه به حدّ رکوع برسد امام سر از رکوع برداشت کافی
نیست، و همچنین اگر امام شروع به سر برداشتن نموده باشد هرچند از حدّ رکوع خارج نشده باشد بنا بر احوط. مسئله 292 اگر
اطمینان به رسیدن به رکوع امام ندارد می تواند اقتدا کند چنانچه درك رکوع امام را نموده نماز و جماعت هر دو صحیح است.
مسئله 293 اگر در حالی که پیش نماز در رکوع است به نیّت اقتدا تکبیرة الاحرام گفت ولی پیش از رفتن به رکوع پیش نماز سر از
رکوع برداشت مخیر است بین آنکه همانطور ایستاده صبر کند تا وقتی که پیش نماز براي رکعت بعد برخاست آن را رکعت اول
خود قرار دهد و نماز را تمام کند، یا نیت فرادي نماید، یا متابعت امام را در سجده بنماید و آن سجده را حساب نکند.
شرایط نماز جماعت
در نماز جماعت علاوه بر آنچه گفته شد چند شرط را باید رعایت کرد: اول - آنکه باید میان مأموم و امام چیزي که مانع دیدن
است حائل نباشد و همچنین باید میان مأموم و مأمومین دیگر که واسطه اتصال او به امام هستند چیزي که مانع از دیدن آنها است
ولو در بعض حالات حائل نباشد وگرنه جماعت باطل می شود، ولی اگر مأموم زن باشد و امام مرد بود وجود مانع میان او و امام و
میان او و مردهایی که مأمومند ضرر ندارد. دوم - آنکه جاي امام از جاي مأموم به قدر یک وجب بیشتر بلندتر نباشد. سوم - آنکه
بین مأموم و امام در صورتی که پهلوي هم ایستاده باشند و بین جاي سجده مأموم و جاي ایستادن امام در صورتی که مأموم پشت
سر امام ایستاده باشد بیشتر از یک قدم غیر معمولی که تقریباً یک متر می باشد فاصله نباشد و همچنین است محل ایستادن صف
جلو و محل سجده صف عقب و احتیاط مستحب در قدم آن است که از معمولی بیشتر نباشد بلکه بهتر آن است که احتیاطاً میان
جاي ایستادن امام با جاي ایستادن مأموم به مقدار جسد انسان وقتی به حال سجده است فاصله بیشتر نباشد و همچنین میان دو صف.
چهارم - اینکه مأموم جلوتر از امام نایستد. بلکه لازم است مختصري مأموم عقب تر از امام بایستد در تمام حالات نماز. مسئله 294
اگر مأمومین صف اول هنوز داخل نماز نشده باشند ولی آماده و مهیاي داخل شدن باشند حائل بودن و فاصله شدن آنها ضرر
ندارد. مسئله 295 اگر جمعی از کسانی که در صف اول هستند به واسطه بلند بودن صف یا به واسطه آنکه امام داخل محراب است
نتوانند امام را ببینند ضرر ندارد. مسئله 296 اگر قبل از امام سر از رکوع برداشت از روي فراموشی، باید دوباره براي متابعت به
رکوع برود، و اگر به رکوع رفت و پیش از آنکه به حد رکوع برسد امام سر از رکوع برداشت نماز او باطل است. و اگر در یک
سجده پیش از امام سر بردارد و براي متابعت به سجده رفت ولی معلوم شود پیش از آنکه سر به مهر گذارد امام سر برداشته نمازش
صحیح است. و اگر پیش از امام عمداً به سجده یا به رکوع برود جایز نیست برگردد و نماز صحیح است لکن در ترك متابعت
معصیت کرده. مسئله 297 اگر از روي فراموشی پیش از امام به رکوع و یا به سجده رفت لازم نیست که برگردد بایستد و یا بنشیند
صفحه 165 از 199
و با او به رکوع یا به سجده برود بلکه می تواند به همان حالت بماند تا امام به رکوع یا سجده رود نماز و جماعت او هر دو صحیح
است و می تواند برگردد و متابعت امام را بنماید. مسئله 298 اگر مأموم در حالی که امام مشغول قرائت است عمداً به رکوع برود
نماز او باطل می شود و اگر از روي فراموشی به رکوع برود می تواند برگردد به قیام و با امام به رکوع برود و اگر برنگردد و صبر
کند تا امام به رکوع رود نماز صحیح است. مسئله 299 اگر مأموم پیش از امام عمداً ذکر واجب را نگفته سر از رکوع یا سجده
بردارد نمازش باطل است. مسئله 300 اگر مأموم در رکعت سوم یا چهارم امام اقتدا کرده باید حمد و احتیاطاً سوره یا بعض آن را
بخواند و اگر فرصت خواندن سوره را نیافت به واسطه رفتن امام به رکوع سوره را ترك کند و به حمد تنها اکتفا نماید و خود را به
رکوع امام برساند و اگر به خواندن حمد تنها هم نمی رسد لازم است که حمد را تمام کند و خود را در سجده به امام برساند و
نمازش صحیح است و می تواند قصد فرادي نماید. مسئله 301 اگر در رکعت سوم یا چهارم رسید می تواند صبر کند تا وقتی امام
به رکوع رفت اقتدا کند ولی اگر پیش از رفتن او به رکوع اقتدا کند باید به طوري که در مسئله پیش گفته شد عمل کند و اگر
بداند مهلت ندارد حمد بخواند احوط استحبابی آن است که اقتدا نکند تا امام به رکوع برود و مستقر شود.
شرایط امام جماعت
امام جماعت باید داراي چند صفت باشد: 1 - بالغ باشد. 2 - عاقل باشد. 3 - مؤمن یعنی شیعه اثنی عشري باشد. 4 - عادل باشد. 5
- ولدالزنا نباشد. 6 - اگر تمام یا بعضی مأمومین او مرد هستند مرد باشد و اقتدا به زن براي زن جایز است. 7 - نماز امام نشسته یا
خوابیده نباشد که در این صورت ایستاده به نشسته و خوابیده و نیز نشسته به خوابیده نمی تواند اقتدا کند. 8 - امام قرائتش صحیح
باشد. پس اگر حمد و سوره را غلط بخواند مثل آنکه حرفی را از مخارج اداء نکند یا حرفی را نگوید یا اعراب کلمه اي را غلط
بگوید هرچند قدرت صحیح خواندن نداشته باشد اقتدا به او جایز نیست. مسئله 302 وثوق و اطمینان به عدالت امام جماعت کافی
گفته « قد قامت الصلوة » است در جواز اقتدا به او هرچند از اقتدا یک نفر یا جمعی به او حاصل شود. مسئله 303 مستحب است وقتی
.« الحمدلله رب العالمین » شد مأمومین برخیزند و نیز مأموم وقتی امام از خواندن حمد در رکعت اول و دوم فراغت یافت بگوید
شکیّات نماز
مسئله 304 اگر کسی بعد از وقت شک کند که نمازش را خوانده یا نه اعتنا نکند و بنا گذارد بر آنکه نماز را خوانده است. و اگر
در وقت شک کند که نماز را خوانده یا نه باید بخواند. مسئله 305 اگر در وسط نماز عصر شک کند که نماز ظهر را خوانده یا نه
اگر وقت مختص به عصر است بنا گذارد بر آنکه نماز ظهر را خوانده، ولی اگر در وقت مشترك بین ظهر و عصر است عدول به
ظهر کند و بقیه نماز را به قصد ظهر به جا آورد و بعد نماز عصر را بخواند. مسئله 306 اگر در وسط نماز در بعض اجزاء نماز شک
کند که به جا آورده یا نه و هنوز داخل جزء بعد نشده باشد باید آن جزء را به جا آورد مثلًا اگر شک کند در خواندن حمد پیش از
داخل شدن در سوره باید آن را به جا آورد. مسئله 307 اگر در جزئی از اجزاء نماز شک کند بعد از داخل شدن در جزء دیگر به
آن شک اعتنا نکند، مثلًا اگر شک کرد در خواندن حمد بعد از شروع به خواندن سوره به آن شک اعتنا نکند، بلکه اگر شک کرد
در خواندن آیه اي بعد از شروع در آیه بعد یا شک کرد در خواندن اول آیه بعد از شروع به خواندن آخر آیه به شکش اعتنا نکند.
مسئله 308 اگر بعد از داخل شدن در جزء بعد شک کند در چیزي از اجزاء قبل مثل رکوع یا سجود یا قرائت یا ذکر رکوع و سجود
که آن را صحیح به جا آورده یا نه بنا بر صحّت آن گذارد و نمازش صحیح است.
شک در عدد