گروه نرم افزاری آسمان

« مسائل تاریخی »






«( تاریخ حضرت زهرا (س »
قالت فاطمه الزهراء علیها السلام، انّی احب الثلاث، قرائۀ کتاب الله و الا نفاق فی سبیل الله و زیارة رسول الله صلی » س 615 : روایت
آیا سند معتبر دارد؟ بیان فرمایید؟ ج : هو العالم ;در مستحبات اعتبار سند لازم نیست، روایت ضعیفه هم باشد « الله علیه و آله
استحباب ثابت می شود. س 616 : در روایتی آمده است که: حضرت زهراء (س) درایام مریضی به اصرار امیر المؤمنین (ع) تقاضاي
انار کرد، و حضرت امیر (ع) بعد از تهیه آن از شمعون یهودي، آن انار را در بین راه به فقیري بخشید، آیا سند معتبر دارد؟ ج : هو
العالم ;مضمون آن یقیناً صحیح نیست. س 617 : روایتی که می گوید امیر المؤمنین (ع) هنگام غسل دادن بدن حضرت زهراء سلام
الله علیها گریست، پس علت گریه را از حضرت پرسیدند فرمود اثر تازیانه که هنوز در بدن باقی است مرا به گریه آورد، آیا سند
معتبر دارد؟ ج : هو العالم ;روایت را قبلًا دیده ام وبه نظرم آن زمان معتبربود. س 618 : حضرت زهراء سلام الله علیها در چه سنی به
شهادت رسیدند؟ ج : هو العالم ;مرحوم کلینی و ابن شهر آشوب نوشته اند که آن حضرت علیها السلام پنج سال بعد از مبعث متولد
شده است و همین امر بین اصحاب ما مشهور است، و از امام باقر علیه السلام روایت شده است. اما مشهور بین اهل سنت این است
که آن حضرت (س) پنج سال قبل از مبعث متولد شده است، و ظاهراً این کلام اهل سنت از روي اشتباهی است در روایت آنها بین
بنابراین سن مبارك ایشان حین شهادت همانگونه که معروف بین شیعه است هجده سال بوده است. .« بعد » و « قبل » کلمه
«( تاریخ امام حسین (ع »
س 619 : اینکه گفته می شود: ملائکه امام حسین (ع) را بعد از ولادت به آسمان بردند، آیا صحیح است؟ ج : هو العالم ;ظاهراً تمام
ائمه (ع) چنین بوده اند به نحوي که در روایت است. س 620 : مراد از خوردن گل قبر سید الشهداء امام حسین (ع) براي شفا همان
از خود قبر و اطراف آن یا تا چهار فرسخ و بیشتر جایز است. ج : هو العالم ;متیقن خود قبر و اطراف آن است و محتمل است تا



صفحه 76 از 90
هفتاد ذراع فاصله با قبر کافی باشد، ضابط صدق عرفی قبر امام است، و روایات متعددي در بیشتر از این مقدار هست ولی ضعیف
است و اما من روایتی ندیدم که دلالت بر چهار فرسخ کند. س 621 : آیا امام توانست به اهداف خود جامعه عمل بپوشاند؟! ج : هو
العالم;چنانچه یکی از نویسندگان اشاره دارد، بذر افشانی یک نهضت و فراهم سازي زمینه هاي تحول اجتماعی می تواند در کوتاه
مدت و بلند مدت مطرح باشد. طبیعی است که یک انقلاب در طولانی مدت آثار و ثمرات خود را پس می دهد و افراد جامعه و
یک ملت را بیدار می کند. این حقیقت در نهضت امام (ع) نیز صادق است. بعد از شهادت امام حسین (ع) نخستین آثار نهضت
حسینی آشکار شد. و توابین در سال 64 هجري بر ضد سلطنت اموي قیام کردند و بنیان نظام فرزندان ابوسفیان را به لرزه درآوردند.
در حقیقت خون سید الشهداء (ع) خون بهایی براي هر نهضت آزادي خواهانه بود. در سال 121 زید شهید قیام کرد و در سال 125
یحیی فرزند او بر علیه بنی امیه شورش نمود. در نهضت زید، علویان، ایرانیان و عراقیان شرکت داشتند و مبارزه با ستم و برافراشتن
پرچم عدل را خواستار بودند، این نهضت ها زمینه را براي قیام کلی ایرانیان و ابومسلم خراسانی فراهم ساخت که سرانجام دولت
نوشته فضلیۀ الشامی ترجمه چاپ دانشگاه « شیعه علوي در دو قرن دوم و سوم » اموي ساقط گردید. براي توضیح بیشتر به کتاب
شیراز، مراجعه شود. س 622 : بهترین اهداف قیام امام حسین (ع) چه بود بیان فرمایید؟ ج : هو العالم ;نویسندگان اسلامی، عمده
ترین اهداف قیام امام حسین (ع) را در چند هدف مشخص تصویر کرده و بیان داشته اند که اینک به اختصار به هر یک از آنها
اشاره می شود: 1 نهضت امام حسین(ع) در راستاي ایفاي وظیفه امر به معروف و نهی از منکر بوده و اصلاح امت اسلامی از
نمی « مهاجم » یک آدم » : بزرگترین اهداف آن حضرت بوده است. یکی از نویسندگان این نظریه را اظهار کرده است. او می نویسد
خواهد فقط خودش را حفظ کند، می خواهد طرف مقابل را از بین ببرد ولو به قیمت شهادتش باشد. منطق امر به معروف و نهی از
منکر، منطق حسین (ع) را منطق شهید کرد. منطق شهید، منطق کسی است که براي جامعه خود، پیام دارد و این پیام را جز با خون با
2 عده اي آن را حرکتی ضد استبدادي علیه رژیم یزیدي براي استقرار حکومت اسلامی، دانسته .« چیز دیگري نمی خواهد بنویسد
خضوع نفس قدسیه » : چنین نظریه اي را ارائه می دهد. او می گوید « تنبیه الامه و تنزیه المله » اند. آیت الله میرزاي نائینی در رساله
حضرتش (امام حسین (ع)) از آن (استبداد) اباء فرموده از براي حفظ حریت خود و توحید پروردگارش و تمام هستی و دارائی را
3 بعضی هم هدف ( ).« فدا و این سنت کریمانه (آزادي) را براي احرار امت استوار و از شوائب عصبیت مذمومه تنزیهش فرمود
نه فقط علی، شهید راه » : دانسته اند، چنانچه درباره نهضت عاشورا چنین می نویسد « عدالت خواهی » عمده نهضت امام حسین (ع) را
نمی بینید که به حق » ( عدالت و فریادرساي دادگري است. بلکه حسین (ع) نیز شهید راه عدالت است. به گفته خود امام حسین (ع
مجموع این «. در چینن شرایطی مؤمن باید مشتاق لقاي پروردگار باشد «. عمل نمی شود و از باطل جلوگیري به عمل نمی آید
اهداف و انگیزه ها می تواند نهضت عظیم امام حسین (ع) را توجیه کند و براي هدایت امت، چراغ راه و الگوي زندگی گردد. س
623 : چرا امام حسین (ع) همانند برادرش با یزید از در آشتی برنیامد؟ ج : هو العالم ;رابطه این دو امام با دودمان بنی امیه رابطه
خصمانه بود و چنانچه امام حسن(ع) در مدائن با معاویه پیکار کرد. اما بعد از امضاي قرارداد آتش بس و صلح نامه، به جهت
رعایت عقد صلح نامه ایشان بامعاویه از در پیکار برنیامدند، پس از آن که امام حسن (ع) از دنیا رفت، امام حسین (ع) به جهت
رعایت احترام امام حسن(ع) و امضاي صلح، هرگز به معاویه تعرضی نداشت. تنها در چند مورد مانند قتل حجر بن عدي و یارانش
نامه تند و اعتراض آمیزي به او نوشت. ولی بعد از آن که معاویه پسرش یزید را به عنوان ولایت عهدي بر مسلمین تحمیل کرد، امام
حسین(ع) نیز همانند بعضی دیگر زیر بار آن نرفت تا آن که معاویه از دنیا رفت. یزید خام و ناپخته از سر بی شعوري با نامه اي
تهدیدآمیز به حاکم مدینه (مروان) امام حسین(ع) را به اخذ بیعت و دستگیري دستور داد، امام حسین (ع) از بیعت امتناع کرده و از
مدینه خارج شد. در این هنگام نامه هاي کوفیان فراسوي او روانه گردید که از او براي تشکیل حکومت اسلامی،دعوت کرده
بودند. امام (ع)، پسر عموي خود مسلم بن عقیل را، براي بررسی اوضاع کوفه به سوي آن شهر گسیل داشت. مسلم ضن تأیید



صفحه 77 از 90
دعوت کوفیان، تأکید کرد که حضرتش به عراق بیاید و در کوفه حکومت تشکیل دهد و از این جهت امام (ع) در نهم ذي الحجۀ
سال 60 از مکه خارج شد و رهسپار عراق گردید. ولی متأسفانه اوضاع کوفه به جهت فرماندار جدید زیاد بن امیه و اعزام نیرو، تغییر
یافت. حضرت مسلم به شهادت رسید. امام حسین (ع) پس از اطلاع از شهادت مسلم، همانند قبل از آن مصمم بود که به راه خود
ادامه دهد و وظیفه امر به معروف و مبارزه با خاندان غاصب استبدادي را ادامه دهد. برخورد با نیروهاي حرّ بن یزید ریاحی، تلاشی
تازه بود و امام می خواست با هماهنگی او، وارد کوفه شود و کار را یکسره نماید. او دعوت خود را علنی ساخته بود و فضایح بنی
امیه را افشا می کرد و در ضمن اصحاب خود را براي برخورد با نیروي بنی امیه آماده می ساخت. وقتی که حر از طرف ابن زیاد
براي نزول به کوفه و تسلیم به حاکم آن، او را فراخواند، امام حسین (ع) از موضع شجاعت و کرامت خاندان هاشمی، سخت از این
دعوت امتناع کرد. راه شهادت را که در جنگ هاي اسلامی یکی از دو پیروزي حساب می شد (احدي الحسینین) انتخاب فرمود و
و داستان کربلا بودند و امام « طف » به شهادت رسید. می توان گفت ابن زیاد و دارو دسته بنی امیه مهم ترین عامل در موضوع قضیه
حسین (ع) و یارانش را به شهادت رساندند.( ) س 624 : چرا مسلمانان نتوانسته اند با عبرت گرفتن از قیام امام حسین (ع) وضعیت
نابهنجار خود را سامان بخشند؟! ج : هو العالم ;جهان اسلام به دو بخش جغرافیایی عقیدتی تقسیم می شود. اکثریت اهل سنت در
بیشتر کشورهاي اسلامی و اقلیت تشیع در ایران و عراق و برخی کشورهاي دیگر. اکثریت اهل سنت از یک طرف به جهت
برخوردار نبودن از اعتقاد به امامت اهل بیت(ع) و نبود سنت عاشورایی در میان آنها و از طرف دیگر اعتماد به حاکمان و توجیه
سیاسی کار ایشان را که اگر حاکم اسلامی عادل شد باید شکر گذار و اگر ظالم شد، باید صبر پیشه کرد و تحمل نمود که یک
فلسفه سیاسی غلطی است که از دوران قدیم در میان اهل سنت حاکم بوده و همواره نظم را بر تحقق عدالت تقدیم بخشیده اند، در
نهضت هاي اسلامِ سنی مانند اخوان المسلمین، و جماعت مسلمین، چندان موفقیتی به دست نیاورده و نهضتشان به شکست انجامیده
است. اما اهل تشیع در چند مورد در کشورهاي شیعه نشین با الهام گیري از نهضت امام حسین (ع) توانسته اند استقلال طلبی و
نهضت اجتماعی بپا دارند و هویت سیاسی خود را اعلام نمایند. نهضت استقلال طلبی مسلمانان عراق به رهبري علماي شیعه و
مراجع تقلید در انقلاب 1920 که به استقلال عراق از استعمار انگلیس انجامید، نمونه اي از این باب است. اما متأسفانه با این که
ابتدا شیعیان استقلال عراق را به دست آوردند، ولی بعداً عقب نشینی کرده و موضوع حکومت به دست اقلیت اهل سنت در عراق
افتاد که در مدت زیادي حاکمان بعثی ناسیونالیست بااستبداد کامل آن را اداره کردند. اما ایرانیان مسلمان در نهضت مشروطیت و
انقلاب اسلامی، با الهام گیري از نهضت حسینی با این که توانسته اند حکومت تشکیل دهند، ولی متأسفانه انحراف نهضت
مشروطیت از اهداف اسلامی خود به وسیله لائیک ها و روشنفکران وابسته، مسلمانان به ویژه عالمان دینی را منفعل ساخته و
سرانجام به انزوا کشاند. چنانچه آیت الله نائینی تئوریسین جناح اسلامی نهضت مشروطه کتاب خود (تنبیه الامه و تنزیه المله) را جمع
کرده و از نهضت دور نشسته است. س 625 : چگونه می توان از عاشورا در راستاي توحید امت اسلامی و اقامه حکومتی به دور از
خشونت و همراه با عفو و گذشت استفاده کرد؟ ج : هو العالم ;تحولات اجتماعی به دو گونه و صورت تحقق می یابد: 1 رفرم و
اصلاح، 2 انقلاب و جهش. در تحول اصلاحی، جامعه آرام آرام به اهداف اصلاحی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... خود دست
می یابد و هرگز دست به خونریزي نمی زند. چنانچه این تحول در آغاز نهضت اسلامی پیامبر اکرم (ص) در مکه و هجرت او به
مدینه رخ داده است و پیامبر عرصه هاي فرهنگی و سیاسی را بدون خونریزي فتح کرده است. که مسیح نیز همین طور است . اما
انقلاب اجتماعی، همواره همراه با خشونت و خونریزي صورت می گیرد. زیرا تضاد میان نیروهاي ارتجاعی و نیروهاي اصلاح گر و
انقلابی شدید می باشد و در نتیجه به خونریزي و مقاومت منتهی می شود. امثال آن در انقلاب بازگشت به اهداف اسلامی دوره
عثمان انقلاب فرانسه ،الجزایر در دنیا مشاهده می شود. به نظر من این موضوع بستگی به شرایط جامعه مسلمین دارد که در چه
مرحله اي از تمدن و شرایط اجتماعی بسر می برند، اگر آگاهانه باشد، قطعاً خون بر شمشیر پیروز است، چنانچه در ایران اتفاق افتاد



صفحه 78 از 90
ان » و یا، برخورد و خشونت ظهور می یابد، چنانچه در مورد انقلاب فرانسه ( 17 اکتبر) الجزایر دیده می شود. س 626 : مفهوم جمله
اگر دین ندارید و از معاد نمی هراسید در دنیا آزاده باشید) ) « لم یکن لکم دین و کنتم لاتخافون المعاد فکونوا احراراً فی دنیا کم
چیست و مفهوم این کلام را چگونه تعبیر می کنید؟! ج : هو العالم ;به نظر ما این جمله بسیار گویا است و آن رعایت اصول آزادي
خواهی و کرامت انسانی است. زیرا اصل آزادي خواهی، یکی از اصول انسانی و حقوق طبیعی انسان است و چندان ارتباطی
باعقیده و مذهب ندارد اگر چه اسلام به عنوان یک عقیده آن را تأیید کرده وبراي عمل به آن تأکید می کند ولی اصل آزادي
خواهی چنانچه در اعلامیه جهانی حقوق بشر و انقلاب فرانسه نیز آمده است اصلی انسانی و مربوط به کرامت او است. امام حسین
(ع) می گوید اگر عراقیان معتقد به اسلام و معاد نباشند، لااقل اصل انسانیت خود را حفظ نمایند و در جنگ تن به تن با آن که می
امر به معروف و نهی » جنگد مقابله نمایند و به کودکان و زنان که در حال جنگ نیستند تعرض نکنند. س 627 : چگونه می توان از
که خود از مکانیزم هاي بازدارنده ایجاد قدرت مطلقه است به عنوان ابزاري در قبال حاکمیت هاي مطلق استفاده کرد؟ ج : « از منکر
پاسخ این سؤال را به حد کافی ارائه می دهد. زیرا وقتی قدرت مطلقه حاکمیت و سلطه « افضل الجهاد » هو العالم ;به نظر من کتاب
افضل الجهاد کلمۀ حق عند » پیدا کرد، قطعاً ابزار امر به معروف و نهی از منکر، کارائی خود را پیدا می کند، این که در کلام پیامبر
بهترین جهاد، گفتن سخن حق در نزد پادشاه ستمگر است) بهترین وسیله براي مبارزه با ظلم اعلام شده است، خود ) « سلطان جائر
شاهد گویایی است بر مسأله یاد شده. به جهت این که هرگز انسان ستمگر خود را در محدوده خود قانع نمی بیند و به دنبال سلطه
بیشتر و استثمار است در نتیجه سلاح امر به معروف، افضل الجهادي است که می توان جلوي سلطه گري او را گرفت و او را به
قانونمندي و اطاعت از قانون واداشت و یا ساقط کرد. س 628 : عده اي بر این عقیده اند که اگر امام حسین (ع) می دانست که در
کربلا به شهادت می رسد اقدام به سفر نمی کرد، زیرا قتل نفس است و آن را حرام می دانند. در قبال این طرز تفکر چه می توان
گفت؟! ج : هو العالم ;آگاهی امام از سرنوشت خود، واقعیتی است که پیشاپیش از طرف پیامبر (ص) و پدرش امام علی (ع) به او
رسیده بود. ولی علم به سرنوشت و آینده، هرگز او را وادار نمی کند که مسیر طبیعی خود را طی نکند. او در مکه اعلام کرد راهی
که او در پیش دارد راه پر مخاطره است و فداکاري و از خود گذشتگی لازم دارد. طبیعی است که کسی که با حکومتی مبارزه می
کند و ادعاي استقلال طلبی دارد، و قیام می کند حتی در عصر حاضر آماده شهادت است و می داند که ممکن است در این راه به
شهادت برسد، چنانچه این مسأله نه در مورد امام، بلکه در حق بسیاري از مبارزان و انقلابیون نیز صادق است و نسبت به امام حسین
(ع) قضیه بالاتر از این حرفها است، امام حسین(ع) می دانست که کشته شدنش سبب بقاء دین است، چون فساد مخالفین را ظاهر
می نمود پس باید راه خود را ادامه دهد و سرانجام به پیروزي نائل شود. س 629 : عده اي این گونه می اندیشند که حادثه کربلا در
مقطعی از زمان اتفاق افتاده و امروزه چه نیازي به احیاي آن است. نظر جنابعالی در این زمینه چیست؟! ج : هو العالم ;این که در
تنها مربوط به آموزش هاي اهل بیت « شیعیان ما عمل ما را احیاء می کنند، رحم الله من احیا امرنا » روایات ائمه اهل بیت آمده که
نیست بلکه سیره امامان در زندگی، براي مسلمانان و جامعه همه انسانها اسوه و الگو می باشد. قطعاً امام حسین (ع) یکی از
رادمردان و آزادي خواهان دنیا است. مهاتماگاندي در نهضت استقلال طلبی خود در هند، از نهضت کربلاي حسین (ع) الهام گرفته
است، چنانچه مارتین لوترکینگ رهبر سیاه پوستان آمریکا از نهضت گاندي الهام گرفته است. اخذ و اقتباس از روشها، سیره ها،
الگوها، ویژه جامعه و اشخاص معین نیست و تنها اختصاص به جهان اسلام ندارد. شواهد تاریخی این مسأله را ثابت می کند. چه
این مبارزه و نهضت، مبارزه منفی باشد یا مثبت، سیاسی باشد یا اقتصادي، پس نهضت و قیام امام حسین (ع) به عنوان مرد آزادي
خواه، نه تنها در گذشته بلکه در هر عصر و زمان زنده بوده و براي آزادي خواهان پیام دارد. به قول آن نویسنده، قیام مسیح پیام
ندارد اما نهضت و قیام حسین(ع) داراي پیام است. قطعاً این پیام نه در انحصار یک قوم و نه مخصوص یک زمان معین است، بلکه
حتماً این پیام فرازمانی و فرامکانی می باشد. س 630 : گفته می شود که براي احیاي اندیشه سید الشهداء و در نتیجه اجراي احکام



صفحه 79 از 90
الهی احتیاجی به اقامه شعائر حسینی (از قبیل سینه زنی، زنجیر زنی، قمه زنی) نیست که امروزه به گونه اي گسترده در میان شیعه و
همچنین سایر فرق مذهبی دیگر از قبیل هندوها مطرح است این مسأله، امري مطابق با قوانین شرعی و عرفی نبوده، بلکه وسیله اي
براي تمسخر دیگران است و لذا ازتوانایی هاي خود جهت جلوگیري از اقامه آن، بیشترین استفاده را می کنند، این سیاست
استعماري را چگونه تفسیر می کنید؟! ج : هو العالم ;ابلاغ پیام یک نهضت و انتقال آن به نسل ها و ملت ها، قطعاً باید با نوعی
تجمع، شعار و ابراز احساسات خاص همراه باشد، چنانچه این مراسم در ابلاغ پیام مسیح از سوي کاتولیک ها و احیاي آیینهاي
خاص در روز جهانی کار، پیام آزادي ابراهام لینکن (فروزاندن مشعل آزادي) با تجمع در زیر مجسمه آزادي، در همه ملت ها با
آداب و رسوم مختلف دیده می شود. طبیعی است که ابلاغ پیام عاشورا به ملت هاي مسلمان و آزادیخواه، لازم است از طریق
یادآوري شعارها، کلمات، و خطبه هاي شهداي عاشورا باشد و این به جز از طریق اقامه مراسم عزاداري و یاد یادآوران، راه دیگري
ندارد. اگر امروزه وسایل ارتباط جمعی گسترده شده است، بهتر است از آنها نیز استفاده شود. اما این که عده اي این مراسم را به
نحو خاص اقامه می کنند، چنانچه در سؤال یادآوري شده است، طبعاً آنها نوعی آداب و رسوم محلی، قومی می باشد. ولی در عین
حال، حتی در آن نوع مراسمی که ضرر جانی مهلک براي انسان نداشته باشد، بی اشکال است، بلکه ابراز آن همان گونه که جمعی
از علماي بزرگ شیعه همه آنها را از شعائر مذهبی می دانند بدون شک بسیار مؤثر می باشد... و از کارهاي بسیار خوب است، بلکه
بعضی از بزرگان دین آنها را در بعضی موارد واجب دانسته اند. س 631 : نقش امام حسین (ع) در جنبش هاي آزادي بخش و
اصلاح طلب را چگونه ارزیابی می کنید؟ ج : هو العالم ;چنانچه قبلا اشاره شد، نهضت امام حسین (ع) نقش اول را در نهضت هاي
آزادي بخش و عدالت خواهانه قرن هاي اول و دوم هجري ایفاء کرده و در عصر ما نقش اول را در نهضت آزادي هندوستان و
الهام گیري مهاتماگاندي و نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران به روشنی می بینم و شواهد تاریخی نیز بر این مطلب دلالت
دارند. س 632 : امام حسین (ع) که می دانست به شهادت می رسد، به چه دلیل خاندان خویش را به همراهی خود به رزمگاه برد؟!
ج : هو العالم ;قیام امام حسین (ع) و مبارزه جویی او با حکومت بنی امیه اگر توأم با اسارت خاندان نبوت نبود، به نتیجه مطلوب
نمی رسید و اگر اسارت خاندان امام حسین (ع) نبود قطعاً آن نهضت به نتایج مطلوبه تمام نتایجی که به آنها اشارت رفت نمی
رسید. س 633 : نقش حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا چه بود؟ ج : هو العالم ;قطعاً فداکاري و شهادت طلبی امام حسین (ع) و
یارانش، در یک شرایط بسیار سخت صحراي کربلا، با وضع فجیعی به پایان رسید و امام حسین(ع) شهید شد. ولی تکمیل رسالت
صورت گرفته اما ایصال اصل پیام و ابلاغ آن « حمید بن مسلم » او و ابلاغ پیام شهدا، اگر چه به طور ظاهري به وسیله وقایع به مانند
به قوم خواب رفته کوفه و شام و در طول تاریخ به نسل هاي مسلمان، به وسیله حضرت زینب (س) بوده است. حضرت زینب (س)
قافله سالار خیل اسیران است. شیر زنی است سخنور و شجاع که در مراحل حساس اسارت در کوفه و شام سخنرانی هاي آتشین در
دفاع از نهضت حسینی ایراد کرده است. بهتر است که سخنرانی او و خواهرش ام کلثوم را در کوفه در کتاب هاي تاریخی ملاحظه
شود تا حقیقت نقش حضرت زینب (س) در تکمیل رسالت حسینی روشن گردد. س 634 : چگونه می توان الگویی از شخصیت
حضرت زینب کبري (س) براي بانوان این عصر ترسیم کرد؟! ج : هو العالم ;بنا به یک اصل روانشناختی، الگو پذیري، یکی از
انگیزه ها و عوامل رفتار انسانی است. نقش قهرمانان تاریخ و شخصیت هاي برجسته در عرصه علم و هنر و اجتماع، در تربیت انسان،
واضح تر از آن است که توضیحی داده شود. امروزه در جهان اسلام سخن از الگوي زن مسلمان است که چه نمونه و شخصیتی می
تواند روش هاي زندگی و روش هاي حیات اجتماعی، فرهنگی را به زن مسلمان نشان دهد. و از نظر تفکر و شخصیت او را بسازد و
تربیت نماید. قطعاً حضرت زینب(س) نمونه والاي این قلمرو است که با الهام گیري از شخصیت او، زنان عصر ما می توانند او را
پیشواي آزاده و حفظ کرامت انسانی، بدانند و از او تبعیت کنند و اندیشه اجتماعی، فکري خود را از اندیشه اسلامی که زینب (س)
از حسین بن علی (ع) آموختم چگونه مظلوم » : نیز از ثمرات ان است، الهام بگیرند. س 635 : گاندي رهبر آزادي خواه هند می گوید



صفحه 80 از 90
این کلام نغز را چگونه تحلیل می کنید و چرا مسلمانان، چنین پیامی را دریافت نکرده و نتوانسته اند خود را از .« باشم تا پیروز گردم
چنگال حکومت هاي استبدادي و داراي حاکمیت فردي و مطلقه نجات دهند؟ ج : هو العالم ;به نظر اینجانب مفهوم جمله گاندي
تنها در بعد مقاومت در برابر ستمگر خلاصه شده است. اما روش مقاومت را خود گاندي ابداع کرده است. و در نتیجه کشور هند به
استقلال رسیده و یکی از نمونه هاي کشورهاي دموکراتیک در جهان امروز است. اگر مسلمانان نتوانسته اند از پیام آزادي خواهی
امام حسین (ع) عبرت بگیرند به نظر می رسد که هنوز ریشه هاي استبداد در فرهنگ و ذهنیت مسلمانان خشک نشده استوهنوزکه
هنوز است روابط اجتماعی بر مبناي تحمیل و تقلب مبتنی می باشد. مسأله اصلی جوامع مسلمان استبداد است که در قرن هاي اخیر
از سوي اصلاحگران مسلمان، در مصر، ایران و هند، دنبال شده است. مادامی که این ریشه شجره خبیثه (به تعبیر آیت الله نائینی)
خشک نشده است. مسلمانان هرگز چهره یک حکومت مطلوب را مشاهده نخواهند کرد. ولی این هرگز به آن معنا نیست که
ملتهاي ما رشد نداشته و نمی توانند آزادي و دموکراسی را تمرین نمایند. اگر ملت هایی در حیات اجتماعی خود به مرحله اي از
دموکراسی رسیده اند، قطعاً آنها، این آزمایش هاي اجتماعی را، جلوتر از مسلمانان آغاز کرده اند و به آن مرحله از رشد اجتماعی
نائل شده اند. پیمودن این راه براي ما مسلمانان نیز میسر است. س 636 : چگونه می توان از فلسفه قیام امام حسین (ع) در جهت
احیاي تعالیم اسلامی در غرب بهره جست؟ ج : هو العالم ;فضاي فرهنگی مغرب زمین با کشورهاي اسلامی متفاوت است، امروزه
کشورهاي غربی از آزادي سیاسی، فرهنگی نسبتاً مطلوبی برخوردارند و از دانشگاه هاي علمی وسیع بهره مند می باشند. آنچه به
نظر می رسد اینکه از چند راه می توان این مهم را انجام داد. 1 همچنان که دانشمندان، و مستشرقان با اقامه سمینارها و کنفرانس ها
در دانشگاه ها به ارائه نظریات خود می پردازند. دانشمندان مسلمانومسلمانان اندیشمندمی توانندازاین ابزارها در ارائه علمی فلسفه
قیام امام حسین (ع) استفاده نمایند. 2 از طریق ترجمه آثار نویسندگان مسلمان در این زمینه، چنانچه حامد الگار نویسنده مسلمان
که اخیراً نیز به کرامت تشیع نائل شده است، همین کار را انجام می دهد. 3 ایجاد رادیو و تلویزیون که از آن طریق می توان پیام
اسلام و نهضت امام حسین (ع) را به نسل هاي بعدي ابلاغ کرد. 4 راه اندازي نشریات و مجلات تبلیغی، چنانچه مسیحیان و دیگر
: تهیه فیلم و نمایشنامه از نهضت کربلا و تبلیغ پیام شهدا از این طریق. س 637 plan truth گروه ها استفاده می کنند. مانند 5
متضمن چند سؤال است راجع به شهادت حضرت سید الشهدا (ع): آیا روز عاشورا (جمعه) سال 61 بود؟ ج : هو العالم ;اتفاق
مؤرخین و محدثین بر این است که روز عاشورا روز جمعه بود است و بیشتر مورخین سال شهادت را( 61 ) دانسته اند، همانگونه که
ابوالفرج و الحافظ عبدالعزیز و الطبري و الجزمۀ و المفید و الاربلی فی کشف الغمۀ و القمقام و غیر اینها از عامه و خاصۀ به آن
تصریح کرده اند . س 638 : آیا امام حسین (ع) در روز عاشورا نماز ظهر و عصر را جمعاً و بطور خوف نخواند؟ ج : هو العالم ;چون
مستفاد از روایتی که مفید نقل فرموده و روایات دیگر این است که شهادت امام در آخر روز عاشورا بوده و به حساب اهل فن تقریبا
یک ساعت قبل از غروب شمس بوده، بنابراین امام نماز ظهر و عصر را جمعاً خوانده و صلاة خوف بوده است کما اینکه در روایات
: تصریح شده است . س 639 : آیا روز عاشورا بعضی شهداء کربلاء نماز عصر قضاء کرد؟ ج : هو العالم ;آن را نمی دانم. س 640
آیا امام در نماز عصر شهید شده یا در سجده شکر؟ ج : هو العالم;امام درسجده شکرشهیدشدنه درحال نمازعصر. س 641 : آیا
مغلوب بودن امام یعنی شهادت غیر حال نماز ممکن بود روز عاشورا و غیر آن؟ ج : هو العالم ;امام مغلوب نشد بلکه غالب شد
چون با شهادت دین را زنده کرد، لذا اسلام را حسینی البقاء می دانند، و خود شهادت بزرگترین عبادت بوده است و امام روحش
متصل به مبدأ اعلی شده بود من و امثال من ممکن نیست بتوانیم بفهمیم که امام حسین (ع) در آن حالت چه مقامی داشته و هر چه
صبراً علی قضائک یا » بگوییم کم گفته ایم. س 642 : روایتی بیان می کنند که امام حسین (ع) هنگام راز و نیاز به درگاه خدا فرمود
چگونه است؟ ج : هو العالم ;درست است. س 643 : این که مشهور است شریح قاضی فتوي به « رب لا اله سواك یا غیاث المستغیثین
: قتل امام حسین (ع) داده، آیا سند معتبر دارد؟ ج : هو العالم ;ظاهراً چنین نیست و لذا مختار هم به او تعرض شدید نکرد. س 644



صفحه 81 از 90
آیا تو برادر منی، آیا تو فرزند » روایتی که می گوید حضرت زینب (س) بر سرنعش برادرش امام حسین (ع) رسید و عرض کرد
چگونه است؟ ج : هو العالم ;ظاهراً همین طور است و منبري ها که نسبت می دهند به حضرت زینب (س)، اشکال «؟ مادر منی
« الهی تقبل منا هذا القربان » : ندارد. س 645 : روایتی که می گوید حضرت زینب (س) در قتلگاه این جمله را به خدا عرض کرد
چگونه است؟ ج : هو العالم ;از جواب مسأله قبل، جواب این مسأله و سه مسأله بعد معلوم می شود. س 646 : روایتی که می
السلام علیک یا ذبیحاً من القفا، اختک لک » گویدوقتی حضرت زینب(س)برسرنعش مطهرامام حسین (ع) رسید و عرض کرد
آیا اعتبار دارد؟ ج : هو العالم ;بلی اعتبار دارد و براي سند آن «( الفداء، یا بن محمد المصطفی (ص) و یا قرة عین فاطمۀ الزهراء (ع
3 بحار الانوار ج 45 ص 59 س 647 : روایتی که 2 المناقب ج 4 ص 113 مراجعه شود به: 1 اللهوف علی قتلی الطفوف ص 130
اگر تمام مصیبت هاي تو را فراموش کنم این » می گوید حضرت زینب (س) در قتلگاه خطاب به بدن امام حسین (ع) عرض کرد
چگونه است؟ ج : هو « مصیبت تو را از یاد نبرم که تو را میان دو نهر آب با لب تشنه شهید کردند و هر چه آب خواستی ندادند
العالم ;از جواب سؤالات قبل، جواب این سؤال هم معلوم می شود. س 648 : روایتی نقل می کند امام زمان ارواحنا فداه موقع ظهور
این روایت چگونه است؟ ج : هو العالم; «... الا یا اهل العالم ان جدّي الحسین علیه السلام قتلوه عطشانا و » چنین مصیبت می خواند
مراجعه شود به شجره طوبی ج 2 ص 397 س 649 : با اینکه محدث نوري (ره) در کتاب لؤلؤ و مرجان از شیخ مفید و شیخ کفعمی
و شیخ طوسی و علامه حلی رضوان الله علیهم اجمعین نقل نموده که اهل بیت پیامبر (ص) روز اربعین از شام به طرف مدینه حرکت
محدث قمی (ره) در ،« وقایع الشهور » کردند. ولی عده اي از علما چون علامه مجلسی (ره) در زاد المعاد، فاضل بیرجندي (ره) در
ورود اهل بیت در روز اربعین به کربلا را فرموده اند، نظر حضرتعالی « بررسی تاریخ عاشورا » دکتر آیتی (ره) در ،« منتهی الامال »
چیست؟ ج : هو العالم ;این امر مورد اختلاف است ولی به نظر من ورود اهل بیت به کربلا در همان اربعین اول بوده است.
« عزاداري »
س 650 : در مواردي که احیاي دین و احیاي نام و یاد معصومین (ع) متوقف بر روضه خوانی و مثل آن باشد آیا روضه خوانی و مثل
آن واجب می شود؟ و آیا در این جهت فرقی بین ایام شهادت آنها و دیگر ایام وجود دارد یا خیر؟ ج : هو العالم ;در استحباب آن
تردیدي نیست، و در بعضی موارد هم به وجوب کفائی واجب می شود. س 651 : آیا سینه زدن در مراسم عزاداري ائمه اطهار (ع)
در شرع مقدس توصیه شده است؟ و آن را به عنوان یک امر مستحبی می شناسد؟ ج : هو العالم ;به عنوان عزاداري بسیار توصیه
شده است و آن از افضل مقربات است. س 652 : اینجانب مداح اهل بیت علیهم السلام می باشم، اگر براي مداحی، احادیثی در
فضائل اهل بیت و مظلومیت آنها بگویم و از کتاب هایی چون منتهی الامال، نفس المهموم، بکاء الحسین، ریاحین الشریعه و...
استفاده کنم آیا اشکال دارد یا خیر؟ در صورت عدم اشکال آیا بنده اجازه دارم یا خیر؟ ج : هو العالم ;چنانچه غلو نباشد مطالبی که
در کتب مقاتل نوشته شده است اشکال ندارد، چون شنیده ام این ایام مطالب غلو آمیز خیلی رائج شده است و شما هم تذکر بدهید
که در فلان کتاب، این مطالب هست، و مجاز هستید بخوانید. شما منصب بزرگ و بسیار بافضیلتی را متصدي هستید، با شعار غیر
مشروع این مقام را نابود نکنید. س 653 : امروزه مشاهده می شود که در مجالس سینه زنی، بعضی از مردم لباس هاي خویش را
بیرون آورده و به صورت لخت سینه می زنند، آیا چنین عملی منافی شأن ائمه (ع) نمی باشد؟ و آیا اصلا چنین عملی جایز است؟ ج
: هو العالم ;بلی جایز است، نه تنها منافی شأن ائمه (ع) نیست بلکه موافق با مقام عالی آن بزرگواران می باشد. س 654 : آیا حضور
در چنین مجالسی توصیه می گردد؟ ج : هو العالم ;بلی، بالاتر از توصیه. س 655 : حکم قمه زنی در روز عاشورا و در ایام وفات
ائمه (ع) چیست؟ ج : هو العالم ;عمل مستحسنی است و از شعائر است. س 656 : احترام به شعائر حسینی چه حکمی دارد آیا لازم
است؟ ج : هو العالم;چون مهمترین چیزي که موجب بقاء دین است شعائر حسینی است، بنابراین بر هر فرد شیعی است که آنها را



صفحه 82 از 90
احترام نماید. س 657 : با توجه به شبهه هایی که در سال هاي اخیر در مورد حلال و حرام بودن قمه زنی به وجود آمده است،
خواهشمندم در ضمن بیان استدلال خود مبنی بر حلال بودن این کار، فلسفه این کار را نیز بیان نمایید. ج : هو العالم ;قمه زدن از
و ادله مطلوبیت عزاداري آن «... و من یعظم شعائر الله » ( ) شعائر مذهبی است و عزاداري بر سید الشهداء (ع) است. آیه کریمه
حضرت دلالت بر حلال بودن و از اعمال حسنه بودن آن می نماید. س 658 : چیزهایی که در ترویج عزاداري سید الشهداء (ع) به
کار برده می شوند از ماتم، نوحه، علم، ضریح، تعزیه و لباس سیاه و دیگر منسوبات حسینیه، آیا احترام آنها مشروع هست یا خیر؟ ج
: هو العالم ;همه آنها شرعاً خوب و حسن است مگر چیزهایی که حرمت شرعی دارد مانند غناء. س 659 : حکم شخصی که شعائر
حسینی و گفتن یا علی، و یا حسین را بدعت و غیر جایز می داند چیست؟ ج : هو العالم ;چنین شخصی منحرف است و باید تعلم
نموده و خود را موافق با مستحبات و واجبات کفائیه قرار دهد.
«( جشن میلاد ائمه (ع »
س 660 : به نظر حضرتعالی در میلاد ائمه اطهار (ع) مراسم جشن و سرور باید چگونه باشد تا هم حق آن بزرگواران اداء شود و هم
بی احترامی به آنها نشود؟ ج : هو العالم ;در مراسم جشن مواظبت شود که آلات لهو و لعب نواخته نشود، غنا هم نخوانند، بقیه
مراسم جایز است. س 661 : با توجه به اینکه مرسوم است در سالروز ولادت ائمه اطهار (ع) مجلس جشن و شادي برگزار می شود،
سؤال این که آیا خود ائمه اطهار (ع) براي پدران و اجداد طاهرینشان (ع) اینگونه مجالس را بر پا می کردند؟ و اگر بر پا می کردند
کیفیت مجالس آنها چگونه بوده است؟ ج : هو العالم ;در این امور باید رعایت عرف هر زمان بشود. س 662 : اگر مداح اهل بیت
آیا این صلوات ابتر است با توجه به اینکه مداح معتقد به آل ،« صل علی محمد امام باقر (ع) آمد » : (ع) در شعر خود بگوید
پیامبر(ص) می باشد؟ ج : هو العالم ;جایز است، اشکال ندارد. س 663 : بفرمایید دست زدن در مجلس میلاد اهل بیت (ع) چگونه
است؟ ج : هو العالم ;اگرتوأم باکارهاي خلاف دیگرنباشداشکال ندارد. س 664 : ما محبین به حضرت رسول (ص) و ائمه طاهرین
(ع) در میلاد آنها، جشن هاي مذهبی در مسجد برگزار می کنیم و مداحان و شاعران اهل بیت، سرودي در وصف آن بزرگواران
می خوانند و مردم هم براي تنوع مجلس کف می زنند، بفرمایید این کف زدن، آن هم در مسجد چه صورتی دارد؟ ج : هو العالم;
کف زدن تنها چنانچه توأم با حرکات سبک که منافی با احترام به آن بزرگواران است نباشد، اشکال ندارد. س 665 : آیا کف زدن
در میلاد ائمه اطهار (ع) همانند سینه زدن در شهادت آن بزرگواران، ثواب دارد؟ ج : هو العالم ;بلی، چنانچه توأم با حرکات و
شیعتنا خلقوا من فاضل طینتا یفرحون » : اعمالی که مناسب مقام شامخ آنان نیست نباشد، چون از امام معصوم (ع) روایت شده است
س 666 : مولودي خوانی همراه با کف زدن که نوعی آهنگ ایجاد می کند و انسان را به وجد می آورد چه حکمی «... لفرحنا و
دارد؟ ج : هو العالم ;وجد غیر از خفت است که از استعمال آلات لهو و غنا حاصل می شود. کف زدن به شرطی که عنوان محرم
دیگري بر آن مترتب نشود مانعی ندارد. س 667 : دف زدن در مجلس میلاد اهل بیت (ع) چه حکمی دارد؟ ج : هو العالم ;دف
زدن جایز نیست.
« دفاع از عتبات عالیات »
س 668 : غرض از استفتاء آن است که در شرایط کنونی که هم حرم حضرت مولی الموحدین علی بن ابیطالب (ع) و حضرت ابا
عبدالله الحسین (ع) و ملت مسلمان و بی دفاع عراق مورد ظلم و ستم و هتک حرمت و حمله ددمنشانه نظامیان آمریکا و انگلیس قرار
گرفته و لحظه به لحظه، بی رحمانه جمعی از مسلمانان به خاك و خون کشیده می شوند، آیا خروج از مرز به طور غیر مجاز جهت
پاسداري از حرمین شریفین و دفاع از ملت عراق، شرعا جهاد فی سبیل الله محسوب است یا خیر؟ ج : هو العالم ;مسلماً خروج به این



صفحه 83 از 90
قصد یعنی پاسداري از حرمهاي چهارگانه اهل البیت (ع) و دفاع از مسلمانان بی دفاع، مصداق بارز دفاع فی سبیل الله است. و کسی
که در آن راه کشته شود ولو اینکه نتواند کاري انجام دهد شهید است.
« تاریخ مسجد کوفه »
س 669 : در روایتی هست که در مسجد کوفه هزار پیغمبر و هزار وصی پیغمبر نماز خوانده اند و در روایت دیگر است که کوفه را
عمر بن خطاب بنا کرده است، لطفا اجمالا توضیحی بفرمایید؟ ج : هو العالم ;مسجد کوفه از اوائل خلقت بشر بوده، جاي قبول توبه
آدم و استقرار کشتی نوح در آنجا است، بعضی از حضرات ائمه معصومین (ع) از مدینه مسافرت نموده در آنجا نماز خوانده اند.
بنابراین هیچ مانعی از صحت روایت ذکر شده متصور نیست. و اما روایت این که عمر بن خطاب بنا کرده است یعنی اساس بنا از او
س 670 : با اینکه هجرت پیامبر اکرم (ص)، در اول ماه ربیع الاول اتفاق افتاده، چرا اول « تاریخ سال قمري » . است مسلماً دروغ است
سال قمري، اول ماه محرم است؟ ج : هو العالم ;چون اول سال در نزد عامه مردم، اول محرم بوده است نخواستند این عادت را به هم
بزنند. ولی چون مبدأ تاریخ مختلف فیه بوده، هجرت پیغمبر (ص) گرفته اند که عموم مسلمین هم با این امر موافق می باشند.
« شیخ صدوق »
س 671 : با اینکه علامه حلی (ره) و شهید ثالث (ره) به فقیه بودن شیخ صدوق (ره) تصریح کرده اند چرا بعضی ها می گویند
پدرش (ره) فقیه بوده و خودش محدث بوده؟ ج : هو العالم ;صدوقان به خصوص پسر از مفاخر علماء اسلام و از فقهاء بزرگ
هستند و محدث بودن منافی فقیه بودن نیست. هم محدث هستند و هم فقیه.
« تاریخ عمامه »
س 672 : علت اینکه عمامه آقایان سادات مشکی و آقایان شیوخ سفید می باشد چیست؟ ج : هو العالم ;پوشیدن عمامه در نماز بلکه
مطلقاً، مستحب است و اما پوشیدن عمامه سیاه و سفید یک امر عرفی براي تمییز سادات از غیر سادات است.
« مسائل متفرقه دعاها »
س 673 : آیا زیارت عاشورا حدیث قدسی است یا نه؟ ج : هو العالم ;روایات متعددي در فضیلت و کیفیت آن از امامین صادقین
(ع) رسیده است، ولی همانگونه که حاجی نوري (ره) می فرماید این زیارت از احادیث قدسیه و از منشئات حضرت حق تعالی
است. س 674 : خواهشمند است نظر مبارك را در مورد صحت و سقم زیارت ناحیه مقدسه امام زمان (عج) بفرمایید؟ ج : هو
العالم;زیارت ناحیه مقدسه را جمعی از انشائات سید مرتضی (ره) گفته اند. ولی صاحب مزار کبیر محمد بن المشهدي می گوید
زیارة اخري فی یوم عاشوراء مما خرج من الناحیۀ المقدسۀ الی احد الابواب... الی ان یقول، فظهر » : کما فی البحار ج 98 ، ص 323
ولی ظاهر آنچه در مزار کبیر ص .« ان هذه الزیارة منقولۀ مرویۀ و یحتمل ان لا تکون مختصۀ بیوم عاشوراء کما فعله السید المرتضی
و الا ظهر ان » : 165 171 نقل کرده با آنچه که منصوب به سید مرتضی (ره) است مختصر اختلافی دارد. مجلسی ره می فرماید
شیخ مفید (ره) نیز در کتاب مزار زیارت را به روایت نسبت می دهد. .« السید اخذ هذه الزیارة و اضاف الیها من قبل نفسه ما اضاف
می دانید؟ ج : هو العالم ;مأخذ آن « عبدي اطعنی حتی اجعلک مثلی » س 675 : آیا مأخذ معتبري براي حدیث قدسی معروف
چیست؟ آیا معتبر است « نادعلی » 2 شجره طوبی ج 1 ص 33 . س 676 : نظرتان راجع به دعاي 1الجواهرالسنیه شیخ حرعاملیص 360
یا خیر؟ ج : هوالعالم ;روایت دارد در مستحبات اعتبار روایت لازم نیست. س 677 : آیا می توان با زیارت جامعه، نبی مکرم (ص) را



صفحه 84 از 90
و الی » زیارت نمود؟ ج : هو العالم ;زیارت جامعه به حسب الروایات مختص به ائمه معصومین (ع) است و مؤید آن هم جمله
،« و الی جدکم » می باشد که در ذیل آن نوشته شده است که اگر حضرت امیر (ع) زیارت شود به جاي « جدّکم بعث الروح الامین
براي زن هاکه محاسن ندارند « حرم شیبتی علی النار » خوانده شود. س 678 : در ادعیه ماه رجب هنگام قرائت این فراز « و الی اخیک »
وظیفه چیست و به جاي آن چه بگویند؟ ج : هو العالم ;باب استعاره در کلمات عرب واسع است و این هم یکی از آن موارد است و
مراد تحریم شخص است و الامردها هم درخواست حرمت خصوص شیبه را نمی کنند و در آن معنی فرقی بین زن و مرد نیست. و به
که مراد جواد بودن اواست در حالی که اصلا خاکستر ندارد « زید کثیر الرماد » عبارت دیگر این جملات از قبیل استعاره است مانند
و عبارت صحیح است . بنابراین مراداز این جملات این است که آتش نزدیک من نیاید. و الله العالم. س 679 : حرکت دادن انگشت
از دعاي ماه رجب به چه منظور و «... یا ذا الجلال و الاکرام، یا ذا النعماء و الجود » سبابه دست راست هنگام خواندن این فراز
حکمت است؟ ج : هو العالم ;حکمت احکام را نمی دانم. س 680 : آیا می شود زیارت امین الله را براي غیر امیرالمؤمنین (ع) از
که در زیارت جامعه کبیره آمده است. ج : « السلام علیکم یا امناء الله علی وحیه » معصومین (ع) دیگر به قصد ورود خواند به دلیل
هو العالم ;می شود به قصد ورود خواند نه به واسطه آنچه اشاره شده است بلکه بواسطه تصریح به آن در روایت.
« سفارش برنامه معنوي »
س 681 : براي طهارت روح و قلب و آمادگی براي نماز با خشوع قلبی چه باید کرد، لطفاً توصیه بفرمایید؟ ج : هو العالم ; 1 نماز
شب خواندن 2 روزي اقلا پنجاه آیه قرآن خواندن، 3 تکرار ذکر یونسیه( ) در سجده طولانی. س 682 : من از کودکی با نام شما و
آشنا بوده ام و زندگی شما را از طریق پایگاهتان در اینترنت مطالعه کرده ام و چند « فقه الصادق » کتاب بی نیاز از لقب شما یعنی
سال قبل توفیق زیارت شما هم نصیب من شد. حال با آنکه می دانم که مشغله حضرتعالی زیاد است لطفی در حق اینجانب بنمایید و
براي یک طلبه رسایل خوان برنامه بریزید ساعات کلاس اینجانب صبح از ساعت 8 تا 12 شامل یک ساعت تدریس سیوطی و
یکساعت کلیات رجال آقاي سبحانی و دو ساعت رسائل بحث شک و مکاسب قسمت بیع، و شب بعد از نماز مغرب و عشاء رسائل
بحث استصحاب می باشد حال بنده خواستار دعاي حضرتعالی نیز می باشم و عاجزانه می خواهم شخصاً برایم برنامه بنویسید؟ ج :
هو العالم ;برنامه فعلیتان چنانچه مراتب قبل از قبیل ادبیات و غیره را خوانده باشید خوب است. و آنچه مهم است نیت خالص و
دوري از مقاصد دنیوي و عمل به واجبات و احتراز از محرمات است که اگر چنین باشد مشمول آن روایتی می شوید که می فرماید
طالب علم که به طرف تعلم می رود ملائکه پرهایشان را زیر پاي او پهن می کنند، کنایه از اینکه ملائکه که اشرف مخلوقات از غیر
از انبیاء و اولیاء می باشند در حال عروج طالب علم این ملائکه در مرتبه نازله از مقام او می باشند. و چنانچه برنامه تان را طوري
ترتیب دهید که نماز شب هم بخوانید نور علی نور می شود، موفق باشید. س 683 : خطاب به جوانان چه نصیحتی دارید؟ ج : هو
العالم ;مراعات وظایف شرعیه و بیکار نبودن.
رساله اي استدلالی در بیان حکم »
س 684 : آیا بیدار کردن کسی براي نماز جایز است یا نه؟ ج : هو العالم ;عده اي از بزرگان « بیدار نمودن شخص نائم براي نماز
معاصر، به عدم جواز آن فتوا داده اند و گروهی از فقهاء از آنان تبعیت نموده و فتوا داده اند که بلند کردن صداي اذان براي بیدار
نمودن نائمین جایز نمی باشد و در صدا و سیما آن را پخش کرده اند و چنین عمل مورد علاقمندي هر کسی می باشد مخصوصا
براي جوانان و مخصوصا در موقع تابستان که بیدار شدن براي نماز صبح یک مسئله سخت و دشوار می باشد و اکثر مردم آن را
پذیرفته اند. کسی که وظیفه اش پاسداري از دین است اگر در مورد این وظیفه بسیار مهم سکوت کند، قطعا موجب ترك این عمل



صفحه 85 از 90
عظیم خواهد شد. پس در این حال بر خود لازم دیدم که مسأله را به خوبی روشن کنم زیرا کتمان علم و سکوت را گناه بزرگ می
دانم و لذا از طریق کتاب و سنت، عقیده خود را، در ارتباط با مسأله اظهار می نمایم. در کلمات فقهاء به جواز و رجحان آن و بلکه
به وجوبش تصریح شده است. 1 مفید (ره) در مسأله جواز اذان قبل از دخول فجر، می گوید: قبل از دخول وقت گفتن اذان براي
بیدار کردن نائم و واداشتن به نماز، مانعی ندارد. 2 علامه در این مسأله بعد از اختیار جواز می گوید: به عقیده ما در گفتن اذان
فائده هست،که نائم بیدارشودواقامه نمازنماید. 3 محقق اردبیلی می فرماید: در احادیث وارد شده که تکرار فصول اذان براي انجام
جماعت و اخبار ناسی و نائم، جایز است و این بر جواز ایقاظ نائم براي اقامه نماز، دلالت می کند. تعداد دیگري از فقهاء هم در
کلماتشان همین را قبول کرده اند. و در کتب حدیث دو باب آورده شده و در آنها احادیث زیادي است که به مطلوبیت ایقاظ نائم
دلالت می کند: 1 باب حکم ایقاظ نائم براي نماز، (در ابواب مواقیت صلوة آمده). 2 (بابی است در مورد کسی که نماز شب می
خواند لازم است خانواده اش را متوجه کند و آنها را براي نماز بیدار نماید.) به هر حال براي رجحان بیدار کردن و بلکه بر وجوبش
چند وجه و دلیل وجود دارد: دلیل اول: ادله امر به معروف و نهی از منکر است. دلالت ادله امر به معروف و نهی از منکر بعد از بیان
دو مقدمه آشکار می شود: مقدمه اول: این از قواعد قطعی است که امتناع اختیاري منافی اختیار نیست و براي این قاعده دو مورد
وجود دارد 1 امتناع فعل اختیاري به خاطر عدم تعلق اراده و اختیار به آن، با خود اختیار منافاتی ندارد و اشاعره در این خصوص
مخالفند و به جبر قائل اند، مدعایشان این است هر فعلی از افعال ممکنات به علتی نیاز دارد و آن یا موجود است و یا معدوم، به
حسب اول وجود فعل واجب می شود و نسبت به دومی ممتنع می گردد. پس هیچ اختیاري نخواهد بود که توضیح مطلب و
پاسخش در محل مناسبی باید داده شود. 2 فعل اختیاري با واسطه، امتناعش به خاطر اختیار واسطه، منافی اختیار نیست، مانند این
که کسی خودش را از بلندي پرتاب می کند، سقوط قبل از القاء هم یک کار ممکن است به واسطه قدرتی که او نسبت به القاء و
عدم آن دارد. پس امتناع او از اختیار القاء، با اختیار منافاتی ندارد چون همین امتناع خودش به اختیار باز می گردد و این مسأله
بیشتر در خصوص عقاب و مجازات مورد توجه است و عقلاء مولا را مذمت نمی کنند، اگر چنین شخصی را مجازات کند چون این
کار را درست می دانند و اما در مورد خطاب، امتناع منافی آن است هر چند که با اختیار است و در این مورد ابوهاشم مخالف است
زیرا وي معتقد است که امتناع اختیاري، با اختیار در خطاب هم منافاتی دارد و احدي از عقلاء در عدم منافاتش، با اختیار اختلافی
ندارد. مقدمه دوم: گاهی قدرت اصلا دخالتی در ملاك حکم ندارد بلکه خود فعل به مصلحت توصیف می شود مکلف قادر باشد
یا نباشد، و در این مورد، مسئله قدرت، یک شرط عقلی است. و گاهی قدرت شرط و دخیل در ملاك حکم و هم چنین توصیف
فعل را به مصلحت بودن به خود اختصاص می دهد، در این مورد قدرت، شرط شرعی می گردد، مانند باب وضوء، که قدرت
داشتن بر وجود آب، شرط شرعی است که این از آیه کریمه( ) هم استفاده می شود لیکن به قرینه آنچه در تفصیل موجود، در
میان، (وجدان الماء، و عدم وجدان آن) آمده، بر واجب بودن وضوء و غسل در صورت اول، و تیمم در صورت دوم دلالت دارد. و
اما مقام، یعنی وجوب نماز بر نائم، از قبیل اولی است به این معنا که نائم در حال نوم به خاطر قدرت نداشتن بر نماز، نسبت به آن
مکلف نمی باشد، ولی قدرت در وجوب نماز شرعاً هیچ تأثیر ندارد بلکه تقید به حکم عقل است چون اطلاق ادله وجوب نماز را
شامل می شود، روي همین قاعده، کسی که قدرت را مؤثر در حکم نمی داند، نسبت به حکم و تکلیف براي غیر مقدور مانعی نمی
بیند و هنگامی که بر این مطلب ثمره عملی مترتب شود، (که ما هم بعید ندانستیم) شکی در وجوب صلاة بر نائم نیست، و این
مضافاً بر دلیل وجوب قضاء برنائم، که متوقف بر صدق فوت است و تفاوت نمی کند، فائت، خود واجب باشد یا ملاك ملزم آن.
بنابراین تردیدي نیست که نماز نسبت به نائم ملاك ملزم دارد ولی عدم قدرت او در حال خواب منشأ می گردد براي عدم حکم به
وجوب، بعد از آنکه این دو مقدمه ملاحظه گردید. ظاهر می شود که کسی که می خوابد و می داند یا احتمال می دهد که براي
نماز صبح بیدار نمی شود چنانچه بیدار نشود و نماز ترك شود مستحق عقاب می شود و او از خداوند دور می گردد، پس ادله امر



صفحه 86 از 90
به معروف و نهی از منکر، به اطلاق یا به فحوي بر وجوب ایقاظ نائم دلالت می کند تا نمازش را اقامه کند و معاقب نشود. به علاوه
عقل هم به حسن امر به معروف و نهی از منکر حکم می کند و همین حکم مستلزم آن است که شرعاً هم به این دو موضوع امر
شود. به خاطر ملازمه اي که در میان حکم عقل و حکم شرع وجود دارد، همین عقل مستقلا بر خوبی نجات دادن کسی از عقاب و
دوري از پروردگار، حکم می کند. این را هم می توان وجه دیگري، بر وجوب بیدار کردن نائم، غیر از ادله امر به معروف لفظی
قرار داد، چون براي خودش دلیل است. دلیل سوم: بیدار کردن رجحان دارد، چون بدین وسیله در حق نائم احسان می شود و عذاب
از او رفع می گردد و تعاون بر عمل خیر است و غیر از این از عناوینی که در شریعت به مقتضاي اطلاق احادیث مطلوبیت دارند.
پس تمام آن روایات بر مطلوب بودن بیدار کردن دلالت دارد. دلیل چهارم: آیه کریمه: (ولتکن منکم امۀ یدعون الی الخیر و
یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون)( ) ظاهر آیه بر وجوب دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر
دلالت می کند و در ذیل آن تأکید می کند که رستگاري و سعادت اجتماع و اصلاحشان بر این است که منحرفین از طریق حق
بسوي آن، دعوت شوند و کسانی که در پرتگاه سقوط واقع شده اند آنها را نجات دهند و خلاصه آیه شریفه رستگاري را در
دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر محصور کرده است و بدیهی است که نماز براي نائم خیر است و بیدار کردنش
دعوت به خیر است پس به دلیل همین حکم در آیه، بیدار کردن واجب می شود. دلیل پنجم: نصوص زیادي که به این مسئله
تصریح دارند. 1 صحیح معاویۀ عن الامام الصادق (ع) قال لی، اقرأ فی الوتر فی ثلاثتهن بقل هو الله و سلم فی الرکعتین توقظ الراقد
و تأمر بالصلاة( ). 2 معتبره الاخرعنه (ع) فی التسلیم فی رکعتی الوتر فقال توقظالراقد و تکلم بالحاجۀ( ). 3 معتبریعقوب بن سالم
بن ابی عبدالله(ع)عن الرجل یقوم من آخر اللیل فیرفع صوته بالقرآن، فقال (ع): ینبغی للرجل اذا صلی فی اللیل ان یسمع اهله لکی
یقوم النائم و یتحرك المتحرك( ). (و این حدیث در علل و نظیرش در تهذیب آمده است).( ) 4 و خبر الجعفریات باسناده عن
جعفر بن محمد عن ابیه علیهما السلام قال ان علیا (ع) کان یخرج الی صلاة الصبح و فی یده درة فیوقظ الناس بها فضربه ابن ملجم
لعنه الله الخبر ( ) 5 و نحوه خبر قرب الاسناد عن السندي بن محمد البزاز عن ابی البختري عن جعفر بن محمد عن ابیه (ع). 6 خبر
لوط بن یحیی عن اشیاخه و اسلافه فی خبر طویل فی کیفیۀ شهادة امیرالمومنین علی (ع) الی ان قال و کان صلوات الله علیه اذا اذن
لم یبق فی بلدة الکوفۀ بیت الا اخترقه صوته الخبر( ). 7 خبر ابی سعید الخدري عن النبی (ص): اذا ایقظ الرجل اهله من اللیل فتوضئا
وصلیا، کتبا من الذاکرین الله و الذاکرات( ). 8 خبر البکري در بیان شهادت امیرالمؤمنین (ع) که راوي گوید: و کان من کرم
اخلاقه(ع)انه یتفقد النائمین فی المسجد و یقول للنائم الصلاة یرحکم الله، الصلاة مکتوبۀ علیک الخ ( ) 9 خبر عبدالرحمن الوارد فی
الدعاء و السواك عند القیام باللیل و کان ابوعبدالله (ع) اذا قام آخر للیل یرفع صوته حتی یسمع اهل الدار ( ). 10 و خبر القطب
الراوندي فی لب اللباب عن النبی (ص)، رحم الله عبداًقام من اللیل فصلی و ایقظ اهله فصلوا( ). 11 خبر محمد بن یحیی الصولی قال
حدثنی امی و اسمها عذر قال اشتریت مع عدة جوار من الکوفۀ و کنت من مولداتها قالت فحملنا الی المأمون و کنا فی داره فی جنۀ
من الأکل والشرب و الطیب و کثرة الدنانیر فوهبنی المأمون للرضا (ع) فلما صرت فی داره فقدت جمیع ما کنت فیه من النعیم و کانت
علینا قیمۀ، 1 تنبهنا باللیل 2 و تأخذ نا بالصلاة و کان ذلک من اشد شیء علینا( ). دلیل ششم: ممکن است بر موضوع مذکور
استشهاد شود به نصوصی که در اذان وارد شده. 1 احادیثی که دلالت می کند بر جواز اذان قبل از دخول وقت در هنگام صبح
مانند معتبر ابن سنان در مورد صدا زدن قبل از طلوع فجر ملاحظه شود. حضرت در این رابطه فرمود: عیب ندارد ولی سنت این است
که به موقع فجر این کار انجام داده شود و همین عمل (یعنی اذان قبل از فجر) به نفع همسایگان می انجامد( ). 2 معتبرة دیگر از
امام صادق (ع) قال قلت له، ان لنامؤذنا یؤذن باللیل فقال (ع) اما ان ذلک ینفع الجیران لقیا مهم الی الصلاة، و اما السنۀ فانه یتادي مع
طلوع الفجر (الخبر) به حضرت عرض کردند ما مؤذنی داریم که در شب (قبل از طلوع فجر) اذان می گوید فرمود: این کار به سود
همسایه ها تمام می شود چون به نماز برمی خیزند، و اما سنت این است که اذان با طلوع فجر همزمان باشد ( ). و به این حدیث عده



صفحه 87 از 90
اي از فقهاء مانند، مفید و علامه ،در جواز ایقاظ نائم و مطلوبیت آن استناد نموده اند. 3 آنچه بر تکرار فصول دلالت می کند،
مقصود اینکه همه(حی علی الفلاح) را، به جاي (الصلاة خیر من النوم) در اذان صبح بگویند و محقق اردبیلی به آن در جوز ایقاظ
استدال نموده. 4 حدیثی که دلالت دارد بر استحباب قیام مؤذن در مکان مرتفع، و این که وي باید صداي مناسب اذان را داشته و با
صداي بلند گوید ( ). 5 از میان نصوصات، آن حدیثی که در مورد حضرت امیر المؤمنین علی (ع) وارد شده که حضرت هر وقت
اذان می گفت در شهر کوفه منزلی پیدا نمی شد که صداي ایشان را نشنود( ). 6 احادیثی که متضمن این معناست که در اذان صبح
جایز است این جمله را گفتن (الصلاة خیر من النوم) یا بعد از (حی علی الصلاة) و یا بعد از اتمام اذان، نه به نسبت این که آن از
وظایف و شئونات نماز است، بلکه بخاطر ایقاظ نائم است که در معناي این جمله آمده است( ).
درباره