گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد پنجم
اجتهاد و تقلید






نگاهی کوتاه به آثار حضرت آیت الله العظمی روحانی… 253 س 1 : در جایی که مرجع تقلید، حکم به احتیاط واجب داده اند و
ایشان حکم به احتیاط مستحب داده اند ;آیا می توان به نظر فالاعلم عمل کرد؟ بلی، چون احتیاط مستحب در جایی است « فالاعلم »
که مجتهد فتوي می دهد، بنابراین در فرض سئوال می توان به فتوا عمل کرد و به احتیاط واجب عمل نکرد. س 2 : بنده پس از
جستجوي فراوان بین حضرتعالی و یکی دیگر از مراجع بزرگوار، نسبت به بحث اعلمیت مردد هستم. نظر ایشان لزوم تقلید از اعلم
تشخیص داده شده در سن تمییز است و صرف درك مجتهد، در سن تمییز را کافی می دانند ;و از طرفی ایشان در صورتی که
وجود اعلم معلوم، ولی معین نباشد و یا اصولا وجود اعلم محتمل باشد و یا حجت شرعیه بر تساوي باشد، در صورت امکان احتیاط
را لازم می دانند. با توجه به نظر حضرتعالی در این رابطه وظیفه من چیست و در صورتی که در این مسأله وظیفه احتیاط باشد،
- چگونه باید احتیاط کنم؟ 1 چنانچه در سن تمییز تشخیص داده اید که شخصی اعلم است، بعد از بلوغ باید از او تقلید کنید. 2
چنانچه اعلم مردد بین دو یا چند نفر باشد و راهی براي تعیین و ترجیح نباشد، مخیرید بین تقلید از یکی از آنان و اگر بخواهید
احتیاط کنید، باید جمع بین فتاوي آنان در عمل بنمایید. س 3 : آیا در زمانی که انسان در مورد یک مسأله خاص، با توجه به
تحقیقاتی که در آیات و روایات انجام داده است، به قطعیت رسیده است و در آن حکم خاص، به دلایلی احساس می کند که از
مرجع اش اعلم است، آیا رجوع ایشان به مرجع، صحیح است یا خیر؟ (به فرض اینکه واقعاً در مورد آن حکم از مرجع اش اعلم
باشد) چنانچه شما درس خوانده اید و به درجه اجتهاد ولو در بعضی از مسائل رسیده اید، باید در آن مسائل رجوع نکنید و اگر
مجتهد نیستید، ممکن نیست بتوانید از آیات قرآن و روایات حکمی را به دست بیاورید که فقهاء نفهمیده اند. س 4 : آیا می توان
مرجع تقلید ثابتی نداشت و از مراجع مختلف تقلید نمود. خیر، نمی شود. س 5 : مرجع تقلید من آیت الله... می باشد، می توانم به
خاطر حکمی مرجع تقلیدم را عوض کنم؟ اگر تقلیدتان از روي موازین شرعیه بوده است، به خاطر یک حکم که خلاف میل شما
است، نمی توانید به مرجع دیگر رجوع کنید مگر اعلم بودن دیگري ثابت شود، که در آن صورت عدول جایز، بلکه واجب است.
س 6 : نظر شما درباره عدول از مجتهدي به مجتهد دیگر چیست و چگونه می شود مقلد شما شوم. آیا مراحل خاصی دارد؟ عدول
از مجتهدي به مجتهد دیگر جایز است، بلکه واجب به شرط این که یکی از علماء اهل خبره شهادت به اعلمیت آن مجتهد دیگر
بدهند والاّ جایز نیست. س 7 : بنده زمانی که به سن بلوغ رسیدم، در منزلمان رساله آیت الله... وجود داشت و من هم گفتم که بنده
مقلد ایشان هستم، ولی به خاطر ندارم که از فتواي ایشان استفاده کرده باشم. آیا ایشان مرجع بنده محسوب می شود یا خیر و آیا می
توانم مرجع دیگري را انتخاب کنم؟ در مرجع، اعلم علماء بودن شرط می باشد و راه فهمیدن اعلمیت به سؤال از اهل خبره است;
یعنی اهل خبره شهادت به اعلمیت او بدهند. بنابراین، ایشان مرجع شما نیستند و شما در زمره مقلدین ایشان محسوب نمی شوید.
س 8 : در چه مواردي می توان از مجتهدي به مجتهد دیگر عدول کرد؟ چنانچه مجتهدي اعلم از دیگري باشد یا نستجیر بالله بفهمید
که مجتهدي که از او تقلید می کنید، عادل نیست. (ت) س 9 : به نظر شما عمل به احتیاط بهتر است یا تقلید؟ عمل به احتیاط در



صفحه 7 از 80
اکثر موارد، بهتر است البته تشخیص آن موارد براي غیرمجتهد مشکل است. س 10 : شخصی بنابر احتیاط از چند مجتهد تقلید می
کند اگر مجتهدین در حکمی، یک نظر واحد یا در حد واحد نداشته باشند، شخص مقلد، چگونه باید حکم صحیح تر را با توجه به
آنکه همگی حکم ها صحیح می باشد، انتخاب کند؟ از چند مجتهد نمی شود تقلید کرد. س 11 : اگر چند مجتهد در موضوعی،
حکم به احتیاط واجب دادند، می توان آن حکم را عمل نکرد؟ به مجتهد دیگر غیر از آنها می توان مراجعه کرد. س 12 : بنده می
توانم بدون مشورت از کسی مرجع تقلیدم را انتخاب کنم؟ مرجع تقلید بدون شهادت اهل خبره و یا شهادت کسانی که مطلع
نیستند، جایز نیست، چون شما باید از اعلم تقلید کنید و تشخیص اعلم بدون مراجعه به اهل خبره، براي شما ممکن نیست، مگر آن
که مجتهدي در بین مردم به اعلم بودن معروف باشد، بنحوي که شما اطمینان پیدا کنید خلاصه آنکه میزان، اطمینان وجدانی یا
شرعی شما است به اعلمیت و عدالت او. س 13 : دادن رساله توسط فردي - که اهل خبره و مورد اطمینان و عالم شناس نیست به
یک جوان تازه به سن تکلیف رسیده که بدون تحقیق و بدون اینکه در مورد اعلمیت آن مرجع به یقین رسیده باشد، صحیح است و
آیا تقلید او صحیح است؟ خیر، صحیح نیست. تقلید از کسی صحیح است که یا اهل خبره عادل، شهادت به اعلمیت او بدهد ;یا
انسان از شهرت بین متدینین به اعلمیت او اطمینان پیداکند. مجرد دادن رساله، آن هم توسط غیر اهل خبره، سبب جواز تقلید نمی
شود. س 14 : همه مراجع یکی از شروط تقلید را، تقلید از مرجع اعلم می دانند، در کنار این مسأله مشاهده می شود، ده ها مجتهد
صاحب فتوي شده اند ;به طوري که شاید تشخیص اعلم و غیر اعلم بر اهل علم نیز مشکل است، چه برسد به عامه مردم. از طرف
دیگر هر روز شاهد حملات همه جانبه و گوناگون دشمنان اسلام - خصوصاً اهل بیت(علیهم السلام) به مکتب تشیع هستیم و یکی
از راه هاي مقابله با این مسأله وحدت و یکپارچگی قول و فعل مراجع و شیعیان است ;به طوري که اگر براي هر مسأله اي یک رأي
و نظربود، نفوذ کلام و قدرت اجرایی آن به مراتب بیشتر از چندین قول می بود. آیا در جهت تقویت مکتب تشیع و براي مقابله با
دشمنان بهتر این نبود که مراجع جامع الشرایط از میان خود، کسی را که واجد کلیه شرایط لازم وکافی است، به عنوان تنها مجتهد
اعلم انتخاب و به جهان تشیع معرفی نمایند و خود نیز در مسائلی که حادث می شود، از او تبعیت نمایند؟ حسن این کار این است
که همه مراجع، اعلم بین خود را میشناسند. مانند اینکه اگر یک کلاس همه دانش آموزان، شاگرد اول را بشناسند براي حل
مشکلات درسی خود به او رجوع می کنند. تصور این است که این مسأله درمورد مراجع صاحب صلاحیت نیز صدق کند و آنها
هم اعلم بین خود را می شناسند و در مورد انتخاب و معرفی وي تنها باید اتفاق نظر داشته باشند. به هر حال تصور این است که
قدرت جهان تشیع و مرجعیت شیعه با وجود یک حکم و فتوي که مورد تأیید همه مراجع نیز می باشد، بیش از پیش افزایش می
یابد و مؤمنین نیز نقطه اتکاي محکمی پیدا می کنند. خواهشمند است، نظرات خود را در خصوص این مطلب بیان فرمایید. اولا در
مسائل سیاسی و اجتماعی میان مراجع اختلافی نیست و اگر در موضوع خاصی مجتهدي حکم دهد (نه فتوي) براي دیگران متابعت
لازم است. و ثانیاً اختلاف میان مراجع ناشی از کیفیت استفاده از ادله شرعیه است و بر هیچ مجتهدي جایز نیست برخلاف آنچه می
فهمد فتوي دهد، بلکه از امتیازات تشیع آن است که راه استنباط باز است و در مسائل جدیدي که در عالم پیدا می شود می توانند
فتوي بدهند. در آخر توضیح المسائل مسائل جدیدي نوشته شده است که می توانید استفاده کنید. س 15 : الف: اگر کسی از
مجتهدي تقلید نکند و نسبت به تقلید بی تفاوت باشد و نماز و روزه و سایر احکام را انجام داده باشد. آیا او گناه کار است و آیا
عبادات او قبول است؟ ب: اگر شخصی بدون تقلید و اجازه از مرجعی اقدام به پرداخت خمس به مستمندان نماید ;آیا این کار او
پذیرفته است؟ لطفا به طور مشروح حکم چنین افرادي را بیان فرمایید. الف: عمل انسان باید یا از روي اجتهاد باشد، یا احتیاط، یا
تقلید. قهراً اگر به یکی از سه طریق نباشد، عمل او باطل است، البته در مسائل اختلافی و چنانچه مدتی بدون تقلید و اجتهاد و
رعایت احتیاط عمل نمود، بعداً ملاحظه کرد که عملش موافق با فتواي مجتهد اعلم بوده است یا در همان زمان عمل فهمید که بر
است، بدون « سهم سادات » طبق فتواي اوست، عمل صحیح است و اشکال ندارد. ب: و اما در مورد خمس دادن که نیمی از آن



صفحه 8 از 80
است، باید با اجازه مجتهد باشد، و به نظر ما، «( سهم مبارك امام(علیه السلام » اجازه مجتهد اشکال ندارد و اما نصف دیگر آن که
اجازه بعدي هم کفایت می کند ;البته در صورتی که در موردي مصرف شده باشد که موافق فتواي مرجع او می باشد و الا کافی
چیست و آیا معناي آن این است که اگر آن فعل را انجام دهیم، مرتکب گناه شده ایم، « جایز نیست » نیست. س 16 : منظور از فتواي
: یا اینکه بهتر است آن فعل را انجام ندهیم؟ بله، جایز نیست به معناي حرام است و ارتکاب آن گناه است، می باشد. س 17
حضرتعالی در مسأله شماره 1732 توضیح المسائل (چاپ 15 ، تابستان 79 ) بیان فرمودید که اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه
است، کسی هم که تقلید او را نمی کند، باید به حکم او عمل نماید، ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمی تواند به
حکم او عمل نماید. حال اگر من مقلد حضرتعالی باشم آیا باید از حاکم شرع تبعیت نمایم؟ اصولا می توان حاکم شرع را در این
خصوص صاحب صلاحیت دانست؟ اگر طبق این مسأله بخواهم از حاکم شرع تبعیت کنم، از کجا یقین حاصل نمایم که وي اشتباه
نکرده است؟ خلاصه مطلب اینکه در این مساله تصور این است که تناقضی در تقلید از مجتهد جامع الشرایط و غیره دیده می شود.
لطفا راهنمایی فرمایید. حکم غیر از فتوي است، فتوي در احکام کلیه شرعیه است، اما حکم در موضوعات خارجیه، مانند ثبوت
هلال. در فتوي باید از اعلم تقلید نمود و در حکم حاکم باید مجتهد باشد ولو غیر اعلم باشد. و مراد از مجتهد جامع الشرایط مجتهد
عادل است. بنابراین تناقضی وجود ندارد. س 18 : من در پی شناخت مرجع اعلم می باشم، اگر ممکن است نظر خود را با ذکر دلیل
براي من بفرمایید. کسی که تقلید اعلم را لازم می داند و رساله می نویسد، لابد خودش را اعلم می داند، ولی از او نپرسید که چه
کسی اعلم است. س 19 : آیا مکلف شیوه رسیدن به احکام اسلام را باید خود انتخاب کند، یا باید به روشی که در رساله هاي عملیه
آمده (در تمامی احکام یا تقلید یا احتیاط) عمل کند (البته به فرض اینکه مجتهد نباشد)؟ شاید مکلف به این نتیجه برسد که درست
نیست فقط از یک مجتهد تقلید کند، بلکه بهتر است مجموع آرا را بررسی کند و سپس اگر به نتیجه مشخصی رسید، به آن عمل
کند ;در غیر این صورت خودش نیز در منابع موجود تحقیق کند و پاسخ درست را بیابد. مثلا من در موردي خاص با تحقیق در
متون فقهی و منابع استخراج احکام به نتیجه اي خلاف نظر مجتهدین می رسم. آیا در این مورد خاص مجازم به نتیجه تحقیق خودم
عمل کنم؟ به طور کلی این نظر که مکلف تقلید کردنش هم بر اساس تقلید از مجتهدي باشد، چندان با عقل سازگاري ندارد، بلکه
باید بر اساس اجتهاد شخصی نحوه رسیدن به احکام اسلام را بیابد (یعنی مثلا خودش با ادله شخصی به این نتیجه برسد که باید در
تمامی احکام از مجتهد اعلم تقلید کند، نه اینکه چون در تمام رساله ها آمده باید تقلید کند). رجوع به مجتهد از اموري است که
همه عقلاء عالم آن را قبول دارند. آیا به فکر شخص شما خطور می کند که چنانچه مریض شوید یا مریضی دارید که حال او وخیم
است، به دکتر مراجعه نکنید؟! خلاصه احکام شرعیه از جانب خداي تعالی بر پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نازل و بهوسیله ائمه
اطهار(علیهم السلام) بیان شده است. با توجه به موانعی که در راه رسیدن آن احکام به ما پیدا شده، استفاده از احکام احتیاج به یک
دین الله لایصاب بالعقول » سلسله علوم و تتبع دارد، تا بتوان حکمی را استخراج نمود. به خصوص روایات متعدده وارد شده است که
به هر حال مکلف در عمل به احکام و کسب سعادت اخروي سه راه دارد: اجتهاد که کار بسیار .« و ان السنته اذا قیست محق الدین
مشکلی است تقلید و احتیاط. س 20 : همان گونه که در بحث تقلید همه مراجع اعلام کرده اند، رجوع به اعلم واجب است در
این رابطه چند سؤال داشتم: 1. چرا خود مراجع حاضر، با شناختی که از هم دارند، یکی را به عنوان اعلم معرفی نمی کنند؟ چون
امر اعلمیت از امور حسیه نیست و حدسی است و با این همه مسائل فقهیه اختلاف در این امر زیاد پیدا می شود. 2. در اطراف هر
مرجعی افراد صالح و شایسته اي پیدا می شوند، که شهادت می دهند مرجع مورد نظر آنها اعلم است. در این صورت اعلم چگونه
مشخص می شود؟ میزان، شهادت اهل علم و فقاهت است و شاهد باید عادل و ثقه هم باشد، تا شهادتش قبول شود. 3. چرا بعضی
از مراجع همدیگر را قبول ندارند؟ چون علومشان نظري است نه حسی، قهراً اختلاف نظر پیدا می شود. 4. رهبر واجب الاطاعۀ است
یا مرجع؟ (در صورت بروز اختلاف در حکم یا فتوا). در امور غیرشرعیه هیچ کدام، و اما در احکام شرعیه چون تقلید اعلم لازم



صفحه 9 از 80
است، پس فتواي مرجع اعلم مقدم و لازم الاجراء است. 5. فرق مجتهد با مرجع چیست؟ مرجع باید اعلم باشد و مجتهد بودن براي
مرجعیت کافی نیست. س 21 : چرا شما زنان را براي مرجع تقلید بودن توانا نمی بینید؟ در حالی که بسیاري از زنان در عصر ائمه
داراي اجازه مرجعیت بودند؟ زنان در زمان ائمه(علیهم السلام) راوي بودندو قطعاً مرجع نبودند چون زمان معصومین(علیهم السلام)
مرجع خود معصوم است وکسی دیگر نیست. اما جایز نبودن مرجعیت بواسطه روایاتی است که در باب قضاوت و جاهاي دیگر
آمده است. س 22 : نظر حضرتعالی در مورد ولی فقیه چیست؟ آیا ولی فقیه همان مرجع تقلید است؟ ولایت معانی متعدده دارد و
هیچ کدام آنها مختص به مرجع تقلید نیست. بعضی معانی ولایت مختص به معصوم است وکس دیگري داراي آن نیست و آنچه
براي مجتهدین ثابت است، اختصاص به شخص ندارد بلکه همه آنان داراي آن می باشند، مگر حکومت و رهبري. س 23 : بطور
کلی فردي که می خواهد تقلید و یا احتیاط نماید، در احکام مربوط به تقلید یا احتیاط (به طور مثال در احکام مربوط به شناختن
اعلم یا در مسأله تقلید از اعلم یا در شیوه احتیاط) چگونه باید عمل کند؟ در شناخت اعلم، به اهل خبره رجوع کنید. احتیاط
معنایش این است که عمل را باتمام محتملات آن به جا آورد. اما در تقلید از اعلم به بناء عقلاء رجوع کنید. مثلا اگر از شما سؤال
شود در صورتی که یکی از نزدیکان شما که خیلی به او علاقه دارید - بیماري خطرناکی گرفته است و براي مداواي او دو پزشک
هستند که یکی از دیگري ماهرتر است، براي مداواي مریضتان به کدام یک مراجعه می کنید؟ قهراً ارتکاز به ماهرتر، همین ارتکاز
دلیل لزوم تقلید از اعلم است. س 24 : آیا اینجانب می توانم مرجع تقلید خود را عوض کنم؟ اگر تقلیدتان صحیح بوده و بر طبق
موازین شرعیه انجام شده است و بعد بفهمید که دیگري اعلم است یا نستجیر بالله آن مرجع اولی عادل نیست، باید عدول کنید و
اگر تقلیدتان صحیح نبوده، باید از اهل خبره سئوال کنید و با نظر آنها مرجع خود را تعیین کنید. به هر حال با میل شما نیست که هر
وقت اراده کردید، مرجع را عوض کنید. س 25 : دلیل اینکه مشهور شده باید از یک مرجع، تقلید کرد و انسان نمی تواند مثلا از
چند مرجع تقلید نماید چیست؟ بحثی علمی است که در این مختصر نمی گنجد، ولی حرفی است منطقی و صحیح که بدون رعایت
آن اعمال صحیح نیست. س 26 : با توجه به اینکه ارتباط مستقیم با بعضی از مراجع، بسیار سخت و حتی امکان ناپذیر است و مسائل
شرعی را به طور مستقیم نمی توانیم از آیات عظام دریافت کنیم و حتی ورود به سایت آنها مشکل است، می خواستم بدانم که
مرجع خود را چگونه می توان تغییر داد ;تا راحت تر مسائل و مشکلاتمان را در میان بگذاریم؟ در موقع اختیار مرجع، باید با قول
اهل خبره تشخیص داده باشید که این مرجع از همه مراجع دیگر بالاتر و اعلم و عادل است. در غیر این صورت به دیگري می توانید
رجوع کنید. همچنین اگر ابتدا با توجه به موازین شرعی از مجتهدي تقلید نموده اید، ولی حال اهل خبره کسی دیگر را اعلم معرفی
می کنند، باید عدول به او نمایید. س 27 : بنده مقلد.... می باشم. آیا از لحاظ شرعی صحیح و ممکن است که بنده مرجع خود را از
ایشان به شما تغییر دهم؟ به علت اینکه ایشان اذن پدر براي عقد موقت باکره را لازم و شما لازم ندانسته اید. اگر امکان دارد، با چه
شرایطی ممکن است؟ آیا بر من لازم است از خود ایشان هم سوال کنم یا خیر؟ در چه صورتی می توانم فقط در این مورد از شما و
در بقیه موارد از ایشان تقلید کنم؟ (با توجه به اینکه ایشان اذن پدر را لازم دانسته اند، نه احتیاط). در دو صورت می توانید از تقلید
مرجعی به مرجع دیگر رجوع کنید: 1. تقلید از آن مرجع طبق موازین شرعیه نباشد و اعلمیت او را تشخیص نداده باشید. 2. با
شهادت اهل خبره مرجع دومی را اعلم بدانید در غیر این دو صورت رجوع جایز نیست، مگر آنکه آن مرجع اول، فتواي به احتیاط
لزومی دهد و دومی فتواي به جواز بدهد. س 28 : اگر کاري را مرجع تقلید من، حرام بداند و همچنین تعدادي از مراجع دیگر، آن
را حرام و تعدادي آن را حرام نمی دانند. آیا من می توانم از احتیاط واجب استفاده کنم واز مرجع تقلید دیگري که آن را حرام
نکرده پیروي کنم؟ اگر تقلید شما براساس موازین شرعیه بوده ;یعنی به شهادت اهل خبره عادل که اعلمیت او ثابت شده است و آن
مرجع فتوي به حرمت داده است، نمی توانید رجوع به دیگري بنمایید، و اگر فتوي نداده است احتیاط لزومی نموده است
درخصوص آن مسأله می توانید به مجتهد دیگري رجوع کنید. س 29 : در بین علما و جوامع اسلامی مرسوم است که از زنان



صفحه 10 از 80
مجتهده تقلید نمی شود و از سویی قول مشهور علما و آنچه در دستورات دینی آمده در مرحله اول وجوب کسب علم بر مسلمین
است، به نحوي که به درجه اي از علم برسند، تاخود احکام دینی را به دست آورند ;و در صورت عدم توانایی در استنتاجات دینی،
متفق القول نیست. با توجه به شرط اعلمیت براي مرجعیت تقلید. خواهشمند « مرد اعلم » واجب است از مجتهد اعلم تقلید کنند. و قید
است به سوالات ذیل پاسخ دهید: 1. آیا از نظر شما رجلیت (مرد بودن) از شروط مرجعیت است؟ مبناي محکم فقهی و قرآنی آن
چیست؟ به چند جهت مرد بودن مرجع تقلید شرط است: 1. براي اصل جواز تقلید از زنان مجتهده باید دلیل اقامه کرد ;وگرنه
مقتضی اصل، عدم جواز است و آیات کریمه نهی از آن نموده. (به سوره مائده آیه 5 ;و سوره بقره آیه 170 رجوع نمایید) و در
فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون و فلو لا نفر » : خصوص تقلید در احکام شرعیه، آیاتی دلالت بر جواز آن از مرد می کند، مانند
2. در عده اي از روایات تقلید از مرد، جایز .« من کل فرقۀ طائفۀ لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون
یونس بن عبد الرحمن، زکریا بن آدم، یونس » دانسته شده است، مانند اخباري که مشتمل است بر رجوع به اشخاص معین، مانند
- 33 - حدیث 35 « من ابواب صفات القاضی » و ارجاع به روات احادیث. (وسائل الشیعه) باب .« مولی آل یقطین، عمري و پسرش
اجلس فی مسجد (مسجد » 4 - و اخباري که صریحاً امر به افتاء مردها شده است ;مثل قوله(علیه السلام)لابان بن تغلب - 9 - 27
و قوله(علیه السلام)لمعاذ بن مسلم ;بعد قوله انی افتی الناس العارفین ،« المدینه) و افت الناس فانی احب ان یري فی شیعتی مثلک
بمودتکم بما جاء عنکم (اصنع کذا فانی کذا اصنع) و اخباري که از فتواي به مثل قیاس و استحسان نهی می کند. این گونه اخبار بر
جواز تقلید از مرد دلالت دارد و در زن روایتی نیست. 3. روایاتی که درآن حکم به ارجاع به مرد داده شده است، مانند دو خبر
ولکن انظروا » : و در دیگري فرموده است « اجعلوا بینکم رجلا قد عرف حلالنا و حرامنا » : معتبر ابی خدیجه. در یکی این عبارت است
4. روایاتی که نهی از تصدي زنان براي حکم کردن میان مردم شده است مثل خبر .« الی رجل منکم یعلم شیئا من قضایانا
قال فی رسالۀ امیرالمؤمنین(علیه السلام)الی الحسن(علیه السلام) لا تملک المرئه » ،( عبدالرحمن بن کثیر از امام صادق(علیه السلام
مستدرك ) .« من الامر ما یجاوز نفسها فان ذلک انعم لحالها و ارجی لبالها و ادوم لجمالها فان المرئۀ ریحانۀ و لیست بقهرمانۀ
لو خلقت حواء من کله » ،( حدیث 1) و خبر ابن عباس از نبی اکرم(صلی الله علیه وآله ،« من ابواب صفات القاضی » الوسائل، باب 2
همان مدرك سابق) این روایت به دلیل اولویت بر عدم جواز تقلید از زن دلالت دارد. ) .« لجاز القضاء فی النساء کما جاز فی الرجال
5. روایات ( وسائل باب 2 من ابواب صفات القاضی حدیث 1 ) .« لا یفلح قوم ولتهم امرئۀ » ،( و ما روي عن النبی(صلی الله علیه وآله
زیادي که باید به کتب حدیث، مانند: وسائل، مستدرك، ابواب مقدمات نکاح و ابواب عقد نکاح مراجعه فرمایید. 2. در صورت
اعلمیت خانمی در میان علماي اسلامی آیا عقلانی و شرعی است از مردي که کمتر از آن خانم مجتهده اعلم، دانایی دارد و کمتر از
وي حکم خدا را می داند تقلید شود؟ دلیل شرعی و عقلی آن چیست؟ اگر اصل جواز تقلید، مورد عدم قبول شارع باشد که از
جواب سؤال قبل ظاهر می شود، موردي براي این سؤال نیست. 3. به چه دلیل جنسیت از نظر برخی، ملاك مرجعیت است و در
برخی احکام شرعیه مشترك، مثل شهادت و دیات، ملاك و محور واقع شده است؟ دلیل عدم جواز تقلید از زن، در جواب سؤال
بیان نموده ایم. س 30 « فقه الصادق » اول به آن اشاره شد. و اما در شهادت و دیات، ادلۀ خاصه وارد شده که ما همه آنها را در کتاب
: اعلمیت حضرتعالی از طریق شهادت عدلین از اهل خبره، براي حقیر محرز گردیده است ;حال از حضرتعالی به عنوان یکی از اهل
خبره (که خبره بودنتان در حد اعلی است) نه به عنوان مرجع تقلید سوال می کنم که: اعلم درنظر حضرتعالی کیست، تا در
احتیاطات وجوبی شما به ایشان رجوع کنم؟ لطفاً نام ببرید. این سوال را مکرراً از بنده پرسیده اند و عده اي به طریقی دیگر سوال
نموده اند و آن اینکه بعد از شما، ما از چه کسی تقلید کنیم؟ و چون مجرد اعلمیت کافی نیست، نه تنها عدالت هم شرط است بلکه
مرتبه عالیه عدالت در مرجع نیز شرط می باشد و تشخیص آن احتیاج به ارتباطات دارد ;به علاوه مجرد اهل خبره بودن، کافی
نیست. چون مراتب علمی افراد با نوشته ها و بحث هاي مجلسی فهمیده می شود. بنابراین در تعیین اعلم بعد از خودم، معذورم.



صفحه 11 از 80
س 31 : آیا مرجع تقلید، می تواند دیگران را از تقلید خود محروم کند؟ به عنوان مثال بگوید: چون عقاید شما را نمی پسندم، پس
در فقه هم از من تقلید نکن و تقلید شما پذیرفته نیست. خیر، چنین حقی ندارد و اگر بگوید گفته او بی اثر است. س 32 : می
خواستم بدانم علت اینکه مراجع - با اینکه در یک کشور زندگی می کنند - نظریات مختلفی، در مورد یک موضوع خاص دارند،
چیست؟ آیا اظهار برخی از این نظریه ها به دلایل حکومتی یا براي نفی یک حزب نیست؟ وظیفه ما چیست؟ اختلاف بین فقها،
مانند اختلاف بین عالمان فنون دیگر، (حتی طب) است ;چون فتوا متوقف بر مراجعه به ادله است، که مختلف است، از این رو گفته
اند که اگر اختلاف در فتوي باشد باید از یک مجتهد تقلید کرد. و اگر اختلاف نباشد و همه یک فتوي داشته باشند، تقلید از افراد
مختلف منعی ندارد. س 33 : می خواستم بدانم که آیا وقتی یک مرجع تقلید، نظر خود را در مورد حکم ثانوي اظهار می کند، آیا
شخص مسلمان در صورتی که از لحاظ فکري وعقلی مجاب نشده باشد، می تواند، علت نهی یا عدم نهی آن حکم را بپرسد یا
خیر؟ حکم ثانوي دو قسم است: یک قسم حکمی است که بواسطه انطباق عنوان ثانوي است، مانند اکل نجس در صورت اضطرار
یا اکراه، که این قسم مانند بقیه احکام است و با فکر و عقل غیرمجتهد فهمیده نمی شود. قسم دوم حکمی است که بواسطه امور
دنیوي - سیاسی یا غیرسیاسی - گفته می شود و در این احکام اعمال نظر مقلد خوب است و اشکال ندارد. س 34 : با توجه به اینکه
در این زمان، تعدد مراجع وجود دارد و هر کسی شخصی را اعلم می داند و حقیر با تحقیق زیاد هنوز به نتیجه قطعی نرسیده ام،
چگونه می توان مرجع اعلم را تشخیص داد و چگونه می توان مطمئن شد که این مرجع احکامش را از چشمه زلال حضرت
مهدي(علیه السلام) می گیرد؟ تشخیص اعلم با شهادت اهل خبره معلوم می شود و اگر اهل خبره اختلاف داشتند، شما هر کدام را
من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی » : خواستید می توانید اختیار کنید. حضرت مهدي(علیه السلام)می فرمایند
س 35 : نظر حضرتعالی در مورد علماي اخباري که منبع صدور فتاواي خود را تنها قرآن و .« هواه مطیعا لامرالله فللعوام ان یقلدوه
احادیث صحیح و قطعی قرار داده اند، چیست؟ آیا شما قائل به این هستید که براي صدور فتوا، اجماع و عقل نیز دخیل است؟ اگر
ممکن است دلایل خود را در قبول یا رد این موضوع بیان بفرمایید. اولا اخباریهائی که عقیده آنها درست است، نگفته اند منبع
به اخبار غیرقطعیه « الحدائق » مراجعه کنید، صاحب « حدائق » استخراج احکام خصوص قرآن و احادیث قطعیه است. شما به کتاب
دین الله » چقدر استدلال می نماید. ثانیا ما هر حکم عقلی اي را مدرك قرار نمی دهیم. و دربسیاري از روایات معتبره آمده است که
س 36 : شخصی از مرجعی تقلید می کند، اما می خواهد در بعضی از احکام از مرجع دیگري تقلید کند ;آیا .« لایصاب بالعقول
ممکن است؟ چنانچه تقلیدش از روي ملاك شرعی بوده است، رجوع به دیگري به هیچ وجه جایز نیست، مگر در موردي که مرجع
اش در حکم خاصی احتیاط لزومی نموده باشد. س 37 : براي کسی مثل من که با امکانات محدود در شهرستان است چه راهی براي
احراز اعلمیت مجتهدي وجود دارد؟ چون بنده سخت براي انتخاب مرجع تقلیدم بر سر دوراهی قرار گرفته ام. شما با تلفن یا فاکس
از اهل خبره سئوال کنید و مرجع خود را تعیین کنید. این کاري بسیار آسان است و می توانید به کسی که اطمینان دارید وکالت
بدهید که اواز اهل خبره سئوال کند. س 38 : اینجانب از مرجع دیگري تقلید می نمایم ;حال اگر در بعضی از استفتائات شما تقلید
نمایم، اشکال ندارد؟ در مسائلی که مرجع تان فتوي بخلاف فتواي من بدهد، جایز نیست. البته مشروط به آنکه تقلید از آن مرجع از
1. اگر : روي موازین شرعیه باشد و اگر فتوي نمی دهد، بلکه احتیاط می کند، می توانید در آن مسائل از من تقلید نمایید. س 39
مرجع تقلید کسی فوت کند می توان از مرجع تقلید دیگر تقلید کرد؟ 2. اگر مرجع تقلید خود را تغییر دهم و بعد از مدتی اگر
بخواهم دوباره به همان اولی باز گردم، آیا درست است؟ 1. مرجع تقلید اگر فوت شود، باید به مرجع تقلید دیگري رجوع نمود و
باید براي مقلد بواسطه مراجعه به اهل الخبره، ثابت شود که آن دومی از بقیه علماء اعلم است. 2. عدول از مرجع و برگشتن دوباره
به اولی به اختیار شما نیست و شما حق چنین کاري را ندارید. س 40 : آیادر بعضی امور می شود از چند مجتهد تقلید کرد، مثلا در
بحث ازدواج با زانی از یک مرجع ودر بحث ازدواج با دختر باکره از مرجع دیگر. ایا این کار اشکال شرعی دارد؟ چون اعلمیت



صفحه 12 از 80
مرجع شرط است، از چند مجتهد نمی شود تقلید نمود. مگر آنکه مراجع در مقامات علمیه مساوي باشند خصوصاً یکی از آنها در
یک مسأله اعلم باشد و دیگري در مسأله دیگري، که در این صورت تبعیض در تقلید جایز است. س 41 : احتیاط واجب چیست و
ترك آن چه حکمی دارد، و اگر صیغه غیردائم را بدون اذن پدر بخوانیم، صیغه صحیح است یا نه؟ احتیاط واجب یعنی مجتهد از
ادله، حکم این مورد را نتواند به دست بیاورد، در این موقع مقلد یا باید به مجتهد دیگري مراجعه کند یا آنکه به احتیاط عمل کند.
ظاهراً مسأله مورد نظر شما، صیغه غیر دائم است که مرجع تان احتیاط نموده که اذن پدر شرط است. اگر همین است شما در این
مورد می توانید به بنده رجوع کنید که اذن پدر را شرط نمی دانم و عقد بدون اذن پدر را صحیح می دانم. س 42 : در مسائلی که
مرجع تقلید احتیاط واجب در ترك، بیان فرموده اند، چگونه می توان به مرجع دیگري رجوع نمود. آیا صرفاً اطلاع از فتواي مرجع
جدید و عمل به آن کافیست؟ چنانچه فتواي مرجع جدید را بدانید و با استناد به آن عمل نمایید، کافیست.
طهارت
س 43 : کسی که به گناهی مشغول بوده و به تبع آن گناه، بیشتر اوقات از لحاظ بدنی نجس بوده و چیزهایی مثل فرش ها و
رختخواب هاي منزل را نجس نموده است، حال متوجه اشتباه کار خود شده و به درگاه خداي عزوجل توبه نموده است. افرادي که
به منزل ایشان رفت و آمد می کنند و از نجس بودن منزل آنها اطلاعی ندارند، حکم طهارت منزل و وسایل شان چیست؟ اگر
نجس نیست آیا براي خود شخص خاطی هم اینگونه است و او به راحتی می تواند به منزل بستگان رفت و آمد نماید و منزل
بستگان براي او نجس نمی باشد. (لطفاً تا حد امکان واضح جواب دهید و مرا از آشفتگی و تسلسلی که گریبان گیرم شده است
نجات دهید). توضیح علمی را شاید شما نتوانید متوجه شوید. ولی وظیفه عملی شما چنین است منزل و وسایل آنها نجس نیست و به
طریق اولی شما با رفتن به منزل بستگان نجس نمی شوید، از این جهت راحت باشید. س 44 : چند روزي است که از مجراي ادرار
مایعی خارج می شود ;البته اکثرا بعد از ادرار. اما با اینکه استبراء را خوب انجام می دهم، باز هم مایعی خارج می شود که البته
حکم منی را (سه شرط آن) ندارد و بدنم آن حالات منی را ندارد. مایع هم گاهی روشن وگاهی سفید گلی است. حال این مایع
اگر در بین نماز در مجراي من بیاید، اگردست به آن بزنم کمی خارج می شود - به اندازه دو سه نخود- نمی دانم نجس است یا
نه؟ نمازم چه حکمی دارد؟اگر ندانم بین نماز بیرون آمده یا بعد از آن چه باید بکنم؟ چنان چه استبراء نموده باشید آن مایع که بعد
از استبراء خارج می شود پاك است و نماز را هم باطل نمی کند ;چه بعد از نماز بیرون بیاید چه قبل از نماز وچه در وسط نماز.
س 45 : آیا در شستن لباس هاي نجس با آب کر و جاري، فشردن هم لازم است و یا اینکه پس از برطرف شدن نجاست عین
نجاست، آب آن را فرا بگیرد کافی است؟ تکان دادن لباس در زیر آب کر و جاري کافی است و فشردن لازم نیست. س 46 : بنده
روي یک پتو چندین بار جنب شده بودم ;یعنی زمانی که جنب می شدم رطوبتی از شلوارم به این پتو می رسید، حال که می
خواهم این پتو را بشویم آیا با یک بار آب ریختن (آب جاري) پاك می شود یا خیر ;یعنی بدون نیاز به اینکه بخواهم چیزي مانند
برس به آن بکشم. خواهشمند است دراین زمینه مقداري توضیح دهید. هر چیزي که نجس شود اگر عین آن نجاست - ولو خیلی
ضعیف باشد - در آن محل باشد، اول باید به هر وسیله ممکن آن را از بین برد و بعد با ریختن یکبار آب جاري روي آن پاك می
شود و بهتر است فشار داده شود تا آب در آن پتو خارج شود. س 47 : بفرمایید آب کُر، تقریبا چند لیتر می شود ;چون اکثر رساله
ها وزن آن را معین کرده اند. کُر از حیث وزن تقریباً 377 کیلوگرم است، و از حیث ظرف که راحت ترین راه شناخت کر بودن
است آن است که اگر در ظرفی که درازا و پهنا و گودي آن هر یک سه وجب است، بریزند آن ظرف را پر کند و به عبارت دیگر
مساحت آن بیست و هفت وجب باشد. س 48 : با توجه به اینکه از نحوه شستشو لباس و اتو زدن آن توسط مغازه هاي خشکشویی
اطلاعی ندارم، آیا می توانم لباس هاي خود را جهت شستن و اتو زدن به آنها بدهم؟ و نماز خواندن با لباس هایی که با این کیفیت



صفحه 13 از 80
شسته می شوند جایز است؟ در صورتی که مسلمان باشد و بگوید پاك است، هیچ اشکالی ندارد و پاك است. س 49 : آیا لباس
هایی که آثار جنابت در آنها وجود دارد، باید جدا از لباس هاي دیگر شسته شود؟ جدا شستن لازم نیست، ولی اگر مخلوط بشود،
باید در آب کشیدن جدا باشد ;مگر آنکه یقین داشته باشد که آثار جنابت از بین رفته است - که در آن صورت، در آب کشیدن
جدا نمودن لازم نیست. س 50 : اگر لباس هایی که آثار جنابت در آنها است، با سایر لباس هاي دیگر در لباسشویی شسته شوند و
(چون بارها دیده ام که پس از شستن هیچ گونه آثار نجاست در آن لباس و لباس هاي دیگر مشاهده نمی شود)، آیا باید آنها را
جدا شست؟ میزان علم خود انسان است که آثار نجاست از بین رفته و چنانچه لباسشو بگوید بعد از نبودن اثر نجاست، آب کشیدم
همه محکوم به طهارت است. س 51 : در بدنم جوشی بود که به خاطر خاراندن شروع به خون ریزي کرد که محل را آب کشیدم.
لباسم را در آورده و به گوشه اتاق گذاشتم. بعد از اینکه به خانه برگشتم، متوجه خونی شدم و با توجه به اینکه لباس خیس بوده و
آن را روي فرش گذاشته ام، باید چه کرد؟ شما هر محلی را که خونی است و یا رطوبت ملاقات کرده آب بکشید و بقیه جاهائی
که لباس یا بدن متنجس- که عین خون در آن نیست- با آن ملاقات کرده آب نکشید. س 52 : طریقه صحیح استبرا چگونه است و
آیا اینکه می گویند سه بار باید سرفه کرد درست است یا خیر؟ همچنین شرایط آب هائی که قبل از بول و یا بعد از بول و قبل از
منی از انسان خارج می شود چیست؟ آیا اگر در انسان حالتی به وجود آمد که شرایط خروج منی را داشت، ولی شک کرد که آیا
آبی از ایشان خارج شده است یا خیر، غسل لازم است؟ کیفیت استبراء اختلافی نیست و در تمام رساله هاي عملیه به یک نحو
نوشته شده است، به آنجا مراجعه نمایید. غیر از منی و بول آنچه از انسان خارج می شود اعم از مذي و وذي و ودي همه اش
محکوم به طهارت است و در مورد شک علامت هایی ذکر شده است که در رساله ذکر شده است. انسان ولو حالت شهوانی داشته
باشد و شک کند که منی خارج شده است یا نه بر او غسل واجب نیست. س 53 : آیا خانم ها در خواب جنب می شوند، به چه
صورتی؟ بر حسب روایات خانم ها در خواب جنب می شوند و علامت آن هم خروج منی بعد از خواب دیدن است، مانند آقایان.
س 54 : تعریف نجس چیست و چه ویژگی است که بر سگ (به عنوان حیوان) کافر (به عنوان انسان) شراب (به عنوان خوراکی)
خون و... نجاست دلالت می کند؟ نجاست را بعضی از امور واقعیه که کشف عنه الشارع می دانند و می فرمایند آن مقوله کیف
است و خباثتی است قائم به جسم و به نظر ما حکم وضعی است که شارع مقدس جعل فرموده و کافر اهل کتاب به نظر ما پاك
است و اما سگ با آن همه کشفیات که گفته شده در لعاب دهان آن میکروبی است که بدون مالیدن خاك از بین نمی رود مع
ذلک نجاست آن حکم وضعی اعتباري است نه امر واقعی. س 55 : آبی که بعد از استبراء می آید، اگر بول باشد پاك است؟ در
این صورت چگونه پاك می شود و اگر این اتفاق همیشه بعد از استبراء بیفتد چه حکمی دارد. اگر بول باشد و بدانید بول است
یقیناً نجس است، ولی اگر نمی دانید بول است یا مذي -که پاك است-، شارع مقدس حکم به پاك بودن آن نموده است، و اگر
مردد بین بول و منی باشد نجس است. س 56 : روي قسمتی از زمین پارکینگ آپارتمان محل سکونت، فاضلاب چکه می کند. افراد
و ماشین از آن محل عبور می کنند و طبعاً خاك آن محل با جاهاي دیگر مخلوط می شود. و قاعدتا از این خاك به روي پله ها هم
می رسد. آیا باید از تمام خاکی که در پارکینگ و روي پله ها وجود دارد اجتناب کرده و آن را نجس بدانیم. کسی که ملاقات با
عین نجاست نموده نجس است، ولی چون شبهه محصوره است و احتمال می دهید که آن چه با دست یا لباس شما تماس پیدا می
: کند، پاك باشد منجس نیست و موجب نجاست نمی شود. س 57 : آیا عرق انسان جنب، نجس است؟ خیر، پاك است. س 58
علت علمی یا فقهی نجس بودن سگ چیست، آیا از نظر نجاست با خوك فرق دارد؟ دلیل فقهی بر نجاست سگ و خوك روایات
معتبره است که عمده احکام شرعیه از آن روایات مستفاد است. و چون ظرف متنجس به ولوغ کلب - سگ - باید سه مرتبه شسته
شود و ظرف متنجس به ولوغ خنزیر - خوك - هفت مرتبه، بنابر این فرق است بین سگ و خوك و خوك نجس تر است. و سگ
و خوك برّي نجسند، اما سگ و خوك دریایی پاك اند. س 59 : آبی که از پسر یا دختر در هنگام شهوت خارج می شود، چه



صفحه 14 از 80
حکمی دارد؟ در هنگام ارضا شدن چطور؟ منی باشد نجس است و غسل هم واجب می شود و اگر مذي باشد که ظاهرا مورد سؤال
1. اگر آب قلیل به خون بسته (منعقد شده) برسد، نجس می : شما آن است، پاك است و باعث وضوء و غسل نمی شود. س 60
شود؟ (به عنوان مثال در صورت زخمی باشد که خون روي آن بسته شده باشد) آیا با وضوء گرفتن صورت نجس می شود؟ 2. اگر
انسان پاي خود را بشوید وبا همان کفش خیس روي زمین نجس راه برود آیا پاي او نجس می شود یا فقط کف کفش نجس می
شود؟ 1. چنانچه خون منعقد و بسته باشد، با رسیدن آب قلیل به آن نجس می شود، ولی اگر سله باشد جزئی از بدن به این صورت
در آمده باشد که امري است شایع، خودش پاك است و آب هم نجس نمی شود. 2. کف کفش فقط نجس می شود. س 61 : اگر
چیزي که قابل آب کشیدن نیست نجس شود (البته عین نجاست روي آن نیست) مانند موبایل یا تلفن، چگونه می توان آن را پاك
کرد؟ راهی براي پاك شدن آن نیست، ولی مساله اي هست و آن اینکه اگر کسی بگوید متنجس منجس نیست نجاست موبایل یا
تلفن اثري ندارد، و اگر دست خیس هم به آنها بزنید دستتان نجس نمی شود. س 62 : منظور از متنجس سوم و این که نجس کننده
نمی باشد چیست؟ شما اگر دستتان نجس به عین نجاست شود، دست متنجس اول است و اگر دست با لباس با رطوبت ملاقات
کند، لباس متنجس دوم است و اگر لباس در بدنتان عرق کند بدن متنجس سوم است، البته اینها متوقف است بر اینکه متنجس
منجس باشد. س 63 : اگر پاي کسی که از حرام جنب شده در کفش عرق کند و کفش آغشته به عرق پاي او شود و آن شخص
غسل کرده و پاك شود و بخواهد از آن کفش دوباره استفاده کند با علم به اینکه پایش دوباره در آن کفش عرق خواهد کرد، چه
باید بکند. آیا باید کفش را آب بکشد یا لازم نیست؟ آب کشیدن پا لازم نیست. س 64 : در رساله آمده که منی حیوانی که خون
جهنده دارد نجس است، آیا منی انسان نیز نجس است؟ آیا ترشحات زن براي زنان حکم منی دارد؟ آیا ترشحات زن نجس است؟
اگر مرد یا زنی ترشحات همسر خود را خواسته یا نا خواسته بخورد، چه حکمی دارد؟ اگر منی وارد دهان شد و شخص دهان خود
را سه بار آب کشید آیا پاك می شود؟ منی انسان نجس است و اما ترشحات غیر منی نجس نیست و پاك است، ولی خوردن آنها
حرام است و اگر منی وارد دهان شد، و بیرون ریخته شد آب کشیدن دهان لازم نیست. س 65 : از من (دختر) بعضی مواقع ترشح یا
لکه خارج می شود، می خواستم بدانم آیا اشکال دارد براي نماز و روزه یا خیر؟ خیر اشکال ندارد. س 66 : اگر انسان وقتی از
خواب بیدار شد، رطوبتی از او خارج شده باشد که می داند این رطوبت بر اثر شهوت و خواب تحریک آمیز و به صورت جهنده
نبوده است، تکلیف چیست، آیااو جنب است؟ خیر، جنب نیست. س 67 : اگر جواب سوال قبل خیر باشد، شخص مورد نظر با توجه
به کمبود وقت، می تواند در این صورت نماز بخواند؟ وقتی که جنب نیست، آن آب هم نجس نیست، مگر آنکه استبراء از بول
نکرده باشد. بهر حال این شخص محکوم به حدث اصغر است اگر وقت وضوء گرفتن ندارد تیمم کند و نماز بخواند.
وضوء
س 68 : اگر شخصی براي حالت دادن به موهاي خود روغن بزند، آیا می تواند با آن وضوء گرفته و نماز بخواند؟ چنان چه روغن
خفیف باشد و مانع از رسیدن آب به مو یا پوست سر نباشد، اشکال ندارد. س 69 : موقع شستن دستان راست و چپ در هنگام وضوء
آیا باید وسط انگشتان خود را جدا جدا با دست دیگر خود شست و یا می توان بجاي عمل ذکر شده روي پنچ انگشت را با دست
دیگر فقط تر نمود؟ باید تمام دست حتی وسط انگشتان را با دست دیگر یا با ریختن آب و یا با ارتماس در آب شستشو داد. س 70
: : آیا براي مسح پا می توان از تري دست (از مچ تا آرنج) استفاده کرد با آنکه دست به اندازه کافی تر است؟ خیر نمی شود. س 71
بنده هنگام وضوء گرفتن در دل قصد وضوي نماز مستحبی را داشتم، ولی هنگام وضوء گرفتن بر دهان لفظ نماز واجب را به کار
بردم، حال من بایدکدامیک از این نمازها (واجب یامستحبی) را بخوانم؟ نمازها همه صحیح است و با آن وضوء طاهر می شوید و
آنچه مشروط به طهارت است را می توانید انجام دهید. س 72 : بعضی عزیزان بدون شستن پا وضوء می گیرند و مسح می کشند;



صفحه 15 از 80
در حالی که پاي آنها عرق کرده و بدبو می باشد و مساجد را هم آلوده می کنند و دلیلشان هم این است که روي پاي تر نمی شود
مسح کشید. روي پاي تر نمی شود مسح کشید. بوي عرق هم مانع از صحت وضوء نمی شود. س 73 : اگر موهاي پُري داشته باشیم،
براي مسح سر چه باید بکنیم. می دانیم امامان ما هم اکثرا پر مو بودند؟ موي را صاف کنید و روي آن مسح کنید. س 74 : خانم بنده
(برایم) همیشه آرایش می کند و مداد می کشد او براي گرفتن وضوء مجبور است روزي سه بار مدادها را با سختی از چشمش
پاك کند و همیشه چشمش قرمز می شود. آیا مداد چشم، مانعی براي وضوء است؟ اگر این طور است، امامان ما که سرمه می
زدند، چگونه وضوء می گرفتند؟(با توجه به اینکه سرمه بسیار چرب است)، ریمل روي چشم و موهاي چشم چطور؟ آیا مانع است؟
آیا در وضوء باید موهاي چشم خیس شود؟ آنچه لازم است رسیدن آب به بشره یا به موي ابرو و چشم است و بیشتر لازم نیست و
این یک امر عرفی است و جنبه حکم شرعی ندارد. س 75 : من همیشه سعی می کنم وضوء داشته باشم و معمولا هنگام اذان از قبل
وضوء دارم و با این وضوء نماز خوانده ام، آیا نمازهاي من درست است یا خیر و اگر اشکال داشته باشد باید چه کنم؟ نمازها
درست است و عملتان - که دائما وضوء دارید - بسیار کار خوبی است و در شرع زیاد برآن فضیلت ذکر شده است. س 76 : کسی
که در وضوء کثیرالشک است، شک کند که عضوي را شسته یا نه و احتمال هم بدهد که شسته و طرف دیگر از شیطان است وظیفه
اش چیست؟ اگر کثیرالشک نباشد چطور؟ کثیرالشک اعتناء به شک نکند و بنا بگذارد برشستن آن عضو و غیر کثیرالشک اگر در
اثناء وضوء شک کند باید به آن شک اعتنا کند و بنا بگذارد بر نشستن و آن را بشوید و اگر بعد از فراغ از وضوء شک کند، به آن
شک اعتناء نکند و بنا بگذارد بر شستن و وضوء او صحیح است. س 77 : موقع وضوء در مسح پاها آیا باید ناخن هاي پا را بچینیم و
زیر ناخن ها آب برسانیم یا نه؟ و آیا باید براي رعایت مقدمه علمیه، مقداري فراتر از کعبین و فروتر از سر انگشتان هم مسح شوند،
همانند مسح در تیمم؟ ناخن پا اگر زیادتر از متعارف بلند باشد، باید چیده شود و چون دقیقا نمی توان اطمینان به اینکه آنچه واجب
است مسح شده است، براي اطمینان باید مقداري فراتر و فروتر مسح نمود. س 78 : مسح سر با فرق کج براي خانم هایی که موهاي
بلند دارند صحیح است یا خیر؟ مسح سر خانم ها به مقداري که روي مو آن محلی که در فرق سر روییده جایز است و لازم نیست
به فرق باشد و بر فرق هم جایز است - و لازم نیست مستقیم باشد و کج هم باشد جایز است. س 79 : اخیراً روش هایی در برخی
اماکن انجام می شود که براي خانم ها ابرو یا خط دور چشم و لب و... می کشند و ظاهراً برخی مواد مخصوص را طوري استفاده
می گویند. آیا در این حالت با توجه « تاتو » می کنند که اثر این خطوط به طور دائمی در چهره می ماند و در اصطلاح فن خود به آن
به اینکه باید موانع رسیدن آب به پوست را رفع نمود، وضوء گرفتن و غسل کردن درست است و آیا این مسأله مانع رسیدن آب می
باشد؟ سؤال شما به این نحوه صحیح نیست زیرا اگر مانع رسیدن آب به بدن باشد وضوء و غسل باطل است وگرنه صحیح است.
پس سؤال از این است که آیا این خطوط مانع است یا نه؟ که این سؤال را باید از اهلش پرسید خلاصه اگر رنگ است مانع نیست و
اگر جسمیت دارد مانع است. س 80 : می خواستم تمامی جزئیات مسح سر در مردان را بدانم ;مثلا آیا مردان می توانند از کنار سر
مسح کنند و آیا آب مسح باید حتماً به مخ سر برسد یا فقط روي مو کافی است و آیا سري که ژل مو خورده است، مسح بر آن
صحیح است؟ لازم به توضیح است که ژل مو چرب نیست، ولی ممکن است یک یا دوثانیه بعد از مسح آب به مو برسد، آیا وضوء
در این حالت صحیح است؟ مسح سر باید در یک قسمت از چهار قسمت سر که مقابل پیشانی است باشد و هر جاي این قسمت را
به هر اندازه مسح کنید کافی است. لازم نیست مسح سر برپوست آن باشد، بلکه بر موي جلوي سر هم صحیح است مسح موي سر
که ژل مو خورده است، چنانچه مانع بین دست و مو نباشد اشکال ندارد و اگر مانع باشد صحیح نیست. س 81 : جنابعالی در مورد
مسح سر در فرمایشاتتان اشاره به (چهار قسمت سر که مقابل پیشانی است) کرده بودید، اگر امکان دارد توضیح بیشتري بدهید در
مورد ژل مو هم بنده گفتم که چرب نیست، ولی پس از یک ثانیه آب به مو می رسد آیا اشکال دارد یا نه؟ یک قسمت از چهار
قسمت سر که آن یک قسمت مقابل پیشانی است جاي مسح می باشد ;یعنی اگر سر که مدور است چهار قسمت بکنیم، آن مقدار



صفحه 16 از 80
که مقابل پیشانی است که تقریبا یک چهارم سر می باشد جاي مسح است. و اما ژل مو، آنچه من می فهمم از کلام شما این است
که در موقع مسح آب به مو نمی رسد، اگر چنین است وضوء صحیح نیست و باید به بشره سر مسح نمود. س 82 : استفاده لاك
ناخن براي انگشتان پا (به غیر از شصت پا) در وضوء اشکالی دارد؟ اشکال ندارد، ولی باید مسح روي شصت پا باشد. س 83 : آیا
تکرار مسح پا اشکال دارد؟ چنانچه مسح اول صحیح باشد، دومی لغو است و اگر مسح اول کامل نباشد و بخواهد دوباره مسح کند
باید پا را خشک و بعد مسح نماید. در صورت اول بعضی گفته اند حرام است، ولی به نظر من حرام نیست. س 84 : اگر بر روي
موي سر، آب قند ریخته باشد و خشک شده باشد، آیا بر روي این مو می شود مسح کرد؟ چنانچه آب قند خشک شده و مانع از
رسیدن دست به مو و رسیدن آب به مو باشد، مسح مو صحیح نیست وگرنه اشکال ندارد، البته به شرط آنکه آب مسح با ملاقات با
آب قند مضاف نشود. س 85 : براي خانم ها استفاده ریمل (که روي مژه می زنند) در وضوء ایرادي دارد ;یعنی باید پاك کنند و
وضوء بگیرند؟ چنانچه جسمیت دارد و مانع از رسیدن آب به مژه است، باید پاك کنند و گرنه لازم نیست. س 86 : آیا در مسح سر
ژل و کتیرا و موادي از این قبیل مانع رسیدن آب می شوند؟ این حکم شرعی نیست (که من فتوي بدهم) و موضوع خارجی است،
از عرف سؤال کنید. س 87 : ژل کتیرا که مخلوطی از آب و گیاه کتیرا است، اگر موها را ژل کتیرا و نه ژل دیگري زده باشیم، آیا
مسح سر ما درست است یا باید موهایمان را بشوئیم بعد وضوء بگیریم؟ چنانچه پوست سر بدون مانع است می توانید موها را کنار
بزنید و مسح نمایید و اگر ژل روي آن را هم پوشانده است اگر آن ژل جسمیت دارد و مانع از رسیدن آب به خود مو یا پوست سر
است صحیح نیست. س 88 : جدیداً دستگاه وضوگیر اتوماتیک که ساخت استرالیا هست به بازار آمده که در یکی از شهرهاي
آلمان من آن را دیدم ;این دستگاه که با آب جاري و لوله کشی می باشد، قسمت بالایی آن جاي صورت شستن است و در وسط
آن قسمتی که دست را در آن می کنیم و می شوید و همینطور در پائین جایی که پا را در آن می کنیم و می شوید، آیا وضوء با
این دستگاه درست است؟ در اعضا، یعنی شستن صورت و دست ها اشکال ندارد، ولی چون باید مسح با دست شود شستن با
دستگاه صحیح نیست. س 89 : براي گرفتن وضو، کدامیک از انگشتان پا نباید لاك داشته باشند؟ اگر یکی از انگشتان بی لاك
باشد، همان را مسح کنید وضوء صحیح است ولو چهار تاي دیگر لاك داشته باشد. س 90 : براي مسح کشیدن پا، اگر شصت پا و
دو ناخن کنار آن لاك داشته باشد، آیا می شود مسح را از انگشت کوچک کشید؟ بله صحیح است س 91 : اگر ناخن هاي پا لاك
داشته باشند (ولی یکی از انگشتان مثلا انگشت کوچک لاك نداشته باشد) وضوء و مسح پا صحیح است و می توان با آن نماز
: خواند؟ بله، صحیح است و می توانید با آن نماز بخوانید به شرط آنکه مسح پا را روي انگشتی که لاك ندارد انجام دهید. س 92
آیا در هنگام مسح پا، لازم است آب به تمامی محل مسح برسد؟ (به عنوان مثال، بیخ ناخن ها) خیر لازم نیست همین مقدار که
: ظاهر است آن هم از سر یکی از انگشت ها تا مفصل مسح کنید، کافی است و پهناي مسح پا به هر اندازه باشد کافی است. س 93
را، به سوي « الی » کلمه (الی) به چه معنا است؟ آیا اهل سنت کلمه ،« فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق » با توجه به آیه وضوء
معنی می کنند و به خاطر آن دست ها را از کف دست به طرف آرنج می شویند؟ سنت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) چگونه
بوده است؟ سنت پیغمبر(صلی الله علیه وآله) در وضوء که نقل شده است همه دال است بر اینکه پیغمبر از مرفق تا انگشتان را می
براي بیان کیفیت غسل نیست، بلکه براي بیان مغسول ذکر شده است ;چون ید استعمال در کل و جزء می « الی » شستند. و اما کلمه
از کتف تا اصابع است، همه آن واجب نیست شسته شود، بلکه واجب « ید » براي این آورده شده است که « الی » شود و در آیه کلمه
شسته شدن از مرفق تا اصابع است. س 94 : با توجه به اینکه در مورد وضو، رسیدن آب به تمام پوست عضو مورد نظر، لازم است،
چرا داشتن لاك روي ناخن یا ریمل روي مژه باعث نادرستی وضوء می شود؟ چون رسیدن آب به ناخن و ابرو و مژه هم لازم است.
مانند بقیه اعضاي وضوء. س 95 : اگر زنی به دستش حنائی بمالد که آن حنا یک اثر مخصوصی دارد و اثرش این است که یک
اثري از خود بجا می گذارد که مانع از رسیدن آب به پوست دست می باشد و در حال اختیار هم می مالد، حال در موقع نماز اگر



صفحه 17 از 80
بمالد حکم وضوء و نمازش چیست؟ در خارج از وقت نماز اگر بمالد با اینکه می داند که تا دو سه روز آن اثر خاص باقی خواهد
ماند و باعث نگرفتن وضوء می شود، حکم وضوء و نمازش چیست؟ حنا از اموري است که در زمان شارع مقدس متداول بوده و به
آن اشکالی نشده است، این کاشف از این است که مانع از رسیدن آب به بدن نیست. س 96 : بعضی خانم ها در حالی که لاك
ناخن دارند نماز می خوانند ;با توجه به اینکه لاك ناخن مانعی روي ناخن هاست، وضوء اشکال دارد، اما این عده معتقدند که
ناخن، جزء گوشت بدن نیست و اگر آب به آن نرسد وضوء صحیح است، آیا چنین عقیده اي درست است؟ در ضمن با لاك
ناخن، غسل صحیح است یا نه؟ ناخن جزء بدن است ;یعنی در وضوء و غسل باید شسته شود و چنانچه لاك مانع رسیدن آب باشد
وضوء و غسل باطل است. س 97 : حکم وضوگیرنده اي که هنگام وضوء گرفتن مسح سر را وقتی انجام داده، و بعد از آن چند قدم
4 الی 8) حرکت کند و بعد عمل مسح پا را انجام بدهد چیست؟ این مقدار فاصله منافی با موالاة معتبر در وضوء نیست وضوء )
صحیح است. س 98 : درمسح پا، آیا پا را می توان بالا آورد و وضوء گرفت یا بر روي میزي به ارتفاع زانو گذاشت و مسح پا
راانجام داد(باتوجه به سالم بودن شخص)؟ بله، اشکال ندارد. س 99 : بعد از بول و شستن کامل آلت و پاك کردن آن (استبرا)،
همیشه و یا اکثر موارد رطوبتی (شاید به صورت قطره قطره) خارج می شود که نمی دانم بول هست یا چیز دیگري، اگر من بعد از
بول وضوء بگیرم و رطوبت خارج شود، آیا وضوي من درست است؟ چناچه استبراء بکنید و ندانید آبی که از شما خارج می شود
بول است، وضوئی که گرفته اید اشکال ندارد و صحیح است.
غسل
س 100 : در موقع غسل کردن بسیار وسواس دارم و هر بخش را چندین بار باید شستشو بدهم و بعضی اوقات به طور مثال سمت
چپ بدن را غسل می دهم و شک می کنم که دست راستم را درست شسته ام یا نه؟ و دوباره برمی گردم و از آنجا غسل را تکرار
می کنم وگاهی 30 دقیقه طول می کشد که غسل را انجام دهم که با این کار آب زیادي اسراف می شود و خودم هم از این
وسواس بسیار ناراحت هستم. لطفاً مرا در این مورد راهنمایی بفرمایید. وظیفه شما این است که به این وسوسه ها اعتناء نکنید و اگر
ادامه پیدا کند بدتر می شوید و ممکن است به حالت جنون برسد. اگر غسل پیغمبر(صلی الله علیه) را در کتاب ها مطالعه کنید که با
یک کاسه خودشان با همسرشان غسل می کردند قطعاً ترك می کنید، بلکه در شرع گفته شده است که کثیر الشک به شک خود
اعتناء نکند و عمل را با همان شک تمام کند تا چه رسد به وسواسی. س 101 : اگر فردي جنب شده باشد و با نیت غسل کردن
استحمام کند، اما فراموش کرده و از حمام خارج شود، چه حکمی جهت اقامه نماز دارد؟ آیا حتما بایستی عمل غسل را انجام دهد؟
چنان چه می داند غسل کردن را فراموش کرده، حتما باید غسل نماید. س 102 : من در مدتی از زندگی ام دچار وسواس گردیدم
که با مداوا مقدار قابل توجهی از آن مرتفع گردید، اما مقداري از آن باقی مانده است. به طوري که غسل من نیم ساعت به طول
می انجامد و آب فراوانی اسراف می شود. می خواستم بدانم آسان ترین غسل به چه شکلی است که در کمترین زمان ممکن انجام
شود؟ آیا در غسل ترتیبی باید هنگام شستن بدن تمام بدن را لمس کرد یا اتصال آب دوش به آب منطقه در حال غسل کافی
است؟ لطفاً راهنمایی فرمایید. در غسل لمس بدن شرط نیست، فقط رسیدن آب به بدن کافی است و با دوش غسل صحیح است و
خیال می کنم 2 دقیقه بیشتر وقت لازم ندارد. به این وسوسه ها اعتنا نکنیدکه زندگی تان فلج می شود. تصمیم عاقلانه مردانه شرعی
بگیریدکه می توانید در ظرف چند روز راحت شوید. س 103 : اگر خانمی به واسطه بیماري هاي زنانه مجبور باشد تا براي استفاده
از داروهاي سطحی روزانه شیئی طبی را در واژن خود برده و به واسطه آن دارو را استفاده کند، حکمش پیرامون غسل چیست؟
غسل لازم نیست، مگر اینکه با به کار بردن آن تحریک بشود و منی خارج شود در این صورت غسل واجب می شود. س 104 : اگر
بر کسی غسل جنابت واجب شد، چه وقتی باید آن را انجام دهد؟ مثلا صبح جنب شده همان هنگام غسل کند و تا نماز ظهر اگر



صفحه 18 از 80
کاري که وضوء را باطل می کند، انجام داده باشد، آیا باید براي نماز ظهر غسل کند؟ این سوال براي من اینگونه پیش آمده که در
رساله نوشته شده وقتی مطمئن شدي وقت نماز شده غسل را انجام بده ;حال ما که صبح غسل کردیم و موقع نماز ظهر وضوء
ساختیم نماز خواندیم چه حکمی پیدا می کند. آیا حتما باید جنب باشیم تاوقت اذان بعد غسل کنیم؟ غسل جنابت از همان حالات
اولیه که متوجه به جنابت شده اید مستحب است و اگرانجام دادید که تمام است وگرنه تا وقت وجوب نماز که رسید واجب می
شود ;و بهر تقدیر هر وقت غسل کردید، اگر تا قبل از نماز چیزي که وضوء را باطل می کند انجام ندادید، وضوء و غسل هیچ کدام
لازم نیست و با همان غسل نماز بخوانید. س 105 : در غسل آیا می توان در شستن قسمت راست بدن، اول پا را شست بعد سایر
قسمت هاي دیگر بدن را شست؟ بلی. در غسل ترتیبی، ترتیب - که از بالا به پائین شسته شود - لازم نیست. س 106 : اینجانب صبح
زود در خانه یکی از اقوام جنب شده ام، اما به دلیل نداشتن حوله و لباس زیر و... غسل را به خانه موکول ;کردم آیا این کار گناه
است و آیا اصلا می توانم نماز بخوانم یا اینکه به مسجد بروم و اینکه غسلم را به شب موکول کنم، درست است؟ شما اگر تمکن از
غسل کردن نداشته باشید، باید تیمم کنید و نماز بخوانید وهر وقت در هر کجا تمکن پیدا کردید غسل کنید و بدون غسل به مسجد
نروید. س 107 : آیا می توان با بدن تر غسل جنابت کرد ;یعنی کسی که در زیر دوش جنب شده باشد، با بدن خیس غسل کند؟
بلی، می توان با بدن خیس غسل جنابت کرد. س 108 : اگر زن بهواسطه ملاعبه همسر، از نظر جنسی ارضا شود بی آنکه دخولی
صورت گرفته باشد، آیا غسل بر او واجب شده است؟ و بطور کلی تفاوت میان منی مرد با آبی که از زن به هنگام ملاعبه از دهانه
فرج او خارج می شود چیست؟ آیا راهی براي شناخت منی در زن وجود دارد؟ آبی که از زن با شهوت و سستی بدن، خارج شود
محکوم به منی بودن است و غسل واجب می شود، بلکه سستی هم لازم نیست، همین که با شهوت بیرون آید حکم منی دارد.
س 109 : آیا کسی که از حرام جنب شده، علاوه بر غسل جنابت براي اداي نماز وضوء هم لازم است بگیرد؟ خیر لازم نیست و با
همان غسل نماز بخواند، صحیح است. س 110 : آیا در استخرهایی که کلر به آب اضافه می کنند، می توان غسل ارتماسی بجا
آورد؟ در ضمن در غسل ارتماسی آیا رو به قبله بودن شرط است؟ کلر موجب مضاف شدن آب نیست ;بنابراین غسل کردن جایز
است و در غسل ارتماسی رو به قبله بودن شرط نیست. س 111 : غسل هاي مستحب تا چه موقع اعتبار دارند، مثلا اگر کسی در صبح
جمعه غسل جمعه بجا آورد این غسل تا چه موقع پا برجا است، آیا با حدث اصغر و اکبر باطل می شود؟ در بعضی روایات وارد
شده است که غسل در صبح تا غروب و در اوایل شب تا صبح کافی است. س 112 : آیا براي یک غسل می توان چند نیت کرد، هم
نیت غسل واجب هم نیت غسل مستحبی؟ بله می توان نیت چند غسل نمود و اگر هم نیت یکی از اغسال حتی مستحبی نماید، غسل
هاي دیگر حتی غسل واجب هم ساقط می شود و از آن هم کفایت می کند. س 113 : آیا وقوع حدث - مثل خروج باد - از انسان
در حین غسل، موجب بطلان غسل و تکرار آن می شود یا می توان به آن ادامه داد؟ موجب بطلان غسل نمی شود، ولی باید براي
نماز و غیر آن بعد از تمامیت غسل وضوء بگیرد. س 114 : اگر انسان چند بار در روزهاي مختلف غسل جنابت بر او واجب شود و
او در مکانی باشد که اگر بخواهد مرتب غسل کند دچار مشکل شده و برایش حرف درست می کنند، آیا می توان بعضی اوقات
تیمم بدل از غسل کرد و نماز خواند و مثلا دو روز بعد غسل هم انجام دهد تا برایش مشکلی ایجاد نشود (براي حفظ آبرو)؟ چنان
چه غسل موجب ضرر یا مشقت بشود، می توان تیمم نمود. س 115 : اگر کسی در یادگیري انجام غسل صحیح سهل انگاري کند و
بعد از مدتی یاد بگیرد، نسبت به غسل هاي واجب قبلی که اشتباه انجام داده چه وظیفه اي دارد؟ همه باطل است و معامله باطل با
آن باید بنماید. س 116 : اینکه گفته شده در غسل نباید ذره اي از بدن باقی بماند که به آن آب نرسیده باشد، براي من یقین کردن
مشکل است و ناچارم از طریق دوش حمام آب زیادي روي خودم بریزم و هرگز با دو سه لیتر آب فکر نمی کنم که بتوان آب را از
طریق دوش به تمام بدن رساند. لطفا بفرمایید آیا من حکم وسواس را دارم؟ و معمولا غسل از طریق دوش با فشار معمولی چند
دقیقه طول می کشد؟ از این سؤال معلوم می شود که شما وسواسی شده اید و اگر ترتیب اثر بدهید بدتر می شوید ;بنابراین وظیفه



صفحه 19 از 80
شما این است که به این احتمالات اعتناء نکنید و ببینید متعارف مردم چه نحو عمل می کنند و شما هم به آن نحو عمل کنید.
س 117 : اینجانب داراي یک همسر دائمی و یک همسر موقت هستم لطفا بفرمایید آیا مواقعی که من با همسر موقتم ارتباط برقرار
می کنم، می توانم تیمم بدل از غسل کنم یا خیر با توجه به این نکته که اگر غسل کنم احتمال فهمیدن همسر دیگر وجود دارد و
احتمال اختلاف و دعوا هست در صورت امکان چنین کاري آیا غسل را باید بعداً انجام دهم، یا تیمم کافی است؟ و آیا نمازهایم
همه صحیح است؟ تیمم بدل از غسل نمی توانید انجام دهید و احتمال اختلاف مجوز ترك غسل نیست و به هر تقدیر تیمم کافی
نیست و تاخیر غسل هم جایز نیست. نمازهاي با آن تیمم، باطل است. س 118 : من جوانی 23 ساله هستم و هر روز و یا هر چند روز
یک بار منی (نمی دانم که منی است یا نه چون آب غلیظی است) بدون شهوت واختیار از آلتم می ریزد و غسل می کنم وگاهی
اوقات اتفاق می افتد که تا غسل می کنم و هنوز از حمام بیرون نشدم، دوباره همین اتفاق می افتد، و چون نمازم را سر وقت می
خوانم، نمی دانم باید چکار کنم، آیا آن لباس کثیف است و باید آن را عوض کنم و با آن نماز نخوانم؟ خواهش می کنم جواب
من را بدهید. منی بدون شهوت از شخص سالم خارج نمی شود، شما اولا به دکتر مراجعه کنید اگر دکتر به شما گفت سالم هستید،
پس شرعاً جنب نیستید و نباید غسل بکنید، بلکه باید وضوء بگیرید و نماز بخوانید. س 119 : لطفاً بفرمایید در موقع ادرار (بول) که
مایعات غلیظی از انسان خارج می شود که شبیه منی است و غلیظ تر است و با ادرار خارج می شود یا بدون آن نیز بعد از اتمام بول
کردن خارج می شود و در بسیاري از اوقات با جهش خارج نمی شود، چه حکمی دارد، آیا منی است و لازم است غسل کند؟ لطفاً
این مسایل جنب شدن را مفصلا تشریح نمایید. به دو چیز انسان جنب می شود: اول جماع، دوم بیرون آمدن منی. اگر رطوبتی از
انسان خارج شود و نداند منی است یا بول یا غیر اینها، چنانچه با شهوت و جستن بیرون آمده و بعد از بیرون آمدن بدن سست شده
آن رطوبت، حکم منی دارد وگرنه حکم منی ندارد، ولی در مریض لازم نیست آن آب با جستن بیرون آمده باشد، بلکه با شهوت
بیرون آید در حکم منی است. س 120 : دختر بچه اي که تا بحال نمی دانسته غسل حیض براي نماز و روزه واجب است و حالا
متوجه شده حکم نماز و روزه هایی که تا به حال بجا آورده چیست؟ چنانچه بعد از پاك شدن، هیچ غسلی حتی مستحبی انجام
نداده نمازهاي بعد از حائض شدن- از اول تا به حال- را باید قضاء کند، ولی اگر غسل دیگري انجام داده، همان غسل کافی است
و می توانسته با آن غسل نماز بخواند. س 121 : اینجانب در مورد انجام غسل واجب دچار شبهه اي شده ام ;من تا مدتی پیش غسل
را به این طریق انجام می دادم که ابتدا سر و گردن و بعد طرف راست و بعد از آن مجددا سر وگردن و بعد طرف چپ را می
شستم. حال سؤال من این است، آیا شستن مجدد سر و گردن قبل از شستن سمت چپ به این نیت که لازم است باعث بطلان غسل
می شود؟ آیا همه نمازهاي من (بیش از 15 سال نماز)باطل است؟ شستن مجدد سر و گردن قبل از شستن سمت چپ عمل زیادي
بوده، ولی موجب بطلان غسل نمی شود. تمام غسل هایتان درست بوده و نمازها هم از این جهت اشکال نداشته. س 122 : آیا اگر
زنی در حال حیض جنب شود یا در حال جنابت حایض شود، باید تا پاك شدن جنب بماند یا اینکه قبل از پاك شدن می تواند
غسل جنابت کند؟ می تواند قبل از پاك شدن غسل جنابت کند. س 123 : آیا عرق بدن کسی که جنب شده نجس است و اگر به
لباس بچسبد بعد از غسل ایرادي دارد، که آن لباس را دوباره بپوشد؟ خیر نجس نیست و پوشیدن لباس عرقدار بعد از غسل هیچ
ایرادي ندارد. س 124 : کسی که مثلا در یک شب سه بار منی از بدنش خارج شده وقتی به حمام می رود، باید سه بار غسل کند یا
یک بار کافی است؟ یک بار غسل کافی است. س 125 : با چه غسلی می شود نماز خواند؟ یعنی چه غسلی به جاي وضوء هم قبول
می شود؟ لطفاً نام ببرید. با تمام غسل هاي واجب و مستحب می شود نماز خواند و فقط با غسل استحاضه بدون وضوء نمی توان
نماز خواند. س 126 : آیا در صورتی که در اثر تحریک - به خاطر شنیدن حرفی یا دیدن عکسی و صحنه اي بدون تحریک با دست
و کارهاي دیگر - رطوبتی از شخص خارج شود، شخص جنب می شود و غسل بر او واجب خواهد شد یا نه؟ در صورتی که آن
رطوبت منی باشد و علامت آن هم این است که رطوبت با شهوت و جستن بیرون آید و بعد از بیرون آمدن آن بدن سست شود،



صفحه 20 از 80
شخص جنب می شود و غسل واجب وگرنه غسل واجب نیست. س 127 : چه موقع خانم ها باید غسل نمایند (مواردي که در
نزدیکی غسل بر خانم ها واجب می شود)؟ ترشّح خانم ها چه حکمی دارد؟ در حالت عادي پاك است یا نجس است؟ رنگ عادي
ترشح خانم ها چگونه است؟ چه ترشحی از خانم ها باعث می شود که جنب شود؟ غسل جنابت بر خانم ها در دو مورد واجب
است: نخست دخول حشفه در قبل یا دبر دوم خروج منی. علامت منی در خانم ها به این است که آب با شهوت بیرون آید. س 128
: شرایط و نوع آب هایی که از مرد خارج می شود چگونه است و گاهی اوقات در ابتداي شهوت آبی خارج می شود که نمی دانم
منی است یا خیر و نیز سستی خروج منی را هم ندارد، آیا با این شرایط غسل لازم است یا خیر؟ از این آب تعبیر می کنند به (مذي)
و آن سبب غسل نیست و وضوء را هم باطل نمی کند. س 129 : اگر در خواب جنب شده باشم، آیا می توانم نماز بخوانم جنب تا
غسل نکند - و اگر از غسل تمکن نداشته باشد - تا تیمم نکند، نمی تواند نماز بخواند. س 130 : اگر شخصی هنگام سحر جنب
شده باشد و از پدر و مادرش خجالت بکشد و شرم کند که در سحر غسل انجام دهد، و وقت اذان صبح فرا برسد در چنین وضعیتی
حکم این شخص چیست؟ اگر به گونه اي باشد که براي او مشقت داشته باشد، باید تیمم کند. س 131 : اگر خانمی غسل جنابت
کند و با اینکه قبل از غسل بول کرده، بعد از غسل باقیمانده منی از او خارج شود، آیا باید دوباره غسل کند؟ چنانچه منی خودش
باشد - که بعید است - باید دوباره غسل کند، و اگر منی مرد باشد، غسل کردن لازم نیست. س 132 : اگر شخصی بر اثر نگاه به
نامحرم یا صحبت با نامحرم آبی از او خارج شود که نداند منی است یا خیر، آیا باید غسل جنابت کند؟ چنانچه نداند منی است و
علامت منی ندارد، غسل واجب نیست. س 133 : در غسل، هنگام شستن طرف راست یا چپ، آیا باید گردن هم شسته شود (شکی
نیست که موقع شستن سر، گردن هم باید شسته شود)؟ خیر واجب نیست، ولی دو مطلب راتذکر می دهم: یکی آن که فقها گفته
اند بهتر است (نه لازم) که نصف گردن با هر طرف شسته شود. دیگر آنکه فقها فرموده اند براي آنکه یقین کنید که طرف راست
بدن شسته شده، مقداري از گردن با شستن دو طرف شسته شود. س 134 : آیا با غسل مستحب نیز نماز خواندن جایز است؟ با
هرغسل واجب یا مستحب می شود نماز خواند. س 135 : اگر کسی وضوء گرفت و بعد مرتکب عمل استمنا شد - که سبب می شود
وضویش باطل شود - آیا بعد از انجام غسل جنابت، براي نماز خواندن باید دوباره وضوء بگیرد یا با همان غسل جنابت می تواند
نماز بخواند؟ با همان غسل می تواند نماز بخواند. س 136 : بعضی شب ها خواب هاي محرك می بینم و در خواب احساس خوبی
به من دست می دهد. و حس می کنم که به مرحله ارضاء رسیدم، اما نمی دانم که خواب بود یا واقعاً ارضاء شدم، فقط می دانم که
دل درد خفیفی گرفتم، آیا باید غسل کنم؟ اگر منی خارج شود، غسل واجب است وگرنه واجب نیست. س 137 : در روایات آمده
که اگر هنگام وضوء بسم الله گفته شود، مانند غسل کردن تمام بدن پاك می شود. اگر ما جنب شدیم(با توجه به این حدیث) آیا
باید غسل جنابت کنیم؟اگر امکان غسل نبود چه باید کرد؟ پاك شدن معانی متعددي دارد وگرنه کسی که وضوء می گیرد و
بدنش پاك است چه معنی دارد که با وضوء تمام بدن پاك می شود! بهر حال براي جنب، غیر از غسل راه دیگري نیست، مگر
براي غسل کردن مشکل خاصی باشد که تیمم بدل از غسل باید انجام دهد. س 138 : اگر در هنگام غسل کردن، ادرار از بدن
خارج شود، غسل باطل می شود؟ (مثلا در هنگام شستن سمت راست بدن هستیم که این اتفاق می افتد) غسل باطل نمی شود، ولی
با آن نماز نخوانید ;یعنی براي نماز باید وضوء گرفت. س 139 : من شنیده ام که آبی که قبل از منی از بدن خارج می شود، مشکلی
براي غسل کردن ندارد ;منظورم این هست که اگر از انسان منی خارج نشود، ولی آبی که قبل از خارج شدن منی می آید از بدن
خارج شود نیازي به غسل نیست ;حکمش چیست؟ آنچه شنیده اید درست است. س 140 : پسري در کودکی- نعوذبالله- لواط
شده، و نمی دانسته که باید غسل جنابت انجام می داده ;آیا پس از بلوغ که غسل هاي جنابت متعددي کرده است، غسل از او ساقط
شده است یا بایستی براي آن، غسل جداگانه کند؟ اگر پاسخ مثبت است حکم نماز و روزهاي انجام شده چیست؟ یک غسل بعد از
بلوغ سبب رفع جنابت می شود، نماز و روزه بعد از آن هم صحیح است. س 141 : جنب شدن در ماه مبارك رمضان بعد از اذان



صفحه 21 از 80
صبح و غسل پس از بیدار شدن چه حکمی دارد؟ جنب شدن اختیاري جایز نیست و مفطر صوم است و جنب شدن با احتلام مفطر
نیست و غسل کردن بهر تقدیر جایز است. س 142 : آیا بعد از هر غسل می توان نمازهاي روزانه را خواند. (مثل غسل جنابت) بله
می توان نماز خواند.
تیمم
س 143 : آیا تیممی که به دلیل کمبود وقت و ترس از قضا شدن نماز، به جاي غسل انجام می گیرد، جایگزین وضوء نیز می شود و
آیا براي نمازهاي بعدي اعتبار دارد یا باید براي نمازهاي بعدي غسل کند؟ براي همان نماز جایگزین وضوء می شود، ولی براي
نمازهاي بعدي اعتبار ندارد. س 144 : آیا در تیمم بعد از آنکه دست را برصورت کشیده ایم، باید دوباره دست را بر زمین نهاد؟
لازم نیست، ولی در تیمم بدل از غسل بهتر است دوباره به زمین زده و پشت دست ها را مسح نماید.
احکام نماز
س 145 : اگر در نماز سهواً به جاي ذکر سجده، ذکر رکوع گفته شود یا برعکس چه باید کرد؟ اشکالی ندارد. س 146 : با عنایت به
اینکه حضرتعالی در کتاب گرانسنگ فقه الصادق، نماز جمعه و عیدین را در زمان غیبت حرام دانسته اید و همچنین با توجه به
اینکه حقیر در کسوت روحانیت هستم و با توجه به کوچکی منطقه محل سکونت حقیر و معروفیت در منطقه مذکوره، عدم شرکت
اینجانب در نمازهاي مذکور، سبب تشویش اذهان طلاب مبتدي و مقلدین سایر مراجع شده و موجب وارد آمدن اتهامات به حقیر
شده است ;آیا اجازه می دهید بدون اینکه قصد شرکت در نماز جمعه را داشته باشم، در صفوف نماز جمعه شرکت نمایم؟ من
نماز جمعه را در زمان غیبت حرام ذاتی نمی دانم، بلکه آن را مجزي نمی دانم. شما بقصد رجاء نه امر قطعی در نماز شرکت کنید و
نماز ظهر را هم بخوانید، همان کاري که بعضی ائمه جمعه انجام می دهند. س 147 : لطفاً صحیح ترین روش خواندن نماز شب را
بیان فرمایید. اگر کسی آمادگی خواندن کامل آن را نداشته باشد، آیا روش مختصري نیز در خواندن نماز وجود دارد؟ نماز شب
مجموعاً یازده رکعت است که هشت رکعت آن نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر است. اگر کسی آمادگی
نداشته باشد، به سه رکعت آخر یعنی شفع و وتر اکتفا کند. س 148 : آیا در قنوت خانم ها را نیز می توان دعا کرد؟ چون استحباب
دعا براي دیگري در قنوت نماز وتر فقط در یک روایت است که به چهل مؤمن دعا مستحب است و آن روایت به دو نحو نقل شده
در یکی چهل مردآمده است و در دیگري چهل نفر ;از این رو اکتفاء به چهل مرد بهتر است. س 149 : از چه وقت و تا کی می توان
نماز شب خواند؟ از نصف شب تا طلوع فجر می توان نماز شب خواند و بر جوانان در صورت مشکل بودن نماز در آن وقت و سایر
معذورین اجازه داده شده است از بعد از نماز عشاء شروع کنند. س 150 : در صورت امکان میزان فضیلت نماز شب را بیان فرمایید.
فضیلت نماز شب آن قدر زیاد است که موجب تحیر انسان می شود. از امام صادق(علیه السلام) روایت شده نماز شب فخر مؤمن و
زینت او در دنیا و آخرت است. امام(علیه السلام)در روایت دیگري می فرماید: شرف مؤمن نماز آخر شب است. پیغمبر(صلی الله
علیه وآله) می فرماید: شریف امت من نماز شب خوانانند. پیغمبر(صلی الله علیه وآله) به ابی ذر وصیت فرمود: کسی که نماز شب
بخواند و بعد از آن بمیرد، بهشت بر او واجب است. پیغمبر(صلی الله علیه وآله) خطاب به حضرت امیر(علیه السلام) سه دفعه فرمود:
آثار دنیوي هم بر آن زیاد ذکر شده است که در روایات نقل شده آثاري مانند زیادي رزق، بهاء صورت و .« علیک لصلاة اللیل »
گفت؟ اگر نمی شود چرا؟ اگر به « بسم الله الرحمن الرحیم » حسن خلق آمده است. س 151 : آیا قبل از تسبیحات اربعه می توان
قصد جزئیت نماز باشد جایز نیست، چون شارع نفرموده است واگر به قصد قرائت آیه اي از قرآن باشد جایز است. س 152 : اگر
هنگام نماز خواندن از بینی خون خارج شود، چه باید کرد؟ آیا باید نماز را شکست یا ادامه داد؟ اگر خون مختصر باشد، یعنی به



صفحه 22 از 80
مقدار یک درهم یا کمتر باید به نماز ادامه دهد و نماز صحیح است و اگر زیاد است و قابل کنترل نیست، باید نماز را شکست و
1: آیا نمازي که در یک رکعت آن، هنگام یکی از سجده ها انسان نخواسته دو بار پشت سرهم در : ادامه نماز جایز نیست. س 153
لحظه کنده شدن سر از مهر، پیشانیش به مهر برخورد نماید با آنکه درآن برخورد آنی سر با مهر، هیچ ذکري گفته نشده است،
صحیح می باشد؟ 2: اگر نماز باطل باشد حکم نمازگزار درآن موقع چگونه می باشد؟ 1: نماز صحیح است و برخورد سر به مهر
ولو سجده دوم حساب می شود، ولی زیادي غیرعمدي است و موجب بطلان نماز نیست و از اجزاء نماز محسوب می شود. 2: از
جواب مساله قبل این حکم معلوم می شود. س 154 : حکم نمازگزاري که لباسی بجز لباس نجس - با توجه به کمبود وقت- نداشته
باشد چیست؟ نماز را باید عاریاً بخواند. س 155 : آیا خواندن دو رکعت نماز جمعه، کفایت چهار رکعت نماز ظهر را می کند؟ من
در زمان غیبت احتیاط می نمایم، اگر کسی نماز جمعه خواند، نماز ظهر را احتیاطاً بخواند. س 156 : حکم کسی که غیرعمد در
رکعت اول، قنوت خوانده است چیست؟ مستحب است در رکعت دوم خوانده شود ;البته در نماز جماعت اگر در رکعت اول تبعاً
قنوت بخواند، در رکعت دوم دیگر مستحب نیست، ولی در مورد سؤال به نظر من در رکعت دوم مستحب است خوانده شود.
س 157 : در هنگام نماز خواندن متوجه می شویم زخم انگشتمان سربازکرده است و مقدار بسیار کمی خون اطراف زخم
1: حکم نمازگزاري که در رکعت دوم بعداز : بوجودآمده است، دراین صورت حکم نمازگزار چیست؟ نماز صحیح است. س 158
: تشهد (نمازهاي سه و چهار رکعتی) ذکر سلام را بگوید چیست؟ 2: اگر در وسط ذکر سلام بفهمد و به یاد بیاورد حکم چیست؟ 1
عمداً سلام بگوید نماز باطل است و اگر سهواً، بگوید نماز را تمام کند و سجده سهو براي زیادي سلام سهوي انجام دهد. 2: همان
جا سلام را قطع کند و نماز را ادامه دهد بعداً دو سجده سهو احتیاطاً انجام دهد. س 159 : آخر وقت نماز عشاء چه وقتی(ساعتی)
قضا می شود؟ آخروقت نماز عشاء نصف شب است و شب را باید از اول غروب تا اذان صبح حساب کرد، نه تا اول آفتاب. بنابراین
1: آیا می توان یکبار ذکر تسبیحات اربعه را بجاي : تقریبا یازده ساعت و یک ربع بعد از ظهر شرعی آخر وقت عشاء است. س 160
سه بار گفت؟ 2: آیا می توان یک بار ذکر سبحان الله در رکوع و سجده را به جاي سه بار گفت؟ 1. بله، یکبار گفتن تسبیحات
اربعه در رکعت سه و چهار کافی است. 2. باید سه بار بگوید، ولی در حال ناچاري یک بار کافی است. س 161 : هنگام سجده
تماس بینی با زمین، براي نماز مشکل بوجود می آورد یا خیر؟ اگر تماس بینی با چیزي که سجده بر آن صحیح است واجب نباشد
از مستحبات می باشد و بدون اشکال. س 162 : در هنگام خواندن نماز، طفلی مهر را بر می دارد، پیشانی را هنگام سجده باید روي
انگشتان قرار داد یا بر روي فرش؟ باسجده بر انگشت یا فرش اگر وقت ضیق نباشد، نماز باطل است و اگر وقت ضیق است و چیزي
که سجده بر آن صحیح است ندارد، اول باید به پیراهن سجده کند، مرتبه دوم روي کف دست، مرتبه سوم معادن. س 163 : در چه
مواقعی نماز به طور کلی از گردن انسان ساقط می شود ;یعنی باید چه شرایطی به وجود بیاید، تا نماز فرد از گردن او ساقط گردد؟
در حال جنون و اغماء و در حال حیض. س 164 : بهترین تعقیب مشترك نمازها چیست (اگر شرایطی باشد که فقط امکان خواندن
یک تعقیب وجود دارد)؟ تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها، از همه تعقیبات بهتر است. س 165 : فضیلت خواندن تعقیبات بیشتر
: است یا نوافل یومیه؟ جمع بین آنها بهتر است و در تعقیبات تسبیح حضرت زهراء سلام الله علیها، از همه نوافل افضل است. س 166
آیا مرد بر روي فرش ابریشم یا زیرانداز چرمی می تواند نماز بخواند؟ بله، می تواند بر روي آن زیر انداز نماز بخواند. س 167 : در
چه صورتی انسان می تواند نماز خود را نشسته بخواند؟ آیا افرادي که کمر درد یا پا درد دارند می توانند براي جلوگیري از بدتر
شدن حال خود، از ایستادن یا سجده کردن خودداري کنند؟ لطفا با توجه به راحت بودن این کار در نزد مردم، حدود آن را که
مجوز آن می شود بیان فرمایید. تا انسان می تواند باید ایستاده نماز بخواند و نباید بنشیند. درد کمر و پا مجوز نشستن نماز خواندن
نیست، مگر آنکه درد به حدي زیاد باشد که قابل تحمل نباشد. س 168 : من تابه حال در قنوت دعا به زبان خودم (ترکی) می
خواندم، با توجه به نظر شما نماز من اشکال دارد ;حال تکلیف نمازهایی که خوانده ام چیست؟ نمازهایی که خوانده اید صحیح



صفحه 23 از 80
است و قضاء لازم نیست. س 169 : من در کار کارگري مشغول هستم و براي کسی کار می کنم که مخالف نماز خواندن می باشد
و نماز خواندن را در ساختمان نو پایش، شوم و موجب بدبیاري می داند، حال این امکان وجود دارد که من بدون توجه به راضی
پس تکلیف من چیست؟ چون در غیراین صورت من باید تا عصر « نه » بودن یا نبودن او نمازم را در ساختمان او بخوانم یا نه؟ اگر
منتظر بمانم تا از کار فارغ شوم. نماز را به هیچ عنوان نمی شود ترك کرد، اول وقت نخواندن اشکال ندارد. شما عصر که از کار
فارغ می شوید، قبل از غروب آفتاب، نماز ظهر و عصر را بخوانید و چنانچه راضی نباشد که در ساختمان او نماز بخوانید نماز
صحیح نیست. و اگر بتوانید راضیش کنید که هم نمازتان صحیح است و هم جلوي منکر را گرفته اید که خود کار بزرگی است.
س 170 : مختصرترین راه نماز وتر که شب خوانده می شود چیست؟ قنوت نماز وتر که یک رکعت آخر نماز شب است با یک
می توانید امتثال کنید و بقیه « هذا مقام العائذ بک من النار » دعاي مختصر قنوت و هفتاد مرتبه استغفرالله و اتوب الیه و هفت مرتبه
ادعیه و اذکار از اجزاء مستحبه است. س 171 : در اتاقی (محلی) که زنا شده می شود نماز خواند؟ اگر نماز بخوانیم درست است؟
(با وجود این که بدانیم در آنجا قبلا زنا شده) نماز صحیح است. س 172 : کسی که براي جواب دادن به تلفن، نماز خود را قطع
کند آیا مرتکب گناه شده است؟ (حتی اگر تلفن مهمی باشد) چنانچه تلفن مهمی باشد و با جواب ندادن محذوري مترتب می شود،
قطع نماز گناه نیست. س 173 : فضائل نماز و طریقه قرائت و تلفظ آن را بیان فرمایید. روایات مشتمل بر فضائل نماز آن قدر زیاد
است که در این مختصر نمی گنجد. نماز یکی از پنج رکن اسلام است و در روایات، معصومین(علیه السلام)فرموده اند بعد از
ولایت افضل اعمال است یا در روایات دیگر بعد از معرفت بیان شده است ;اما طریقه قرائت باید به لسان عربی صحیح خوانده شود.
س 174 : با توجه به اینکه سنت نبی اکرم(صلی الله علیه وآله) و ائمه هدي(علیهم السلام)، اقامه نمازهاي واجب در 5 نوبت بوده
است، چرا در حال حاضر نمازها در سه نوبت اقامه می شود و اذان نیز در سه نوبت رسماً پخش می شود ;در حالی که اهل سنت
این گونه عمل نمی کنند؟ اگر انسان خود نمازهایش را در 5 نوبت اقامه کند چگونه است؟ پنج نوبت یا سه نوبت ملاك نیست،
آنچه در روایات ملاك است دو امر است نخست: آنکه وقت فضیلت و اجزاء ملاك است و دوم خواندن نافله. از این رو در حال
سفر و روز جمعه جمع بین ظهر و عصر ;یعنی در یک نوبت خواندن افضل از تفریق است یکی ازاصحاب امام صادق(علیه السلام)
منتظر دخول وقت فضیلت براي خواندن نماز عصر بود. حضرت فرمود تعیین آن وقت براي نافله است تو که نافله خوانده اي منتظر
نمان ;بهتر است در خواندن نماز عصر عجله بکنی. پس چون عامه مردم در نماز ظهر و عصر نافله نمی خوانند، در دو نوبت خواندن
بهتر نیست، بلکه در یک نوبت بهتر است و هم چنین نماز مغرب و عشاء. خود پیغمبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار(علیهم
السلام)، مکرر نماز جمع خوانده اند. س 175 : اگر نمازگزار در زمان شروع نماز، در تکبیرة الاحرام شک کند که تکبیر را درست
گفته یا نه و دوباره تکبیر را بگوید، نماز او صحیح است؟ اگر هنگام گفتن تکبیرة الاحرام شک کند، درست گفته قهراً آن تکبیر
باطل است و دوباره باید بگوید و احتیاطاً می تواند یک کلمه بگوید تا نماز او باطل شود. اگر بعد از گفتن تکبیرة الاحرام شک
کند، به مقتضی قاعده فراغ، حکم به صحت می شود و تکبیر دوم موجب بطلان نماز می شود. س 176 : اگر کسی در تعداد رکعات
نماز صبح یا مغرب مرتب شک کند، آیا نمازش باطل است یا کثیرالشک محسوب می شود؟ کثیرالشک محسوب می شود و باید به
شک خود اعتنا نکند و نمازش صحیح است. س 177 : کسی که در هر نماز یا هر دو نماز یکبار شک کند که سجده اي را انجام
: نداده وظیفه او چیست. آیا باید اعتنا کند یا کثیرالشک است و از شکش بگذرد؟ باید بگذرد و سجده را انجام ندهد. س 178
اینجانب در مواقع زیادي در تعداد رکعات نماز شک می کنم، و با تلاش زیادي هم که کردم باز نمی توانم نحوه برخورد با
شکیات در تعداد رکعات را کامل یاد بگیرم و فراموش می کنم. اگر در هنگام شک به نحوي ادامه دهم که بعد از نماز معلوم شود
اشتباه بوده، آیا نماز صحیح است یا اعاده لازم است؟ (مثلا بنارا بر 3 باید بگذارم اشتباهاً بر 4 بگذارم) چنانچه شما کثیرالشک
هستید که ظاهر سؤال این است اعتناء به شک نکنید و بنا بر صحت نماز بگذارید، بدون مراعات وظیفه تعیین شده بر شک و



صفحه 24 از 80
چنانچه کثیر الشک نباشید به آن گونه که نوشته اید، اگر عمل کنید نماز باطل است باید اعاده نمایید. س 179 : اگر در هنگام شک
هیچ راه حلی به ذهنم نیاید و به نتیجه اي نرسم، چه کاري باید انجام دهم؟ باید تأمل کنید و فکر کنید که راه صحیحی پیدا شود و
به آن عمل کنید و اگر پیدا نشد و شک مستقر شد، صبر کنید تا صورت نماز از بین برود و نماز باطل شود. بعید نیست باطل کردن
نماز هم جایز باشد. س 180 : اگر کسی متوجه شود که پدرش همه اموال خود را از طریق مشروع به دست نیاورده و خانه اي که در
آن زندگی می کنند و سایر اموال دچار مشکل است، آیا می تواند در آن خانه نماز بخواند؟ چون یقین ندارد که خانه را به ازاء
پول حرام خریده باشد، نماز خواندن در آن خانه اشکال ندارد. س 181 : اگر در نماز در حال قرائت سوره، مثلا سوره دهر... در اثناء
سوره (بعد از نصف سوره یا قبل از آن)، آیه اي را فراموش کند در فرضی که قرآنی در نزد او باشد یا در دسترس او نباشد، وظیفه
اش چیست؟ در هر دو صورت می تواند به سوره اي دیگر عدول کند. خصوصاً تا قبل از ثلثین سوره را بخواند صحیح است.
« حی علی خیر العمل » گفت و (مثلا) آخر اذان متوجه شد، آیا لازم است برگردد از « قد قامت الصلاه » س 182 : اگر در اذان اشتباها
شروع کند یا نیازي نیست؟ لازم نیست و صحیح است. س 183 : اگر براي رکوع دوم نماز آیات، آیه دوم سوره را فراموش کنیم و
براي آنکه به ذهن خطور کند، آیه اول را که براي رکوع اول خوانده ایم تکرار کنیم و آیه دوم را هم بخوانیم و به رکوع دوم
برویم، آیا نماز صحیح است؟ به قصد قرآن بودن اشکال ندارد. س 184 : آیا اگر در نماز روي قرآن یا کتاب دعا یا کاغذ یادداشت
مختصري بنویسیم، آیا منافی نماز است؟ در نافله چطور؟ کتابت مبطل صلاة هست یا نه؟ مختصر نوشتن اشکال ندارد، فعل کثیر
مبطل است. س 185 : با توجه به اینکه مواضع سجده هفت قسمت می باشد، چرا در مکتب تشیع تنها بر گذاشتن پیشانی بر خاك
(مهر) تأکید شده است. چون شارع مقدس چنین فرموده و حکمت احکام را نمی دانیم. س 186 : اگر در هنگام نماز، مثلا به ذهن
بیاید که اگر 3 بار تسبیحات اربعه بگویم به جاي 1 بار فلان حاجتم روا می شود و گرنه نمی شود و مثل این وسوسه ها، آیا
برخلاف عادتم 3 بار بخوانم در نماز موجب بطلان نماز است؟ یعنی از قربت الی الله خارج است. از این قبیل حالات زیاد برایم رخ
می دهد، لطفاً راهنمایی بفرمایید. خیر موجب بطلان نیست، به این گونه حالات اعتناء نکنید که ممکن است منجر به وسوسه شود.
س 187 : بعد از سجدتین جلسه استراحت لازم است یا خیر؟ اگر جلسه استراحت سهواً ترك شود و نمازگزار در حال قیام متوجه
شود، چگونه آن را باید تدارك نماید؟ لزوم معلوم نیست، بلکه استحباب آن قوي است واگر فراموش شود و در حال قیام متوجه
شود، می تواند بنشیند و تدارك کند ولی لازم نیست. س 188 : وقت فضیلت نماز عصر چیست؟ کسی که نوافل ظهر و عصر را
بخواند و نماز فریضه ظهر را هم بخواند، بعد از خواندن هشت رکعت نافله عصر وقت فضیلت نماز عصر شروع می شود و کسی که
نافله نخواند، وقت فضیلت نماز عصر از موقعی که سایه شاخص که بعد از ظهر پیدا می شود، به دو وجب برسد تا به چهار وجب
برسد. س 189 : اگر مأموم به خطبه نماز جمعه نرسد، آیا واجب است نماز ظهر را پس از نماز جمعه بخواند یا اگر خطبه را گوش
دهد، ولی درك نکند، حکم چیست؟ به فتواي من در زمان غیبت کسانی که در نماز جمعه حاضر می شوند، نماز ظهر را بنا به
احتیاط لزومی باید بخوانند. س 190 : اگر پیش شخص عادلی برویم و او قرائت نمازمان را صحیح بداند هیچ شکی نباید بکنیم؟ او
را چنانچه اهل تشخیص می دانید، هیچ شک نکنید. س 191 : آیا نماز آخر وقت معصیت دارد؟ معصیت ندارد. س 192 : استفتاء
حضرتعالی در مورد خواندن نمازهاي زیارت و نمازهاي مستحبی به سمت ائمه به طوري که مرجع شریفشان قبله قرار گیرد با توجه
چیست؟ نماز «... نحن الصلاه فی کتاب الله عزوجل، ونحن الصلاةو... ونحن کعبه الله ونحن قبله الله و » : به این روایت که می فرمایند
خواندن رو به قبر امام(علیه السلام) جایز نیست، مگر در مواردي که استقبال قبله از شرطیت ساقط شده باشد، مانند نماز مستحبی که
در حال راه رفتن خوانده شود یا مورد دوران الامر بین چهار جانب جنوب، شمال، شرق و مغرب که در این مورد چون نماز به یک
طرف خواندن کافی است و در غیر این موارد جایز نیست. این دو روایت ربطی به استقبال در نماز ندارد. س 193 : اگر شخصی
نتواند نماز ایستاده بخواند و بر روي صندلی باشد، هنگام سجده می تواند با دست مهر را بر پیشانی بگذارد یا اینکه باید جایگاه مهر



صفحه 25 از 80
ثابت باشد؟ در صورت امکان باید به سجده برود و مهر را در زمین گذاشته و پیشانی را به مهر بگذارد. و اگر تمکن ندارد با سر
تکان دادن، و اشاره نمودن بدل از سجده راانجام دهد و مهر به پیشانی گذاشتن لازم نیست، ولی بهتر است. س 194 : نمازگزاري
که در رکعت سوم تشهد و سلام را بگوید و در حین گفتن ذکر سلام متوجه شود که رکعت چهارم را نخوانده است، حکم او
چیست؟ اگر بعد از اتمام ذکر سلام سریعاً بفهمد رکعت چهارم را نخوانده است، آیا باید نماز را دوباره بخواند؟ در هر دو مورد
باید بایستد و رکعت چهارم را بخواند و بهتر است براي تشهد و سلام زیادي سجده سهو به جا آورد. نماز باطل نمی شود و لازم
نیست دوباره بخواند. س 195 : من به علت بیماري، مجبور هستم عمل جراحی انجام دهم و مدت 2 ماه در بیمارستان بستري شوم.
قصد دارم نمازهایم را در روي تخت که شاید رو به قبله هم نباشد و بدون طهارت و وضوء به جا آورم، آیا بعد از اینکه بتوانم
حرکت کنم، باید تمام نمازهایی که در شرایط بیماري خوانده ام اعاده کنم و یا اینکه اعاده لازم نیست؟ چنانچه تخت را رو به قبله
بگذارید، اگرچه نماز را خوابیده بخوانید و اگر وضوء نتوانستید بگیرید تیمم کنید نماز بخوانید اعاده لازم نیست و نمازتان صحیح
است. س 196 : تحت الحنک یعنی چه و در چه جاها و اعمالی تحت الحنک مستحب است؟ الحنک یعنی زیر چانه انسان، التحنک،
یعنی آویزان کردن مقداري از عمامه را زیر چانه و در نماز کسی که عمامه دارد، مستحب است از عمامه مقداري زیر چانه آویزان
کند. س 197 : آیا براي انجام نمازهاي واجب به مجرد شروع اذان از صدا و سیما، می توان اقامه نماز کرد یا باید مقداري صبر کرد؟
و این صبر کردن چه مقداراست؟ باید اطمینان به داخل شدن وقت نماز بکنید. من خودم مقداري صبر می کنم، بعد از تمام شدن
اذان نماز می خوانم، ولی اذان شخصی که مورد اطمینان است با شروع او به اذان می توان نماز خواند. س 198 : مأموم در کدامیک
از موارد زیر می تواند تکبیرة الاحرام بگوید و وارد نماز شود: الف: در قنوت امام، ب: در فاصله بین اتمام سوره و وارد رکوع شدن
امام. در هر سه مورد می تواند به نماز وارد شود و به امام جماعت اقتداء کند. س 199 : منظور از قیام متصل به رکوع چیست؟ آیا
پس از اتمام سوره و قبل از خم شدن براي رکوع یک لحظه صبر کردن و ایستادن کافی است؟ منظور آن است که از حال قیام به
رکوع رود، نه آن که بنشیند و رکوع از حالت جلوس بنماید ;و لحظه ایستادن قبل از خم شدن کافی است. س 200 : اگر طلبکار در
اثناء نماز به مدیون رجوع و مطالبه طلب خود را بکند و مدیون بدون بهم زدن نماز، نتواند دین خود را ادا کند، آیا واجب است
نماز را بشکند و دین را پرداخت کند؟ در صورتی که نماز خود را تمام کند، آیا صحیح است یا نیاز به اعاده دارد؟ چنین حکمی
درباره اجیر نیز جاري است؟ اگر دین مؤجل باشد که یقیناً شکستن نماز جایز نیست و اگر مدت دین تمام شده است و بدون بهم
زدن نماز نمی تواند اداء دین کند، شکستن نماز واجب است و همین حکم درباره اجیر نیز جاري است. س 201 : آیا اجیر با وسعت
وقت می تواند در مدت اجاره، بدون اذن مستأجر نماز واجب را بجا آورد؟ چنانچه مدت اجاره تمام شده است و رضایت مالک را
احراز نکرده است، بدون اذن مؤجر نمی تواند نماز بجا آورد. س 202 : در مورد مستخدمین دولتی که در قبال دریافت مزد وظیفه
اي را بعهده می گیرند ;هرگاه نماز خواندن آنها موجب معطلی مراجعین شود، آیا جایز است در وقت کار با تعطیل کردن کار نماز
واجب یا اعمال مستحبی دیگري بجا آورند؟ در صورتی که بر خلاف عملی که به عهده گرفته است باشد نماز و اعمال مستحبی را
نمی تواند بجا آورد و چنانچه برخلاف نباشد، هیچ کدام اشکال ندارد. س 203 : اگر کسی بعد از نماز ظهر، لکه اي در روي زیر
شلوار خود ببیند، ولی نداند که کی جنب شده، آیا نمازهاي روزهاي قبل خود را باید قضاء کند یا خیر؟ اگر بداند که آن لکه منی
است و بعد از خروج آن هم غسل نکرده است، باید براي نمازهاي بعد غسل کند و نمازهائی که یقین دارد که با جنابت خوانده را
قضا نماید ;اما آن نمازهائی که احتمال می دهد بعد از جنابت خوانده، لازم نیست قضا کند. س 204 : حکم شما در مورد جهت قبله
و اوقات شرعی در فضا چیست؟ چون قبله خصوص کعبه نیست، بلکه من تخوم الارض الی عنان السماء قبله است ;بنابراین اگر
شخص تمکن از قبله دارد به قبله نماز بخواند و اگر تمکن ندارد، به هر طرف نمازش را بخواند درست است. اما از حیث وقت
چنانچه هیچ راهی بر تشخیص وقت ندارد، بهترین راه این است که نمازهاي یومیه را در هر 24 ساعت با فاصله بین آنها انجام دهد و



صفحه 26 از 80
اگر بتواند با تماس با زمین، محلی مانند ایران یا عراق را اختیار کند، نمازها را بر تطبیق آن اوقات انجام دهد. س 205 : بنده نمازم را
چون به عربی می خوانم، مفهوم واقعی نماز را درك نمی کنم، آیا می شود نماز را به فارسی خواند؟ اگر جواب منفی است چرا؟
نمی شود نماز را به فارسی خواند. در عبارات باید همانگونه که دستور داده شده عمل شود، مثلا نماز مغرب 3 رکعت است، شما
حتماً بدن باید راست باشد یا در حین « الله اکبر » اگر 4 رکعت بخوانید باطل است. س 206 : در نماز پس از رکوع، آیا هنگام گفتن
را گفت؟ در وقت تکبیر گفتن بدن باید راست باشد. س 207 : معلمی سر کلاس « الله اکبر » پایین رفتن براي سجده هم می توان
درس، قرآن می خواند به آیه سجده واجب می رسد، آیا در همانجا می تواند روي میزسجدهواجب انجام دهد (با آنکه هفت
اعضاي سجده به زمین نمی رسد)؟ در سجده باید محل سجود بلندتر از زمین به مقدار زاید بر چهار انگشت نباشد. پس سجده بر
میز کافی نیست و بنابراحتیاط باید اعضاء هفتگانه هم در حال سجده واجب روي زمین گذاشته شود. س 208 : با توجه به اینکه طول
روز در زمستان بسیار کوتاه است، (در حدود 2 تا 3 ساعت) و در تابستان خیلی طولانی در (حدود 22 ساعت)، حکم زمان نماز و
افق چگونه است؟ تقدیر به ساعت نیست، بلکه بطلوع فجر و زوال خورشید و غروب خورشید است که مشخص و معلوم است.
س 209 : چنانچه فردي گوشت حیوان حرام گوشتی (مثلا خوك) را با اطلاع از حرام بودن بخورد، چه حکمی دارد و نماز او چه
می شود؟ خوردن آن حرام ولی حکم خاصی ندارد. نماز هم با رعایت اجزاء و شرائط صحیح است و خوردن آن موجب بطلان
گفته نمی شود؟ آیا پیامبر و امامان - سلام الله علیهم - تسبیحات «... بسم الله » نماز نمی شود. س 210 : چرا قبل از تسبیحات اربعه
اربعه را در نماز می خواندند؟ زیرا من در یک حدیث که از علماي اهل سنت از پیامبر صلوات الله علیه نقل شده بود خواندم که
از آیات قرآنیه است و در اول سوره « بسم الله الرحمن الرحیم » نماز بدون سوره حمد صحیح نیست؟ تسبیحات اربعه ذکر است و
قرآن خوانده می شود و پیامبر(صلی الله علیه وآله)و ائمه هدي(علیهم السلام) در رکعت سوم و چهارم نماز تسبیحات اربعه می
علی » خواندند و آنچه نقل می کنند که نماز بدون سوره حمد صحیح نیست، مربوط به رکعت اول و دوم است. س 211 : معنی دقیق
اهل » الواثیق عن صادق ĘΘȘ چیست؟ امام علی(علیه السلام) از طرف خداي تعالی بر ولایت مطلقه انتخاب شده و فی « ولی الله
البیت(علیه السلام)فی تفسیر آیۀ انما ولیکم الله یعنی اولی بکم اي احق بکم و بامورکم من انفسکم و اموالکم الله و رسوله و علی و
س 212 : آیا معصومین نماز ظهر و عصر را با هم می خواندند ;زیرا به استنباط من امام حسین سلام .« اولاده الائمه الی یوم القیامه
الله علیه در میدان جنگ هنگام یادآوري یکی از یارانش به وقت نماز 4 رکعت نماز خواند؟ خود پیغمبر چندین مرتبه نماز ظهر و
عصر را با هم خوانده و فرمودند من بدون هیچ محذوري این 2 نماز را با هم می خوانم تا مردم اعتراض نکنند به کسانی که جمع
بین 2 نماز می کنند. س 213 : من به علت درد کمر(دیسک کمر) و پیشگیري از آن و همچنین درد زانو، در خانه نماز را به صورت
نشسته می خوانم ولی در بیرون از خانه مثلا در مسجد یا جاهاي دیگر نماز را ایستاده می خوانم. چون دکتر به من گفته که اصلا
نباید خم یا راست شوي و دو زانو بنشینی یا تا جایی که امکان دارد این کار را انجام ندهی. به نظر شما نماز من درست است؟ با
گفتن دکتر اشکال ندارد، ولی اگر نماز را همیشه در مسجد بخوانید بهتر و موافق احتیاط است. س 214 : آیا حرف زدن و یا آب
خوردن بین رکعت هاي نماز شب نماز را باطل می کند (مثلا بعد از دو رکعت اول کسی حرف بزند یا آب بخورد و بعد ادامه
دهد)؟ بین نمازها بعد از سلام و قبل از تکبیر، براي نماز دوم حرف زدن و چیز خوردن، هیچ اشکال ندارد. س 215 : نماز وحشت
چگونه خوانده می شود و آیا واجب است؟ نماز وحشت واجب نیست. نماز وحشت دو رکعت است که در رکعت اول بعد از حمد
اللهم » ده مرتبه خوانده شود و بعد از نماز بگوید « انا انزلنا » و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره « هم فیها خالدون » آیۀ الکرسی تا
اسم میت را ببرد. س 216 : اگر کسی نماز جمعه نرود از چه ساعتی می « صلی علی محمد و آل محمد و ابعث ثوابهاالی قبر فلان
تواند نماز ظهر را بخواند؟ از همان اول ظهر، نماز ظهر را می توان خواند.
نماز جماعت



صفحه 27 از 80
نماز جماعت
س 217 : با توجه به سختی اطمینان از شرایط یک امام جماعت، آیا با اعتماد کم به امام جماعت نماز خواندن بهتر است یا فرادا
خواندن؟ (معمولا شناخت لازم به سختی به دست می آید) اگر امام را عادل بدانید، شکی نیست که جماعت بهتر است و اگر امام
را عادل نمی دانید، نمی توانید جماعت بخوانید. س 218 : اگر کسی در هنگام نماز جماعت به رکعت دوم برسد و در رکعت سوم
نماز جماعت که رکعت دوم خودش می شود، شروع به خواندن سوره توحید کند و در این حالت پیش نماز می خواهد از رکوع
بلند شود ;با توجه به اهمیت نماز جماعت، چه باید کرد؟ سوره را قطع کند و به رکوع برسد و نمازش صحیح است. س 219 : با
توجه به سئوال قبل حکم کسی که در این حال سوره را قطع کرده است چیست؟ حکم زائدي ندارد، چون هم نماز و هم جماعتش
صحیح است. س 220 : شخصی در رکعت دوم نماز جماعت، هنگام خواندن حمد و سوره، به صف نمازگزاران ملحق می شود، آیا
این شخص می تواند در رکعت اول خود با نمازگزاران دیگر قنوت بخواند؟ بله، جایز است. س 221 : با فرض صحیح بودن نماز
(در سوال قبل) آیا شخص مورد نظر می تواند در رکعت دوم خود با توجه به بودن وقت انجام قنوت، براي بار دوم در نماز قنوت
بخواند؟ جایز نیست. س 222 : اگر در نماز جماعت، اتصال صف بوسیله اینجانب باشد و وضوي من در اثناي نماز باطل شد، آیا
نماز صفی که بواسطه من متصل شده باطل می شود و باید به آنها اعلام کرد؟ اعلام لازم نیست و نماز آنها صحیح است اگر چه در
اصل متصل نباشند. س 223 : آیا امام جماعت حمد و سوره نماز جماعت را می تواند در نمازهاي ظهر و عصر جهراً بخواند؟ آیا
کسی قائل به این امر می باشد؟ خیر نمی تواند، مگر نماز ظهر روز جمعه آن هم اختصاص به امام جماعت ندارد. س 224 : حکم
شخصی که در میان نماز جماعت، وضویش باطل می شود چیست؟ باید نماز را ترك کند. نماز بی وضوء نماز نیست. س 225 : در
صف جماعت شخصی در کنار ما بدون داشتن وضوء و فقط براي خودنمایی به نمازآمده است، آیا نمازي که ما در کنار این
شخص می خوانیم، صحیح می باشد؟ (با علم به اینکه این شخص وضوء ندارد) اگر فاصله او مضر به اتصال شما نیست، مثلا شما
متصل به جماعت از طریق صف جلو یا صف طرف دیگر هستید، صحیح است واشکال ندارد. س 226 : در نماز جماعت، اگر کسی
سهواً زودتر از امام از رکوع یا سجده برخیزد، ولی عمدي نباشد نمازش چه حکمی دارد، آیا معصیتی مرتکب شده است؟ نمازش
صحیح است، و مرتکب خلاف وظیفه شرعیه نشده است. س 227 : حکم نمازگزاري که در نماز جماعت عمداً زودتر از امام
جماعت سر از سجده بر می دارد (یا از رکوع قیام می نماید) چیست؟ جایز نیست، ولی جماعت به هم نمی خورد. س 228 : خواندن
نماز فرادي مقارن با نماز جماعت، بدون عذر و دلیل و در صورتی که توهین به امام جماعت شود چه حکمی دارد؟ توهین به هیچ
مؤمنی جایز نیست و نمازي که توهین به امام عادلی باشد باطل است و غیرجایز، البته با خصوصیات هر موردي شرط عدم جواز این
است که اهانت احراز بشود وگرنه اشکال ندارد. س 229 : هرگاه مأموم یک یا دو رکعت دیرتر به جماعت برسد، آیا موقع تجافی
خواندن تشهد با امام واجب است یا مستحب؟ در رکعت آخر امام چطور و آیا موقع سلام امام، مأموم می تواند ساکت باشد یا باید
مشغول ذکر شود؟ موقع تجافی خواندن تشهد مستحب است و در رکعت آخر امام هم به همین نحو است ;یعنی مستحب است تشهد
را بخواند، ولی سلام را نباید بگوید بلکه احتیاط مقتضی است بعد از تشهد و قبل از سلام برخیزد و نماز را به قصد فرادا تمام کند.
س 230 : خواهشمند است نظر خود را در مورد امام جماعت بودن خانم ها - شبیه کاري که در یکی از مساجد امریکا صورت
گرفت - بیان فرمایید؟ در صورت امکان مواردي را که خانم ها در اسلام از عهده دار شدن آن منع شده اند بیان فرمایید؟ امام
جماعت شدن خانم ها براي آقایان جایز نیست و براي خانم ها جایز است، ولی مکروه است ;یعنی ثواب آن زیاد نیست. دلیل آن
هم روایات است. س 231 : خواندن نماز فرادي همزمان و مصادف با نماز جماعت چه حکمی دارد؟ چنانچه موجب نسبت فسق به
امام جماعت نباشد اشکال ندارد. س 232 : ما دانشجویان دانشگاه...، با وجود ریاست محترم دانشگاه و علما و اساتید و معممین
دانشجوي دکترا، در بیشتر نمازها مجبور هستیم به امامت یک شخص غیرمعمم نماز بخوانیم و ایشان مدعی است که از طرف



صفحه 28 از 80
ریاست دانشگاه امام راتب مسجد می باشد ;این در حالی است که بسیاري مواقع اساتید ما که روحانی هستند و بعضا استاد فقه و
داراي درجه اجتهاد نیز می باشند، مجبور هستند پشت سر ایشان نماز بخوانند به نظر حضرتعالی حکم این نماز چیست؟ در نماز
جماعت با تمام اهتمامی که شارع مقدس به آن داده و فضائلی که ذکر شده است شرایط خاصی غیر از عدالت و صحت نماز از
حیث قرائت و لباس و مکان ندارد و چنانچه عالم باشد ثواب آن زیادتر است ;اما داشتن عمامه شرط نیست. س 233 : با توجه به
اینکه براي امامت نماز، دارا بودن شرایطی لازم می باشد، آیا می توان در هر صف جماعتی به امام حاضر اقتدا نمود؟ در واقع در
بعضی اماکن دیده می شود که افراد بدون اینکه نام امام جماعت را بدانند و یا حتی او را ببینند، تنها به صرف اینکه از فضیلت نماز
جماعت بهره ببرند به او اقتدا می نمایند. آیا چنین عملی درست است؟ نظر حضرتعالی در خصوص نظریه فقهی بلاد کبیره که اخیراً
مطرح می شود، چیست؟ امام جماعت باید عادل باشد و جاهائی که مردم به امامی اقتداء می کنند مختلف است در بعضی از اماکن
با اقتداي جمعیتی انسان اطمینان پیدا می کند که اینها تفحص کرده و عدالت امام را تشخیص داده اند در آن اماکن می توان اقتداء
نمود. بلاد کبیره به آن معنی که حال معروف است حکم خاصی نسبت به نماز ندارد و آنچه در کلمات فقهاء قدیم عنوان شده
1: در مسجدي امام جماعت آن که حدود 35 سال : است، معناي دیگري دارد ;به هر حال شهر بزرگ حکم خاصی ندارد. س 234
به صورت منظم و هر سه وقت اقامه جماعت می کرده اند به عللی مسجد را به حالت اعتراض ترك می کند. پس از مدتی
اشخاصی بدون کسب اجازه از ایشان اقدام به برگزاري جماعت در این مسجد می کنند. بفرمایید آیا نماز جماعت و اقتدا به این
آقایان در این مسجد صحیح است یا نه؟ 2: آیا نماز فرادا در این مسجد اشکال دارد؟ 3: بر فرض اینکه شخص یا نهاد ثالثی این
آقایان را منصوب کرده باشند، اقامه جماعت در این مسجد چه حکمی دارد؟ 4: کسانی که از موضوع اطلاع ندارند و نمازشان را به
این آقایان اقتدا می کنند، نمازشان چه حکمی دارد؟ کسانی که از موضوع اطلاع داشته و دانسته و نمازشان را به این آقایان اقتدا
می کنند، نمازشان چه حکمی دارد؟ 1: امام راتب به امامت مسجد حق پیدا می کند ولی حقی است غیرلزومی. بنابراین اقتداء به
: کسی که غیر امام راتب است و بدون اذن او اقامه جماعت می نماید، اشکال ندارد. 2: مانند سایر مساجداست. 3: صحیح است. 4
هر دو دسته نمازهاشان صحیح است. س 235 : آیا اقتدا به امام جماعتی که در قرائت ایراد دارد جایز است؟ آیا امام جماعتی که پول
بابت برپایی نماز جماعت از مسجد می گیرد، عدالتش صحیح می باشد؟ مراد از ایراد اگر غلط خواندن است، اقتداء نکنید و اگر
مراد غیر آن است اشکال ندارد. اجرت گرفتن براي امام جماعت شدن جایز نیست ;ولی پولی که براي مسجد و جماعت و امام و
غیر آنها قرار داده شده است ;چه وقف چه خیرات دیگر، گرفتن آن اشکال ندارد س 236 : اگر مأموم در قرائت رکعت اول اقتدا
کند و به علت جمعیت زیاد جماعت یا به علل دیگر، به رکوع رفتن امام را متوجه نشود و موقعی متوجه می شود که امام به سجده
رفته در این حال رکوع را انجام داده و خود را به سجده اول یا دوم امام می رساند ;آیا در این صورت نماز وي باطل است؟ اگر به
سجده دوم امام هم نرسد و در تشهد به امام رسید، چه صورت دارد؟ اگر در قبل از قرائت یا اثناء قرائت، داخل جماعت شده است،
نماز و جماعتش صحیح است و رکوع و سجود بنماید یک رکعت حساب می شود و اگر بعد از قرائت داخل شده باشد و درك
رکوع نکند، آن رکوع براي رکعت حساب نمی شود، بلکه می تواند با امام رکعت را شروع کند یعنی بایستد تا امام داخل رکعت
بعد بشود یا متابعت در سجدتین بنماید ولکن از نماز او محسوب نمی شود. و اگر سجدتین را درك نکند و یا سجده دوم را متابعت
امام ننماید، باید بایستد تا امام رکعت بعد را شروع کند. س 237 : آیا برگزاري نماز جماعت به طور همزمان در اداراتی که مسجد
در کنار آنها موجود است، موجب بی احترامی به مسجد است؟ چون این عمل رایج شده، بی احترامی به مسجد نیست، اگر در
ادارات نماز جماعت منعقد نشود، عده اي نماز نمی خوانند یا فرادي می خوانند یا در آخر وقت و همه اینها مذموم است به نظر من
کار خوبی است.
نماز قضاء