گروه نرم افزاری آسمان

ربا






س 533 : آیا رشوه فقط در قضاوت مصداق پیدا می کند؟ اگر مثلا در اداره اي، براي انجام سریع تر کار، به کسی پولی پرداخت
شود بی آنکه حق کسی ضایع شود، آیا حکم رشوه دارد؟ آیا براي رهایی از دست مأمور راهنمایی و رانندگی که به ناحق یا به
حق، ما را جریمه می کند، می توان پولی داد تا از دست او رهایی یافت. آیا دادن این پول حکم رشوه دارد؟ رشوه مختص به پولی
است که انسان به قاضی شرع بدهد که به نفع او حکم بکند - و آن حرام است و در غیر این صورت، از جمله مواردي که ذکر
کرده اید ;حرام نیست و برگیرنده هم حلال است. س 534 : وام گرفتن از بانک هاي دولتی، با کارمزد 16 %چه حکمی دارد؟ با
تصریح به اینکه ربا نیست و به عنوان کار مزد مجانی داده شود، حلال است و اشکال ندارد. س 535 : آیا سپرده گذاري در بانک
هاي دولتی و گرفتن سود بانکی از آنها مشکل شرعی دارد یا خیر؟ خیر، اشکال شرعی ندارد و حلال است. س 536 : آیا پولی که
بنده در بانک می گذارم و پس از آن، سودي به آن تعلق می گیرد، با توجه به آنکه بنده قدرت کار با پول خود را ندارم حلال
است یا حرام؟ آیاکسب درآمد از طریق خرید و فروش سهام و یا افزایش سهام که در بردارنده سود است، حلال است یانه؟ در هر
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 60 از 80
دو مورد سود حلال است. س 537 : من جوانی 23 ساله هستم که مدتی در انجمن صنفی شرکت هاي حمل و نقل کار می کردم و
در یک معدن مسئولیت نمایندگی 40 شرکت حمل و نقل را برعهده داشتم ;بدین صورت که این شرکت ها به نوبت بارنامه هاي
خود را براي من ارسال و بعد از چند روز من پول و ته چک بارنامه ها را به آنها بر می گرداندم. شرکت هاي حمل و نقل هر کدام
یک محدوده کاري دارند ;یعنی شرکت هاي حمل و نقل یزدي، نمی تواند بار مخصوص شهر مهریز یزد را حمل و نقل نمایند یا
شرکت هاي حمل و نقل اردکان،توانند بار مخصوص یزد را بار نمایند، چون از نظر قانون یک محدوده مشخص شده است. در این
معدنی که من کار می کردم، یک شرکت به نام امید ترابر رباط بودکه یزدي ها به زور و پارتی این بار را گرفته و فقط مقداري از
این بار را به این شرکت براي حمل و نقل می دادند (شرکت هاي حمل و نقل جهت باري که کامیون ها می دهند، تا حمل کنند
حدود 10 درصد از کرایه اي که براي راننده در بارنامه جهت دریافت زده می شود را به عنوان کمیسیون می گیرند). بعد از مدتی
من و چند نفر دیگر، بدون خبردار شدن کسی (مثلا شرکت هاي یزدي)، در لابه لاي باري که براي شرکت هاي دیگر بار می
کردیم، مقداري از این بار را براي این شرکت که گفتم محدوده کاري آن است بار می کردیم و از کمیسیون پرداختی به این
شرکت، مقداري پول دریافت می کردیم. حالا سوال من از شما این است که این پولی که ما براي خودمان گرفته ایم حرام است یا
حلال؟ چنانچه شرکت محقق شده و همه موظف به عمل برطبق اعمال تعیین شده از شرکت می باشند و حقوقی هم که تعیین کرده
اند، براي شما به ازاء اعمال تعیین شده باشد و شما تخلف کرده اید، پس حق گرفتن آن پول را نداشته اید، مگر آنکه آن کسی که
پول به شما می دهد، بگوید من به شرکت کار ندارم و خودم این وجه را به شما می پردازم که در این صورت پول براي شما حلال
است. به شرط آنکه از حقوق شرکت کسر نشود. س 538 : خواهشمند است نظرات معظم له، درباره گرفتن سود از بانک و دادن
بهره وام به بانک را بیان فرمایید؟ من در رساله توضیح المسائل مفصل نوشته ام، اجمالا ربا مختص به قرض است ;یعنی (وام) و
خرید و فروش در موارد خاصه در بقیه معاملات ربا نیست، بنابراین وامی که به دولت می دهید ;یعنی پول در بانک می گذارید و
بهره می گیرید از چند راه جایز است: 1. پول را به عنوان سپرده بگذارید نه وام، و اجازه تصرف بدهید، و در سپرده شرط کنید که
اگر تلف شد، عوض آن را بانک بدهد و شرط کنید که در عوض این سپرده مقداري بهره داده شود. 2. پول را به عنوان اباحه به
بانک بدهید. راه هاي دیگري هم هست. اما وامی که بانک می دهد، چنانچه به عنوان وام (قرض باشد)، بهره آن حرام است و اگر
به عنوان مضاربه باشد حلال است. س 539 : سؤالی در مورد گرفتن وام از بانک ها، داشتم. مرسوم است که افراد با مراجعه به بانک
ها درخواست وام، مثلا ماشین یا وام مسکن می کنند و بعد از طی مسیر قانونی، با تهیه فاکتور قلابی ضمن اینکه وام را از بانک می
گیرند، هیچ ماشین و مسکنی هم نمی خرند. (البته معمولا این پول ها، براي حل سایر مشکلات زندگی پر خرج امروزه مصرف می
شود) آیا گرفتن وام از این طریق صحیح است یا باید در همان عنوان خرج شود؟ اگر در ضمن عقد وام شرط بکنند که باید ماشین
خریده شود یا مسکن تهیه کنند تخلف شرط جایز نیست و گرنه مانعی ندارد و به هر تقدیر، در آن وام می توان تصرف کرد. والله
العالم. س 540 : آیا شیعیان می توانند از هم سود بگیرند؟ مراد از سود اگر ربا است، جایز نیست و اگر سود معامله است جایز است.
س 541 : مقدار درصد سود شرعی روي اجناس چقدر است؟ هر مقداري که طرفین راضی باشند. س 542 : اخیراً در منطقه علوي
اهواز افرادي پیدا شده اند که یا سود کلان معاملاتی به شکل بیع سلم انجام می دهند ;مثلا دو میلیون کمتر از قیمت معمولی
ماشین، پول می گیرند که بعد از مدت کوتاهی ماشین صفر کیلومتر تحویل دهند. و هنگام معامله می گویند فرض کن پولت را به
دریا انداخته اي (یعنی حق اعتراضی نداري) فقط یک کاغذ معمولی به عنوان رسید تحویل طرف می دهند، و تا به حال خوش
حساب بوده اند و سر موعد اجناس را تحویل داده اند و در موعد مقرر هم می گویند خود جنس را می خواهی یا پولش را و بعضاً
مشتري مبیع را تحویل نگرفته دوباره به او به مبلغ دو ملیون گران تر می فروشد آیا این گونه معاملات شرعی وصحیح است؟ به نظر
من صحیح است، چون هیچ وجهی بر عدم شرعی بودن نمی بینم. س 543 : مستدعی است نظرتان را بدون هیچ گونه ملاحظه اي در
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 61 از 80
مورد عملیات بانکی جمهوري اسلامی ایران بفرمایید. لطفاً به طور صریح بفرمایید در کدامیک از عقوداسلامی آن گونه که در
جریان وام دهی و بازپرداخت وام ها در بانک ها اجرا می شود. یکی از طرفین عقدنامه فقط در سود شریک است (بانک) و طرف
دیگر در سود یا ضرر(مشتري). عملیات بانکی جمهوري اسلامی احکام خاصی ندارد. وامی که بانک می دهد، اگر به عنوان قرض
باشد و شرط زیادي بکند ربا و حرام است. و اگر به عنوان مضاربه باشد و پول در دست پول گیرنده تلف شود(اتلاف)، ضرر
متوجه بانک است نه مشتري ;مگر آنکه در حین معامله شرط کنند که گیرنده پول باید تدارك ضرر بنماید و در سود هم تابع
قرارداد هنگام عقد است. ثلث یا ربع یا نصف و... و همین احکام به ترتیب بر مضاربه اي که پول دهنده شخص است و گیرنده
بانک اجرا می شود. به هرحال منع خصوصی عملیات بانکی جهوري اسلامی ندارد. س 544 : گرفتن ربا از غیرمسلمان چه حکمی
دارد؟ اگر احتمال نزدیک به یقین داشته باشیم که سود حاصله راغیر مسلمان از راه کلاهبرداري به دست آورده باشد، آن وقت
حکم چیست؟ گرفتن ربا از غیرمسلمان جایز است و اشکال ندارد، مگر بداند که آنچه می دهد، عین پولی است که با نیرنگ از
کسی گرفته است. س 545 : براي خرید خودرو به صورت اقساطی، فروشنده مبلغی را به عنوان پیش از شخص گرفته و در قرارداد
فیمابین قید می کند که مثلا 3 میلیون تومان را خریدار، جهت خرید خودرو می پردازد و مابقی قیمت خودرو را فروشنده به صورت
وام، مثلا 19 درصد پس از تحویل خودرو از خریدار دریافت کند ;حال می خواستم بدانم این معامله ربا است یا خیر؟ شما چنانچه
خودرو را بخرید ;به این صورت که 3 میلیون را نقد و مابقی را پس از تحویل خودرو که آن 19 درصد را جزء قیمت خودرو قرار
دهید نه سود وام که درحقیقت ثمن خودرو مرکب از نقد و نسیه باشد اشکالی ندارد. س 546 : من حدود 10 سال است که پس از
مدتها شاگردي، موفق به راه اندازي مغازه اي شده ام و 8 سالی است که ازدواج کرده ام. از آنجا که با توجه به تعالیم خانوادگی به
کسب و کار حلال اعتقاد بسیار دارم، در تمام مدت کاسبی ام اجناس خریداري شده را اعم از آنکه بعد از خرید گران یا ارزان
شده باشند، با حد اکثر 10 درصد سود نسبت به قیمت خرید به مردم فروخته ام و هنوز مغازه و خانه ام اجاره ایست و فقط توانسته ام
از عهده مخارج روزانه برآیم. پس ازسالها توانستم پولی پس انداز کنم تا بتوانم مرکبی دست و پا کنم. اما می بینم بزرگترین
کارخانه خودرو سازي جمهوري اسلامی ایران ماشینی را که برایش طبق اظهارات خودشان و مطالبی که در رسانه هاي عمومی
گفته می شود، 5 تا حداکثر 6 میلیون تومان تمام شده به قیمت 11 میلیون به مصرف کننده می فروشند و عملا با جلوگیري از
واردات خودروهاي ارزان قیمت، امکان دیگري نیز براي مردم وجود ندارد و انحصار در اختیار آنهاست. در مقابل همین ماشین 11
میلیونی به هم کیشان اهل تسنن سوریه و کشورهاي افریقا، به قیمت 6 میلیون تومان صادر می شود. سؤال من از شما این است که
آیا کشیدن 100 درصد سود روي قیمت تمام شده خودرو و متحمل کردن آن بر مردمی مانند من که تمام پس اندازم پس از سالها
کسب حلال، به اندازه قیمت یک ماشین نیست، در شرایطی که مردم مجبورند از این کارخانه ها خرید کنند. آیا سود حلالی براي
دولت اسلامی و کارخانه آن است؟ و اگر به نظر شما این سود مجاز و حلال است، آیا من نیز می توانم از این پس سود اجناس
خود را بر این اساس محاسبه و به مردم بفروشم؟ راجع به شخص شما البته انصاف بسیار خوب است، ولی شرعاً با رضایت مشتري
بدون تدلیس و اغراء اشکال ندارد، مثلا سود قیمت تمام شده را یا نگویید یا واقعیتش را بگویید در این صورت معامله صحیح است.
س 547 : حساب هاي سپرده کوتاه مدت و بلند مدت بانکها که ماهیانه درصدي مشخص و از قبل تعیین شده، به سپرده گذار می
دهند چه حکمی دارد؟ و در این حکم بین بانکهاي خصوصی و دولتی فرقی وجود دارد؟ چون پولی که در بانک گذاشته می شود
قرض نیست، بلکه ودیعه است، بنابراین اگر چه تعیین سود و شرط بشود اشکال ندارد، چون ربا نیست. س 548 : وام هایی که بانک
ها وصندوق هاي قرض الحسنه می دهند که باید مقداري و درصدي اضافه تر به آن موسسه پرداخت شود اشکال دارد؟ چون شرط
1. آیا سودي که بانک به مبالغ سپرده می دهد حلال : در ضمن وام نیست و به عنوان کار مزد داده می شود اشکال ندارد. س 549
است ;حال آنکه همین سود در قبل از انقلاب حرام بود؟ آیا سودي که به خاطر پرداخت وام به مشتري از او اخذ می شود حلال
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 62 از 80
است ;حال آنکه بانک به این کار شراکت می گوید، ولی فقط در سود کار شریک است و در صورت زیان کار، بانک مبلغی را
که ابتدا طی کرده است دریافت می کند ;یعنی این طی کردن مصداق ربا نیست؟ ربا مختص به قرض است، و اگر پول به عنوان
ودیعه و سپرده در بانک گذاشته شود و یا به عنوان اباحه به عوض و یا به عنوان فروش پول نقد به نسیه و شرط زیادي شود، ربا
نیست و حلال است و قبل از انقلاب و بعد از آن حکم شرعی فرق نکرده است. شما به توضیح المسائل ما نگاه کنید به تفصیل بیان
شده است. س 550 : در امر خرید و فروش کالا منظور از گرانفروشی چیست؟ و تا چه حد می توان روي یک کالا سود
کشید(درصد) که مال حرام نشود؟ حد معینی ندارد و منوط بر رضایت طرفین است و در بعضی موارد هم شارع مقدس خیار غبن
قرار داده است که در رساله هاي علمیه مذکور است. س 551 : آیا فروختن مالی به صورت نسیه و دریافت وجه توافقی بیشتر در
آینده اشکال دارد؟ خیر، اشکال ندارد?. عقاید س 552 : می خواهیم از جنابعالی درباره مسأله اي که در بین گروهی از مسلمانان
مورد بحث می باشد سؤالی کنیم و آن مسأله تحریف قرآن کریم است و آیا در قرآن کریم تحریفی شده؟ و پاسخ قائلین به تحریف
چیست؟ تحریف معانی مختلفی دارد: معناي اول: انتقال دادن شیء از جایگاهش و تغییر دادن و تبدیل کردن آن به چیز دیگري. در
بین مسلمانان در مورد واقع شدن چنین تحریفی در قرآن اختلافی نیست بدین ترتیب که هر کس که قرآن را بدور از حقیقت خود
قرآن و بر اساس رأي و نظر شخصی اش تغییر نماید پس قرآن را تحریف نموده است. کاري که اهل بدعت و مذاهب انحرافی با
تأویل آیات قرآن بر اساس رأي و نظر شخصی خود انجام می دهند از این قبیل است. معناي دوم: اضافه یا کم کردن کلمه اي با
حفظ همان قرآن نازل شده و تحریف به این معنا در صدر اسلام اتفاق افتاده است ولی در زمان عثمان متوقف گردید و قرآن
منحصر شد به آنچه که تواتر آن از پیامبر(صلی الله علیه وآله) ثابت شد. معناي سوم: تحریف از طریق اضافه یا کم کردن در آیه اي
یا سوره اي با حفظ همان قرآن نازل شده که رفتار پیامبر آنگونه قرائت را تأیید کرده باشد ;که شیعه، تحریف به این معنا را نفی می
کند و گروهی از علماي اهل سنت بر این اعتقادند که چنین تحریفی به وقوع پیوسته است و به عنوان مثال قائلند به اینکه بسم الله
الرحمن الرحیم جزء قرآن نمی باشد. معناي چهارم: تحریف از طریق اضافه کردن و اینکه قرآنی که در دست ماست بعضی از اجزاء
آن جزء کلام نازل شده نمی باشد ;و چنین تحریفی به اجماع تمام مسلمانان باطل است. معناي پنجم: تحریف از طریق کم کردن به
این معنا که قرآنی که در دست ماست همه آن قرآن نازل شده نمی باشد و پاره اي از آن مفقود گردیده است. تحریف به این معنا
مورد اختلاف است و گروهی آن را پذیرفتند و گروهی آن را رد نموده اند. و اما علماي شیعه: اکثر آنها فرموده اند که اتفاق علما
شیعه بر عدم وقوع تحریف به این معنا در قرآن می باشد. به سخن رئیس محدثین شیخ صدوق دقت نمایید که عدم تحریف در
قرآن را جزء اعتقادات مذهب امامیه به شمار آورده است و شیخ طوسی خودشان و علم الهدي همین را نقل نموده و مفسر مشهور
طبرسی و فیض کاشانی و استاد بزرگوار سید خوئی و بزرگان دیگر نیز چنین اعتقادي دارند و دلایل بسیاري براي آن آورده اند که
2. (وإنه لکتاب عزیز لا یأتیه ما به برخی از آنها اشاره می کنیم: 1. آیه کریمه: (إنا نحن نزلنا الذکر و إنا له لحافظون) حجر آیه 9
3. حدیث ثقلین که پیامبر(صلی الله علیه وآله) پس از . الباطل من بین یدیه ولا من خلفه تنزیل من حکیم حمید) فصلت آیه 41
خودش براي امت به یادگار گذاشت و فرمود که این دو جدایی ناپذیرند تا اینکه بر سر حوض کوثر به نزد من آیند و به امتش
دستور داد به آن دو تمسک جویند که آن دو کتاب قرآن و عترت و اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) می باشند. این روایات از
طریق شیعه و اهل سنت متواتر می باشد و پرواضح است قائل شدن به تحریف مستلزم قول به عدم حجیت ظاهر قرآن می باشد علاوه
بر این سفارش اهل بیت به تمسک به ظاهر قرآن را نیز می بایست اضافه نمود بنابراین چاره اي نیست جز اعتقاد به عدم تحریف
قرآن. 4. ملاحظه چگونگی جمع آوري قرآن و حفظ آن توسط حافظین و جمع آورندگان و نویسندگان به خصوص حضرت
علی(علیه السلام) به اینصورت که هر آیه اي که نازل می گشت پیامبر گرامی(صلی الله علیه وآله) به نویسندگان دستور می فرمود
آن آیه را در جایگاه مخصوص به خودش درج نمایند و همین مسأله سبب می شود که ما به عدم تحریف قرآن یقین پیدا کنیم. و
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 63 از 80
اما روایات ضعیفی که تحریف در قرآن را می رساند، راوي اکثر آنها احمد بن محمد السیاري که علماي رجال بر انحراف مذهب
او اتفاق نظر دارند ;و علی بن احمد الکوفی که علماي رجال قائلند به دروغگویی و انحراف مذهبش. و اما بحث درباره باقی دلایل
قائلین به تحریف احتیاج به زمان بیشتري دارد و بهترین سخن را استاد بزرگوار سید خوئی فرموده اند: موضوع تحریف قرآن
موضوعی خرافه و بر اساس وهم و خیال می باشد و تنها کسی که عقلش ضعیف است به آن قائل می باشد یا کسی که درباره این
موضوع حق تأمل را به جا نیاورده یا کسی که عشق میورزد به چنین مطلبی قائل باشد که عشق، انسان را کور و کر می نماید. ولیکن
انسان عاقل و با انصاف و متفکر در خرافه بودن و بطلان چنین مطلبی شک نمی کند. س 553 : تفسیر این حدیث چست؟ اگر تو
نبودي ما فلک ها را نمی آفریدیم و اگر علی نبود تو را نمی آفریدیم و اگر فاطمه نبود همگی شما را نمی آفریدم. سخنان همگی
علماي خاصه و بسیاري از علماي عامه مالامال است از اینکه اصل ماده بدن حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا(علیها السلام) از
جنس ماده این عالم نیست بلکه از بهشت و از برترین درخت ها و میوه هایش می باشد. و اما روح متناسب با این بدن که خداوند
براي فاطمه(علیها السلام) برگزیده از اسرار خداوند متعال است که ما توانایی فهم آن را نداریم و فقط می توانیم بوسیله روایات
بفهمیم که روحش از نور عظمت پروردگار آفریده شده است. امام صادق(علیه السلام) از جدش رسول خدا(صلی الله علیه وآله)
روایت کرده در کتاب معانی الاخبار شیخ صدوق ص 396 که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)فرمود: قبل از اینکه زمین و آسمان
خلق شوند نور فاطمه خلق شده بود. گروهی از مردم گفتند: اي پیامبر خدا! پس فاطمه انسان نیست؟ پیامبر(صلی الله علیه
وآله)فرمود: فاطمه حوریه اي به صورت انسان است و فرمود: خداوند عزوجل او را از نورش آفرید قبل از اینکه آدم(علیه السلام) را
بیافریند زمانیکه ارواح... تا آخر حدیث ;و به این ترتیب حدیث قدسی روایت شده در بسیاري از کتب اخبار: (لولاك لما خلقت
الافلاك و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما) روشن می گردد ;همینطور ظاهر می گردد که چرا زمانیکه فاطمه(علیها
السلام) داخل بهشت می شود، انبیاء(علیه السلام)از آدم(علیه السلام)گرفته تا دیگر انبیاء به زیارت حضرتش مشرف می شوند و
حتی رسول خدا به زیارت او می آیند و همچنین روشن می گردد که چرا پیامبر پس از اتمام حشر همه مردمان و حسابرسی آنان،
اولین کسی می باشد که به سوي بهشت رهسپار می شود و جلوتر از ایشان قافله اي حرکت می کند که قافله فاطمه سلام الله علیها
می باشد. پیام مرجع عالیقدر و مجاهد آیت الله العظمی روحانی به مناسبت سالروز شهادت صدیقه زهرا(علیها السلام): درود و سلام
بر صدیقه شهیده، سلام بر محسن شهیدش، سلام بر دنده هاي (پهلوي) شکسته اش سلام بر پهلوي مجروحش، سلام بر چشمان
خون آلودش، سلام بر سینه خون چکانش. یاد و خاطره شهادت آن سیده لطف پروردگار (ارواح عالمیان فداي خاك کفن آن
بزرگوار) تکرار می شود و درد غم نیز بر آستانه اش تکرار می گردد. سایه بان عرش از زنگار این فاجعه به لرزه می افتد و ملائکه
از سنگینی این مصیبت به اندوه می افتند، از شدت درد این غم، قلب صاحب الامر(عج) پاره پاره گشته است ;شهادت صدیقه زهرا
واقعه اي است که خداوند اراده کرده جدا کننده عادلانه حق و باطل باشد به نحویکه مرتدان، آشکارا به دشمنی پرداختند و براي
تضییع حق و سرپوش نهادن روي آن همدستی نمودند. شهادت زهراي شهیده با همه جوانبی که یک فاجعه می تواند شامل آن
باشد از جمله آتش زدن خانه و شکستن پهلویش و کشتن جنینش و تازیانه زدن به پهلویش و سیلی زدن به چشمش و میان در و
دیوار فشردن بدنش و زخمی نمودن سینه اش و هتک حجابش - همه و همه فریاد رعد آسایی است که همدستی غاصبان را در
تمام مکان ها و زمانها آشکار می کند و در یک جمله می توان گفت: (شهادت حضرت زهرا نور ولایت مداري و شرارت دشمنی
را می نمایاند.) پس هر کس راه را گم کرده و نمی داند حق کدام است حقی که با تبعیت حقیقی و با دفاع از ولایت امیرمؤمنان
(درود بر او باد) و دور نمودن او از دسترسی غاصبان منجر به شهادت حضرت زهراي اطهر گردید. و از این رهگذر: ما همه
مسلمانان عالم را به مطالعه فاجعه هاي زهراي مظلومه در کتاب هاي خودشان فرا می خوانیم تا با میزان سنگینی حادثه و بزرگی
مصیبت آشنایی پیدا کنند و آنچنان که شایسته است به اسباب و دلایل وقوع آن پی ببرند تا به آنچه از حق بر آنها پوشانده شده
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 64 از 80
برسند همچنان که به فرزندان زهرا(علیها السلام) و شیعیان آن حضرت سفارش و تأکید می کنیم به زنده نمودن این حادثه بزرگ و
مصیبت سنگین کمر همت گمارند زیرااین رویداد جداکننده و حد فاصل جریان تشیع از دیگر جریانهامی باشد و مبالغه نکرده ایم
اگر بگوییم علت ماندگاري امامت امیرمؤمنان(علیه السلام)و عترت معصومین(علیهم السلام)همین رویداد می باشد. ولیکن اي
فرزندان زهرا: بر حذر باشید از تلاش و کنجکاوي بیش از حد و تشکیک در این رویداد زیرا تلاش بسیار خطرناکی است به این
دلیل که اگر از آن چشم پوشی نموده و به آن گوش فرا داده شود تأثیر بی نهایت خطرناکی بر مهمترین حادثه که از جمله حوادث
جوهري در تاریخ اسلام به شمار می رود می گذارد که از پایه با تعیین مرجعیت دینی و خلافت الهی و امامت ربوبی پس از وفات
سید پیامبران و خاتم رسولان(صلی الله علیه وآله)مرتبط می باشد. و در پایان: گرمترین تسلیت ها را به ساحت ولی الله الاعظم (جانها
به فداي خاك پاي او باد) تقدیم می نماییم و از خداوند متعال خواستاریم که ما را از خونخواهان جده اش صدیقه شهیده در رکاب
و در زیر پرچم حضرتش قرار دهد و ما از خداییم و به سوي او باز می گردیم. س 554 : آیا شهادت دادن به عصمت حضرت فاطمه
در اذان و اقامه جایز است، اگر جایز است باید به چه نیتی « عصمت الله الکبري و حجۀ الله علی الحجج » زهرا(علیها السلام) به صفت
باشد؟ داعی بر این امر چه چیزي است!؟ شما بعد از نماز، تسبیح آن حضرت - که آن قدر ثواب دارد که امام معصوم(علیه
السلام)می فرماید: تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام)، از هزار رکعت نماز مستحبی در نزد من محبوب تر است - را بجا آورید.
شعله هاي آتش سوزانش، » . س 555 : می خواستم بدانم که گوینده جملات زیر (از نظر اسلام و کفر و ارتداد)، چه حکمی دارد؟ 1
از کرانه هاي وجود زبانه می کشد و انسان را واله و شیدا می گرداند ;این گونه است که حضرت حق باري تعالی می فرماید: من
طلبنی وجدنی و من وجدنی عرفنی و من عرفنی احبنی و من احبنی عشقنی و من عشقنی عشقته و من عشقته قتلته و فمن قتلته فعلی
قرة العیون، ص 366 ;الحقائق، مصباح الانظار، » : براي این حدیث، سندي به این شرح ذکر شده است .« دیته فمن علی دیته فانا دیته
2. حضرت زهرا(علیها السلام) ام الله بودند. 3. اي که عالم همه «. ص 369 ;خلاصه المنهاج، ج 6 ;کلمات مکنونه، ص 80 ، سطر اول
ایجاد به فرمان تو شد، هستی کون و مکان خلق زامکان تو شد، مادرت ام ابیهاست ;نه بل ام خداست، چون که ثاراللهی و خون تو
شعر در مورد امام حسین (علیه السلام) است). این جملات و اشعار اگر مراد ظاهر آنها باشد، موجب کفر است ;ولی )» برهان تو شد
اگر ظاهر مراد نباشد و تأویلاتی براي آن می کنند که موجب کفر نشود ;چون موجب گمراهی بعضی از عوام الناس می شود، جرم
شدیدي مترتب بر آنها می شود (خداوند همه اینها را هدایت کند). س 556 : به تازگی حدیث شریف کساء، زیر سوال رفته و حتی
بعضی از آقایان این حدیث را از مفاتیح الجنان حذف کرده اند. لطفاً نظر خود را بفرمایید؟ اصل حدیث کساء از مسلمات است و
کسی را که مطلع باشد، سراغ ندارم که حدیث شریف را زیر سؤال برده باشد. اگرکسانی حدیث کساء را از مفاتیح حذف کرده اند
به علت این است که خود محدث قمی آن را در مفاتیح نیاورده بود و بعد اضافه شده است، و شاید بعضی جملات نیز به حدیث
افزوده شده باشد. س 557 : چرا اصولا در اسلام، زن باید تابع مرد باشد؟ زن مطلقاً تابع مرد نیست، بلکه آنچه در آیه کریمه در
جهات عامه اجتماعیه، مانند حکومت، قضاوت و امثال آن، بیان شده است، چون زن عاطفی است و مبتنی بر رقت و لطافت است و
این گونه امور متفرع بر شدت، قوت، طاقت بر شدائد و تحت تاثیر قرار نگرفتن احساسات است ;از این رو در این امور زن نمی
تواند متصدي این امور شود و اما اموري که مربوط به زندگی فردي است، مرد هیچ گونه امتیازي ندارد. س 558 : چرا در دنیاي
امروز که زن ومرد، دو شادوش هم در سازندگی یک زندگی سهیم هستند، اما حق طلاق و تصمیم گیري هایی از این دست با مرد
است و چرا اسلام این حق را براي مردان لحاظ کرده است؟ اولا اسلام اجاز داده که در هنگام ازدواج شرط کنند که در اموري مثل
طلاق - بدون مراجعه به مرد - زن وکیل باشد. ثانیاً زن چون لطیف تر و عاطفی تر است زودتر، گول می خورد وموجب مختل
شدن زندگی می شود ;لذا مقداري سخت تر قرار داده اند. ثالثاً شرع در مواردي که مرد ظلم به زن بنماید به زن اجازه داده که
خودش را طلاق دهد. س 559 : چرا اگر (مثلا) زن بخواهد منزل پدرش برود، باید از شوهر اجازه بگیرد ;یعنی چرا به طور کلی
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 65 از 80
اختیار زن با مرد است؟ چرا اگر زنی در حادثه اي کشته شود، دیه او نصف مرد است ;آیا ارزش جان یک زن از مرد کمتر است و
چرا همین مسأله در مورد ارث وجود دارد؟ مرد باید مخارج زندگی خود و خانواده اش را بپردازد، حتی اگر زن بگوید من غذاي
آماده می خواهم و خودم تهیه نمی کنم، مرد باید غذاي او را بدهد. اما مسأله دیه; حقیقت انسان به نفس ناطقه و روح اوست، در
آنچه مربوط به آن است فرقی بین زن و مرد نیست. در قرآن می فرماید: ما شما را دو نوع آفریدیم، براي اختلاف در فضیلت نیست،
یملاالله الارض » بلکه بزرگوارتر از شما همان است که تقواي او زیادتر است و مسأله دیه مربوط به جسم است. س 560 : روایات
و اینکه امام(علیه السلام) با دشمنان می جنگد و این نشان دهنده وجود ظالمین در زمان ظهور است ;علاوه بر اینکه « قسطا وعدلا
کشته می شوند ;این گونه مطالب چگونه با عدالت مطلقه خداوند سازگار است؟ البته به مجرد این « زنی » امام(علیه السلام) به دست
که ظهور محقق بشود لا یملا الارض قسطا و عدلا بل بعد الحرب و الجهاد و نابودي دشمنان است. و ملا الارض لاینافی مع و جود
اهل سنت، دلایل « تکتف » افراد غیرمسلم. س 561 : شغل من پاسخ به سوالات شنوندگان برون مرزي است. از شما می خواهم در رد
متقن و احادیث از پیامبر(صلی الله علیه وآله) مبنی بر تکتف نکردن آن حضرت در نماز، برایم بفرستید. اولا تکتف در زمان
پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نبود در زمان خلافت عمر، اسیران مجوس را که آوردند، به نحو تکتف ایستادند ;عمر خوشش آمد و
گفت ما هم در مقابل خداي تعالی به این نحو عمل می کنیم و لذا روایاتی که وارد شده است بر عدم جواز تکتف از ائمه طاهرین
(علیهم السلام)است. ثانیاً اگر عملی را خداي تعالی بوسیله انبیاء آن را جزء عبادت قرار نداده باشد، مانند همین تکتف، و کسی آن
را جزء قرار دهد، اصطلاحاً آن را تشریع می گویند ;یعنی داخل کردن چیزي در دین درحالی که جزء دین نیست (ادخال ما لیس
من الدین فی الدین). که از محرمات است و لذا فقهاء فتوا داده اند اگر کسی تکتف در نماز بکند که آن را از اجزاء نماز بداند
حرام است. س 562 : چرا اقلیتهاي مذهبی نمی توانند وارد مساجد ما بشوند یا دست دادن با آنها چه اشکالی دارد؟ مسیحیان مگر
خدا را قبول ندارند و پیامبرشان صاحب کتاب نیست؟ مگر اصحاب پیامبر اسلام جهت حفظ جانشان به پادشاه حبشه که یک
مسیحی بود، پناهنده نشدند؟ چرا پیامبر اسلام در زمان حیاتشان این موضوع که مسیحیان نجس می باشند را روشن نکردند؟ ما یک
ارمنی همکار داریم که فقط نماز نمی خواند، اما تمام کارهایش از ما مسلمانان درست تر است ;نه غیبت می کند و نه تهمت می
زند. هم خدا را قبول دارد، هم پیامبرشان صاحب کتاب است. پس چرا ما مسلمانان حتی از دست دادن به آنها هم منع شده ایم؟ به
فتواي من اهل کتاب ;یعنی مسیحیان، یهودیان و مجوس، پاکند و نجس نیستند و مصافحه با آنها هم جایز است و می توانند وارد
تابعاً له علی » مسجد شوند. اشکالات شما بی مورد است. س 563 : در جلسه اي مذهبی اعلام شد که در زیارت عاشورا در قسمت
مربوط به همه افرادي که گناه می کنند است چه مسلمان و چه غیره و مواظب باشید که این دعا گریبان گیر شما نشود. می ،« ذلک
خواستم بدانم واقعاً چنین حرفی درست است و آیا این نفرین شامل دوست دار شیعه که گناهی از او سر زده می شود؟ خیر مراد از
تابع بر معصیت کار نیست، بلکه منظور کسانی هستند که تابع آن اول ظالم که غصب خلافت نموده است می باشد. س 564 : در
بعضی مجالس اهل بیت گفته می شود که کسی که در جوار حرم سیدالشهدا یا امیرالمومنین یا امام رضا مدفون است، سوال نکیر و
منکر یا فشار قبر ندارد ;آیا چنین چیزي ممکن است؟ سؤال نکیر و منکر براي همه هست. س 565 : آیا امکان دارد کسی سکرات
: موت یا فشار قبر یا سوال نکیر و منکر نداشته باشد؟ سکرات و فشار قبر ممکن است، ولی سؤال نکیر و منکر امکان ندارد. س 566
آیا در استمداد و صدا زدن ائمه(علیه السلام)، بالا آوردن دست ها به شکلی که در استعانت از خداوند و دعا صورت می گیرد،
جایز است؟ بلی جایز است. س 567 : آیا در قرآن آیه اي مبنی بر اینکه پس از بچه دار شدن اوضاع اقتصادي خانواده بهتر می شود
وجود دارد و اگر وجود دارد، چرا در مورد من و همسرم که اولین فرزندم تا چند ماه آینده متولد می شود، مصداق پیدا نکرده،
بلکه در آمد سابقمان هم کمتر شده است. آیه در سوره نور است و مربوط به ازدواج است (ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله)،
البته آیه دیگري هم هست ;به هرحال این امور از قبیل مقتضیات است که شرایطیو موانعی دارد (بحث مفصلی است که در اینجا
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 66 از 80
نمی گنجد). س 568 : لطفا فقط دستورات صریح قرآن راجع به حجاب زن را با ذکر نام سوره و شماره آیه بفرمایید. جواب: سوره
نور، آیه 32 . سوره احزاب، آیه 59 . روایات متواتره نیز برآن دلالت دارد. س 569 : آیا این که می گویند این خواست خداست،
درست است؟ مثلا انسان چیزي را می خواهد و خیلی برایش عزیز است ولی از دست می دهد. خیر، درست نیست. س 570 : نظر
حضرتعالی درباره مطالب کتبی مثل حلیۀ المتقین چیست، آیا همه آنها درست است (بعضی مطالب آن به طنز شبیه تر است)، آیا رد
کردن بعضی از این مطالب گناه دارد؟ رد کردن با دلیل شرعی و با اعتقاد به عدم صحت، هیچ اشکالی ندارد و گناه نیست. س 571
: آیا تمام ادعیه وارده در مفاتیح صحیح است؟ چنانچه از امام(علیه السلام) نقل کند، صحیح است. س 572 : بهترین نحوه دعا و
طلب حاجات چیست، آیا عربی دعا کردن فضیلت دارد؟ دعاهاي عربی که از حضرات معصومین(علیهم السلام) وارد شده است
بهتر است و فضیلت دارد و غیر آنها عربی و غیرعربی فرقی ندارد. س 573 : خواهشمند است مفهوم فقهی اضطرار را که باعث می
شود در بعضی اوقات از اجراي احکام خودداري کرد، بیان فرمایید و آیا هر کسی می تواند اضطرار را تشخیص دهد؟ حدود آن را
تفصیلا بیان فرمایید. آیا اضطرار، نماز، حجاب و این قبیل واجبات را هم شامل می شود؟ اضطرار عبارت است از مجبور شدن به
انجام کاري یا ترك کاري که مخالفت آن موجب ضرر شود یا سبب مشقّتی که تحمل آن مشکل باشد گردد، مثلا مبتلا به مرض
سختی بشود که داروي آن مرحمی است، که اگر آن دارو را نخورد براي همیشه فلج می شود یا موجب درد غیرقابل تحملی براي
مدت مدیدي می شود ;در این صورت آن کار حرام جایز می شود البته شراب خوردن استثناء شده است که آن هم بحث مفصلی
دارد. س 574 : آیا گناه یا گناه نبودن یک کار به نیت آن است یا به ظاهر آن، مثلا وقتی یک خانم زمین خورده و نیاز به کمک
دارد و شما دستش را می گیرید تا کمکش کنید بلند شود و نیت شما کمک کردن است آیا با گرفتن دستش مرتکب گناه می
شوید؟ خیر گناه با نیت نیست. در بعضی موارد نیت سبب انطباق عنوان خاصی بر فعل حرامی می گردد که موجب می شود آن فعل
جایز شود، مثلا کتک زدن به بچه یتیمی که حرام است، در بعضی موارد که به قصد و نیت (تأدیب) باشد، چون عنوان تادیب منطبق
می شود، ضرب یتیم جایز می شود. س 575 : چه کارهایی در طول روز و زندگی انجام دهیم تا به خدا نزدیک شده و معنویت
کسب کنیم؟ در ضمن دچار افراط و تفریط در امور مذهبی نشویم؟ در صورت امکان یک برنامه اي که براي افراد معمولی و
متوسط از لحاظ مذهبی، قابل اجراست، بطور جداگانه بیان فرمایید. عمل به وظائف شرعیه، نماز اول وقت، دستگیري از مستمندان،
قضاء حاجت مسلمانان و امر به معروف و نهی از منکر، قهراً اگر عمل کنید، خداوند تعالی توفیق به کارهاي خیر دیگر به شما
عنایت خواهد نمود. س 576 : قبول نکردن حرف دیگران، به گمان این که دروغ است و بعد معلوم شود که درست بوده گناه است
و دیگر اینکه اگر در مورد مسائل مختلف، اساس را بر خلاف کار بودن افراد قرار دهیم، گناه است؟ خیر، گناه نیست ;ولی در
مسائل مختلف اساس را بر صحت اعمال دیگران بگذارید، مثلا اگر کسی از دور به شما حرفی می زند که نمی دانید فحش می
دهد یا سلام، بگویید انشاالله سلام می کند و فحش نمی دهد و ترتیب اثر ولو قلباً بر فحش دادن نکنید. س 577 : شرایط توبه
چیست؟ پشیمان شدن از گناهی که مرتکب شده اید و تصمیم جدي که چنین عملی را دیگر انجام ندهید و اگر حق کسی را از بین
برده اید، تلافی کنید و بعد از همه اینها استغفار نمایید. س 578 : آیا با توبه از گناهان انجام داده، نسبت به آنها عقوبت اخروي
شویم یا فقط تخفیف داده می شود؟ برحسب وعده الهی چنانچه توبه حقیقی باشد، عقوبت اخروي دیگر نیست (التائب من الذنب
کمن لا ذنب له). س 579 : اگر شخص گناهی را مرتکب شود و در دنیا مجازات شود، آیا براي آن گناه در آخرت هم مجازات می
شود و آیا در تخفیف مجازات اخروي موثر است؟ مجازات دنیوي، تأثیر در مجازات اخروي ندارد. س 580 : آیاافرادي که دزدي
یاقتل یا زنا یا لواط کرده اند، هم در صورت توبه بخشیده می شوند و اصلا این طور افراد، توبه برایشان فایده اي دارد (بعضی اعم از
زن یا مرد سالها روابط نامشروع باافراد مختلف دارند و با بالا رفتن سن احساس تنبه می کنند، آیا توبه فایده دارد؟) بلی، چنانچه
ما کنت تدري » : توبه حقیقی با شرایطش تحقق پیدا کند، خداوند ارحم الراحمین است. س 581 : لطفا تفسیر آیه زیر را بیان فرمایید
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 67 از 80
آیه قبل از این آیه شریفه به سه نحو دلالت بر مفاد آیه دارد: 1. بدون واسطه 2. در خواب 3. بدون توسط « ما الکتاب و لا الایمان
ملکی از ملائکه مانند جبرائیل. و روایات زیادي دلالت دارد بر اینکه عدم علم به سه قسم نسبت به پیغمبر اکرم(صلی الله علیه
معنی آیه به «; و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا ما کنت تدري و لا الایمان » . وآله)تحقق داشته است. بعد از آن می فرماید
حسب ظاهر این است که قبل از وحی روح که مراد آن سه قسم است، در نزد شما- یعنی پیغمبر(صلی الله علیه وآله)- کتاب مشتمل
بر معارف و شرایع نبود و شما متلبس به آنچه بعد از وحی از التزام اعتقادي وعملی به مضمون کتاب متلبس شدي نبودي. البته این
معنی با مؤمن به خداي تعالی وموحد و عامل به عمل صالح بودن پیغمبر قبل از آن منافاتی ندارد ;چون آیه کریمه نفی علم به
تفاصیل آنچه در کتاب است نموده و آن ملازم نفی علم اجمالی و التزام اجمالی به ایمان به خدا و خضوع براي حق نیست. بنابراین
آنچه بعضی می گویند که حضرت - نستجیر بالله - قبل از وحی و بعثت مؤمن نبود، بوسیله این آیه جواب داده می شود، کما اینکه
آنچه دسته دیگر در مقابل آنها که می گویند که پیغمبر قبل از وحی و بعد از وحی فرقی نکرده است، تمام نیست. س 582 : در
گوشه و کنار ایران، امامزاده هاي بسیاري است، آیا همه آنها واقعاً مورد تأیید هستند و همه آنها ارزش زیارت دارند؟آیا ملاك
خاصی در ایجاد امامزاده ها بوده است؟ آیا بی تفاوت گذشتن از کنار امامزاده هاي غیرمشهور اشکال دارد؟ خیر، همه اینها مورد
تأیید نیستند و زیارت نرفتن هیچ محذوري ندارد. س 583 : نظر شما در مورد زیارت حضرت معصومه و حضرت عبد العظیم چیست،
آیا زیارت آنها مثل معصومین است؟ زیارت این دو بزرگوار روایت دارد و فضیلت زیادي براي آن ذکر شده است. س 584 : نظر
شما در مورد مسجد جمکران چیست، آیا واقعا فضیلت زیادي دارد؟ من معتقدم که حضرت ولی(عصر ارواحنا فداه) دستور ساختن
آن مسجد و خواندن نماز در آنجا را داده اند و بزرگان از علماء هم معتقد بوده و کراماتی را دیده اند از هر کجا هستید، مسافرت
به آن مکان بنمایید که بسیار خوب است. س 585 : نظر شما در مورد چاهی که در جمکران هست و داخل آن نامه می اندازند
چیست؟ جایز است و هر کاري که واسطه ارتباط با امام عصر- ارواحنافداه - است عملی پسندیده است و مسجد جمکران به دستور
خود آن حضرت ساخته شده است و اعمال آنجا را آن حضرت دستور داده است و در قرون گذشته علماء بزرگ هم چنین عقیده
داشته اند و در مواقع گرفتاري مشرف به آن مسجد می شدند. س 586 : بهترین نحوه زیارت امامان چیست و چه چیزهایی را بخوانیم
بهتر است؟ هر زیارتی با هر کیفیت که ائمه اطهار(علیهم السلام) دستور داده اند خوب است و در بین آنها زیارت جامعه کبیره،
زیارت امین الله و زیارت عاشوراء نسبت به حضرت سیدالشهداء - صلوات الله علیه - فضیلت زیادتر دارد. س 587 : آیا انکار اهمیت
جمکران یا انکار ارزش زیارت امامان گناه است یا فقط غفلت و نادانی محسوب می شود؟ بعضی افراد براي زیارت امامان معصوم
ارزش قائل نیستند و آن را رد می کنند. این افراد از تبلیغات سوء وهابیت منفعل شده اند ;به هر حال اگر می گویند مثلا جمکران
تا بر آنها Șљ واقعیت ندارد و خوابی است که دیده شده و ارزش زیارت امامان را ائمه نفرموده اند، باید مراجعه کنند به اهل خ
اثبات کنند و اگر می گویند با آنکه امامان فرموده اند، من قبول ندارم ;نستجیربالله این طرز فکر منجر به... می شود، شما وظیفه
دارید از باب نهی از منکر و ارشاد جاهل، آنها را در حد قدرت هدایت کنید. س 588 : نظر جنابعالی در مورد اهل حق چیست؟ (با
توجه به اینکه در هر فرقه اي تندرو نیز پیدا می شود) باز تکرار می کنم این فرقه بسیار شعب دارد و اختلاف بین مرام هایشان زیاد
است، نمی توانم تحت عنوان حکم چیزي بنویسم. س 589 : رمز اتحاد و نصرت شیعیان جهان همواره در اقتدار و درایت مرجعیت
شیعه بوده است، دفتر تاریخ روزگاري را در یاد دارد که فتاواي میرزاي شیرازي، ابوالحسن نجفی اصفهانی، آخوند خراسانی آیت
الله بروجردي و... جهان تشیع را به تحرك وا می داشت ;اگر مرجعیت در نجف بود می توانست تهران و ایران را به جوش و خروش
آورد و اگر در قم بود، عراق و لبنان را به تحرك وا می داشت، ولی اکنون به قدري تعداد مراجع زیاد شده است که متأسفانه
مرجعیت حتی حالت کشوري خود را نیز از دست داده و به صورت قومی، قبیله اي و شهري در آمده است ;آیا چنین مرجعیت
پراکنده و پاره پاره و متعددي می تواند جهان تشیع را - که در اصل محصور در مرزها نیست - به سر منزل مقصود برساند و از میان
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 68 از 80
امواج فتنه ها و بلا عبور دهد؟ علاوه بر اینکه مرجعیت شیعه، از دید ما نیابت عام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را
برعهده دارد. آیا امام زمان به این تعداد زیاد نایب دارد؟ گفته می شود که بیش از صد رساله در بازار موجود است و بیش از بیست
مرجع معروف و داراي مقلد زیاد وجود دارد. علاوه بر این اختلاف مراجع باعث گریز جوانان شده است، مثلا مسأله شطرنج و
پاسور را در نظر بگیرید، براي سه شکل آن فتوا دیده اند، بعضی هر دو را حرام کرده اند، بعضی اولی را حلال و دومی را حرام و
بعضی بالعکس عمل کرده اند و احتمالا بعضی نیز هر دو را حلال کرده باشند. پس به جوان امروزي حق بدهیم که با دیدن این
وضعیت، مرجعیت را کنار گذاشته و به نظر شخصی خود عمل کند. با توجه به چند نکته جواب سئوال ها روشن می شود: 1. در
موضوعاتی مانند رؤیت هلال و باب قضاوت، اگر یکی از مجتهدین حکم بکند به ثبوت هلال یا مثلا آنکه فلان مال متعلق به یکی
از دو طرف نزاع است و امثال این امور، بر مجتهدین دیگر هم واجب است متابعت و مخالفت جایز نیست. مسائل سیاسی و حکومت
اسلامی از این قبیل است ;لذا در زمان مرحوم آیت الله کاشانی و دکتر مصدق با بعضی امور، بزرگترین مرجع وقت - مرحوم آیت
الله بروجردي - مخالف بودند، ولی یک کلمه حرفی نزدند، بلکه تعریف مرحوم آیت الله کاشانی را هم می نمودند. 2. اختلاف
مراجع در فتوي، هیچ تالی فاسدي ندارد ;چون مسلمانان نباید تابع همه باشند، بلکه باید از یکی از آنها تقلید نمایند. مانند اختلاف
اطباء در معالجات و آن شخص مرجع هم باید اعلم باشد. 3. در زمان مرحوم آیت الله شیرازي و آیت الله اصفهانی و... مراجع متعدد
بودند. 4. بلی عده اي نااهل هم خود را داخل مراجع نموده اند، ولی ما می بینیم که مردم متدین با تحقیق و تفحص دنبال حق و
حقیقت می روند و شواهدي دارم که صلاح نمی دانم متذکر شوم. س 590 : فکر کردن توسط قلب در سینه (;أَلا إِنَّهُمْ یَثْنُونَ
آگاه باش! که اینان صورت بر (;» صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُواْ مِنْهُ أَلا حِینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیَابَهُمْ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُور
می گردانند تا راز سینه خویش پنهان دارند، حال آنکه بدان هنگام که جامه هاي خود در سر می کشند، خدا آشکار و نهانشان را
هَاأَنتُمْ أُوْلاء تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یُحِبُّونَکُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْکِتَابِ کُلِّهِ وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ ) .« می داند ;زیرا او به راز دلها آگاه است
آگاه باشید! که شما آنان را دوست می دارید و حال (;» عَضُّواْ عَلَیْکُمُ الَأنَامِلَ مِنَ الْغَیْظِ قُلْ مُوتُواْ بِغَیْظِکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُور
آنکه آنها شما را، دوست ندارند. شما به همه این کتاب ایمان آورده اید، چون شما را ببینند گویند: ما هم ایمان آورده ایم و چون
خلوت کنند، از غایت کینه اي که به شما دارند، سر انگشت خویش به دندان گزند. بگو: در کینه خویش بمیرید، هر آینه خدا از
اعراب در آن دوران، از اینکه فکر کردن در مغز اتفاق می افتد اطلاعی نداشتند و فکر می کردند انسان .« سینه هاي شما آگاه است
توسط قلبش فکر می کند، درحالی که می دانیم قلب انسان، جز ماهیچه اي که خون را همچون تلمبه اي به حرکت در می آورد
نیست. در سرتاسر قرآن، هرگز از کلمه مغز خبري نیست، همواره هرجا از فکر کردن و تدبیر کردن صحبت می شود، از سینه و قلب
به رگهاي درونی انسان، پاره گوشتی آویخته که » : انسان سخن گفته می شود این قضیه حتی در نهج البلاغه نیز دیده می شود
شگرف ترین اعضاي درونی اوست و آن قلب است که چیزهایی از حکمت و چیزهایی متفاوت با آن در او وجود دارد ;البته این
بدان معنی نیست که اعراب آن دوران نمی دانستند که انسان چیزي به نام مغز دارد و می دانستند که مغز وجود دارد، امادانستند که
از آیه شریفه .« انسان با مغز خود تفکر می کند، و این نیز از موارد اشکال برانگیز قرآن است که محل تفکر را قلب انسان می داند
است. استخفا طلب خفاء است و « عطف » به معنی « ثنا » سوره هود، آنچه من می فهمم، غیر از آن است که شما بیان فرمودید. چون
همچنین استشفاء طلب شفا است. پس مراد از (یَثْنُونَ صُ دُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا)عقب بردن صدور و سینه ها و سرها را بزیرانداختن، تا
اینکه آیات قرآن را نشنوند می باشد و چون استعمال کنائی از بلاغت کلام است و قرآن مشتمل بر آن است، این جمله کنایه است
از این که اینها در مواقع خواندن قرآن خود را از پیغمبر و حاضرین پنهان می نمودند تا اینکه حجت براي آنها تمام نشود. بعضی
گفته اند مراد از استغشاء ثیاب، استغشاء در خانه هاشان است، وقتی که می خوابند که این حالت خفی ترین حالت است. خلاصه
معناي آیه این است که آنان هنگام قرائت قرآن خود را مخفی می نمایند، در حالی که خداوند عالم به اسرار است. خیال می کنم با
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 69 از 80
این معنا، معناي آیه سوره آل عمران نیز معلوم می شود. س 591 : تبدیل مردم به بوزینه (;وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَواْ مِنکُمْ فِی السَّبْتِ
و شناخته اید آن گروه را که در آن روز (;» فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ ;فَجَعَلْنَاهَا نَکَالا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَۀً لِّلْمُتَّقِینَ
شنبه، از حد خود تجاوز کردند، پس به آنها خطاب کردیم: بوزینگانی خوار و خاموش گردید ;و آنها را عبرت معاصران و
این از اشکالات وارده به قرآن است. ملتی به دلیل اینکه در روز شنبه، از حد خود .« آیندگان و اندرزي براي پرهیزگاران گردانیدیم
تجاوز کرده اند، به بوزینه تبدیل شده اند که در آن جانوران به یکدیگر تبدیل می شوند. روز شنبه براي یهود روز مقدسی است و
تقریباً به معنی شنبه به خیر) می گویند ;یعنی حتی به نوعی دیگر در این روز به یکدیگر ) « شابات شالوم » به یکدیگر در این روز
درود می فرستند، وخداوند در اینجا بندگان را می ترساند که اگر نافرمانی کنید، شما نیز مانند آنها بوزینه خواهید شد. رفتار
خداوند با انسان بسیار توهین آمیز و تحقیر کننده است، یا حرف مرا گوش کن یا بوزینه اي خوار و خاموشت خواهم کرد. خداوند
نیز سعی می کند با انسان هاي خردمند، این گونه با تهدید ارتباط برقرار کند و آنها را به اطاعت وا دارد. این اشکال شما جزئی از
اشکال کلی است که در کلمات بزرگان دین مانند شیخ الرئیس، محقق طوبی، علامه حلی، محقق اصفهانی و... عنوان شده وحاصل
آن اشکال این است که خداوند تعالی گناه کاران را به عقوبات-اخروي که به مراتب از عقوبات دنیوي شدیدتر است یا به عقوبات
دنیوي عقاب می کند؟ که جواب هایی بیان شده است از جمله اینکه خداوند عالم است به اینکه حفظ نظام لازم و آن ممکن
نیست، مگر با قرار دادن تکالیف، و قراردادن تکلیف، بدون تخویف و وعید موثر نیست و بعد از تخویف اگر تصدیق نکند، با
حکمت الهیه تنافی دارد ;یعنی- نستجیر بالله- خدا دروغ گفته است، و مانند اینکه استحقاق عقاب بر مخالفت تکالیف شرعیه،
خروج از رسم عبودیت است و آن ظلم است و ظالم مستحق عقاب است و این بحث نیز طویل الذیل و در شرح اشارات، ج 3، ص
328 و شرح تجرید و... از کتب کلامیه مذکور است و ما هم در رساله جبر و اختیار بحث نموده ایم. س 592 : زیستن در شکم
ماهی (;وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ ;فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِیمٌ;فَسَ اهَمَ فَکَانَ مِنْ الْمُدْحَضِ ینَ ;إِذْ أَبَقَ إِلَی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ ;فَلَوْلَا أَنَّهُ
و یونس از پیامبران بود ;ماهی ببلعیدش و او در خور (;» کَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِینَ ;لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ ;فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِیمٌ
سرزنش بود ;قرعه زدند و او در قرعه مغلوب شد ;چون به آن کشتی پر از مردم گریخت، پس اگر نه از تسبیح گویان می بود، تا
از آرواره هاي ماهی و نهنگ و اسید معده ماهی و .« روز قیامت در شکم ماهی می ماند، پس او را که بیمار بود به خشکی افکندیم
تمامی مسائل که بگذریم، معلوم نیست حضرت یونس در این مدت، چگونه زیر آب تنفس می کرده است. قصه یونس مقداري در
و مقداري در سوره یونس، ذکر شده است، ولی تمام قضیه چون مورد حاجت نبوده ذکر « ن والقلم » سوره انبیاء و مقداري در سوره
نشده است. روایات وارده از فریقین شیعه و سنی نیز به همین نحو است که در قرآن بعد از کنار هم گذاشتن آیات به یکدیگر
داستان فهمیده می شود. قصه یونس(علیه السلام) درکتب اهل الکتاب هم مذکور است و اشکال شما به آنها هم بر می گردد.
خلاصه شبهه بر امثال شما که ظاهراً دانشمندید، در زنده ماندن است؟ و با توجه به قدرت الهیه، خیال نمی کردم بر شما شبهه ایجاد
شود، البته این امر برخلاف موازین طبیعت است، ولی خداوند در بعضی موارد اگر مصلحت نظام اجتماعی بشر اقتضاء کند،
برخلاف موازین طبیعت عمل می کنند. س 593 : آیا کفار مکلف به فروع هستند ;مستدلا پاسخ دهید؟ کفار مکلف به فروع می
باشند. دلیل آن قطع نظر از اجماع فقها اطلاق ادله احکام از آیات کریمه قرآن و روایات زیادي، مانند (أَقِیمُوا الصَّلاةَ)و (لِلّهِ عَلَی
النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا)و... مقید به اسلام نشده است. علاوه برآن بعضی آیات در تکلیف کفار به فروع صریح
است، مانند قوله تعالی (وَیْلٌ لِلْمُشْرِکِینَ الَّذِینَ لا یُؤْتُونَ الزَّکاةَ)، و (قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُ َ ص لِّینَ)، (فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلّی)چنانچه تفصیل
بخواهید به جلد 9، فقه الصادق - دوره 26 جلدي - ص 198 ، مراجعه نمایید. س 594 : آیا شهداي جنگ تحمیلی مشمول آیاتی که
در مورد شهدا در قرآن آمده می شوند؟ چنانچه جنگ به امر یک مجتهد عادل باشد، بلی، وگرنه نمی شود. س 595 : پسري 26
ساله و شیعه و داراي مدرك فوق لیسانس می باشم. ابهامی که برایم پیش آمده، خواهشمندم که من را راهنمایی فرمایید. موضوع
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 70 از 80
نگرش اسلام به دختران و زنان است. من ضمن مطالعه قرآن، این سؤال برایم پیش آمد که هر جا صحبت از بهشت و پاداش آخرت
می شود، به مواردي از قبیل باغ، میوه، نور، سلامتی، دوستی و دختران باکره اشاره می شود و در جایی هم که صحبت از نعمت
هاي بهشتی شده، از دختران دوشیزه که به هیچ کس دیگري غیر از همسر خود عشق نمیورزند اشاره شده است. آیا دختران جز
نعمت هاي بهشتیند و به عنوان ابزاري براي تشویق مورد استفاده قرار گرفته اند یا غیر از این است؟ پاداش اختصاصی که خداوند
براي زنان ارائه کند چیست؟(مثل مورد دختر باکره که خدا به مردان وعده داده است.) البته لازم به ذکر است که من قصد ازدواج با
یکی از افرادي که مورد علاقه ام است را دارم و وقتی موضوع خواستگاري را مطرح کردم و بعد از گفتگو متوجه شدم که او هم
همان ابهام من را دارد و به من گفت که تا زمانی که ابهامش برطرف نشود، حاضر نیست اعمالی مانند نماز، روزه و... را به جا
آورد و از من خواسته که قانع اش کنم. حال خواهشمندم که در صورت امکان هر گونه کمکی از قبیل معرفی منابعی براي مطالعه
در این زمینه، می توانید به من ارائه کنید. خانم ها در بهشت متنعم می باشند، اولین ذکر بهشت قضیه حضرت آدم است که در آنجا
آدم و حواء با هم بودند و در روز قیامت، کسانی که بهشت می روند، قبل از همه آن ها فاطمه زهراء وارد می شود و بعد از ایشان
پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و انبیاء روایات زیادي وارد شده که خانم ها به بهشت می روند و با شوهري که در دنیا داشتند
آمیزش می کنند. حور العین و غلمان هر دو در قرآن است. مرحوم میرزاي قمی در جامع الشتات، در جواب اینکه هر گاه کسی در
دنیا زنی را بخواهد وبه خواسته اش نرسدوکسی دیگري با او ازدواج کند، و هر سه نفر به بهشت بروند، زن را به کدام شوهر می
دهند؟ می فرماید این قدر باید دانست که در بهشت غم ودرد و اندوه نمی باشد، حق تعالی همه را خوشنود می کند و از بعضی
اخبار ظاهر می شود هر کدام خوش اخلاق ترند به او داده می شود، در جاي دیگر، می فرماید هر یکی از اهل بهشت چندان
مملکت وسعت دارد که کمترین آنها کسی است که مملکت او به قدر تمام دنیا باشد. خلاصه هرچه بخواهد - چه مرد و چه زن به
او داده می شود. پاداش خانم ها هم آن است که در قرآن می فرماید: (فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ)و این جمله براي همه
است. س 596 : احتراماً بیان فرمایید که دلیل عصمت چهارده معصوم و انبیا چه بوده است؟ عصمت به صورت اجباري و بدون
اختیار یا کار خاصی به آنها اعطا شده است، آیا این موضوع با عدل الهی در تضاد نیست؟ عصمت سه قسم است: 1. عصمت از
خطاء در تلقی وحی. 2. عصمت از خطاء در تبیلغ و رسالت. 3. عصمت از معصیت که آن عبارت است از: وجود امري در انسان
معصوم که او را از وقوع در خطاء یا معصیت حفظ می کند، البته به نحو اقتضاء، نه علیت تامه، تا اجباري باشد. تفصیل این مطلب
محتاج به بحث مفصلی است که نظیر آن را ما در رساله جبر اختیار نوشته ایم. س 597 : علائم ظهور امام زمان را براي اینجانب
تشریح نمایید. علائم ظهور زیاد است ;خروج سفیانی، قتل حسنی، کسوف شمس در نیمه ماه رمضان، خسوف ماه بر خلاف عادت
طبیعی در آخر آن، قتل نفس زکیه در کوفه و 70 نفر از مردان صالح، خراب کردن دیوار مسجد کوفه، خروج یمانی، ظهور مغربی
در مصر، طلوع ستاره اي که روشنی آن، مانند روشنی ماه است و... که در کتب حدیث ذکر شده است. س 598 : با توجه به آیه
شریفه (لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ)، چرا یک فرد مسلمان زاده، اگر قبل از بلوغ با تحقیق و نه تقلید، دین دیگري را انتخاب کرد مرتد است
و بعد از بلوغ باید کشته شود؟ آیا این مطلب با آیه شریفه مذکور منافاتی ندارد؟ معانی متعددي براي آیه شریفه شده است و بحث
مفصلی است. یکی از آن معانی را نقل می کنم و آن این که مراد آن است، اکراه در چیزي که دین است نیست، چون دین عبارت
از اعتقاد قلبی است و آن قابل اکراه نیست و اکراه بر اظهار شهادتین دین نیست. س 599 : در اسلام در مورد دیه و شهادت دادن
زنان و قصاص مردي که زنش را می کشد و ارث و بسیاري موارد دیگر، بین این دو تفاوت هست. خواهشمند است بفرمایید که آیا
این موارد تعبدي است و در منابع فقهی دلیلی براي آن ذکر نشده و یا دلیل خاصی در روایات براي این تفاوت ها بیان شده ;در
صورت امکان و بودن استدلالات، دلایل این گونه فرق ها بین زن و مرد را بیان فرمایید. ما مسلمانان معتقدیم که پیغمبر اسلام
(صلوات الله علیه)، از طرف خداي تعالی در تمام اجتماعیات و اخلاقیات و سیاست و اقتصاد و غیر اینها، مقرراتی آورده و ما باید به
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 71 از 80
آنها عمل کنیم و آن مقررات در قرآن و روایات بیان شده. آن چه شما سؤال کردید، در قرآن و روایات ذکر شده است و اگر
کسی بگوید اینها مدرك ندارد یا بی سواد است یا بی دین. س 600 : خداوند در قرآن بارها به بندگان وعده بهشت داده است و در
وصف پاداش بهشت همواره حور و پري و زن هاي زیبا که دست هیچ مردي به آنها نرسیده است و... را متذکر می شود که همه
آنها براي مردهاست. آیا خداوند در قرآن پاداشی را براي زن ها یاد کرده است اگر نه چرا؟ پس زن ها پاداشی در عوض اعمال
نیکشان ندارند؟ اگر دارند منبع از قرآن ذکر فرمایید. اولا (یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ)موجود است و ثانیا حورالعین به حسب
معنی مختص به زن نیست مرد هم ممکن است حورالعین باشد و ثالثا (فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ)دال است بر اینکه بهشتی ها هرچه
بخواهند مهیا است به علاوه آیات قرآنی تنها کافی براي بیان نیست، بلکه با ضمیمه کردن روایات به مطالب بیشتري می رسیم.
س 601 : چرا خداوند متعال در قرآن هیچگاه مستقیماً با زنان صحبت نکرده و همواره مسایل را خطاب به مردان مطرح می کند؟
خطاب به زنان در قرآن زیاد است (;قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُ ضْنَ)، (یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَد مِنَ النِّساءِ) و امثال این آیات زیاد است، اما
یا (أَقِیمُوا الصَّلاةَ) و... از قواعد زبان عربی این است که در مقام بیان دو عنوان تثنیه یا « یا ایها المؤمنون »() در خطاب به هر دو طائفه
جمع را با استعمال یکی از آنها ذکر می کنند، مانند شمسین ;یعنی شمس و قمر. بنابراین هیچ گونه بی اعتنائی به زن نیست. س 602
: آیا این که تشریعات بر اساس تکوینیات است، مستندي دارد؟ این تعبیر قدري گنگ است ;بهتر است که گفته شود احکام الله تابع
مصالح و مفاسد در متعلقات است، البته آن مصالح و مفاسدي که حقیقتش را خدا می داند وگاهی آن مصالح ومفاسد علت تشریع
است و گاهی حکمت. س 603 : با یکی از دوستانم بحث می کردم، ایشان گفت چطور ما می گوییم قرآن کریم تحریف نشده،
ولی تورات وانجیل تحریف شده است! من تا جایی که عقلم می رسید گفتم چون این آخرین دین خداست و کلام خداست. ایشان
گفت، مگر آنها کلام خدا نبودند؟ چرا خداوند جلوي تحریف آنها را نگرفت؟ لطفا راهنمایی فرمایید. خداوند در این دنیا بنا دارد
که در امور طبیعی تصرف بر خلاف موازین طبیعی ننماید و فرمود (فَلَوْ شاءَ لَهَداکُمْ أَجْمَعِینَ)، ازاین رو معصوم(علیه السلام)می
آنچه من در ذهنم هست آنکه اولین نسخه انجیل بعد از هفتاد سال، بعد از مسیح، آن « ابی الله ان یجري الامور الا باسبابها » : فرماید
هم به دست یک یهودي نوشته شد و اما قرآن هر آیه اي که نازل می شد کاتبان وحی - که زیاد هم بودند - آن را می نوشتند.
س 604 : خواهشمند است دلیل این حکم الهی که چرا نماز انسان در سفر شکسته و روزه باید افطار شود را بفرمایید. در واقع با
توجه به پیشرفت تکنولوژي که انجام مسافرت را آسان نموده است، ضرورت این حکم چیست؟ آیا این حکم به طور صریح در
قرآن کریم نیز ذکر شده است، درکدام سوره و آیه؟ اگر این باب باز شود اشکالات زیادي وجود دارد، مثلا چرا نماز مغرب سه
رکعت است اساساً در کجاي قرآن نوشته شده است که نماز مغرب سه رکعت است یا بقیه عبادات. روایات معتبره بر این حکم
دلالت دارند در قرآن هم به سوره نساء، آیه 102 ، مراجعه نمایید. س 605 : با توجه به این اعتقاد که زیارت عاشورا حدیث قدسی
است و باتوجه به لعن ها و برائت هاي این زیارت و همچنین آیه (إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللّهُ فِی الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ) و
همچنین دعاي قنوت امیرالمومنین(علیه السلام) و بسیاري موارد دیگر، اجازه ما براي تبلیغ دعاي ضمنی قریش، تا چه حد است؟ و
بیان فرمایید حضرتعالی پیرامون مجالس لعن، شرح مناجات مذکور و... چه عقیده اي دارید؟ زیارت عاشوراء سندش قوي و بسیار
عالی است، ولی در صورتی که چه زیارت عاشورا و چه دعاي ضمنی قریش و... عنوان ثانوي برآنها منطبق نشود، و چنانچه در
جایی باشد که موجب تفرقه بین مسلمین بشود و مخالف تقیه باشد، نباید خوانده شود. قال الله تعالی (وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ
رِیحُکُمْ)، (وَ اعْتَصِ مُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا) و روایات متواتري از معصومین(علیهم السلام) هم بر این مطلب دلالت دارند.
س 606 : آیا حجاب زن شامل موي سر او می شود؟ در قرآن به مقنعه اشاره شده که افرادي در دانشگاه در بحثی بیان می داشتند که
چه معلوم مقنعه اي که قرآن در نظر داشته، موي سر را هم می پوشاند. در قرآن به مقنعه اشاره شده است، آیه حجاب، در سوره نور
آیه 32 چنین است (وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْ رِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 72 از 80
انی تارك فیکم » آبائِهِنَّ...)علاوه برآن در قرآن احکام به طریق اجمال بیان شده و تفصیل آنها را باید به مقتضاي حدیث ثقلین
که مورد اتفاق شیعه واهل سنت است، باید به اخبار اهل بیت(علیهم « الثقلین کتاب الله وعترتی و لن یفترقا حتی یرد علی الحوض
السلام)رجوع نمود، مثلا اینکه نماز مغرب 3 رکعت است، از کجاي قرآن می توانید استفاده کنید؟ اکثر احکام از این قبیل است و
شما اگر به روایات رجوع کنید، ملاحظه خواهید نمود که روایات صریح است درلزوم پوشاندن موي سر. س 607 : چرا اختیار زن
در مسائلی مانند خارج شدن از منزل یا رفتن به دیدار خانواده خود یا مسائلی از این قبیل موارد، در دست همسر ایشان می باشد؟
دلیل آن روایاتی است که از ائمۀ معصومین(علیهم السلام) رسیده و در کتاب وسائل الشیعه ذکر شده است و ما هم در کتاب فقه
بفرمایید حج وهابی ها و سنی ها « مثل عَلیِ فیکم کمثل الکعبه أنا الکعبه » الصادق مفصلا بحث کرده ایم. س 608 : با توجه به روایت
چه حکمی دارد؟ و استفتاء و نظر جنابعالی پیرامون این مسأله چه می باشد؟ روایتی که نقل کردید ربطی به سوال ندارد - معنی آن
روایت در روایات دیگر بیان شده است فرموده اند مثل امام مثل کعبه است یؤتی ولایاتی یعنی باید رفت به سراغ او او نمی آید به
سراغ شما - و اما حج سنی ها نمی دانم چه جهت آن را سؤال می نمایید تا جواب دهم. س 609 : نظر شما پیرامون مسأله ولایت فقیه
. و محدوده اختیارات آن چیست؟ و چه جایگاهی در ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) دارد؟ ولایت معانی متعدده دارد از جمله 1
ولایت تکوینیه ;یعنی قدرت تصرف در عالم کون به غیر طریق عادي که معجزات انبیاء از آن باب است. 2. وجوب اطاعت در امور
عادي که پیغمبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) داراي آن بودند، 3. اولی به تصرف در اموال افراد از خودشان
که معصومین داراي آن بودند، این مراتب را فقیه ندارد. 4. ولایت به معنی اختیار تصرف در امور حسبیه که آن را هر مجتهدي
. دارد. 5. تشکیل حکومت و اختیاراتی که در تمام ممالک رسم است و حاکم داراي آن است. این مقام متعلق به رهبر است. 6
قضاوت که آن هم بر هر مجتهدي ثابت است. س 610 : براي اینکه عبادات براي ما تکراري نشود و دلزدگی ایجاد نشود، چه باید
بکنیم؟ تکرار عبادات ثواب زیادتر دارد و براي زیادي شوق به عبادات، نیت خالص نمودن، لقمه حلال خوردن و معاصی را ترك
کردن مؤثر است. س 611 : براي قویتر شدن ایمان - با توجه به اینکه امروزه محیطها و زمینه هاي گناه زیاد است - چه باید بکنیم؟
توجه به اینکه لذتی که مدت آن کم است در مقابل آن عواقبی که ممکن است درعالم برزخ و بعد از آن داشته باشد و مختصري
تفکر در ترك گناه خیلی مؤثر است. س 612 : اگر به انسانی توجهات غیبی شود و شاید تا حد زیادي این اتفاقات نشانه داشتن
احترام و ارزش در نزد پروردگار باشد، آیا بهتر است این توجهات غیبی را پنهان کند و به کسی نگوید و یا به دیگران گفته، تا
شاید به این وسیله افرادي را تحت تأثیر قرار دهد. اینکه گفته می شود بعضی از مراجع و علماء چنین توجهاتی به آنها شده یا می
شود ;چرا براي عموم بر زبان نمی آورند، تا شاید افرادي تحت تاثیر قرار گیرند؟ آیات و روایات در این مورد به ما چه می گویند؟
آیا از ما می خواهند که پنهان کاري کنیم و یا نه آنها را بر زبان آورده و فاش کنیم؟ اگر منظور از توجهات غیبی زیارت ولی
عصر(ارواحنا فداه) است که در این ایام عده اي ادعاي رؤیت می کنند، آن امر نباید گفته شود. روایات معتبري داریم که هر کس
در زمان غیبت ادعاي رؤیت نمود او را تکذیب کنید. و اگر منظور غیر این موضوع باشد، چنان چه گفته شود عده اي موقعیت را
مغتنم شمرده و با ادعاي دروغ موجب وهن حقایق مسلمه می شوند. س 613 : استخاره چیست و در چه مواردي باید استخاره
گرفت؟ چه کسی می تواند استخاره را بگیرد و باید داراي چه شرایطی باشد؟ تا چه حدي می توان به استخاره خود، اطمینان کرد و
چگونه می توان برداشت صحیح را از مطالب قرآن فهمید؟ نظرتان در مورد کتابچه هاي استخاره اي که در هر صفحهء قرآن در
مورد ازدواج، معامله و.. برداشت خود را نوشته اند چیست؟ تا چه حد می توان به آنها اطمینان داشت؟ استخاره در امري که خیر،
صلاح، فساد و ضرر آن معلوم نیست و با مشورت معلوم نباشد، مشروعیت دارد و کتاب هائی در این مورد نوشته شده و نشر کرده
اند- که بعضی عربی است - خوب است. من به استخاره معتقدم و بدون استخاره هیچ کار مهمی را- که واجب نباشد- انجام نمی
دهم، ولی کتابی که شما اشاره کرده اید ندیده ام تا قضاوت کنم. س 614 : چه کنم که در زندگی امید به ظهور در دلم سرد نشود
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 73 از 80
و چگونه بفهمم که امام زمان(عج) از اعمالم راضی است و اشتباهات من را نادیده گرفته است. شما اگر دقت کنید که امام
زمان(علیه السلام)اگر ظهور بنماید، دنیا پر از عدل، صفا، صمیمیت و آبادي می شود، ممکن نیست ظهور آن بزرگوار در دلتان سرد
شود و اگر بخواهید بفهمید که از شما راضی است، توبه از گذشته نموده و تصمیم بگیرید که بعد از این بر خلاف دستورات شرع
عمل ننمایید. س 615 : اگر در ذهنم تصمیم قطعی بگیرم که زمانی اگر برخی شرایط و عوامل خاص فراهم شود، من به طور قطعی و
صد در صد مرتکب فلان گناه و معصیت می شوم ;با این فرض، خداوند براي من گناهی می نویسد؟ تازمانی که از محدوده فکر
تجاوز نکرده و به مرحله عمل نرسیده، گناهی براي انسان نوشته نمی شود. آیا این جواب صحیح است؟ جوابی که آن روحانی داده
اند بسیار متین و صحیح است و روایاتی از ائمه معصومین(علیهم السلام) هم بر همین مطلب دلالت دارند. س 616 : روایات و
احادیث فراوانی درباره فضیلت صلوات بر محمد و آل محمد(صلی الله علیه وآله)و نیز فضیلت و ثواب لعن بردشمنانشان شنیده و
.« اللهم صل علی محمد وآل محمد » فضیلت بیشتري دارد یا گفتن « اللهم العن الجبت والطاغوت » خوانده ایم ;ولی نمی دانم گفتن
برخی از مردم لعن را برصلوات ترجیح می دهند وثواب و فضیلت آن را بیشتر می دانند و گروهی نیز صلوات را با فضیلت تر می
شمارند. لطفا نظر مبارکتان را در این خصوص بفرمایید روایات مختلف است، هر دو خوب است و جمع بین این دو بهتر است.
س 617 : آیا می توان چنین گفت که هدف از نماز خواندن، عبادت و بندگی خداوند و رسیدن به قرب الهی است. حال اگر کسی
فوت کرد و مثلا 10 سال نماز قضا داشت، در عالم برزخ دچار عذاب است. اینکه گفته می شود در صورتی که نماز قضاي میت به
جاي آورده شود، از عذاب او کاسته می شود، چگونه قابل بیان است؟ با توجه به آنکه می دانیم نمازي را که ما براي میت می
خوانیم، نه باعث رسیدن به قرب الهی براي میت می شود و نه فایده اي براي خداوند دارد. بنابراین چه چیز باعث می شود تا عذاب
او کمتر شود؟ آیا در قیامت هم این عذاب کمتر میشود یا فقط این بحث براي برزخ است؟ 1. عبادات ما حتی در حال حیات، هیچ
فایده اي براي خداي تعالی ندارد. 2. ترتب عذاب بر ترك واجب یا اتیان محرمات، تابع جعل شارع است و ربطی به قرب الی الله و
عدم آن ندارد. 3. دفع عذاب از میت نیز با جعل الهی است، خداوند فرموده است، اگر کسی نماز قضاء داشت در عالم برزخ،
مادامی که نماز قضاء او را کسی نخواند معذب است و چنانچه خوانده شود، مانند قرضی که به کسی مدیون است داده شود، عذاب
کم یا به کلی رفع می شود و بنده مطیع باید تابع فرمایشات حضرات معصومین(علیهم السلام) باشد. س 618 : اگر کسی بخواهد
براي میت اجیر بگیرد، تا نماز و روزه قضا را به جاي آورد. در صورتی که اجیر پول را بگیرد و قبول کند که به جاي آورد، اما
بالفرض به جا نیاورد و ما هم ندانستیم که او بجاي نیاورده است، آیا باز هم عذاب میت برداشته می شود یا خیر؟ بعضی از
روحانیون می گویند عذاب از میت برداشته می شود و اجیر که نماز نخوانده گناه کرده است. بعضی هم می گویند علاوه بر آنکه
فردي که اجیر شده گناه می کند، عذاب هم از میت، تا قضا را بجاي نیاورد، برداشته نمی شود. در خصوص حج روایت وارد شده
است که با اجیر کردن شخصی از میت حج او تبدیل به حج در ذمه نائب می شود ;اما در نماز و روزه چنین دلیلی نداریم، بنابر این
نوشته رضا مجاهد در صفحه ،« داروخانه معنوي » در نماز و روزه، حرف دسته دوم بر حسب ادله صحیح است. س 619 : در کتاب
99 چنین آمده است: امیرالمومنین(علیه السلام) فرمود: شنیدم از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هر کس ترك کند نماز را از روي
جهالت و نداند چقدر باید قضا کند، شب دوشنبه 50 رکعت نماز بخواند با حمد و سوره، و روزه بگیرد روز دوشنبه را و ظهر
دوشنبه نیز 50 رکعت ( 25 نماز دو رکعتی) با حمد و سوره بخواند و بعد از فراغت صد مرتبه استغفار کند این عمل مطابق با 100
سال نماز قضا شده به حساب می آید. اما اگر بداند چقدر قضا دارد باید همه آن را بجاي آورد. می خواستم بدانم آیا واقعاً این
مطلب صحیح است؟ مثلا من که نمی دانم چند سال نماز قضا دارم و حدس میزنم بین 5 تا 6 سال باشد، باید در حدود 5 یا 6 سال
قضا بخوانم یا می توانم طبق روایت فوق عمل کنم؟ اگر مطلب فوق صحت دارد، آیا می توان براي میت هم این کار را، به جاي
خواندن تمام نمازهاي قضایش (که نمی دانیم دقیقاً چقدر است)، انجام داد یا خیر؟ عمل به روایت فوق که نه سند صحیحی دارد و
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 74 از 80
نه دلالت واضح، براي شما جایز نیست. شما باید به فقهاء رجوع کنید. همه فقهاء اسلام می گویند این عمل مسقط قضاء شخص
زنده ومیت نیست. س 620 : منظور از آیات 1الی 6 سوره مجادله چیست؟ سوره مجادله، متضمن مطالب متعددي از حکم و آداب
است، مقداري از آیات آن در حکم ظهار است که شش آیه اول آن سوره است و ظهار در نزد عرب جاهلی از اقسام طلاق بوده،
زن از او جدا و حرام ابدي می شده است، در بقیه مطلب آن سوره به تفاسیر ،« انت منی کظهر امی » مرد به زن خود اگر می گفته
« واسطه » مراجعه فرمایید. س 621 : آیا کسی می تواند ادعا کند که ایمانش به خدا و روز جزا و اصول دین را داراست و احتیاجی به
ندارد؟ منظور از واسطه، مسجد، کعبه، امام، امامزاده، خواندن نماز و روزه و... است. کلامی است غیرمنطقی و غیرعقلایی، چون
را « حی علی خیرالعمل » ارتباط با خدا، بدون واسطه پیغمبر(صلی الله علیه وآله)غیرممکن است. س 622 : در روایت آمده است: عمر
را ذکر می « اشهد ان علیا ولی الله » از اذان حذف کرده است و بدین سبب بدعت در اذان به وجود آورده است. حال ما که در اذان
کنیم، بدعت حساب نمی شود؟ عمر، حی علی خیر العمل، را حذف نمود با تصریح به اینکه روایتی دال بر آن نیست، بلکه به
واسطه اینکه مردم از جهاد سست می شوند، چون نماز بهترین عمل است و مجزي از جهاد است ;ولی شیعه روایت از امام صادق
نقل می کنند که هر وقت شهادتین گفتند، شهادت به ولایت و امیرالمؤمنین بودن حضرت علی(صلوات الله علیه) بدهید. بعلاوه
روایت مفصلی دال بر مطلوبیت این جمله در اذان و اقامه وجود دارد. س 623 : مدتی است که سوالی برایم مطرح شده می خواستم
بدانم که اگر کسی به ولایت فقیه به این شکل که در کشور عزیزمان است، اصلا اعتقادي نداشته باشد، مسلمان و شیعه باقی می
ماند یا خیر؟ ولایت از مسائل اختلافیه است که نه از اصول دین است، نه از اصول مذهب و نه از ضروریات. و مخالف نه خارج از
مذهب است نه خارج از دین. س 624 : آیا روز قیامت همان روزي است که امام زمان ظهور می کند؟ (لطفاً برایم کامل توضیح
دهید). خیر، روز قیامت بعد از ظهور امام زمان(ارواحنا فداه) است که ایشان وقتی ظهور کنند، دنیا پر از صفا، صمیمیت، امنیت، رفاه
و آسایش می شود. بعد از مدتها که بگذرد آن وقت قیامت خواهد شد. س 625 : نظر حضرتعالی در مورد فلسفه چیست، آیا
حضرتعالی فلسفه را به عنوان یک علم الهی یا علم بشري قبول دارید، آیا به نظر شما این علم می تواند ما را به خدا برساند یا
برعکس می باشد؟ علم فلسفه علم بشري و داراري مطالب دقیقه علمیه است و بزرگان این علم، مانند فیض کاشانی در آخر عمر
خودشان رساله اي در ردّ بعضی از مطالب این علم نوشته اند و از آنها تبري جسته اند، مرحوم آیت الله آملی کتابی دارد در ذیل
یکی از مطالب فلسفی بعد از اینکه، به صورت مفصل تحقیق کرده در حاشیه نوشته است که من خدا را شاهد می گیرم که به این
مطالب عقیده ندارم و عقیده من همان است که از طریق ائمه بیان شده و هکذا بقیه از بزرگان فلاسفه متدین. س 626 : پیامبر
اکرم(صلی الله علیه وآله)فرموده اند: امت من در آینده به بیش از هفتاد فرقه تقسیم می شود که جز یکی همه در آتشند. همچنین در
خطابه غدیر فرموده اند: کسی که از علی(علیه السلام) و فرزندان او تا روز قیامت پیروي نکند در جهنم جاودانه است. خود مولا
علی(علیه السلام)فرموده اند: جز شیعیان من همه گمراه اند. با توجه به احادیث مذکور آیا همه اهل تسنن و شیعیان غیر اثنا عشري،
مغضوب خداوند و و اعمالشان حبط و نابود است؟ باید توجه داشته باشیم که همه این طوائف 2 قسم اند: جاهل مقصر و جاهل
قاصر. تمام این عقوبات متعلق به دسته اول است و دسته دوم عقاب ندادند و تفصیل محتاج بوقت بیشتر است و درعلم کلام مستوفی
بحث شده است. س 627 : آیا این ادعا درست است که بعضی امام زمان(علیه السلام) در خواب یا بیداري می بینند، آیا می توان
امام (علیه السلام) را در این زمان دید؟ ادعاي رؤیت، در خواب ممکن است، ولی روایات معتبره دلالت دارد براینکه هرکس ادعا
کند من امام را در بیداري دیده ام او را تکذیب کنید. من نمی گویم دیدن امام ممکن نیست، بلکه مراد این است که کسی که امام
را ببیند و بگوید. پس هر کس که ادعا کند دورغ می گوید، ولی بسیاري از علماء بزرگ و غیر علما قطعاً آن حضرت را دیده اند.
س 628 : آیا اراده و اختیار انسان در مقدراتی که شب قدر براي او تقدیر می شود، تأثیر و دخالتی دارد؟ به طور مثال آیا تلاش و
کوشش انسان موجب تغییر در کم یا کیف روزي مقدر او می شود یا خیر؟ چون در دنیا خداي تعالی بنا ندارد که امور بر خلاف
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 75 از 80
موازین طبیعت انجام گیرد، مسلماً کوشش شما اثر دارد. س 629 : روایت حضرت فاطمه(علیها السلام) که فرموده براي زن بهتر است
که هیچ مرد نامحرمی او را نبیند و او مرد نا محرمی را نبیند، چه قدر اعتبار دارد؟ بله چنین روایتی معتبر است، ولی دقت کنید که
فرموده است بهتر است و نه لازم است. س 630 : می خواهم تهذیب نفس کنم، من را در مورد اینکه چه کتاب هایی را بخوانم و هر
کار دیگر که مربوط به آن می شود راهنمایی کنید. عامل دعا، تقوي و عدم ارتکاب محرمات، بجا آوردن واجبات، خدمت به مردم
و دستگیري از مستمندان به قدر وسیع موجب تهذیب نفس است و زیارت عاشورا تأثیر عجیبی در این امور دارد، همچنین خدمت به
پدر و مادر.
مسائل متفرقه
س 631 : من عضو شرکت گلدکوئست شده ام و حالا می بینم که بسیاري از مراجع آن را حرام دانسته اند. مرجع تقلید من آقاي...
می باشد و می فرمایند که کار این شرکت شبه قمار است و حرام می باشد. آیا در این مورد می توانم از شما تقلید کنم؟ شبه قمار
حرام نیست. چنانچه از کسی که تقلید می کنید، اهل خبره او را اعلم علماء اسلام می دانند، رجوع بغیر او جایز نیست و اگر بی
منطق و دلیل، تقلید کرده اید، می توانید به دیگري عدول کنید. س 632 : آیا نوشیدن آبجو بدون الکل، گناه و حرام است؟ آبجو
که به حد اسکار نرسیده است حلال است و هیچ اشکال ندارد. س 633 : حکم استفاده از عطریات و پیراهن هاي چرمی که از
کشورهاي غیراسلامی می آید با توجه به نداشتن اطلاعات درمورد ذبح حیوان و جنسی که در ساخت عطریات به کار می رود
چیست؟ عطریات پاك است و اشکال ندارد. و اما پیراهن هاي چرمی که از کشورهاي غیراسلامی تهیه می شود ;چنانچه فروشنده
مسلمان است محکوم به طهارت است و اگر مسلمان نیست، چنانچه بدانید از حیوان غیر ذبح شرعی شده گرفته شده است، نجس و
نماز با آن باطل است ;اما اگر احتمال می دهید که از پوست تهیه شده از کشور اسلامی باشد، نماز در آن باطل است، ولی پاك
است. س 634 : آیا از منظر اسلام، کارهاي فکري و مدیریتی و اجرایی چون تدریس، وکالت، سفارت، مدیریت شرکت ها و... می
تواند آنقدر با ارزش تر از کارهاي یدي، چون کار در مزرعه و کارخانه و معادن و... باشد که پاداش یک ساعت کار فکري ده ها
برابر پاداش یک ساعت کار یدي باشد؟ قطعاً چنین است، چون مالیت امري اعتباري از اعتباریات عقلائیه است و اعتبار بر شیئی که
مورد رغبت و میل افراد باشد، یا نظام اجتماع متوقف بر آن باشد و چون منافع و آثار اموري که از کارهاي فکري و مدیریتی و
اجرائی خیلی زیادتر از کارهاي یدي است قهراً مالیت آن افزایش دارد و شارع مقدس هم امضاء نموده است. س 635 : روایاتی که
از امام صادق(علیه السلام) درآمد مشروع را به 30 هزار درهم محدود می نماید، از نظر حقوقی در جامعه فعلی چگونه قابل به
کارگیري و تدوین قانونی است؟ در روایات منتسب به ائمه اطهار- علیهم صلوات الله - باید اولا رعایت صحت سند بشود، بعد
معارضات ملاحظه شود و بعد با قرآن مخالف نباشد و قیود دیگر و تمام این کارها به عهده مجتهدین است. س 636 : آیا می توان
علوم و فنون را در انحصار درآورد؟ چنانچه از اموري باشد که مردم در زندگی محتاج به آن باشند و از او هم تقاضاي آن فن را
ایما مؤمن منع مؤمنا شیئا مما » بنمایند، با این حال بخل در بیان بکند، قطعا خلاف شرع است. امام صادق(علیه السلام) می فرماید
یحتاج الیه و هو یقدر علیه... اقامه الله یوم القیامۀ مسودا وجهه مزرقۀ عیناه مغلولۀ یداه الی عنقه فیقال هذا الخائن... ثم یؤمربه الی
س 637 : آیا استخاره هایی که خود انسان انجام می دهد قابل استناد هستند؟ استخاره براي فهمیدن حکم شرعی بی اساس .« النار
است و قابل استناد نیست، استخاره فقط در کاري که خیر و شر عرفی چیزي معلوم نباشد و از طریق استشاره چیزي فهمیده نشود
مورد قبول می باشد. س 638 : مواد غذایی که براي مصرف از کشورهاي غربی به کشورهاي اسلامی فرستاده می شود مانند
شیرینی، کنسرو ماهی و گوشت گاو آیا استفاده از آن حرام است یا خیر؟ مواد غذایی غیر از کنسرو ماهی و کنسرو گوشت که از
کشورهاي غیر اسلامی آورده می شود حلال است، و اما کنسرو ماهی اگر از دست مسلمان گرفته شود حلال است، و نیز اگر احراز
استفتائات پرسش و پاسخ مسائل شرعی جلد 5 از:حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق


صفحه 76 از 80
شود که ماهی از آب گرفته شده است و در خارج از آب مرده است حلال است و اما کنسرو گوشت بره و گاو و غیر این دو که
خوردنشان حلال است اگر از دست مسلمان گرفته شود حلال است وإلاّ حلال نیست. س 639 : بسیاري از برنامه هاي کامپیوتري
توسط افراد بیگانه ساخته می شوند و سازندگان این برنامه ها در قبال دریافت مبلغ قابل توجهی برنامه هاي خود را به خریدار می
فروشند. در کشور ما امکان دسترسی به فروشنده و خریدن نسخه اصلی وجود ندارد و به همین دلیل بسیاري از مردم مشغول به
تکثیر این برنامه ها و ارائه به صورت مجانی یا در قبال مبلغی ناچیز می باشند. از آنجا که استفاده از برخی از این برنامه هاي
کامپیوتري از نیازهاي یک جوان امروزي است و نیز دسترسی به نسخه هاي اصلی ممکن نیست آیا جنابعالی استفاده از نسخه هاي
تکثیر شده را مجاز می دانید. استفاده از نسخه هاي تکثیر شده که یک فرد مسلمان تکثیر نموده بی اشکال است. س 640 : براي
هیچ تأثیري ندارد چه صدایی باشد یا نباشد فرقی ندارد! شنیدن چنین آوازي براي این گونه افراد، « آوازهاي مطرب » برخی از افراد
چه حکمی دارد؟ براي این گونه افراد هم شنیدن آواز مطرب حرام است.
نگاهی کوتاه