گروه نرم افزاری آسمان

زندگینامه حضرت آیت الله العظمی
ولادت






حضرت آیت الله العظمی آقاي سید محمد صادق حسینی مردي از تبار مرزبانان دین، فقیه اصولی، برج بلند
مرجعیت و زعامت حوزه هاي علمیه، صداي رساي آزادي و عدالتخواهی، مجاهد و مبارزه خستگی ناپذیر در ماه شهادت جد
غریبش آقا اباعبدالله الحسین(ع) محرم الحرام سال 1345 ه ق، 1305 ه. ش، تابستان 1926 میلادي در شهر دیرپاي علم و تمدن
و اندیشه و فرهنگ اسلامی قم در خاندانی حسینی تبار، با پیشینه اي از علم و تقوي و فضیلت دیده به جهان گشود.
والدین
والدشان مرحوم حضرت آیت الله آقاي حاج میرزا محمود روحانی (قدس سره) از مفاخر روحانیت و حوزه علمیه قم است که در
سال 1307 (ه. ق) در قم بدنیا آمد. در سال 1330 (ه. ق) وارد نجف اشرف شد تا از محضر حضرات آیات عظام آسید ابوالحسن
اصفهانی (ره) و میرزاي نائینی(ره) بهره ها برد. مدتی در مشهد مقدس از شاگردان مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین
طباطبایی قمی (ره) بود. بعد از آن به حوزه علمیه قم آمدند. با تلاش، کوشش و پایمردیهاي ایشان، حضرت آیت الله العظمی حاج
شیخ عبدالکریم حایري (ره) به قم آمدند و تدریس علوم حوزوي را شروع کردند. ایشان از شاگردان خاص و مخصوص و مورد
عنایت آیت الله حایري بودند. این عالم متقی و زاهدِ متعبدِ با نفوذ، سالیان سال بعد از فوت پدر بزرگوارشان مرحوم آیت الله
العظمی آقاي آسید صادق روحانی (ره) در مسجد آقا ضمن اقامه نماز جماعت، پاسخگوي مسائل شرعی و گره گشاي مشکلات
مردم بودند. از اقدامات ایشان می توان به همکاري با آیت الله کاشانی در قضیه ملی شدن نفت، مبارزه جدي با رضاخان در مورد
کشف حجاب و دین زدایی از مملکت، دعوت و تلاش براي ورود آیت الله العظمی حایري به قم، زمینه سازي براي تدریس ایشان
و همکاري، همفکري و یاري جهت تأسیس حوزه علمیه قم و... را نام برد. این مجتهدِ عابد در 18 شعبان 1381 (ه. ق) بعد از یک
بیماري طولانی وفات یافت. با پخش خبر فوت این مرد بزرگ، شهرستان قم متلاطم، بازار، درسها و اداره جات تعطیل گردید. در
تشییع جنازه بسیار باشکوه ایشان، علاوه بر حضور تمامی مراجع تقلید، بزرگان و مدرسین حوزه، طلاب، بازاریان، کسبه و اداره
جات با افراشتن پرچم عزا به صورت هیأت هاي سینه زنی و زنجیر زنی شرکت کردند و پس از اقامه نماز میت توسط فرزند
برومندشان حضرت آیت الله العظمی آقاي سید محمد صادق روحانی (دام ظله)، در مسجد بالاي سر حضرت معصومه(س) به خاك
سپرده شدند. والده شان از سادات حسنی و فرزند آیت الله آقاي حاج سید احمد طباطبایی قمی(ره) است که ایشان سالیان متمادي
در صحن حضرت معصومه(س) اقامه نماز جماعت داشتند.
تحصیلات
حضرت آیت الله دروس پایه ادبیات عرب را در قم نزد پدر بزرگوارشان فرا گرفتند. سپس در سال 1355 (ه ق) در سن 10 سالگی
به همراه برادر بزرگترشان براي استفاده از اساتید بزرگ و نام آور حوزه علمیهِ کهنِ نجف اشرف، رنج و مشکلات هجرت از قم به
را در مدت یکسال به « سطح » نجف را پذیرا شدند!! به دلیل هوش و استعداد فوق العاده و حیرت برانگیزشان دوره چند ساله دروس
اتمام رساندند و به امتحان و توصیه آیت الله العظمی خویی در سن 11 سالگی وارد درس خارج فقه و اصول شدند. ورود یک
نوجوان 11 ساله به درس خارج فقه و اصول، آن هم همدوش طلاب با سابقه و بزرگسال حوزه علمیهِ کهنِ نجف، براي همگان
آیت الله العظمی خویی به پدرم آیت الله العظمی میلانی » : حیرت آور و شوق آفرین بود. آیت الله زاده میلانی نقل می کند که



صفحه 116 از 122
فرمودند: افتخار می کنم به حوزه اي که در آن نوجوان یازده ساله در کنار شاگردان بزرگسال و علماي بزرگ و همراه با آنان
علاقمندان به علوم اسلامی و حوزوي می «. را می خواند و مطالب مکاسب را بهتر از دیگران می فهمد وتحلیل می کند « مکاسب »
از تألیفات مرحوم شیخ انصاري است که در حوزه هاي علمیه تدریس می شود و یکی از « مکاسب » دانند که کتاب ارزشمند
کتابهاي مهم و سنگین حوزوي است که فهمیدن و درك مطالب آن نیاز به شاگردان با کفایت و پر استعداد دارد.
اساتید
معظم له به دلیل علاقه و پشتکار فراوانشان هر روز در چندین درس مراجع و بزرگان حوزه علمیه که جهان اسلام و عالم تشیع به
وجودشان افتخار می کند، شرکت می کردند. عمده اساتید ایشان عبارتند از: 1 حضرت آیت الله العظمی آقاي حاج سید ابوالقاسم
3 ( 2 حضرت آیت الله العظمی آقاي حاج سید ابوالحسن اصفهانی(قدس سره) ( 1365 1284 ( خویی(قدس سره) ( 1413 1317
4 حضرت آیت الله ( حضرت آیت الله العظمی آقاي حاج شیخ محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی (قدس سره)(ت 1361
العظمی آقاي حاج شیخ محمد علی کاظمینی(قدس سره) 5 حضرت آیت الله العظمی آقاي حاج شیخ کاظم شیرازي (قدس سره)
6 حضرت آیت الله العظمی آقاي حاج شیخ محمدرضا آل یاسین(قدس سره) 7 حضرت آیت الله العظمی آقاي ( 1367 1290 )
سید محمد حسین طباطبایی بروجردي (قدس سره) ( 1380 1292 ) آیت الله العظمی روحانی از وجود تمامی اساتید نام آور خود
استفاده نمودند و خود را همیشه مدیون محبتها و الطاف خالصانه آن بزرگواران (رضوان الله تعالی علیهم) می دانند. اما در این میان
نقش آیت الله خویی برجسته تر و قابل توجه تر است. پرورش روح اجتهاد و تکوین فقهی و علمی ایشان، مرهون 15 سال شرکت
در دروس خصوصی و عمومی آیت الله العظمی خویی می باشد. هوش، پشتکار و استعداد معظم له، ایشان را مورد علاقه و توجه
خاص اساتید و مراجع، بخصوص مورد عنایت خاصه آیت الله خویی قرار داده بود. آیت الله العظمی خویی (ره) در آن زمان، به
اتفاق رأي اغلب علماء، بزرگان و کارشناسان فقه و اجتهاد ; یک فقیه بی نظیر بودند که در اغلب علوم حوزوي نظیر فقه، اصول،
کلام، تفسیر، رجال، فلسفه ;مجتهد و صاحب نظر بودند و آثار منتشره ایشان گواه این مدعاست. در دروس عمومی آیت الله خویی
صدها طلبه شرکت می کردند که امتیاز آیت الله العظمی خویی در شناخت و کشف استعدادهاي طلاب تیزهوش و بسیار موفق بود
و سعی فراوان می کردند تا آن طلبه را زیر نظر گرفته و با ایجاد ارتباط بیشتر با او ;بتوانند در تربیت آن طلبه کوشا نقش بیشتري را
ایفا کنند. با ورود آیت الله روحانی در دوران نوجوانی به نجف اشرف و شرکت در دروس آیت الله العظمی خویی ;حوزه علمیهِ
کهنِ نجف اشرف شاهد حضور یک نابغه با درك و استعداد شگرفی بود که چهره اش نشان از مقام آیت اللهی می داد. این
نوجوان نابغه باید در دروس سنگین فقه اصول شرکت کند، دروس مختلف را نوشته و آنها را در منزل پاکنویس کند، با دوستان
همدوره تحصیلش مباحثه کند و پیش مطالعه براي درس هاي فردا را هم انجام دهد. این مطالعات سنگین آنهم در غربت و با
کمترین امکانات موجود ;در شبانه روز 16 ساعت وقت ایشان را می گرفت. علاوه بر آن، رسیدگی به کارهاي شخصی از قبیل:
تهیه مایحتاج زندگی و تحمل فشارهاي اقتصادي نیز با خودشان بود. معظم له اغلب دورانی را که در نجف اشرف بودند با وضع
بسیار سخت و طاقت فرساي اقتصادي مواجه بودند و اغلب، زندگیشان با قرض گرفتن از مغازه داران محل سپري می شد. و این
بزرگترین رمز و سرمایه گذاري براي تحصیل و عشق و علاقه به آموختن دانش علوم اسلامی است.
تدریس
معظم له تدریس دوره هاي مختلف علوم اسلامی را در همان ایام نوجوانی در صحن حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در
نجف اشرف آغاز کردند. تقریر دروس حوزه توسط این نوجوان براي طلاب بزرگسال و میانسال، براي همگان حیرت آور و قابل



صفحه 117 از 122
تقدیر بود. آیت الله العظمی روحانی پس از مدت کوتاهی که در دروس آیت الله العظمی خویی (ره) شرکت کردند، با تقریر
دروس اصول و فقه استاد ;آنان را براي عده اي از طلاب و علاقمندان به دروس حوزوي، تدریس می کردند. دیري نپائید که
چونان خورشیدي در نجف اشرف درخشیدند و به سان درختی پربرگ و بار، برآمدند و در سایه شان خیل مشتاقان را آرامش می
بخشیدند. به همین دلیل بود که ارتباط آیت الله خویی روز به روز با معظم له بیشتر می شد. با اینکه اغلب آیت الله العظمی خویی
در جلسه تدریسشان به کسی اجازه طرح اشکال نمی دادند به آیت الله العظمی روحانی در میان عده ایی از شاگردان می فرمودند:
و این نشان از .« چرا در مباحثه ها اشکال نمی کنی. من از شما می خواهم اشکال و ایرادهایی که به نظرتان می رسد را مطرح کنید »
نبوغ فکري و شایستگی ویژه آیت الله العظمی روحانی دارد. ارتباط تنگاتنگ استاد و شاگرد تا آنجا ادامه یافت که زیادي از شبهاي
تعطیلی آن مرجع فقید (ره) به حجره آیت الله العظمی روحانی می آمدند و ساعتهاي مدیدي به بحث و بررسی مسائل علوم اسلامی
می پرداختند و در انتها معظم له، استاد را تا درب منزلشان همراهی می کردند. حضرت آیت الله العظمی خویی در سال 1360 (ه.
ق) هنگامی که آیت الله العظمی روحانی فقط 15 سال بیشتر نداشتند. طی نامه اي بسیار مهم، عظمت علمی، قدرت و استنباط قوي،
هوش و ذکاوت این نابغه بزرگ را تأیید و ستودند (متن کامل نامه که به دست خط مبارك آیت الله العظمی خویی می باشد
درسایت اینترنت آیت الله العظمی روحانی و در کتابهاي زندگینامه که به زبان عربی و فارسی در لبنان به چاپ رسیده است، موجود
است). معظم له به تأیید و مکتوب مهم مراجع و اساتید بزرگوارشان در سن 14 سالگی به درجه اجتهاد نائل آمدند. ایشان در اواخر
سال 1329 (ه. ش) وارد قم شدند و در اوایل سال 1330 (ه. ش) به تدریس دروس خارج فقه و اصول در صحن مطهر حضرت
معصومه(س) پرداختند. بیش از نیم قرن است که ایشان به تدریس علوم آل محمد(ص) و تربیت هزاران طلبه فاضل و تشنگان دانش
ائمه اطهار می پردازند. اغلب شاگردان، پرورش یافتگان و حلقه نشینان منبر تدریسشان ;از مدرسین نام آور، فضلا و دانشمندان
حوزه و عده اي در مسیر مرجعیت قرار دارند. ایشان به هنگام تدریس، متین و گویا سخن می گویند. به دلیل وسعت احاطه شان بر
موضوعات علمی، از پرداختن به زواید پرهیز می کنند. درس ایشان فشرده اي از آراء و مبانی بزرگان و فقیهان نامی به همراه
نظریات خودشان است که با بحث و استدلال، بر رد یا قبول آن مبانی می پردازند. در جلسات تدریسشان به مبارزه با جمود،
یکسونگري، احتیاط زدگی، تقلید و پیروي کورکورانه از بزرگان می پردازند، زیرا معتقدند که تقلید و تعصب ناروا و غیر منطقی
روي اقوال بزرگان و مبارزه با هر نظر نو، توان علمی را از حوزه می گیرد. از این رو معظم له با حفظ احترام بزرگان و تأکید بر این
امر، با نظرات آنها نقادانه برخورد می کنند. نظریات جدید و نو، ابتکار در مبانی، خروج از آراء پیشینیان و ژرف نگري در تدریس
یا « مصلحت » را به نام « حکم الله » ایشان موج می زند. هر چند ایشان به عنوان یک مرجع و فقیه نو اندیش شهرت دارند اما هیچگاه
زیر پا نمی گذارند. فقیه نواندیشی که هیچگاه به انکار سنت و حذف باورهاي دینی نمی پردازد. « نواندیشی »
تألیفات
معظم له از ابتداي زندگی علمی خویش در راستاي نشر معارف اهلبیت و گسترش دانش اسلام، هرگز آرام نگرفتند. زمانی بر مسند
تدریس می نشینند و به تربیت و پرورش هزاران دانشمند فاضل و فرزانه می پردازند و زمانی دیگر دست به قلم می شوند و به تألیف
کتب ماندگار اسلامی می پردازند. ایشان به محض ورود به حوزه علمیه قم و احساس نیاز جامعه حوزوي و اسلامی، همزمان با
تدریس درس خارج فقه و اصول در سنین جوانی، دست به تألیف دایرة المعارف فقه اسلامی می زنند. کتابی ماندگار که بزرگان و
اساتید نام آورِ خبره حوزه، مراجع بزرگ تقلید و مدرسین، سر تعظیم و تمجید در برابرش فرو می آورند. حضرت آیت الله العظمی
را همراه خود به جلسه تدریس شان می برند و به عنوان سند از آن نقل قول و به آن « فقه الصادق » بروجردي (ره) دوبار کتاب
را شخصا براي آیت « فقه الصادق » استناد می کنند. حضرت آیت الله العظمی خویی (ره) طی نامه ایی مرقوم فرمودند که: من کتاب



صفحه 118 از 122
الله کاشف الغطاء بردم و گفتم: ببیند من چه خدمت بزرگی به عالم اسلام و فقاهت نموده ام و چنین عالم محققی را تربیت کرده ام.
را می ستاید. این « فقه الصادق » رییس دانشگاه الازهر (مهمترین و عالی ترین مرکز علمی اهل تسنن) نیز طی نامه اي کتاب عظیم
کتاب سالیان سال است که یکی از رساترین، معتبرترین و مهمترین منبع تدریس فقه و اصول تشیع است. یکی از دلایل مرجعیت و
است. 1 فقه الصادق(بزبان عربی): دایرة المعارف « فقه الصادق » اعملیت ایشان، ناشی از این تألیفات بخصوص کتاب گرانسنگ
کامل فقه تشیع. این کتاب عظیم و بزرگ که به عنوان یک منبع مرجع شناخته شده است که در 26 جلد بارهادر داخل و خارج
کشور به چاپ رسیده است. چاپ جدید آن نیز در 41 جلد (با ذکر منابع و مصادر) به چاپ رسیده است. از تألیف کتاب عظیم
که به اعتقاد بعضی از « فقه الصادق » که شامل تمامی ابواب فقه می باشد نزدیک به 200 سال می گذرد و کتاب « جواهر الکلام »
رساتر و کامل تر است ;اولین و کامل ترین دایرة المعارف تمام ابواب فقه در دو « جواهر الکلام » مراجع و بزرگانِ خبره حوزه، از
سده اخیر است. این کتاب که در سنین جوانی معظم له به رشته تحریر درآمده، مورد عنایت خاصه تمامی مراجع تقلید و بزرگان
در « فقه الصادق » حوزه هاي علمیه است. این کتاب در میان علماء عامه (اهل تسنن) نیز شناخته شده و مورد استناد است. کتاب
به زبان )« زبدة الاصول » دانشگاه هاي معروف غرب (بخش مطالعات اسلام شناسی) یکی از منابع مورد قبول و قابل استناد است. 2
منهاج » عربی): دوره کامل علم اصول فقه که به صورت بحث استدلالی ارائه گردیده است. این کتاب در 6 جلد می باشد. 3
شیخ انصاري (ره) که به شیوه ایی نو و ابتکاري تمامی « مکاسب » به زبان عربی): در 6 جلد می باشد که حاشیه ایی است بر )« الفقاهه
به زبان عربی): حضرت آیت الله مبتکر مسائل مستحدثه و ارائه )« المسائل المستحدثه » موارد ارائه شده را بحث و بررسی کرده اند. 4
مسائل جدید با ذکر مسایل فقهی، روایی هستند. این کتاب که بارها وبارها در خارج و داخل کشور به چاپ رسیده است شامل
« منهاج الصالحین » ارائه مسائل جدید، نو و مورد ابتلاي جامعه با ذکر دلایل و مستندات فقهی، روایی و قرآنی می باشد. 5 تعلیق بر
به زبان عربی) 8 رساله در ) « وسیلۀ النجاة » در 2 جلد( به زبان عربی) 7 تعلیق بر « عروة الوثقی » در 3 جلد (به زبان عربی) 6 تعلیق بر
لباس مشکوك (به زبان عربی) 9 رساله در قاعده لاضرر (به زبان عربی) 10 الجبر و الاختیار (به زبان عربی) 11 رساله در قرعه (به
به زبان ) « فروع العلم الاجمالی » زبان عربی) 12 مناسک الحج (به زبان عربی) 13 المسائل المنتخبه (به زبان عربی) 14 رساله در
سایت » عربی) 15 الاجتهاد و التقلید (به زبان عربی) 16 القواعد الثلاثه (به زبان عربی) 17 اللقاء الخاص (به زبان عربی) مربوط به
به زبان فارسی و اردو) 20 تحقیقی در مورد ) « توضیح المسائل » به زبان عربی) 19 ) « شرح مناسک الحج و العمره » 18 « یا حسین
به زبان فارسی و ترکی و اردو) 22 مناسک حج (به زبان فارسی) 23 ) « نظام حکومت در اسلام » جبر و اختیار (به زبان فارسی) 21
به زبان فارسی) 25 احکام فقهی ) « استفتائات قوه قضائیه و مؤسسه حقوقی وکلاي بین الملل » منتخب احکام (به زبان فارسی) 24
مسائل روز (به زبان فارسی) 26 استفتائات (پرسش و پاسخ هاي مسائل شرعی) (به زبان فارسی): که تاکنون در 5 جلد به صورت
سؤال و جواب چاپ شده است و به زودي 2 جلد دیگر آن منتشر می شود. 27 مجموع استفتائات عربی که به زودي در 6 جلد
منتشر می شود. 28 السیدة الزهراء بین الفضائل والظلامات (عربی) 29 فضائل و مصائب حضرت زهرا(س) (فارسی)
مرجعیت
بعد از تشریف فرمایی ایشان از حوزه علمیه نجف اشرف و شروع به تدریس درس خارج فقه و اصول و با توجه به نگارش کتاب
بعد از فوت آیت الله العظمی بروجردي (ره) به پیشنهاد علماء، فضلاء و مدرسین نام آور، رساله عملیه ایشان « فقه الصادق » عظیم
منتشر شد. طبق آنچه در کتابخانه ملی ایران موجود است، اولین چاپ رساله توضیح المسائل ایشان مربوط به سال 1340 (ه. ش)
می باشد.



صفحه 119 از 122
درباره مرکز