1ارزش فکر
هر انسانی در مغز خود، داراي گنجهاي پرقیمت و گرانبهائی است که بوسیله فکر و اندیشه میتواند آنها را به دست آورد، و از این
گنجینه پر ارزش استفاده نماید. متأسّفانه برخی از مردم به جاي اینکه از گنجهاي پرقیمتی که در وجودشان قرار دارد، استفاده کنند،
به جستجوي دفینهها و اموالی که در زیر خاك پنهان شده، میپردازند! اگر آنان بدانند خداوند گنجینههائی به مراتب بهتر از
دفینههائی که در جستجوي آن هستند، به رایگان در وجودشان قرار داده است، هیچ گاه عمر خود را در آن راه از دست نمیدهند.
آنان براي یافتن زر و سیم، خاکها را زیر و رو میکنند و غوّاصان براي بدست آوردن جواهرات در اعماق آبها، غوطهور میشوند؛
ولی مردان خود ساخته براي بدست آوردن گنجینههاي واقعی ، در افکار و اندیشههاي خویش غوطهور میشوند. حضرت
امیرالمؤمنینعلیه السلام در نهج البلاغه میفرمایند: اَلْمُؤْمِنُ مَغْمُورٌ ... بِفِکْرَتِهِ.( 1) مؤمن در افکار خویش غوطهور است. او از اعماق
دریاي بیکران افکار خویش، گوهرهاي گرانبهایی را مییابد که گنجینههاي طلا توان برابري با آنها را ندارد. او از ژرفاي افکار
خویش، جواهراتی را بدست میآورد که ارزش آنها جاویدان و ابدي است و قیمت واقعی و ارزش نهائی آنها را در دنیاي دیگر و
در جهان آخرت درك میکند. غوطهور شدن در افکار - نه توهّمات - روح را تقویت میکند و براي دستیابی به گنجینههاي
اسرار آماده میسازد؛ با فکر و اندیشه، روح و روان شما پرورش مییابد و ورزیده میشود. همان گونه که تمرینات جسمی، ورزش
بدن است و جسم انسان را پرورش میدهد، فکر و اندیشه مثبت، روح و روان او را تقویت نموده و پرورش میدهد. زیرا تفکّر یک
نوع آموزش به ضمیر ناخودآگاه است. به وسیله تفکّر، حالات باطنی تقویت میشود و قدرتهاي روحی انسان آشکار میشود. زیرا
فکر پرورش دهنده و تکامل بخش روح است.
پرواز فکر و اندیشه
انسان باید از عالم وهم و خیال دور شود و به سوي حقیقت روي آورد. روي آوردن به فکر و اندیشه در حقائق هستی و خو گرفتن
به آن، انسان را از عالم وهم و خیال دور میسازد و او را اندیشمند و جویاي حقیقت و واقعیت میسازد. از این رو حضرت عیسی
در سفارشات خود فرموده است: عَوِّدْ... قَلْبَکَ الْفِکْرَ.( 2) قلب خود را به فکر کردن و اندیشیدن عادت ده. در صورت خو گرفتن به
تفکّر، قدرت فکر و نیروي تمرکز، بیشتر میشود و آن گاه که فکر قوي شود، وهم و خیال ضعیف میشود. با تضعیف وهم و خیال
و تقویت فکر، اثر تبلیغات و تلقینات گمراه کننده شیطان و دشمنان دین، تضعیف میشود؛ زیرا آن گاه که انسان معتاد به تفکّر و
تأمّل و اندیشه شد، بنیان معتقدات و معلومات خود را بر همین اساس قرار میدهد. به همین دلیل حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام در
گفتار خود فرمودهاند: لا عِلْمَ کَالتَّفَکُّرِ.( 3) هیچ علمی همانند تفکّر نیست. تفکّر و اندیشه و استفاده از ارزشهاي موجود در مغز
آدمی، از صفات مردان بزرگ و خودساخته است. آنان با پرواز فکر و سیر اندیشه و شناخت موجودات هستی، بر ایمان و یقین خود
صفحه 14 از 85
میافزایند. به همین جهت مردان خودساخته افکارشان خمود، بیرونق و خاموش نیست. پیغمبر اکرمصلی الله علیه وآله وسلم به
حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام فرمودند: مِنْ صِ فاتِ الْمُؤْمِنِ اَنْ یَکوُنَ جَوَّالَ الْفِکْرِ.( 4) از صفات مردان مؤمن، این است که از
جولان فکري برخوردارند. آنان با پرواز فکر، روح خود را متعالی ساخته و عالیترین هدفها را برمیگزینند و در پی آن،
محکمترین ارادهها و قويترین همّتها را بدست میآورند و با پشتوانه فکر قوي، از خداوند بزرگ خواستار موفقیّت و دستیابی به
اهداف مقدّس میشوند.
از رازهاي اهمیّت فکر
فکر و اندیشه، راهی مستقیم به سوي حقایق جهان هستی است، و در صورتی که فکر در پیرامون مسائل معنوي تداوم یافته و طولانی
شود، ناخودآگاه انسان را به سوي معنویّت میکشاند. در فکر، نیروي جاذبهاي وجود دارد که شخص متفکّر را با مسئلهاي که
درباره آن میاندیشد، پیوند میزند و میان آنها ارتباط برقرار میکند. وجود این نیرو یکی از رازهاي مهم اهمیّت فکر و اندیشه
است. بر اساس وجود این نیرو، انسانی که درباره خوبیها و یا بدیها میاندیشد، و تفکّر او تداوم مییابد، کمکم بسوي خوبیها و یا
هر چه درباره آن فکر میکند، جذب میشود و آنها نیز به سوي او روي میآورند. این حقیقتی است که در روایات و فرمایشات
خاندان وحی علیهم السلام به آن تصریح شده است. به این جهت افکار پسندیده، صفا دهنده قلب و زینتبخش دل و نورانی کننده
باطن انسان است. همان گونه که افکار زشت و نیز غفلت، ایجاد کننده تاریکی و ظلمت در قلب آدمی است. انسانی که فکر
میکند و میاندیشد، صفا و نورانیّت دارد و کسی که غافل است از نعمت تفکّر بهرهاي ندارد و دلی زنگار گرفته و تاریک دارد.
میفرمایند: اَلْفِکْرُ تُورِثُ نُوراً وَالْغَفْلَۀُ ظُلْمَۀً.( 5) فکر و اندیشه، نورانیّت را بجاي » وسیله « حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام در خطبه
میگذارد و غفلت تاریکی را. زیرا تفکّر اگر بر اساس حق جویی و جستجوي کمال باشد، نشان دهنده حقیقت و بیان کننده
واقعیّات جهان هستی در قلمرو شأن شخص متفکّر است؛ و این خود ایجاد کننده صفا و نورانیّت میباشد. ولی غفلت از این حقایق،
بر ظلمت و تیرگیهاي موجود میافزاید. تحوّلی که بر اثر کثرت فکر و اندیشه، در قلب انسان ایجاد میشود، او را آماده براي عمل
میسازد؛ به این جهت فکر و اندیشه، ایجاد کننده قوّه عامله است. بنابراین، فکر نه تنها انسان را براي انجام مسائلی که مورد تفکّر
قرار داده است مهیّا و آماده مینماید، بلکه بر اثر تداوم فکر، در انسان قوّه عامله و نیروي عمل ایجاد میشود و او را به سوي عمل
جذب مینماید تا فکر و اندیشه، به صورت عمل و رفتار درآید. حضرت امام صادقعلیه السلام میفرمایند: التَّفَکُّرُ یَدْعُو اِلَی الْبِرِّ
وَالْعَمَلِ بِهِ.( 6) فکر، انسان را بسوي خوبیها و عمل به آن دعوت میکند. فکر و اندیشه درباره راز خلقت انسان و هدف از ایجاد و
میتوانید با » فکر و اندیشه « فرا میخواند. شما بوسیله ،» عبودیّت « پیدایش او، و سرانجام و عاقبت وي، آدمی را به سوي نیکی و مقام
نیروهاي عظیمی را که در وجودتان به صورت نهان و نهفته وجود دارد، به فعلیّت رسانده و بیدار نمائید. ،» عبودیّت « رسیدن به مقام
اثر فکر گناه
در انسان آمادگی براي متخلّق شدن به هر گونه صفت نیک و بد، و امکان دارا شدنِ هر گونه خلق و خوي، وجود دارد. با فکر و
اندیشه در کارهاي خوب و بد، این آمادگی به فعلیّت تبدیل میشود و از مرحله امکان خارج شده و واقعیّت میپذیرد. این یک
حقیقت عام و کلّی است و اختصاصی به کارهاي پسندیده و خوب ندارد. یعنی همان گونه که انسان بوسیله فکر نمودن درباره
خوبیها، بسوي آن جذب میشود و آن را عملی میسازد، با اندیشیدن درباره گناهان و لذائذ حیوانی نیز به سوي آنها کشیده
( میشود و دست به ارتکاب آنها میزند. حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام میفرمایند: مَنْ کَثُرَ فِکْرُهُ فِی الْمَعاصی، دَعَتْهُ اِلَیْها.( 7
کسی که درباره گناهان زیاد فکر کند، بسوي آنها خوانده میشود. و در گفتاري دیگر میفرمایند: مَنْ کَثُرَ فِکْرُهُ فِی اللَّذاتِ، غَلَبَتْ
صفحه 15 از 85
عَلَیْهِ.( 8) کسی که درباره لذّتها زیاد بیندیشد، آنها بر او غلبه خواهند نمود. بنابراین فکر و اندیشه آدمی، میتواند آینده او را تغییر
داده و تحوّل عظیمی در چگونگی زندگی او بوجود آورد. به این دلیل در کلمات دلنشین خاندان عصمت، آن همه به تفکّر و
اندیشه، ارزش قائل شدهاند و اهمیّت آن را به همه شیفتگان و دوستان خود توصیه نمودهاند؛ زیرا ارزش فکر و اندیشه در
موضوعات ارزنده، در سنجش با عمل و کردار، همچون ارزش روح و روان در برابر جسم است. تفکّر، بر ایمان و یقین شما
میافزاید تفکّر در مخلوقات جهان و نظام آفرینش، ایمان و یقین را در دل انسان تقویت میکند و اعتقاد به وجود خداوند بزرگ و
سایر عقاید مذهبی را بیشتر و محکمتر مینماید. آفرینش میلیاردها میلیارد ستاره در کهکشانها، - علاوه بر ستارگانی که در سحابیها
وجود دارند و امکان شمارش آنها نیست - با نظم شگفت انگیزي که از آن برخوردارند، دلیلی بزرگ بر وجود خالق و آفریدگاري
بزرگ، مدبّر و مقتدر است. فکر انسانها عاجز از درك عظمت جهان هستی است و اندیشمندان جهان، آن گاه که به تفکّر درباره
جهانِ خلقت میپردازند، با جهانی باعظمت واسرار آمیز روبرو شده و خود را عاجز از درك حقیقت آن میبینند؛ ولی نشانهها و
آیاتی را در آن مشاهده میکنند که احیا کننده قلبها و روشنی بخش دلهاي خردمندان است. آري بر اثر تفکّر در پیرامون عظمت
جهانِ خلقت، یقین و ایمان به وجود خالق مقتدر و مهربان، افزایش مییابد. چشم دوختن به عالم ملکوت، از صفات و ویژگیهاي
اولیاء خدا است. آنان با فکر و اندیشه، به کشف اسرار جهان هستی میپردازند. آنها نه تنها دیده دل را بسوي عالم ملکوت
میدوزند؛ بلکه یاران و نزدیکان خود را نیز به آن سفارش مینمایند. در وصیّتهاي حضرت لقمان به فرزندش آمده است: اَطِلِ
التَّفَکُّرَ فی مَلَکُوتِ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ وَالْجِبالِ وَما خَلَقَ اللَّهُ، فَکَفی بِهذا واعِظاً لِقَلْبِکَ.( 9) فکر خود را در ملکوت آسمانها و زمین و
کوهها و آنچه را که خداوند خلق کرده است، طولانی کن؛ که این گونه اندیشه، قلب تو را از جهت وعظ و نصیحت گوئی کفایت
میکند. تفکّر طولانی درباره ملکوت که لقمان آن را به فرزندش سفارش کرده است، اثراتی را در بردارد که اگر انسان به انجام
آن توفیق یابد، در آینده او تحوّلی عظیم به وجود میآورد؛ زیرا بر اثر فکر درباره ملکوت آسمانها و زمین و سایر مخلوقات
اِنَّ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ « : خداوند، اعتقاد و بینشی ایجاد میشود که روشنگر سرانجام کار است. قرآن مجید میفرماید
اَلَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَعَلی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ × وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لَآیاتٍ لِاُولِی الْاَلْبابِ
10 ) بدرستی که در آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز هر آینه ).» رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ
نشانههایی است براي صاحبان عقل. آنان که خدا را یاد میکنند در حال ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان )در هر حالی در یاد خدا
هستند( و میاندیشند در آفرینش آسمانها و زمین )و میگویند:( پروردگار ما، این را باطل نیافریدي، منزّهی تو، پس ما را از عذاب
جهنّم نگه دار. فکر و اندیشه آنان در پیرامون خلقت آسمانها و زمین، به جنبه ملکی آن اختصاص ندارد؛ بلکه جنبه ملکوتی را نیز
شامل میشود. آنان با اندیشیدن در خلقت مادّي و ملکوتی جهان، بر ایمان و یقین خود میافزایند.
تفکّر وسیله بصیرت