گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد نهم
ابواب گیاهها
باب یکم: کلیات احوال آنها و نوادرشان و احوال درختان و آنچه بدانها وابسته است
آیات قرآن مجید






-1 الاعراف- 57 - سرزمین خوب بفرمان پروردگارش گیاه برآرد و آنچه بد باشد نرویاند جز کاسته چنین بگردانیم نشانهها را (8) :
2- النحل- 10 - از آن شما است از آن نوشابه و از آنست درخت که در آن آسمان و جهان، ( براي مردمی که شکر گزارند. ( 9
ج 9، ص: 276 میچرانید 11 - میرویاند براتان بدان زراعت- تا قول خدا تعالی- و فراهم کرد براتان شب و روز- تا فرموده- و آنچه
3- طه- 53 - پس برآوردیم بدان جفتها از گیاهانی چند 54 بخورید و بچرانید چهارپاهاتان را. ( آفرید براتان در زمین رنگارنگ. ( 1
-4 التنزیل سجده- 27 - آیا نبینند که ما روانه کنیم آب را بزمین لخت و برآوریم بدان زراعتی که بخوردش چهارپاهاشان و (2)
5- یس- 22 - و نشانه است براشان زمین مرده که زندهاش کنیم و برآوریم از آن دانه پس از آن ( خودشان آیا بینا نشوند؟ ( 3
6 الرحمن- 6- و ( میخورند- تا فرماید- منزه است آنکه آفرید همه جفتها را از آنچه رویاند زمین و از خودشان و از آنچه ندانند. ( 4
7- عبس- 25 - باید بنگر آدمی بخوراکش 26 راستی ما آب را ریختیم ریختنی 27 - وانگه شکافتیم ( نجم و شجر سجده کنند. ( 5
زمین را شکافتنی 28 - و رویاندیم در آن دانه و انگور و شاخه، و زیتون و نخل، و باغهاي درهم، و میوه و چراگاه براي بهرهمندي
8- الاعلی- 5 وانگه برآورد چراگاه- و ساختش خشک و سیاه. ( 7) تفسیر: و سرزمین خوب یعنی زمین ( شما و چهارپایان شما. ( 6
زراعت ده که گیاهش بفرمان پروردگارش برآید و این کنایه از پر گیاهی و خوش گیاهی و پر سودیست زیرا آن را در برابر زمین
شوره نهاده که جز کاست نرویاند و سودي ندهد و این آیه مثل است براي کسی که در آیات اندیشد و از آنها عبرت گیرد و کسی
که بدانها سر برنیاورد و بدانها گوش ندهد و در گمراهی بماند، علی بن ابراهیم گفته: مثل است براي ائمه علیهم السّلام که دانش
صفحه 124 از 138
خود را بفرمان پروردگارشان اظهار دارند و براي دشمنانشان که دانش آنها کاست و تباه است، و ابن شهرآشوب در مناقب آورده
که عمرو بن عاص بحسین علیه السّلام گفت: چرا ریشهاي شما انبوهتر از ریشهاي ما است؟ و آن حضرت علیه السّلام این آیه را در
1) و فرو فرستاد از آسمان آبی که از آن نوشابه است و درخت یعنی درختی که ) پاسخش خواند. ص: 277
بهائم از آن میچرند، و گفتند هر چه بر زمین روید شجر است که در آن چرا میشود (برویاند براتان بدان زراعت) و زیتون و نخل و
انگورها و از هر میوه، یعنی برخی میوهها چون هر میوه که شود در زمین نباشد و گفته شده تقدیم چراگاه حیوان بر خوراك آدمی
براي اینست که گوشت حیوان خوراك آدمی میشود که بهتر خوراك است و تقدیم زراعت هم باجناس سهگانه از این باب است،
در اینها نشانهایست براي مردمی که اندیشند در وجود صانع و حکمتش زیرا کسی که در این اندیشه که دانه در زمین افتد و تري
بدان رسد و فرازش شکافد و از آن جوانه درخت برآید و فرودش شکافد و از آن ریشه درآید و بزرگ شود و برگ و گل دهد و
غنچه و میوه و هر کدام از اینها جسمی گوناگون با طبع دیگر دارند با اینکه مادّه همه یکی است و طبع و تأثیر افلاك همه
« لیل » یکسانست بفهمد که این جز از عمل فاعل مختار نیست که از تنازع اضداد و انداد برکنار است، و ما ذرأ الخ عطف است بر
یعنی فراهم کرد براتان هر آنچه در زمین است از جانور و گیاه گوناگون و بهر رنگ که رنگ رشتههایشان در غالب با هم تفاوت
دارند البته در آن نشانهایست براي مردمی که اندیشند در اینکه اختلاف در طبع و شکل و منظر نیست جز کار سازنده حکیم، و
گفتند: عدول از لفظ غایب بصیغه متکلم در حکایت سخن خدا آگهی است بر تأثیر « وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ » : فرمود
رهنمائی آن بر کمال قدرت و حکمت و اعلامی است بر اینکه خدا مطاع است و همه چیزهاي گوناگون فرمانبر خواست اویند
ازواج یعنی اضافی از گیاهان پراکنده در صورت و عرض و منافع که برخی آدمی را شایند و برخی بهائم را و از این رو فرمود: خود
بخورید و بچهارپاهاتان در چرا بدهید که در آن نشانهها است براي خرد داران که بدنبال بیهوده نروند و بکارهاي زشت دست
یعنی گیاهی که « و النجم » نزنند. ( 2) گویم: این دلالت دارد بر اینکه هر چیز مباح است جز آنچه دلیل حرمت دارد چنانچه گذشت
از زمین روید و بر آن پهن شود ص: 278 و ساقه ندارد و شجر آنچه ساقه دارد که هر دو منقاد خواست
خدایند مانند آدمیانی که مکلف بسجده بر اویند آنگه چراگاه برآرد یعنی گیاهی که بهائم در آن بچرند و پس از سبزي آن را
خشک و سیاه کنند و گفتند یعنی چراگاه را از کثرت سبزي بسیاهی کشد، گویم: تفسیر آیات دیگر در کلیات حلال از حیوانات
گذشت.
اخبار باب
278 ) بسندش تا اینکه شامی از امیر المؤمنین علیه السّلام پرسید از نخست درخت که در زمین کاشته / -1 در عیون و در علل ( 2 (1)
شده فرمود: درخت عوسجه است که عصاي موسی علیه السّلام از آن بود، پرسیدش از نخست درخت که بر زمین روئید، فرمود:
کدو بود. ( 2) بیان: منافاتی میان یکم و دوم نیست زیرا یکم در آنجا است که کشتکاري دارد و دومی در خودرو است، و آنچه آید
که نخست درخت کشت شده نخل است بسا که اوّل بودن در یکی حقیقی است و در یکی نسبی یا مقصود اینست که نخست
درخت میوه ده نخل بوده یا یکی نخست درختی بوده که با هسته کشت شده و دیگري با شاخه در مصباح گفته: عوسج از
5) بسندش از ابی جعفر علیه السّلام که همانا درخت عود را خلاف / 2- در علل ( 1 ( درختهاي خاردار است و میوه گردي دارد. ( 3
نامند براي آنکه شیطان بر آن صورت بت سواع را بر خلاف صورت بت ودّ ساخت و عود خلاف نامیده شد- تا آخر خبر. ( 4) بیان:
یعنی بت سواع از آن تراشیده شده بود، فیروزآبادي گفته: خلاف بر وزن کتاب یک رسته از صفحات است و از زیبائی بر خلاف
رستههاي دیگر است و از این رو آن را خلاف نامیدند، چون سیل جوانه آن را آورد و آن یک درخت مخالف آن روید، در
مصباح گفته: دینوري گوید پندارند که چون از ریشه که آورند خلاف آن روید آن را خلاف گویند و حکایت است که یک
صفحه 125 از 138
شاهی بباغی رسید و درخت خلاف را دید و بوزیرش گفت: این درخت چیست؟ و وزیر نخواست ص: 279
/ 3- در علل ( 3 ( لفظ خلاف که نفرت آور است بزبان آرد گفت: درخت وفاق است و پادشاه از هوش او وي را بزرگداشت. ( 1
26 ) بسندش از امام ششم علیه السّلام که خدا درختی نیافرید جز که میوه خوردنی داشت و چون مردم گفتند: خدا فرزند گرفته
4- و از همان (..) بسندش تا اینکه پرسش ( نیمی از درختها بیمیوه شدند و چون بهمراه خدا بت پرستیدند درخت خار برآورد. ( 2
شد از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم چگونه برخی درختها بار دارند؟ فرمود: هر چه آدم تسبیح خدا گفت درختی در جهان شد
219 ) بسندش از ابی جعفر علیه السّلام که / 5- در مجالس ابن الشیخ ( 1 ( بار ده و هر چه حواء تسبیح گفت درختی شد بیبار. ( 3
6- در تفسیر علی بن ابراهیم ( 76 ) بسندش تا امیر المؤمنین علیه السّلام که هر ( نخست درخت که بر زمین روئیده نخل خرماست. ( 4
درختی پیوسته بار چیدنی داشت تا براي خدا فرزند ادّعا شد، برکنارست خدا از اینکه فرزند داشته باشد، از این گفته نزدیک است
آسمانها از هم بپاشند و زمین بشکافد و کوهها بپاشند، در اینجا درخت لرزید و خار برآورد از ترس اینکه عذاب بر او نازل شود-
86 ) بسندش از امام ششم علیه السّلام که هرگز خدا خشم نکند بچیزي چون خشم بر درخت طلح و سدر، / 7- عیاشی ( 2 ( الخبر- ( 5
طلح میوهاي داشت چون پرتقال و سدر میوهاي چون خربزه و چون یهود گفتند دست خدا بسته است میوههاشان خرد شد و هستهدار
شد و هستهشان سخت شد و چون نصاري گفتند مسیح پسر خدا است لرزیدند و خار برآوردند و میوهشان کاسته شد و بصورت
کنونی درآمد و طلح بکلی بیمیوه شد و میوه نیاورد تا قائم ما ظهور کند و هنگامه برپا شود، فرمود: هر که یک درخت طلح یا سدر
را آب دهد چنانست که مؤمنی را آب داده. ( 6) بیان: در قاموس گفته: طلح درخت بزرگی است و نام درخت طلح و موز است و
گفته نام میوه درخت سدر نبق است و نبق بکسر و چون کتف و مفردش نبقه است و بیضاوي در تفسیر قول خدا تعالی (وَ طَلْحٍ
مَنْضُودٍ) گفته: درخت موز و درخت ص: 280 امّ غیلانست که گل فراوان و خوشبو دارد و با عین هم خوانده
شده، منضود یعنی از فرود تا فرازش میوه کنار هم چیده شده- پایان- اینکه فرمود: میوه طلح رفت یعنی میوه نخست آن یا هر میوه
آن اگرش تفسیر کنیم بر درخت بیمیوه و اینکه در بهشت میوه کنار هم چیده دارد منافات ندارد که در دنیا بیمیوه باشد، ابن اثیر
در نهایه گفته: در حدیث است که هر که درخت سدري را ببرّد خدا او را وارونه در دوزخ افکند، از ابو داود سیستانی معنی این
حدیث پرسش شد، گفت: حدیث مختصریست و معناش اینست که هر که درخت سدر بیابان را که سایه سر رهگذرانست بیهوده
ببرد و بنا حق از میان ببرد خدا سرش را در دوزخ وارونه سازد. گویم: برخی حدیث در مجلد دهم گذشت در اینکه یک درخت
نزد قبر حسین علیه السّلام بود و نشانه قبر آن حضرت بود و یکی از خلفاء آن را برید تا نشانه قبر او را از میان ببرد و ملعون این
( حدیث همان برنده درخت سدر قبر آن حضرتست و این خود از معجزات او بحساب است. ( 1
باب دوّم کلیات احول میوهها و شماره هر رنگ از آنها و آداب خوردن آنها
آیات قرآن مجید
-1 الانعام- 99 - و او است که فرو آورده از آسمان آب و برآوردیم بدان رویش هر چیز را پس برآوردیم بدان سبزه که (2)
برآوریم از آن دانه برهم چیده و از نخل برآوریم خوشههاي خرماي بهم نزدیک و دسترس و بستانها از انگورها و زیتون و انار و
مانند و نامانند، بخورید از میوههاش که برآورد و از رسیده آنها راستی در آن نشانهها است براي مردمی که میگروند، 141 - و او
است که برآورد ص: 281 بستانهاي دیوارهدار و بیدیواره و هم نخل و زراعت با خوردنیهاي گوناگون و
2- الرعد- 4- و در زمین تیکههاي پهلوي هم است بستانها از انگورها ( زیتون و انار، مانند و نامانند بخورید از برش که برآورد. ( 1
و زراعت و نخل که یک ریشهاند و چند ریشه: یک آب خورند و برتري و هم خوردنیهاشان را بهمدگر راستی در این نشانههاست
صفحه 126 از 138
3- النحل- 10 - او است که فرو فرستاده از آسمان آب که از آن شما است از آن نوشابه و از ( براي مردمی که خردمندي کنند. ( 2
آنست درختی که شما در آن میچرانید 11 - رویاند از آن براتان زراعت و زیتون و نخل و انگورها و از هر میوه راستی در این
نشانهها است براي مردمی که اندیشند 12 - و فراهم کرده براتان شب و روز را- تا فرماید- و آنچه آفریده براتان در زمین،
4- المؤمنون- 19 - پس بر آوریم بدان براتان بستانها از نخل و انگورها که از آن شما است در آنها میوههاي بسیار و ( رنگارنگ. ( 3
5- فاطر- 33 - نبینی که خدا ( از آنها میخورید 20 - و درختی که برآید از طور سیناء برویاند روغن و رنگارنگ براي خورندهها. ( 4
6- یس- 24 - و ساختیم در آن بهشتها از نخل و انگورها و ( فرو آرد از آسمان آب و برآوریم بدان از هر میوه رنگارنگ. ( 5
7- الرحمن- 11 در آنست میوهها و نخل غنچهدار 12 - و دانه ( گشودیم در آن چشمها تا از میوه آن خورند و از آنچه کنند. ( 6
8- عبس- 25 - باید بنگرد آدمی بخوراکش که ما بریزیم آب را ریختنی وانگه شکافتیم زمین را بخوبی، ( برگ خشکیده و گل. ( 7
گفتند: یعنی « وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً » : 9- التین- 1- سوگند به تین و زیتون. ( 9) تفسیر ( تا فرماید بهره شما و چهارپاهاتان باشند. ( 8
از ابر یا از سوي آسمان که ص: 282 بدان برآوردیم رویش هر دسته گیاه را و منظور، اظهار نیرو است بر
رویاندن گیاهان گوناگون از یک آب، و برآوردیم از آن گیاه یا از آن آب جوانه سبزي که از درون دانه برآید و از آن سبزه
خوشهاي که دانههاي روي هم دارد و بر آوردیم از نخل گلی پردهدار و داراي رشتهها دسترس و بهم پیوست و به ذکر آن پرداخت
که بر دیگران رهنمونست و نعمت در آن فزونست، برآوردیم بستانها از انگورها براي شما و هم زیتون و انار مانند و نامانند در
اندازه و رنگ و مزه، به میوه آن بنگرید چون بار آورد که بسیار خرد و زبون و بیسود است و و برسیدن میوهاش بنگرید که پخته
شود و درشت و سودمند گردد و کام ده راستی در این نشانهها است براي مردمی که باور دارند بدین نشانهها که خداي توانا و
حکیمی و یگانهاي هست چون که پذیرش اجناس گوناگون و انواع چندان و ذیفنون از یک مایه و چرخش آنها از حالی بحالی
نشود جز باثر بخشی توانا که شرح آنها را داند و بحکمت خود ترجیح حالی بحالی بر حسب مقتضی تواند و همتا و ضدي نباشدش
در زمین تیکهها است کنار هم برخی خوب و برخی شورهزار، « وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ » . که با او در آویزد و جلو کارش بگیرد
برخی نرم و برخی سخت، برخی زراعت ده و ناساز براي درخت و برخی بر عکس و اگر توانائی نباشد که کار چنین کند اختلافی
وَ جَنَّاتٌ مِنْ » نیاید زیرا همه در طبع زمینی شریکند و در لوازم آن بر اثر اوضاع آسمانی با همند چون نسبت و وضع آنها یکی است
یعنی بستانها که انواعی از نخل و زراعت دارند و این نخلها از یک ریشه جداگانه دارند، و میوه آنها در « أَعْنابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِیلٌ
شکل و اندازه و بو و مزه تفاوت دارند که این هم خود دلیل بر وجود صانع حکیم است، زیرا اختلاف آنها با اینکه مایه و اسباب
آنها یکی است نشود جز بتأیید تواناي مختار از نظر اندیشمند ... ( 1) و التین و زیتون گفتند از میان همه میوهها باین دو سوگند یاد
شده چون انجیر میوه خوبیست و همهاش خوردنیست و خوراکی است لطیف و زود هضم و ص: 283 پر سود
طبع را نرم کند، بلغم را فرو نشاند قلوهها را نیرو دهد، ورم مثانه را ببرد و سدّه کبد و سپرز را بگشاید و فربه سازد، و زیتون میوه
است و نانخورش و دارو و روغن لطیفی دارد که پر سود است و تأویل آنها به پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و امیر المؤمنین علیه
السلام و حسنین علیهم السّلام گذشت.
اخبار باب
-1 در خصال ( 601 ) بسندش از امام ششم علیه السّلام که چون خدا عزّ و جلّ آدم را از بهشت فرو آورد بهمراه او 120 شاخه (1)
فرود آورد که چهل آنها از درون و برون خوردنی بودند، چهل آنها درونش خوردنی بود و برونش را دور انداختند، و چهل آنها
2- در علل ( 2 ر 260 ) بسندش تا علی ( برونش خوردنی بود نه درونش و با او یک جوال فروشد که در آن تخم هر چیزي بود. ( 2
بن جعفر که از برادرم موسی علیه السّلام پرسیدم از همراه خوردن انجیر و خرما و میوههاي دیگر، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و
صفحه 127 از 138
آله و سلم از قرآن نهی کرد، اگر تنهائی هر طور خواهی بخور و اگر در میان جمعی مسلمانی همراه هم مخور (یعنی دو تا را در
4- و از همان: ( 442 ) بسندش که چون همخوراك دیگري باشی (3) .( یک لقمه قرار مده). در محاسن بسندي مانندش آمده ( 442
5- و از همان: ( 441 ) بسندش از نادر خادم که غلامان میوه خوردند و تهماندهاش را ( و خواهی دو دو بخوري باو اعلام کن. ( 4
بدور ریختند ابو الحسن علیه السّلام فرمود: سبحان اللَّه اگر شما از آن بینیاز بودید مردم بدان نیاز داشتند بکسی که نیازمند آنست
6- و از همان، ( 527 ) بسندش از منصور بن یوسف که شنیدم أبو الحسن علیه السّلام میفرمود: انگور رازقی، نیشکر و ( بخورانید. ( 5
7- و از همان: ( 556 ) بسندش از امام پنجم علیه السّلام که پوست کندن خرما ص: ( سیب زیانی ندارند. ( 6
8- و از همان (..) تا فرات بن احنف که هر میوه زهري دارد و چونش آوردید آن را بشوئید و آب بدان ( 284 را بد میداشت. ( 1
10 - و از همان ( 9- المحاسن (..) بسندش از امام ششم علیه السّلام که دو چیز را با دست خورند انگور و انار. ( 3 ( برسانید. ( 2
(یافت نشد) بسندش که ابو عکاشه بن محصن اسدي نزد امام پنجم علیه السّلام رفت و امام ششم علیه السّلام در بر او ایستاده بود و
انگوري آورد و آن حضرت فرمود: پیره مرد و کودك خردسال آن را دانه دانه خورند و کسی که پندارد سیر نشود سه تا و چهارتا
بخورید از میوهاش » و تواش دو دو، بخور که مستحب است و روایت است که در میوه رسیده شفاء است که خدا جلّ و عزّ فرموده
-11 در مکارم ( 29 ) که پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله شیوه داشت انگور را دانه دانه میخورد و بسا خوشه آن را (4) « چون میوه دهد
بدهان میگرفت و میکشید تا لعابش را میدیدیم که بر ریش او مانند دانه لؤلؤ سرازیر میشد و آن لعاب آب زیر پوست است، و خیار
را با رطب میخورد یا با نمک، میوه را تازه میخورد و خوشتر همه نزد او خربزه بود و انگور و خربزه را با نان میخورد و گاهی هم با
شکر، و بسا که خربزه را با رطب میخورد، با هر دو دست، خرما میخورد و رویش آب مینوشید، و خرما و آب بیشتر خوراکش
بودند، و پیوسته شیر و خرما را با هم میخورد و آنها را دو پاکیزهتر مینامید، ( 5) و از امام صادق علیه السّلام است که چون میوه تازه
و نوبار براي پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله آوردند آن را میبوسید و بر چشم مینهاد، و میفرمود: بار خدایا بما نمودي آغازش را پس
بنما بما پایانش را، و در روایت ابن بابویه است که بما نمودي آغازش را با عافیت بنما پایانش را هم با عافیت. ( 6) و از ابن عباس
است که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که میوه خورد بنام خدا زیانش نزند، فرمود: چون خدا آدم علیه السّلام را از
بهشت بدر کرد از میوههاي بهشتش توشه داد و وصف هر چیز را بدو آموخت، میوههاي شما از بهشت است جز اینکه اینها
12 - در منثور ( 1 ر 56 ) از ابن عباس که آدم (1) دگرگونی دارند و میوه بهشت دیگرگونی ندارد. ص: 285
30 صنف میوه از بهشت فرو آورد برخی از درون و برون خوردنی باشند، برخی درونش را خورند و برونش را بدور اندازند و
13 - در دعائم: از رسول خدا است که نهی کرد دو تا خرما با هم خورند جز که از یارش اجازه گیرد، و روایت ( برخی برعکس. ( 2
شده که با هم خوردن رواست و نخست درستتر است و از آن نهی شده چون دلیل بر حرص و شکمبارهایست و مایه زبونی است
و غبن همخوراك، و گفتند همانا غدقن آن براي سختی و کمی خوراك بوده که در خوراك کم با هم مواساة میکردند و چون
گرد هم میشدند برخی دیگران را بر خود مقدم میداشتند و بسا میان آنها گرسنهتري بوده که دو تا خرما با هم میخورده یا لقمه را
بزرگ برمیداشته و بآنها اجازه داده تا دیگران خوشدل باشند، و از این بابست حدیث جبله که ما در مدینه بودیم در شمار
فرستادههاي عراق و ابن زبیر خرمائی بما داده بود و ابن عمر میگذشت و میگفت دو تا با هم مخورید جز که یکی از یارش اجازه
گیرد چون مایه زیان دیگران بوده و همه در آن شریک بودند، و مانند آن از ابی هریره در باره اصحاب صفّه روایت شده پایان.
کرمانی گفته: نهی براي حرمت بوده یا کراهت بحسب احوال و گاهی هم اذن صادر میشده، طیبی گفته: اذن از دیگران با وسعت
خوراك نیازي ندارد و همچنین در فراوانی خوراك که همه سیر میشوند ولی ادب نیک است در همه حال، ( 3) و در اکمال الکمال
گفته: در باره روایت مسلم از ابن عمر که دو تا را با هم نخورید زیرا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از آن نهی کرد و جز که کسی
از یارش اجازه گیرد، گفته: این نهی مورد اتفاق است تا از دیگران اجازه گیرد و اگر اجازه دادند باکی ندارد و اختلاف دارند که
صفحه 128 از 138
نهی تحریم است یا کراهت و ادب، قاضی عیاض از اهل ظاهر آورده که نهی تحریم است و از دیگران که نهی کراهت است و ادب
و درست تفصیل است که اگر خوراك شریکی همه باشد قرآن حرام است جز برضایت آنان که شریکند و رضایت بلفظ صریح
باشد یا آنچه جاي آن را گیرد از قرینه حال ص: 286 یا محبوب بودن نزد آنها تا جایی که یقین یا اطمینان
دارد که راضیند ( 1) و اگر شک دارد حرام است و اگر خوراك از دیگریست یا از یکی از آنها رضاي او شرط است بتنهائی و اگر
بیرضاي او دو تا با هم خورد حرام است و اجازه گرفتن از همخوراکها مستحب است و لازم نیست و اگر از خود او باشد که
مهمانشان کرده با هم خوردن بر او حرام نیست وانگه اگر خوراك کم است بهتر است که با هم نخورند بملاحظه آنها و اگر
فراوانست و فزونی دارد با هم خوردن باکی ندارد ولی ادب در خوراك بهر حال بهتر است و نباید پرخوري کرد جز اینکه براي
کاري شتابزده باشد. خطابی گفته: این سخنها در زمان آنها بوده که خوراك تنگ بوده و امّا امروزه نیازي باجازه نیست و چنان
نیست که گفته بلکه حق همان است که ما شرح کردیم زیرا میزان عموم لفظ خبر است نه خصوصیت سبب با اینکه این سبب ثابت
14 - در محاسن ( 527 ) بسندش از امام ششم علیه السّلام که پنج تا از میوه بهشتند در این جهان انار ملس، سیب ( نیست ... ( 2
15 - در مجالس ابن الشیخ ( 1 ر 379 ) بسندش تا امیر المؤمنین علیه السّلام که چهار تا از ( اصفهان، به، انگور، و رطب مشان. ( 3
بهشت فرود آمده: انگور رازقی، رطب مشان، انگور ملس، سیب شعشعانی یعنی شامی و در خبر دیگر، به. ( 4) توضیح: کلینی
روایت یکم را از عدّه از برقی آورده و در یک نسخه بجاي ملاسی املیسی است و آن روشنتر است، در قاموس گفته: املیس و
املیسه دشت بیگیاه است و گویا انار املسی بدان منسوبست پایان- و نزد ما ملس معروف است و آن انار بیدانه است و املسی
آمده و معنی مناسبی برایش نیافتم، در قاموس گفته: « شفان » بدان تفسیر شده، و در بحر الجواهر و در یک نسخه بجاي اصفهانی
غداة ذات شفان یعنی بامداد سرد و باددار، در بسیاري نسخ کافی شیسقان آمده که معنائی برایش نیافتم در لغت، و در یک نسخه
شیسقانست و در قاموس آن را دو کوه یا جایی نزدیک مدینه تفسیر کرده و گویم ص: 287 اگر باضافه باشد
یک معنا دارد، و شعشعانی بمعنی دراز است و گویا درستتر نسخهها باشد و اینکه شیخ آن را به شامی تفسیر کرده براي اینست که
سیب آنها از این نوع بوده، و در اصفهان سیب خرد درازیست که بهتر و سودمندتر این نوع است و در کافی انگور رازقی است و در
قاموس گفته: رازقی یعنی ضعیف و انگور ملاحی را گویند، و ملاحی چون غرابی انگور سفید درازیست، و گفته، مشان چون
16 - در فردوس از علی علیه السّلام از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که انگور را دانه دانه ( غراب و کتاب بهترین خرما است. ( 1
( بخورید که خوشتر و گواراتر است، و از ابن عباس است که هر که میوهها را بشمار طاق بخورد زیانش نزنند. ( 2
باب سوم خرما و برتري آن و انواع آن
آیات قرآن مجید
2- التکاثر- وانگه البته پرسش شوید آن (4) . -1 مریم- و بلرزان براي خود تنه درخت خرما را تا رطب تازه برایت افتد- 24 (3) :
5) تفسیر: طبرسی- ره- گفته: امام باقر علیه السّلام فرمود: زنان درمانی چون خرماي تازه ندارند زیرا خدایش در ) . روز از نعمتها- 8
زائیدن بمریم خورانید و در باره تفسیر آیه دوم گفته: یک صحابی پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله را با گروهی یارانش مهمان کرد و
خرما و آب سرد براشان آورد، خوردند و چون بیرون شدند فرمود: این از آن نعمتها است که از آنها پرسش شوند. گویم: اخبار
بسیاري گذشت که نعیم همان ولایت است. ص: 288
اخبار باب
صفحه 129 از 138
-1 در خصال ( 249 ) بسندش از امام ششم علیه السّلام که چهار چیز طبعها را معتدل سازند، انار سودانی: غوره پخته خرما و (1)
2- و از همان ( 416 ) بسندش تا امیر المؤمنین علیه السّلام که ما در بر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله بودیم ( بنفشه و کاسنی. ( 2
ناگاه وفد عبد القیس وارد شدند و سلام دادند و یک جلد خرما نزد آن حضرت نهادند و رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود:
صدقه است یا هدیه؟ گفتند: یا رسول اللَّه بلکه هدیه است، فرمود: این از کدام نوع خرماهاي شما است؟ گفتند: برنی است، فرمود:
در این خرماي شما نه خصلت است که جبرئیل آنها را بمن گزارش داده: بوي دهان را خوش کند، معده را پاك کند، خوراك را
هضم کند، نیروي شنیدن و دیدن را بیفزاید، پشت را محکم کند. شیطان را گیج سازد، بخدا عزّ و جلّ نزدیک کند و از شیطان دور
کند. ( 3) بیان: شیطان را دچار خبل کند، در قاموس گفته: خبل فساد اندامها است و فلج است که با فتح خاء و باء تلفظ شود، و
بریدن دستها و پاها و زندان کردن و بازداشتن را گویند، و با حرکت شیتی و دیوانگی است و چون سحاب کاستی است و هلاك و
رنج و خبله بمعنی اندوه است پایان. من گویم: بیشتر این معانی در باره خبل شیطان مناسب است، زمخشري در فائق گفته: وفد عبد
القیس نزد پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله آمدند و نام خرماهاي سرزمین آنها را بر شمرد و بیکی از مردان آنها فرمود: آنچه از سهم تو
مانده که بیشتر آویختی بما بخوران و برنی براشان آورد و پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: راستش درمانیست که درد ندارد، و
3- در خصال: روایت است که رسول خدا ( قوس تهمانده خیک یا جله خرما است که بقوس شتر مانند شده که پهلوي او است. ( 4
صلی اللَّه علیه و آله خربزه را با خرما میخورد امام صادق علیه السّلام فرمود: خوردن خرماي برنی در ناشتا فلج آورد ( 443 ). آسمان
وانگه » 4- در عیون ( 2 ر 38 ) بسندش تا علی بن ابی طالب علیه السّلام در تفسیر قول خدا عزّ و جلّ (1) و جهان، ج 9، ص: 289
فرمود: خرماي تازه و آب خنک، فرمود: ( 2) چون پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله خرما میخورد « پرسش شوید البته در آن روز از نعیم
هستهاش را پشت دستش میافکند و آن را پرت میکرد، ( 3) فرمود: جبرئیل نزد پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله آمد و گفت: برنی را
باشید که بهتر خرماي شما است بخدا عزّ و جلّ نزدیک سازد و از آتش دور کند، ( 4) فرمود: براي پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله خربزه
و خرماي تازه آوردند از هر دو خورد و فرمود: اینان دو پاکیزهترند، ( 5) و پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرمود: خرما را ناشتا بخورید
که البته کرمها را بکشد در شکم. ( 6) در صحیفه رضا علیه السّلام از پدرانش مانند حدیث دوم و آخري آمده و صدوق- ره- گفته
72 ) بسندي تا اینکه / 5- در عیون ( 2 (7) .- مقصود از آخري همه خرماها است جز برنی که خوردنش در ناشتا باعث فلج شود- 10
پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله طلع و جمّار را با خرما میخورد و میفرمود خشم ابلیس سخت شود و میگوید آدمیزاده ماند تا کهنه را با
نو خورد. ( 8) بیان: در قاموس است که طلع نخل خرما چیزیست که مانند دو نعل روي هم از آن برآید و بن خوشه خرما میان آن
درآید و نوکش تیز است و آنچه که میوه نورس آن پدید شود و پیوستهاش را کفرّي گویند و درونش را اغریض چون سفید است،
و جمّار چون رمان پیه نخل خرما است که گفتند سرد و خشک است در درجه یکم طبع را بندد و بکندي از معده فرود آید، در
نهایه است که جمّاره دل و پیه نخله است، در مصباح گفته: طلع بفتح گل نخله است که اگر ماده باشد خرما شود و اگر نر باشد
خرما نشود و خودش را بخورند و چند روز بر نخلهاش وانهند تا گرد سفیدي چون آرد در آن پدید گردد و بوي خوبی دارد و آن
گرد را بگل درخت خرماي ماده ریزند تا تلقیح شود، گفته: جمّار نخله دل او است و خرما و سعف از آن برآیند و اگرش ببرند
75 ) بسند پیش که پیغمبر فرمود: کما از منّ است که خدا به بنی / 6- در عیون ( 2 (1) نخله بمیرد. ص: 290
اسرائیل نازل کرد و درمان چشم است و خرماي عجوه از بهشت است و از جنس برنی است که از بهشت است و درمان زهر است.
2) بیان: در قاموس گفته: عجوه در حجاز خرماي پست است و خرمائی است در مدینه در بحر الجواهر گفته: عجوه بفتح نوعی )
8- در مجالس ابن الشیخ: ( است از خرماي مدینه درشتتر از صیحانی که بسیاهی زند، و گفته: برنی بهترین خرما است ... ( 3
/ بسندي تا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که هر کس با چند خرماي عجوه ناشتا بشکند در آن روز از زهر و جادو زیان نبیند ( 2
262 ) بسندش تا امام ششم علیه السّلام که چون خدا عزّ و جلّ آدم را از گل آفرید از آن گل فزون آمد و از / -9 در علل ( 2 (4) .(9
صفحه 130 از 138
10 - و از همان (..) بسندش تا رسول خدا ( آن فزونی نخله را آفرید و از این رو چون سرش را برند نروید و نیاز بآبستنی دارد. ( 5
صلی اللَّه علیه و آله که هر نخلهاي در آبگیر بروید جز نخله عجوه چون که نرش از بهشت است. ( 6) بیان: مقصود اینست که عجوه
/ 11 - در خصال ( 2 ( از هسته نروید و چون از هستهاش نخله روید عجوه نباشد، و تنها شاخهاي که از ریشه آن روید عجوه باشد. ( 7
637 ) بسندش تا امیر المؤمنین علیه السّلام که زن آبستن چیزي نخورد و با آن درمان نکند که بهتر از رطب باشد، خدا عزّ و جلّ
« و بلرزان براي خود تنه درخت خرما را تا خرماي تازه برات افتد پس بخور و بنوش و چشمت روشن » : بمریم علیها السّلام فرموده
12 - در محاسن 534 ( ساك فرزندان خود را با خرما بردارید که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله با حسن و حسین چنین کرد. ( 8
13 - در محاسن ( 528 ) بسندش از امام ( (مضمون خبر شماره 2 را آورده است) و با اندك اختلافی در مکارم مانندش آمده. ( 9
ششم علیه السّلام که پرسش گردید از آغاز آفرینش نخل خرما، فرمود: چون خدا تبارك و تعالی آدم را از گلی که برایش آسمان
و جهان، ج 9، ص: 291 آماده کرده بود آفرید تیکهاي فزون آمد و از آن دو نخله آفرید نر و ماده، و از این رو که از فزونی گل
آدم شده مادهاش نیاز بگرد نر دارد مانند نیاز زن بنطفه مرد در آبستنی، و از این رو خرما خوب و بد، و نازك و کلفت، نر و ماده،
بارده و بیبار دارد، سپس فرمود: آن همان عجوه بود و خدا آدم را فرمود چون فرود آمد که آن را در مکه بکارد و هر آنچه از نژاد
14 - در محاسن (..) بسندش از امام ششم ( آنست عجوه است و هر چه از هسته آنست نخلهاي دیگر است در خاور و باختر زمین. ( 1
علیه السّلام که در باره عمه خود نخله سفارش بخوبی کنید، زیرا آن از گل آدم آفریده شده آیا نبینید هیچ درختی جز آن گرد نر
15 - در محاسن (..) بسندش از علاء بن رزین که امام ششم علیه السّلامش فرمود: اي علاء میدانی نخست درختی را ( نمیخواهد. ( 2
که بر زمین روئیده؟ گوید: گفتم: خدا و رسولش و زاده رسولش داناترند، فرمود: راستش آن عجوه است که هر کدام پاك باشند
عجوهاند و جز آن مانند آنند از چیزهاي دیگر. ( 3) بیان: پاك باشد یعنی از شاخه آن بواسطه یا بیواسطه روئیده شود، و از چیزهاي
16 - در محاسن ( 529 ) بسندش از ( آمده یعنی مانند آنست و خودش نیست ... ( 4 « الاشباه » دیگر یعنی خرماهاي دیگر و در کافی
17 - و از همان (..) بسندش از امام ( امام ششم علیه السّلام که همه خرماها در آبگیر رویند جز عجوه که نرش از بهشت است. ( 5
ششم علیه السّلام که عجوه مادر همه خرماها است و همانست که آدمش از بهشت آورده. در مکارم مانندش آمده، در کافی هم (با
18 - در محاسن ( 530 ) بسندش (همین مضمون را از امام ششم علیه السّلام آورده و دنبالش افزوده که) ( اختلاف در تعبیر آمده). ( 6
که مقصود همان عجوه است، و « هر چه را از درختهاي خرما ببرید یا برپا دارید، 5- الحشر » و آنست معنی قول خدا تبارك و تعالی
در حدیث ص: 292 دیگر است که ریشه همه خرماها عجوه است. ( 1) بیان: در صحاح گفته: عجوه بهتر نوع
گفته: هر نخله را ببرید بهر رنگ باشد و بمعنی « ما قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَۀٍ » خرماي مدینه است و نخلهاش را لینه نامند، و بیضاوي در تفسیر
19 - در محاسن (..) بسندش از امام رضا علیه السّلام که نخل خرماي مریم عجوه بود که در ماه کانون فرود آمد ( نخل خوبست. ( 2
و بهمراه آدم خرماي عتیق و عجوه از بهشت فرو شدند و انواع دیگر خرما از آنها است. ( 3) بیان: کانون یکم و دوم دو ماه رومی
20 - در محاسن ( 531 ) بسندش از محمّد بن سوقه که نزد امام پنجم ( باشند در دل زمستان و گویا مقصود اینجا کانون یکم است. ( 4
علیه السّلام رفتیم براي وداع و یاران مرا پیش میداشتند و آن حضرت فرمود: اي پسر سوقه اصل خرماها از عجوه است و هر چه از
باید بنگرد » 21 - در محاسن (..) بسندش تا امام پنجم یا ششم علیهما السّلام در تفسیر قول خدا تعالی ( آن نیست خرما نیست. ( 5
فرمود خوراك پاکتر همان خرما است. ( 6) بیان: مشهور میان مفسران اینست که مقصود از « کدام خوراك پاکتر است، 19 - الکهف
پاکتر اطهر و ذبیحه حلالتر است زیرا عموم آنها گبر بودند و میان آنها گروهی مؤمن بودند که ایمان خود را نهان میداشتند، و
گفتند: یعنی خوشتر خوراك، و گفتند: خوراك بیشتر، و گفتند: برخی خوراکهاي آن شهر را اصحاب کهف حلال ندانستندي.
گویم: میشود جمع کرد میان برخی این گفتهها با آنچه در این روایت است باینکه خوراك پاکتر نزد آنها همان خرما بوده که
22 - در محاسن (..) بسندش از امام ششم علیه السّلام که خوراکی براي رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ( تذکیه لازم ندارد. ( 7
صفحه 131 از 138
23 - و از همان بسندي از امام ششم علیه السّلام که حلواي ( نیاوردند و در آن خرما بود جز اینکه آغاز بخوردن خرما میفرمود. ( 8
24 - و از همان بسندي از امام ششم علیه السّلام که رسول (1) پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله خرما بود. ص: 293
25 - و از همان: بسندش از امام ششم ( خدا صلی اللَّه علیه و آله در فصل رطب با رطب افطار میکرد و در فصل خرما با خرما. ( 2
26 - و از همان: بسندش که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله دوست داشت که کسی ( علیه السّلام (همین مضمون را آورده). ( 3
27 - و از همان: بسندش از عقبۀ بن بشیر که نزد ابی جعفر علیه السّلام بود براي ما خرما خواست ما ( خرما دوست داشته باشد. ( 4
خوردیم و بیشتر خواستیم وانگه فرمود: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرموده: من دوست دارم کسی که خرما دوست باشد، در
28 - در محاسن ( 532 ) بسندش تا اینکه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: اي علی من خوش ( مکارم بیسند مانندش آمده. ( 5
29 - و از همان: بسندش از امام ششم علیه السّلام که خرماي ( دارم مرد خرما دوست باشد، و از همان: بسند دیگر مانندش آمده ( 6
7) در کتاب الامامۀ و التبصرة: بسندي: همین ) .( عجوه از بهشت است و در آن درمان زهر است. در مکارم مانندش آمده ( 192
مضمون را آورده جز که در آن آمده در آن درمانست یا اینکه فرموده: خوش دارم مردي خرما دوست باشد (و همین معنا را بسند
31 - در محاسن ( 533 ): بسندش از امام ششم علیه السّلام که هر که هنگام خوابیدن هفت خرماي عجوه ( دیگر روایت کرده). ( 8
32 - در همان (..) بسندش تا امیر المؤمنین علیه السّلام که مخالف میخواران باشید و خرما ( خورد کرمها را در شکمش بکشند. ( 9
33 - و از همان: از حسن بن شمّون که نوشتم بابی الحسن علیه السّلام یکی از یاران ما از ( بخورید که درمان دردها است. ( 10
ناتوانی شکوه دارد، پاسخ نوشت ناشتا خرماي برنی بخور، و دیگري نوشت از خشکی مزاج شکوه کرد باو نوشت خرماي برنی را
ناشتا بخور و روي آن آب بنوش و چنین کرد و فربه شد و رطوبت بر او چیره شد و از آن شکوه کرد و در پاسخ او نوشت خرماي
34 - و از همان: بسندش از (1) برنی را ناشتا بخور و آب روي آن منوش، و مزاجش معتدل شد (..). ص: 294
امام ششم علیه السّلام که بهتر خرماتان برنی است درد را برد و دردي نیارد و سیر کند و بلغم را ببرد و با هر خرما حسنهایست، و در
35 - و از همان: بسندش (همین اثرها براي خرماي برنی از ( حدیث دیگر خوشخور است و گوارا خستگی را برد و سیري آورد. ( 2
36 - و از همان: بسندش تا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که بهتر ( زبان جبرئیل به پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله بیان شده). ( 3
خرماتان برنی است درد برد و درد در آن نیست و دیگري در آن افزوده هر که شب گذراند و یک دانه خرماي برنی در شکمش
37 - و از همان: بسندش از امام ششم علیه السّلام که بهتر خرماتان برنی است و آن داروئی (4) .( باشد هفت بار تسبیح گوید ( 533
38 - و از همان: بسندش که هدیه شد به پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله تمر برنی یمامه و فرمود: اي عمیر از ( است که درد ندارد. ( 5
این خرما میان مردم بسیار پخش کن. و جبرئیل فرو شد و گفت: این چیست؟ فرمود: خرماي برنی که مردم از یمامه پیش کش
آوردند، جبرئیل به پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله گفت: خرماي برنی سیر کند، خوشخوراك و گوارا است، و داروئی است بیدرد، با
39 - و از همان: بسندش از امام ششم ( هر دانهاش حسنهایست، پروردگار را خشنود سازد، شیطان را بخشم آرد و منی را فزاید. ( 6
علیه السّلام که خرماي برنی را بزنهاي زائوتان بخورانید تا فرزندهاتان بردبار شوند، و در حدیث دیگر تا امیر المؤمنین علیه السّلام
7) بیان: گویا مقصود از زائو زن ) .( که بهتر خرماتان برنی است آن را بزنهاي زائوتان بخورانید تا فرزندهاتان بردبار شوند ( 534
40 - در محاسن: بسندش از امام ششم علیه ( نزدیک زائیدنست یا زن شیرده کودك و معنی دوّم مناسبتر است بداستان مریم. ( 8
41 - و از همان: بسندش (1) السّلام که اگر خوراکی خوشتر از خرما بود خدایش بمریم میخوراند. ص: 295
-42 (2) .( از امام ششم علیه السّلام که زنها بمانند خرماي تازه درمانی نجستند، زیرا خدا آن را بمریم زائو تازه چیده خورانید ( 535
و از همان (..) بسندش تا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله که باید نخست خوراك زائو خرماي تازه باشد زیرا خدا عزّ و جلّ بمریم
گفتند: یا رسول اللَّه اگر دوران رطب نیست، فرمود: هفت « بلرزان تنه درخت خرما را تا خرما تازه برات افتد » : دختر عمران فرمود
دانه خرماي مدینه باشد، و اگر نباشد هفت دانه از هر خرما باشد زیرا خدا تبارك و تعالی فرموده: بعزتم و جلالم و عظمتم و
صفحه 132 از 138
والامقامیم سوگند که زائو در روزي که زاید خرما نخورد جز اینکه اگر نوزادش پسر است بردبار باشد و اگر دختر است جز بردبار
44 - و از همان بسندش از ( 43 - در محاسن بسندش از امام ششم علیه السّلام که سر خرماهاتان خرماي صرفانست (..) ( 4 ( نباشد. ( 3
حرب کنیز فروش که چون امام ششم علیه السّلام آمد و عبد اللَّه بن حسن با او بود هذیل بن صدقه مرا فرستاد و یک زنبیل رطب
صرفان از بستان اسماعیل خریدم و چون آوردمش فرمود: این چیست؟ گفتم: رطبی که هذیل بن صدقه براتان فرستاده فرمود:
بیارش نزدیک، نزدیکش بردم و با انگشتش آن را زیر و رو کرد و فرمود: چه خوب خرمائی است این عجوه که درد و آفتی ندارد.
-45 و از همان: بسندي تا گفته: چون امام ششم علیه السّلام به حیره آمد مرکبش را سوار شد و بخورنق رفت و در آنجا فرود (5)
شد و در سایه مرکبش آرمید و غلام سیاهی با او بود و آنجا مردي از اهل کوفه بود که نخلستانی خریده بود و بآن غلام گفت: این
آقا کیست؟ پاسخ داد جعفر بن محمّد است و آن مرد رفت یک طبق بزرگ خرما آورد و برابر آن حضرت نهاد و آن حضرت
بخرما برنی اشاره کرد که این چیست؟ پاسخ داد سابریست، فرمود آن در نزد ما خرماي بیض است، وانگه بمشان اشاره کرد که این
چیست؟ گفت: مشان، فرمود ما آن را ام جرذان دانیم و بصرفان نگریست و فرمود: این چیست؟ گفت: صرفان امام فرمود: ما آن را
1) بیان: فیروزآبادي گفته خورنق کاخ نعمان اکبر است و معرب ) عجوه نامیم و در آن درمانست. ص: 296
خورنگاه است یعنی جاي خوراك و نام نهریست در کوفه، سابري خرماي خوبی است، بیض یک نوع خرما است (و از جوهري
آورده) که بهتر خرماي کوفه نرسان و سابریست، و گفته: مشان یک نوع خرما است و ضرب المثل است که (بعلۀ الورشان تا کل
رطب المشان). در قاموس گفته: موشان و بر وزن غراب و کتاب از رطبهاي خوشخوراکتر است، گفته: ورشان با حرکت را،
پرندهایست که ساق حر باشد و گوشتش از گوشت کبوتر سبکتر است، و در تفسیر ضرب المثل گفته: براي کسی مثل آرند که بر
خلاف مقصود خود تظاهر کند، در نهایه گفته: ام جرذان یک نوع خرما است و گفتند زیر درختش موشها لانه کنند و در کوفه آن
46 - در محاسن بسندش از امام ششم ( را موشان گویند یعنی مجمع موشها و جرذان جمع جرذ است که موش نر بزرگ است. ( 2
47 - و از همان: (مضمون شماره 45 را باختصار آورده) و ( علیه السّلام آورده که صرفان عجوه است و درمان از درد است .. (..). ( 3
در ضمن گفته این را عذق ابن زید نامیم. ( 4) بیان: عذق ابن زید را در لغت نیافتیم ولی در قاموس گفته: عذق نخل باردار است تا
48 - در محاسن حدیث را برآورد تا امام ششم علیه السّلام که امیر ( گوید: و نام قلعهایست در مدینه از آن بنی امیۀ بن زید. ( 5
49 - و از همان: بسندش از سلیمان جعفري که (6) .( المؤمنین علیه السّلام فرمود: مانندترین خرماهاي شما بخوراك صرفانست ( 537
امام رضا علیه السّلام بمن فرمود: میدانی مریم از چه آبستن شد؟ گفتم: نه، جز اینکه شما بمن خبر دهید. فرمود: از خرماي صرفان
50 - و از همان: بسندش تا امام ششم علیه السّلام که چه خوب خرمائیست ( که جبرئیل فرو آورد و باو خوراند و آبستن شد. ( 7
51 - و از همان: بسندش از ابی سلیمان حمّار که نزد (1) صرفان نه دردي دارد و نه آسیبی رساند. ص: 297
امام ششم علیه السّلام بودیم و چند سینی رطب براي ما آوردند که چند نوع خرما در آنها بودند، و یکی را پس از دیگري
برمیداشت و میفرمود: این را چه مینامید و این را چه مینامید تا دست بر یکی از آنها نهاد و گفتیم آن را مشان نامیم، فرمود: ولی ما
آن را امّ جرذان نامیم که چیزي از آن را براي رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله آوردند و برایش دعا کرد و در نخلهاي ما زیباتر از
که براي ما مضیره و » آن نیست. ( 2) توضیح: (از کافی 6 ر 348 ) مضمون این روایت را بسندش آورده و در آغازش این جمله است
در قاموس گفته، مضیره آبگوشتی است که با شیر ترش کرده پزند و بسا با شیر تازه آمیزند، « خوراك آوردند وانگه زنبیلهاي خرما
53 - در روایت دیگر که (4) ( -52 در محاسن بسندش تا کسی که دیده امیر المؤمنین علیه السّلام نان را با خرما میخورد ( 538 (3)
54 - از همان بسندش از سدیر که امام ( امیر المؤمنین علیه السّلام خرما را روي لقمه مینهاد و میفرمود: این خرما نانخورش اینست. ( 5
پنجم در مدینه نزدم آمد و خرماي نرسیان برایش آوردم با کره و خورد و فرمود: چه خوشمزه است نزد شما چه نام دارد؟ گفتم:
نرسیان، فرمود: از هستهاش بمن بدهید تا آن را در زمین خودم بکارم. ( 6) بیان: نرسیان با کسر نون و سکون راء و کسر سین و پس
صفحه 133 از 138
از آن یاء و در نسخهاي با باء یک نقطه است بییاء و آن تصحیف است و در قاموس گفته: نرسیان با کسره از خرماهاي خوبست.
-55 در محاسن: از هشام بن حکم که نام خرما را نزد امام ششم علیه السّلام بردند و آن حضرت فرمود: یک نوع خرما شما در (7)
56 - در محاسن: بسندش ( عراق دارید که بهتر از یک نوع خرماي ما است در مدینه ولی روي هم رفته خرماي مدینه بهتر است. ( 8
از عمّار ساباطی که بهمراه امام ششم علیه السّلام بودم ص: 298 و رطب آوردند و آن حضرت میخورد و
رویش آب مینوشید و آبخوري را بمن میداد و من بد داشتم آن را برگردانم و من هم مینوشیدم تا چند بار چنین کرد، پس گفتم
من دچار بلغم بودم و با اهرن پزشک حجاز شکوه کردم، بمن گفت باغ داري؟ گفتم: آري، گفت: نخل خرما دارد؟ گفتم: آري،
گفت نام آنها را برشمار و من برشمردم تا به هیرون رسیدم بمن گفت: هنگام خوابیدن هفت دانه از آن بخور و بر آن آب منوش و
خوردم و دهانم خشک شد تا آنکه نمیتوانستم تف کنم و باو گزارش دادم و گفت: بر آن خرما کمی آب بخور و خوددار باش تا
-57 (1) .( معتدل شود، طبع تو و من عمل کردم، امام ششم علیه السّلام فرمود اما من اگر آب در خانه نباشد آن را نمیچشم ( 539
و از همان: بسندي که بالا برده تا گفته: هر که خرما را براي اینکه دلخواه رسول خدا است بخورد زیانش ندارد (..) و در مکارم
58 - در محاسن: بسندش از جعفري که یکی از خاندان علی علیه السّلام ما را دعوت کرد و امام رضا علیه (2) .( مانندش آمده ( 192
السّلام هم آمد و بهمراه آن حضرت شدیم و خوردیم و خود را از بسیاري مهمانان در رنج افکند و خود را بر امام افکند و مردم بر
او درمیآمدند و او خوان براشان میگسترد و بالاي سرشان بود و آنها گفتگو میکردند ناگاه چشمش بمن افتاد و سر بگوشم نهاد و
فرمود: یک تیکه خرما برایم بیاور و یک تیکه خرما که در نیمه مشکی بود براش آوردم، و آن را تناول میکرد، من ایستاده بودم و
او بپهلو خوابیده و چند دانه خرماي آن را که در دست من بود برگرفت وانگه سوار شدیم و فرمود: در خوراك آنها چیزي نزد من
-59 ( خوشتر از همان چند دانه خرما نبود که خوردم. ( 3) بیان: بر امام افکند، براي احترام او خود را بدست و پایش انداخت ... ( 4
در مکارم ( 192 ): از امیر المؤمنین علیه السّلام که خرما بخورید زیرا درمان دردها است، ( 5) و از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله که هر
که ناشتا ده دانه خرما عجوه بخورد در آن روز ص: 299 زیانی بدو نرسد و جادو در او نگیرد، ( 1) فرمود
صلی اللَّه علیه و آله: خانهاي که خرما ندارد اهلش گرسنه باشند، ( 2) از ابن عباس است که خرما را ناشتا بخورید زیرا کرم را
میکشد، ( 3) گفت: خرماي برنی را جبرئیل از بهشت آورد ( 4) و گفت: بزنهاي خود دهید خرما در ماهی که میزایند تا فرزندشان
بردبار و پاك باشد، ( 5) فرمود: علیه السّلام برنی را باشید که خستگی را برد و گرمی بتن آورد در برابر سرما و از گرسنگی سیر
کند، و 72 نوع درمان دارد ( 6) و از امام ششم علیه السّلام که فرمود، بزنهاتان در زایش خرما برنی بدهید تا فرزندانتان را زیبا کنید
60 - در دعوات راوندي: که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله ( 7) در روایتی پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله با خرما افطار میکرد. ( 8 )
رطب را با دست راستش میخورد و هستهاش را بدست چپ میگرفت و آن را بزمین نمیانداخت تا بگوسفندي رسید و هستهها را بدو
61 - کتاب ( نشان داد و آنهم آمد و هستهها را از میان کف چپش میخورد و آن حضرت با دست راست میخورد تا پایان داد. ( 9
غارات ابراهیم بن محمّد ثقفی: بسندش تا ابن نباته که از امیر المؤمنین علیه السّلام پرسید از نخست چیزي که بر روي زمین لرزش
نمود؟ فرمود: نخل خرما است که چون آدمیزاده است هر گاه سرش بریده شود بمیرد و چون سر نخل را برند تنه در افتاده شود.
-62 در شهاب: رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: بهتر مال سکّه مابوره و اسب مأموره است، و فرمود: چه خوب مالی (10)
است نخلهاي پایدار در لجن و خوراك بخش در قحطی. ( 11 ) بیان: شرح این چند فقره در ابواب پیش گذشت و در ضوء الشهاب
در شرح چند فقره اخیر گفته: مقام نخل خرما و خرما را بزرگداشته تا بصاحبان فقیر آنهاشان محبوب سازد که نعمت عجمها را در
خوردن و نوشیدن و جامه پوشیدن میشنیدند و پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله فرموده: نخله خرما خوبست که از تو علوفه و جامه و هزینه
گرامی دارید عمه خود » نخواهد در لجن که آب و گل است برجا است و در قحطی قوت و غذا است، در حدیث دیگر فرموده که
نخل خرما را و تشبیه آن بعمه از دو راه است: 1- با آدم علیه السّلام از بهشت فرود آمده و وي بینهایت دوستش میداشت تا فرمود:
صفحه 134 از 138
ص: 300 در بخاك سپردنش تیکه از آن را با وي در گور نهند و جریدتین همراهش نمودند. 2- در برخی
حالات مانند آدمیزاده است: تا گردش نریزند بار ندهد و اگر سرش را برند خشک شود و سود حدیث بزرگداشت نخل خرما است،
63 - در محاسن: بسندش تا امام پنجم ( راوي حدیث موسی بن جعفر کاظم است از پدرانش تا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله. ( 1
2) بیانیست: گفتند چنین نماید ) .( علیه السّلام که خدا عجوه و عتیق را از آسمان فرود آورد، گفتم: عتیق چیست؟ فرمود: نحل ( 539
که لفظ فنیق با فاء و نونست، در نهایه گفته: در حدیث عمیر بن افصی لفظ فنیق آمده و آن فحل ارجمند شتر است که براي
ارجمندي نه سوارش شوند و نه خوارش دارند، جوهري گفته: فنیق فحل ارجمند است و ابو زید آن را نام دانسته پایان (زا قاموس
هم این را آورده و گفته) در قاموس گفته: عتیق درخت خرماي نر است که آب و سایه آن کاسته نشوند و بمعنی می و خوب هر
چیز را هم گویند، و در صحاح است که عتیق ارجمند هر چیز است و خوب هر چیز از خرما و آب و باز و پیه پایان. گویم: در
نسخههاي کافی و محاسن و جز آنها عتیق بعین بینقطه و تاء است و آن روشنتر از فنیق است و مقصود حدیث اینست که براي
پیدایش خرما در زمین عتیق بجاي فحل فرود آمد و عجوه بجاي ماده چون نیاز بهر دو دارد چنانچه دانستی و گذشت و آید آنچه
65 - و از همان: که (4) .( 64 - در محاسن: (همین مضمون را بسندي از امام ششم علیه السّلام آورده) ( 530 ( تأیید آن را فزاید. ( 3
66 - و از همان: بسندش ( شنید از امام ششم علیه السّلام آنچه در کشتی نوح علیه السّلام بار شد از نخل عجوه بود و نخل باردار. ( 5
از ابی خدیجه که از مدینه هسته عجوه گرفتیم و یار ما آن را در بستانش کاشت و از آن سکر، هیرون، شهریز، صرفان، و هر نوع
درآمد. ( 6) توضیح: در قاموس گفته: سکّر با ضمه و تشدید کاف شکر است و نام ص: 301 خرماي خوبی و
انگوري که پوسته نازك است و میترکد و بهتر انگور است، و گفته: هیرون بر وزن زیتون یکنوع خرما است و در بحر الجواهر است
که هیرون بکسر یکنوع خرماي خوبست ... در صحاح است که خرماي شهریز، شهریر، سهریر و سهریر با شین و سین هر دو یکنوع
خرما است ... و گفته صرفان یک نوع خرما است، در قاموس گفته: صرفان با حرکت راء خرماي سخت پرگوشتی است که خوراك
عیال و مزدور و بندهها است چون کفایت غذائی دارد و آن را صیحانی گویند و یک مثل عربی است که (صرفانۀ ربعیه تصرم
67 - در محاسن: از یکی از یارانش که آن را برآورده تا گفته: هر که از خرماي میان دو تپه شهر ( بالصیف و تؤکل بالشتیّۀ). ( 1
28 - از همان: از امام ششم علیه السّلام که هر که (2) .( مدینه هفت دانه بخورد آن شب و روزش زهر و جز آن زیانش نکند ( 533
3) توضیح: ) .( روزي هفت دانه خرماي عجوه باغستان عالیه را ناشتا بخورد زهر و دیوش زیان نکند در مکارم مانندش آمده ( 192
در کافی آن را بسندي چنین آورده که هر که روزي هفت خرماي عجوه بخورد، ( 4) و مسلم در صحیح خود از پیغمبر صلی اللَّه
علیه و آله آورده که هر که هفت دانه خرماي مدینه خورد در صبح زهرش زیان نکند تا شب و در روایتی دیگر است که جادو هم
در او اثر نکند، ( 5) و در روایت دیگر است که خرماي عجوه عالیه درمانست یا اینکه در بامداد خوردن تریاق است و گفته: عالیه
نخلستانها و دهها و ساختمانهاي بالاي مدینه است تا نجد و پائین آن از سوي دیگر تا تهامه، قاضی گفته: نزدیکتر مرز عالیه تا 3
میل است و دورترش تا هشت میل از مدینه و عجوه یک نوع خرماي خوب است و این احادیث در فضیلت خرماي مدینه و خصوص
عجوه آنست و ناشتا کردن با خرما بهفت دانه و بویژه از عجوه مدینه، و شماره هفت تعبد از شارع است و حکمتش را ندانیم و باید
آن را باور داریم و معتقد بفضل و ص: 302 حکمتش شویم مانند شماره رکعات نماز و نصابهاي زکاة و جز
68 - در فردوس: از پیغمبر صلی اللَّه علیه و آله که خرماي غوره را با خرما بخورید که چون آدمیزاده آن را بخورد شیطان ( آن. ( 1
( 69 - در فردوس: خرما را ناشتا بخورید که کرم را میکشد. ( 3 ( بخشم آید و گوید آدمیزاده زنده ماند تا تازه را با کهنه خورد. ( 2
71 - در کتاب ( -70 در کتاب تاریخ مدینه تألیف سمهودي شافعی که انواع خرماي مدینه را تا 130 و چند برشمرده از صیحانی. ( 4
فضل اهل بیت ابن مؤید حموي از جابر است که روزي با پیغمبر در یکی از نخلستانهاي مدینه بودم و دست علی علیه السّلام را
بدست داشت و بیک نخل خرما گذر کردیم که فریاد برآورد (این محمّد سرور پیغمبرانست و این علی سرور اوصیاء و اولیاء و پدر
صفحه 135 از 138
و پیغمبر صلی اللَّه علیه و « اینست محمّد رسول خدا، اینست علی سیف اللَّه » ائمه طاهرین) وانگه به نخلستان گذر کردیم و فریاد زد
آله رو به علی کرد و فرمود، نام این نخله را صیحانی بگذار و از آن روز صیحانی نام گرفت و سبب نامگذاري این نوع خرما این
71 - در ( بود یا منظور نامگذاري جاي آن نخله بوده و آن نخلستان، و امروزه در مدینه جایی است که آن را صیحانی خوانند. ( 5
دعائم: از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله است که خرما را دوست داشت و میفرمود: عجوه از بهشت است، و خرما را بر لقمهاش
مینهاد و میفرمود: این نانخورش اینست ( 6) و علی بن الحسین علیه السّلام بسیار میفرمود: من مرد خرما دوست را دوست دارم چون
رسول خدایش دوست میداشت و چون خوراك برایش میآوردند و در آن خرما بود آغاز بخوردن خرما میفرمود، در زمان خرما با
خرما افطار میکرد و در زمان رطب با رطب ( 7) و از جعفر بن محمّد علیه السّلام که یکی از اصحابش نزد او خوراکی خورد و چون
سفره را برداشتند فرمود: اي کنیزك هر چه داري براي ما بیاور، و خرما آورد، آن مرد گفت: قربانت، این زمان میوه است و انگور
چون تابستان بود فرمود: بخور این شیوه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله است که فرمود: عجوه نه درد دارد و نه زیانی آرد.
درباره مرکز