فصل هفدهم: احکام شرکت
سؤال 632 - شخصی به این جانب مقداري پول داده است تا با پولی که خود داشتم ماشینی خریده و ماهیانه مبلغ معیّنی به عنوان
سود پول به او بدهم آیا این کار جایز است؟ و در صورت عدم جواز راه شرعی آن چیست؟
جواب: براي این که معامله صورت شرعی داشته باشد باید به این نحو عمل شود که معادل مبلغ مزبور از ماشین به صاحب پول
واگذار شود سپس سهم او را از ماشین به مبلغ معیّنی اجاره کنید و براي طرفین حقّ فسخ معامله در رأس مدّت قرار داده شود و
چنانچه معامله مزبور به همین نحو انجام شود صحیح است.
سؤال 633 - آیا لازم است شریکها همدیگر را بشناسند؟
جواب: شناختن شریکها در عقد مشارکت ضرورتی ندارد، همین اندازه کافی است که شریکها معیّن و معلوم و مثلا نامشان در دفاتر
ثبت شده باشد.
ص: 185
فصل هیجدهم: احکام مضاربه
سؤال 634 - کسی مبلغی پول را در اختیار دیگري قرار میدهد تا آن را به گردش درآورده و سود حاصله را به طور مساوي تقسیم
صفحه 95 از 282
کنند از آن جایی که کسی که پول میگیرد به علّت داشتن شریک نمیتواند به طور دقیق سود حاصله را حساب کند اظهار میدارد
این پول یعنی مثلا هر صد هزار تومان به طور تقریبی میتواند ماهانه سه هزار تومان براي هر کدام سود حاصل کند، آیا این مضاربه
صحیح است.
جواب: این مضاربه با سه شرط صحیح است:
الف) این که قرار داد طبق مضاربه با تعیین سود در صد هر یک، تنظیم شود یعنی معلوم شود از سود حاصل چند درصد مربوط به
سرمایهگذار و چند درصد مربوط به شخص کارکننده است (در ضمن اگر ضرري حاصل شد باید آن را بپذیرد).
ب) باید صاحب مال به طرف وکالت دهد که بعد از حاصل شدن منفعت سهم او را به مبلغ مورد نظر صلح کند.
ج) زمانی که منفعتی حاصل نشده پول ماهانهاي که میپردازد باید به عنوان علی الحساب باشد.
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 1، ص: 185
سؤال 635 - در عقد مضاربه و مانند آن آیا میتوان درصد سودي که براي عامل یا صاحب سرمایه مشخص شده است را به مقدار
معیّنی از پول مصالحه کرد؟
جواب: در صورتی که سود حاصل شده و مقدار آن مبهم است، صلح کردن
ص: 186
اشکالی ندارد ولی قبل از ظاهر شدن سود، صلح جایز نیست.
سؤال 636 - آیا در شرایط فعلی که سکّههاي رایج طلا و نقره در ایران نیست با پول رایج مضاربه را تجویز میفرمایید؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 637 - زید مقداري از پول خود را در یکی از شعب بانکی و یا پیش کسی به هر عنوان ودیعه میگذارد و اجازه تصرّف را به
او میدهد او نیز در هر ماه و یا دو ماه مبلغی را به صاحب پول به عنوان تشکّر و یا هر عنوان بدون شرط قبلی میپردازد آیا دادن و
گرفتن این مبلغ به نظر حضرت عالی چگونه است؟
جواب: هرگاه شرط قبلی نباشد اشکالی ندارد.
ص: 187
فصل نوزدهم: احکام اجاره
سؤال 638 - آیا خداوند به کسانی که جهت انجام عبادات و کارهاي دیگر مثل ساختن مسجد و حسینیّه اجیر میشوند و اجرت
میگیرند، ثواب میدهد؟
جواب: چنانچه قصد اجیر انجام آن عمل براي نجات بندگان از دین و اداي مسئولیت بوده باشد ثواب دارد.
سؤال 639 - منزل شخصی را به مبلغی اجاره کردهام سپس آن را به مبلغ بیشتري اجاره دادهام و رضایت صاحب خانه را نیز جلب
کردهام آیا این معامله صحیح است؟
جواب: اجاره دادن آن خانه به بیشتر از آنچه که اجاره کردهاید اشکال دارد مگر این که وسایلی بر آن بیفزایید، مانند اضافه کردن
فرش و کمد و امثال آن.
سؤال 640 - اگر کسی دیگري را جهت یک ختم قرآن براي پدرش اجیر نماید امّا مبلغ را تعیین نکند و اکنون بعد از قرائت، اجیر
صفحه 96 از 282
تقاضاي مبلغ زیادي دارد که موجر آن را پرداخت نمینماید، حکم مسأله را بیان نمایید؟
جواب: باید اجرة المثل را مطابق عرف و عادت بپردازد و بیشتر از آن لازم نیست.
سؤال 641 - دو نفر از مؤمنین که کارهاي روزمرّه و متداول مسجد و امامزاده اسماعیل جهرم را سر و سامان میدهند با پول خود
اقدام به ساختن دو باب مغازه در گوشهاي از قبرستان متروکه امامزاده کردهاند، آنگاه آن دو مغازه را به عنوان اجاره به مدّت بیست
سال در اختیار هیأت مدیره شرکت تعاونی محل قرار دادهاند و مال الاجاره آن را براي مصارف مسجد و امامزاده در نظر گرفتهاند
اکنون با توجّه به این که مسجد و امامزاده متولّی شرعی ندارد و وقف نامهاي هم موجود نیست به پرسشهاي زیر پاسخ دهید:
ص: 188
الف) آیا ساختن مغازه و به خصوص اجاره آن نیاز به اذن فقیه جامع الشرائط داشته است؟
جواب: البتّه نیاز به اذن دارد و چنانچه زمین مزبور متروکه بوده، آن ساختمان را فعلا اجازه میدهیم و اجاره دادن در صورتی مجاز
است که ساختمان مزبور مورد احتیاج براي کارهاي مسجد و امامزاده نباشد و مال الاجاره براي امامزاده و مسجد مصرف شود.
ب) آیا اجاره انجام گرفته شرعاً معتبر است؟
جواب: اگر اجاره عادلانه باشد و محلّ مزبور مورد نیاز مسجد و امامزاده نباشد صحیح است.
ج) در صورت بطلان اجاره آیا تخلیه آن مغازه توسط متصدّیان شرکت تعاونی و واگذاري آن به هیأت امناي مسجد جهت استفاده
کارهاي لازم از قبیل انبار، دفتر واجب است؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
د) آیا براي تخلیه آنها، متصدّیان شرکت تعاونی حقّ دریافت وجوهی اعمّ از مقدار پرداخت شده و یا اضافه بر آن و یا مبالغی که
جهت گرفتن امتیاز آب و برق و یا تعمیر مصرف کردهاند را دارند؟
جواب: آنها فقط میتوانند هزینههایی را که در آنجا داشتهاند بگیرند نه بیشتر.
سؤال 642 - تصرّف مستأجر بعد از انقضاي مدّت اجاره و بدون رضایت مالک در مغازه یا ساختمان مسکونی چه حکمی دارد؟ با
این که در قانون مدنی نظام اسلامی اگر مؤجر نیاز شخصی نداشته باشد حقّ را در تصرّف به مستأجر میدهند و لو مالک رضایت
نداشته باشد.
جواب: تصرّفات او در صورت عدم رضایت جایز نیست مگر در موارد ضرورت و اضطرار، آن هم به مقدار ضرورت و اضطرار.
ص: 189
فصل بیستم و بیست و یکم: مزارعه و مساقات
سؤال 643 - در هندوستان راجهها از کشاورزان مالیاتهاي زیادي بابت زمینهاي کشاورزي میگیرند در حالی که این زمینها متعلّق به
کشاورزان بوده و از اجدادشان به آنها رسیده است. مرقوم بفرمایید مالک زمینها کیست؟
ید مالکانه بر زمینها داشته و به عنوان مزارعه به رعایا واگذار کردهاند، حال «1» جواب: ظاهر محتواي نامه این است که راجهها
کسانی که معتقدند آنها غاصب بوده یا اراضی موات را به دست مردم دادهاند، چنانچه دلیل کافی براي اثبات مطلب خود اقامه کنند
و ثابت شود مال پدران خودشان بوده از راجهها خلع ید به عمل میآید.
سؤال 644 - به نظر حضرت عالی آیا مساقات از عقود لازم است یا جایز؟
جواب: از عقود لازم است.
سؤال 645 - شخصی در زمین دیگري درختی دارد که آن را قطع میکند ولی از ریشه آن درخت نهالی میروید و تبدیل به درخت
صفحه 97 از 282
میشود، آیا این درخت متعلّق به صاحب اصلی درخت میباشد و یا از صاحب زمین میباشد؟
جواب: نهال مال صاحب درخت است.
سؤال 646 - شخصی درختی در زمین خودش میکارد و ریشه آن به زمین شخص دیگري میرسد و از آن نهال میروید آیا آن
نهال از صاحب زمین است و یا از صاحب درخت؟
______________________________
1). لقب حاکم و فرمانروا در هندوستان. )
ص: 190
جواب: از صاحب درخت است، لکن صاحب زمین میتواند یا اجاره بگیرد و یا با اطّلاع به صاحب درخت آن نهال را قطع کند.
سؤال 647 - چند برادر در یک خانه زندگی میکنند و مال و ملک ایشان مشاع است یکی از برادران در زمین مشاع درخت
مینشاند و یا پسري در زمین پدر بدون اجازه و یا با اجازه پدر درخت مینشاند و یا زارع و دهقان و یا کارگر و خادم کسی در
زمین صاحب زمین درخت مینشاند، شرعاً این درختان مال کدام یک از آنهاست؟
جواب: درخت از آن کسی است که مالک آن بوده و در زمین نشانیده است لکن اگر بدون اجازه صاحب زمین بوده است صاحب
زمین حق دارد که اجاره بگیرد یا درخت را از اصل بیرون بیاورد و به صاحبش بدهد.
سؤال 648 - دو نفر زمینی را معامله میکنند به این عنوان که مالک، زمین خود را به دیگري واگذار میکند براي درختکاري و
دیگري هم درخت میکارد قرارشان بر این بود که بعد از بزرگ شدن درختان، زمین را با درختان نصف کنند به همین شکل با
رضایت طرفین عمل نمودند ولی تعیین نکردند که این طرف مال تو و آن طرف مال من باشد، آیا این مسأله ضرري به مغارسه
میزند؟
جواب: معامله مزبور اشکال ندارد و در موقع بلوغ درختان، میتوانند آن را با رضایت طرفین یا به وسیله قرعه تقسیم کنند و بعد از
تقسیم هر کدام مالک سهم خودشان میشوند.
سؤال 649 - بر فرض مالکیّت در مسأله قبل، بعد از رحلت طرفین، ورثه درختها را قطع نمودهاند، بعد از مدّتی ورثه مالک زمین، بر
علیه ورثه مالک درخت شکایت میکنند و میگویند این زمین مال ماست و به زور زمین را از آنها گرفته است آیا این کار جایز
است؟
جواب: اگر درختان قطع شود، مالکیّت هر کدام نسبت به سهم خود از زمین باقی است و هر کسی درختها را قطع کرده ضامن است.
ص: 191
فصل بیست و دوّم: کسانی که حقّ ندارند در مال خود تصرّف کنند (حجر)
سؤال 650 - آیا معاملات حقیقی غیر معوّضی که مدیون غیر محجور نسبت به اموالش به قصد فرار از دِین انجام میدهد نافذ است؟
جواب: در صورتی که به حکم حاکم شرع محجور نشده باشد معامله باطل نیست ولی کار حرامی مرتکب شده است.
سؤال 651 - حکم مسأله درباره معاملات حقیقی این مدیون که به قصد پنهان کردن و نامرئی نمودن اموالش و نهایتاً فرار از دِین
انجام میدهد چیست؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
سؤال 652 - اصولا حضرت عالی تحت چه شرایطی معاملات مدیون غیر محجور را نافذ نمیدانید؟
جواب: در هر حال نافذ است ولی اگر موجب سلب قدرت از اداي دِین شود حرام است.
صفحه 98 از 282
سؤال 653 - شخصی است کارهاي غیر عاقلانه انجام میدهد مثلا پولهاي خود را در اختیار افراد قمارباز قرار میدهد و فقط به
گرفتن چک بیمحل از قمارباز اکتفا میکند یا با این که زن و بچه او به خانه احتیاج دارند خانه را به دیگري واگذار میکند:
الف) آیا میتوان او را از این دخل و تصرّفات بازداشت؛ نظر شارع در مورد این معضل چیست؟
ص: 192
جواب: در فرض مسأله بالا چنین کسی سفیه است و حقّ دخالت مستقیم در اموالش را ندارد.
ب) آیا فرزندان او میتوانند به محاکم قضایی شکایت کنند؟
جواب: حقّ شکایت دارند
ج) آیا حاکم شرع و نماینده ولی فقیه خود (با نبود شاکی) میتواند رأساً اقدام نماید؟
جواب: حاکم شرع و کسانی که از طرف او براي این گونه کارها مأذون هستند در مواردي مانند مورد فوق میتوانند دخالت کنند.
ص: 193
فصل بیست و سوّم: احکام وکالت
سؤال 654 - آیا وکالت با مرگ موکّل باطل میشود و وکیل حقّ فروش اموال موکّل را بعد از مرگش دارد؟
جواب: وکالت با مرگ موکّل باطل میشود بنابراین وکیل حقّ فروش اموال موکّل را بعد از مرگ او ندارد.
سؤال 655 - چنانچه فردي که به عنوان وکیل فرد حقیقی و یا حقوقی است متوجّه شود که موکّل او قصد دارد مالی را که شرعاً
متعلّق به طرف دعواي موکّلش میباشد را به طریق قانونی از او خلع ید کند، آیا شرعاً مسئولیّت دارد یا خیر؟
جواب: هرگاه وکیل بداند موکّل شرعاً حقّی ندارد نباید از او دفاع کند یا چیزي از دیگري به ناحق گرفته در اختیار موکّل بگذارد
و اگر حقّ الوکالهاي در برابر کار خود بگیرد در صورتی مشروع است که تلاش براي احقاق حقوق مشروع کند.
سؤال 656 - چنانچه وکیل به لحاظ انسانیّت و به منظور جلوگیري از تضییع حقّ طرف دعواي موکّلش اقدام به راهنمایی و مشاوره
طرف دعوا نماید و احساس کند در صورت استعفا از مورد وکالتش، وکالت به فرد دیگري محوّل و در نتیجه حقّ شرعی طرف
دعوا به ناحق تضییع میگردد به نحوي که تمامی دسترنج طول زندگی کاري مفیدش از بین خواهد رفت. چه تکلیفی در مقابل
موکّل و نیز طرف دعوا خواهد داشت؟
ص: 194
جواب: راهنمایی مظلوم براي هر کس جایز بلکه در موردي که ذکر گردید شاید واجب باشد و خیانت محسوب نمیشود (هر چند
ظاهراً موکّل طبق قانون سخن میگوید) ولی در این گونه موارد حقّالزحمهاي از موکّل نمیتواند دریافت نماید.
ص: 195
فصل بیست و چهارم: احکام قرض
اشاره
سؤال 657 - همان گونه که خاطر شریف مستحضر است در زمان حاضر نشر اسکناس و ضرب سکّه در بانکهاي وابسته به دولتها با
ملاحظه پشتوانه موجود در خزانه صورت میگیرد، پولهاي امروزي بر خلاف درهم (نقره) و دینار (طلا) ارزش ذاتی ندارد و ارزش
اعتباري آنها در معاملات نیز ثابت نیست، ممکن است در اثر تحوّلات سیاسی و اقتصادي و یا تصمیم یک جانبه دولتها یک شبِ
صفحه 99 از 282
ارزش پول، دهها برابر کاهش یابد و طبعاً این کاهش موجب ضرري است که طلبکار متحمّل میشود، به عنوان مثال در نجف
اشرف در سال 1349 مهریه زوجهاي 250 یا 300 دینار عراقی قرار داده شده که در آن زمان همین پول معادل 50 گرم طلا و یا یک
باب منزل متوسط بوده است و لیکن امروزه با این مبلغ یک کیلو برنج یا شکر هم نمیتوان خرید در این رابطه شیخ ابو الحسن
کسی که اسکناس سه تومانی قرض کند وقتی که معادل سی » : شعرانی در شرح تبصره المتعلّمین علّامه حلّی صفحه 283 میفرماید
با توجّه به مراتب فوق استدعا دارد در رابطه با کیفیّت « تومان نقره بود و هنگامی ادا کند که معادل دو مثقال نقره است کافی نیست
اداي دین یا مضمون به در مواردي که موضوع آن وجه رایج امروزي باشد نظر مبارك را مرقوم فرمایید؟
جواب: در صورتی که تفاوت بسیار زیاد باشد بطوري که در نظر عرف اداي دین محسوب نشود (مانند مثالی که زده بودید و امثله
زیادي که در استفتائات از ما سؤال کردهاند) باید معادل روز در نظر گرفته شود یا لااقل مصالحه تراضی شود.
ص: 196
سؤال 658 - آیا خسارت تأخیر پرداخت دین، شرعی میباشد؟
جواب: این خسارت شرعی نیست.
سؤال 659 - با توجّه به این که ارزش پول در حال کاهش میباشد آیا میتوان از این نظر خسارت تأخیر را گرفت؟
جواب: جایز نیست مگر این که فاصله زمانی به قدري زیاد باشد که ارزش پول فوقالعاده کاهش یابد مانند بدهکاریهاي مربوط به
ده، بیست سال قبل.
سؤال 660 - آیا اخذ این نوع خسارت از کفّار جایز است؟
جواب: در مورد کفّاري که اموالشان براي ما حلال است مانعی ندارد.
سؤال 661 - آیا اخذ خسارت تأخیر پرداخت دین توسط بانکها به جهت مصلحت و مقتضیات زمان جنبه شرعی دارد؟
جواب: از جوابهاي بالا معلوم شد.
سؤال 662 - اگر به علّت تأخیر پرداخت دین، خسارت و ضرر مسلّمی به طلبکار وارد آمده باشد آیا میتوان این نوع خسارت را
گرفت؟
جواب: از جوابهاي بالا معلوم شد.
سؤال 663 - اگر خسارت تأخیر پرداخت دین به صورت شرط ضمن عقد لازم باشد اخذ آن جایز است؟
جواب: اگر در ضمن عقد خارج لازم شرط بشود جایز است.
سؤال 664 - یکی از صندوقهاي قرضالحسنه که وامهاي بدون بهره در اختیار افراد قرار میدهد با توجّه به کثرت متقاضی وام در
نظر دارد (در صورت عدم مانع شرعی) اعلام نماید کسانی که مقداري به واحد امور خیریّه صندوق (که به افراد بیبضاعت و
مستمند کمک بلاعوض مینماید) کمک نمایند بدون نوبت و با تسهیلات بهتر وام قرضالحسنه دریافت مینماید، حکم شرعی این
مسأله چیست؟
جواب: اشکالی ندارد.
ص: 197
سؤال 665 - چند نفر به کمک و همکاري هم صندوق قرضالحسنهاي را تشکیل دادهاند و به افراد عضو وام میدهند، آیا بهرههایی
که به عنوان کارمزد دریافت میشود حلال است؟ لازم به ذکر است که این گونه بانکها کارمند ندارند تا حقوق به او بدهند
بنابراین سودي که دریافت میشود در صورتی که حلال باشد در چه موردي قابل استفاده است؟
جواب: منظور از کارمزد حقّالزحمه اي است که به کارمندان بانک یا صندوق قرضالحسنه و مانند آن به عنوان حقوق در مقابل
صفحه 100 از 282
زحماتی که جهت حفظ حسابها و سایر خدمات انجام میدهند داده میشود و چنانچه مبلغ اضافی به همین نیّت گرفته شود و به
عنوان حقوق صرف کارمندان و هزینههاي دیگر شود مانعی ندارد ولی به صورتی که نوشتهاید اشکال دارد.
سؤال 666 - اگر کسی پولی به دیگري قرض دهد و بگوید به شرطی به تو قرض میدهم که تو نیز در مقابل به فرزندان من قرآن را
تعلیم دهی آیا این کار جایز است؟
جواب: احتیاط در ترك چنین شرطی است.
سؤال 667 - چنانچه شخص بدهکاري به علّت ورشکستگی راضی شود حتّی منزل مسکونی و محلّ کسب و کار خود را به قیمت
روز به طلبکاران خود بدهد امّا طلبکاران فقط پول نقد از او بخواهند و شخص بدهکار را زندانی نمایند آیا شخص بدهکار در این
مدّت که در حبس بوده و وقتش هدر رفته، بر طلبکاران حقّی پیدا میکند که بتواند از طلبِ طلبکاران کسر نماید؟
جواب: در فرض مسأله از نظر شرعی نمیتواند خسارتی از طلبکاران بگیرد.
سؤال 668 - شخصی مبلغ چهار میلیون تومان از بابت مهریّه همسرش بدهکار است، او داراي منزل مسکونی در بهترین محلّ مشهد
میباشد که اکنون به مبلغ سی میلیون تومان خریدار دارد آیا این منزل جزء مستثنیات دین است؟
ص: 198
جواب: هرگاه دین مزبور مطالَب باشد و منزل زاید بر شئونش بوده باشد باید منزل را تبدیل به منزلی که در حدّ شأنش باشد بکند و
تفاوت آن را براي اداي دین صرف نماید.
سؤال 669 - آیا مسئولین صندوق قرضالحسنه میتوانند با پولی که در صندوق است بدون گرفتن وکالت از اعضا (اعضا پول را به
صندوق به عنوان قرضالحسنه میدهند) کار کنند، حکم شرعی در دو صورت زیر چگونه است؟
الف) سود حاصل صرف صندوق به طور مشاع اعمّ از وام و خرید لوازم شود.
ب) سود حاصل براي عاملین بماند.
جواب: بدون اجازه گرفتن جایز نیست و اگر در شرایط باز کردن حساب به این مسأله تصریح شده باشد که بخشی از وجوه
قرضالحسنه مورد بهرهبرداري قرار میگیرد و از آن به نفع صندوق استفاده میشود کافی است و به همان گونه که مردم رضایت
دادهاند باید عمل شود.
سؤال 670 - اگر در بازپرداخت وامی که از بانک گرفته شده است تأخیري صورت بگیرد، آیا بانک تحت عنوان جریمه و خسارت
تأخیر انجام تعهد میتواند پولی را دریافت کند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 671 - چنانچه شخصی به خاطر مشکلات از شخص دیگري پول بگیرد و شخص پول دهنده چنین بگوید:
و فرض این است که فعلا زمان « به شرطی پول خواهم داد که گندم را به هنگام برداشت به من کیلویی فلان قیمت بفروشی »
برداشت محصول نیست و قیمت هم نامشخص است، در این صورت گرفتن پول چه حکمی دارد؟
جواب: این وام و این معامله باطل است.
سؤال 672 - شخصی که میخواهد وامی به مدّت معیّنی بگیرد، آیا میتواند مبلغی
ص: 199
به وامدهنده صلح کند و در ضمن آن مصالحه، وام مزبور را شرط کند، مثلا بگوید: 50 هزار تومان به تو صلح میکنم به شرط آن
که 200 هزار تومان 10 ماهه به من قرض بدهی و او هم این صلح را قبول کند؟
جواب: خالی از اشکال نیست.
صفحه 101 از 282
سؤال 673 - آیا پول اسکناس شمردنی است که اگر به کسی قرض داده شود بتوانیم اضافه از مقدار بگیریم، آیا ربا محسوب
نمیشود؟
جواب: در قرض تفاوتی میان شمردنی و غیر شمردنی نیست و در همه آنها ربا حرام است (اعم از مکیل و موزون و معدود).
ربا
سؤال 674 - معامله پول با پول چه صورت دارد؟
جواب: اگر منظور مبادله ارزهاي مختلف با هم باشد، اشکالی ندارد و اگر منظور معامله نوع واحد پول بوده باشد که مثلا اسکناس
ایرانی را با همان مبادله کنند چنانچه اسکناسها با هم در عرف بازار متفاوت باشد مثل این که اسکناسهاي درشت را گاه بهتر از
اسکناسهاي کوچک میپسندند همانطور که براي مسافران مرغوبتر است در اینجا نیز میتواند به صورت یک کالا و تابع عرضه
و تقاضا باشد (البتّه با تفاوت کمی که در این گونه موارد در میان عقلا ملحوظ است) صورت سوّمی نیز دارد و آن این که بخواهند
براي فرار از ربا مقداري از اسکناس نقد را با مقدار بیشتري به صورت نسیه و مدّتدار بفروشند بیآنکه تفاوت اسکناسها مورد نظر
باشد این نوع معامله اشکال دارد و در واقع همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن نهاده شده است.
سؤال 675 - آیا اجازه میفرمایید مثلا مبلغ یک میلیون تومان را به مدّت 6 ماه به یک میلیون و 200 هزار تومان بفروشیم؟
ص: 200
جواب: این کار در واقع خریدوفروش نیست زیرا خریدوفروش اسکناس واحد در عرف عقلا وجود ندارد، بلکه همان وام توأم با
رباست که نام بیع بر آن گذارده شده است.
سؤال 676 - آیا اجازه میفرمایید مثلا مبلغ یک میلیون دلار را به مدّت یک سال به مبلغ مثلا 300 میلیون تومان بفروشیم؟
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 677 - اگر کسی مالی را به شخصی به کمتر از قیمتش بفروشد و شرط کند که خریدار مبلغ معیّنی را به او قرض دهد آیا این
کار جایز است؟
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 678 - شخصی داراي حساب بانکی است و احتیاج به پول هم دارد، ناچار است از کسی قرض نماید، آیا میتواند مبلغ مورد
نیاز را یک ساله از طرف مقابل به زیادتر از آن مبلغ بخرد و چک یک سال بعد را بنویسد و به او بدهد؟
جواب: جایز نیست.
ص: 201
فصل بیست و پنجم: احکام رهن
سؤال 679 - یکی از مسائل لازم در اسناد تجارتی (چک، سفته، برات) پشتنویسی آنهاست که به وسیله پشتنویسی انتقال آنها
صورت میگیرد امّا نظر به این که اینها در بین تجّ ار و بازرگانان ارزش تجارتی دارند و حتّی به جاي وجه نقد معامله و معاوضه
میشوند آیا میتوان این اسناد را به طور مستقل (نه این که همراه با قراردادي نزد بانک وثیقه باشند) به عنوان مال مرهونه (مال در
گرو وثیقه) وثیقه و گرو گذاشت یا؟
جواب: اگر چک و سفته از فرد معتبري باشد میتوان آن را به عنوان وثیقه پذیرفت.
ص: 203
صفحه 102 از 282
فصل بیست و ششم: احکام نکاح
صیغه عقد دائم و موقّت
سؤال 680 - مرد مقلّد مرجعی است که مثلا تعدد موجب و قابل را شرط میداند و زن از مجتهدي تقلید میکند که اتّحاد موجب و
قابل را کافی میداند، در اینجا طبق نظر کدام یک از این دو مرجع باید عمل کرد؟
جواب: در چنین مواردي احتیاط آن است که مطابق فتواي مرجعی که تعدد را شرط میداند عمل کنند.
سؤال 681 - به دختري گفتند مهریّه شما 15 هزار روپیه هندي است و او به این مهریّه راضی شد ولی در عقدنامه 10 هزار نوشته
شد، وکیل بعد از خواندن عقدنامه، بر مهریّه نوشته شده صیغه جاري کرد، آیا این صیغه (ازدواج دائمی) صحیح است؟
جواب: احتیاط آن است که صیغه عقد را مجدّداً با مهریّه مورد توافق جاري کنند.
سؤال 682 - اگر زن، مرد را وکیل در اجراي عقد دائم کند و مرد مدعی اجراي عقد موقّت باشد (آن هم بعد از چند سال) حکم
عقد، مهر و توارث بین زن و شوهر و فرزندان چیست؟
جواب: در صورتی که یقین داشته باشد که مرد راست میگوید و عقد موقّت خوانده است، عقد باطل است و زن و مرد از هم ارث
نمیبرند ولی فرزندان آنها از آنها ارث میبرند مگر اینکه مرد عالم بوده که این عقد باطل است، در این
ص: 204
صورت فرزندان، تنها از زن ارث میبرند نه از مرد و حدّ زنا بر مرد جاري میشود و در هر حال باید مهر المثل زن را بپردازد.
سؤال 683 - آیا یک نفر میتواند اصالت و وکالت عقد را به فارسی یا عربی اجرا کند؟
جواب: مرد میتواند از طرف زن وکیل شود و عقد را بخواند و از طرف خودش قبول کند مثل این که بگوید: موکله خودم فلان
کس را به عقد موقّت خودم در فلان مدّت به فلان مبلغ مهر در آوردم سپس بگوید قبول کردم، در صورتی که عربی بتواند، به
عربی بخواند و اگر نتواند به فارسی بخواند و زن هم میتواند از طرف مرد وکیل شود.
سؤال 684 - کسی که بدون انقضاي عقد موقّت، عقد دائم اجرا کند و بعداً متوجّه شود، آیا عقد دائم او باطل است؟
جواب: احتیاط واجب آن است که مجدّداً عقد را بخواند ولی اگر قبلا فرزندانی به وجود آمده باشند، حلالزادهاند.
سؤال 685 - آیا تعدّد وکیل از سوي مرد و زن در اجراي عقد لازم است؟
جواب: تعدّد وکیل در اجراي عقد احتیاط مستحب است.
سؤال 686 - چنانچه مستحضر هستید در احکام عقود از قبیل بیع و اجاره و نکاح و … طرفین عقد (یا وکیل آنها) به منظور ایجاب و
قبول باید صیغه بخوانند- مخصوصاً در عقد ازدواج- و منظور از صیغه کلمات و جملات به هر لفظ و زبانی که باشد، البتّه مقصود و
مطلوب بالذّات، معانی و مفاهیم و مفاد کلمات و جملات میباشد، بنابراین عقل و منطق حکم میکند که صیغه به زبانی باشد که
طرفین ازدواج و شاهدان قضیّه و حضّار مجلس با آن زبان آشنایی داشته باشند؛ سؤال این است که براي غیر عرب چه لزومی دارد
که این صیغه به عربی باشد در حالی که هر شخصی با زبان مادري و رسمی خودش بهتر میتواند مطلبی را بیان و تفهیم و یا تفهّم
نماید؟
ص: 205
جواب: اجراي صیغه به هر زبانی که براي طرفین مفهوم باشد جایز است، فقط در نکاح و طلاق احتیاط اجراي صیغه به زبان عربی
است مشروط بر این که معناي آن را بدانند بنابراین اگر مجري صیغه آشنا به عربی نباشد میتواند آن را هم به زبان خودش اجرا
نماید.
صفحه 103 از 282
شرایط عقد ازدواج
سؤال 687 - اگر دختر باکره بدون اجازه پدر و یا جدّ پدري شوهر کند شرعاً تکلیف چیست؟
جواب: احتیاط آن است که دختر اجازه پدر را به دست آورد.
سؤال 688 - طبق فتواي علما در صورتی که پدر و یا جدّ پدري غایب باشد و دختر باکره احتیاج به شوهر داشته باشد، اجازه ساقط
میشود، معناي احتیاج داشتن به شوهر چیست؟
جواب: منظور این است که به سنّی رسیده است که هرگاه شوهر نکند به زحمت یا به خطر میافتد.
سؤال 689 - آیا براي ازدواج با دختر باکره، اذن پدر یا ولی لازم است؟ آیا در این مسأله، ازدواج موقّت با دائم فرق دارد؟
جواب: احتیاط واجب آن است که اجازه بگیرند و تفاوتی میان ازدواج موقّت و دائم نیست.
سؤال 690 - دختر جوانی بدون اذن پدر و مادر خود به خانه کسی میرود و به درخواست پسر و دختر عقد نکاح بدون رضایت پدر
خوانده میشود و اعمال مترتّب بر نکاح انجام میگیرد، در حالی که اگر دختر با پدر مشورت میکرد مانعی هم وجود نداشت، در
این دو صورت (تحصیل رضایت پدر بعد از عقد و عدم تحصیل رضایت)، حکم عقد چیست؟
ص: 206
جواب: بهتر این است که بعداً رضایت پدر را جلب نماید.
سؤال 691 - دختري قبل از نه سالگی به عقد شخصی در آمده است در حالی که دختر از موضوع خبر نداشته و عقد را پدر دختر
جاري کرده است و در ضمن، فاصله سنّی بین این دختر و آن مرد حدود 25 سال است و آن مرد زن دیگري نیز دارد و حتی
دخترش با این زن دوّم هم سن است. وقتی دختر بالغ میشود عدم رضایت خود را از این عقد اعلام میکند و اصرار میکند که این
ازدواج به مصلحت من نیست و من طلاق میخواهم ولی مرد حاضر به طلاق نمیشود، آیا این عقد درست است و باید به این عقد
ملتزم باشد یا میتواند با کسی دیگر ازدواج کند با توجّه به اینکه دختر به حدّي رسیده که احتیاج به شوهر کردن دارد؟
جواب: چنانچه این عقد به مصلحت دختر نبوده، باطل است و دختر میتواند بدون طلاق شوهر کند ولی اگر دختر بعد از بلوغ
رضایت داده است نمیتواند آن را به هم بزند.
سؤال 692 - اگر دختري با پسر همشأن شرعی و عرفی خود قصد ازدواج داشته باشد، آیا اذن پدر ساقط است؟
جواب: در فرض مسأله اگر پدر مخالفت کند اذن او ساقط میشود.
سؤال 693 - براي خاله بنده خواستگارهاي زیادي آمده که بیشتر آنها افرادي متدیّن بودهاند ولی پدر بزرگ من که پدر خالهام
میباشد آنها را رد کرده است. او میگوید فقط با فامیل من باید ازدواج کند حال میخواستم بدانم که تکلیف او با چنین پدري
چیست و چه راهی را در پیش بگیرد؟
جواب: هرگاه خواستگاران با او تناسب داشتهاند و کفو شرعی و عرفی بودهاند، او حق نداشته آنها را رد کند همچنین حق ندارد
اصرار بر ازدواج با فامیل کند و اجازه و اذن او در این صورتها ساقط است، در عین حال اگر بتواند رضایت پدر را به دست آورد
کار خوبی کرده است.
ص: 207
سؤال 694 - اگر مرد، مقلّد مرجعی باشد که معتقد است ازدواج موقّت دختر باکره بدون اجازه پدرش جایز است ولی دختر مقلّد
کسی است که میگوید احتیاط واجب کسب اجازه از پدر است، آیا آن مرد میتواند این دختر را بدون اجازه پدرش عقد کند؟
جواب: بنابراین احتیاط واجب، دختر نمیتواند بدون اجازه پدر ازدواج کند.
صفحه 104 از 282
عیوب موجب فسخ
سؤال 695 - زن و مردي پس از چند سال ازدواج بچّهدار نشدند، دکتر تشخیص داده است که عیب از جانب مرد بوده است و اکنون
زن میگوید شوهرش فاقد بیضه است و بچّهدار نشدن آنها بدین جهت است، در این صورت آیا زن میتواند عقد را فسخ کند؟
جواب: در صورتی که آگاهی بر این امر نداشته، میتواند فسخ کند مگر اینکه بعد از آگاهی راضی شده و با او زندگی کرده
باشد.
سؤال 696 - آیا بیماري ایدز را در هر یک از زن و مرد، از عیوبی که بتوان عقد نکاح را بدون طلاق فسخ کرد میدانید؟
جواب: اگر به گواهی اهل اطّلاع این بیماري در مرحلهاي باشد که موجب سرایت و خطر گردد و شوهر حاضر به طلاق دادن زن
نباشد، زن میتواند طلاق خود را به وسیله حاکم شرع بگیرد و مرد نیز در اینگونه موارد میتواند زن را طلاق بدهد.
سؤال 697 - شوهرم پزشک محترم و مطّلعی بوده که بعد از چند سال زندگانی مشترك زناشویی متأسّفانه مبتلا به جنون شد. من
اختلال حواس او را به دادگاه اعلام و پزشک قانونی هم مراتب را تأیید کرده است، در صورتی که حاکم شرع حجر را ثابت و او را
محجورٌ علیه بداند، آیا با صرف صدور حکم حجر، عقد نکاح فسخ
ص: 208
میشود؟ یا جهت وقوع فسخ ازدواج باز باید به محکمه مراجعه شود؟
جواب: زن میتواند صیغه فسخ را جاري کند و احتیاط آن است که آن را به اطّلاع حاکم شرع برساند.
سؤال 698 - اگر زن بعد از ازدواج بفهمد شوهرش مسلمان نیست، حکمش چیست؟
جواب: نمیتواند با او زندگی کند و ازدواجش باطل است.
سؤال 699 - دختري را به ازدواج دائمی پسرم در آوردهام و عروسی هم نمودهاند، حال معلوم شده که دختر مدّتهاست به بیماري
مبتلاست، خود دختر و دکترش هم تصدیق نمودهاند ولی پدر و مادرش این مطلب را نگفته و پنهان نمودهاند، حتّی دختر «1» صرع
میگوید: میخواستم بگویم، ولی پدر و مادرم مانع شدند، تکلیف عقد و مهریه چیست؟
جواب: بیماري صرع موجب خیار فسخ در عقد نکاح نیست و اگر بخواهد دختر را طلاق دهد، چنانچه عروسی نموده باید تمام مهر
را بپردازد.
سؤال 700 - آیا نبودن بکارت در دختر، باعث جواز فسخ عقد میشود؟ و معناي فسخ چیست؟
جواب: در صورتی که شرط بکارت کرده باشد حقّ فسخ دارد و معمولا در محیطهاي ما، شرط بکارت به عنوان یک شرط ضمنی و
از پیش توافق شده میباشد و معناي فسخ این است که بگوید من عقد را فسخ کردم یا به هم زدم و به هر زبانی باشد کافی است.
سؤال 701 - در صورتی که داماد به خاطر عدم بکارت، نکاح را فسخ کند چه مقدار از مهریه را باید بپردازد و در صورت تدلیس از
چه کسی میتواند بگیرد؟
جواب: در صورت شرط بکارت یا هر شرط کمال و عدم نقص- خواه به
______________________________
1). بیماري صرع یعنی غش کردن. )
ص: 209
صورت ذکر در عقد باشد یا قبل از آن- چنانچه خلاف آن ثابت شود حقّ فسخ دارد و هرگاه دخول حاصل نشده باشد، مهر به
کلّی ساقط است و اگر حاصل شده باشد، مهر المسمّی پرداخته میشود سپس از کسی که تدلیس کرده میگیرد.
صفحه 105 از 282
سؤال 702 - زید، دختر بالغه خودش زینب را به عقد نکاح بکر، فرزند خالد در آورد و خالد، دختر نابالغ خودش سلمی را به عقد
نکاح عمرو فرزند زید در آورد. بعد از مدّتی زید پدر زینب این رشته را قطع کرد و تزویج دخترش زینب را به بکر انکار کرد و
براي فسخ نکاح دخترش زینب به دادگستري جور مراجعه کرد و وقتی که طرفین براي قضاوت به دادگستري رسیدند دختر زید
(زینب) ادّعاي فسخ نکاح را تکذیب کرد و گفت من میخواهم همراه همسرم بکر که به عقد او در آمدهام بروم و قانون به نفع
زینب و بکر حکم کرد. وقتی زید اینجا تحقیر شد، دشمن خانواده خالد شد خواست دختر خالد سلمی که به عقد نکاح پسرش
عمرو درآمده بود را به خانه بیاورد ولی دختر خالد سلمی فهمید که زید قصد انتقام دارد، چرا که مخاصمت پسرش عمرو با او
شروع شده بود و به خاطر همین، نکاح عمرو را فسخ کرد الآن سلمی بالغ شده است، آیا فسخ سلمی صحیح است؟
جواب: هرگاه ازدواج دختري قبل از بلوغ مصلحت نداشته است، از اوّل عقد باطل بوده است اما اگر در آن زمان براي دختر
مصلحت داشته و الآن داراي مفسده مهمّی است باید پیش یکی از علما برود و مدرك خود را بر وجود مفاسد فعلی و اینکه منظور
آنها انتقامجویی است ارائه دهد، اگر ثابت شود خطري آن دختر را تهدید میکند، آن عالم میتواند صیغه طلاق او را جاري کند.
سؤال 703 - اگر مردي قبل از ازدواج از نزدیکی عاجز باشد و زن بعد از مراسم عروسی بفهمد و فوراً عقد و نکاح را به هم نزند و
از شوهر جدا نشود، آیا در این صورت زن میتواند بدون طلاق شوهر کند؟
جواب: در این موارد، زن باید به حاکم شرع مراجعه کند و حاکم یک سال به
ص: 210
مرد مهلت میدهد اگر درمان شد ازدواج باقی است، در غیر این صورت زن میتواند نکاح را فسخ کند و احتیاج به طلاق نیست و
به فرض که مرد بعد از آن هم خوب شود قابل بازگشت نیست مگر به صورت ازدواج جدید.
سؤال 704 - اگر تدلیسکننده خود زن باشد و شوهر پس از آگاهی از وجود عیب، نکاح را فسخ کند، موردي که داراي بیماري
روانی، سرگیجه، استفراغ، تشنج، پرخاشگري و حالتهاي غیر عادي که ناشی از بیماري روانی غیر قابل علاج باشد و پزشکان
متخصص و شهود عینی تصدیق کردهاند آیا این فسخ صحیح است؟
جواب: هرگاه زوجه و کسان او طوري وانمود کنند که زن سالم است و در واقع سلامت زن به صورت شرط در ضمن عقد در آید
و بعداً کشف خلاف شود شوهر میتواند عقد را فسخ کند و اگر دخول نکرده، مهري براي زن نیست و اگر قبل از آگاهی بر عیب
دخول کرده است تمام مهر بر او لازم است و میتواند آن را از تدلیسکننده بگیرد و اگر تدلیسکننده زن باشد مهر او ساقط است.
سؤال 705 - اگر زن بعد از عقد بفهمد همسرش معتاد است آیا میتواند عقد را فسخ کند، تکلیف مهریه چه خواهد شد؟
جواب: اگر زن در موقع عقد شرط کند که هرگاه شوهر مثلا مسافرت نماید یا معتاد به موادّ مخدر گردد یا خرجی او را ندهد
اختیار طلاق با او باشد این شرط باطل است ولی هرگاه شرط کند که او از طرف شوهرش وکیل باشد که هرگاه این کارها را انجام
دهد خود را مطلّقه کند این وکالت صحیح است و در چنین صورتی حق دارد خود را طلاق دهد.
زنانی که ازدواج با آنها حرام است
اشاره
سؤال 706 - آیا ازدواج غیر سیّد با زن سیّده جایز است؟ چون بعضی معتقدند که در ازدواج کفو بودن شرط است و سیّده با غیر
سیّد کفو نیست و ثانیاً اگر احتمال
ص: 211
صفحه 106 از 282
درگیري باشد حکم مسأله چیست؟
جواب: جایز میباشد و در زمان ائمّه معصومین (علیهم السلام) فراوان بوده است ولی اگر خطر درگیري باشد از آن صرف نظر
کنید.
سؤال 707 - آیا ازدواج مرد شیعه با دختر یهودي و نصرانی و ارمنی و سایر اهل کتاب جایز است؟
جواب: تنها ازدواج موقّت جایز است.
سؤال 708 - آیا ازدواج مردان سنّی با دختران شیعه جایز است؟ ازدواج مرد شیعه با دختر سنّی چطور؟
جواب: در صورتی که خوف انحراف نباشد مانعی ندارد ولی در صورتی که احتمال انحراف عقیدتی باشد جایز نیست.
سؤال 709 - اخیراً از چند تن از علما پرسیدهاند که آیا ازدواج پدر، با مادر زن فرزند خویش شرعاً جایز است؟ ایشان گویا
فرمودهاند: جایز نیست، نظر حضرت عالی چیست؟
جواب: جایز است و کسی قائل به حرمت نیست.
سؤال 710 - شخصی با پسري لواط کرده است ولی شک دارد که در زمان این عمل بالغ بوده یا نه، آیا ازدواج او با خواهر یا دختر
یا مادر آن پسر جایز است؟
جواب: در صورتی که فاعل، مشکوك البلوغ باشد، خواهر و مادر و دختر آن پسر بر او حرام نمیشود.
سؤال 711 - دختري در ایّام عقد با یک نفر زنا کرده است، شوهرش که فعلا صورت عقدش معلوم نیست، او را طلاق داده و بعد از
طلاق، زانی این دختر را عقد کرده است آیا این عقد شرعاً درست است؟
جواب: در صورتی که عقد قبلی با رضایت انجام شده و صحیح بوده و زنا با زن شوهردار واقع شده، آن دختر بر زانی حرام ابدي
است (بنابر احتیاط واجب).
ص: 212
سؤال 712 - آیا ازدواج با صوفیه جایز است؟
جواب: صوفیه فرقههاي مختلفی دارند و عقاید آنها مختلف است، بعضی از نظر عقیده منحرفند و بعضی منکر ضروریات دین هستند
در حالی که بعضی دیگر چنین نیستند و فقط انحرافات جزئی دارند، بنابراین هرکدام را جداگانه باید سؤال کرد تا جواب داده شود.
سؤال 713 - آیا ازدواج با دختري که به ظاهر مسلمان است ولی اهل نماز نیست، مثل ازدواج با کافر است؟
جواب: این ازدواج جایز است ولی باید تدریجاً او را دعوت به انجام واجبات نمود.
سؤال 714 - اگر مردي با زنی که در عدّه است از روي جهل به مسأله، عقد دائم یا موقّت بخواند، آیا این زن بر او حرام ابدي
میشود؟ حکم صورت عمد را نیز بیان فرمایید؟
جواب: در دو صورت حرام ابدي میشود یکی آنکه ازدواج و دخول کند هرچند از روي جهل باشد دوّم آنکه آگاهانه ازدواج
کند، هر چند دخول ننماید.
سؤال 715 - آیا جایز است خواهرزاده زن مطلقهاي را که در عدّه طلاق رجعی است بدون اجازه خاله مطلقهاش صیغه کرد؟
جواب: بدون اذن او جایز نیست، مگر بعد از گذشتن عدّه.
محارم
سؤال 716 - چه مدرکی براي محرمیّت دایی جز شهرت فتوایی وجود دارد؟
جواب: این مسأله صریحاً در آیه 23 سوره نساء آمده است، آنجا که میفرماید: (وَ بَنَاتُ الأخ وَ بَنَاتُ الأخْتِ) مسلّماً هنگامی که
صفحه 107 از 282
دختر خواهر به شخصی محرم باشد دایی هم با او محرم میشود زیرا از یک طرف دختر خواهر است و از یک طرف دایی.
ص: 213
سؤال 717 - آیا عروس زوجه انسان (یعنی زوجه فرزندي که آن زن از شوهر دیگر دارد) بر او محرم است؟
جواب: تنها عروس خود انسان یعنی همسر پسرش بر او محرم است نه عروس همسرش.
سؤال 718 - اگر زید زنش را طلاق دهد و آن زن بعد از طلاق و عدّه، با فردي دیگر ازدواج کند و از این ازدواج دختري متولّد
شود، آیا زید میتواند بعد از رسیدن آن دختر به سنّ ازدواج با او ازدواج کند؟
جواب: دختر زن انسان از شوهر دیگر با او محرم است (به شرط دخول با آن زن) و فرقی میان دخترانی که قبل از نکاح و بعد از
طلاق متولّد شدهاند نیست.
سؤال 719 - مردي زنی را براي مدّت کوتاهی صیغه کرده، بعد از انقضاي مدّت، محرمیّت بین مرد با دختر زنی که صیغه شده باقی
است- چه زن زنده باشد یا فوت کرده باشد- آیا نسبت به دختر دختر این زن و همچنین هر چه پایین رود، نیز محرمیّت باقی است؟
جواب: چنانچه با آن زن نزدیکی کرده باشد دختران آن زن مطلقاً بر او حرامند.
سؤال 720 - اگر زنی که شوهر او مرده است و از او پسران و دخترانی دارد با مرد دوّمی ازدواج کند آیا شوهر دوّم به پسران و
دختران این خانم محرم است؟
جواب: شوهر دوّم پس از عروسی با آن زن نسبت به دختران آن زن از شوهر اوّل محرم است و امّا نسبت به پسران محرمیّت مفهومی
ندارد.
سؤال 721 - شخصی با همسر شهیدي که داراي یک دختر است، ازدواج کرده، آیا این دختر بر پدر این آقا (پدر بزرگ) محرم
است، اگر نیست راه محرم شدن چیست؟
جواب: نامحرم است، ولی هرگاه آن پدر فرزند دیگري داشته باشد و صیغه شرعی این دختر را با آن فرزند بخوانند، حکم عروس او
را پیدا میکند و بر او محرم میشود.
ص: 214
سؤال 722 - مردي داراي دو زن است و از هر دو داراي اولاد است و میدانیم که اولاد پسر و اولاد اولاد پسر این زن با آن زن
محرمند، اینک سؤال این است که آیا اولاد دختر آن زن (نوه دختري زن اوّل) نیز به زن دیگر محرم میباشند؟
جواب: نوههاي پسري و دختري همه با آن زن محرمند، زیرا زن پدر و زن جد جزء محارمند.
سؤال 723 - گاهی افرادي که صاحب فرزند نمیشوند، دختري از پرورشگاه میگیرند، آیا راهی براي محرم شدن او بر پدر خوانده
وجود دارد؟
جواب: هرگاه آن مرد پدري داشته باشد و این دختر به ازدواج موقّت او درآید بر این مرد و فرزندان او محرم میشود و اگر پسرانی
از همسر دیگر دارد صیغه موقّت دختر را براي خودش بخواند تا براي پسرانش محرم شود ولی در این صورت نسبت به خودش بعد
از پایان مدّت عقد موقّت، محرم نخواهد بود.
سؤال 724 - شخصی پس از فوت همسرش دوباره ازدواج کرده و مادرزن اوّل او نیز دوباره ازدواج کرده است، آیا هنوز با مادر زن
اوّل محرم است؟ در صورت طلاق چطور؟ اگر پسر کسی بمیرد و عروس او شوهر دیگري کند یا عروسش طلاق بگیرد و با دیگري
ازدواج کند، آیا بازهم به پدر شوهر اوّل محرم است؟
جواب: مادر زن در هر حال محرم است و عروس هم در هر حال به پدر شوهر محرم است.
سؤال 725 - مردي داراي دو زن است و از هر زنی چند دختر دارد همه دخترها را شوهر داده، آیا شوهران این دختران به زن دیگر
صفحه 108 از 282
آن مرد محرمند؟ و آیا فرزندان و نوهها چه از این دختران و چه از آن دختران، نسبت به زنهاي دیگر آن مرد محرمند؟
جواب: بچهها و نوهها به مرد و زن محرمند ولی داماد یک زن به زن دیگر محرم نیست.
ص: 215
سؤال 726 - آیا مادر زن دوّم به پسر زن اوّل محرم است؟
جواب: محرم نیست.
سؤال 727 - در صورتی که زن اوّل از شوهر اوّلی خود (غیر از شوهر فعلی) پسري داشته باشد، تکلیف این پسري که از شوهر قبل
بوده است با زن و مادر زن شوهر دوّم چیست؟
جواب: محرم نیستند.
سؤال 728 - زنا در عدّه عقد موقّت چه حکمی دارد؟ آیا موجب حرمت ابدي میشود؟ فتواي امام (قدس سرّه) در این مورد
چیست؟
جواب: زنا در عدّه متعه مسلّماً حرام است، ولی موجب حرمت ابدي آن زن نمیشود بنابراین اجراي صیغه عقد پس از گذشت عدّه
اشکال ندارد و فتواي امام (رحمه الله) در تحریر الوسیله و توضیح المسائل نیز همین است.
احکام عقد دائم
سؤال 729 - مهریّههایی که مثلا 50 سال پیش صد تومان بوده، آیا اکنون همان مقدار بر عهده زوج است یا اینکه باید قدرت مقدار
خرید صد تومان در 50 سال پیش به عنوان مهریه محاسبه شود؟
جواب: باید مصالحه کنند یا بر طبق قیمت امروز بپردازد.
سؤال 730 - آیا زن میتواند در منزل وظایف خود را انجام ندهد مثلا غذا نپزد، خانه را مرتب نکند؟ آیا مرد میتواند زن را مجبور
به انجام اینگونه امور بنماید؟
جواب: حق ندارد او را مجبور کند، مگر این که زن با میل خود این کارها را انجام دهد.
سؤال 731 - اگر زنی مهریّه خود را مهر السّنه قرار دهد، آیا معادل آن را طلب دارد یا مهر المثل را؟
ص: 216
جواب: چنانچه طرفین میدانستهاند که مهر السّنه طبق مشهور پانصد درهم (نقره) است اشکالی ندارد و باید با پول رایج حساب
کنند، اما اگر هر دو یا یکی آگاه نبودهاند احتیاط آن است که در مورد مقدار مهر با هم مصالحه کنند.
سؤال 732 - مهر السّنه چیست و ارزش فعلی آن چقدر است؟
جواب: مهر السّنه طبق مشهور پانصد درهم نقره است و قیمت دقیق آن را میتوانید از زرگرها سؤال کنید.
سؤال 733 - هرگاه زن جز به گرفتن مهر، حاضر به تمکین نباشد و شوهر قادر بر اداي مهر نباشد و در عین حال میگوید: طلاق
نمیدهم و تا پایان عمر نفقه میدهم حکم این مسأله چیست؟
جواب: اولا؛ زن حق دارد قبل از تمکین، مطالبه مهر کند، حتّی اگر شوهر قدرت پرداخت مهریه را نداشته باشد.
ثانیاً؛ اگر شوهر مهر ندارد باید نفقه را بدهد.
ثالثاً؛ اگر این امر مدّتها ادامه یابد و باعث ضرر و زیان زوجه یا عسر و حرج شدید او شود حاکم شرع مرد را وادار به طلاق میکند
و اگر طلاق نداد حاکم شرع طلاق میدهد و نصف مهر بر ذمّه زوج میماند تا وقتی که قدرت پرداخت پیدا کند.
سؤال 734 - مردي ازدواج کرده ولی هنوز دخول نکرده است امّا زن از طریق انزال در محل باردار شده است وضعیت مهر بعد از
صفحه 109 از 282
طلاق چگونه خواهد بود؟
جواب: هرگاه مرد سبب باردار شدن زن شده است احتیاط واجب آن است که تمام مهر را بدهد، هرچند دخول نکرده باشد.
سؤال 735 - اگر زن دائمی شرط کند که هفتهاي فقط یکی دو بار تمکین کند، آیا این شرط صحیح است؟
جواب: چنانچه طرفین به این شرط راضی شده باشند این شرط صحیح است.
سؤال 736 - آیا این شرط که همسر آینده کارهاي معمولی منزل را انجام دهد
ص: 217
صحیح است و در صورتی که به شرط عمل نکرد حکم آن چیست؟
جواب: هرگاه شرط کنند، این شرط لازمالاجراست و در صورت تخلّف احتیاط این است که زن هزینه آن را بپردازد.
سؤال 737 - چند نفر به زنی به اجبار تجاوز کردهاند:
الف) آیا هرکدام باید جداگانه یک مهر المثل بپردازند یا همه یک مهر المثل میدهند؟
ب) هرگاه تجاوز از یک نفر چند بار واقع شود آیا مهر المثل نیز تکرار میشود؟
جواب: الف) هرکدام باید مهر المثل جداگانه بپردازند.
ب) هرگاه تکرار شود ظاهراً یک مهر بیشتر ندارد مگر اینکه مهر را بپردازد و مجدّداً تجاوز کند.
سؤال 738 - آیا در عقد نکاح دائم میتوان شرط کرد که نزدیکی زن و مرد صورت نگیرد؟
جواب: در عقد دائم خالی از اشکال نیست.
سؤال 739 - مهر السّنه که پانصد درهم میباشد، یک درهم آن معادل چند گرم میباشد؟
2 گرم میباشد بنابراین پانصد درهم در حدود 1250 گرم میشود به طور تقریب. / جواب: هر درهم در حدود 5
سؤال 740 - چون درهم سکّهدار این زمان وجود ندارد، آیا مبناي قیمت مهر السّنه نرخ نقره عمومی میباشد؟
جواب: در شرایطی که درهم سکّهدار وجود ندارد باید فرض را بر این بگیریم که اگر نقره موجود سکّهدار و رایج بود چه اندازه به
قیمت آن افزوده میشد اضافه قیمت را به طور تقریبی حساب کنیم و بر آن بیفزاییم و از آنجا که این حکم یک حکم استحبابی
است محاسبات تقریبی در آن ضرر ندارد.
سؤال 741 - غالب فقهاي شیعه فرمودهاند زوجه حق دارد مهر غیر مؤجّل را
ص: 218
مطالبه و قبل از دخول میتواند از تمکین تا گرفتن مهر امتناع نماید و نیز فرمودهاند در صورت بذل تمکین به فرض دریافت مهر
(تمکین تعلیقی) استحقاق نفقه نیز دارد. آیا حقّ امتناع زوجه از تمکین مختص به دخول است یا شامل سایر استمتاعات و یا اطاعت
از زوج در امور لازم (از قبیل اقامت در منزل شوهر یا مسافرت با رضایت وي) نیز میگردد به نحوي که اگر در این امور از شوهر
اطاعت نکند ناشزه محسوب میشود؟
جواب: ظاهر این است که زن میتواند بدون گرفتن مهر معجّل خود را مطلقاً تسلیم شوهر نکند و در این مدّت بر زوج واجب است
نفقه او را بدهد.
سؤال 742 - اگر بین طرفین در این جهت اختلافی حاصل شود و زوجه مدعی تمکین تعلیقی بشود و زوج اظهار نماید که همسرش
اهل تمکین حتّی در صورت دریافت مهر نیست و قراینی هم در حدّ افاده احتمال بر صحّت اظهارات زوج وجود داشته باشد آیا به
صرف ادّعاي زوجه، شوهر ملزم به پرداخت نفقه میگردد و یا اینکه فصل خصومت باید از طریق اقامه بیّنه و یمین به عمل آید و
بنابراین چه کسی مدعی و یا منکر شناخته میشود؟
صفحه 110 از 282
جواب: هرگاه ظاهر حال زوجهاي که نزد مرد زندگی میکند تمکین میباشد و شوهر ادعاي خلاف آن را کند باید ثابت نماید و
اگر ظاهر حال عکس آن باشد ادّعاي زوج مقبول است.
سؤال 743 - در تحریر الوسیله و کتابهاي فقهی دیگر مذکور است که اگر پدر براي طفل صغیر خود عیال اختیار کند و طفل فقیر
باشد، مهریّه آن زن به عهده پدر طفل میباشد حال اگر پدر براي فرزند کبیر خود که ناقص عقل و گوش و زبان میباشد و قادر
نیست هزینه زندگی خود و همسرش را تأمین کند، عیال اختیار کند مهریّه و نفقه این زن بر عهده چه کسی میباشد؟
جواب: ظاهر این است که نفقه بر پدر است و اگر مهر نقدي باشد آن هم بر پدر
ص: 219
است و در صورتی که بر ذمه زوج باشد میتوان انتظار بهبودي مجنون را کشید و اگر بهبود نمییابد بر عهده پدر است.
سؤال 744 - زن و مردي و یا اولیا و بزرگان آنها قراردادي بین خودشان میگذارند، مهریّه را هم تعیین مینمایند، سپس مبلغ
دویست هزار تومان از مهریّه نقداً داده میشود و بقیّه بر ذمّه زوج میباشد و ارتکاز عرفی بر این است که پس از انجام مراسم
عروسی زوجه میتواند مطالبه نماید و زوج هم باید عند القدره بپردازد همان طوري که علماي گذشته در عقدنامهها مینوشتند
(فلها المطالبه بشرط التمکین و له الاداء عند القدره و الامکان) ولی در این زمان دفاتر رسمی ازدواج بناي مذکور را در نظر نگرفته
و مینویسند که زوج باید عندالمطالبه پرداخت نماید و روي این اصل وقتی که اختلافی در بین آنها واقع میشود زن میگوید
مادامیکه شوهر مهریه را نقداً نپردازد حاضر به تمکین نخواهد شد باید نفقه او را هم بدهد آیا زوجه چنین حقّی را دارد؟
جواب: در صورتی که شرط شده باشد مهریه را عند المطالبه بپردازد زن حقّ مطالبه مهر را دارد و اگر عدم تمکین به استناد عدم
پرداخت مهریّه باشد حقّ نفقه نیز دارد و اگر شرط شده باشد و یا قرینه از جهت عرف و عادت وجود داشته باشد که عند القدره و
الاستطاعه بپردازد در صورت عدم توانایی شوهر، زن حقّ مطالبه ندارد و اگر تمکین ننماید حقّ نفقه ندارد.
سؤال 745 - در فرع مذکور اگر زن حقّ امتناع از تمکین داشته باشد تا مهر به وي تسلیم شود اگر زن جهت استمتاعات به غیر از
مقاربت تسلیم شده و مدّتی خود را در اختیار زوج قرار دهد این امر باعث از بین رفتن حقّ امتناع زوجه میشود یا این که فقط تسلیم
و تمکین تام مسقط است؟
جواب: تمکین تام مسقط است.
سؤال 746 - برادر این جانب ده سال پیش (سال 64 ) ازدواج نمود و بابت مهریّه در
ص: 220
عقدنامه چنین نوشته شده است: یک جلد کلام اللّه مجید به هدیّه پنج هزار ریال به انضمام یکصد و ده کیلوگرم نمک طعام به
ارزش چهار هزار ریال و یک صد گرم ابریشم خالص سبز به ارزش یک هزار ریال و دویست و بیست و پنج گرم طلاي خوب و
معمول بازار به ارزش فعلی نهصد هزار ریال و تعداد هفتصد ( 700 ) سکّه طلاي بهار آزادي به ارزش فعلی بیست و چهار میلیون و
پانصد هزار ریال که جمعاً بیست و پنج میلیون و چهارصد و ده هزار ریال میشود. به طوري که ملاحظه میفرمایید مهریّه فوق تماماً
به پول تبدیل گردیده است و قصد و نیّت زوج در زمان عقد همان مبلغ ذکر شده بوده است که توسط عاقد قرائت گردیده و مورد
توافق و امضا قرار گرفته است اکنون زن مهریّه خود را بر اساس قیمت روز طلب مینماید آیا حقّ با زن است یا شوهر؟
جواب: اگر موقع اجراي صیغه عبارت به همین صورت خوانده شده و قیمت هر یک از این امور بیان شده است مهریّه واقعی همان
مبلغ ذکر شده میباشد ولی اگر به طور یقین ثابت شود که شوهر قصد قیمت داشته و زن قصد سکه نه قیمت، مهریّه مذکور باطل
میشود و باید مهر المثل داده شود.
سؤال 747 - حقیر بدون اطّلاع از مرام بهائیت به ازدواج مردي بهایی با اجراي صیغه عقد اسلامی درآمدم و بعد از چند سال زندگی
صفحه 111 از 282
همسرم فوت کرد، در وقت اجراي صیغه قطعه زمینی به عنوان مهریّه به این جانبه تحویل شد که بعد از انقلاب چون همه املاك
آنها را دولت تصرّف نمود ملک این جانبه نیز همراه آنها به تصرّف دولت درآمد آیا این جانبه ذي حق هستم تا مطالبه حقّ کنم و
آیا مهر مذکور ثابت است؟
جواب: شما به اندازه مهر المثل در اموال آن مرد حق دارید.
سؤال 748 - الف) دختر خانمی مهریّهاش هم معجّ ل بود و هم مؤجل، مقدار معجّ ل را در مجلس عقد دریافت نمود و در مؤجل،
زمان خاصّی معیّن نشد ولی از
ص: 221
قراین حالیه و مقالیه مثل اینکه داماد از قبول کردن مهریّه سنگین امتناع داشت ولی پدر دختر گفت مهریّه را کی داده و کی گرفته،
به دست میآید که موقع پرداخت، بعد از عروسی است امّا الآن دختر به تحریک والدین اصرار بر دریافت مؤجّل نیز دارد آیا دختر
و یا والدین او حقّ امتناع از عروسی را قبل از پرداخت باقیمانده مهریه دارند؟
جواب: هرگاه قراینی وجود داشته که مؤجل را با فاصله قابل ملاحظهاي بپردازند دختر نمیتواند از عروسی امتناع کند.
ب) داماد قبل از عروسی براي خانم خود مقدار قابل توجّهی وسایل زینتی از قبیل طلا و غیره به عنوان هدیه گرفته است به فرض این
که دختر حاضر به عروسی نشود آیا داماد حقّ مطالبه آن وسایل زینتی را دارد و آیا استفاده دختر بعد از اطّلاع از عدم رضایت داماد
از آن زینت آلات جایز است؟
جواب: حق دارد، و تصرّف در آن از سوي دختر در فرض مسأله جایز نیست.
ج) اگر مهریّه سیصد هزار تومان و نصف مایملک داماد باشد آیا این مهریّه باطل نیست؟
جواب: این مهریّه مجهول و باطل است و به جاي آن باید مهر المثل بپردازد.
سؤال 749 - آیا زن میتواند بدون کسب اجازه از همسرش از منزل خارج و با افراد یا خانوادههایی رفت و آمد داشته باشد و یا در
جلسات مذهبی شرکت کند؟
جواب: باید با رضایت همسرش باشد.
سؤال 750 - آیا زن میتواند به دلیل آنکه به من تهمت زدهاي و یا آبروي مرا پیش دوستان و نزدیکان با سخنان تهمتآمیز بردهاي
خود را بر شوهر رسمی و شرعی خود حرام کند و با دیدنش در حجاب شود و از او تمکین عام و خاص نکند؟ اگر چه شوهر بارها
به پاکی او اعتراف و از او به نحوي دلجویی کرده باشد؟
جواب: زن حق ندارد به این اعذار از تمکین خودداري کند و اگر شوهر به او
ص: 222
تهمت زده، باید نزد حاکم شرع برود و مجازات او را بخواهد، مگر این که زن او را ببخشد.
سؤال 751 - آیا بین باکره و زنان دیگر در این مورد که دخول باعث مهر کامل و عدم دخول باعث تنصیف مهریه میشود فرقی
هست؟
جواب: فرقی میان باکره و غیر آن نیست.
سؤال 752 - شخصی دختر خود را شوهر میدهد، چه مسائلی را انجام میدهند که شوهر قدرت آمیزش خود را از دست میدهد به
گونهاي که منجر به طلاق میشود، بعد از عدّه، پدر دخترش را به عقد مرد دیگري درمیآورد که این شوهر نیز به سرنوشت مرد
اوّل گرفتار میشود ولی وقتی به دکتر مراجعه میکند دکتر او را سالم تشخیص میدهد در عین حال دارو اثر نمیبخشد پدر دختر
مبلغ 310 هزار تومان براي طلا و جهیزیّه گرفته و پنجاه هزار تومان خرج عروسی کرده و صد هزار تومان مهریه دختر قرار داده
صفحه 112 از 282
است، اگر شوهر طلاق بدهد حق دارد پول و مصرف را پس بگیرد؟ حکم مهریه چیست؟
جواب: هرگاه دخول صورت نگرفته باشد باید نصف مهر را بدهد و اموالی که خریده است قابل بازپس گرفتن نیست. در مورد
جهیزیّه و طلا هرگاه جزء مهریه بوده باید نصف آن را به زن بدهد و اگر جزء مهریه نباشد آن چه موجود است را میتواند بازپس
بگیرد.
ازدواج موقّت
سؤال 753 - عقد موقّت دوشیزه بدون اذن پدر چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط واجب آن است که با اجازه پدر باشد.
سؤال 754 - عقد موقّت از نظر اسلام چه حکمی دارد؟
جواب: ازدواج موقّت یکی از احکام مسلّم فقهی است، شرح بیشتر را در کتاب
ص: 223
و همچنین در جلد 3 تفسیر نمونه ذیل آیه 24 سوره نساء مطالعه کنید. « این است آیین ما » ما به نام
سؤال 755 - شخصی زن جوانی را متعه کرده و با اقرار خود مواقعه نیز انجام شده و زن مزبور پس از آن، وضع حمل کرده و طفل را
به مرد متمتّع نسبت میدهد ولی مرد منکر الحاق ولد به خود میباشد آیا قسم به نفی ولد از طرف مرد در این صورت مشروعیّت
دارد؟
جواب: چنانچه مرد اقرار به مواقعه دارد ولد به او ملحق است و با قسم از او نفی نمیشود.
سؤال 756 - آیا مرد مسلمانی که همسر مسلمان دارد میتواند زن ذمّی را به عقد موقّت خود درآورد؟
جواب: متعه ذمّی بر مسلمان بدون اجازه همسر مسلمانش کراهت دارد.
سؤال 757 - اگر شخصی با زن بیشوهري ازدواج موقّت کند و این زن به برادرش اطّلاع ندهد، آیا این کار خیانت به برادر
محسوب میشود؟ در صورتی که برادر با این ازدواج مخالف باشد و زن شرایط ازدواج موقّت را داشته باشد آیا این ازدواج جایز
است؟
جواب: اجازه برادر معتبر نیست و اطّلاع ندادن به او خیانت محسوب نمیشود ولی مشورت با او مناسب است.
سؤال 758 - مردي زنی را به عقد موقّت خود در میآورد در بین مباشرت با آن زن شک میکند که آیا او از زنانی است که زیاد
صیغه میشود و عدّه نگه نمیدارد یا نه، آیا تحقیق واجب است؟
جواب: سؤال و تحقیق از زن واجب نیست.
سؤال 759 - آیا متعه اهل کتاب و کافر جایز است؟
جواب: متعه اهل کتاب جایز است.
ص: 224
سؤال 760 - در صورت جایز بودن متعه اهل کتاب در کشورهاي غربی آیا باید صیغه عقد به زبان عربی خوانده شود یا همان توافق
بین 2 نفر بر سر زمان و مهریّه (در قالب هدیه) کفایت میکند؟
جواب: در صورتی که آشنا به عربی نباشد به هر زبانی جایز است ولی باید به آنها تفهیم گردد که عقد ازدواج در اسلام دو نوع
است که یک نوع آن عقد موقّت است که در برابر آن هدیهاي پرداخت میشود.
سؤال 761 - این جانب به مدّت ده سال به عقد موقّت مردي درآمدم این آقا مدّت سه سال است که رفته و من هیچ خبري از او
صفحه 113 از 282
ندارم به دادگاه مدنی هم مراجعه کردم ولی هیچ نتیجهاي نگرفتم. خواهشمندم که مرا آزاد کنید زیرا من شرایط ازدواج موقّت را
نمیدانستم و کسی را هم ندارم و کاري هم ندارم که زندگیم را اداره کنم؟
جواب: هرگاه به تشخیص حاکم شرع، شما در عسر و حرج شدید باشید و راه حل نداشته باشید و دسترسی به شوهرتان نیز نباشد،
میتواند باقیمانده مدّت را به شما ببخشد سپس عدّه نگهدارید و بعد شوهر کنید.
سؤال 762 - این جانب یکی از جانبازان انقلاب اسلامی هستم که از گردن به پایین فلج هستم و به هیچ وجه قادر به انجام کارهایم
نیستم با توجّه به این که یکی از خواهران راضی است که جهت رضاي خدا همه کارهایم غیر از مسائل جنسی را انجام دهد آیا
راهی براي محرمیّت ما وجود دارد؟
جواب: هرگاه صیغه عقد موقّت آن دختر (هر چند براي مدّت کوتاهی) براي پدر شما خوانده شود شما براي همیشه به او محرم
خواهید شد، البتّه مانند محرمیّت مادر و خواهر نه محرمیت همسر.
سؤال 763 - اگر پسر و دختري بخواهند از طریق ازدواج موقّت با همدیگر رابطه شرعی داشته باشند در صورتهاي زیر چه شرایطی
معتبر است:
الف) اگر رابطه صرفاً رابطه متعارف شغل یا تحصیلی باشد.
ص: 225
ب) اگر رابطه صرفاً به خاطر استمتاع جنسی بدون دخول باشد.
ج) اگر رابطه به خاطر آمیزش جنسی (دخول) باشد.
جواب: عقد موقّت یک نوع بیشتر نیست و همه این آثار در آن جمع است مگر این که در ضمن عقد شرط کنند که آمیزش جنسی
نباشد و در هر حال بنابر احتیاط واجب اذن پدر شرط است.
سؤال 764 - اگر پسر و دختري بخواهند از طریق ازدواج موقّت رابطه متعارف شغلی یا تحصیلی داشته باشند (بدون استمتاع جنسی و
دخول) مستدعی است در دو فرض زیر حکم اجازه پدر دختر را بیان کنید.
الف) امکان دسترسی به ولیّ دختر نیست و فرضاً ایجاد رابطه شرعی، ضروري و فوري است.
ب) امکان دسترسی هست امّا ولیّ دختر بدون منطق مخالفت میکند و اصلا رضایت نمیدهد.
جواب: در هر صورت احتیاط واجب استیذان از ولیّ است، در ضمن تجربه نشان داده است که این رابطهها مخصوصاً در جوانها
معمولا در یک حد محدود و معیّنی ثابت نمیماند و تدریجاً توسعه مییابد و مایه مشکلات فراوانی میشود.
سؤال 765 - کسی که قصد ازدواج موقّت دارد آیا میتواند بدون اطّلاع ولیّ دختر از او خواستگاري کند؟ در دو صورت باکره
بودن و بیوه بودن زن، حکم آن را بیان فرمایید.
جواب: خواستگاري در هر صورت مانعی ندارد، ولی جاري کردن صیغه عقد بدون اذن ولی در باکره اشکال دارد امّا در بیوه
رضایت طرفین براي اجراي صیغه عقد کافی است.
سؤال 766 - اگر شخصی با ترك ازدواج به حرام بیفتد و امکان ازدواج دائم را ندارد ولی ازدواج موقّت برایش امکانپذیر است چه
وظیفهاي دارد؟
ص: 226
جواب: وظیفه او ازدواج موقّت است.
سؤال 767 - آیا در سقوط حقّ حضانت (حقّ سرپرستی و نگهداري کودك) به وسیله ازدواج مجدّد فرقی بین ازدواج موقّت و دائم
هست؟ و در صورتی که زن از شوهر دوّم طلاق بگیرد آیا حقّ حضانت که به خاطر شوهر کردنش ساقط شده بود دوباره
صفحه 114 از 282
بازمیگردد؟
جواب: در صورت ازدواج حقّ حضانت زن ساقط میشود خواه ازدواج دائم باشد یا موقّت، مگر این که مدّت ازدواج موقّت کم و
کوتاه باشد که در این صورت ساقط نمیشود و هرگاه از شوهر دوّم طلاق بگیرد حقّ حضانت بازنمیگردد هر چند احتیاط مستحب
آن است که زوج و زوجه در این مورد تراضی و تصالح کنند.
سؤال 768 - اگر مردي زنی را موقّتاً به مدّت هشتاد سال عقد نماید حکم چه نوع عقدي را دارد؟ اگر شوهر چنین زنی مدّت چهار
سال یا بیشتر مثلا در خارج زندگی نماید و زن زنا کند آیا حکم زناي محصنه را دارد؟
جواب: عقد مزبور عقد موقّت است و در فرض مسأله زناي محصنه نیست.
سؤال 769 - زوج در حال عصبانیّت و ناراحتی و اختلاف با زوجه موقّت خود، ابراي مدّت و زمان عقد مینماید ولی بلافاصله نادم
و پشیمان میگردد آیا زوجه با این ابرا میتواند با دیگري ازدواج نماید و یا ابرا صحیح نیست و زوجیّت باقی است؟
جواب: اگر در حال عصبانیّت عقل و شعور خود را از دست داده ابراي مدّت صحیح نبوده امّا اگر این کار را از روي شعور و عقل
کرده هرچند عصبانی بوده ابرا صحیح بوده است.
سؤال 770 - دختري با مردي برخورد و تماس داشته است، مثلا در یک مکان با یکدیگر کار میکردهاند و یا تحصیل مینمودهاند،
آن مرد این دختر را جهت محرمیّت و عدم وقوع در گناه، بدون اذن پدرش به عقد موقّت خود درآورده هر چند
ص: 227
به صرف محرمیّت اکتفا نشده و تقبیل و لمس انجام دادهاند با توجّه به این مقدّمه به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا این دو گناهکارند و مرتکب معصیت گردیدهاند؟
ب) آیا مادر دختر به این مرد محرم شده است؟
جواب: الف) چنین عقدي خالی از اشکال نیست و به صورت نامحرم با یکدیگر رفتار کنند و براي رعایت احتیاط مرد باقیمانده
مدّت را ببخشد.
ب) در مورد مادر هم باید احتیاط کند.
سؤال 771 - آیا براي مردي که همسر دائم دارد ازدواج موقّت جایز است؟ (حکم مسأله را در صورتی که همسر دوّم در همان محل
زندگی همسر دائم یا در محل دیگري زندگی کند بیان فرمایید).
جواب: اشکالی ندارد، لکن فقط در صورت ضرورت این کار را بکند.
احکام نگاه کردن
سؤال 772 - آیا دیدن فیلمهاي خارجی که از صدا و سیماي جمهوري اسلامی ایران پخش میشود و خانمهاي بدون روسري و
چادر در آن بازي میکنند جایز است؟
جواب: هرگاه موجب مفاسد خاصّ و انحرافات اخلاقی نشود اشکال ندارد.
سؤال 773 - آیا دیدن فیلمهاي ایرانی که خانمهاي ایرانی با روسري در آن بازي میکنند جایز است؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
سؤال 774 - شغل بعضی از خانمها ذکر توسّل به اهل بیت (علیهم السلام) در مجالس زنانه است، گاهی از اوقات در زمانی که
مشغول روضهخوانی هستند مرد و یا بچههایی که خوب و بد را میفهمند وارد حیاط آن خانه میشوند و صداي این خانم را
میشنوند،
صفحه 115 از 282
ص: 228
حکم این قبیل روضهخوانیها چیست؟
جواب: در این مورد که نوشتهاید، صداي خود را آهستهتر کند و یا بدون تکیه به صوت بخواند.
سؤال 775 - نگاه کردن به فیلمهایی که زنهاي بیحجاب و آرایش کرده در آن بازي میکنند و بعضاً از تلویزیون پخش میشود چه
حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که منشأ مفاسد خاصی بشود حرام است.
سؤال 776 - آیا اشتغال زنان در اداراتی که محلّ مراجعه مردان است جایز است؟
جواب: با رعایت شئون اسلامی اشکالی ندارد.
سؤال 777 - حجاب مرد را در برخورد با زن نامحرم بیان فرمایید.
جواب: نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولا آن را نمیپوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقداري از پاها و
دستها اشکال ندارد.
سؤال 778 - نگاه کردن به تلویزیون و سریالهاي خارجی که به طور بسیار زشت و بیحجاب پخش میشوند چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به فیلمهاي مبتذل که موجب فساد خود انسان یا خانوادهاش میباشد جایز نیست و باید از نگاه کردن به آن
خودداري کرد ولی برنامههایی که موجب فساد نمیباشد جایز است.
سؤال 779 - آیا صحیح است در کشور ما که مسلمان هستیم نامحرمها در فیلمها بازي کنند؟
جواب: اگر شئون اسلامی در آن رعایت شود اشکالی ندارد.
سؤال 780 - آیا ورزشهایی که امروز موجود است بهتر است مسلمانان بازي کنند یا نه؟
جواب: ورزشهایی که مایه قدرت جسمی یا روحی مسلمین میشود نه تنها جایز است بلکه در مواردي لازم هم میباشد.
ص: 229
سؤال 781 - دیده میشود که گاهی تلویزیون شناگران را با بدنهاي عریان و یا فیلمهاي خارجی، زنان را نیمهعریان نشان میدهد،
دیدن این مناظر چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه دیدن آنها منشأ فساد گردد جایز نیست.
سؤال 782 - مشاهده فیلمهاي ایرانی در خارج و خارجی از سیماي جمهوري اسلامی ایران چه حکمی دارد؟
جواب: مشاهده فیلمهاي ایرانی در صورتی که صحنه و آهنگهاي نامشروعی در آن نباشد جایز است چه براي کسانی که در داخل
هستند یا در خارج و در غیر این صورت جایز نیست و در مورد فیلمهاي خارجی چنانچه صحنههاي نامشروع سانسور میشود مانعی
ندارد.
سؤال 783 - دیدن عکس زنان بدون حجاب غیر مسلمان، بدون لذّت چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه بدون قصد لذّت باشد و منشأ مفاسدي نگردد اشکال ندارد.
سؤال 784 - آیا تصویر تلویزیون در حکم عکس متحرك است؟
جواب: آري مناظري که در تلویزیون دیده میشود حکم عکس متحرك را دارد.
سؤال 785 - اگر زن با صوت قرآن بخواند، آیا مرد میتواند به آن گوش بدهد؟ در این مورد آیا تفاوتی بین نوار و غیر آن هست؟
جواب: در صورتی که زن به طور ساده قرآن بخواند مانعی ندارد ولی اگر با آهنگ یا صداي زیبا بخواند گوش دادن مرد اجنبی
جایز نیست و نوار و غیر نوار فرقی نمیکند.
صفحه 116 از 282
سؤال 786 - آیا دست دادن از روي لباس با نامحرم اشکال دارد؟
جواب: تماس از روي لباس بدون قصد ریبه و تلذّذ اشکالی ندارد.
ص: 230
سؤال 787 - در کلاسهاي دانشگاه اساتید مرد و زن تدریس میکنند، نگاه کردن دانشجویان مرد به استاد زن و بالعکس چه حکمی
دارد؟
جواب: در صورتی که نگاه هوسآلود نباشد در مورد وجه و کفّین اشکالی ندارد.
سؤال 788 - حکم مشاهده دستها و موهاي سر و صورت زن، بیش از مقدار شرعی که در هنگام نوشتن روي تخته سیاه ظاهر
میگردد چگونه است؟ (البتّه به منظور تفهیم استاد و دریافت و درك دانشجویان).
جواب: باید حجاب را طوري مراعات کنند که زاید بر وجه کفّین ظاهر نشود.
سؤال 789 - نگاه کردن به عکسهاي عریان موجود در کتب پزشکی که آموزش آن براي دانشجویان ضروري است و گاهی
ریبهآور است، چه حکمی دارد؟
جواب: بدون قصد لذّت و ریبه اشکالی ندارد و هرگاه چنین حالتی خود به خود حاصل شود تنها در موارد ضرورت و به مقدار
ضرورت نگاه کنند.
سؤال 790 - خنده و شوخی استاد خانم در کلاس درس دانشجویان دختر و پسر به منظور رفع کسالت و خستگی و تجدید روحیّه
دانشجویان چه حکمی دارد؟
جواب: رعایت آداب عفّت در کلاس درس واجب است.
سؤال 791 - گذراندن واحدهاي زنان و زایمان براي دانشجویان پزشکی و پرستاري الزامی است آیا این الزام، نگاه کردن به عورت
زن را براي آموزش تجویز میکند؟
جواب: تنها در صورت ضرورت چنین آموزشی، جایز است.
سؤال 792 - لمس و تماس دست دانشجوي پسر با دست زن موقع گرفتن نبض و معاینه و معالجه در مقام آموزش علمی که از نظر
استاد الزامی است در هر دو صورت ضرورت و غیر ضرورت چه حکمی دارد؟
جواب: تنها در مورد ضرورت جایز است و اگر امکان داشته باشد که از روي
ص: 231
پیراهن بگیرد مقدّم است.
سؤال 793 - نگاه به جسد همجنس و غیر همجنس، مسلمان و غیر مسلمان در مقام آموزش پزشکی براي معاینه و کالبدشکافی و
تشریح یا پیوند زدن و قطع اعضا چه حکمی دارد؟
جواب: از پاسخ سؤال بالا معلوم شد.
سؤال 794 - آیا معاینه و لمس افراد غیر بیمار در مقام آموزش پزشکی جهت کنترل سلامتی و استخدام و سربازي و … در صورتی
که همجنس نباشند جایز است؟
جواب: در اموري که براي جامعه ضرورت دارد جایز است.
سؤال 795 - زن و شوهري با هم عکس گرفتهاند ولی مرد و زن حجاب کامل و کافی ندارند سپس زن و یا مرد، مرده و یا از هم
جدا شدهاند آیا بعد از فوت و یا طلاق میتوانند به عکسی که قبلا گرفتهاند نگاه کنند؟
جواب: در صورت وفات اشکالی ندارد ولی در صورت جدا شدن از هم، نگاه نکنند.
صفحه 117 از 282
سؤال 796 - آیا سلام کردن مرد بر زن نامحرم کراهت دارد؟
جواب: کراهت ندارد ولی از بعضی از اخبار استفاده میشود که سلام کردن به زن جوان مکروه است.
سؤال 797 - آیا براي زن جایز است که عطر بزند و از منزل بیرون رود؟
جواب: در روایات متعدّدي از این معنا نهی شده و ظاهر بعضی از آنها حرمت است.
سؤال 798 - آیا خواهران مذهبی میتوانند در عروسیها و عقدها که نوعاً بدحجاب و آرایش کرده هستند، جلو دوربین قرار بگیرند
توسط خواهران عکاس عکس آنها گرفته بشود؟ ناگفته نماند ظاهر کردن چنین عکسهایی به دست مردان نامحرم میباشد.
ص: 232
جواب: عکس گرفتن از زنان به وسیله زنان اشکالی ندارد، مگر این که به دست مردان بیگانه بیفتد و آنها را بشناسند و یا منشأ فساد
شود.
سؤال 799 - اگر انسان همانطور که از دیدن یک باغ و گلستان لذّت میبرد از نگاه کردن به صورت انسان دیگر (مرد یا زن) لذّت
ببرد، آیا این کار حرام است و مصداق قصد ریبه و لذّت به حساب میآید؟
جواب: غالباً اینگونه نگاهها جنبه لذّت جنسی دارد لذا اشکال دارد.
سؤال 800 - حناي دست زن را اگر نامحرم ببیند و موجب ریبه نباشد چه صورت دارد؟
جواب: ظاهراً مانعی ندارد.
سؤال 801 - چنانچه زن با خود زینت داشته باشد (مانند حلقه ازدواج، یا انگشتري در دست، یا چهره آراسته کرده باشد) آیا واجب
است وجه و کفّین را بپوشاند؟
جواب: در مورد حلقه و انگشتر مانعی ندارد ولی در مورد آرایش مشکل است.
سؤال 802 - آیا سرمه کشیدن یا ابرو چیدن، انگشتر عقیق، ساعت، عینک طبّی زیبا براي زنان زینت به حساب میآید که پوشش آن
لازم باشد؟
جواب: ظاهراً جزء زینت ممنوع نیست.
سؤال 803 - آمپول زدن زن توسط مرد نامحرم چگونه است؟
جواب: در غیر صورت ضرورت جایز نیست.
سؤال 804 - آیا گفتگو با زن نامحرم به طور کلّی جایز است؟
جواب: در صورتی که به طور عادي باشد، مانعی ندارد.
سؤال 805 - آیا خواهران دانشجو میتوانند در مورد امور کلاس یا مسائل علمی در میان برادران دانشجو کنفرانس ارائه نمایند؟
ص: 233
جواب: هرگاه موازین شرعی در آن رعایت گردد و مفسده خاصّی نداشته باشد مانعی ندارد.
سؤال 806 - افعال و مشاغلی براي زن و مرد هست که مستلزم نظر لمس بدن دیگري است مثل دندان پزشکی، زایمان، جراحی و…
در این گونه موارد تکلیف چیست؟ و آیا فرقی بین حال ضرورت و غیر آن هست و ملاك ضرورت چیست؟
جواب: اینگونه امور فقط در صورت ضرورت جایز است و معیار ضرورت تشخیص عرف عام و صالح است.
سؤال 807 - هنگامی که در مراسم صبحگاهی مدرسه یکی از خواهران قرآن را با صوت تلاوت میکند دبیران مرد صداي وي را
میشنوند، آیا به طور کلّی تلاوت قرآن در صورت شنیدن نامحرم توسط خواهران گناه است؟
جواب: اگر با آهنگ باشد اشکال دارد و اگر به طور ساده باشد مانعی ندارد.
صفحه 118 از 282
سؤال 808 - خانمی میخواهد به تحصیل خود ادامه دهد که بعدها شغل حلالی انتخاب کند ولی فعلا ادامه تحصیل ملازم با این
است که با نامحرم رو به رو شود مثلا نزد مرد نامحرم درس بخواند یا این که با مردها در یک کلاس باشند، آیا تحصیل با چنین
شرایطی جایز است؟
جواب: هرگاه توأم با امر حرامی نگردد مانعی ندارد، مانند خلوت با اجنبی و مفاسد دیگر.
سؤال 809 - مراجعه زن به دکتر مرد اگر دکتر حاذق زن نباشد چه حکمی دارد؟ جواب: در مورد ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 810 - دست دادن زن با مرد نامحرم با دستکش چه حکمی دارد؟
جواب: بهتر ترك این کار است مگر در موارد ضرورت.
سؤال 811 - گوش دادن به خنده زن نامحرم اگر موجب مفسده نباشد چه حکمی دارد و در صورتی که مفسده داشته باشد چه
حکمی دارد؟
ص: 234
جواب: در مواردي که مفاسد خاصّی بر آن مترتب نشود مانعی ندارد.
سؤال 812 - نگاه کردن به صورت زنان چادرنشین که معمولا قسمتی از موي سر آنها نیز دیده میشود براي مرد نامحرم چه حکمی
دارد؟ توضیح اینکه ایشان به این نوع پوشش عادت کردهاند و اگر تذکر داده شود نمیپذیرند.
جواب: اگر قصد تلذّذ و ریبه نباشد اشکالی ندارد.
سؤال 813 - گاهی دانشجوي پسري در بین عدّهاي دانشجوي دختر یا بالعکس درس میخواند، آیا درس خواندن بدین صورت
جایز است؟
با توجّه به اینکه اگر با این شرایط ادامه تحصیل ندهد متضرّر میشود مثل این که دیرتر فارغ التحصیل میشود.
جواب: اگر موجب کار حرامی نمیشود اشکالی ندارد ولی سزاوار است که مسئولین کشورهاي اسلامی برنامهاي براي جدا ساختن
مراکز تحصیلی پسران و دختران تنظیم کنند.
سؤال 814 - آیا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به این که در محیط درسی کار مشکلی است؟
جواب: وجه و کفّین از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نیست.
سؤال 815 - امروزه زنهاي آرایش کرده در جامعه زیاد ظاهر میشوند، آیا نگاه کردن به آنها بدون قصد شهوت جایز است؟ و اگر
جایز نیست حکم نگاه غیر عمدي چیست؟
جواب: نگاه غیر عمدي اشکال ندارد و رفت و آمد چنین زنهایی در کوچه و خیابان نمیتواند مانع رفت و آمد مردان مسلمان گردد
اگر چه بدانند بدون قصد، نگاهشان به آنها میافتد.
سؤال 816 - شخصی در جستجوي ازدواج موقّت است و میداند که در فلان مکان با عدّهاي از زنانی که براي این امر آمادهاند رو
به رو میشود، آیا جایز است که به آن
ص: 235
مکان رفته و به آنها نگاه کند و یکی از آنها را انتخاب کند؟
جواب: در صورتی که به قصد ازدواج باشد مانعی ندارد.
سؤال 817 - آیا براي زن جایز است که با آرایش و زینتی که جلب نظر میکند بدون نیّت سوء از منزل خارج شود؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 818 - در محیطهاي دانشگاهی فرانسه، هنگام برخورد با اساتید زن یا دانشجویان دختر ناگزیر به دست دادن هستیم در غیر این
صفحه 119 از 282
صورت حمل بر اسائه ادب دانشجویان مسلمان میشود، در این صورت مصافحه با زنان غیر مسلمان چه حکمی دارد؟
جواب: وظیفه شرعی شما دست ندادن است و باید این فرهنگ اسلامی را به آنها فهماند تا مایه حمل بر اسائه ادب نشود.
سؤال 819 - گفتگو با زن نامحرم در چه صورت جایز است؟
جواب: اگر تلذّذ و ریبه در آن نباشد اشکال ندارد.
سؤال 820 - مقدار پوشش زن مسلمان در برابر زنان غیر مسلمان را بیان فرمایید.
جواب: در مورد زنان غیر مسلمان بهتر آن است که بدن خود را در برابر آنها برهنه نکنند هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر کردن
بقیه حرام نیست.
سؤال 821 - دیدن فیلمهاي ویدئویی که در آن زنها در برابر زنها و مردان در برابر مردان میرقصند چه حکمی دارد؟
جواب: مشاهده این فیلمها موجب فساد است و جایز نیست.
سؤال 822 - آیا براي نمایش صحنههاي تاریخی، اختلاط زن و مرد مسلمان که در نقش کفّار بازي میکنند و همراه با مکالمات
مهیّجِ شهوت و عاشقانه است، جایز است؟
جواب: بازي کردن در نقش کفّار به منظور اهداف آموزنده مانعی ندارد ولی مکالمات محرّك و شهوتانگیز جایز نیست.
ص: 236
جواب: هرگاه ترك این کار مظّنه مفاسد و اختلافات مهمّی بوده باشد جایز است در این صورت باید حتّی الإمکان از طبیب زن اگر
ممکن است از غیر طریق رؤیت مثلا با استفاده از لمس غیر مستقیم به وسیله دستکش و مانند آن انجام گیرد.
سؤال 824 - تبعیّت از دستور استادي که مقیّد به فرایض شرعی نیست و با وجود دانشجویان دختر به دانشجویان پسر دستور معاینه
زنان بیمار را میدهد چه حکمی دارد؟ البتّه تمرّد از دستور استاد ممکن است در نمره قبولی یا رد او دخالت داشته باشد؟
جواب: در این مورد که ضرورت نیست باید به صورت معقولی تمرّد کند مگر این که معاینه زنان براي تکمیل تحصیلات پزشکی
لازم باشد (تحصیلاتی که سبب نجات جان زنان میشود) که در این صورت جایز است.
چیست؟ « تلذّذ » و « ریبه » سؤال 825 - منظور از قصد
جواب: منظور از ریبه ترس از افتادن در حرام است و منظور از لذّت همان لذّت جنسی است.
سؤال 826 - چنانچه نپوشاندن وجه و کفّین (صورت و دستها تا مچ) فسادي را براي زن در جامعه به بار آورد، آیا پوشاندن وجه و
کفّین واجب میشود؟
جواب: در این صورت واجب میشود، ولی تا یقین به چنین چیزي نداشته باشد پوشانیدن وجه و کفّین لازم نیست.
سؤال 827 - گفته میشود که زن باید خود را از پسر بچه ممیّز بپوشاند، بفرمایید ممیّز بودن پسر بچه از چه راه و یا راههایی شناخته
میشود؟
جواب: مستحب است خود را از چنین پسري بپوشاند و منظور از ممیّز این
ص: 237
است که راجع به مسائل جنسی آگاه باشد.
سؤال 828 - آیا مراجعه زن به پزشک مرد در صورتی که بتواند پزشک زن در آن رشته بیابد جایز است؟ با توجّه به این که مستلزم
نگاه کردن و معاینه نمودن است.
جواب: در صورتی که مستلزم نگاه به غیر وجه و کفّین یا مستلزم لمس کردن است فقط در صورت ضرورت جایز است و با وجود
پزشک زن جایز نیست.
صفحه 120 از 282
سؤال 829 - استفاده افراد از برنامههاي ماهوارهاي چگونه است، با اینکه بعضی برنامههاي خوب نیز دارد؟
جواب: استفاده از این برنامهها جایز نیست و برنامههاي ظاهراً خوب یا بیضرر آن وسیلهاي است براي سوق دادن به برنامههاي
فاسد، بنابراین نباید مسلمانان از حیلههاي دشمنان اسلام براي نشر فساد در میان مسلمین غافل باشند.
سؤال 830 - آیا استفاده کودکان از برنامههاي ماهوارهاي مجوّز تهیّه و نصب آنتن و استفاده از آن میباشد؟
جواب: فرقی در میان کودکان و بزرگسالان نیست و خطر آن براي هر دو مسلّم است.
سؤال 831 - نظر حضرت عالی در مورد مدارس مختلط پسر و دختر که در مدارس روستایی به لحاظ کمبود محلّ درس انجام
میگیرد چیست؟
جواب: در موارد ضرورت با رعایت حجاب اسلامی و موازین شرعی مانعی ندارد، ولی باید کوشش براي جداسازي این مدارس
ادامه یابد.
سؤال 832 - دوختن لباس زنانه توسط خیاط مرد، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که مستلزم تماس بدنی و محرّمات دیگري نشود اشکالی ندارد.
سؤال 833 - نگاه کردن به دختري که قصد ازدواج با او را دارد و براي آگاهی بیشتر
ص: 238
باید به اندام و صورت او نگاه کند و نیز حرف زدن با او چطور است؟
جواب: به مقدار لازم براي شناخت او مانعی ندارد.
سؤال 834 - پوشیدن لباس آستین کوتاه براي مردان چه حکمی دارد؟ اگر حرام است آیا علّت تحریم احتمال معاونت بر اثم است؟
در این صورت، چگونه حکم قطعی میآورد و دوّم این که با توجّه به کیفیّت لباس احرام که به مراتب بازتر از پیراهن آستین کوتاه
است و استفاده از آن هنگام طواف براي مردان که دوش به دوش زنان طواف میکنند الزامی است آیا احتمال معاونت بر اثم در
آنجا بیشتر نیست؟
جواب: استفاده از لباس آستین کوتاه براي مردان اشکالی ندارد مگر در مواردي که بدانیم مفاسد خاصّی بر آن مترتّب میشود.
سؤال 835 - پوشیدن لباسهایی که فقط تنه را میپوشاند براي بانوان در مقابل بانوان دیگر در مکانهاي ورزشی مخصوص بانوان که
هیچ مردي حضور ندارد چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض مسأله مانعی نیست، مگر در مواردي که مفاسد خاصّی ظاهر گردد.
سؤال 836 - نگاه کردن به موي سر زنان اهل کتاب بدون قصد لذّت چه حکمی دارد؟
جواب: اگر به قصد لذت نباشد اشکال ندارد.
سؤال 837 - گوش دادن به آواز زن نامحرم براي مرد در صورتی که اشعار مذهبی بخواند و موجب مفسده هم نباشد چه حکمی
دارد؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 838 - آیا جایز است عکسی که بدون حجاب اسلامی گرفته شده را به عکاس نامحرم براي ظاهر کردن داد؟
ص: 239
جواب: در صورتی که عکاس صاحب آن عکس را نشناسد و منشأ مفاسد خاصّی نشود مانعی ندارد.
احکام نفقه
صفحه 121 از 282
سؤال 839 - مرسوم است که بین ازدواج و زفاف، مادامیکه زن به خانه شوهر نرفته است از زوج نفقه نمیگیرند، بنابراین اگر زوجه
پس از مدّتی در مقام مطالبه نفقه آن زمان برآید، آیا حقّ نفقه دارد در صورتی که تمکین تام ننموده است؟
جواب: نفقه ندارد.
سؤال 840 - آیا زن شوهردار میتواند از مال شخصی خود در موارد تبرّع بدون اجازه شوهر استفاده نماید؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 841 - این جانب با خانمی بیوه ازدواج نمودهام، نامبرده پسري داشته که از آن زمان تا به حال نزد ما بوده است، با وجود این
که این پسر، پدر و پدر بزرگ و مادر بزرگ هم داشته و از نظر مالی متمکّن هستند و من هم که یک کارمند جزء هستم تا به حال
با سختی و قرض، نفقه این بچه را دادهام و هیچ نوع تعهّد و قراردادي هم نداشتهایم، آیا از نظر شرعی و قانونی پدر و پدر بزرگ و
مادر بزرگ نامبرده، مدیون نفقه این بچه نسبت به من هستند؟
جواب: هرگاه شما تبرّعاً و بدون قرارداد با پدر او نفقه بچه را دادهاید نمیتوانید چیزي از او مطالبه کنید ولی اگر با امر یا اجازه پدر
او این کار انجام گرفته، مطالبه نفقه مانعی ندارد.
سؤال 842 - آیا مادر کودك نامشروع حقّ مطالبه نفقه براي کودکش را از پدر این بچه دارد؟
جواب: چنین مادري حقّ نفقه ندارد ولی نفقه فرزند نامشروع بر پدر واجب است.
ص: 240
سؤال 843 - آیا بر شوهر لازم است که ماهیانه یا روزانه پولی جهت مخارج همسرش به او بپردازد و در صورت وجوب، آیا شوهر
حق دارد مورد مصرف پول را تعیین کند؟
جواب: مانعی ندارد که شوهر به همسرش در تهیّه نفقه وکالت دهد و بر زن لازم است که طبق آن شرط عمل کند. این در صورتی
است که شوهر به زن وکالت در تهیّه نفقه بدهد ولی اگر حقّ نفقه را به او واگذار میکند زن در مصرف آن مختار است.
سؤال 844 - خواهر این جانب به نام خدیجه، همسر مردي به نام سهراب بوده است، در زمان حیات خواهرم، شوهرش جهت
کارگري و اعاشه به امیرنشین قطر رفت و مدّت 6 سال تمام نفقه و مخارج خواهرم و دخترشان را شخصاً دادهام تا این که خواهرم
در منزل ما از دنیا رفت، حتّی مخارج کفن و دفن خواهرم و مخارج خواهرزادهام تا رسیدن به سن بلوغ و ازدواج را بنده پرداختهام،
آیا شوهر خواهرم بابت امور مذکور به این جانب بدهکار است؟
جواب: خواهر شما از شوهرش نفقه تمام این مدّت را طلبکار است و جزء ترکه او محسوب میشود و شما در صورتی میتوانید
آنچه را دادهاید از ترکه بردارید که با خواهرتان قرار گذاشته باشید که به عنوان وام نفقه او را میدهید، یا قرائن روشنی بر این معنا
وجود داشته باشد.
سؤال 845 - آیا تأمین مخارج پدر و مادر نیازمند، به عهده پسران آنها میباشد؟ یا به عهده دخترانی که داراي درآمد باشند نیز
میباشد؟
جواب: فرقی میان پسر و دختر از این نظر نیست و نفقه پدر و مادر فقیر بر هر دو واجب است.
سؤال 846 - آیا بر زوج لازم است که آنچه معمولا تمام زنها به آن نیاز دارند را به عنوان نفقه براي زوجه تهیّه کند؟ یا فقط غذا و
مسکن و لباس لازم است؟
ص: 241
جواب: آنچه واقعاً مورد حاجت است و مرد قدرت بر آن دارد بر او لازم است.
سؤال 847 - آیا هزینه دارو و درمان زوجه مریض با توجه به اینکه مداواي بیماري عرفاً جزء نیازهاي اوّلیّه هر انسانی میباشد نیز
صفحه 122 از 282
جزء نفقه زوجه محسوب میشود؟
جواب: مداوا در حد متعارف جزء نفقه است.
سؤال 848 - نفقه ولد الزّنا بر عهده کیست؟
جواب: بر عهده زانی است.
مسائل متفرقه ازدواج
سؤال 849 - آیا ازدواج خنثاي مشکله و غیر مشکله جایز است؟
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 1، ص: 241
جواب: در مورد خنثاي مشکل جایز نیست و غیر مشکل اگر وضع او روشن شود جایز است.
سؤال 850 - شیرینی دختر و پسري را میخورند، پسر و بزرگان او هدایایی را براي عروس و خانوادهاش میبرند، در صورتی که
نامزدي به هم بخورد و یا یکی از پسر و دختر بمیرند، حکم این هدایا چیست؟
جواب: آنچه مصرف نشده باید برگردانند، ولی نسبت به آنچه مصرف شده مدیون نیستند.
سؤال 851 - ازدواج مرد غیر سیّد با دختر سیّده و بالعکس چه حکمی دارد؟ در صورتی که این کار باعث اختلافاتی بشود وظیفه
چیست؟
جواب: مسلّماً از نظر شرع اسلامی اشکال ندارد ولی اگر در مناطقی بر اثر تعصّب یا ناآگاهی مردم منشأ اختلافاتی میشود از آن
پرهیز نمایید.
سؤال 852 - اگر عمل به حقّ الحضانه مستلزم عسر و حرج فوقالعاده نسبت به دیگري باشد مثل اینکه گرفتن فرزند از مادر بعد از
دو سال و ردّ به پدر باعث مشقّت غیر قابل تحمّل براي او باشد که این مشقّت اضافه بر اصل مشقّت فراق است
ص: 242
که معمولا متوجّه مادر میشود- و یا عمل به حقّالحضانه باعث فساد و انحراف اخلاقی و تربیتی باشد و کودك در معرض فساد
قرار گیرد در این صورت آیا بازهم حقّ حضانت ثابت است یا به حکم حرج و فساد ساقط میشود؟
جواب: در صورتی که به تشخیص حاکم شرع، فرزند با حضانت پدر در معرض انحراف و فساد قرار میگیرد حقّ حضانت او ساقط
میشود.
سؤال 853 - معمولا خانواده عروس هدایایی براي دخترشان بعد از عقد و عروسی میبرند، پس از جدا شدن این عروس و داماد و یا
مرگ عروس این هدایا متعلّق به چه کسی است؟
جواب: اگر قرینه خاصّ ی در کار نباشد ظاهر این است که مال دختر است و پدر جهت احترام به دخترش و آبرومندي او در نزد
شوهر به او بخشیده است.
سؤال 854 - در بین مردم و شیعیان افغانستان مرسوم است که در ازدواج علاوه بر مهریّه، پدر دختر مبلغی پول از داماد میگیرد آیا
این پول حلال است و اگر سال بر آن بگذرد خمس دارد؟
جواب: اگر پول مزبور را به صورت شرط ضمن عقد جهت پدر قرار دهند حلال است و با گذشتن سال، خمس آن واجب میشود.
سؤال 855 - پولی را که پدر دختر از داماد جهت جهیزیّه دخترش میگیرد در صورتی که از جهیزیّه زیاد بیاید آیا براي پدر دختر
صفحه 123 از 282
حلال است؟
جواب: اگر به صورت شرط ضمن العقد پول مزبور را جهت پدر قرار دهند مبلغ اضافی براي او حلال است و اگر آن پول را به نام
دختر قرار داده باشند و جزء مهریّه باشد متعلّق به دختر است.
سؤال 856 - اگر پدر دختر همان پول را که از داماد میگیرد مهریّه دخترش قرار دهد، به این معنا که دختر مبلغ را کاملا از شوهرش
به عنوان مهریّه خود اخذ کند، هر مقدار که خواست براي خودش جهیزیّه تهیّه کند و اضافه آن را به پدر یا مادر و
ص: 243
یا برادر خود هبه کند، آیا براي آنها حلال است؟
جواب: در صورتی که مهریّه و شیربها را دختر به صورت مهریه از شوهر بگیرد و مقداري از آن را صرف تهیّه جهیزیّه نماید و
اضافی آن را به هر کس بدهد جایز است.
سؤال 857 - آیا براي پاسخ دادن به خواستگار دختر، استخاره کردن مورد دارد؟
جواب: هرگاه بعد از مشورت و تحقیقات لازم، مشکل حل نشود میتوان از استخاره استفاده کرد.
سؤال 858 - آیا در صورت انجام استخاره، عمل به آن واجب است؟
جواب: عمل به استخاره واجب نیست ولی حتّی الإمکان مخالفت نشود مگر این که مدّت قابل ملاحظهاي تأخیر بیندازد و بعد اقدام
کند.
سؤال 859 - آیا در مورد ازدواج، تجدید استخاره جایز است به چه روش؟
جواب: در هیچ مورد تجدید استخاره درست نیست مگر اینکه مدّت قابل ملاحظهاي بگذرد یا شرایط مورد استخاره تغییر کند.
سؤال 860 - اگر کسی همسر منحرف خود را که رابطه نامشروع داشته و محکوم به 75 ضربه شلّاق شده، طلاق دهد و دختر سه
سالهاي داشته باشد آیا از نظر شرع مقدّس، این زن مطلّقه منحرف میتواند حضانت او را بر عهده گیرد؟
جواب: اگر خوف انحراف بچه باشد، نباید بچه را به چنان مادري سپرد.
سؤال 861 - اگر مردي به زنش تهمت ارتباط نامشروع بزند و نتواند ادّعاي خویش را در دادگاه صالحه اثبات نماید:
الف) آیا براي مرد جایز است دوباره با زن خویش ادامه زندگی دهد؟
جواب: اگر ادّعاي رویت نکند میتواند بدون هیچ تشریفاتی با او ادامه زندگی دهد ولی به خاطر تهمتی که به او زده است زوجه
میتواند از حاکم شرع تقاضاي حدّ قذف کند (حدّ آن 80 تازیانه است) مگر این که زوجه او را ببخشد.
ص: 244
ب) آیا براي زن از لحاظ شرعی واجب است با همسرش ادامه زندگی دهد؟
جواب: آري لازم است ادامه زندگی دهد.
ج) آیا در این خصوص زن میتواند تقاضاي طلاق نماید و به حقّ و حقوق خویش اعمّ از مهریّه و جهیزیّه و داراییهاي زندگی
برسد؟
جواب: اگر شوهر راضی به طلاق بشود اشکالی ندارد.
سؤال 862 - آیا شوهر میتواند در مقابل دیگران عیوب زنش را بگوید و او را تحقیر کند اگر چه به شوخی باشد؟
الف) در صورتی که زن ناراحت شود؟
جواب: جایز نیست.
ب) در صورتی که زن ناراحت نشود؟
صفحه 124 از 282
جواب: بهتر ترك است.
سؤال 863 - دروغ گفتن به زن براي جلب محبّت او چه حکمی دارد مثلا بگوید: امروز از صبح تا به حال یک لحظه از فکر تو
بیرون نبودم و حال آن که چنین نباشد؟
جواب: دروغ جایز نیست مگر در موارد ضرورت.
سؤال 864 - حکم توهین کردن زن به شوهر و بالعکس چیست؟
جواب: هیچ کس حقّ توهین به دیگري را ندارد حتّی زن و شوهر.
سؤال 865 - آیا اداي وعده به زن واجب است؟
جواب: بهتر این است که مسلمان همیشه به وعده خود وفا کند مگر در جایی که توانایی ندارد.
سؤال 866 - شخصی قبل از ازدواج با دختري صحبت میکند و میگوید با شما ازدواج میکنم به شرط این که به مادر پیري که
دارم رسیدگی کنی و او قبول میکند ولی آن دختر پس از ازدواج به مادر شوهرش رسیدگی نمیکند آیا چنین شرطی
ص: 245
قبل از ازدواج الزامآور است؟
جواب: این شرط الزامآور است.
سؤال 867 - آیا پدر میتواند حقّ ولایت خود را بر دختر در مقابل وجهی به داماد منتقل کند؟
جواب: حقّ ولایت پدر قابل انتقال نیست نه در برابر پول و نه بدون آن.
سؤال 868 - آیا مادر میتواند شیربها بگیرد؟
جواب: مادر در صورتی میتواند شیربها بگیرد که به صورت شرط ضمن العقد به هنگام خواندن عقد نکاح قید شود.
سؤال 869 - عقدنامه باید نزد چه کسی باشد؟ خانواده عروس یا نزد خود داماد؟
جواب: چنانچه قرار و شرط خاصّ ی قبل از عقد درباره عقدنامه نگذاشته باشند باید آن را به خانواده زن داد و زوج میتواند در
صورت نیاز گواهی از دفتر بگیرد.
سؤال 870 - آیا ازدواج با بستگان نزدیک مکروه است؟
جواب: طبق روایتی که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به این مضمون رسیده است که با نزدیکان ازدواج نکنید به علّت این که
«1» . فرزند ضعیف و لاغر به دنیا میآید ازدواج با نزدیکان مکروه است
سؤال 871 - آیا مرد و زن میتوانند هر گونه لذّتی از یکدیگر ببرند؟
جواب: دو همسر میتوانند هر گونه لذّتی از یکدیگر ببرند.
سؤال 872 - آیا شخص مسلمانی که مبتلا به ایدز میباشد، میتواند دختر مسلمانی را به عقد خود در آورد؟
جواب: در صورتی که تولید خطر کند جایز نیست.
سؤال 873 - زنی که در اثناي وضع حمل بمیرد و بعد به برکت توسّل به ذات پاك خدا و اولیاء الله زنده شود، آیا زوجیّت او باقی
است؟
______________________________
1). قواعد شهید، صفحه 381 ، جلد 1 و مسالک اوائل کتاب نکاح. )
ص: 246
جواب: در فرض مسأله زوجیّت باقی است.
صفحه 125 از 282
سؤال 874 - حکم ازدواج دوقلوهاي به هم چسبیده را بیان فرمایید؟
جواب: در صورتی که بتوانند ترك ازدواج و عمل به احتیاط کنند و به عسر و حرج شدید گرفتار نشوند، احتیاط آن است که از
ازدواج صرف نظر نمایند و اگر ناچار از ازدواجند، آن دو دختر میتوانند به نوبت به ازدواج مرد واحدي درآیند. به این ترتیب که
یکی را به عقد خود در آورد و بعد از طلاق و گذشتن عدّه دیگري را عقد کند (البتّه براي این که گرفتار مشکلات طلاقهاي
متعدّد نشوند میتوانند از عقد موقّت استفاده کنند). در مورد دو پسر نیز احتیاط آن است که اگر ممکن است ازدواج نکنند و در
صورت ضرورت انتخاب یک همسر در زمان واحد جایز نیست، ولی میتوانند به طریق بالا با یک زن ازدواج کنند و به هر حال با
توجّه به اینکه وجود چنین افرادي بسیار کم است ذکر این احکام شرعی نیز اگر عجیب به نظر برسد، جاي بحث و گفتگو نیست.
سؤال 875 - منظور از عدالت میان همسران چیست؟
جواب: منظور از عدالت آن است که بر طبق شئون آنها هرکدام متناسب حالش رفتار کند و عدالت همیشه به معناي مساوات نیست
و در مورد حقّالقسم آن است که براي هرکدام یکی از چهار شب را قرار دهد.
سؤال 876 - آیا خلوت با زن نامحرم اگر چه مطمئن باشد مرتکب حرام نمیشود جایز است؟ محدوده خلوت اجنبیّه چیست؟
جواب: اگر در مکانی هستند که معمولا هیچ کس رفت و آمد نمیکند، خلوت با زن نامحرم محسوب میشود و خلوت با اجنبیّه
اشکال دارد حتّی اگر فکر میکنند به حرام نمیافتند.
سؤال 877 - حکم چیدن و برداشتن قسمتی از موهاي ابروي خانمها و خالکوبی چیست؟
ص: 247
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 878 - اگر یکی از محارم مردي ملتزم به حجاب شرعی نباشد، آیا مرد حق دارد به خاطر این کار او را بزند، البتّه بعد از اینکه
راههاي مختلف زیادي را براي قانع ساختن او پیموده و نتیجهاي نگرفته است؟
جواب: زدن به منظور امر به معروف و نهی از منکر بدون اجازه حاکم شرع جایز نیست.
سؤال 879 - اگر مردي همسرش را به حجاب شرعی ملتزم نکند، آیا فاسق محسوب میشود؟
جواب: اگر نهی از منکر را ترك کند فاسق است.
سؤال 880 - آیا حضانت و نگهداري پدر و مادر بیمار یا معلول به عهده پسران و دختران وي میباشد یا دختران در این مورد
مسئولیتی ندارند؟
جواب: هر دو مسئولیت دارند.
سؤال 881 - آیا نگهداري و حضانت پدر و مادري که داراي پسر نمیباشند به عهده دختران آنها میباشد؟
جواب: آري به عهده دختران است به مقداري که توان دارند.
سؤال 882 - آیا پرستاري پدر در صورت نیاز بر اولاد الزامی است؟
جواب: احتیاط واجب آن است که هزینه پرستاري او را بپردازند و یا شخصاً از او پرستاري کنند.
سؤال 883 - حکم کاروانهاي عروسی که عروس را با بوق زدن و دست زدن در خیابانها میبرند چیست؟
جواب: این کارها مناسب اهل دین نیست.
سؤال 884 - اگر زانی و زانیه با یکدیگر ازدواج کنند فساد کمتري در محلّ آنها به وجود میآید و اصلاح میشوند در این صورت
آیا میتوان آن دو را مجبور به ازدواج کرد؟
ص: 248
صفحه 126 از 282
جواب: کسی را نمیتوان مجبور به ازدواج کرد ولی توصیه و ارشاد آنها بلامانع است، همچنین در مواردي که قاضی میتواند عفو
کند و از اجراي حدّ صرف نظر کند حق دارد عفو کردن را مشروط به ازدواج آنها نماید.
سؤال 885 - بچّهاي که از زنا متولّد شده آیا به زانی داده میشود یا به زانیه؟
جواب: از نظر حق حضانت و نگهداري مانند فرزند حلالزاده است.
سؤال 886 - اگر بچّه ولد الزّنا به دست زانیه داده شود باعث فساد میشود و موجب لطمه به آبروي یک عدّه مؤمن آن روستا
میشود امّا اگر شرع مقدّس یا قانون دولت، این بچه را به اداره بهزیستی تحویل نماید، هم فساد کم میشود و هم آبروي چندین
مؤمن حفظ میشود، در این صورت وظیفه چیست؟
جواب: باید حاکم شرع در اینگونه موارد تصمیم بگیرد و اگر فسادي هست جلوي آن را بگیرد.
سؤال 887 - فردي که موقع ازدواج وي رسیده، مادرش دختري را که واجد شرایط میباشد انتخاب نموده ولی وي از ازدواج با
دختر انتخاب شده مادر خودداري میکند، حکم شرعی چیست؟
جواب: پسر مجبور نیست با آن دختر ازدواج کند ولی در احترام مادر کوتاهی نکند.
سؤال 888 - در بحث محلّل، صرف دخول کفایت میکند یا هر دو باید ارضا شوند؟
جواب: دخول کافی است.
سؤال 889 - حکم هدایاي قبل از عقد در صورت ادامه یافتن عقد یا به هم خوردن آن را بیان فرمایید.
جواب: چنانچه عقد به هم نخورد این اشیا جنبه هدیه از طرفین دارد و تصرّف در آن جایز است ولی هرگاه ازدواج به هم بخورد
باید آن هدایا را برگردانند زیرا مرسوم این است که هدایا را مشروط به انجام عقد میدانند مگر هدایاي جزئی از
ص: 249
قبیل موادّ خوراکی که از این حکم خارج است.
سؤال 890 - اگر صغیر، جدّ پدري نداشته باشد آیا مادر میتواند با اجازه حاکم شرع قیّم او بشود؟
جواب: با اجازه حاکم شرع مانعی ندارد.
سؤال 891 - بین دو طایفه، در محلّی درگیري واقع میشود و چشم پسر بچهاي نابینا میشود، به عنوان وجه المصالحه دختر ده
سالهاي را با اجازه ولیّش براي برادر بچه 8 سالهاي که چشمش از بین رفته بود عقد میکنند. خود دختر ادّعا میکند من راضی
نبوده و نیستم. در قانون سنّ پسر و دختري که بتوانند مستقلا در کارهاي خود مداخله کنند 18 سال است و کمتر از 18 سال باید به
دادگاه مراجعه و دادگاه به پزشک متخصص ارجاع میدهد که بالغ و رشیده باشند، چنانچه پزشک متخصص قانونی بر بلوغ و رشد
گواهی کند، دادگاه قبل از سن 18 سالگی حکم رشد صادر میکند. در این مورد چنین اقدامی نشده لیکن در سن 16 سالگی
صورت جلسهاي بین زوجین به این کیفیت که تا پایان تحصیلات متوسطه زوجین به تحصیل خود ادامه دهند، تنظیم شده است. در
همین صورت جلسه نیز دختر ادعا میکند پدر و مادرم تهدیدم کردند من امضا کردم. این ازدواج در بعضی از روستاها مرسوم بوده
یشترط فی صحۀ تزویج الاب و الجد و نفوذه عدم » و هست. در ضمن در مسأله 4 تحریر الوسیله در فصل اولیاي عقد آمده است که
آیا این عدم مفسده و رعایت مصلحت مربوط به دختر میباشد « بل الاحوط مراعات المصلحۀ » و در آخر مسأله ذکر شده « المفسده
یا به پدر و فامیل دختر؟ آیا چنین عملی اصلا درست است یا نه؟
جواب: رعایت مصلحت و مفسده مربوط به دختر است یعنی مصالح دختر باید در نظر گرفته شود ارتباطی به پدر و مادر ندارد و
ملاحظات فامیلی و جبران خسارتها، نمیتواند مجوز باشد که صغیر مال المصالحه شود و امّا در مورد کبیر شرعی واضح است که
بدون رضاي او عقد صحیح نیست.
صفحه 127 از 282
ص: 250
سؤال 892 - حکم ازدواج معاطاتی چیست و چه شرایطی دارد؟ اگر یکی از مقلّدین شما در این مسأله (به فرض عدم صحّت ازدواج
معاطاتی به نظر شما) به مرجع دیگري رجوع نماید حکم چیست؟ اگر فردي به علّت عدم آشنایی به حکم (در صورت عدم صحّت
ازدواج معاطاتی) با فردي به این طریق ازدواج کند و بعد حکم را بفهمد وظیفهاش چیست؟
جواب: چیزي به نام ازدواج معاطاتی نداریم چنین ازدواجی باطل است.
سؤال 893 - اگر مردي با زن نامحرمی تفخیذ کند و انزال شود و فرزندي منعقد گردد بیآنکه دخول صورت گرفته باشد حکم
فرزند و زوال بکارت که بر اثر تولد فرزند حاصل میشود چیست؟
جواب: هرگاه یقین داشته باشد که انزال نمیشود، بعید نیست فرزند آنها همچون فرزند شبهه باشد و اگر احتمال میداده است،
خالی از اشکال نیست و در مورد مهر المثل اگر زن با میل و رضایت خود حاضر شده و احتمال این امر را میداده مهر المثل ندارد و
اگر احتمال نمیداده و رضایت به غیر تفخیذ نداشته، احتیاط واجب دادن مهر المثل است.
سؤال 894 - اگر زن به خاطر انجام مستحبات زیاد، دچار خستگی مفرط شود به طوري که مرد نتواند تمتّعات لازم را از او ببرد، آیا
مرد حق دارد او را از انجام چنین مستحباتی نهی نماید و آیا اطاعت از شوهر در اینجا لازم است؟
جواب: مرد نمیتواند او را نهی کند مگر به طور کلّی تمتّع از بین برود و در این صورت چون مزاحم حقّ شوهر است زن بدون
اجازه او نمیتواند اقدام کند.
سؤال 895 - اگر مردي به هیچ وجه قادر به ازدواج نباشد یعنی همیشه در امور زندگیش با شکست مواجه بوده و حتّی قادر به
سبکترین نوع ازدواج هم نیست و ازدواج نکردن هم موجب اختلالاتی در بدنش میشود، آیا میتواند به وسیله خوردن دارو و یا
عمل جراحی، مردي خود را از بین ببرد؟
جواب: جایز نیست و باید صبر کند تا خداوند فرجی براي او فراهم سازد.
ص: 251
سؤال 896 - همسر شهیدي که یک پسر دارد پس از گذشتن چند سالی ازدواج کرده است، پدر شهید میگوید: من به عنوان ولیّ
نمیگذارم نوهام در خانه بیگانه بماند چون من وظیفه دارم او را پرورش دهم و فعلا این پسر بچه 5 ساله است، مادرش میگوید:
من به عنوان مادر، او را پرورش میدهم، از نظر اسلام کدام یک مقدّم هستند؟
جواب: در مورد نگهداري بچه و پرورش او تا زمان بلوغ، مادر بچه بر جدّ او مقدّم است حتّی در صورتی که شوهر کند، ولی در
مسأله ولایت بر اموال حق با جدّ است و مادر ولایتی بر اموال کودك ندارد.
احکام رضاع
سؤال 897 - اگر خانمی دختر برادر شوهر خود را شیر دهد آیا غیر از آن دختر، فرزندان دیگر دو برادر میتوانند با هم ازدواج
کنند؟
جواب: آن دختري که شیر زن برادر را خورده نسبت به تمام فرزندان آن زن محرم است ولی سایر فرزندان آن دو برادر میتوانند با
هم ازدواج کنند.
سؤال 898 - اگر خواهري بچههاي خواهر خود را شیر دهد، آیا این خواهر به شوهر خواهرش محرم میشود؟
در ضمن حکم فرزندان او چه خواهد بود؟
جواب: خواهري که شیر داده به پدر بچه شیرخوار محرم نمیشود، ولی فرزندان این خواهر با پدر بچه شیرخوار محرمند.
صفحه 128 از 282
سؤال 899 - آیا نوههاي مادر رضاعی بر شیرخوار محرم میباشند؟
جواب: نوهها بر شیرخوار محرم میباشند.
ص: 253
فصل بیست