گروه نرم افزاری آسمان

فصل چهل و دوّم: احکام شهادت






سؤال 1319 - چرا در اسلام شهادت (گواهی) دو زن برابر با شهادت یک مرد است؟
جواب: به تفسیر نمونه، جلد دوّم، صفحه 444 ، ذیل آیه 282 سوره بقره، مراجعه فرمایید، پاسخ روشن در آنجا آمده است.
سؤال 1320 - شهادت افرادي که یا عادل نیستند، یا ظاهر الصّلاح نیستند و حتّی گاهی معلوم الفسق و نسبت به امور دینی بیمبالات
هستند، چه حکمی دارد؟ آیا مورد قبول واقع میشود؟
جواب: شهادت اینگونه افراد باطل است، شاهد باید ظاهر الصّلاح و عادل باشد.
سؤال 1321 - گاهی مدّعی یا منکر، براي اثبات ادّعاي خود افرادي را به عنوان شاهد معرّفی میکند که با انگیزه قومی یا گروهی
میخواهند به نفع یکی و ضرر دیگري شهادت بدهند؛ حتّی دیده شده که شخص وعده میدهد که اگر به نفع او شهادت بدهند، هر
زمان که آنها با کسی دعوا داشتند تلافی میکند، شهادت این نوع افراد چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه قاضی بداند این گونه افراد با انگیزههاي فوق شهادت میدهند، نمیتواند شهادت آنها را بپذیرد.
سؤال 1322 - با توجّه به این که در شرع مقدّس یکی از ادلّه شهادت است و اوصاف شهود آن چنان که تصریح شده در میان مردم
کم است و اگر هم به دادگاه معرّفی
ص: 456
شوند، دادگاه آنها را نمیشناسد و تزکیه نمودن آنها هم مشکل است؛ چون احوال تزکیه کنندگان نیز در نظر دادگاه مجهول است
و اگر همین گونه ادامه یابد، دور لازم میآید و این امر براي ارباب دعاوي کار را بسیار مشکل میکند و باعث جرأت متجاوزان و
بروز ناامنی در میان مردم میشود. سؤال اینجاست که اگر عدّهاي شهادت دهند که شاهد آدم درستکاري است و ظاهر خوب و قابل
قبولی دارد، به حدّي که عدالت شاهد در نزد عدّهاي شایع باشد در صورتی که دادگاه اوصاف آن عدّه را نشناسد و فقط بداند که
از هم محلّههاي شاهد هستند و ظاهري آراسته دارند، آیا قاضی میتواند به این شیاع متمسّک شده و شهادت شاهد را قبول نماید؟
صفحه 232 از 323
جواب: همانگونه که مسامحه در این امور صحیح نیست، سختگیري نیز درست نمیباشد. آنچه ذکر کردید براي اثبات دعاوي در
دادگاهها کافی به نظر میرسد.
ص: 457
فصل چهل و سوّم: احکام وصیّت
سؤال 1323 - آیا انسان میتواند ثلث مالش را هنگام وصیّت در اشیاي خاصّی قرار دهد؟
جواب: براي هر موردي که مشروع و مباح است میتواند وصیّت کند، و ثلث را در مال خاصّی که بخواهد تعیین نماید.
سؤال 1324 - اگر کسی بخواهد همسرش پس از فوتش مادام الحیات در منزل مسکونی او سکونت داشته باشد و سایر ورثه
مزاحمتی براي او ایجاد نکنند، چگونه باید وصیّت کند؟
جواب: میتواند منافع خانه را به عنوان ثلث به او واگذار کند و احتیاطاً از ورثه هم رضایت بگیرد، و یا این که منافع مزبور را به
« سُکنی » و « عُمري » همسرش در برابر چیز معیّنی مصالحه کند و عوض را دریافت دارد، و از همه بهتر این که منافع خانه را به عنوان
(یعنی اسکان همسرش در آن خانه مادامالحیات) به او واگذار کند، در این صورت ورثه حقّ بیرون کردن او را از خانه مادامالعمر
ندارند.
سؤال 1325 - اگر شخصی بیش از ثلث اموالش را ثلث قرار دهد و فرزندانش هم با توجّه به باقیمانده موافقت کنند، سپس در اواخر
عمرش (سه ماه قبل از فوت) وصیّتنامهاي تنظیم و در آن قسمتی از اموال خود را به فردي هبه نماید، حکم هبه و وصیّتنامه را بیان
فرمایید:
جواب: چنانچه رضایت آنها مشروط به باقی ماندن مقدار مزبور بوده و او در
ص: 458
آخر عمر چیزي را ببخشد، وصیّت مازاد بر ثلث نافذ نیست.
سؤال 1326 - چندي قبل یکی از دوستان به رحمت ایزدي پیوست، از ایشان وصیّتنامهاي به جاي مانده که طبق آن باید ثلث
دارائیاش صرف مخارج کفن و دفن و نماز و روزه شود و هر چه باقی ماند کار خیر انجام شود، اکنون براي ما دو سؤال پیش
آمده، لطفاً جواب این دو سؤال را روشن فرمایید:
الف) ایشان مقدار نماز و روزه را معیّن نکرده است، براي اجراي وصیّت ایشان چند سال باید نماز و روزه بخریم؟
جواب: اگر مقدار ثلث زیاد است، به اندازهاي که احتمال میدهید از او نماز و روزه فوت شده، و یا عیب و اشکالی داشته استیجار
کنید، و بقیّه را در کار خیر مصرف نمایید.
ب) آیا مصرف یک سوّم اموال ایشان جهت کار خیر فوریّت دارد، یا میتوان با تأنّی و در درازمدت انجام داد؟
جواب: باید در کوتاه مدّت انجام گیرد.
ج) آیا اثاث معمول منزل، مثل ظروف و وسایل آشپزخانه، باید در محاسبه اموال بطور دقیق بیاید؟
جواب: آري، آن هم باید محاسبه شود.
سؤال 1327 - شخصی در وصیّتنامه دوّم خود چنین مینویسد:
خانهاي در خیابان فلان دارم، آن را به فرزندم یوسف منتقل کردم، به شرط آن که اختیار فسخ مادام الحیات با خودم باشد. و قطعه »
زمینی که داراي دو سند میباشد به دو دخترم، محبوبه و منیره، براي جهیزیّه آنها منتقل نمودم، و اختیار فسخ در این مورد نیز
با توجّه به عبارات فوق، آیا این وصیّت مصداق هبه است، یا صلح تلقّی میشود؟ و آیا اختیار فسخ « مادامالحیات با خودم میباشد
صفحه 233 از 323
مادامالحیات ضرري به صحّت آن وارد نمیکند؟
جواب: ظاهر این است که این واگذاري به صورت هبه، یا صلح بلاعوض- که
ص: 459
آن هم مفهوم هبه را دارد- میباشد، بنابراین چنانچه مورد هبه را تحویل داده، صحیح است و خیار فسخی که براي خودش قرار
داده، آن هم مشکلی ندارد، امّا اگر تحویل نداده باطل است.
سؤال 1328 - شخصی محترم و خیّر در وصیتنامه خود از بازماندگان درخواست نموده، از محلّ ثلث اموال او یک حسینیّه و یک
مسجد احداث نمایند. بازماندگان حسینیّه را ساختهاند و اکنون در صدد احداث مسجد میباشند، حال با توجّه به امور زیر، آیا
میتوان به جاي مسجد حسینیّهاي دیگر، یا یکی دو سالن به بناي امامزاده محل اضافه نمود؟
الف) منطقه از نظر مسجد اشباع میباشد و میتوان گفت هر 100 تا 150 متر یک مسجد وجود دارد، بطوري که از بعضی مساجد
فقط چند روز اوّل ماه محرم استفاده میشود.
ب) بازماندگان متوفّی اصرار به ساخت مسجد در محل و محدوده زندگی خود دارند.
ج) وکیل متوفّی، که مسئول اجراي وصیّتنامه میباشد، و نیز اطرافیان آن مرحوم با توجّه به حضور گسترده مردم در امامزاده محل به
منظور زیارت و نیز برگزاري مراسم مختلف مذهبی از قبیل زیارت عاشورا، دعاي ندبه، جشن اعیاد مذهبی، جشن میلاد معصومین
(علیهم السلام) و جلسات قرآن و احیا و شبزندهداري لیالی قدر و عزاداري ماه محرّم الحرام و دیگر مراسم مذهبی در این امامزاده،
تمایل به احداث بنایی براي رفع نیازها در این مکان مقدّس دارند.
د) زمینهاي امامزاده همگی وقف میباشند و ساخت مسجد در این مکان چندان مناسب و ضروري نمیباشد.
جواب: وصیّت را نمیتوان تغییر داد و باید مسجد ساخته شود، البتّه در محلّی که احتیاج به مسجد بیشتر است، خواه دور باشد یا
نزدیک (در صورتی که جاي معیّنی در وصیّتنامه تعیین نشده باشد).
ص: 461
فصل چهل و چهارم: احکام ارث
ارث گروه اوّل
سؤال 1329 - خانمی دار فانی را وداع نموده است، مرحومه داراي خواهري ابوینی و نبیره پسري میباشد، ماترك آن مرحومه را بین
خواهر مرحومه و اولاد اولادش تقسیم نمودهاند. آیا تقسیم مذکور شرعاً صحیح است؟ در صورتی که صحیح نیست چگونه باید
تقسیم کرد؟
جواب: مادام که نوه یا نبیره وجود دارد نوبت به خواهر نمیرسد و تمام مال باید به نوه و سپس به نبیره داده شود.
سؤال 1330 - شخصی در امارات عربی بر اثر تصادف فوت کرده، پدر و مادر متوفّی در حال حیات بوده و متوفّی مجرّد بوده و اولاد
ندارد. مدّت یک سال بعد پدرش فوت کرده و 20 روز بعد از فوت پدر، دیه متوفّی وصول شده است. آیا بعد از فوت پدر، پول دیه
به پدر میرسد یا مادر یا هر دو، در صورتی که مادر حاجب هم دارد؟ سهم الارث هر یک را بیان فرمایید.
جواب: به فرض وجود حاجب دیه به شش قسمت تقسیم میشود، پنج قسمت به پدر و یک قسمت به مادر تعلّق میگیرد و سهم
پدر از دیه مانند سایر اموالش بین فرزندان و همسر او طبق قانون ارث تقسیم میشود.
سؤال 1331 - مردي که صاحب یک زوجه و دو پسر و دو دختر است از دنیا رفته و داراي اموالی از منقول و غیر منقول است، پدر و
صفحه 234 از 323
مادر متوفّی در قید حیاتند،
ص: 462
چگونگی تقسیم ماترك را ذکر نمایید. ضمناً آیا صغیر یا کبیر بودن فرزندان متوفّی تأثیري در حکم دارد؟
جواب: یک هشتم از مال به همسر داده میشود و یک ششم به پدر و یک ششم به مادر، باقیمانده را شش قسمت میکنند به هر
پسر دو سهم، و به هر دختر یک سهم میرسد و صغیر یا کبیر بودن تأثیري ندارد.
سؤال 1332 - خانمی در اثر تصادف با ماشین فوت شده است، ورثه او سه پسر، سه دختر و همسر و مادرش میباشند. با توجّه به
توضیحاتی که میآید، به سؤالات مطرح شده پاسخ فرمایید:
-1 شوهر فعلی ایشان پدر هیچ کدام از اولاد او نیست و آن مرحومه تقریباً همه ثروت خود را قبل از این که با این شوهر ازدواج
کند به دست آورده است.
-2 وارثین دیه را به متّهم (تصادفکننده) بخشیدهاند و قرار شده مبلغی کمتر از دیه از او دریافت نمایند.
-3 مرحومه ثلث اموال خود را براي مصرف در مورد معیّنی وصیت کرده و شخصی را به عنوان وصی خود تعیین نموده است.
با توجّه به مقدّمه بالا سؤالاتی مطرح است:
الف) سهم هرکدام از ورثه به تفکیک چه مقدار میباشد؟
جواب: یک ششم اموال او به مادر و یک چهارم به شوهر و بقیّه نُه سهم میشود، به پسرها هر کدام دو سهم و به دخترها هر کدام
یک سهم داده میشود.
ب) آیا مبلغی که از متّهم دریافت میکنند (با توجّه به این که دیه نیست) مثل مال الارث تقسیم میشود؟
جواب: دیه و آنچه به جاي آن گرفته شود مانند مال الارث است.
ج) ثلث اموال شامل مبلغی که از متّهم دریافت میکنند نیز میشود؟
جواب: ثلث از آن نیز خارج میشود.
ص: 463
سؤال 1333 - منزلی از عموي مرحومم به مادر بزرگ این جانب به ارث رسیده است. با توجّه به این که ایشان به علّت کهولت سن،
قدرت انجام کاري را ندارند و پول حاصل از فروش منزل، مورد نیاز پدر و عمّههایم بود، آنها با توافق یکدیگر تصمیم گرفتند منزل
را با اخذ وکالت از مادربزرگ، توسّط پدرم فروخته و مبلغ حاصل بین طرفهاي ذينفع تقسیم شود؛ امّا در حین انجام معامله پدرم
مرحوم شد.
با توجّه به این که مادربزرگم به علّت کهولت سن در جریان ماجراي فروش قرار نداشت، عمّههاي این جانب تصمیم گرفتند این
منزل را فروخته ولی سهم پدر مرحوم این جانب را به ورثه نپردازند. و براي ورثه پدرم امکان صحبت با مادربزرگم و روشن نمودن
موضوع وجود ندارد. حال آیا از نظر شرعی انجام چنین عملی (فروش منزل و تقسیم مبلغ آن) جایز است؟ آیا ورثه پدرم میتوانند
سهم خود را از این مبلغ مطالبه نمایند؟ (لازم به توضیح است که معامله تا حدّ قولنامه پیش رفته و حتّی چکهاي آن نوشته شده
است).
جواب: فروش منزلی که به مادربزرگ تعلّق دارد، و تقسیم پول آن بین عموها و عمّهها و پدر شما جز به رضایت مادربزرگ جایز
نیست، و اگر بر اثر کهولت سن قادر به تصمیمگیري نمیباشد، باید فروش آن با اجازه حاکم شرع باشد و براي خود مادربزرگ
انجام گیرد و تقسیم پول حاصل از آن، میان دیگران، تا زنده است وجهی ندارد.
سؤال 1334 - زن و شوهري چند فرزند دارند. یکی از فرزندان آنها، که مجرّد است، فوت میکند و از او اموالی باقی میماند، پدر
صفحه 235 از 323
این متوفّی نیز قبل از تقسیم ارث فرزند فوت میکند. اگر پدر این فرزند داراي والدین باشد، آیا سهمالارثی که از فرزند خود دارد
به والدینش میرسد؟
جواب: آري ارث آن پدر به والدین او و سایر فرزندان و همسرش میرسد.
ص: 464
ارث گروه دوّم و سوّم
سؤال 1335 - مرحومه بانو سیّده قمر، اموال خود را به مسجد مصالحه نموده است، در حالی که وارث طبقه دوّم او (برادر و خواهر)
موجودند، آیا اموال مختصر او به مسجد میرسد، یا ورثه او نیز حقّی دارند؟
جواب: اگر این صلح را به عنوان بعد از مرگ سفارش کرده، وصیّت محسوب میشود و فقط در یک سوّم اموالش مؤثّر است. و
اگر صلح قطعی در حال حیات کرده و تحویل داده، کسی در آن حقّی ندارد؛ زیرا انسان تا زنده است حقّ تصمیمگیري در اموال
خود را دارد.
سؤال 1336 - در صورتی که ورّاث متوفّی عبارت باشند از: دختر عمو، یا پسر عموي ابوینی و دختر عمو و پسر عموي پدري، آیا در
این صورت به دختر عمو و پسرعموي پدري هم ارث میرسد؟
جواب: در فرض مسأله دختر عمو و پسر عموي پدري ارث نمیبرند، فقط ابوینی ارث میبرد.
ارث زوجین
سؤال 1337 - اگر شوهر قسمتی از ثلث اموالش را به همسرش هبه کند؛ مشروط بر این که بعد از مرگ شوهر از هشت یک خود
صرفنظر کند، آیا زوجه میتواند بعد از مرگ زوج درخواست هشت یک کند؟
جواب: زوجه باید به شرطی که با او شده عمل نماید و اگر به شرط عمل ننماید هبه از سوي ورثه قابل فسخ است.
سؤال 1338 - آیا سرقفلی زمین و مغازه قابل فروش است؟ آیا زوجه از آن ارث میبرد؟
جواب: سرقفلی زمین و مغازه حکم زمین را ندارد و همسر از آن ارث میبرد،
ص: 465
و با موافقت مالک متولّی موقوفه قابل فروش است.
سؤال 1339 - شخصی از دنیا رفته و وارث او پدر و مادر و همسرش میباشند، در اینجا این سؤالات مطرح میشود:
الف) آیا زن علاوه بر جهیزیّه خود، مالک زیورآلات و طلاجاتی که شوهر مرحومش براي او خریده نیز میباشد؟
جواب: زیورآلات معمولًا ملک زن است؛ مگر این که شوهر تصریح کرده باشد که به عنوان امانت نزد اوست.
ب) آیا بدهی متوفّی از کلّ ماترك، منقول و غیر منقول، پرداخت میشود یا فقط از منقول داده میشود؟
جواب: بدهی از کلّ ماترك پرداخت میشود.
ج) آیا وسایل خانه، که از طرف بستگان اهدا میشود، مال شخص زن میشود، یا جزء ماترك است؟
جواب: وسایلی را که براي زن آوردهاند مال زن میباشد، و وسایلی که براي مرد آوردهاند مال اوست و اگر کسانی قصد هر دو
کردهاند مال هر دوست.
سؤال 1340 - شخصی در زمان حیات خود، صاحب قطعه باغی بوده است. ده سال پس از فوت نامبرده قطعه باغ مزبور در طرح
ساخت و ساز شهري و در مسیر خیابان قرار گرفته است و شهرداري معادل آن، زمینی داده است، حال زمین مزبور به فروش رفته
صفحه 236 از 323
است، با توجّه به برگ حصر وراثت که یک هشتم اموال منقول و بهاي اعیانی غیر منقول سهم زن قید گردیده و سند مالکیت زوجه
نیز بر این اساس تنظیم شده، آیا زوجه آن مرحوم در ثُمن ( 81 ) زمین که به جاي درخت باغ دادهاند ذیحق میباشد، یا ثُمن بهاي
اعیانی زمان بعد از فوت شوهرش ملاك میباشد و او ذیحق نیست؟
جواب: آن زن مالک ثُمن بهاي اعیانی در زمان فوت است و اگر با گذشت
ص: 466
زمان قیمت اعیانی بالا رفته و زمین مزبور به عنوان قیمت آن پرداخت شده است، زن در آن زمین سهیم است.
سؤال 1341 - شخصی از دنیا رفته است. وارث او همسر و دو برادرزاده و یک خواهرزادهاش میباشند. ترکه او عبارت است از آب،
ملک و رودخانه؛ لطفاً نحوه تقسیم ارث را بیان فرمایید.
جواب: همسر او از زمین چیزي نمیبرد؛ ولی اگر ساختمان و مانند آن دارد از قیمت آنها ارث میبرد (به مقدار یک چهارم مال)،
بقیّه در میان برادرزادهها و خواهرزاده تقسیم میشود. برادرزادهها دو سهم و خواهرزاده یک سهم میبرند، این در صورتی است که
همه از یک پدر و مادر باشند، بعلاوه زن از آب رودخانه هم سهم میبرد.
سؤال 1342 - زنی در زمان حیات شوهر مهریّهاش را مطالبه نکرده است، آیا پس از فوت شوهرش میتواند مطالبه نماید؟ در
صورتی که باید پرداخت شود، آیا در مرتبه دیون است یا خیر؟ و در صورتی که در مرتبه دیون است، آیا بر سایر دیون مقدّم است؟
جواب: مهریّه مانند سایر دیون و همردیف آنهاست و باید از اصل ترکه پرداخت شود.
سؤال 1343 - اگر زنی که در حالت حیات مهریّهاش را مطالبه نکرده فوت کند، آیا ورثه این زن میتوانند مهریّه او را از شوهر
مطالبه کنند، اگر شوهر هم مرده باشد حکم مسأله چیست؟
جواب: همانطور که در بالا اشاره شد مهریّه مانند سایر دیون است و به ارث منتقل میشود، و ورثه میتوانند آن را مطالبه کنند.
سؤال 1344 - آیا زوجه از سرقفلی املاك موقوفه ارث میبرد؟
جواب: زوجه از سرقفلی ارث میبرد، چه در املاك موقوفه و چه در غیر موقوفه.
ص: 467
سؤال 1345 - هرگاه مردي از دنیا برود و ورّاث وي عبارت باشد از یک زوجه و چند فرزند صغیر و کبیر، و از متوفّی یک واحد
مسکونی به عنوان ماترك باقی مانده باشد، با عنایت به این که زوجه حقّی نسبت به عین ابنیه نداشته و فقط در قیمت آن سهیم
میباشد، آیا قبل و بعد از پرداخت حقّ زوجه، نامبرده میتواند به سکونت در آن منزل ادامه دهد، یا منوط به اذن سایر ورّاث
میباشد؟
جواب: باید سایر ورثه اجازه دهند.
سؤال 1346 - شوهر در ضمن عقد تعهّد میدهد که پس از عروسی و آمدن زوجه به خانه او، چند یا چندین قلم کالا و چیز دیگري
به عنوان جهیزیّه، براي همسرش خریداري نماید. بعد از عروسی و قبل از این که شوهر به تعهّد خود عمل نماید همسرش فوت
میکند. اگر سایر ورثه این زن از طریق دادگاه زوج را ملزم به انجام تعهّد نمایند، آیا خود شوهر نیز جزء ورّاث زنش میباشد و از
جهیزیّهاي که میخرد، ارث میبرد؟
جواب: سهم الارث دارد.
سؤال 1347 - فردي که نظامی بوده، بر اثر جدال و نزاع خانوادگی، با پدرزنش درگیر شده است. پدر زن به طرف اسلحه داماد
دست دراز کرده و قصد استفاده از اسلحه را داشته است؛ او براي این که پدر زنش دست از جدال و نزاع بردارد، ابتدا دو تیر هوایی
شلیک میکند، سپس به علّت این که پدرزن دور نشده، بلکه با چوبدستی به طرف او و اسلحهاش نزدیک میشود، به طرف دست
صفحه 237 از 323
پدرزنش شلیک میکند که ناگهان همسرش به حمایت از پدرش درمیآید و در این میان اشتباهاً کشته میشود. قاتل از این همسر،
داراي پسري دوساله است و متوفّیه پدر و مادر هم دارد. در این مورد سهم همسر، پسر، پدر و مادر متوفّیه را بطور دقیق مشخّص
نمایید.
جواب: یک ششم دیه کامله به پدر و یک ششم دیه کامله به مادر و بقیّه به
ص: 468
فرزند میرسد و چیزي از دیه به شوهر نمیرسد؛ خواه دیه قتل خطا باشد یا دیه قتل عمد، که گاه به جاي قصاص توافق بر آن
میشود.
حکم اموال مفقود الاثر
سؤال 1348 - حدود چهارده سال پیش پدرم در جبهه جنگ تحمیلی مفقود الاثر گردید. علی رغم اقدامات به عمل آمده، مدرکی
دالّ بر شهادت ایشان از ارگانهاي مربوطه به دستمان نرسیده است؛ بلکه مدارکی شبهه اسیر شدن ایشان را ایجاد نموده است، به هر
حال پدر بزرگ این جانب نیز تا چهار سال پیش در قید حیات بودند؛ مستحضرید مفقود شدن پدرم حدود ده سال جلوتر از
درگذشت پدربزرگم بوده است، آیا از اموال منقول و غیر منقول پدربزرگم به پدرم و به ما چیزي تعلّق میگیرد؟ آیا بقیۀ ورثه
میتوانند اموال به جاي مانده از پدربزرگم را تقسیم کنند و سهم الارث ما را ندهند؟ وظیفه ما و بقیّه ورثه چیست؟
جواب: باید سهم پدرتان را کنار بگذارند و به دست شخص امینی بسپارند و مادام که یقین به شهادت او حاصل نشود سهم پدر
شما نزد او نگهداري میشود، و اگر ثابت شد که بعد از وفات پدربزرگ شهید شده است سهم او به شما و سایر ورثه او میرسد.
سؤال 1349 - اگر تنها وارث متوفّی یا مقتولی مفقود الاثر شده باشد، آیا چنین مقتول و یا متوفّایی در حکم بلاوارث است؟
جواب: مادام که مرگ آن وارث ثابت نشود به حکم زنده است؛ و باید ارث او را نزد فرد امینی نگه داشت.
سؤال 1350 - برادري داشتم که در جنگ مفقود الاثر شده و تا کنون هیچ خبري از او به دست نیامده است. نامبرده، زن و یک
فرزند دختر دارد و درآمد سالانه او یک صد هزار تومان میباشد، از آنجا که فرزند او نیاز به کمک مالی دارد، آیا میتوان
ص: 469
درآمد ایشان را به فرزندش داد و یا طبق وصیّت ایشان عمل کرد؟
جواب: تا زمانی که یقین به فوت او پیدا نکردهاید نمیتوانید اموال او را تقسیم کنید، ولی باید از منافع آن به کسانی که واجب
النّفقه او هستند، مانند همسر و فرزندش، به مقدار نیاز بپردازید.
سؤال 1351 - براي تقسیم میراث کسی که مفقود شده چه مقدار باید صبر کرد؟ آیا بدون فحص و جستجو ده سال و با فحص و
جستجو چهار سال صبر کردن کافی است؟
جواب: باید بقدري صبر کرد تا علم به مرگ مفقود حاصل شود.
حبوه (اموال اختصاصی فرزند بزرگ)
سؤال 1352 - آیا موتور و اتومبیل یا دوچرخه سواري و ساعت مچی به عنوان حبوه محسوب میشود؟
جواب: هیچکدام از حبوه نیست.
سؤال 1353 - پدر بزرگوارمان در اثر سکته قلبی دار فانی را وداع گفته و از وي اموال منقول و غیر منقول و یک دستگاه پیکان به
جاي مانده است، پدر ابتدا با پاي پیاده، سپس با اسب در روستاها در مساجد و منابر به ارشاد مردم مشغول بود، با توجّه به موقعیّت
صفحه 238 از 323
زمانی اسب را فروخت و پیکان فوق را خریداري نمود، آیا پیکان متعلّق به تمام اهل خانواده میباشد، یا به بنده که پسر ارشد
خانواده هستم و بر حسب وظیفه شرعی باید قضاي نماز و روزههاي او را بجا آورم تعلّق میگیرد؟
جواب: مرکب جزء حبوه نیست و متعلّق به تمام ورثه میباشد.
سؤال 1354 - برخی تصوّر میکنند که فلسفه حبوه براي پسر بزرگتر این است که او قضاي نمازها و روزههاي پدر را باید انجام
بدهد و در واقع حبوه عوض و اجرت عبادتهاي مذکور است، آیا این سخن صحیح است؟ اگر صحیح باشد، در صورتی که
ص: 470
پدر عبادت قضاشدهاي نداشته باشد، آیا حبوه باید در بین تمام ورثه تقسیم شود؟
جواب: مسأله حبوه ارتباط صددرصد با مسأله قضاي نماز و روزه ندارد؛ هرکدام حکم جداگانهاي است.
چگونگی تقسیم ارث کسانی که همزمان فوت کردهاند
سؤال 1355 - داماد این جانب به همراه همسر و دو فرزندش به هنگام بازگشت از مسکو به تهران به وسیله هواپیماي نظامی، در حین
عبور از فضاي کشور ارمنستان هدف موشک نظامیان آن کشور قرار گرفته و از بین رفتند. وارث دامادم فقط مادرش میباشد و
وارث دخترم، این جانب و عیالم میباشیم. مستدعی است درباره مهریّه و جهیزیّه دخترم، که متعلّق به حقیر و عیالم میباشد، و نیز
در مورد اموال باقیمانده از متوفّی حکم شرعی را صادر فرمایید.
جواب: حکم اسلام در این گونه موارد چنین است: که باید اوّل فرض کنیم شوهر قبل از بقیّه فوت کرده است و اموال او را میان
مادر و همسر و دو فرزندش تقسیم کنیم، سپس سهم همسرش به پدر و مادر او میرسد و سهم بچّهها به پدربزرگ، یعنی شما، و
مادربزرگها میرسد؛ سپس فرض میکنیم که زوجه قبلًا فوت کرده و اموال او را که شامل جهیزیّه و مهریّه و مانند آن میشود،
میان ورثه او تقسیم میکنیم، سپس یکچهارم شوهر را به مادرش میدهیم و سهم فرزندان به پدربزرگ، یعنی شما، و
مادربزرگها میرسد (دقّت کنید)، اگر بچّهها مالی نداشتهاند که مشکلی نیست وگرنه باید به صورت بالا میان همه ورثه تقسیم
شود.
مسائل متفرّقه ارث
سؤال 1356 - در مورد تفاوتهاي زن و مرد از لحاظ ارث، که چرا اسلام سهم مرد را دو برابر سهم زن قرار داده است، توضیح
بفرمایید.
ص: 471
جواب: دلیل آن روشن است؛ زنان هنگامی که شوهر میکنند هزینهاي براي زندگی نمیپردازند و در اسلام تمام هزینه آنها بر
دوش مردان است، و به تعبیر دیگر مردان هم باید هزینه زندگی خود را بپردازند و هم هزینه زندگی فرزندان و زنانشان را، و با این
حال طبیعی است که سهم ارث آنها بیشتر باشد، ممکن است گفته شود بعضی از زنان شوهر نمیکنند و بعضی از مردان زن
نمیگیرند، درباره آنها چطور؟ پاسخ آن نیز با توجّه به یک نکته معلوم میشود و آن این که قوانین الهی (بلکه تمام قانونها)
هماهنگ با نوع افراد جامعه است. افراد استثنایی معیار قوانین نیستند (شرح بیشتر را در تفسیر نمونه، جلد سوّم، صفحه 374 ، ذیل آیه
دوازدهم سوره نساء مطالعه فرمایید).
سؤال 1357 - آیا شرعی و انسانی است که پدري، فرزندان همسر دوّم خود را، علاوه بر تبعیض شدید عاطفی و مادّي در دوران
حیات، پس از مرگ نیز از ارث محروم و همه را به فرزندان همسر اوّل ببخشد؟
صفحه 239 از 323
جواب: کسی نمیتواند فرزندان خود را از ارث محروم کند؛ تنها میتواند نسبت به یک سوّم از اموال خود سفارش کند که آن را
به هر کس میخواهد بدهند؛ امّا دو سوّم دیگر باید مطابق قانون ارث تقسیم گردد، اضافه بر این عدالت میان فرزندان یک اصل
اسلامی است.
سؤال 1358 - بر فرض پذیرش این مسأله که انسان مالک بدن خود میباشد و میتواند وصیّت نماید که در قبال برداشتن عضوي از
بدن او براي جرّاحی وجهی در مقابل آن بگیرند، آیا این پول به وارث میرسد، و یا باید در امور خیریّه که ثوابش به فرد فوت شده
میرسد، خرج و مصرف شود؟
جواب: وجه مزبور باید در کارهاي خیر براي میّت صرف شود، به وارث نمیرسد.
سؤال 1359 - پدرم از دنیا رفت و جز من فرزندي نداشت؛ نه از مادرم و نه از همسر
ص: 472
دیگرش. آن مرحوم وصیّت کرد به شرطی که نامادري من شوهر نکند، اضافه بر هشت یک ارث ببرد. بر همین اساس، توافقی
صورت گرفت و ایشان پس از اخذ ارث، با زیر پا گذاشتن وصیّتنامه، ازدواج کرد. وکیل ایشان با تردستی توافقنامه را طوري تنظیم
کرد که ضمن عمل به مفاد وصیّت، در تقسیم ارث نامی از وصیّتنامه برده نشد. با توجّه به مقدّمه فوق به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
الف) آیا عدم ذکر لفظ وصیّتنامه در توافقنامه، از طرف وکیل (که در حقیقت راه را براي ازدواج این خانم پس از گرفتن ارث باز
کرده) نوعی تدلیس محسوب میشود؟
جواب: در صورتی که به شرط عمل نکرده و ازدواج نموده باشد، ازدواجش صحیح است؛ ولی باید مازاد بر یک هشتم را به ورثه
برگرداند. (اگر هر دو همسر حیات دارند یک هشتم سهم مجموع آنهاست).
ب) آیا نامادري من با استناد به عدم ذکر لفظ وصیّتنامه در توافقنامه، میتواند ادّعا کند که ازدواج او و شکستن شرط پدرم پس از
گرفتن ارث، اشکالی ندارد؟
جواب: باید مطابق شرط عمل کند و یا مقدار اضافه را برگرداند.
سؤال 1360 - میدانیم که فرزندخواندگان ارث نمیبرند. حال اگر زن و مردي که کودکی را به فرزندي قبول کردهاند، فرزندي از
خود نداشته باشند، آیا بازهم فرزندخوانده ارث نمیبرد؟.
جواب: فرزندخوانده احکام فرزند را ندارد و در هیچ حالت ارث نمیبرد؛ ولی مرد و زنی که او را به فرزندي پذیرفتهاند میتوانند
وصیّت کنند که مقداري از اموال آنها (حدّ اکثر تا ثلث) را به فرزندخوانده خویش بدهند، و یا در حال حیات و صحّت و سلامت،
بخشی از اموال خود را به او واگذار کنند و میتوانند حقّ فسخ را براي خود مادام الحیاة محفوظ دارند.
سؤال 1361 - از شخصی سه فرزند دختر باقی مانده است، که هر کدام بالغه و عاقله و داراي فرزند هستند، مقداري ملک از پدرشان
باقی مانده است، یکی از آنها برادر
ص: 473
شوهر و فرزند خود و دو نفر دیگر شوهر خویش را وکیل کردهاند تا ملک را تقسیم کنند، وکلا با ریسمان اندازهگیري و قرعهکشی
کرده و هرکدام راضی و قانع شدند، مدّت 28 سال از این تقسیم گذشت و خواهر بزرگ فوت کرد. اکنون ورثه او مدّعی هستند
که مادرشان به حقّ خود نرسیده است؛ حکم شرع در این مسأله چیست؟
جواب: تقسیم به قوّت خود باقی است؛ مگر این که با دلیل قاطع شرعی ثابت شود که او در آن زمان به حقّ خود نرسیده است.
سؤال 1362 - مخارج بیماري پدر مرحومم بر عهده چه کسی است؟
جواب: مخارج بیماري پدر بر عهده خود اوست و از ترکه برداشته میشود؛ مگر این که بعضی از فرزندان یا غیر آنها به میل خود
صفحه 240 از 323
آن را پرداخته باشند.
سؤال 1363 - در ادارات دولتی مبلغی حدود 200 الی 300 هزار تومان به عنوان حقّ دفن و کفن به کارمندان اختصاص میدهند،
لطفاً در این مورد به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا مبلغ مذکور، که بعد از فوت به بستگان تحویل داده میشود، جزء اموال میّت و ترکه او حساب میشود و بین همه ورّاث
تقسیم میشود؟
ب) آیا میّت میتواند آن را براي شخص خاصّ یا مصرف خاصّی وصیّت کند؟
جواب: هر مقدار آن در مصرف خاص مصرف شده مشکلی ندارد و باقیمانده در حکم اموال میّت است؛ مگر این که در مقرّرات
اداري ضوابط خاصّی براي آن قرار داده شده باشد.
سؤال 1364 - در قتل خطا و شبه عمد، آیا قاتل از مورّث خود ارث میبرد؟
جواب: ارث میبرد.
سؤال 1365 - آیا فرزند متولّد از تلقیح مصنوعی، اگر نطفه از یک مرد اجنبی باشد، از پدر خود ارث میبرد؟ و آیا این فرزند از
مادر، و مادر از فرزند ارث میبرد؟
جواب: اگر نطفه از مرد اجنبی بوده باشد نه از پدر ارث میبرد و نه از مادر؛
ص: 474
ولی نسبت به پدر و مادر محرم است.
سؤال 1366 - در تجاوز به عنف، به زن تجاوز شده مهر المثل تعلّق میگیرد، حال اگر آن زن از دنیا رفته باشد، آیا حقّ مطالبه مهر
المثل به ورثه منتقل میشود؟
جواب: آري به ورثه منتقل میشود.
سؤال 1367 - شخصی داراي سه دختر و چهار پسر میباشد، که همگی قبل از فوت پدر ازدواج نمودهاند، سه نفر از پسرها، بنا به
دلایل خاصّ ی، ترك وطن نموده و در شهرستانها امرار معاش میکنند. از این پدر مقداري زمین کشاورزي، باغ، منزل مسکونی با
اثاثیه، لوازم خانگی و حیوانات اهلی باقی مانده است، در هنگام فوت پدر براي این که مادر سرگردان نشود از تقسیم ارثیه
خودداري شد. فرزند بزرگتر همه مایملک را تصاحب نموده و از آنها استفاده میکند، علاوه بر این که مقداري از زمینها را به نام
خود نموده و مادر را نیز از خانه بیرون کرده است، حال که فرزندان دیگر ارثیه خود را مطالبه میکنند، به هیچ وجه حاضر به تقسیم
ارثیه نمیشود و با سر و صدا و آبروریزي طفره میرود، حکم الهی چیست؟
جواب: مال الارث باید مطابق قانون اسلام میان همه ورثه تقسیم شود و هیچ کس حق ندارد بیش از سهم خود را بگیرد که گناه
بزرگ و غیر قابل بخششی است و مالک آن نخواهد شد.
سؤال 1368 - شوهرم مدّت دوازده سال مریض بود و امسال از دنیا رفت، شش پسر و سه دختر دارم، براي سه تن از پسرها و یکی از
دخترها تشکیل خانواده داده و مخارج زیادي را برایشان متحمّل شدهام و هماکنون سه پسر و دو دختر دیگر در منزل هستند و تقریباً
یک صد و پنجاه هزار تومان بدهکاري داریم. حتّی وضعمان به جایی رسیده که شبها بچّههایم گرسنه سر به بالین میگذارند. کلّ
دارایی شوهرم یک قطعه زمین 75 متري و یک ساختمان است که میخواهم زمین را بفروشم و بدهکاریها و وجوهات شوهرم از
قبیل خمس، زکات، نماز، روزه و غیره که بر ذمّه
ص: 475
اوست را تدریجاً بپردازم؛ ولی بچّههاي بزرگم مخالفت و حتّی مرا تهدید میکنند! حکم الهی چیست؟
صفحه 241 از 323
جواب: باید با نظر وصی، زمین یا دیگر اموال آن مرحوم را بفروشید و تمام بدهکاریهاي زمان حیات او را ادا کنید و حتّی یک روز
هم تأخیر نیندازید که شرعاً جایز نیست و همچنین اگر از باب خمس و زکات بدهکاري دارد باید پرداخته شود؛ ولی هزینههاي
ازدواج بچّههایی که ازدواج نکردهاند از سهم الارث خودشان خواهد بود؛ مگر این که دیگران رضایت دهند که از تمام مال الارث
خارج شود.
سؤال 1369 - شخصی دو همسر داشته است؛ یکی فوت شده و دوّمی در قید حیات میباشد؛ کیفیّت اداي مهریّه هر کدام از ترکه
میّت را بیان فرمایید.
جواب: هر کدام از آن دو زن مهریّه خودشان را میبرند، و مهریّه مانند سایر دیون است.
سؤال 1370 - فرزند بزرگ خانواده که همراه پدر از کودکی کاسبی و کار کرده است نسبت به ارثی که مانده چه حقّی دارد؟
جواب: فرزندي که با پدر کار کرده علاوه بر سهم الارث معادل اجرت خود را از اموال او میبرد؛ مگر این که در مقابل آن عوضی
گرفته باشد، یا ثابت شود قصد تبرّع داشته است.
ص: 477
فصل چهل