گروه نرم افزاری آسمان

فصل پنجاهم: احکام پزشکی







ضمان طبیب
سؤال 1710 - آیا دندانپزشک میتواند قبل از شروع به کار به بیمار یا ولیّ او بگوید که نسبت به ضررهاي احتمالی مسئولیّتی را
نمیپذیرد؟ در صورت موافقت بیمار یا ولیّ صغیر، اگر بیمار صدمهاي ببیند، آیا دندانپزشک ضامن میباشد؟
جواب: هرگاه قبلًا برائت خود را اعلام دارد و در کار کوتاهی نکند ضامن نیست.
سؤال 1711 - در همه درمانهاي دندانپزشکی که توسّط دانشجو انجام میشود (وظایف آموزشی) چون کار عملی است، گاهی
باعث خسارت و بعضی اوقات موجب از بین رفتن دندان یا عوارض دیگر میشود، در این صورت چه کسی ضامن میباشد؟
جواب: کسی که مباشر ایجاد نقصان است ضامن است؛ مگر این که قبلًا از طرف مقابل برائت گرفته باشد و در کارهاي خود
کوتاهی ننموده باشد.
سؤال 1712 - در علم پزشکی برخی از روشهاي درمانی با گذشت زمان دچار تغییراتی میشود، یا بکلّی ارزش خود را از دست
میدهد، در صورتی که پزشک به علّت عدم مطالعه از اطّلاعات جدید مطّلع نشود، آیا مسئول است؟
جواب: این مسأله دو حالت دارد: حالت اوّل این است که عرف پزشکان، پزشک را در برابر فرا نگرفتن معلومات جدید مق ّ ص ر
میشناسند، در این صورت
ص: 594
ضامن است. حالت دوّم آن است که فرا گرفتن آن مسائل را وظیفه طبیب نمیدانند؛ بلکه جزء تکامل علم محسوب میشود. در این
صورت مسئول نیست.
سؤال 1713 - برخی از افراد عادي (که در مسائل پزشکی تخصّصی ندارند) در امر پزشکی دخالت و قرص، آمپول یا دارویی را
براي مریض توصیه مینمایند. در صورتی که این امر منجر به مرگ یا آسیب جسمی شود، آیا آنها ضامن هستند؟
جواب: کار خلافی کرده و مجازات دارد، ولی ضامن دیه طرف نیست؛ مگر این که شخصاً دارو را به او تزریق کرده یا خورانده
باشد.
سؤال 1714 - در مراکز آموزشی، درمانی و پزشکی دولتی دستیاران، بویژه در سالهاي نخست، باید با حضور و راهنمایی اساتید
شما کار را شروع » : خود، اقدام به عمل جرّاحی نمایند. در صورتی که دستیار با اجازه استاد خود، یا به این امید که استاد میگوید
ولی استاد حاضر نمیشود)، به تنهایی یا با همراهی سایر دستیاران، عمل جرّاحی را به پایان برساند و آسیبی ) « کنید، من هم میرسم
به بیمار وارد شود که ناشی از عدم حضور استاد است، مسئول کیست؟
جواب: دستیار مسئول است؛ مگر این که تخلّف استاد از قول خود سبب این مشکل شده باشد که در این صورت نیز دستیار مقصّر
است؛ ولی میتواند خسارتی را که پرداخته از استاد که او را مغرور ساخته بگیرد.
سؤال 1715 - آیا اقدامات پزشکی طبیب در غیر رشته تخصّصی خود که آگاهی لازم را در آن ندارد، و باعث تشدید بیماري یا
صفحه 301 از 323
بروز عارضهاي جدید در بیمار میشود یا منجر به فوت بیمار میگردد، موجب ضمان است؟
جواب: آري، موجب ضمان است.
سؤال 1716 - در صورتی که بیمار یا ولیّ او به پزشکی که در کارش متخصّص و داناست، اجازه معالجه دهد، آیا در صورت مرگ
بیمار، پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که پزشک از پیامدهاي احتمالی برائت بجوید و در کار
ص: 595
خود، کوتاهی و سهلانگاري نکرده باشد ضامن نیست.
سؤال 1717 - چنانچه پزشک معالج، عمداً یا سهواً در مداواي بیمار یا مجروحی که مسئولیّت درمان وي را پذیرفته است، کوتاهی
ورزد و در نتیجه آن شخص در اثر سرایت بیماري و یا جرح سابق، صدمه دیده و یا تلف شود، آیا طبیب مسئولیّت خواهد داشت؟
جواب: در صورتی که مریض در شرایط خطرناکی باشد و اولیاي مریض او را به طبیب بسپارند که از او مراقبت کند و طرفین یا
خصوص طبیب بداند که اگر از بیمار غفلت کند، خطري بیمار را تهدید میکند، چنانچه طبیب این مسئولیّت را پذیرفته باشد، و از
انجام وظیفه تخلّف نماید، در برابر نتیجه آن مسئول است و اگر عمداً و به قصد زیان رساندن به مریض این کار را کرده باشد، قتل
عمد، یا جرح عمد محسوب میشود و در غیر این صورت، شبه عمد است.
سؤال 1718 - معالجات دندانپزشکی ممکن است با شکست یا کوتاهی عمر دندان همراه شود، لطفاً بفرمایید:
الف) اگر دندانپزشک سعی کافی و دقّت لازم را نموده باشد، ولی در حین معالجه ضررهایی به دندان و دهان برسد، چه حکمی
دارد؟
جواب: هرگاه این گونه ضررها طبیعی باشد و معمولًا در غالب موارد رخ میدهد، ضامن نیست، در غیر این صورت اگر از مریض
برائت نگرفته باشد، ضامن است.
ب) اگر بعد از معالجه، با وجود دقّت کافی در معالجه، عوارضی براي بیمار به وجود آید چطور؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
ج) در هر حال آیا اتمام حجّت با بیمار قبل از معالجه لازم است؟
جواب: براي این که مشکلی براي طبیب پیش نیاید، بهتر است که در هر حال از
ص: 596
بیمار برائت بگیرد.
سؤال 1719 - غالباً و بویژه در درمانگاههاي دولتی به بیماران توصیه میشود که فلان دندان قابل معالجه میباشد و همه اصرار بر
نکشیدن آن مینمایند؛ آیا کشیدن دندان در این حالت براي پزشک ضمانت دارد؟ اگر به خاطر وضع اقتصادي یا عدم بینش
فرهنگی انجام شود، ضمان شرعی دارد؟
جواب: در صورتی که دندان خراب است و بعضی به علل مختلف ترجیح میدهند آن را بکشند و طبیب توجیه لازم را نموده، ولی
بیمار اصرار در کشیدن آن دارد اشکالی ندارد.
سؤال 1720 - اگر تزریق آمپول منجر به عارضه، یا فوت شود، آیا تزریقکننده در موارد ذیل ضامن است؟
الف) اشتباه در تجویز پزشک باشد.
ب) تزریقکننده مجوّز بهداري دارد؛ امّا قواعد تزریقات را رعایت نکرده باشد.
ج) تزریقکننده مجوّز بهداري دارد، و قواعد تزریقات را نیز رعایت کرده باشد.
صفحه 302 از 323
د) تزریقکننده مجوز بهداري ندارد.
جواب: در مورد اوّل پزشک ضامن است. در مورد دوّم تزریقکننده ضامن است. در مورد سوّم چنانچه مرگ یا عارضه ناشی از
خطاي تزریقکننده باشد ضامن است؛ مگر این که قبلًا بطور خصوصی یا بطور عام از بیماران خود برائت گرفته باشد و اگر به خاطر
عیب و علّت غیر عادي در بیمار بوده، ضامن نیست. و در مورد چهارم تزریقکننده ضامن است.
سؤال 1721 - اگر خون گرفتن منجر به عارضه گردد، چه حکمی بر آن مترتّب است؟
جواب: مانند مسأله سابق است.
سؤال 1722 - با توجّه به این که تجویز دارو (به استثناي داروهاي بدون نسخه) به عهده پزشک است نه داروساز، اگر بیماري به حال
اضطرار به داروساز مراجعه کند و
ص: 597
داروساز، دارویی در اختیار وي قرار ندهد، آیا در صورت بروز نقص جسمی، جرح یا فوت بیمار، داروساز مقصّر است؟
جواب: ضامن نیست؛ هرچند در بعضی از صور مسأله مرتکب گناه شده است.
معاینات پزشکی
سؤال 1723 - در صورت وجود پزشک زن و مرد به تعداد کافی، آیا ملاك مراجعه بیماران، همجنس بودن پزشک است یا حاذق
بودن؟
جواب: در صورتی که در عدم مراجعه به حاذقتر، بیم خطر و ضرر باشد، باید حاذقتر را مقدّم بشمرد و اگر بیم ضرر و خطري
نباشد معیار همجنس بودن است. (البتّه در مواردي که معاینات بدنی لازم است).
سؤال 1724 - تعیین حاذق بودن طبیب به عهده چه مرجعی است؟ بیمار یا مراجع دیگر؟
جواب: بدیهی است حاذق بودن را تنها اهل خبره میتوانند تشخیص دهند.
سؤال 1725 - آیا میتوان بیماران را به مراجعه به پزشک همجنس، حتّی با ادّعاي اضطرار و مجوّز شرعی، ملزم کرد؟
جواب: در صورتی که بیمار خود را ناگزیر از مراجعه به غیر همجنس ببیند مراجعه به غیر همجنس مجاز است.
سؤال 1726 - لمس و نظر به بیماران غیر همجنس تا چه سنّی جایز است؟
جواب: مادامیکه ممیّز نباشند، لمس و نظر جایز است و هنگامی که به حدّ تمییز رسیدند نگاه کردن قبل از بلوغ، اگر مفسده
خاصّی نداشته باشد، اشکالی ندارد.
سؤال 1727 - آیا پزشک میتواند از معاینه بیمار غیر همجنس، که به او مراجعه کرده است، خودداري کند؟
جواب: در صورتی که بیمار بتواند به وسیله طبیب همجنس، مشکل خود را
ص: 598
حل نماید، باید به او مراجعه کند.
سؤال 1728 - آیا ضیق امکانات مکانی، لوازم، کارکنان و وقت بیمار، جزء موارد اضطرار است؟
جواب: اضطرار یک امر عرفی است، هرگاه تشخیص داده شود راه منحصر به پزشک جنس مخالف است، یا اگر منحصر نیست عسر
و حرج دارد، مصداق ضرورت محسوب میشود.
سؤال 1729 - آیا معطّل شدن بیمار جهت دریافت خدمات درمانی، اضطرار شمرده میشود؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
صفحه 303 از 323
سؤال 1730 - آیا مراجعه زن به پزشک مرد، در صورتی که بتواند پزشک زن بیابد، جایز است (با توجّه به این که معمولًا پزشکان
مرد به دلیل سابقه زیادتر از مهارت بیشتري برخوردار بوده و در امر طبابت از بانوان پزشک موفّقتر و حاذقتر هستند)؟ فرض سؤال
در جایی است که از او معاینه جسمی به عمل میآید.
جواب: در صورتی جایز است که تفاوت آگاهی آن دو در حدّي باشد که بیم آن برود پزشک زن موفّق به معالجه نشود و بیماري
ادامه یابد یا تشدید شود یا بهبودي به تأخیر افتد.
سؤال 1731 - از آنجا که صدور جواز دفن اجساد منوط به معاینه توسّط پزشکی قانونی میباشد و از آنجا که در مرکز پزشکی
قانونی بعضی از استانها به دلیل کمبود امکانات، معاینه متوفّیات توسّط پزشک مرد صورت میگیرد. آیا از نظر شرعی یک پزشک
مرد مجاز به معاینه جسد زن میباشد؟ توضیح آن که معاینه جسد منوط به عریان بودن کامل آن میباشد.
جواب: این امر شرعاً جایز نیست؛ باید تلاش کنند پزشک قانونی زن براي زنان تعیین شود.
سؤال 1732 - در کارهاي مربوط به زایمان، دانشجویان زن (اعمّ از پزشکی و
ص: 599
مامایی) به حدّ کفایت تربیت شدهاند. آیا لزومی براي حضور مردان در بخشهاي زایمان که موجب نظر یا تماس با بدن زن میشود،
وجود دارد؟
جواب: در صورت وجود زنان لایق، حضور مردان در این موارد جایز نیست.
سؤال 1733 - هرگاه گرفتن نبض و فشار خون به راحتی از روي پارچه یا دستکش امکانپذیر باشد، آیا برهنه کردن جایز است؟
جواب: در فرض مسأله حرام است.
سؤال 1734 - آموزشهایی که همراه لمس و نظر به نامحرم است و به احتمال این که در آینده حفظ جان فردي منوط به آن باشد،
چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه مقصود یادگرفتن و تکمیل اطّلاعات طبّی براي نجات جان مسلمانان بوده باشد و بدون این کار، آن مقصود حاصل
نشود جایز است.
سؤال 1735 - لطفاً نظر خود را در مورد نگاه کردن در موارد زیر بیان فرمایید:
الف) در صورتی که انسان احتمال زیادي بدهد که در طیّ دوره آموزش، بیمار خانم وجود نخواهد داشت، یا این که اگر وجود
داشته باشد شرایط آموزش مهیّا نخواهد شد؛ در هر دو صورت فوت این فرصت موجب نقصان سطح علمی او خواهد شد، یا این که
یادگیري بهتر را از دست میدهد.
جواب: در صورتی که نگاه کردن مقدّمه انحصاري براي تکمیل علم طب جهت نجات جان مسلمانان بوده باشد، به مقدار ضرورت
جایز است.
ب) همان فرض بالا، در صورتی که انسان بداند عدم اطّلاع و مهارت کافی به کوتاهی و قصور در درمان بیمار خواهد انجامید.
جواب: در موارد ضرورت اشکالی ندارد.
سؤال 1736 - آیا نگاه مستقیم به عورت بیمار، براي یادگیري مسأله مهمّ پزشکی و یا براي درمان جایز است؟ با فرض این که در
حال حاضر در محیطهاي آموزشی از طریق نگاه مستقیم به عورت بیمار آموزش داده میشود و شرایط و مقدّماتی براي
ص: 600
نگاه غیر مستقیم فراهم نشده است.
جواب: اگر راهی جز نگاه مستقیم نداشته باشد به مقدار ضرورت جایز است.
صفحه 304 از 323
سؤال 1737 - مراجعه بیمار به پزشک غیر همجنس در هر یک از دو حالت زیر چه صورتی دارد؟
الف) در صورتی که فقط نیاز به نگاه به غیر وجه و کفّین باشد.
ب) در صورتی که علاوه بر نگاه، نیاز به لمس و سایر معاینات نیز باشد.
جواب: مادام که دسترسی به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننماید؛ مگر در موارد ضرورت یا جایی که همجنس
توانایی کافی ندارد.
سؤال 1738 - در صورتی که در یک مریض بنا به ادلّهاي (همچون خلق فرزندان ناقص الخلقه، داشتن بیماریها، زمینهاي که باعث
خطر جانی براي زوجه گردد) طبق تشخیص طبیب جلوگیري از حاملگی لازم باشد، و از طرفی بهترین روش پیشنهادي اطبا نیز
مستلزم لمس یا نظر است. آیا این مورد از مصادیق اضطرار است؟
جواب: آري از مصادیق اضطرار است.
پیوند اعضا
سؤال 1739 - گرفتن اعضا از کسانی که به دلایلی غیر از قصاص محکوم به اعدام میشوند، با اجازه و رضایت خود متّهم، در
بیمارستان و اطاق عمل براي پیوند به افراد مسلمان نیازمند و نجات جان آنان، چه حکمی دارد؟ به عبارت دیگر در مواردي که شرع
مقدّس و قانون نوع اعدام را مشخّص ننموده، اعضایی از آنها برداشته شود به شکلی که با این کار (برداشتن عضو مثل قلب، ریه،
کبد و مانند آن) متّهم فوت خواهد کرد، که این کار نوعی اعدام تلقی خواهد شد، آیا این کار جایز است؟
جواب: دلیلی بر جواز این نوع اعدام نیست.
ص: 601
سؤال 1740 - اگر بگوییم که افراد میتوانند وصیّت نمایند که جسدشان یا قطعاتی از اعضاي بدن آنها، براي نجات جان بیماران
نیازمند و یا بالا بردن دانش پزشکی دانشجویان و اساتید در اختیار قرار گیرد، آیا میتوان در قبال آن پولی تعیین نمود تا در مصرفی
که در وصیّتنامه آمده صرف شود؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1741 - در مواردي که عضو پیوندي براي نجات جان مسلمانی ضروري باشد و یا عدم استفاده از آن سلامت مسلمان دیگري
را به خطر اندازد، آیا کسب اجازه جهت برداشت آن از اولیاي میّت یا از خود میّت در حال حیات لازم است؟
جواب: الزامی نیست؛ ولی بهتر است کسب اجازه شود.
سؤال 1742 - آیا در مورد اعضاي پیوندي که بر روي آن عملیّات آمادهسازي انجام میگیرد، دریافت هزینه آمادهسازي آن از
بیمار، جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1743 - خریدوفروش موادّي که از اعضاي پیوندي انسان استخراج میگردد نظیر پروتئین، فاکتور تحریککننده
استخوانسازي و نظایر آن چه حکمی دارد؟
جواب: جایز است؛ هرچند بهتر است پول را در مقابل اعمالی که روي آن مواد انجام میدهند، بگیرند.
سؤال 1744 - آیا استفاده از اعضاي پیوندي تهیّه شده در کشور ما، براي مسلمانان دیگر کشورهاي اسلامی جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1745 - در صورتی که در اثر وقوع بیماري لاعلاج و پیشرونده از نظر پزشکان مرگ حتمی قریبالوقوع باشد، آیا میتوان از
صفحه 305 از 323
اعضاي بدن بیمار نظیر قلب، کلیه و کبد براي پیوند به بیماران و نجات جان آنان استفاده کرد؟
جواب: جایز نیست؛ مگر در مورد مرگ مغزي که بطور قطع قابل بازگشت نیست.
ص: 602
سؤال 1746 - با توجّه به قوانین اسلامی در رابطه با اصالت روح، آیا پیوند مغزي در جمجمه انسان دیگري امکان دارد؟ به عبارت
دیگر آیا جسم پیوند زده شده با مغز پیوندي، هویّت شخصیّتی خود را از دست داده و روح شخص پیوند خورده به شخص پیوند
زده شده انتقال مییابد؟
جواب: در حال حاضر این مسأله به عنوان یک فرضیّه مطرح است؛ ولی عملًا کاري انجام نگرفته است تا بتوان درباره آن بحث کرد؛
اگر چنین امري انجام گیرد، باید دید فرد مزبور با مغز جدید، شخصیّت فرد اوّل را نشان میدهد یا دوّم را و یا شخص ثالثی خواهد
شد، تا احکام آنها تبیین گردد.
سؤال 1747 - آیا بر پزشکی که قادر بر پیوند اعضاي مختلف میباشد واجب است با این کار جان انسانی را نجات دهد؟
جواب: در صورتی که بتواند او را از مرگ نجات دهد، واجب است.
سؤال 1748 - امروزه علم پزشکی بسیار پیشرفت نموده است و پزشکان میتوانند بعضی از اعضاي فردي را که بطور طبیعی فوت
کرده، و حتّی ضربان قلب او نیز از کار افتاده، به بیمارانی که در خطر مرگ هستند و یا زندگانی پرمشقّت و رنجآوري دارند پیوند
زنند (مانند کلیه، استخوان، کبد، چشم و ) … آیا این عمل جایز است؟
جواب: در فرض مسأله اشکالی ندارد.
سؤال 1749 - در مورد محکومین به اعدام یا حبسهاي طولانی، آیا قاضی یا حاکم شرع میتواند به لحاظ مصلحت، تخفیف کیفر
محکوم را موکول به اهداي عضوي براي نجات مسلمانی از بیماري یا مرگ نماید؟
جواب: هرگاه محکوم راضی به این امر باشد و ضرر مهمّی براي او نداشته باشد، جایز است؛ ولی هرگاه انعکاس خارجی این امر،
نامطلوب و دستاویزي براي دشمنان اسلام گردد باید از آن پرهیز کرد.
ص: 603
کالبدشکافی و تشریح
سؤال 1750 - یکی از وظایف پزشکی قانونی تشخیص و تعیین علّت تامّه مرگ امواتی میباشد که بنا به دلایلی از جمله بیم وقوع و
یا وقوع جنایت، باید علّت تامّه مرگ آنان براي محاکم قضایی روشن گردد و در اکثر موارد تشخیص و تعیین دقیق علّت فوت، فقط
با کالبدشکافی مقدور میباشد و با این اقدام است که خیلی از جنایات به وقوع پیوسته کشف گردیده و از پایمال شدن خون بناحق
ریخته مقتولین جلوگیري به عمل میآید. حال با عنایت به مطالب فوق، نظر مبارك خویش را در خصوص مسائل زیر مرقوم
فرمایید:
الف) با توجّه به این که انجام عمل کالبد شکافی راهی است براي کشف حقیقت و احقاق حقّ اولیاي دم، آیا انجام این عمل شرعاً
جایز است؟
ب) بر فرض جایز بودن، آیا رضایت اولیاي دم براي انجام عمل کالبد شکافی شرعاً لازم است؟ در صورتی که شرط باشد، اگر
بعضی از اولیاي دم راضی و بعضی ناراضی باشند، شرعاً چه حکمی دارد؟
ج) آیا براي انجام عمل کالبد شکافی، تشخیص پزشکی قانونی میتواند جواز شرعی باشد، یا علاوه بر آن درخواست مقام قضایی
نیز در این خصوص لازم است؟
صفحه 306 از 323
د) با فرض شرط بودن رضایت اولیاي دم در جواز شرعی انجام کالبدشکافی، آیا در صورت درخواست مقام قضایی بازهم رضایت
اولیاي دم شرط است؟
جواب: چون شارع مقدّس راضی به هدر رفتن و پایمال شدن خون مسلمان نیست، در این گونه موارد بر حاکم شرع لازم است امر
به کالبدشکافی کند تا مشکل حل شود. و در این صورت بر متخصّص این امر جایز بلکه واجب است اطاعت کند و در چنین فرضی
بر ورثه نیز لازم است رضایت دهند.
سؤال 1751 - کالبدشکافی در مرگهاي مشکوك براي تشخیص جرم چه حکمی دارد؟
ص: 604
جواب: در صورتی که کشف جرم براي احقاق حق و یا دفع فساد و نزاعی باشد کالبدشکافی اشکال ندارد.
سؤال 1752 - تشریح جسد مردان براي دانشجویان پزشکی دختر چه حکمی دارد؟ تشریح جسد بانوان براي دانشجویان پزشکی مرد
چطور؟
جواب: مادام که ضرورت قطعی نباشد جایز نیست.
سؤال 1753 - در مواردي که تشریح بدن مسلمان به خاطر ضرورتها جایز است، آیا اجازه او قبل از مرگ، یا اجازه اولیاي او بعد از
مرگ ضرورت دارد؟
جواب: جایز است؛ هرچند خودش قبل از مرگ اجازه نداده باشد و احتیاط آن است که از اولیاي میّت نیز اجازه بگیرند.
تلقیح مصنوعی
سؤال 1754 - اگر مردي عقیم باشد، ولی زن او سالم و قدرت باروري داشته باشد، اگر اسپرم مرد دیگري در آزمایشگاه با تخمک
زن مذکور ترکیب شود و آنگاه این نطفه ترکیب یافته یا جنین در رحم زن نهاده شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این کار جایز است؟
جواب: جایز نیست.
ب) آیا این امر زنا محسوب میشود؟
جواب: زنا نیست؛ ولی از جهاتی شبیه زناست.
ج) آیا مشخّص بودن یا ناشناس بودن دهنده اسپرم در حکم مسأله تأثیر دارد؟
جواب: هیچ تأثیري ندارد.
د) رابطه شرعی کودك با شوهر زن از لحاظ ارث، محرمیّت و نکاح چگونه خواهد بود؟
جواب: رابطهاي با او ندارد؛ جز این که فرزند طبیعی همسر اوست و با او محرم است.
ص: 605
ه-) رابطه شرعی کودك با مرد صاحب اسپرم از نظر ارث، محرمیّت و نکاح چگونه میباشد؟
جواب: به منزله فرزند نامشروع اوست که محرم است؛ ولی از یکدیگر ارث نمیبرند.
سؤال 1755 - در مواردي زن عقیم بوده و داراي تخمک بارور نیست ولی شوهر قدرت باروري داشته و خواستار بچّه میباشد، اگر
اسپرم مرد گرفته شود و با تخمک زن دیگري در آزمایشگاه ترکیب شود، آنگاه این نطفه ترکیب یافته یا جنین در رحم زن ثالثی
نهاده شود و در آنجا رشد نموده و متولّد شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این امر جایز است؟
صفحه 307 از 323
جواب: ترکیب نطفه آن مرد با تخمک زن اجنبی جایز نیست؛ مگر این که آن زن بیشوهر باشد و او را به عقد موقّت خود درآورد
و از تخمک او استفاده کند.
ب) رابطه شرعی این کودك از نظر نسب مادري، محرمیّت، نکاح و ارث با همسرِ مرد (که هیچ نقشی در تولّد کودك نداشته)
چگونه است؟
جواب: هیچ رابطهاي با او ندارد، جز این که فرزند شوهر اوست و با او محرم است.
سؤال 1756 - در موردي که زن داراي تخمک سالم میباشد، امّا رحم قدرت نگهداري و پرورش جنین را ندارد، اگر اسپرم شوهر
با تخمک زن در آزمایشگاه ترکیب شود و سپس این نطفه ترکیب شده یا جنین حاصله در آزمایشگاه به رحم زن دیگري منتقل
شود، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا این امر جایز میباشد؟
جواب: این کار ذاتاً جایز است، امّا چون معمولًا موجب نظر و لمس حرام است، تنها در موارد ضرورت جایز است.
ب) آیا اجازه صاحب رحم لازم است؟
ص: 606
جواب: آري لازم است.
ج) آیا زنی که نطفه ترکیب شده یا جنین در رحم او قرار میگیرد، میتواند جهت انجام این عمل درخواست اجرتی نماید؟
جواب: مانعی ندارد.
ه-) رابطه شرعی کودك متولّد شده، از نظر نسب مادري، با صاحب رحم و زن صاحب تخمک چگونه است؟
جواب: زن صاحب تخمک مادر اوست و زن صاحب رحم به منزله مادر رضاعی میباشد و به او محرم است.
و) رابطه شرعی این کودك از نظر نسب، ارث، محرمیّت و نکاح با شوهر زن صاحب رحم چگونه است؟
جواب: فقط نسبت به او محرم است.
سؤال 1757 - تلقیح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعی در خارج از بدن و جایگزینی آن در رحم همان زن چه حکمی دارد؟ آیا
کودك حاصل حلالزاده است؟
جواب: این کار ذاتاً اشکالی ندارد؛ ولی چون معمولًا مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جایز میباشد. (منظور
از ضرورت این است که مثلًا اگر این کار انجام نشود زندگی زناشویی آن مرد و زن مختل میشود و یا زن گرفتار بیماري میشود).
و در هر حال فرزند مذکور حلالزاده است.
سؤال 1758 - تلقیح اسپرم و تخمک زن و شوهر شرعی و رشد جنین در محیط غیر انسانی چه حکمی دارد؟ آیا کودك حاصل از
این عمل حلالزاده است؟
جواب: اشکالی ندارد به همان شروطی که در بالا گفته شد و فرزند مذکور حلالزاده است.
سؤال 1759 - هشت سال است ازدواج کرده ام، ولی بچه دار نمیشوم و مشکل از ناحیه شوهرم است، هیچ امیدي به بچه دار شدن
من نیست آیا میتوان از نطفهء مردي دیگر استفاده کرد؟ به صورتی که دو طرف همدیگر را نبینند و اسپرم مرد را در مطبّ دکتر به
زن تزریق کنند. در ضمن شنیدهام که گفتهاند این عمل چون براي جلوگیري از طلاق است و دو طرف همدیگر را نمیبینند،
اشکالی ندارد و مانند خونی است که از شخصی گرفته و به شخص دیگري تزریق میکنند، و لهذا از نظر شرعی حلال است. آیا
چنین چیزي صحّت دارد؟
جواب: این کار گناه دارد و جایز نیست؛ مگر این که شما از شوهرتان طلاق بگیرید و بعد از گذشتن عدّه به عقد موقّت مثلًا یک
صفحه 308 از 323
روزه مردي درآیید، هرچند او را هرگز ندیده و نبینید و نطفه آن مرد را در مطبّ دکتر گرفته و به شما تزریق کنند و بعد از تولّد
فرزند مجدّداً به عقد شوهرتان درآیید. در غیر این صورت جایز نیست.
سؤال 1760 - اسپرم زوج با رضایت او و به طریق اصول پزشکی گرفته شده تا به زوجه خود او تلقیح مصنوعی شود؛ امّا قبل از این
که این تلقیح انجام گیرد، زوج میمیرد و پس از فوت او این عمل صورت میگیرد و فرزندي به دنیا میآید. آیا فرزند متولّد شده،
فرزند مشروع همان زوج متوفّی است و از او ارث میبرد؟
جواب: این کار مجاز نبوده است؛ ولی چنانچه نمیدانستند، فرزند مزبور حلالزاده است و احکام محرمیّت را دارد و از مادر ارث
میبرد، ولی از پدر ارث نمیبرد.
سؤال 1761 - تعدادي از زن و شوهرها به دلایل طبّی، بچّهدار شدنشان بطور طبیعی مشکل بوده و لازم است که از روشهاي درمانی
مختلف براي کمک به آنها استفاده شود. یکی از این روشها، لقاح خارج از رحمی میباشد؛ به این معنا که تخمک را از زوجه و
نطفه را از شوهرش گرفته و آنها را با هم مخلوط مینماییم. از اختلاط و امتزاج تخمک و نطفه، جنین حاصل میشود، سپس این
جنین به رحم زوجه منتقل میشود تا حاملگی و بعد زایمان صورت گیرد. لازم به تذکّر است که
ص: 608
جنینها هنگام انتقال به رحم، فقط 24 تا 48 ساعت از زمان لقاحشان گذشته و داراي 4 الی 8 سلول میباشند. گاهی از اوقات،
تعداد جنینهاي حاصل از نطفه زن و شوهر بیش از حدّ نیاز است که در این صورت اضافه بر نیاز منجمد شده و پس از زایمان زن
با رضایت زوجین، جنینها از رده خارج و دور ریخته میشود. از طرف دیگر، تعدادي از زوجها وجود دارند که به دلایل طبّی، به
هیچ وجه صاحب فرزند نمیشوند؛ امّا براي برخی از آنها، این امکان از نظر طبّی وجود دارد که جنینهاي مازاد دسته اوّل را در
صورت عدم نیاز زوجین، به رحم آنان انتقال داد. سؤالاتی که در این زمینه مطرح میشود عبارتند از:
الف) انتقال این جنینهاي بارور نشده به رحم زن ثالث از نظر شرعی چگونه است؟
جواب: این کار ذاتاً مانع شرعی ندارد؛ ولی چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جایز است.
ب) در صورت عدم نیاز زوجین به جنین خود، آیا موافقت آنها براي هدیه جنین به غیر لازم است؟
جواب: آري، لازم است.
ج) آیا والدین صاحب جنین میتوانند در ازاي اهداي جنین خود وجهی دریافت نمایند؟
جواب: بهتر این است که چیزي نگیرند.
د) آیا ارائه مشخّصات اهدا کنندگان جنین به دریافتکنندگان و برعکس، لازم است؟
جواب: نظر به این که فرزند مزبور تعلّق به صاحبان اصلی نطفه دارد، لازم است هویّت آنها ثبت شود و به اطّلاع برسد.
ه-) در صورتی که فرزند پسر باشد، آیا این پسر با زنی که در رحم او بزرگ شده، محرم است؟
ص: 609
جواب: آري، محرم است.
و) در صورت دختر بودن فرزند، آیا با شوهر مادر جانشین (زنی که در رحم او بزرگ شده)، محرم است؟
جواب: آري، محرم است.
ز) والدین فرزند حاصل چه کسانی هستند؟
جواب: پدر و مادر او صاحبان نطفهاند، هرچند به زن ثالث نیز محرم میباشد.
ح) تکلیف ارث این بچّهها پس از تولّد چگونه است؟
صفحه 309 از 323
جواب: فقط از صاحبان نطفه ارث میبرند.
ط) در صورت موافقت قبلی والدین صاحب جنین (صاحب نطفه و تخمک) در اهداي جنین خود، آیا میتوانند پس از تولّد نوزاد و
یا سالها بعد، از شخص ثالث مدّعی استرداد طفل شوند؟
جواب: احتیاط آن است که با رضایت مادرِ جانشین، بچّه را بگیرند.
سؤال 1762 - آیا مادر جانشین (زن پذیراي جنین) مستحقّ دریافت نفقه یا اجرت المثل تا زمان تولّد جنین، از صاحب نطفه و پدر
جنین میباشد؟ و آیا این کار نوعی اجاره اعضا (اجاره رحم) تلقّی میگردد؟ یا مشمول عقد دیگري است؟
جواب: این موضوع تابع قرارداد است، و اگر قراردادي ندارند و جنبه رایگان نداشته حقّ اجرت المثل دارد و عمل مزبور نوعی
اجاره است، نه اجاره اعضا؛ بلکه اجیر شدن براي پرورش جنین.
جلوگیري از بارداري
که حقّ تصمیمگیري « محو کلّیّه اشکال تبعیض علیه زنان » کنوانسیون «- 16 بند ه » و ماده « 14 بند ب » سؤال 1763 - با توجّه به مادّه
در مورد تعداد فرزندان، فواصل بارداري و تنظیم خانواده را براي زنان مطرح میکند، آیا زن بدون رضایت همسرش
ص: 610
میتواند اقدام به بستن لوله رحم، استفاده از داروها و روشهاي ضد بارداري و تنظیم فواصل بارداري کند؟
جواب: این کار جایز نیست؛ مگر این که خطر قابل ملاحظهاي سلامت زن را تهدید کند.
سؤال 1764 - کاندوم (قرار دادن روکش نازك پلاستیکی در حین مقاربت) از وسایل جلوگیري از حاملگی است، استفاده از آن
چگونه است؟ آیا رضایت همسر شرط است؟
جواب: استفاده از آن جایز است و رضایت همسر شرط نیست؛ ولی بدون اجازه او کراهت دارد.
سؤال 1765 - آیا مصرف قرصهاي ضد حاملگی جهت پیشگیري از بارداري بلامانع است؟
جواب: در صورتی که ضرر قابل ملاحظهاي نداشته باشد و همسر راضی باشد، مانعی ندارد.
سؤال 1766 - داروهاي تزریقی وجود دارد که از طریق عضلانی تزریق میشود و براي مدّت معیّنی اثرات ضدّ حاملگی دارد. حکم
استفاده از این موادّ جهت جلوگیري از بارداري چیست؟
جواب: در صورتی که ضرر قابل ملاحظهاي نداشته باشد و همسر راضی باشد، مانعی ندارد.
وجود دارد که در زیر پوست کاشته میشود (بیشتر در قسمتهاي خارجی فوقانی بازو « نورپلانت » سؤال 1767 - کپسولهایی به نام
کشت میشود) و این یکی از روشهاي جلوگیري از بارداري است. آیا شرعاً این عمل جایز است؟
جواب: مانند جواب سابق است.
توسّط پزشک زن که فقط سطح خارجی بازو را « نورپلانت » سؤال 1768 - قرار دادن
ص: 611
مشاهده میکند، چه حکمی دارد؟ آیا در صورت پوشیدن دستکش توسّط طبیب و پوشش کامل زن، به جز محلّ عمل (حدود چند
سانتیمتر روي بازو)، پزشک مرد میتواند به این کار اقدام کند؟
جواب: در صورت ضرورت اشکال ندارد.
سؤال 1769 - حکم عزل (که مرد هنگام آمیزش، نطفه خود را خارج از رحم بریزد) چیست؟ آیا رضایت زن شرط است؟
جواب: اشکال ندارد، ولی مکروه است؛ مگر در مواردي که ضرورتی باشد و رضایت زوجه شرط نیست، مگر در آمیزش واجب که
صفحه 310 از 323
در هر چهار ماه واجب است که عزل در آن اشکال دارد.
سؤال 1770 - در تعیین موارد اضطرار، در صورتی که پزشکان متخ ّ صص زنان و زایمان در مورد حاملگی به خانمی اعلام خطر
کنند، (خطرات جانی و جسمی و مشکلات احتمالی براي جنین) آیا کفایت میکند؟
جواب: هرگاه پزشکان مزبور در کار خود حاذق و از نظر صداقت و تعهّد مورد تأییدند، تشخیص آنها در مورد انواع
جلوگیريهایی که در بالا ذکر شد، کافی است.
سؤال 1771 - بستن لولههاي رحم باعث قطع دائم حاملگی در خانمها میشود و در شرایط ایدهآل شانس برگشت، با عمل جرّاحی
مجدّد، حدوداً 50 % است. این عمل چه حکمی دارد؟
جواب: در غیر حال ضرورت، اشکال دارد.
حین عمل، هیچ الزامی بر مشاهده عورت خانمها وجود ندارد و عمل از طریق شکم (TL) ، سؤال 1772 - جهت بستن لولههاي رحم
صورت میگیرد. آیا انجام عمل توسّط پزشک زن مانعی ندارد؟ (با توجّه به این که لمس و نظر در ناحیه شکم صورت میگیرد.)
ص: 612
جواب: از نظر لمس و نظر مشکل نیست.
سؤال 1773 - خانمی است که به علّت دیگري تحت عمل جرّاحی قرار گرفته و شکم بیمار بازشده است. با توجّه به باز بودن شکم،
بستن لولهها چه حکمی دارد؟ آیا باز مسأله لمس و نظر مطرح میشود یا خیر؟ در صورتی که پزشک مرد مسئول جرّاحی مشکل
اوّلیّه بیمار باشد چطور؟
جواب: لمس و نظر باید به مقدار ضرورت باشد و بیش از آن مجاز نیست. علاوه بر آن که احراز شرایط فوق و رضایت بیمار و
همسرش نیز لازم است.
سؤال 1774 - در صورتی که شکم زن بیمار توسّط دستیار زن بازشود، آیا پزشک مرد میتواند با دستکش، به عمل بستن لولهها
بپردازد، با توجّه به این که نظر به پوست ظاهر شکم صورت نمیگیرد و بیشتر داخل شکم مشاهده میگردد؟
جواب: تنها در موارد ضرورت جایز است.
براي جلوگیري از حاملگی در زنان استفاده میشود. این وسیله بایستی از طریق مهبل در داخل رحم گذارده «IUD» - سؤال 1775
شود و غالباً متخصّصین زن میتوانند مبادرت به این کار نمایند؛ ولی زنان کافی در تمام مراکز بهداشتی- درمانی و یا بیمارستانها،
براي این کار آموزش داده نشدهاند. آیا حرام نیست مرد این کار را انجام دهد؟ در صورتی که این کار توسّط زن صورت گیرد، آیا
مشاهده توسّط دانشجویان پزشکی پسر به منظور یادگیري اشکال دارد؟
جواب: این کار جز در موارد ضرورت جایز نیست و اگر ضرورتی باشد، مادام که دسترسی به جنس موافق است، مراجعه به جنس
مخالف جایز نیست.
سؤال 1776 - در صورت ضرورت کنترل بارداري در زن و شوهر خاصّی، و عدم موفقیّت آنها در رعایت مناسب سایر روشها، بستن
لولهها چه حکمی دارد؟ آیا از موارد اضطرار است؟
جواب: در صورتی که خطري از ناحیه بارداري متوجّه مادر باشد مانعی ندارد.
ص: 613
سؤال 1777 - آیا جواز شرعی براي وازکتومی (یعنی بستن لولهها) جهت کنترل موالید و جلوگیري از رشد غیر متعارف جمعیّت،
عنوان ثانوي داشته و با از بین رفتن ضرورت قابل لغو است؟
جواب: در صورتی که ضرورت فردي یا اجتماعی، طبق تشخیص متخ ّ ص صان مورد اعتماد اقتضا کند مانعی ندارد، در غیر این
صفحه 311 از 323
صورت جایز نیست.
میتواند مورد استفاده قرار گیرد (یعنی با برشهاي حدود نیم تا « لاپاراسکوپی » روش ،TL سؤال 1778 - جهت بستن لولههاي رحمی
یکسانتیمتري از روي شکم این عمل انجام میشود) حکم این روش ذاتاً چیست؟
جواب: چنانچه این روش مانند سایر روشها سبب عقیم شدن باشد جایز نیست؛ مگر در موارد ضرورت.
از منفذهاي نیم تا یکسانتیمتري به « لاپاراسکوپی » سؤال 1779 - در سؤال فوق با توجّه به پوشیده بودن بدن بیمار و فرستادن وسایل
داخل شکم بیمار و عدم لزوم لمس و نظر، آیا پزشک مرد میتواند به این عمل اقدام کند (با توجّه به آماده کردن محیط عمل تا
پوشش کامل، توسّط خانمها)؟
جواب: اگر لمس و نظر لازم نیاید، از این جهت مشکلی نیست.
سؤال 1780 - در کل، با توجّه به سؤالات مطروحه، در صورتی که حضرتعالی ارشاد و نظر خاصّ ی دارید، لطفاً جهت استفاده
پزشکان بفرمایید.
جواب: توصیه حقیر این است که باید در مسأله کنترل موالید، مانند همه مسائل اجتماعی، از افراط و تفریط پرهیز کرد و تنها مسائل
کوتاه مدّت را در نظر نگیرند و به واقعیّت توجّه کنند؛ نه شعارها.
تغییر جنسیّت
سؤال 1781 - مردي به علّت این که در گذشته علاقه زیادي به بازي با دختران
ص: 614
داشته، و به جهت این که صاحب فرزندي در زندگی مشترك خود نگردیده و به خاطر لجبازي در برخی مسائل با دوستانش تصمیم
به تغییر جنسیّت میگیرد.
وي بدون اطّلاع خانوادهاش قریب به شش ماه داروهاي هورمونی زنانه مصرف نموده و جهت محکم نمودن تصمیم خویش با
و مانند « قلب من زنانه است » روانشناسی مشاوره نموده است. ابتدا با طرح مسائلی دروغ در خانواده، از قبیل این که به گفته پزشکان
آن، قصد آمادهسازي زمینه این کار را داشته است، پس از مدّتی با اغفال خانوادهاش موفّق میشود خانمش را طلاق بدهد و در
گام بعدي براي اوّلین بار لباس زنانه میپوشد و با آراستن شکل ظاهري خویش به شکل زنان به منزلشان میآید که با عکس العمل
تند والدین روبهرو میشود، ولی نه تنها عقبنشینی نمیکند، بلکه تهدید مینماید که اگر به آرزویش نرسد انتحار خواهد کرد. و
بالاخره تغییر جنسیّت داده و با تغییر نام خود با مردي ازدواج میکند. حکم این مسأله چیست؟
جواب: چنانچه قبلًا هم گفتهایم تغییر جنسیّت دو صورت دارد:
گاهی صرفا ظاهري و صوري است؛ یعنی اثري از آلت جنس مخالف نیست، بلکه فقط یک جرّاحی صوري انجام میگیرد و چیزي
شبیه آلت جنس مخالف ظاهر میگردد؛ این کار حرام است و باید بشدّت از آن پرهیز نمود. و اگر ازدواجی بر اساس آن صورت
گیرد حرام و باطل است و حدّ شرعی دارد.
ولی گاه واقعی است، یعنی با جرّاحی کردن عضو تناسلی مخالف ظاهر میگردد، این کار ذاتاً جایز است و محذور شرعی ندارد،
مخصوصاً در مواردي که آثار جنس مخالف در او باشد؛ امّا چون این جرّاحی نیاز به لمس و نظر دارد، تنها در موارد ضرورت جایز
است.
سؤال 1782 - اگر زن و شوهر با هم در یک زمان تغییر جنسیّت دهند، حکم ازدواج قبلی آنها چیست؟
ص: 615
صفحه 312 از 323
جواب: اگر تغییر حقیقی باشد زوجیّت بلافاصله فسخ میشود و میتوانند مجدّداً عقد ازدواج در شکل جدید بخوانند؛ ولی احتیاط
آن است زمان عدّه بگذرد.
شبیهسازي
سؤال 1783 - شبیهسازي تحت چه شرایطی جایز میباشد؟ توضیح این که از طریق موادّي از پوست خود زن باعث ایجاد جنینی در
او بشویم، که این جنین از هر جهت شبیه به خود او میباشد. این کار براي اوّلین مرتبه در انگلستان نسبت به گوسفند انجام شده
است، آیا این عمل جایز است؟
جواب: این عمل از نظر شرعی خالی از اشکال نیست و مفاسد زیادي بر آن مترتّب میشود، به همین جهت حتّی افرادي که پایبند به
دین و شریعتی نیستند به خاطر مفاسد اجتماعی آن به مخالفت با آن پرداختهاند.
سؤال 1784 - با توجّه به پیشرفت علم پزشکی و ژنتیک و موفقیّت انسان در تولید غیر جنسی گوسفند، موش و مانند آن و قابلیّت
اجراي این عمل در تولید غیر جنسی انسان و ترمیم اعضا لطفاً بفرمایید:
الف) آیا انجام چنین عملی (تولید انسان کامل از طریق شبیهسازي) شرعاً صحیح است؟
جواب: همان گونه که قبلًا هم اشاره کردهایم این کار ممکن است ذاتاً اشکالی نداشته باشد؛ ولی با توجّه به عوارض نامطلوب
فراوان اجتماعی و اخلاقی که بر آن مترتّب میشود، شرعاً مجاز نیست؛ بعلاوه، اگر مستلزم نظر و لمس حرام به هنگام کشت سلّول
مشابه در رحم انسان گردد، از این نظر نیز اشکال دیگري متوجّه میشود.
ب) آیا ساخت اعضا و پیوند آن به انسان، شرعاً صحیح است؟
جواب: اشکالی ندارد؛ مشروط بر این که مستلزم کار حرام خاصّی نبوده باشد.
ص: 616
ج) با فرض اجراي چنین عملی در خارج از ممالک اسلامی و پیدایش چنین موجودي، آیا این موجود میتواند به دین اسلام مشرّف
شود؟
جواب: تشرّف چنین انسانی به دین اسلام بیمانع است.
د) آیا میتوان با چنین موجودي معاشرت و معامله نمود؟
جواب: اشکالی ندارد؛ انسانی است همانند سایر انسانها.
ه-) ازدواج با چنین موجودي چه حکمی دارد؟
جواب: ازدواج و نکاح او با هر کس جز محارم، یعنی کسی که سلّول از او گرفته شده یا در رحم او پیوند زده شده، بیمانع است.
و) آیا میتوان از چنین انسانی ارث برد؟
جواب: چنین انسانی از کسی ارث نمیبرد و ارث او به امام میرسد؛ همانند فرزندان رضاعی که محرم هستند ولی ارث نمیبرند و
بستگان نیز از آنها ارث نمیبرند.
ز) آیا او میتواند ازدواج کند؟
جواب: آري، از این نظر فرقی با سایر انسانها ندارد.
مسائل متفرّقه پزشکی
سؤال 1785 - بعضی از افراد براي کمک به درمان بیمارانی که نیاز به فرآوردههاي خونی یا اعضاي بدن دارند، حاضر میشوند که
صفحه 313 از 323
خون یا مثلًا کلیه یا چشم خود را بفروشند، خریدوفروش این اعضا چه حکمی دارد؟
جواب: فروختن خون و کلیه در صورتی که خطري براي دهنده ایجاد نکند اشکالی ندارد؛ ولی بهتر آن است که پول را در مقابل
اجازه برداشتن کلیه یا گرفتن خون بگیرند؛ ولی در مورد چشم مطلقاً جایز نیست.
سؤال 1786 - آیا تعیین ضرورت به عهده عرف است، یا شخص مکلّف، یا افراد صاحبنظر و اهل خبره؟
ص: 617
جواب: موارد مختلف است؛ در امور ساده بسته به نظر عرف و در موارد پیچیده بسته به نظر اهل خبره است.
سؤال 1787 - آیا در موردي که احتمال ضرورت میرود، میتوان معامله ضرورت نمود؟
جواب: احتمال ضرورت کافی نیست، باید ضرورت ثابت شود؛ ولی در موارد خطر، خوف خطر کافی است و یقین به خطر لازم
نیست.
سؤال 1788 - چنانچه بنابر ضرورت در آموزش پزشکی لازم شود دانشجو یا پزشک نامحرم، بیمار را معاینه یا درمانی که ملازم
لمس و نظر میباشد نماید، آیا اجازه بیمار یا بستگان وي لازم است؟
جواب: هرگاه آموزش ضروري منحصر به آن مورد باشد رضایت طرف لازم نیست؛ ولی اگر موارد دیگري براي آموزش پیدا شود
که طرف مقابل رضایت میدهد نمیتوان از مواردي که راضی نیستند استفاده کرد.
سؤال 1789 - اهدا و انتقال خون از غیر مسلمان به مسلمان، مرد به زن و بالعکس چه حکمی دارد؟
جواب: اشکالی ندارد؛ مگر این که بیم انتقال بیماري برود.
سؤال 1790 - آیا انسان میتواند خون خود را به زوجهاش بدهد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1791 - آیا جرّاحی غددي که در بدن قرار دارد (حتّی اگر ضرري براي شخص نداشته باشد)، یا جرّاحیهاي مختلف که جهت
زیبایی انجام میشود، جایز است؟
جواب: در حدّ معقول و منطقی جایز است. (حکم زیباسازي را مشروحاً در جلد اوّل استفتائات سؤال 1563 بیان کردهایم).
سؤال 1792 - برخی از خانمهاي حامله که میتوانند به وضع طبیعی زایمان کنند، اصرار دارند سزارین شوند تا درد کمتري را تحمّل
کنند. در این زمینه حکم چیست؟
ص: 618
جواب: اگر این کار جنبه عقلایی داشته باشد اشکالی ندارد.
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 2، ص: 618
سؤال 1793 - بسیاري از احکام شرع در مسائل پزشکی مشروط به عدم لمس و نظر جنس مخالف شده است، آیا منظور از لمس،
لمس مستقیم پوست با بدن بیمار است، یا در صورتی که دست پزشک با پوششهایی نظیر دستکش طبّی پوشیده باشد، لمس
محسوب نمیشود؟
جواب: در صورتی که بدن مستقیماً تماس پیدا نکند، براي نیازهاي پزشکی اشکالی ندارد.
سؤال 1794 - این جانب از علاقهمندان به طبّ اسلامی و سنّتی میباشم. نیازي به توضیح نیست که جوامع روایی ما سرشار از
توصیههاي حکیمانه در زمینه مسائل بهداشتی و درمانی است (براي مثال توصیههاي عدیده و مؤکّدي در باب حجامت وجود دارد)
صفحه 314 از 323
که عمل و تمسّک بدین گنجینه گرانبها، گذشته از اجر اخروي که در بر دارد، میتواند منشأ خیر و برکت براي جامعه اسلامی و
مسلمانان بلکه تمام بشریّت گردد؛ زیرا نظر به هزینههاي گزاف درمان به شیوه امروزي و در بعضی اوقات تبعات منفی پزشکی
کنونی که ناشی از وارداتی بودن صرف این شیوه است، عمل به دستورات دین مبین اسلام به دلیل هماهنگی آن با روح و جان
انسان علی رغم سادگی این فرامین در مرحله اجرا، میتواند ضامن سلامت روحی و جسمی جامعه و در بعد سیاسی، اجتماعی
موجب استقلال و بینیازي مملکت اسلامی گردد.
از سوي دیگر در مجامع علمی امروز، اثبات یک مدّعا منوط به داشتن پشتوانه محکم تحقیقاتی و بررسی آماري منطبق با شیوههاي
پژوهشی استاندارد میباشد. لذا با توجّه به موارد فوقالذّکر خواهشمند است نظر خود را در مورد مسائل ذیل بیان فرمایید:
الف) انجام تحقیق و پژوهش پیرامون حجامت و فصد (و سایر موضوعات پزشکی مشابه که در روایات موجود میباشد) مطابق با
استانداردهاي علمی
ص: 619
بین المللی و بررسی آماري نتایج حاصل از آن از نظر شرعی چه وجهی دارد؟
جواب: این گونه پژوهشها بسیار خوب و موجب سربلندي اسلام و مسلمین است؛ ولی باید موازین شرعی در موارد عوارض جانبی
آن رعایت شود.
ب) با توجّه به اثرات مثبت ناشی از به کارگیري توصیههاي بهداشتی و درمانی دین مبین اسلام و نیز اثري که میتواند در
خودکفایی و قطع وابستگی از بیگانگان داشته باشد، به نظر حضرتعالی ضرورت تحقیق پیرامون این موضوعات به منظور کاربردي
کردن آنها در سطح جامعه تا چه حدّي است؟
جواب: بیشک انجام این کار مفید و سودمند، بلکه در بعضی از موارد لازم و ضروري است.
سؤال 1795 - آیا دندانپزشک میتواند مبلغ و زمان درمان را با بیمار مشخص کند؟ اگر این مقاطعه بر خلاف تعرفههاي وزارت
بهداشت باشد، چگونه است؟
جواب: مقاطعه با روشن شدن شرایط اشکالی ندارد؛ ولی تخلّف از مقرّرات جمهوري اسلامی مجاز نیست.
سؤال 1796 - آیا دندانپزشک میتواند براي درمان افراد غیر عادّي (افراد حسّاس، بچّهها و مانند آن) با توجّه به وقت بیشتري که
صرف درمان میکند، مبلغ زیادتري مطالبه نماید؟
جواب: اگر واقعاً وضع بیمار غیر عادّي است، قرارداد مخصوص مانعی ندارد؛ ولی در هر حال انصاف را رعایت کند.
سؤال 1797 - استفاده از دفترچه بیمه دیگران چگونه است؟ آیا تحقیق و تفحّص توسّط پزشک لازم میباشد؟
جواب: هرگونه استفاده از دفترچه بیمه بر خلاف مقرّرات و قرارداد شرعاً مجاز نیست؛ ولی براي طبیب، تفحّص لازم نیست.
سؤال 1798 - تحویل دارو در مطب طبق مقرّرات ممنوع میباشد، آیا دندانپزشک
ص: 620
میتواند با توجّه به این که تهیّه دارو براي بیمار باعث عسر و حرج میگردد، دارو تجویز و تحویل نماید؟
جواب: در موارد ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 1799 - آیا آزمایش اسپرم، که با استمنا حاصل میشود و براي ازدواج در بعضی از موارد لازم میباشد، جایز است؟
جواب: گرفتن اسپرم براي آزمایش از طریق استمنا تنها در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1800 - پزشکی یقین دارد که عمل جرّاحی روي فلان بیمار تأثیري در زنده ماندن او ندارد، بطوري که بیمار چه عمل شود و
چه عمل نشود بیش از مدّت کوتاهی زنده نخواهد ماند. آیا بنا به اصرار همراهان بیمار یا مسئولین بیمارستان جایز است اقدام به
صفحه 315 از 323
جرّاحی نماید؟
جواب: در صورتی که بیمار راضی باشد و اطّلاع کافی به او داده شود، مانعی ندارد.
پایان
ص: 621
« دام ظلّه » نگاهی گذرا