گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد سوم
فصل هفتم: [در بارة مردگان]







احکام مردگان
-1 غسل میّت
در بعضی از نقاط کشور گزارش « تب خونریزي دهندة کریمۀ کنگو » سؤال 150 - از یک سال پیش بیماري خطرناکی تحت عنوان
شد. این بیماري که در کشورهاي همسایه، به ویژه افغانستان، پاکستان، و عراق، شیوع داشته از طریق گزش کنه موجود در روي
پوست دامها، به انسان منتقل میشود. عامل بیماري ویروسی است که ابتدا علائمی نظیر تب، استفراغ، کمر درد را به وجود
میآورد، و بعد از چند روز به علّت اختلالی که در سیستم انعقاد خونی به وجود میآید، بیمار دچار خونریزي شدید و غیر قابل
کنترل میشود. این خونریزي ممکن است از تمامی منافذ بدن رخ دهد. سرویس دهی به این بیماران نیازمند پرسنلی ورزیده و
تجهیزات مدرن میباشد، و علیرغم همۀ مراقبتها احتمال مرگ تا 50 % وجود دارد. متأسّفانه علیرغم تمامی تلاشها، بعضی از
مبتلایان به این بیماري فوت میکنند. نظر به این که علّت اصلی مرگ خونریزي است، بعد از فوت نیز نشت مایعات مختلف جسد،
به عنوان یک عامل آلودگی شدید محسوب میگردد، و وضعیّت جسد به نحوي است که خود در مراحل مختلف (حمل تا
سردخانه و سپس غَسّالخانه) به عنوان یک عامل انتشار بیماري قلمداد میگردد. و بر اساس تحقیقات انجام شده، بایستی اجساد
مبتلایان به بیماري درون بستههاي پلاستیکی مخصوص گذاشته شده، و هرچه سریعتر و بدون هیچ گونه تماس با افراد زنده به
خاك سپرده شود. با توجّه به این که بر اساس آخرین یافتههاي علمی، هرگونه تماس با اجساد این مبتلایان و مواد مترشّحه از بدن
آنان، به ویژه خونابه و سایر مایعات خونی، براي همۀ افراد بسیار خطرناك بوده،
ص: 54
و ممکن است منجر به سرایت بیماري مهلک فوق الذکر گردد، پیشنهاد مجامع علمی محدود سازي مراسم مذهبی مرتبط با کفن و
دفن میباشد. نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟
جواب: در صورتی که از نظر شما پزشکان متعهّد و متخ ّ صص خطر جدّي باشد، لازم است مراسمی از قبیل غسل و مانند آن، که
سبب آلودگی میشود حذف گردد. و اگر تیمّم دادن و کفن کردن هر چند از روي پلاستیک اشکالی ایجاد نکند، باید انجام شود.
و اگر آن هم ایجاد خطر میکند، باید به نماز سریع و ساده قناعت گردد.
-2 کفن
سؤال 151 - تمام فقهاي شیعه اتّفاق دارند که نوشتن شهادتین و اقرار به امامت امامان علیهم السلام و دعاي جوشن صغیر و کبیر و
اینها در جایی نوشته شود که مأمون از آلودگی به نجاست و » : قرآن کریم بر جمیع قطعههاي کفن مستحب است. و میفرمایند
لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید: «. قذرات باشد، و هتک حرمت نشود
-1 منظور از نجاست و قذرات، چیزي است که به سبب پوسیدن بدن میّت حاصل میشود، یا نجاست دیگر؟
-2 آیا نوشتن دعاها و قران کریم به رنگ سیاه جائز نیست. (چنانچه مرحوم حاج شیخ عباس قمّی رحمه الله در مفاتیح الجنان
میفرماید که به سیاهی ننویسد.) و اگر جائز نیست، به چه رنگ نوشته شود؟
-3 آیا آویزان کردن تسبیح تربت امام حسین علیه السلام در گردن و دست میّت جائز است؟
جواب: پوسیدن بدن میّت سبب نجس شدن آن نمیشود؛ زیرا پس از غسل، بدن پاك خواهد بود. مگر این که خونی در زمان
صفحه 47 از 371
پوسیدن در بدن بوده باشد، که آن هم محرز نیست. بنابراین، منظور از نجاست چیزهایی است که از قسمت پایین
ص: 55
بدن دفع میشود. و در ضمن اگر با آب زعفران و مانند آن بنویسید، بعید نیست اولویّت داشته باشد.
-3 حَنُوط
سؤال 152 - اگر غسل جنازة میّتی، به واسطۀ عذري که در جسد دارد، ممکن نباشد؛ بلکه وظیفه تیمّم تشخیص داده شود، آیا در
این صورت نیز حَنُوط واجب است، یا حَنُوط اختصاص به صورت غسل دارد؟
جواب: در این صورت نیز باید حَنُوط انجام شود.
-4 نماز میّت
سؤال 153 - نماز خواندن بر جنازة شخصی که اقدام به خودکشی کرده، چه صورت دارد؟
جواب: اشکالی ندارد، و باید نماز خوانده شود.
سؤال 154 - آیا لازم است بر اجساد مسلمانان گناهکاري که طبق حکم دادگاههاي اسلامی اعدام میشوند، مانند قاچاقچیان موادّ
مخدّر، محاربین، زناکاران به عنف، و مانند آنها، نماز میّت خوانده شود؟
جواب: آري بر هر میّت مسلمانی باید نماز میّت خوانده شود.
سؤال 155 - برگزاري مجالس فاتحه براي افرادي که در دو سؤال فوق ذکر شد، و شرکت در مجالس آنها چه حکمی دارد؟
جواب: طلب مغفرت براي آنها اشکالی ندارد؛ ولی اگر شرکت در این مجالس سبب ترویج این گونه اعمال گردد، جایز نیست.
-5 دفن میّت
سؤال 156 - در طول تاریخ با اجساد مردگان دو گونه برخورد شده است: گروهی آن را سوزانده و در واقع اجساد را تبدیل به گاز
نموده، و فقط قدري خاکستر تحویل
ص: 56
زمین میدهند. گروه کثیري اجساد را در بستر زمین دفن نموده، و آن را به طور کامل تحویل زمین میدهند.
سؤال این است: کار کدام یک از این دو گروه درست بوده، و کدامین روش در حاصلخیزي خاك و رشد گیاهان و به طور کلّی
در چرخۀ حیات، تأثیر درستی ایفا مینماید؟
جواب: بیشک سوزاندن کار درستی نیست، و علاوه بر این که نوعی بیاحترامی محسوب میشود، به چرخۀ حیات هم لطمه
میزند.
سؤال 157 - ما جماعت خوجه شیعه اثنی عشري یکی از شهرهاي کانادا در حال حاضر حدود هشت قبر خالی در قبرستان داریم. در
این قبرستان مسیحی، یهودي و سایر کفّار به صورت مخلوط دفن شدهاند. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) همانطور که گفته شد. دفن بعضی از مسلمانان با کفّار مخلوط شده است.
لذا با توجّه به مسألۀ 581 رسالۀ توضیح المسائل جناب عالی، که دفن مسلمان در قبرستان کفّار و دفن کفّار در قبرستان مسلمانان را
جایز نمیدانید، آنچه شیعیان شهر ما انجام دادهاند از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: در صورت امکان باید محلّ مستقلّی براي دفن اموات مسلمین انتخاب کنید، و اگر این کار مشکلات زیادي دارد دفن در
صفحه 48 از 371
مقبرههاي مشترك ضرري ندارد.
ب) بعضی از شیعیان، که علناً گناه انجام میدهند (تا حدّي که حتّی در مسجد اعلام نمودهاند که فلان گناه را انجام میدهیم) اظهار
داشتهاند که حتّی اگر دفن نمودن در آن قبرها، که فعلًا خالی است، طبق نظر مراجع تقلید حرام باشد براي ایشان مشکلی نیست! اگر
چنین وصیّتی کنند، باید طبق وصیّتشان عمل کنیم؟
جواب: چنانچه اعتقاد آنها نسبت به اسلام و تشیّع ثابت است، فرقی میان آنها و سایر مسلمین نیست؛ هر چند گنهکار باشند.
ج) حکم مؤمنین و مؤمناتی که در سی سال اخیر در این قبرستان دفن شدهاند چیست؟! آیا عذاب کفّار بر آنها اثر میگذارد؟
اللّ از عذاب کفّار در امان هستند؛ اقدام به نبش قبر نکنید.
􀀀
جواب: ان شاء ه
ص: 57
سؤال 158 - شخصی 15 سال قبل از دنیا رفته است. ایشان به فرزند بزرگ خود وصیّت کرده که جسدش را به امانت بگذارد، و هر
وقت راه کربلا بازشد، او را در کربلا دفن کنند. بدن میّت را در یک صندوق چوبی گذاشته، و در یک اتاقک اسکان دادهاند. لطفاً
بفرمایید:
-1 با توجّه به این که تاکنون راه کربلا باز نشده، و یقین هم نداریم که در آینده بازشود، آیا میتوان متوفّی را به خاك سپرد؟
جواب: لازم است ایشان را به خاك بسپارید.
-2 آیا میتوان جسد را به طور موقّت و با همان صندوق به خاك سپرد، و هر زمان راه کربلا بازشد، جسد را به آنجا منتقل کرد؟
جواب: ایشان را دفن کنید و بعداً هم نبش قبر ننمایید.
این استحباب یک مرتبه بوده، یا یک هفته، یا یک ماه، یا یک « مستحب است روي قبر تازه، آب بپاشند » : سؤال 159 - میگویند
سال، میباشد؟ و در هر حال چه نفعی براي میّت دارد؟
جواب: از بعضی روایات استفاده میشود که پاشیدن آب تا چهل روز مستحب است.
سؤال 160 - خانم حاملهاي در اثر تصادف فوت نموده است. پس از فوت، پزشکی قانونی بچّهاي را که چهار ماهش کامل شده و
حتّی جنسیّت آن کاملًا قابل تشخیص بوده از شکم مادر بیرون آورده، و مجدداً آن را داخل شکم متوفّی گذاشته و آن را بخیه
نموده است. اکنون جهت تدفین آنها به چه شکلی باید عمل شود؟ آیا لازم است مجدّداً بچّه از شکم مادر خارج و به طور جداگانه
غسل داده شود و کفن و دفن شود، یا به همان کیفیّت همراه مادر دفن میگردد؟
جواب: به همان کیفیّت در شکم مادر دفن میشود.
-6 نبش قبر
سؤال 161 - در برخی از کشورها رسم بر این است که قبر میّت بعد از گذشت سی
ص: 58
سال براي دفنِ میّتِ تازه مورد استفاده قرار میگیرد. آیا نبش قبر بعد از مدّت فوق اشکال دارد؟
جواب: در صورتی که مسلّم شود آثار میّت در این مدّت به کلّی از بین رفته، مانعی ندارد.
سؤال 162 - بعضی از مسلمانان معتقدند که نباید قبر میّت تا ابد شکافته شود، نظر حضرتعالی چیست؟
اللّ .
􀀀
جواب: این عقیده درست نیست، و نبش آن بعد از محو آثار مانعی ندارد؛ مگر در مورد قبور بزرگان و اولیاء ه
سؤال 163 - لطفاً در مورد نبش قبر به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) چنانچه جسد هنوز سالم باشد، و در هنگام شکافتن قبر سعی در عدم کشف بدن متوفّی شود، و روي کفن پارچه یا حائل
صفحه 49 از 371
دیگري که باعث عدم کشف بدن شود قرار دهند، نبش قبر و انتقال جسد چه حکمی دارد؟
ب) چنانچه جسد هنوز متلاشی نشده، ولی متعفّن و بد بو شده باشد، و کفن هم سالم و نپوسیده باشد، در این صورت نبش قبر چه
حکمی دارد؟
ج) انتقال جسد به گونهاي که قبر کاملًا قالبگیري شود، و جسد به همراه مقبره منتقل گردد، چه حکمی دارد؟
جواب الف: این کار عین نبش قبر است؛ نبش قبر این نیست که بدن نمایان شود، نمایان شدن جسد پوشیده در کفن هم نبش قبر
است.
جواب ب: جایز نیست.
جواب ج: اشکالی ندارد، مشروط بر این که سبب هتک مؤمن نباشد. البتّه در صورتی که اختلاف شدیدي میان ورثه واقع شود و
ناراحتیهاي مهمّی حاصل گردد، نبش قبر یا انتقال جسد براي پایان دادن به این امور مانعی ندارد.
سؤال 164 - جهاد دانشگاهی دانشگاه، به عنوان مشاور شهرداري تهران، در نظر دارد طرح ساماندهی گورستانهاي متروکۀ شهر را
که در آنها تدفین صورت نمیگیرد به اجرا در آورد. این گورستانها که مجزّا از گورستان بهشت زهرا بوده، و حدود 60
ص: 59
مورد میباشد، به علّت ممانعت از دفن و متروکه شدن به تدریج از صحنۀ شهر ناپدید، یا به کانونهایی پرمسأله تبدیل شده، و بعضاً
به مأمن افراد فاسد و معتاد مبدّل گشتهاند. در حالی که با امکانات فضاي سبز، یا مجتمعات آموزشی و فرهنگی، توان بالقوّة تبدیل
شدن به فضاي عمومی و عرصۀ اجتماعی را دارا میباشند. لیکن با توجّه به احکام شرعی خاص گورستانها، در این راستا ابهاماتی
وجود دارد که خواهشمند است در هر مورد فتواي خود را مرقوم فرمایید:
-1 آیا حرمت نبش قبر فقط مربوط به مسلمانان است، یا شامل همۀ پیروان ادیان آسمانی، بلکه نوع انسانها میشود؟
-2 نبش قبر پس از چند سال جایز است؟ آیا نسبت به همۀ متوفّیان یکسان است؟
3 -
ا
ی
آ
سپ ز
ا
ي
ا
ض
ق
ن
ا
ت
دّ م
ق
و
ف
،
ی
ت
یّ د
و
د
ح
م
ز
ا
ت
ه
ج تیّ ص
خ
ش
ی
فّ و
ت
م
د
و
ج
و
د
ر
ا
د
؟
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 3، ص: 59
-4 آیا پس از انقضاي مدّت فوق، محدودیّتی از جهت تغییر کاربري، بدون این که اثري از گورستانها باقی بماند، وجود دارد؟
-5 تخریب قبور قبل از موعد، بدون این که منجر به نبش آن شود، چه حکمی دارد؟
جواب 1 تا 5: نبش قبر مسلمین و غیر مسلمانانی که در پناه اسلام زندگی مسالمتآمیز دارند جایز نیست. و چنانچه قبرستان کاملًا
متروکه باشد میتوان از آن براي کارهاي عام المنفعه مانند مسجد، مدرسه و امثال آن استفاده کرد. البتّه تخریب قبر با نبش قبر
متفاوت است، و اگر قبور مربوط به بزرگان علما و شخصیّتهاي برجستۀ جامعه بوده باشد، تخریب آن جایز نمیباشد.
سؤال 165 - آیا شکافتن قبر به منظور تشریح بدن میّت، براي نجات فرد متّهم به قتل، یا شناخت قاتل، و اصولًا اموري که اهمیّت آن
بیش از هتک حرمت میّت است، جایز میباشد؟
جواب: در فرض مسألۀ بالا، که پاي امور مهمتري در میان است، نبش قبر جایز است.
ص: 60
احکام قبرستان
صفحه 50 از 371
سؤال 166 - گورستان عمومی شهر ما در شرق این شهر قرار دارد. اخیراً جمعی از اهالی یکی از محلّات غرب شهر، باغی را به عنوان
گورستان در نزدیکی بافت مسکونی (حدود 100 متري) در نظر گرفته، و اقدام به دفن یک مرده در آن نمودهاند. این امر باعث
نارضایتی شدید ساکنین همجوار گردیده، به گونهاي که جهت دفن مردة یاد شده، درگیري مختصري نیز بین اهالی (موافق و
مخالف) رخ داده است. با عنایت به مخالفت شهرداري، احداث این گونه گورستانها و ادامۀ دفن اموات در آن، چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه احداث گورستان در چنین مناطقی مخالف مقرّرات و قوانین حکومت اسلامی باشد، یا باعث اذیّت و آزار مردم
گردد، از این کار خودداري شود.
سؤال 167 - سنگچینی قبرستان براي دفن خانوادگی چه حکمی دارد؟
جواب: سنگچینی قبرستان اشکال دارد؛ هر موقع کسی مرحوم شد، میتوان به اندازة متعارف از آن قبرستان براي او استفاده کرد.
طویل المدّت هم میتوان « کرایهاي » سؤال 168 - آیا ضرورت دارد که زمین قبرستان وقف ابدي براي قبرستان باشد، یا در زمینهاي
به تدفین اموات مسلمانها پرداخت؟
جواب: در صورتی که مدّت به اندازهاي باشد که آثار آخرین میّت دفن شده به کلّی محو گردد، یا این که مالک بعد از پایان
مدّت، ملزم به تصرّفاتی شود که سبب نبش قبور نشود، مانعی ندارد.
سؤال 169 - در صورتی که قبرستان مسلمانها (در خارج از کشور) در جوار قبرستان مسیحیها واقع شود، چه حکمی دارد؟ بدین
شکل که قبرستان مسلمانها به صورت واحد جداگانهاي، که دیوار احاطه، در ورودي، و دیگر تسهیلات مختصّ به خود داشته باشد.
جواب: اشکالی ندارد.
ص: 61
سؤال 170 - چون محل مناسب دیگري براي شستشو و غسل میّت در محلهاي دیگر در این کشورها موجود نیست، در نظر است
یک اطاق جهت شستشو و غسل میّت و یک سالن جهت نماز میّت مخصوص مسلمانان بنا شود. آیا شستشو، غسل و اداي نماز میّت
در جوار قبرستان غیر مسلمانان اشکال دارد؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 171 - هرگاه قبور را با سنگهاي مرمر، یا سیمان فرش نمایند، و چند متر پارچه روي قبر بیندازند تا مندرس و کهنه نشود، چه
حکمی دارد؟ آیا این کارها براي میّت منفعت دارد؟
جواب: این کارها خرجهاي اضافی است که براي میّت سودي ندارد؛ مگر در مواردي که تعظیم شعائر ایجاب میکند.
سؤال 172 - در بعضی مناطق مرسوم است که سنگریزههاي سفید، سرخ و زردي روي قبر پدر و مادر خود میریزند. آیا این کار
براي میّت فایدهاي دارد، یا فقط تشریفاتی است؟
جواب: این امور از نظر شرعی اعتبار ندارد.
سؤال 173 - در بعضی مناطق مرسوم است که روز و شب پنج شنبه و جمعه که براي زیارت قبور امواتشان میروند، عطر و گلهاي
قیمتی و یا غیر قیمتی روي قبر میریزند. آیا این کار مشروع و درست است؟
جواب: به مقدار کم اشکالی ندارد، ولی اگر اسراف باشد جایز نیست، مگر در مواردي که جنبۀ تعظیم شعائر داشته باشد، و در آنجا
اسراف محسوب نشود.
سؤال 174 - آیا نوشتن آیات قرآن کریم بر سنگ مزار اشکال دارد؟
جواب: اگر هتک احترام نشود اشکالی ندارد.
احکام شهید
صفحه 51 از 371
سؤال 175 - از طرف دشمن هیچ گونه تهدیدي براي ما وجود نداشت و جان و مال و عزّت ما به طور کامل در امان بود، تا این که
به فرمان فرماندار سنگرهاي دشمن را
ص: 62
قبضه نمودیم. در این جنگ، درگیري شدیدي رخ داد و عدّهاي از مسلمانان کشته شدند، آیا به چنین افرادي احکام شهید را دارند؟
جواب: کشتهشدگان در راه حفظ دین، احکام شهید را دارند؛ ولی آنها که در راه دفاع از ناموس و اموال خود یا مسلمین کشته
میشوند، هر چند ثواب شهید دارند، ولی احکام شهید را ندارند.
مراسم عزاداري
سؤال 176 - در بین مهاجرین افغانستان مرسوم است که هرگاه یکی از بستگانشان فوت میکند، عدّه زیادي از اقوام و دوستان بعد
از کفن و دفن میّت، همه در منزل یا مسجدي که از طرف صاحبان مصیبت مهیّا شده، گرد آمده غذاي ظهر یا شب را صرف
میکنند، و بعد از آن منزل صاحب عزا تا چهل روز محلّ رفت آمد مردم قرار میگیرد. خانوادة مصیبتدیده، از دست رفتن عزیزش
را فراموش کرده به مهمانداري مشغول میشود، اگر خودش پول نداشته باشد، باید از مردم قرض کند تا آبرویش حفظ شود. در
مدّت یاد شده بیش از یک میلیون و دویست هزار تومان خرج میشود. همچنین اگر شخصی در افغانستان فوت کند تمام مصارف
کفن و دفن و مستحبات در آنجا انجام میشود و بستگانش در جمهوري اسلامی ایران بلافاصله مراسم ختم برگزار نموده، و
مصارف سرسامآوري هزینه میکنند، و به مدّت یک هفته یا بیشتر رفت و آمد برقرار میباشد. لطفاً بفرمایید حکم این گونه مراسم
و هزینهها چیست؟
جواب: آنچه از مصارف بیرویّه- که در بالا نوشتهاید. و تحمیل بر صاحب عزا میشود- شرعاً حرام است. برادران و خواهران
افغانی باید هرچه زودتر این رسم غیر مشروع را ترك کنند، تا خدا از آنان راضی گردد؛ ولی خیرات و مبرّات براي اموات در حدّ
محدود و معقول، و به دور از هر گونه اسراف و تحمیل، مانعی ندارد.
ص: 63
اگر کسی حقّی بر » : سؤال 177 - هنگامی که کسی از دنیا میرود، بستگان میّت به افرادي که در مراسم جمع شدهاند، میگویند
آیا ذمّۀ میّت ساقط « هزار هزار بار بخشیدیم » : همۀ ح ّ ض ار در جواب میگویند « گردن میّت دارد، معاف بدارد، و او را ببخشد
میشود؟
جواب: هرگاه صاحب حقّ از صمیم دل گذشت کند، ذمّۀ میّت بري میشود؛ ولی اگر بستگان میّت میدانند که صاحب حقّ در اثر
حیا یا اجبار چنین گفته، باید رضایت او را تحصیل کنند.
سؤال 178 - پدر بنده متأسّفانه دار فانی را وداع نموده است. لطفاً بفرمایید علاوه بر مراسم متداول عزاداري، بهترین عملی که
میتوانم براي شادي روح ایشان انجام دهم چیست؟
جواب: جستجو کنید اگر دیونی به مردم دارد قبل از هر چیز دین او را بپردازید، و اگر واجباتی از او فوت شده قضا کنید، و تا
میتوانید براي او صدقات و خیرات دهید؛ یعنی به مردم نیازمند به نیّت پدرتان کمک کنید.
سؤال 179 - اخیراً در برخی از مناطق رسم شده که بستگان متوفّی به جاي برگزاري مراسم عزاداري و فاتحه، پول آن را هزینۀ امور
خیریّه میکنند. به نظر میرسد با توسعۀ این تفکّر، مردم و میّت از برکات مجالس مذکور که آشنایی با معارف دین و تذکّر و تنبیه
و به یاد جهان آخرت افتادن، همدردي با صاحبان عزا، و قرائت فاتحه و قرآن براي میّت، و ذکر توسّل و مانند آن است، محروم
صفحه 52 از 371
میشوند. با توجّه به این مطلب، کدام یک اولویّت دارد؟
جواب: بهتر است مجلس سادهاي بگیرند، و هزینههاي اضافی را صرف کارهاي خیر کنند.
سؤال 180 - در سفري که به یکی از شهرهاي استان خوزستان داشتم، در مجلس فاتحۀ جوانی که قبل از ازدواج مرحوم شده بود
شرکت کردم. هنگامی که براي قرائت فاتحه به سر مزارش حاضر شدیم، در کمال بهت و ناباوري شاهد اجراي موسیقی
ص: 64
محلّی و حرکاتی شبیه رقص توسّط برخی زنان و مردان گشتم، و لهذا سریعاً محل را ترك کردم. نظر حضرتعالی در مورد این
مراسم چیست؟
جواب: این گونه کارها جایز نیست، و دور از شأن افراد با ایمان است، و سبب آزار روح میّت میشود.
ص: 65
فصل هشتم: احکام تیمّم
سؤال 181 - در دوران دفاع مقدّس مجروح شدهام، دوست دارم که در طول مدّت روز و شبها در هنگام خوابیدن با وضو باشم، ولی
وضو گرفتن برایم مشقّت دارد. آیا میتوانم تیمّم کنم؟
جواب: در صورتی که مشقّت قابل ملاحظهاي داشته باشد تیمّم کنید.
سؤال 182 - از جانبازان دوران دفاع مقدّس هستم که قطع نخاع شدهام؛ عادت کردهام که دائماً با وضو باشم، امّا گاهی از اوقات
کسالت جسمی، اجازة وضوي مستحبّی به من نمیدهد، آیا میتوانم تیمّم کنم؟ در این صورت، آیا ثواب وضوي مستحبّی را
میبرم؟ آیا با این تیمّم میتوانم نماز مستحبّی بخوانم؟
اللّ ثواب وضوي مستحبّی را میبرید، و نماز مستحبّی را میتوانید با آن بخوانید.
􀀀
جواب: مانعی ندارد، و ان شاء ه
سؤال 183 - جانبازي هستم که خود را عادت دادهام همیشه با وضو باشم امّا بعضی از اوقات به خاطر سختی و یا کسالت جسمی
آمادگی انجام وضو یا تیمّم بر روي خاك را ندارم، آیا میتوانم بر روي لباس، یا اشیاي دیگر که در دسترس است، مانند ملحفه،
تیمّم کنم؟
جواب: میتوانید روي یک قطعه سنگ پاك تیمّم کنید.
ص: 67
فصل نهم: احکام نماز
وقت نماز
جمع بین نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و » : سؤال 184 - شخصی در یکی از شهرهاي هندوستان مقالهاي بدین مضمون نوشته است
عشا مطابق آیین اهل بیت علیهم السلام نیست! حضرت علی علیه السلام در نامۀ 52 نهج البلاغه خواندن نمازها را به طور جداگانه و
بنابراین جمع بین نمازهاي ظهر و « در پنج وقت سفارش فرموده، و در نامۀ 27 از خواندن نماز قبل و بعد از وقت منع نموده است
عصر و مغرب و عشا تحریف است؟
جواب: شک نیست که خواندن نمازهاي پنجگانه در اوقات فضیلت، که در رسالهها آمده و پنج وقت جداگانه است، افضل
میباشد؛ ولی جمع میان نماز ظهر و عصر، یا مغرب و عشا نیز رخصت است، و در منابع اهل سنّت آمده که گاه پیامبر صلی الله علیه
صفحه 53 از 371
و آله بدون هیچ عذري آن دو را با هم میخواند، که عملًا بیان کند این رخصت است، و تجربه نشان داده که استفاده از این
رخصت، مخصوصاً در عصر و زمان ما، باعث کثرت نمازگزاران میشود، در حالی که اصرار بر جدا خواندن پنج نماز از یکدیگر
بسیاري را به ترك نماز دعوت میکند. باید از افراط و تفریط پرهیز کرد، و به دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمّۀ
معصومین علیهم السلام، که در بالا اشاره شد، عمل نمود.
سؤال 185 - با توجّه به مسألۀ 2 و 6 مبحث وقت نماز مغرب تحریر الوسیله، وقت فضیلت نماز مغرب محدود، و وقت نماز غفیله بعد
از نماز مغرب تا تمام شدن حمرة مغربیّه میباشد. در این صورت، آیا صحیح است که بعضی از رسانهها (در بعضی از استانها) و یا
تبلیغات بعضی از اماکن مهمّ زیارتی، به مجرّد این که احیاناً تقویمی
ص: 68
نوشته باشد مثلًا قم مقدّسه 2 دقیقه از تهران از جهت افق عقبتر است، اذان را با آن تقویم پخش کنند؟ و آیا شرعاً میتوان با این
کار مردم را از فضیلت نماز اوّل وقت و فضیلت نماز غفیله بازداشت؟ (در حالی که بعضی از شهرها مثل اهواز، افق صبح آن از
تهران حدود 20 دقیقه عقبتر است ولی مغرب آن گاهی همزمان است.
یا طلوع فجر در اصفهان گاهی چند دقیقه عقبتر از افق تهران است، ولی مغرب حدوداً ده دقیقه زودتر است، و رسانههاي آنها
اوقات را رعایت میکنند، و در شهر قم اذان مغرب حدود 5 دقیقه از تهران زودتر است.
جواب: معمولًا وقتی تفاوت افق را بیان میکنند، منظور تفاوت نصف النهارها و وقت ظهر است؛ ولی صبح و مغرب در فصول سال
کاملًا متغیّر است. مثلًا اصفهان همیشه ظهرش کمی بعد از تهران است، ولی صبح آن در تابستان دیرتر و در زمستان زودتر است.
لباس نمازگزار
اشاره
سؤال 186 - بدن برخی از بیماران بستري در بیمارستان به واسطۀ خونگیري و مانند آن نجس است، و بعضی نیز داراي لباس نجس
میباشند. در صورتی که امکان غسل و دسترسی به لباس پاك نباشد، براي اداي نماز چگونه باید عمل کنند؟
جواب: با همان حال نماز میخوانند، و اگر غسل بر آنها واجب شده باشد، تیمّم میکنند.
سؤال 187 - آیا با خون هموروئید (بواسیر) داخلی یا خارجی، میتوان نماز خواند؟
جواب: در صورتی که زخمها در خارج بوده باشد، نماز خواندن مانعی ندارد و ملحق به قروح و جروح است؛ ولی اگر زخم، داخل
باشد و خون بیرون آید، نماز خواندن با آن اشکال دارد؛ مگر در مواردي که عسر و حرج داشته باشد.
سؤال 188 - اگر در دو جاي بدن یا لباس، لکّ ۀ خونی، که هر کدام به اندازة حدوداً یک درهم است، باشد. آیا نماز خواندن با آن
اشکال دارد؟
جواب: آري، اشکال دارد.
ص: 69
سؤال 189 - نماز خواندن با کفش و دستکش، اگر چه پاك باشند چه حکمی دارد؟
جواب: با دستکش مانعی ندارد، و با کفش نیز، اگر مانع رسیدن سر انگشت پا به زمین نشود، اشکال ندارد.
سؤال 190 - استفاده از عینکی که دستۀ آن مخلوط به طلا، یا طلاي آن ظاهر است، براي مردان چه حکمی دارد؟ نماز خواندن با
آن چه صورت دارد؟
صفحه 54 از 371
جواب: اگر مخلوط به طلا باشد، اشکالی ندارد؛ امّا اگر قسمت طلا به صورت روکش باشد، جایز نیست.
آیا شُورت هم جزء « اگر لباسهاي کوچک، مثل جوراب نجس باشد نماز او صحیح است » : سؤال 191 - در مسألۀ 774 رساله آمده
لباسهاي کوچک است؟
جواب: شُورت جزء لباسهاي کوچک نیست؛ زیرا منظور از لباس کوچک، لباسی است که عورت با آن قابل پوشاندن نباشد.
سؤال 192 - پوشیدن شلوار، یا پیراهن مردانه، و سر کردن چفیه توسّط بانوان چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط این است که چنین کاري نکنند.
حجاب زنان
سؤال 193 - همانطور که میدانیم خداوند متعال در سورة نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و زنان
مؤمنین دانسته است. حال سؤال این است که: 1- آیا حجاب براي غیر مسلمانان در کشورهاي اسلامی واجب است؟ 2- اگر واجب
است، همانطور که در فرانسه و ترکیه بر اعتقادات اسلامی ما میتازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام میدانیم، آیا ما هم با پوشاندن
زنان خارجی که به ایران میآیند و یا پیروان سایر مذاهب داخل کشور، به آنها اجحاف ننمودهایم؟ 3- اگر حجاب اختیاري بود،
بهتر نبود، و معضلات اجتماعی حلّ نمیشد؟
جواب: یک اصل مسلّم در اسلام داریم که هر حکمی براي مؤمنین و مسلمانان ثابت است، دیگران نیز مکلّف به آن هستند (الکفّار
مکلّفون بالفروع کما انّهم
ص: 70
مکلّفون بالأصول)، بنابراین آنها هم موظّف به حکم حجاب و ترك شرابخوري (حدّ اقلّ آشکارا) و گناهان دیگر هستند، و نسبت
به حجاب که ما میتوانیم اعمال کنیم کار صحیح و عادلانهاي است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نکردهایم که وقتی اختیار
و آزادي داده شد چه زنانی با چه وضعی بیرون آمدند و اکثر جوانان را به فساد کشیدند؛ و نوشتهاید که اگر ما به کشورهاي آنها
برویم و ما را اجبار به بیحجابی کنند، چه میشود؟ فراموش نکنید که آنها بیحجابی را واجب نمیدانند، در حالی که ما حجاب را
واجب میدانیم.
سؤال 194 - آیا حکومت میتواند، یا بر او لازم است، از بد حجابی یا بیحجابی بعضی از خانمهایی که در این امر مهم کوتاهی
میکنند جلوگیري نماید؟ توضیح این که: بنده دانشجو هستم. چندي قبل استاد در کلاس این شبهه را مطرح کرد، و مدّعی شد که
هیچ دلیل فقهی وجود ندارد که حکومت را ملزم کند تا مواظب حجاب خانمها باشد، همانطور که وظیفه ندارد مواظب نماز صبح
افراد باشد. علاوه بر این گفتند: حضرت امیر علیه السلام دستور دارد که حجاب را از سر کنیزانی که خود را شبیه زنان آزاد کرده
بودند، بردارند. نظر شما چیست؟
جواب: حکومت اسلامی و مسلمانان نسبت به گناهان پنهانی افراد وظیفهاي ندارند، ولی بدون شک نسبت به گناهانی که به طور
علنی و آشکار، در سطح جامعه انجام میشود وظیفۀ نهی از منکر دارند، و الّا جایی براي انجام این وظیفۀ مهم باقی نمیماند. البتّه با
این تفاوت که مردم باید به نهی از منکر زبانی اکتفا کنند، و از هر گونه برخورد فیزیکی اجتناب ورزند، ولی حکومت میتواند
وارد این مرحله نیز بشود؛ و در مورد کنیزها اساساً میزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است.
مکان نمازگزار
سؤال 195 - نماز خواندن، یا تلاوت قرآن، در پرتو روشنایی برق و گازي که بدون اجازة دولت کشیده شده، چه صورتی دارد؟
صفحه 55 از 371
ص: 71
جواب: استفادة غیر قانونی از این امور جایز نیست؛ ولی نماز خواندن در چنان فضایی اشکال ندارد، امّا خواندن قرآن اشکال دارد.
سؤال 196 - هرگاه کسی کوچۀ محلّ عبور و مرور مردم را به زور تصرّف کند، و روي آن دو اتاق بسازد، و آن را متّصل به
ساختمان خود نماید، آیا میتوان در آن ساختمان نماز و سایر احکام الهی را انجام داد؟
جواب: اگر مزاحم عابرین نباشد و در آن منطقه ساختن اتاق روي کوچهها معمول باشد (آن گونه که در زمانهاي قدیم معمول
بود)، اشکالی ندارد، در غیر این صورت، جایز نیست.
سؤال 197 - آیا انسان میتواند در بیابان یا مزرعهاي که حصار ندارد ولی مالک دارد، نماز بخواند، یا از آب تلمبهاي که در آن
مزرعه وجود دارد، استفاده نماید؟
جواب: در صورتی که مزاحمت و فسادي ایجاد نکند، مانعی ندارد.
آداب و احکام مسجد
اشاره
سؤال 198 - آیا منبر مسجد، در حرمت نجس نمودن و لزوم تطهیر فوري، حکم خود مسجد را دارد؟
جواب: منبر حکم مسجد را ندارد.
سؤال 199 - انجام کارهایی که مزاحم نماز است، مثل سخنرانی، موعظه، تفسیر قرآن، بلند خواندن تعقیبات، برپایی مجلس ترحیم،
در مساجد چه حکمی دارد؟
جواب: این امور معمولًا مزاحم نمازگزاران نیست و اگر مزاحمتی ایجاد کند، باید ترتیبی بدهند که نمازگزاران بتوانند نماز خود را
بخوانند.
سؤال 200 - آیا میتوان زیرزمین متروکۀ مسجدي که هیچ استفادهاي از آن نمیشود را اجاره داد، و در آمد آن را صرف هزینههاي
مسجد کرد؟
جواب: جایز نیست.
فعّالیّتهاي مساجد
سؤال 201 - یکی از روحانیّون مدّتی است کلاسهایی با عنوان، یا
ص: 72
و مانند آن نیز مطرح میشود. « انرژي درمانی » و « یوگا » تکنیکهاي موفقیّت، برگزار میکند، که بعضاً در این کلاسها مباحثی از
سؤال این است که:
-1 آیا این علم مفید و جایز میباشد؟
-2 تبلیغ آن در مساجد، و با هزینۀ بیت المال چه حکمی دارد؟
-3 آیا اجراي آن توسّط شخصی که لباس دین به تن دارد اشکالی ندارد؟
جواب: یوگا و انرژي درمانی اگر در حدّ معقول و مفید باشد اشکالی ندارد؛ ولی باید محلّ دیگري غیر از مسجد براي آن انتخاب
کرد.
صفحه 56 از 371
سؤال 202 - غذا خوردن در مجلس ختم و مانند آن، که در مسجد برگزار میشود، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر براي نمازگزاران مزاحمت ایجاد نکنند، و سبب آلودگی مسجد نگردد، اشکالی ندارد.
ورود کفّار به مسجد
سؤال 203 - مسجد وکیل شیراز یکی از بناهاي معظم و تاریخی تمدّن اسلامی است، که مورد علاقۀ اغلب جهانگردان و ایرانگردان
بوده و هست. در سنوات اخیر به علّت عدم تعمیرات اساسی، آسیبهاي غیر قابل جبرانی به وجود آمده که این جانب حسب وظیفۀ
شرعی خود به عنوان متولّی شرعی و قانونی مسجد با همکاري و هماهنگی و نظارت ادارة اوقاف در خارج ساعات نماز و عبادات
مسلمین، اقدام به تهیّه و فروش بلیط به جهانگردان خارجی با حفظ رعایت شئونات اسلامی نمودهام (همانند مساجد امام و شیخ
اللّ و مسجد جامع اصفهان) تا در آمد حاصله، صرف هزینۀ تعمیرات و نظافت و نگهداري مسجد شود؛ چنانچه این موضوع
􀀀
لطف ه
خلاف شرع و اسلام میباشد، ما را ارشاد فرمایید.
جواب: آمدن آنها به مسجد در صورتی که جهات شرعی را رعایت کنند و سبب آلودگی مسجد نشود و موجب خوشبینی آنها به
اسلام و مسلمین گردد، اشکالی ندارد. و گرفتن وجهی از آنها در صورتی جایز است که با میل و رضاي خود آن را بدهند، و
الزامی براي این کار نباشد.
ص: 73
موقوفات مسجد
سؤال 204 - آیا وقف کردن اجناسی که احتمال سرقت آن زیاد است، و همین امر سبب میشود که اغلب اوقات درِ مسجد بسته
باشد، صحیح است؟
جواب: چنین وقفی اشکال ندارد؛ و وظیفۀ مردم آن است که از آن مواظبت کنند.
سؤال 205 - فروختن برخی از اجناس، که مورد نیاز مسجد نیست، یا امروزه استفاده از چنان وسایلی متعارف نمیباشد، و در مساجد
دیگر نیز به همین جهت قابل استفاده نیست (مانند فرش کهنه، یا بخاري نفتسوز) چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض مسأله فروختن آن اجناس و تهیّۀ اجناس مورد لزوم مانعی ندارد؛ ولی اولویّت با اجناس مشابه است (مثلًا فرش نو به
جاي فرش کهنه).
سؤال 206 - فرش یا وسیلۀ دیگري از مسجد، که از ارزش بسیار بالایی برخوردار است، اگر مورد استفاده قرار گیرد، در مدّت بسیار
کوتاهی ارزش آن به مقدار زیادي کاهش مییابد، در صورتی که فروش آن به نفع مسجد باشد، آیا فروش آن جایز است؟
جواب: در فرض مسأله، فروش آن اشکالی ندارد، و مانند مسألۀ قبل عمل شود.
سؤال 207 - فروش فرشهاي مسجد که داراي اندازههاي متفاوت و رنگهاي مختلف است، به منظور یکنواخت کردن آنها و ایجاد
جذّابیّت بیشتر، که در نهایت سبب جذب افراد بیشتري به مسجد خواهد شد، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر فرشها وقف مسجد باشند، چنین کاري جایز نیست، چون ضرورتی ندارد. ولی اگر ملک مسجد باشد، این کار مانعی
ندارد. (ملک مسجد مانند وسایلی که از درآمد موقوفه و مانند آن خریداري میشود.)
تخریب ساختمان مسجد
سؤال 208 - مقرّر گردید با تخریب و توسعه و تبدیل به احسن مسجدي که از نظر
صفحه 57 از 371
ص: 74
ساختمان عمر مفید خود را سپري کرده، مصلّاي شهر ما احداث گردد. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید.
-1 آیا حکم مسجد سابق در طبقات فوقانی یا تحتانی بناي جدید هم جاري است؟ آیا میتوان فضاي فوقانی آن بخش از شبستان
جدید که جایگزین شبستان قدیم میگردد را به استفادة جدیدي نظیر کتابخانه، کلاس آموزش و امثال آن اختصاص داد؟
جواب: احکام مسجد دربارة آنچه روي زمین سابق ساخته میشود، جاري است، ولی اگر زمینهایی اضافه گردد، تابع صیغۀ وقف
جدید است؛ و امّا ساختن کتابخانه و مانند آن در صورتی که مزاحمتی با نمازگزاران نداشته باشد، اشکالی ندارد.
-2 در بناي جدید ضرورت دارد بخش کمی از شبستان قدیم براي تعریض دیوارها، یا احداث ستون، یا مأذنه (گلدسته)، یا محل
ایراد خطبه اختصاص داده شود. آیا این تصرّفات جایز است؟
جواب: این گونه تصرّفات، که مزاحمتی با نمازگزاران ندارد، مانعی ندارد.
سؤال 209 - محلّی، طبق اسناد معتبر و مسلّم، وقف مسجدي شده است. از طرفی قسمت اعظم آثار مسجد در اثر مرور زمان از بین
رفته ولی قسمتی از آثار از جمله محراب آن هنوز باقی است. با توجّه به وقف بودن محلّ براي مسجد، متولّی موقوفه قصد احداث
مسجد در محلّ مسجد مخروبۀ سابق را دارد؛ ولی احداث مسجد و عمل به نیّت واقف با بعضی از مقرّرات میراث فرهنگی تعارض
دارد؛ در صورتِ تعارضِ نیّتِ واقف با مقرّرات میراث فرهنگی، عمل به کدام یک مقدّم است؟ تکلیف شرعی متولّی موقوفه
چیست؟
جواب: تا ممکن است باید با کمک گرفتن از اهل خبره و اطّلاع، جمع میان بناي مسجد و حفظ آثار فرهنگی شود. و اگر ممکن
نشد، اولویّت با مسجد است.
سؤال 210 - مسجد محمّدیّه واقع در سه راه موزه قم در طرح توسعۀ حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام قرار گرفته است. این
اداره ناچار به واگذاري و تخریب
ص: 75
ساختمان موجود مسجد و بازسازي مجدّد آن در دو طبقه به صورت هماهنگ با طرح حرم میباشد. در این واگذاري به صورت
کتبی شرط شده که در هر حال محدودة مسجد به عنوان مسجدیّت، باید براي همیشه ثابت و مشخّص بوده باشد.
نظر حضرتعالی در این مورد چیست؟
جواب: در صورتی که مطمئن باشید مسجد مجدّداً بازسازي میشود، و چیزي از آن کموکاست نمیگردد، و بلایی که بر سر
بعضی از مساجد آوردند بر سر آن نمیآورند، تخریب و بازسازي آن اشکالی ندارد.
دیگر احکام مسجد
سؤال 211 - امام جماعتی از منزل موقوفۀ مسجد در طول سالیان حضورش در آن مسجد، استفاده نموده است، در حالی که خود،
صاحب منزل شخصی میباشد. آیا میتواند پس از تركِ منزلِ مسجد، و انتقال به منزل شخصی خویش، این منزل موقوفه را به
شخص ثالثی اجاره داده و خود، مال الاجاره را تملّک کند؟
جواب: چنانچه منزل براي سکونت امام جماعت مسجد ساخته شده، اجارة آن جائز نیست؛ مگر آن که امام جماعت از آن استفاده
نکند و بلا مصرف بماند؛ در این صورت میتوان آن را اجاره داد و مال الاجارة آن را صرف نیازهاي مسجد کرد، و اگر امام
جماعت ناچار است در جاي دیگري خانه اجاره کند، میتوان مال الاجارة آن خانه را از این وجه پرداخت کرد؛ ولی در صورتی
که منزل ملکی داشته باشد، مال الاجاره به او تعلّق نمیگیرد.
صفحه 58 از 371
سؤال 212 - براي بهبود عبور و مرور بر اساس طرح تفصیلی شهر، شهرداريِ محلّ، اصرار بر عقبنشینی دیوار قبلی شبستان مسجد-
در حدود نیم متر- دارد، در این مورد چه میفرمایید؟
جواب: تا مجبور نشوید، عقبنشینی نکنید.
سؤال 213 - مسجدي در محلّۀ ما وجود دارد که سابقاً حمّامی در جلوي آن قرار داشت، و بین حمّام و مسجد، کوچهاي فاصله شده
بود. بر اثر مخروبه شدن حمّام و
ص: 76
توسعۀ خیابان و احداث میدان، حمّام جزء خیابان شده و کوچه، جلوي مسجد و کنار میدان قرار گرفته است. از آنجا که این کوچه
فعلًا هیچ استفادهاي جز براي مسجد ندارد، قرار شد در صورت مجاز بودن، جهت نما و کفشداري مسجد از آن استفاده شود. زمین
مذکور متعلّق به افرادي است که به جهت خروج از کشور، یا عدم حیات مالکین اصلی و تعدّد ورثه تحصیل رضایت همگی آنها
میسّر نیست. از طرفی زمین مسجد و حمّام سابق و کوچه، با رضایت خودشان و براي استفادة عموم ساخته شده بود. با توجّه به شرح
بالا، الحاق کوچه به مسجد چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که کوچۀ مزبور در حال حاضر هیچ استفادهاي براي عبور و مرور ندارد و میدان و خیابان، مشکل عبور و مرور
را کاملًا حلّ میکند، و همانطور که نوشتهاید، تنها فایدة کوچۀ سابق این است که براي مسجد مورد استفاده قرار گیرد، در چنین
شرایطی مانعی ندارد که از آن به نفع مسجد استفاده کنند.
سؤال 214 - شخصی گوشهاي از ملک خود را براي عبادت برگزیده، و حجرهاي در آن ساخته، و در آنجا به عبادت میپردازد. به
تدریج همسایگان او نیز در حال حیاتش در آن محل نماز میخوانند. مردم بعد از وفات شخص مذکور، حجرهاش را خراب کرده،
و آن را به صورت مسجد در میآورند. ولی ورثه نه قبلًا راضی به این کار بوده، و نه اکنون راضی هستند، بلکه آن زمین را غصبی
اعلان کردهاند، امّا مردم به حرف آنها اعتنایی ننموده، و نمازشان را در آنجا به جا میآورند. حکم چنین مسجدي، و نمازهایی که
در ظرف بیست سال در آن خوانده شده چیست؟
جواب: هرگاه وقف آن محل براي مسجد ثابت نشود، و مالک وصیّتی هم نکرده باشد، اقامۀ نماز در آنجا بدون رضایت ورثه جایز
نیست.
سؤال 215 - اگر زمینی غصبی به مرور ایّام به صورت مسجد درآمده باشد، آیا میتوان بالاي آن، طبقات دیگري ساخت؟ مثلًا در
طبقۀ اوّل ساختمان مسکونی، و در دوّم کتابخانۀ عمومی، و در طبقۀ سوّم درمانگاه ساخت؟
جواب: هرگاه زمین به طور یقین غصبی باشد، هیچ یک از این تصرّفات درست نیست.
ص: 77
سؤال 216 - عدّهاي گمان میکنند که خانقاه، خصوصیّت و شرافتی بر سایر امکنۀ مقدّسه دارد. لذا در آنجا جمع شده، و طلب
حاجت نموده، و تبرّك تقسیم میکنند. نظر جناب عالی چیست؟
جواب: خانقاه از بدعتهاي صوفیّه است، و در اسلام جایگاهی ندارد. از شرکت در مجالس آن خودداري کنید.
سؤال 217 - مسجد ما، به علّت قدمت بنا، رو به خرابی است. بدین جهت اهالی میخواهند ساختمان آن را تجدید بنا کنند. بدین
منظور، لازم است زمین مسجد به مقدار پنج متر، خاكبرداري شود، اگر این خاکها دور ریخته شود، اشکال دارد؟
جواب: چنانچه آن مسجد یا مساجد دیگر احتیاجی به آن خاك ندارند، و قابل فروش هم نیست، دور ریختن آن مانعی ندارد.
سؤال 218 - متولّی مسجد داراي چه مسئولیّتی است؟ و در قبال مسجد چه وظایفی دارد؟ آیا ادارة مسجد و برنامههاي آن به عهدة
متولّی است، یا هیئت امناي مسجد این مسئولیّتها را به عهده دارد؟
صفحه 59 از 371
جواب: وظیفۀ متولّی آن است که اگر مسجد موقوفاتی دارد، آنها را حفظ نموده، و صرف مسجد کند، و بقیّۀ امور مربوط به
نمازگزاران است.
سؤال 219 - آیا هنگام ساختن مسجد، میتوان طبقۀ اوّل را به عنوان مسجد، و طبقۀ دوّم را به عنوان حسینیّه ساخت؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 220 - با توجّه به وجود متولّی منصوص، افراد خیّر بدون حضور و اجازة ایشان دست به تغییر بنا و ساختمانسازي نمودهاند.
نمازگزاردن در محلّ جدید مسجد چه حکمی دارد؟
جواب: باید در این گونه موارد با اجازة متولّی محترم کار کنند؛ ولی اگر بر خلاف آن کاري انجام شده، ضرري به نماز خواندن در
مسجد و حتّی ساختمانهاي جدید نمیرساند.
ص: 78
اذان و اقامه
سؤال 221 - طبق آنچه در مسئلۀ 844 توضیح المسائل جنابعالی آمده، از جمله موارد سقوط اذان، جایی است که دو نماز مثل
با هم خوانده میشود و فقط به مقدار تعقیب و نافله، فاصله میشود. اگر در چنین مواردي اذان گفته شود، « عشائین » یا « ظهرین »
خلاف شرع صورت گرفته است؟
جواب: گفتن اذان در این حالت خلاف است.
سؤال 222 - بعضی دوستان میل دارند که اذان صبح، ظهر و مغرب در خوابگاههاي دانشجویی پخش شود؛ برخی دیگر به بهانۀ
با این کار مخالفت میکنند؛ نظر مبارك جنابعالی چیست؟ « ایجاد مزاحمت براي دانشجویان »
جواب: اذان شعار اسلام، و براي بیان وقت نماز است. پخش آن با بلندگو به صورت معتدل و متعارف و خالی از افراط اشکالی
ندارد.
سؤال 223 - اخیراً در بعضی مناطق، علاوه بر جملۀ
« اللّ
􀀀
اشهد ان علیاً ولی ه »
را نیز به اذان اضافه میکنند، این کار چه حکمی دارد؟ « اللّ الکبري
􀀀
اشهد ان فاطمۀ الزهراء عصمۀ ه » ، جمله
جواب: این کار جایز نیست، و علاوه بر عدم مشروعیّت زیانهاي فراوانی براي عالم تشیّع دارد. ابراز علاقه به آن بزرگوار راههاي
بسیار بهتري دارد.
واجبات نماز:
-1 قیام
سؤال 224 - بیماري که ایستاده نماز میگذارد، بناگاه احساس سرگیجه و عجز میکند. آیا میتواند بقیّۀ نماز را به حالت نشسته یا
خوابیده بخواند؟
جواب: مانعی ندارد؛ ولی اگر تا آخر وقت قدرت پیدا کند، احتیاط اعاده است.
-2 قرائت
صفحه 60 از 371
سؤال 225 - آیا باید نهایت دقّت را در درست خواندن اذکار نماز به کار ببریم، یا
ص: 79
کافی است به عربی صحیح خوانده شود؟ مثلًا من در نماز ظهر و عصر، که باید حمد و سوره آهسته خوانده شود، مشکل دارم. و
باید کمی بلندتر بخوانم، وگرنه نمیتوانم حروف حلقی را درست تلفّظ کنم. آیا نمازم باطل است؟
جواب: در این گونه مسائل سختگیري نکنید. کافی است طوري بخوانید که عربها بگویند صحیح است، و هرگز در قرائت نماز
ظهر و عصر، صداي خود را بلند نکنید؛ و به نظر میرسد گرفتار وسوسه شدهاید، که باید سعی کنید آن را ترك نمایید.
سؤال 226 - آیا نمازهاي مستحبّی، مثل نماز شب و نافلهها را نیز باید به عربی صحیح خواند؟ زیارتها و دعاها چطور؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
اگر کسی قصد هیچ کدام را نکند، آیا ،« ص» صحیح است و هم تلفّظ « س» هم تلفّظ « صراط » سؤال 227 - نظر به این که در کلمۀ
تلفّظ شد، یا بعکس، چه حکمی دارد؟ « ص» کرد، و اتّفاقاً « س» هر کدام به زبان آمد صحیح است؟ اگر قصد
از نظر ما خلاف احتیاط است؛ ولی اگر مقلّد کسی باشد که هر دو را اجازه میدهد، میتواند نیّت « سین » با « صراط » جواب: تلفّظ
مطلق کند که هر کدام تلفّظ شود همان منظور باشد، در این صورت اشکالی ندارد.
حرکت فتحۀ قبل ،« واصَوْا بِالْحَقِّ 􀀀 وَ تَ » در « واصَوْا 􀀀تَ» و ،« الِکِ یَوْمِ الدِّینِ 􀀀م» در « یَوْمِ » سؤال 228 - برخی از نمازگزاران در کلماتی مانند
حرکت فتحۀ قبل از یاي ساکن را نزدیک « ا، عَلَیْکُمْ 􀀀 عَلَیْکَ، عَلَیْن » از واوِ ساکن را، شبیه به ضمّه میخوانند. هم چنین در کلماتی مانند
به کسره، یا به صورت مکسور قرائت میکنند، نماز آنها چه حکمی دارد؟
جواب: عرب در تلفّظهاي معمول، فتحههاي قبل از واو را کمی شبیه به ضمّه، و فتحههاي قبل از یاء را کمی شبیه به کسره ادا
میکنند.
سؤال 229 - برخی از نمازگزاران، حرکت فتحۀ قبل از حرف ساکن را در موارد زیر بیش از مقدار یک حرکت (و متعارف عرب
« أَحَدٌ » -2 « مغضوب » - زبانان) میکشند: 1
ص: 80
در حالی که .« حَ تّ مَطْلَعِ الْفَجْرِ
ی􀀀 » در « الْفَجرِْ » -5 « مِنْ کُلِّ أَمْرٍ » در « أَمْرٍ » -4 « اللّ الصَّمَ دُ
􀀀
هُ » در « صمد » -3 .« اللّ أَحَ دٌ
􀀀
قُلْ هُوَ هُ » در
زبانشناسان عرب (قدیم و جدید) میگویند:
را « فتحه » ندارد، مگر در مقدار کشش صدا. به عبارت دیگر، اگر حرکت (« آ» حرکت فتحه، تفاوتی با الف مدّي (صداي کشیدة
میشود. لطفاً نظر مبارك را در این مورد بفرمایید. « الف مدّي » مقدار بیشتري بکشیم، تبدیل به
جواب: در صورتی که صدق عربی صحیح کند اشکالی ندارد؛ هر چند موافق قواعد تجوید نباشد.
نظر شریف خود را بیان فرمایید: « حمد » در سورة « مالک » سؤال 230 - دربارة تلفّظ
خواند؟ در صورت جواز، کدام بهتر است. « مَلِکِ » را « الِکِ 􀀀م» الف) آیا میتوان
هر دو را با هم خواند؟ « مَلِکِ » و « الِکِ 􀀀م» ب) آیا میتوان در یک رکعت
خواند؟ « ملک » و در رکعت دوّم « الِکِ 􀀀م» ، ج) آیا میتوان در رکعت اوّل
جواب: احتیاط آن است که فقط مالک بخوانند.
سؤال 231 - آیا میتوان نماز را به غیر از قرائت عاصم، به سایر قرائات نیز خواند؟
مَلِکِ یوم » خوانده شده است. سایر قرّاء سبعه، آن را « الِکِ 􀀀م» تنها در قرائت عاصم و کسائی « الِکِ 􀀀م» در فرض مذکور، مثلًا کلمۀ
بخواند، آیا لازم است قبل از شروع نماز، نوع قرائت خود را در نماز معلوم کند؟ « ملک » خواندهاند. اگر نمازگزار بخواهد « الدّین
صفحه 61 از 371
جواب: خواندن غیر قرائت حفص از عاصم در شرایطی که فقط این قرائت مشهور است اشکال دارد.
در نماز واجب « محَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ » یا ،« وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ » مثلًا در ،« یرملون » سؤال 232 - آیا رعایت ادغام نون ساکن و تنوین در حروف
است؟
جواب: همین اندازه که عربی صحیح صدق کند کافی است.
سؤال 233 - آیا قصد انشا در سورة حمد و سایر اذکار نماز جایز است؟
جواب: در مورد اذکار و الفاظ نماز و قرائت حمد و غیره فهم معنا و قصد انشا نه تنها جایز، بلکه بسیار خوب است، و در اینجا توجّه
به چند نکته لازم به نظر میرسد:
ص: 81
-1 شکّی نیست که هدف از این الفاظ معانی آن است. هدف، تسبیح و تهلیل و حمد و ستایش خداست، و این امر با قصد لفظ
بدون قصد معنا حاصل نمیشود.
حتّی به عقیدة ما سورة حمد نیز چنین است. آیات و تعبیرات سورة حمد به خوبی نشان میدهد که از لسان بنده در برابر پروردگار
است، و این تصوّر، که قصد انشا در آن با قصد قرآنیّت منافات دارد، اشتباه بزرگی است، که باید از آن به خدا پناه برد؛ زیرا هدف
سورة حمد را به کلّی از بین میبرد. به خصوص بعد از ملاحظۀ روایاتی که دربارة سورة حمد آمده است.
ی است. و هدف حکایت کلمات 􀀀 -2 شکّی نیست که سورة توحید، یا سورههاي دیگر که در نماز میخوانیم، از این امر مستثن
قصد انشا نمیکند). « اللّ أَحَدٌ
􀀀
قُلْ هُوَ هُ » خداوند براي گرفتن پند و اندرز و تعلیم است (مثلًا هیچ کس در
-3 قصد معنا گاه تفصیلی است (مانند قصد خواص) و گاه اجمالی است (مانند آنچه عوام قصد میکنند.) عوام اجمالًا میدانند این
کلمات، حمد و تسبیح و تمجید و ثنا و دعاست؛ ولی جزئیّات آن را نمیدانند.
-4 حق این است که قصد اجمالی کافی است، و بر عوام لازم نیست که معانی الفاظ نماز را به طور تفصیل بدانند، زیرا میدانیم
اقوام زیادي غیر از اهل لسان وارد اسلام شدند، که به غیر زبان عربی سخن میگفتند، اگر دانستن معانی تفصیلیّۀ قرائت و اذکار
نماز واجب بود، باید در کلام پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، یا در روایات ائمّه علیهم السلام، اشارهاي به آن میشد. مخصوصاً
بعضی امامان مانند حضرت امام رضا علیه السلام که مدّتها در میان ایرانیان میزیستهاند.
سؤال 234 - شخصی طیّ سالیان متمادي، بر اثر ندانستن مسأله، سوره را قبل از حمد خوانده است. آیا نمازهایی که به شکل فوق
خوانده قضا دارد؟
جواب: در صورتی که جاهل مق ّ ص ر باشد باید قضا کند؛ ولی اگر دسترسی به فراگرفتن مسأله نداشته، یا اصلًا احتمال بطلان
نمیداده، قضا ندارد.
سؤال 235 - بنده بعد از مدّتی نزد یکی از روحانیّون معظّم امتحان قرائت دادم، و متوجّه شدم بعضی از الفاظ نماز من صحیح نبوده
است. آیا باید نمازهاي قبل از
ص: 82
تصحیح قرائت را قضا نمایم؟
جواب: در صورتی که قبلًا تصوّر میکردهاید نمازتان صحیح است، اعاده لازم نیست.
سؤال 236 - لطفاً به سؤالات زیر در مورد قرائت نماز پاسخ دهید:
-1 در بحث قرائت نماز، وقف به چه معناست؟ آیا ملاك نَفَسْ گرفتن است، حتّی اگر توقّفی صورت نگیرد؟ یا ملاك وقف عرفی
است، حتّی اگر نَفَسی گرفته نشود؟
صفحه 62 از 371
-2 آیا بر هر کلمهاي از کلمات نماز میتوان وقف کرد؟ یا ملاك درستی معناست؟
گفته شود، آیا نمازش صحیح است؟ « الَمِینَ 􀀀 رَبِّ الْع » بگوید، و بعد از مدّتی « لِلّ
􀀀
الْحَمْدُ هِ » مثلًا اگر
جواب 1 و 2: ملاكِ وقف، فاصلۀ عرفی است؛ خواه نَفَس بگیرد، یا نگیرد، و تنها در جایی جایز است که رابطۀ جمله را قطع نکند.
-3 آیا وقف به حرکت در همۀ اجزاي نماز اشکال دارد؟ یا فقط در قرائت اشکال دارد؟ مثلًا اگر بگوید
« الْعَظی
􀀀
حانَ رَبِّیَ مِ 􀀀 سُبْ »
(با حرکت) و بعد از مدّتی بگوید
« وَ بِحَمْدِه »
، آیا وقف به حرکت محسوب میشود؟
جواب: تفاوتی نمیکند.
-4 آیا گفتن اذکاري که کاملًا جداي از هم هستند، به صورتهاي زیر صحیح است:
سه بار بدون توقّف (با حرکت). * « اللّ
􀀀
حانَ هِ 􀀀 سُبْ » الف) مثلًا گفته شود
با توقّف (با حرکت). * « اللّ
􀀀
حانَ هِ 􀀀 سُبْ » ب) گفته شود
جواب: وقف با حرکت در هر جاي نماز خلاف احتیاط است.
-3 سجده
سؤال 237 - هنگامی که شیعیان جهت اقامۀ نماز به مسجد الحرام و مسجد النّبی مشرّف میشوند، بعضاً از مهر یا کاغذ، یا چوب، یا
حصیر، یا مانند آن، به صورت بارز و آشکار استفاده میکنند، و در نتیجه با هتک حرمت و برخورد انفعالی وهّابیّون، یا افراد
متعصّب سایر مذاهب اسلامی مواجه میشوند، که گاهی منجر به درگیري
ص: 83
برگ نخل » میشود. لذا به منظور جلوگیري از این صحنههاي ناخوشایند، دو نمونه سجّاده که در محلّ سجده به جاي مهر و حصیر
جهت رفع حسّاسیّت مذکور به طور نامحسوس تعبیه شده که به پیوست ارسال میگردد؛ خواهشمند « گونیبافی » و نخ کنف « خرما
تعبیه شده روي سجّادههاي « برگ نخل » و حصیر « نخ گونیبافی » است حضرتعالی نظر مبارك خود را در مورد سجده بر نخ کنف
مزبور مرقوم فرمایید.
جواب: در صورتی که از برگ نخل بوده باشد اشکالی ندارد؛ ولی از کنف اشکال دارد.
یا نام پنج تن آل عبا را بر روي آن نوشتهاند جایز « تربت اعلا- مال کربلا » : سؤال 238 - آیا سجده بر مهرهایی که جملاتی مانند
است؟ به طور کلّی سجده بر طرف نوشته، یا منقوش مهر چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال ندارد؛ ولی اگر عکس گنبد و بارگاه است، بهتر است آن را محو کند.
سؤال 239 - لطفاً در مورد سجدة واجب قرآن به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 اگر حرف یا کلمهاي از آن آیات سجدة واجب خوانده شود، آیا سجده واجب میشود؟
-2 آیا لازم است بر مهر سجده کرد، یا میتوان انگشتان دست را به عنوان مهر قرار داد؟
-3 شنیدن آیۀ سجدة واجب به طور غیر مستقیم چه حکمی دارد؟
جواب: با خواندن تمام آیۀ سجده، یا شنیدن آن، سجده واجب میشود، و در مثل شنیدن از رادیو یا نوار، احتیاط انجام سجده است.
و باید پیشانی را روي چیزي بگذارد که سجده بر آن جایز است.
صفحه 63 از 371
-4 تشهّد
سؤال 240 - اگر شک کند که تشهّد را گفته یا نه، وظیفهاش چیست؟
جواب: اگر در محل است باید به جا آورد، و اگر از محل گذشته اعتنا نکند.
ص: 84
مبطلات نماز
سؤال 241 - اگر چیزي از واجبات نماز را عمداً یا سهواً، کم یا زیاد کنیم، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که عمداً باشد نماز باطل میشود. و اگر سهواً باشد و از ارکان نماز نباشد ضرري به نماز نمیزند، و اگر از محل
نگذشته باید جبران کند.
و مانند آن، در نماز به عنوان ذکر اشکال دارد؟ « یا حسین » ،« یا زهرا » سؤال 242 - آیا گفتن کلمۀ
جواب: اشکال دارد.
سؤال 243 - آبْ جاري، وقتْ باقی، زمینْ مباح، نمازْ باطل، علّت آن چیست؟
جواب: علل مختلفی میتواند داشته باشد؛ مانند غصبی بودن آب، یا باطل بودن غسل یا وضو، یا عدم نیّت نماز، یا این که یکی
دیگر از شرایط و اجزاي نماز حاصل نباشد.
سؤال 244 - آیا در حال نماز میتوان عمداً و با اختیار به یاد ائمّۀ معصومین علیهم السلام گریه کرد؟ اگر کسی به اختیار در غم آنها
گریه کند، نمازش چه حکمی دارد؟
جواب: در نماز اشکال دارد.
سؤال 245 - آیا وجود ذرّات غذاي غصبی، یا مشتبه در دهان، نماز را باطل میکند؟
جواب: این گونه ذرّات، حتّی اگر علم به بقاي آن داشته باشیم، مشمول احکام غصب نیست، و در حکم تالف است.
سؤال 246 - در بین بعضی از مردم دو مطلب زیر مشهور است. مستند علمی و فقهی دارد؟
-1 نماز خواندن در زیر سقفی که در آنجا حشیش مصرف شده، باطل است.
-2 مادّة مخدّر حشیش نجس است.
جواب: استفاده از حشیش حرام و کار بسیار بدي است؛ ولی دو مطلبی که نوشتهاید، هیچ کدام صحیح نیست.
ص: 85
شکّیات نماز
سؤال 247 - با توجّه به این که شکّ در نمازهاي 2 و 3 رکعتی موجب ابطال است، آیا در نماز جماعت نیز شکّ مذکور موجب
ابطال خواهد شد؟
جواب: در صورتی که دیگران شک نداشته باشند، باید همراه دیگران نماز را انجام داد.
شکستن نماز
سؤال 248 - اگر زمانی که مشغول نماز هستیم پدر یا مادر ما را صدا بزند، آیا میتوان نماز واجب را شکست، و پاسخ آنها را داد؟
صفحه 64 از 371
جواب: اشکال دارد، مگر در مواردي که کار بسیار ضروري باشد.
نماز مسافر
سؤال 249 - چرا نماز و روزة شخص مسافر شکسته است؟
جواب: شکسته بودن نماز و روزة شخص مسافر در واقع یک لطف الهی در برابر مشکلات سفر است. و معیار، مشکلات سفرِ نوعِ
مردم میباشد، نه فرد فرد آنها.
سؤال 250 - همان گونه که مستحضرید، در حال حاضر، شکار به منظور ارتزاق جز در برخی مناطق کشور، مثل بخشهایی از شمال و
حاشیۀ دریاهاي جنوب، صورت نمیگیرد، و تقریباً غالب شکارها توسّط افراد متموّل، و به عنوان تفریح و تفرّج، و از روي تفنّن
است. شکار جانوران وحشی در فرضهاي فوق شرعاً چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که شکار براي نیاز زندگی یا براي کسب و کار باشد، و طبق ضوابط صورت گیرد، شرعاً جایز است. ولی شکار
کردن به عنوان تفریح و خوشگذرانی- هر چند گوشت آن را مصرف کنند- شرعاً حرام است، و لذا، در چنان سفري به عنوان سفر
حرام نماز و روزه تمام خواهد بود.
سؤال 251 - شکار و صید به جهت تفریح و تفنّن، و صدور مجوّز از طرف
ص: 86
سازمانهاي مسئول در این مورد، چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 252 - حکم نماز و روزة دانشجویان، اساتید و معلّمان محترم را در فروض و صورتهاي مختلف بیان فرمایید.
جواب 1: محلّ تحصیل، یا تدریس، اگر براي مدّت قابل ملاحظهاي، مثلًا یک سال یا بیشتر، ادامه پیدا کند در حکم وطن است، و
نماز و روزه در آن تمام میباشد، و ماندن ده روز پیدرپی در آن شرط نیست.
-2 کسانی که از وطن خود هفتهاي سه روز یا بیشتر به محلّ تحصیل میروند، و این کار براي مدّت قابل ملاحظهاي (مثلًا یک سال
یا بیشتر) ادامه دارد، آن محلّ نیز به حکم وطن آنهاست.
-3 کسانی که یک یا دو روز براي تحصیل به محلّی میروند و بازمیگردند، نماز و روزة آنها شکسته است.
-4 هرگاه در ایّام تعطیلی براي انجام کارهاي دیگري غیر از تحصیل، به محلّ تحصیل برود، همان احکام بالا دربارة او جاري
میشود.
-5 کسانی که همه روزه، یا حدّ اقل سه روز در هفته، به محلّ تحصیل یا تدریس میروند، یعنی صبح به محلّ تحصیل یا تدریس
میروند و عصر بازمیگردند و این کار مدّتی ادامه مییابد، کثیرالسفر محسوب میشوند، و نماز و روزة آنها در آن محل و به
هنگام رفت و برگشت تمام است.
-6 کسانی که به مدّت یک ماه یا بیشتر همه روزه به جایی، به اندازة مسافت شرعیّه میروند و بازمیگردند، حکم کثیرالسّ فر را
دارند.
-7 دانشجویان یا معلّمان مشمول بند یک و دو، در صورتی که بخواهند روزة آن روزي که به محلّ تحصیل یا تدریس سفر میکنند
درست باشد، یا باید طوري بروند که قبل از ظهر به محلّ تحصیل یا تدریس برسند، و نیّت روزه کنند، یا بعد از ظهر از وطن خود
حرکت کنند، تا روزة آنها مشکلی پیدا نکند.
-8 بعد از فراغت از تحصیل یا تدریس و کارهاي مربوط به امتحان و پایان
صفحه 65 از 371
ص: 87
نامه و امثال آن، در صورتی که به آن محلّ بروند، دیگر حکم وطن آنها را ندارد، مگر این که قصد داشته باشند در آنجا اقامت
مستمر کنند.
سؤال 253 - شخصی قصد دارد در عرض 6 ماه یا بیشتر به جاهاي متعدّد براي کار سفر کند. مثلًا فرمانده نیروي انتظامی منطقهاي بر
حسب ضرورت کاري بایستی به پایگاههاي تابعۀ تحت فرماندهی خود و حتّی تا آخرین مرز منطقۀ امنیّتی مربوطه سرکشی و امور
امنیّتی را از نزدیک کنترل نماید و هیچگاه در مرکز ده روز نمیماند:
الف) آیا چنین شخصی دائم السفر محسوب میشود؟
جواب: چنین شخصی کثیر السفر است، و نماز و روزهاش تمام است.
ب) اگر از اوّل قصد داشته باشد علاوه بر سفرهاي شغلی، به سفرهاي دیگري نیز برود، مثل این که به مشهد یا تهران، یا امثال آن
سفر کند، آیا حکم دائم السفر را دارد؟
جواب: در سفرهایی غیر از سفر شغلی، نماز و روزهاش شکسته است.
ج) اگر به سفر غیر شغلی برود، آیا بعد از این سفر حکم دائم السفر بودن باقی است؟ حتّی اگر یک سفر دائم السفري برود، و بعد
سفر استثنایی کند، آیا بعد از این سفر استثنایی سفر اوّل دائم السفري سفر دوّم حساب میشود؟ بدین معنا که این سفر استثنایی به
دائم السفر بودن لطمه نمیزند؟
جواب: اگر آن سفر زیاد طولانی نشود، لطمهاي به کثیرالسفر بودن او نمیزند.
سؤال 254 - چگونه جایی وطن انسان میشود؟
جواب: هرگاه کسی قصد داشته باشد براي مدّتی طولانی، مثلًا یک سال یا بیشتر، در جایی سکونت کند آنجا در حکم وطن او
خواهد بود.
سؤال 255 - لطفاً در مورد وطن به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) کسی که به وطن پدر خود رفت و آمد میکند (در چند مرحله، ولی در طول سال کمتر از شش ماه در آنجا اقامت دارد) و
آن مکان را به عنوان وطن قبول دارد، آیا آنجا وطن او محسوب میشود؟
ب) کسی که در جایی به دنیا آمده، ولی در آنجا زندگی نکرده، یا کمتر از شش
ص: 88
ماه در آنجا بوده، آیا آنجا وطن او محسوب میشود؟
جواب الف و ب: وطن جایی است که انسان در آن زندگی مستمر دارد، و لااقل هر سال چند ماه در آنجا میماند، و بقیّۀ اموري که
ذکر کردید تأثیري ندارد.
د) کسی که در جایی به دنیا آمده، و چند سال ابتدایی عمر در آنجا زندگی نموده، و از آنجا به شهر دیگري مهاجرت کرده، و از
وطنش اعراض نکرده، و در صورت امکان براي زندگی به آنجا بازخواهدگشت، (هر سال در تابستان مدّتی به آنجا میرود) حکم
نماز و روزة او چگونه میباشد؟
جواب: در صورتی که قصد داشته باشد در آیندة نه چندان دور (مثلًا در چند سال دیگر) براي سکونت مستمر به آنجا بازگردد،
اعراض حاصل نشده و نماز و روزهاش در آنجا تمام است. در غیر این صورت، نمازش شکسته است.
ه) آیا همسر و فرزندان هم در مسائل و احکام، مثل مرجع تقلید، وطن و اعراض از وطن، تابع پدر خانواده میباشند؟
جواب: در مسألۀ تقلید تابع نیستند و در وطن و اعراض هرگاه با پدر زندگی میکنند و موافق نظرات او هستند تابع محسوب
صفحه 66 از 371
میشوند.
و) آیا داشتن ملک و املاك شخصی، یا پدري تأثیري در حکم وطن دارد؟
جواب: تأثیري ندارد.
سؤال 256 - کسانی که براي مأموریّت محدود (دو تا پنج سال) به جدّه میآیند و گاهوبیگاه به خارج از حد مسافرت میکنند،
نمازشان تمام است یا قصر؟
جواب: نماز و روزه آنها در جدّه تمام و در سفرهاي خارج از حدّ مسافت شرعی شکسته است.
سؤال 257 - با توجّه به مسئلۀ فوق، اگر در هفته یک بار به مکّۀ مکرّمه یا مدینۀ منوّره سفر کنند، کثیرالسفر محسوب میشوند؟
جواب: به این مقدار کثیرالسفر نمیشوند؛ ولی همانطور که میدانید در تمام مکّه و مدینه مخیّر هستند نماز را تمام بخوانند.
ص: 89
نماز قضا
اشاره
سؤال 258 - برخی از بیماران در اثر بیماري به حالت اغما میروند، یا طیّ عمل جرّاحی توسّط پزشک بیهوش میشوند و نمیتوانند
نماز بخوانند، آیا نمازهاي این مدّت را باید قضا کنند؟
جواب: نماز در موقع بیهوشی قضا ندارد.
سؤال 259 - در عبادات قضا دائر مدار فعلیّت حکم است، یا دائر مدار تنجّز حکم؟
جواب: در بسیاري از موارد تنجّز حکم کافی است؛ مانند کسی که خواب میماند و نمازش قضا میشود، یا فراموش میکند، و یا
در غفلت میماند.
سؤال 260 - در صورتی که یک یا دو رکعت از نماز در وقت، و بقیّه در خارج از وقت واقع شود، آیا این نماز ادا محسوب میشود،
یا قضا، یا ادا و قضا؟
جواب: اگر حتّی یک رکعت آن در وقت واقع شود، ادا است.
نماز قضاي پدر و مادر
سؤال 261 - اگر کسی فوت کند، و اولاد او ندانند میّت نماز یا روزة قضا دارد یا خیر؟ چه وظیفهاي دارند؟
اللّ چیزي بر ذمّه ندارد.
􀀀
جواب: باید حمل به صحّت کنند، و بگویند ان شاء ه
[نماز جماعت]
فضیلت نماز جماعت
سؤال 262 - روزي رسول اکرم صلی الله علیه و آله نماز صبح را با جماعت خواند ولی علی علیه السلام را در مسجد ندید. از فاطمه
علی دیشب تا سپیدة صبح مناجات داشت، خستگی ناشی از سنگینی » : علیها السلام علّت را جویا شد، آن حضرت عرض کرد
به علی بگو که مناجات شب را کوتاه کند، و قدري » : حضرت فرمودند .« عبادت شبانه باعث شد که نماز صبح را در خانه بخواند
.« استراحت نماید، تا نماز جماعت صبح را از دست ندهد
صفحه 67 از 371
الف) آیا حدیث فوق از نظر سند و دلالت مورد قبول شماست؟
جواب: روایت مزبور از نظر سند قابل گفتگوست؛ ولی به هر حال کم کردن
ص: 90
مناجات شب براي شرکت در نماز جماعت صبح اولویّت دارد.
ب) شیعه معتقد است که امامان علیهم السلام حتّی قبل از امامت دچار گناه و معصیت، و حتی ترك اولی، نمیشدند. اگر مطلب
فوق را بپذیریم باید قبول کنیم که امام علی علیه السلام در آن مورد دچار اشتباه شده است؛ زیرا فضیلت نماز جماعت را رها کرده،
و به مناجات شبانه روي آورده است! شما چه میفرمایید؟
جواب: ترك نماز جماعت گناه نیست، و منافات با مقام عصمت ندارد؛ بلکه نوعی ترك اولی است و اگر جنبۀ تعلیم به دیگران
داشته باشد، ترك اولی هم محسوب نمیشود.
ج) حدیث فوق به گونهاي است که شخصیّت حضرت علی علیه السلام را پایین آورده، و در مقابل عظمت نماز جماعت را بالا برده
است، نظر شما چیست؟
جواب: همانطور که گفتیم ممکن است هدف، آموزش این حکم شرعی براي عامّۀ مردم باشد. در این صورت مقام آن حضرت
پایین نمیآید. فراموش نکنید روایت از نظر سند هم محلّ بحث است.
سؤال 263 - در قطعه زمینی که در نزدیکی مسجد قرار دارد، نماز جماعت برقرار است. آیا اقامۀ نماز به جماعت در آن مکان
اولویّت دارد، یا به صورت فرادي و در مسجد افضل است؟
جواب: جماعت ترجیح دارد.
شرایط امام جماعت
اشاره
سؤال 264 - امام جماعت ما کمرش خمیده است، امّا این خمیدگی به حدّ رکوع نمیرسد، و براي رکوع مقدار بیشتري خم میشود
که صدق رکوع میکند، آیا اقتدا به چنین امامی صحیح است؟
جواب: اشکال ندارد.
گناه کبیره نکند، و اصرار بر صغیره نداشته » : سؤال 265 - عدالت یکی از شرایط امام جماعت است که در تعریف عدالت میفرمایند
اگر کسی مدّتی امام « باشد
ص: 91
جماعتی را میشناسد و میداند که او شخصی بزرگوار است و از لحاظ عقیده و سائر مسائل، انحرافی در او وجود ندارد؛ ولی یکی
دو مورد از او غیبتی سر زده است. این کار باعث سقوط عدالت او میشود؟
جواب: باید این موارد استثنایی را توجیه کرد؛ شاید او معتقد بوده که در موارد فوق، فردِ غیبت شده جایز الغیبۀ بوده؛ هر چند در
اعتقاد خود خطا کرده باشد.
سؤال 266 - آیا کسی که پشت سر امام جماعتی غیبت کرده، میتواند به آن امام اقتدا کند؟
جواب: در صورتی که امام جماعت را عادل میداند اقتدا به او اشکالی ندارد؛ ولی در هر حال باید از گناه خود توبه کند، و اگر
مشکل خاصّی ایجاد نمیشود از او حلالیّت بطلبد.
صفحه 68 از 371
اقتدا به غیر روحانی
سؤال 267 - در صورتی که با حضور روحانی به امام جماعت غیر روحانی اقتدا شود، حکم نماز مأمومین از لحاظ صحّت و بطلان
چیست؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 268 - در صورتی که طلبهاي بتواند به صورت غیر مرتّب و نامنظّم نماز جماعت را در مسجدي اقامه کند، و براي فردي غیر
معمّم امکان اقامۀ جماعت به صورت منظّم وجود داشته باشد، وظیفۀ مأمومین اقتدا به کدام یک است؟
جواب: در این گونه موارد هرگاه روحانی حضور پیدا کند، او اقامۀ جماعت میکند، و هرگاه او حضور پیدا نکند، فرد غیر روحانی
اقامۀ جماعت میکند.
سؤال 269 - در مساجدي که در طول سال به فرد غیر روحانی اقتدا میشود، در زمانهاي خاصّ تبلیغ، مانند ایّام ماه مبارك رمضان
که روحانیّون محترم براي تبلیغ اعزام میگردند، اولویّت اقامۀ جماعت با کدام است؟
جواب: اولویّت با روحانی جامع الشرائط است.
سؤال 270 - در صورتی که در مساجد دیگري، دور یا نزدیک، به وسیلۀ روحانیّون
ص: 92
جماعت اقامه گردد، وظیفۀ اصحاب مسجدي که امام جماعت غیر روحانی دارند چیست؟ اقامۀ جماعت در همین مسجد با فرد غیر
روحانی، یا تعطیل جماعت در این مسجد و اقامۀ جماعت با فرد روحانی در مسجد دیگر؟
جواب: اگر مسجدي در آن نزدیکی نیست، و دسترسی به امام جماعت روحانی نباشد، امامت غیر روحانی که واجد شرایط باشد
مانعی ندارد.
سؤال 271 - آیا یک طلبه میتواند در مواقعی که امام جماعت نیامده، نماز جماعت را برپا کند؟
جواب: میتواند امامت کند تا نماز جماعت تعطیل نشود.
احکام جماعت
سؤال 272 - در بعضی از مساجد اعتکاف در طبقۀ بالا برگزار میگردد. قرار گرفتن مردان معتکف به هنگام نماز جماعت در طبقۀ
بالا، در حالی که زنان در طبقۀ زیرین آن مکان واقع شدهاند، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که بین آنها حجابی باشد، مانعی ندارد.
سؤال 273 - در مسجد جامع شهر ما بین قسمت نماز خواهران (طبقه بالا) و قسمت برادران (طبقه پایین) دیواري به ارتفاع حدود
هفتاد و عرض چهل سانتیمتر حائل است. آیا این مقدار مانع اتّصال صفوف خواهران و برادران میشود؟
جواب: چنانچه خواهران هنگام ایستادن مقداري از صفوف جماعت را مشاهده کنند، و هر دو محل یکی حساب شود، مانعی ندارد.
سؤال 274 - اگر امام نماز استیجاري بخواند، آیا مأمومین میتوانند به او اقتدا کنند؟
جواب: در صورتی که نماز استیجاري از کسی باشد که به طور قطع نماز از او فوت شده، امامت چنین کسی اشکالی ندارد.
سؤال 275 - اگر مرجع تقلید امام جماعت و نمازگزار مختلف باشد، و در بعضی از مسائل نماز، مراجع آنها با هم اختلاف نظر داشته
باشند، وظیفۀ مأموم چیست؟
ص: 93
صفحه 69 از 371
جواب: در صورتی که نداند نماز امام طبق فتواي مرجع او باطل است، میتواند به او اقتدا کند.
سؤال 276 - وظیفۀ طلّاب در مورد مساجدي که فاقد امام جماعت است، و احیاناً امکاناتی براي پرداخت حق الزحمه ندارند،
چیست؟
جواب: سزاوار است طلّاب در این گونه موارد اقامۀ جماعت کنند.
سؤال 277 - طبق معمول مراسم ترحیم در مساجد برگزار میگردد، که بعضاً در روز جمعه واقع میشود؛ مسجد تا مصلّاي شهر حدّ
اقل یک کیلومتر فاصله دارد. با توجّه به تحقیقاتی که از حاضرین شده، کسی قصد شرکت در نماز جمعه ندارد، همان گونه که
قصد تحقیر نماز جمعه هم در کار نیست. آیا میشود اوّل وقت نماز را به جماعت خواند؟
جواب: خواندن نماز جماعت در شرایط مزبور اشکالی ندارد؛ ولی بهتر است براي احترام نماز جمعه، جماعت را در وقت نماز جمعه
ترك کنند.
سؤال 278 - لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 اگر امام جماعتی به عنوان اعتراض نماز جماعت را ترك کند، و با مراجعۀ مکرّر هیأت أمنا و مؤمنین، حاضر نشود به مسجد
بیاید، و مسجد، خصوصاً در ایّام تبلیغی محرّم و صفر، تعطیل گردد. آیا هیأت امنا میتوانند از امام جماعت دیگري، که جامع
الشرائط باشد، جهت اقامۀ نماز جماعت در مسجد دعوت کنند؟
آیا این سخن مسموع است؟ «. راضی نیستم کسی در این مسجد نماز جماعت بخواند » : -2 اگر امام جماعت قبلی بگوید
-3 آیا امام جماعت میتواند از هیأت امناي مسجد حقوق ماهانه مطالبه کند؟
جواب: هرگاه امام جماعتی به هر دلیلی مسجد را ترك کند، و حاضر به اقامۀ جماعت در آن نگردد، رضایت او براي اقامۀ جماعت
توسّط امام جماعت دیگر- که جامع الشرائط باشد- شرط نیست. و امام جماعت نمیتواند براي نماز جماعت مطالبۀ وجه کند، ولی
سزاوار است مؤمنین او را تأمین کنند. و در هر حال، شایسته است اختلافات را به طور مسالمتآمیز حل کنید.
ص: 94
سؤال 279 - چندي است که مکبّر نماز جماعت مسجد روستایمان، تکبیرات نماز را به وسیلۀ بلندگو میگوید. شخصی به عدّة قلیلی
از مأمومین القا کرده که نماز جماعتی که تکبیر آن با بلندگو گفته شود باطل، و قضاي آن واجب است! بدین جهت، آن عدّة قلیل
همزمان با نماز جماعت، نماز خود را به صورت فُرادي میخوانند. در حالی که زمانی که نماز جماعت با بلندگو برگزار میگردد،
به تعداد مأمومین افزوده شده، و در استفاده از بلندگو انگیزهاي جز تبلیغ در امر نماز و تشویق سایرین نمیباشد. لطفاً نظر خود را در
رابطه با امور زیر مرقوم فرمایید:
-1 جماعتی که تکبیراتش با بلندگو گفته شود چه حکمی دارد؟
ي میخوانند چگونه است؟ 􀀀 -2 نماز کسانی که نماز خود را همزمان با جماعت به صورت فراد
-3 شخصی که با القاي نظریّۀ مذکور باعث تفرقه و جدایی در جماعت شده، چه حکمی دارد؟
جواب: 1- در صورتی که تکبیر را بلند بگویند هیچ گونه ضرري به نماز جماعت نمیرساند، ولی باید صداي بلندگو طوري تنظیم
شود که مزاحمتی براي مردم ایجاد نشود. مخصوصاً در نماز صبح اوّل وقت؛ و در هر حال اگر گویندة تکبیر از این دستور تخلّف
کند، لطمهاي به جماعت نمیزند.
ي میخوانند اگر نماز آنها اهانت به جماعت، یا هتک امام جماعت باشد نمازشان 􀀀 -2 کسانی که به هنگام اقامۀ جماعت نماز فراد
اشکال دارد.
-3 افراد نباید بدون اطّلاع از مسأله پیش خود اظهار نظري کنند که باعث تفرقۀ بین مؤمنین گردد.
صفحه 70 از 371
سؤال 280 - برخی از جلسات قرائت قرآن، که به طور هفتگی و مستمر در منازل تشکیل میشود، قبل از مغرب شروع و ساعتی پس
از مغرب خاتمه پیدا میکند.
روحانی محل از اعضاي آن جلسات خواسته که جهت حفظ احترام مسجد، و به منظور این که روش مذکور فراگیر نشود، وقت
جلسه را طوري قرار دهند که قبل از مغرب تمام، یا پس از پایان نماز جماعت آغاز شود. امّا آنها نپذیرفتهاند و میگویند:
ص: 95
به نظر حضرت عالی حق با کیست؟ «. ما نماز جماعت را، توسّط یکی از اعضا، در محلّ تشکیل جلسه برقرار میکنیم »
جواب: سزاوار نیست جلسات قرائت قرآن مزاحم نماز اوّل وقت شود؛ ولی اگر هنگام اذان جلسه را موقّتاً تعطیل کنند، و نماز
جماعت را برپا دارند، و بعد از نماز جلسه را ادامه دهند، مانعی ندارد. و اگر مراعات جماعت مسجد نیز بشود، بهتر است.
سؤال 281 - واقف خواهان اعلمیّت و اهل محل بودن پیش نماز میباشد، ولی هم اکنون پیش نماز امام جمعۀ محترم شهر است، که
اهل این شهر نمیباشد. اقامۀ نماز به امامت فرد مذکور چه حکمی دارد؟
جواب: نظر واقف نسبت به تعیین امام جماعت شرط نیست.
انسان میتواند اعمال مستحبّی هر روز خود را، به یکی از » : سؤال 282 - امام جماعت محلّ در یکی از سخنرانیهاي خود فرمود
نظر جنابعالی در این مورد چیست؟ «. امامان معصوم علیهم السلام اهدا کند تا مورد استجابت واقع گردد
جواب: اهداي اعمال مستحبّی به معصومین علیهم السلام اشکالی ندارد، بلکه مستحبّ است؛ ولی اگر عمل اشکالی داشته باشد، با
این کار برطرف نمیگردد.
نماز آیات
سؤال 283 - لطفاً در مورد نماز آیات، به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) این که فرمودهاید این نماز واجب فوري است، آیا کارهایی مانند قضاي حاجت، یا پرداخت بدهی، و مانند آن، منافات با
فوریّت آن دارد؟
ب) اگر در حین خواندن نماز واجب، زلزلهاي رخ دهد، وظیفۀ ما در مورد نماز واجب و آیات چیست؟
و انسان اطمینان پیدا کند، در صورتی که در مجامع عمومی، مثل «، دیروز زلزله آمده » : ج) اگر فرد مورد اطمینانی به انسان بگوید
بازار و خیابان بوده، و چیزي نشنیده است وظیفۀ او چیست؟
ص: 96
جواب الف: مراد آن است که سهل انگاري نکند و عقب نیاندازد.
جواب ب: چنانچه در وسط نماز واجب زلزلهاي رخ دهد، بعد از اتمام نماز واجب، نماز آیات را به جا میآورد.
جواب ج: نماز آیات بر چنین کسی واجب نیست، هر چند احتیاط آن است که آن را بجا آورد.
سؤال 284 - در روز 19 خرداد 1383 سیّارة زهره در مدار گردش خود به دور خورشید، از مقابل خورشید عبور کرد. به طوري که
براي زمینیان با چشم مسلّح به صورت لکهاي سیاه رنگ بر روي خورشید قابل رؤیت بود.
-1 آیا این پدیده همچون کسوف جزئی محسوب گشته، و موجب وجوب نماز آیات میگردد؟
-2 آیا قرار گرفتن دیگر سیّارات در مقابل یکدیگر، بطوري که مانع از رؤیت همدیگر شوند، باعث وجوب نماز آیات میشود؟
جواب 1: این مقدار کسوف جزئی محسوب نمیشود.
جواب 2: نماز آیات مخصوص به خسوف و کسوف خورشید و ماه است.
صفحه 71 از 371
نماز جمعه
وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است به مقداري که اذان و خطبهها و نماز مطابق » : سؤال 285 - در رسالۀ توضیح المسائل آمده است
مستدعی است مقدار زمان آن را از نظر ساعت بیان فرمائید. «. معمول انجام شود، و با گذشتن آن، وقت نماز جمعه پایان مییابد
جواب: وقت نماز جمعه عبارتست از مقدار زمانی که براي ایراد خطبهها به صورت متعارف و انجام نماز به طور متعادل لازم است،
و ممکن است در حدود یک ساعت الی یک ساعت و ربع از اوّل زوال متعارف باشد، و بعد از آن وقت نماز جمعه میگذرد.
سؤال 286 - در منطقۀ ما دو نماز جمعه اقامه میشود، که مسافت بین این دو
ص: 97
محل داراي دو راه است؛ نخست راهی قدیمی که مسافت آن کمتر از یک فرسخ است، و ده درصد مردم با پاي پیاده آن را طی
میکنند؛ راه دوّم که جدید و مسافت آن بیش از یک فرسخ است نود درصد مردم با وسیلۀ نقلیّه آن را طی میکنند.
بفرمایید معیار در تعیین مسافت بین جمعتین کدام راه است؟
جواب: معیار راهی است که غالب مردم از آن استفاده میکنند.
1- حکم حضرت عالی دربارة دو نماز جمعه که از مدّتی قبل در محدودة کمتر از یک فرسخ برگزار میشود چیست؟ : سؤال 287
جواب: نمازي که مقدّم است صحیح است، و دوّمی باطل.
2- نمازي که تأخّر تکبیري داشته و لو از نظر زمان تأسیس نسبت به دیگري تقدّم داشته باشد صحیح است، یا ملاكِ : سؤال 288
صحّت تقدّم تأسیسی است هر چند از نظر تقدّم و تأخّر تکبیري تقدّم نداشته باشد؟
جواب: معیار شروع در خطبههاست؛ هر کدام قبلًا شروع کنند نمازشان صحیح است.
سؤال 289 - امام جمعهاي در رکعت دوّم نماز پس از رکوع قنوت خواند، و بعد از قنوت اشتباهاً دوباره به رکوع رفت، تکلیف نماز
امام جمعه و مأمومین چیست؟
جواب: نماز امام و مأمومینی که همراه امام به رکوع اضافی رفتهاند باطل است، و آنها که متوجّه اشتباه امام شده و به رکوع نرفتهاند
نماز خود را به صورت جمعه تکمیل میکنند، و سپس احتیاطاً نماز ظهر را هم به جا میآورند.
سؤال 290 - اقامه نماز مستحبّی، یا قضا، یا استیجاري، پس از پایان خطبه و قبل از اقامۀ نماز جمعه چه حکمی دارد؟
جواب: احتیاط ترك آن است.
سؤالاتی دیگر پیرامون نماز
سؤال 291 - آیا بر کسی که یقین دارد براي نماز صبح خواب میماند، لازم است به کسی سفارش کند که براي نماز او را صدا
کند، یا کار دیگري کند که خواب نماند؟ در
ص: 98
صورت احتمال چطور؟ دلیل آن چیست؟
جواب: این کار واجب نیست ولی احتیاط آن است که در صورت علم به فوت
نماز کاري کند که بیدار شود.
سؤال 292 - آیا ازالۀ موهاي زائد بدن واجب است؟ ترك این کار تأثیري در صحّت، یا قبولی نماز دارد؟
جواب: واجب نیست؛ ولی ازالۀ موهاي اطراف عورت مستحب است.
صفحه 72 از 371
فحشا و فساد محسوب شود، و استمرار داشته باشد، آیا موجب بطلان « حقّ الناس بر ذمّه داشتن » و « تراشیدن ریش » سؤال 293 - اگر
پس استمرار این فحشا و فسادها باعث « نماز انسان را از فساد و فحشا دور میکند » تمام نمازهاي انسان میشود؟ چون به گفتۀ قرآن
میشود نماز ما نماز واقعی نباشد. نظر شما چیست؟
جواب: هر نمازي انسان را از گناه و فساد بازمیدارد، ولی دائرة آن مختلف
است. هر قدر نماز کاملتر باشد نهی از فساد و فحشایش گستردهتر است.
ص: 99
فصل دهم: احکام روزه
مبطلات روزه
سؤال 294 - آیا در هنگام روزه میتوان دندانها را مسواك کرد؟ اگر مسواكِ مرطوب شده، در اثر تماس با آب دهان مجدّداً براي
تمیز کردن دندانها به کار رود، چه حکمی دارد؟
جواب: مسواك کردن در حال روزه، مانعی ندارد. ولی اگر رطوبت پیدا کند و مسواك را بیرون آورده و به دهان بازگرداند و
رطوبت آن در آب دهان مستهلک نگردد، جایز نیست، و در صورتی که با خمیر دندان مسواك کند، باید دهان را بعد از آن کاملًا
بشوید.
سؤال 295 - در یکی از روزهاي ماه مبارك رمضان در کنار موتوري بودم که دود میکرد. فکر میکنم در آن موقع از ناحیۀ بینی
بیشتر تنفّس میکردم. آیا روزة من باطل شده است؟
جواب: اگر در عرف آن را دود غلیظ بدانند، و شما هم عمداً و با توجّه استنشاق کرده باشید، روزة شما اشکال پیدا میکند، و اگر
مشکوك بوده است، اشکالی ندارد.
فرو رفته و « کلر+ آب » سؤال 296 - در محلّی کار میکنیم که به خاطر موازین بهداشتی مجبوریم هر روز یک یا چند بار در استخر
خارج شویم؛ با توجّه به این که کلّ سر و بدن ما در آب فرو میرود، روزههاي ما چه حکمی دارد؟ در ضمن من و دوستانم
نمیتوانیم تمام ماه رمضان را مرخّصی بگیریم. وظیفۀ ما چیست؟
جواب: بهترین راه آن است که در استخر بروید و سر را زیر آب نکنید؛ بلکه
ص: 100
آب بر سر خود بریزید، یا نیمی از سر را یک بار در آب فرو برید، و نیم دیگر را بار دیگر.
کفّاره و قضاي روزه
سؤال 297 - آیا جایز است به وسیلۀ کفّارة روزه، به فقرا اطعام داده شود؟ این حکم شامل مساکین نیز میشود؟
جواب: کفّارة روزه را به فقرا و مساکین هر دو میتوان داد.
سؤال 298 - اگر کسی در ماه مبارك رمضان سه روز از روزههاي خود را عمداً با کار حرامی باطل کرده، و اکنون سخت پشیمان
باشد، و نتواند براي هر روز 60 روز روزه بگیرد، یا یک بنده آزاد کند، آیا میتواند فقط به 60 نفر فقیر غذا دهد؟
جواب: مطابق، مسألۀ 1402 رسالۀ توضیح المسائل ما عمل کند.
سؤال 299 - شخصی به خیال این که در روز ماه مبارك رمضان، آمیزش با زوجه نه حرام است و نه روزه را باطل میکند، مرتکب
صفحه 73 از 371
آن شده است، آیا کفّاره هم دارد؟
جواب: فقط قضا دارد.
تشخیص ضرر براي بیمار
سؤال 300 - پزشکان شخص بیماري را از روزه گرفتن منع میکنند؛ ولی او میداند که روزه برایش ضرر ندارد. چه باید بکند؟
جواب: باید روزه بگیرد.
سؤال 301 - در بعضی موارد، پزشکان در مورد بیماران چنین اظهار نظر میکنند:
و منظورشان این است که طبق آمار علمی 80 % افرادي که با این بیماري روزه میگیرند دچار « روزه براي این فرد 80 % مضر است »
ضرر شدهاند. در صورتی که این اظهار نظر براي انسان یقینآور باشد، ولی وضعیّت خود را از نظر تطبیق آمار بر خودش نداند
حکم روزة او چیست؟
جواب: چنین آمارهایی در صورتی که از اطبّاي متعهّد شنیده شود طبعاً موجب
ص: 101
خوف ضرر میشود، و روزه با آن واجب نیست.
سؤال 302 - متأسّفانه کلیهام سنگساز است. بدین جهت پزشک مرا از روزه منع کرده، و دستور داده که روزانه حدّ اقل 10 لیوان
آب بنوشم. آیا نظر ایشان، که فردي متدیّن میباشد، لازم الاتّباع است؟ اگر روزه بگیرم، و به علّت عدم شرب مایعات در روزهاي
ماه رمضان کلیهام طبق پیشبینی پزشک دچار مشکل شود، آیا مرتکب معصیت شده و روزهام باطل است؟
جواب: هرگاه از گفتۀ طبیب حاذق متعهّد خوف ضرر پیدا کنید که روزه برایتان ضرر دارد روزه را افطار میکنید، و چنانچه پس از
ماه مبارك توانستید، قضاي آن را به جا آورید. و اگر بیماري شما تا ماه رمضان سال بعد ادامه پیدا کرد، قضا بر شما واجب نیست؛
بلکه براي هر روز فقط یک مدّ طعام (هفتصد و پنجاه گرم گندم، یا مانند آن) به فقیري میپردازید. و با توجّه به این که اشتیاق
زیادي براي روزه گرفتن دارید، خداوند ان شاء اللّه به شما اجر روزه داران را عنایت خواهد کرد.
رؤیت هلال
سؤال 303 - اگر از سوي حاکم شرع اهل سنّت اوّل ماه رمضان اعلام شود، براي کسانی که در آن بلاد هستند، و تقیّهاي هم در
تبعیّت نیست، و خودشان هم یقین به اوّل ماه پیدا نکردهاند، آیا تبعیّت لازم است؟
جواب: در فرض مسأله، تبعیّت واجب نیست.
سؤال 304 - با توجّه به این که در زمان حاضر وسایل پیشرفته در زمینۀ نجوم وجود دارد، و افرادي در این علم داراي تخصّص بوده،
و در این فن، خِبره میباشند، و رجوع به اهلِ خبره یک سیره بوده، و صحیح میباشد؛ و با توجّه به این که این افراد بر اساس
در فلان سال، فلان روز و ساعت و دقیقه و ثانیه، در فلان کشور، کسوف اتّفاق » : محاسبات دقیق اعلان نظر میکنند. مثلًا میگویند
و چنین هم میشود، پرسش ما این است که: چرا در رابطه با حلولِ ماه مبارك رمضان، یا شوّال، « میافتد
ص: 102
به آنان رجوع نمیشود، و افراد عادي براي رؤیت ماه به خارج شهرها فرستاده میشوند، تا تکلیف صوم و افطار روشن گردد؟
جواب: ما معتقدیم که اگر علماي نجوم در عصر ما با استفاده از وسایل دقیقی که در دست دارند در مسألۀ هلال ماه اتّفاق نظر
داشته باشند، مخالفت با آنها مشکل است، مگر این که گروه کثیري ادّعاي رؤیت بر خلاف آن بنمایند. و این نظریّه را در سالهاي
صفحه 74 از 371
گذشته منتشر کردیم.
سؤالات متفرّقۀ روزه
سؤال 305 - این جانب با یکی از باشگاههاي فوتبال اروپا قرار داد امضا کرده، که در طول یک سال در اختیار آن تیم باشم. قاعدتاً
بایستی در تمام برنامههاي ورزشی و تمرینهاي سخت بدنی، که لازمۀ پیروزي تیم در مسابقات آتی است، تابع باشم. از آنجا که
بخشی از تمرینات سخت بدنی در ماه مبارك رمضان واقع خواهد شد، و امکان انجام آن با زبان روزه میسّر نیست، و از سوي دیگر
مسئول باشگاه میگوید:
شما انسان متدیّن و مؤمنی هستید، و ما میلیونها خرج شما کرده، و وقت شما را از قبل خریدهایم، و در صورت خودداري شما از »
شرکت در تمرینات و شکست تیم، از شما راضی نیستیم. و لهذا با توجّه به این که شما در این سال از ما حقوق میگیرید، و متعهّد
آیا میتوانم بر اساس قرار داد با آن باشگاه، و به منظور تعهّد به آن تیم، براي پیروزي در مسابقات- « به ما هستید نباید روزه بگیرید
که مستلزم افطار روزه است- روزه نگیرم، و سال بعد قضا کنم؟
جواب: در شأن یک مسلمان نیست که اقدام به عقد چنین قرار دادي کند؛ زیرا این قرار داد شرعاً باطل است، و باید به دیگران
گفت که عقیدة مذهبی ما چنین اجازهاي نمیدهد. و اگر راهی ندارید، میتوانید روز اوّل را به مسافرت مثلًا یک ساعته بروید و
برگردید، و باز هم قبل از ده روز سفري مانند آن انجام دهید. البتّه به شرط این که بخواهید مدّت طولانی مثلًا یک سال، در آن
محل بمانید.
سؤال 306 - هنگامی که یک قسمت کرة زمین شب است، قسمت دیگر آن روز
ص: 103
میباشد. بنابراین زمانی که ما در شب قدر قرار میگیریم، در سوي دیگر کرة زمین روز است. شب قدر در این قسمت از کرة زمین
چه وقت است؟
جواب: منظور از شب همان قرار گرفتن سایۀ قسمتی از کرة زمین بر روي قسمت دیگر است؛ بنابراین، اگر شب قدر مثلًا از ایران
شروع شود تا زمانی که این سایه تمام کرة زمین را فراگیرد شب قدر ادامه دارد. و در واقع 24 ساعت طول میکشد.
ص: 105
فصل یازدهم: