گروه نرم افزاری آسمان

فصل سی و سوّم: احکام سر بریدن و شکار حیوانات







احکام ذبح
سؤال 784 - یکی از دانشجویان ایرانی، که در مسکو به تحصیل اشتغال دارد، میگوید: در قصّابیهاي تاجیک، که گوشت ذبح
اسلامی میفروشند، از نظر بهداشتی در سطح بسیار پایینی قرار دارند. گوشت آنها داراي انگل و میکروب است، و هر لحظه امکان
ابتلا به بیماريهاي مربوطه (عفونی و انگلی) میرود. از طرفی، گوشتهایی که با ذبح غیر اسلامی عرضه میگردد، از تمام جهات
تمییز و بستهبندي شده، و امکان هیچ گونه آلودگی ندارد. حال در خرید گوشت کدام یک را انتخاب کنیم؟
جواب: در صورتی که واقعاً گوشتهاي ذبح اسلامی خطرناك باشد، و استفاده از گوشتهاي غیر ذبح اسلامی جنبۀ اضطرار داشته
باشد، به مقدار لازم مانعی ندارد.
سؤال 785 - نظارت بهداشتی، بازرسی، معاینۀ بهداشتی گوشت در کشتارگاههاي کشور به منظور پیشگیري و کنترل بیماریهاي
مشترك بین انسان و دام، و تهیّۀ گوشت سالم و بهداشتی، از جمله وظایف سازمان دامپزشکی کشور است. و بر اساس قوانین جاري
کشور، کشتار و ذبح هر نوع دام کشتاري در خارج از کشتارگاه، به استثناي روز عید سعید قربان، و مراسم مذهبی و ملّی، ممنوع و
غیر مجاز میباشد.
با توجّه به مقدّمۀ فوق لطفاً نظر شریف خود را در موارد ذیل اعلام فرمایید:
-1 کشتار غیر مجاز دام در شهرهاي داراي کشتارگاه صنعتی، به منظور فروش و عرضۀ گوشت غیر بهداشتی به مصرف کنندگان
چه حکمی دارد؟
-2 خریدوفروش گوشت فاقد مهر بهداشتی کشتارگاه، که از طریق کشتار غیر
ص: 298
مجاز تهیّه گردیده، و ممکن است موجب انتقال آلودگی و بسیاري از بیماریهاي مشترك بین انسان و دام گردد، چه حکمی دارد؟
جواب: بر همۀ مسلمانان لازم است که قوانین و مقرّرات نظام اسلامی را محترم بشمارند. از جمله، آنچه مربوط بر کشتار دامهاست،
و با سلامت و تندرستی جامعه ارتباط دارد. و بر مسئولین امور کشتارگاهها لازم است بر ذبح اسلامی جامع الشرائط نظارت دقیق
کنند، تا بهانهاي به دست افراد جهت ذبح خارج از کشتارگاه نیفتد.
احکام شکار
سؤال 786 - شخصی به هنگام غروب آفتاب به طرف شکار تیراندازي نموده، و آن را زخمی میکند. شکارچی از همان لحظه به
صفحه 176 از 371
دنبال یافتن شکار میرود (دنبال کردن شکار زخمی از ردّ خونی است که از او بر جا میماند.) بعد از لحظاتی شب فرا میرسد،
شکارچی مجبور میشود شکار را رها نموده، و شب را در آن منطقه بخوابد.
روز بعد به جستجو ادامه میدهد، و بعد از مدّتی شکار را در حالی مییابد که به خاطر خون زیادي که از او رفته، مرده بود. آیا
گوشت این شکار حلال است؟
جواب: در صورتی که میداند شکار به وسیلۀ همان تیر از بین رفته، گوشت آن حلال است.
سؤال 787 - طبق قانون محیط زیست جمهوري اسلامی ایران، شکار قوانین مخصوص به خود را دارد، و یک شکارچی باید به آن
پایبند باشد. از جملۀ آنها مراعات کمیّت و کیفیّت شکار، داشتن سلاح مجاز، داشتن پروانۀ شکار، شکار در فصل و روزهاي مجاز،
شکار در محلّ مجاز، و رعایت بعضی قوانین دیگر میباشد.
حال اگر یک شکارچی همه، یا یکی از قوانین مربوطه را رعایت ننماید، استفاده از شکار مذکور چه حکمی دارد؟
جواب: گوشت آن شکار حرام نیست؛ ولی تخلّف از قوانین حکومت اسلامی جایز نمیباشد.
ص: 299
سؤال 788 - طبق قوانین جمهوري اسلامی، نگهداري سلاح غیر مجاز جرم محسوب میشود. لطفاً بفرمایید:
اوّلًا: در صورتی که فردي اقدام به نگهداري اسلحۀ غیر مجاز نماید، وظیفۀ مسلمانان در مورد این گونه افراد چیست؟
ثانیاً: شکار با سلاح غیر مجاز شرعاً چه حکمی دارد؟
جواب: شکار حرام نمیشود؛ ولی نگه داشتن اسلحۀ غیر مجاز جایز نیست.
سؤال 789 - در کتب فقهی شکار با سلاح غصبی شرایط مخصوص به خود را دارد، ولی بر اساس قانون، یک فرد تحت هیچ
شرایطی (چه مجوّز داشته باشد، و چه نداشته باشد،) نمیتواند از سلاح مجاز دیگران استفاده نماید. حال اگر فردي از سلاح دیگري
در شکار استفاده کند (و لو با اجازة صاحب سلاح،) حکم شرعی شکار چیست؟
جواب: شکار حرام نیست؛ هر چند کار خلافی کرده است.
سؤال 790 - مرسوم شده که افراد خوابگاه پرندگان حلال گوشت وحشی را شناسایی، و شب هنگام موقعی که حیوان در خواب
«. حیوان در آشیانهاش در امان است » است با ترفندها و ابزار آلات مختلف آنها را شکار میکنند. چنین شکاري با توجّه به حدیث
چه حکمی دارد؟
جواب: چنین شکاري حلال نیست.
سؤال 791 - بعضی از مسلمانان، حیوانات حرام گوشت، از جمله خوك را شکار، و جهت مصرف صاحب ادیان دیگر به آنها
میفروشند. شکار و خریدوفروش این گونه حیوانات از ناحیۀ مسلمانها چگونه است؟
جواب: خالی از اشکال نیست.
سؤال 792 - مشاهده میشود که حیوانات وحشی، از جمله خوك، خرس، گرگ و مانند آن، به محصولات و احشام روستائیان
آسیبهاي جدّي وارد میکنند. اگر روستائیان بخواهند به حیوانات وحشی آسیب وارد کنند، توسّط محیط زیست به دادگاه معرّفی، و
دادگاه آنها را جریمه مینماید. در صورتی که مقابلۀ با حیوانات
ص: 300
وحشی از وظایف محیط زیست است، ولی به دلیل گستردگی محیط و امکانات کم این امر میسّر نمیشود. لطفاً بفرمایید:
الف) تکلیف شرعی کشتن حیوانات موذي (که بر خلاف قانون است) چیست؟
ب) اگر اشکال ندارد، پس تعارض شرع با قانون چگونه حلّ میشود؟
صفحه 177 از 371
جواب: اگر واقعاً حیوانات موذي هستند، و دولت قادر بر دفع آنها نمیباشد، مردم میتوانند آنها را از بین ببرند.
سؤال 793 - با توجّه به گسترش علم و تکنولوژي، در صورتی که شکار با سلاحهاي الکترونیکی و لیزري صورت گیرد، به گونهاي
که زخمی در شکار حاصل نگردد، شرعاً چه حکمی خواهد داشت؟
جواب: در صورتی که زخم توأم با خونریزي در آن حاصل نشود، جایز نیست؛ هر چند تیز بودن گلوله از نظر ما شرط نمیباشد.
سؤال 794 - به سوي دستهاي از پرندگان تیراندازي نمودم. یکی از آنها فوراً مُرد.
امّا هیچ گونه آثار جراحتی، که حاکی از اصابت تیر باشد، ملاحظه نشد. سپس مشخّص شد که بر اثر ترس مرده است. در فرض
فوق، حکم آن چیست؟
جواب: گوشت آن حلال نیست.
احکام صید
سؤال 795 - بعضی از صیّادان بعد از صید ماهی یا میگو براي این که ماهیها در ایّام شکار فاسد نشود، آنها را به طور نیمه جان
داخل گونی گذاشته، سپس آن را داخل آب میگذارند، که بعضی از آنها به واسطۀ جراحت، یا فشردگی محلّ، در داخل آب
میمیرند. حکم شرعی آنها چیست؟
جواب: حلال است.
ص: 301
فصل سی و چهارم: احکام خوردنیها و آشامیدنیها
سؤال 796 - میزان و معیار شناخت حیوان حلال گوشت چیست؟
جواب: در آیات و روایات به نام آنها اشاره شده، و ضابطۀ خاصّ ی ندارد؛ ولی معمولًا حیوانات گوشتخوار مأکول اللّحم نیستند، و
غالب حیوانات گیاهخوار مأکول اللّحم هستند.
سؤال 797 - آیا حکم حیوانی که به غیر روش شرعی ذبح شده (غیر مذکّی،) و حیوانی که به طور طبیعی مرده (میته) یکی است؟
مذکّ پاك است، هر چند خوردن گوشت آن حرام میباشد. ولی میته هم حرام است، و هم نجس.
􀀀
جواب: تفاوت دارد. حیوان غیر ی
سؤال 798 - گوشت برخی از حیوانات حرام گوشت در معالجۀ بعضی از امراض مؤثّر است؛ هر چند سند معتبر علمی و فقهی در این
رابطه وجود ندارد. شکار و استفاده از گوشت یا خون این گونه حیوانات چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که طبق تشخیص طبیب متدیّن تنها راه علاج نباشد، جایز نیست.
سؤال 799 - خوردن اشیاي زیر چه حکمی دارد:
-1 کبد گوسفند، بُز، گاو
-2 دنبلان بُز، گوسفند، گاو
-3 گوشت صورت حیوانات حلال گوشت
-4 تخم مرغی که لکّۀ قرمزي بر زردة آن باشد.
جواب: دنبلان هیچ حیوانی حلال نیست. و اگر لکّۀ قرمز تخم مرغ به یقین
ص: 302
خون بوده باشد، خوردن آن تخم مرغ اشکال دارد، مگر این که خون بیرون زرده باشد، و زرده را طوري بشویند که پاره نشود. و
صفحه 178 از 371
خوردن بقیّه مانعی ندارد.
سؤال 800 - خوردن بعضی از مواد، میوهها و غذاها براي برخی از بیماران ضرر دارد، مصرف چنین موادّي براي آنها چه حکمی
دارد؟
جواب: در صورتی که ضرر مهمّی داشته باشد، خوردن آن حرام است.
سؤال 801 - استفاده از سوسیس، کنسروها و موادّ غذایی، که از کشورهاي خارجی وارد میشود، چه صورت دارد؟
جواب: مواد گوشتی که از کشورهاي خارجی غیر مسلمان آورده میشود حرام است.
سؤال 802 - خرید، فروش و استفاده از گوشت خرچنگ چه صورت دارد؟
جواب: جایز نیست؛ ولی فروختن آن به غیر مسلمین اشکالی ندارد.
سؤال 803 - در کتاب استفتائات جدید، جلد اوّل، سؤال 993 ، گوشت خرگوش را مطلقاً حرام دانستهاید. علّت علمی آن چیست؟
جواب: در بعضی از روایات آمده است که خرگوش شباهتی با حیوانات درّنده دارد، و این مسأله از چنگال او نمایان است، و لذا
گوشت آن تحریم شده است.
سؤال 804 - با توجّه به این که از نظر پزشکی ثابت شده مصرف کم و کنترلشدة مشروبات الکلی نه تنها ضرري براي بدن ندارد،
بلکه مانند آشامیدنیهاي دیگر مفید میباشد، و با در نظر گرفتن این که مشروبات الکلی نوعی از نعمتهاي خداوند مانند سایر
نعمتهاست، چه اشکال دارد براي استفاده از جنبههاي مثبت و مفید آن، مانند بقیّۀ نعمتهاي خدادادي، با شرایط و مقدار مشخّص
مصرف شود؟
اگر کسی به حدّي از درجۀ خودسازي و کنترل خویشتن رسیده باشد که در اثر مصرف کم و کنترلشدة مشروبات الکلی به ورطۀ
اعتیاد و حتّی مستی کشیده نشود، آیا مجاز به مصرف کم و کنترلشدة مشروبات الکلی میباشد؟
جواب: اوّلًا: هیچ کس نمیگوید مشروبات الکلی به مقدار کم ضرر ندارد، بلکه مقدار کم ضررش کمتر است. ثانیاً: هرگاه چنین
اجازهاي به مردم داده شود،
ص: 303
به هیچ وجه قابل کنترل نیست، و به زودي تمام جامعه آلوده میشود. به همین جهت شرع مقدّس آن را به طور کلّی ممنوع کرده
اللّ گرفتار
􀀀
است. ثالثاً: قانون جنبۀ عمومی دارد، و نمیتوان اشخاص را به بهانههاي مختلف استثنا کرد. سعی کنید ان شاء ه
وسوسههاي شیطان نشوید.
سؤال 805 - تولید، فروش و استفاده از شربت ترك اعتیاد چه حکمی دارد؟
جواب: اگر واقعاً براي ترك اعتیاد است اشکالی ندارد.
سؤال 806 - کسی که دندان میکشد تا حدود ده ساعت اگر آب دهان خود را، که بعضاً با خون همراه است، بیرون بریزد، باعث
تداوم خونریزي و ضرر به وي میشود.
لذا بیمار با گذاشتن گاز روي محلّ دندان کشیده شده، باید بزاق را، که احتمالًا با مقداري خون همراه است، فرو ببرد؛ تکلیف
چیست؟
جواب: مادام که مجبور نباشد، خونابه را فرو نبرد. و اگر موجب شد و حرجی است، مانعی ندارد.
ص: 305
فصل سی و پنجم: احکام نذر و عهد
صفحه 179 از 371
سؤال 807 - در ایّام ماه مبارك رمضان، که براي تبلیغ به منطقهاي از روستاهاي مرودشت شیراز رفته بودم، شاهد محرومیّتهاي
بسیاري در این روستا بودم (از قبیل:
- -1 نداشتن مسجد 2- نداشتن جادّة مناسب 3- نداشتن دبیرستان، مخصوصاً براي دختران 4- نداشتن حتّی یک اتاق مخابراتی 5
نداشتن محلّ مناسب ورزشی براي جوانان 6- کمبود فضاي آموزشی دبستان و راهنمایی) از طرفی 20 تا 30 نفر از اهالی روستا در
ایّام محرّم، مخصوصاً دهۀ اوّل، هر کدام حدود 300 تا 400 هزار تومان خرج اطعام و پخت غذا مینمودند، و سفرههایی در حسینیّه
انداخته میشد که نوعاً فقراي واقعی منطقه، یا به علّت حفظ آبرو، یا به علّت تراکم جمعیّت در حسینیّه، و استفادة متمکّنین و
متموّلین و بستگان آنها، از خوردن طعامهاي مربوطه محروم میشدند. به علاوه، بسیاري از غذاها دست نخورده و مصرف نشده دور
ریخته میشد. با توجّه به مشکلات موجود منطقه، آیا میتوان وجوهاتی را که جهت روضهخوانی به شکل مذکور هزینه میگردد،
و منجر به اسراف نعمتهاي الهی میشود، جمعآوري و با نظارت روحانی صرف نیازهاي فوق و مصارف عامّ المنفعه کرد؟
جواب: چنانچه نذورات مزبور، نذورات مطلقه براي امام حسین علیه السلام است، میتوان آن را براي حلّ مشکلات مردم استفاده
کرد. ولی اگر نذر جهت طبخ غذا و اطعام است، باید فقط در همان راه مصرف شود. و اگر در آن ایّام، یا در آن منطقه، قابل
استفاده نمیباشد، میتوانید در مناطقی دیگر یا در ایّامی دیگر از آن براي اطعام استفاده کنید.
ص: 306
سؤال 808 - دخترم بر اساس عواطف لطیف دورة نوجوانی نذرهایی بر خلاف عرف کرده است؛ مثلًا نذر کرده که اگر نمازش حتّی
به طور غیر عمد قضا شود، همان روز بدون خوردن سحري روزه بگیرد، و در روز چند رکعت نماز مستحبّی بخواند. قرآن را
چندین بار ببوسد، و چند آیه از آن را حتماً بخواند. براي صلوات فرستادن حتماً با حجاب کامل باشد. علاوه بر این، وقتی شک
میکند که آیا براي فلان امر نذر کرده یا نه؟ براي این که در انجام نذرها کوتاهی نکرده باشد، حتّی نذرهاي مشکوك را هم بجا
میآورد. و این نذرها به گونهاي افراطی دنبال میشود که مُخلّ به زندگی عادي وي شده، و گاه مورد تمسخر و ریشخند برخی از
اطرافیان نیز قرار میگیرد، که براي ادامۀ زندگی اجتماعیاش مخاطرهآمیز است. از طرفی عدم انجام این نذرها تأثیر منفی بر
روحیهاش میگذارد، و او را دچار نگرانی عواقب اخروي آن میکند. با توجّه به توضیحات بالا لطفاً بفرمایید: ایشان تا چه حد ملزم
به رعایت این گونه نذرهاست؟
جواب: نذرهاي مذکور تا آنجا که مخلّ به زندگی، و موجب عسر و حرج، و باعث تمسخر نگردد معتبر میباشد، در غیر این
صورت معتبر نیست؛ ولی نذرهایی مانند نذر روزه بدون خوردن سحري، اشکال دارد. همچنین در موارد شک هیچ مسئولیّتی براي
عمل به نذر ندارد. البتّه تمام این احکام در جایی است که صیغۀ نذر به صورت صحیح خوانده شده باشد، و مایۀ آزار پدر نباشد؛
در غیر این صورت عمل به نذر لازم نیست.
سؤال 809 - لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) اگر فردي قادر به انجام نذر خود نباشد، آیا مرتکب معصیت شده است؟
ب) عدول از نذر بدون دلیل چگونه است؟
ج) آیا تأخیر در آن جائز است؟
جواب: در صورتی که نذر مطلق باشد، تأخیر در آن جایز است. و اگر بدون عذر مخالفت شود، کفّاره دارد. و کفّارة آن مانند
کفارة ماه رمضان است.
سؤال 810 - اگر شخصی در شرایط مختلف زندگی، چه قبل از تکلیف و چه پس از
ص: 307
صفحه 180 از 371
آن، نذرهاي متفاوتی نموده، و اکنون تعداد و موضوع آن نذرها را فراموش کرده باشد، وظیفهاش چیست؟
جواب: عمل به آنچه قبل از بلوغ نذر کرده لازم نیست. همچنین اگر صیغۀ نذر را، هر چند به زبان فارسی، به زبان نیاورده بلکه در
دل نذر کرده باشد، عمل به آن واجب نیست. ولی آنچه را بعد از بلوغ نذر کرده، و صیغۀ آن را نیز خوانده باید به آن عمل کند. و
در صورت شک، آن مقدار که یقینی است بجا میآورد. و در صورتی که مورد نذر مشکوك باشد و نتواند احتیاط کند، قرعه
میزند و طبق آن عمل مینماید.
سؤال 811 - بیش از یک سال است که نذر کردهام در صورت قضاي حاجتم، یک رأس گوسفند، یا معادل مبلغ آن، جهت مراسم
عاشورا بدهم، و هنوز حاجتم کاملًا به اجابت نرسیده است. لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
-1 دقیقاً یادم نیست که هنگام نذر، مشخّص کرده باشم که مبلغ نذر را به حسینیّۀ خاصّی بدهم. آیا میتوانم مبلغ یا قیمت یک رأس
گوسفند را بین 2 یا 3 حسینیّه تقسیم کنم؟
جواب: در صورتی که موقع نذر حسینیّۀ خاصی در نظر شما نبوده، میتوانید بین چند حسینیّه تقسیم نمایید.
-2 هنگام نذر مشخّص نکردهام که گوسفند در چه حدّي از نظر سنّ و وزن باشد، آیا میتوانم حدّ متوسّط را در نظر بگیرم؟
جواب: مانعی ندارد.
-3 آیا مادام که حاجتم برآورده نشده، میتوانم مقدار و نوع و محلّ اداي نظر را تغییر دهم؟
جواب: اگر صیغۀ نذر خواندهاید جایز نیست.
-4 آیا قبل از اجابت نذر، میتوانم آن را ادا کنم؟
جواب: واجب نیست.
سؤال 812 - در صورتی که بخواهم قیمت یک رأس گوسفند را یک جا به یک
ص: 308
حسینیّه بدهم، آیا باید به آنها بگویم که حتماً با این پول گوسفند بخرند، و گوشت آن را جهت مراسم اطعام عزاداران حسینی
مصرف کنند؟
جواب: آري لازم است این مطلب را یادآوري کنید.
ص: 309
فصل سی و ششم: احکام وقف
سؤال 813 - موقوفهاي براي افطاريِ ماه مبارك رمضان وقف شده است. با توجّه به این که در این ایّام پختوپز مشکل، و در آمد
موقوفه جوابگوي افطاري نیست، آیا میتوان برنج و گوشت را به صورت خام بین اشخاص ضعیف و مستحقّ تقسیم کرد؟
جواب: در صورتی که پختوپز ممکن باشد، مقدّم است. اگر ممکن نبود، به صورت خام مانعی ندارد.
سؤال 814 - اگر شخصی زمین موقوفهاي را از متولّی اجاره نماید، سپس چاه آبی در آن زمین حفر نماید. آیا مستأجر میتواند از
آب زمین موقوفه به صورت مجانی استفاده نماید، یا باید براي آب هم اجاره بپردازد؟
جواب: چنانچه اجاره فقط براي زراعت بوده، حفر چاه و برداشت آب احتیاج به اجارة دیگري دارد. مگر این که در عرف محلّ
اجارة زمین، همراه با اجارة حفر چاه و برداشت آب باشد.
سؤال 815 - با توجّه به توضیحات ارائه شده، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 موضوع، وقف اولاد ذکور بَطْناً بَعْدَ بَطْنٍ وَ نَسْلًا بَعْدَ نَسْلٍ است.
صفحه 181 از 371
-2 موقوف علیهم در بطن فعلی، ده نفر میباشند.
اولاد ذکور است. « اسنّ و ارشد » -3 متولّی موقوفه
-4 مورد وقف عبارتست از: 36 ساعت آب و 24 قطعه زمین.
-5 آنچه مورد سؤال است فقط زمینهاست؛ نه آب، آن هم زمینهایی که داخل محدودة مسکونی فعلی واقع شده، و قابلیّت کشت و
زرع ندارد، و یا کشت و زرع آن با حَرَج همراه است، و یا باعث نارضایتی ساکنین اطراف میشود.
ص: 310
«. متولّی آنچه لازمۀ سعی و ضبط و نسق املاك مزبور بوده، به عمل آورد » : -6 در متن وقفنامه تصریح شده که
-7 از طرف دیگر تأکید شده که اعیان موقوفۀ مزبور را نخرند و نفروشند و موادّ رهن و وثیقۀ دین نسازند.
حال سؤالاتی به شرح زیر مطرح است:
الف) در چنین مواردي که موقوف علیهم متعدّد بوده، و مقلّد چند مرجع میباشند، تکلیف متولّی در اجراي احکام اختلافی وقف
چیست؟
جواب: متولّی باید طبق فتواي مرجع تقلیدش عمل کند.
وجود نداشته باشد، آیا متولّی فرد اسنّ است، یا فرد ارشد، یا هر « اسنّ و ارشد » ب) اگر در بین موقوف علیهم فرد جامع دو وصف
دو با هم؟
جواب: احتیاط این است که با نظر هر دو، کارها انجام شود.
نسبت به موارد و موضوعات مختلف، داراي « رشد » به ترتیب اولویّت چیست؟ آیا مفهوم « ارشد بودن » ج) صفات اصلی براي صدق
قیود اضافه تري میباشد؟ مثلًا در مورد سؤال، آیا خبره بودن در امر کشت و زرع را میتوان در مفهوم رشد دخالت داد؟
جواب: ارشد در این گونه موارد، آگاهتر در مدیریّت امور اقتصادي و ادارة امر موقوفه است.
آنچه لازمۀ » کرده است؟ آیا از عبارت « کشت و زرع » د) آیا میتوان گفت که واقف، مورد مصرف زمینهاي مذکور را منحصر در
استفاده نمیشود که غیر از کشت و زرع، سایر مصارف صحیح شرعی و عرفی، مخصوصاً « سعی و ضبط و نسق املاك مزبور بوده
اگر درآمد بیشتري داشته باشد، و اصل زمینها، یا عوض آنها باقی بماند، اشکال ندارد؟
جواب: مادام که زراعت در آن ملک مقرون به صرفه است تقدّم دارد. و اگر از این نظر مسلوب المنفعه یا منافعش بسیار کم شود،
میتوان آن را براي امور دیگر مانند خانهسازي و مانند آن اجاره داد.
ص: 311
سؤال 816 - صیغۀ وقف خانهاي مشروط به این که واقف عند الاحتیاج، حق استرداد عین را داشته باشد، جاري گردید. واقف پیش
از وقف، مدّت سی سال خانه را اجاره داده، و براي خود خیار فسخ قرار داده است، و باید در پایان سی سال، آن را تحویل موقوف
علیه دهد. در حال حاضر 12 سال به پایان سی سال اجاره باقی مانده، و از طرفی، خانه در طرح توسعۀ اطراف حرم حضرت معصومه
سلام اللّه علیها قرار گرفته، و در آستانۀ تخریب میباشد. لطفاً بفرمایید:
-1 آیا با پولی که شهرداري بابت تخریب عین موقوفه پرداخت میکند، باید خانۀ دیگري تهیّه و بعد از پایان سی سال، در اختیار
موقوف علیه قرار داد؟
-2 آیا اجارة مدّت باقی مانده به وارث میرسد؟
جواب: وقف مزبور اشکال دارد، و آن مال مانند سایر اموال آن میّت، در میان ورثه تقسیم میشود. و مال الإجارة باقیماندة مدّت نیز
تعلّق به ورثه دارد.
صفحه 182 از 371
سؤال 817 - شخصی خانهاش را وقف مسجد نموده، مشروط بر این که خودش تا آخر عمر در آن ساکن باشد، و اگر فرزندي از او
به وجود آمد، او هم در همین خانه ساکن باشد. و معلوم نیست چه زمانی این خانه به تصرّف مسجد در خواهد آمد.
با توجّه به این مطلب بفرمایید:
-1 آیا این وقف صحیح است؟
جواب: آري این وقف صحیح است، و باید مطابق آن عمل کرد.
-2 آیا میتوان از اموال آن مسجد خرج این خانه کرد؟
جواب: هنگامی که خانه در اختیار مسجد قرار گرفت، میتوان از درآمد مسجد خرج آن کرد.
-3 آیا بعد از فوت واقف این خانه متعلّق به مسجد خواهد بود، یا مربوط به ورثه میباشد؟
جواب: بعد از فوت واقف و فرزندش، خانه براي همیشه متعلّق به مسجد میشود.
سؤال 818 - گرفتن قرآنهاي ممهور به مهر وقف از مسئولین عربستان سعودي چگونه است؟
ص: 312
جواب: هرگاه خودشان آگاهانه به افراد اهدا کنند، مانعی ندارد.
سؤال 819 - تکلیف کسانی که مقداري از پردة کعبه را به عنوان تبرّك کندهاند، چیست؟
جواب: کار خلافی کردهاند؛ ولی فعلًا تکلیف خاصّی ندارند.
سؤال 820 - وجوهی جهت خرید وسائل صوتی و مانند آن، براي مسجد جمعآوري شده است. بعد از خرید وسایل مذکور، عدّهاي
قصد ما این بوده که این وسایل منحصر به مسجد نباشد، بلکه از آن وسایل در اعیاد مذهبی و عزاداري در خارج مسجد » : میگویند
حال کدام «. ما پول را فقط جهت خرید وسائل صوتی به عنوان وقف براي مسجد دادهایم » : و عدّهاي میگویند «. نیز استفاده کنند
جهت مقدّم است؟
جواب: با توجّه به این که گروهی نظرشان وقف خاصّ بوده، باید طبق وقف خاصّ با آن رفتار کرد.
اللّ علیه السلام
􀀀
سؤال 821 - شخصی باغی را وقف نموده، تا با درآمد آن هم جلسۀ روضهخوانی برگزار شود، و هم به نام أبا عبد ه
اطعام گردد. لکن درآمد باغ به اندازة هر دو مورد نیست. چگونه باید عمل کرد؟
جواب: اگر ممکن است، مجلس کوچکتر و اطعام محدودتري انجام دهند تا هر دو حاصل شود. و اگر ممکن نیست، به آن چیزي
عمل کنند که اوّل ذکر شده است.
سؤال 822 - شرکت سهامی خاصّ ی طبق ضوابط کشور تشکیل، و پس از مدّتی سهام آن شرکت- که تعدادي از آن متعلّق به یک
مؤسّسۀ عمومی بوده- بدون داشتن اموال متعلّق سهام، توسط کلیّۀ سهامداران مربوطه، و طبق اساسنامه و موازین قانونی مربوطه
شده، و عین موقوفه (سهام مزبور) به تصرّف وقف (قبض متولّی) داده شده است. پس از فعّالیّتهاي مشروع اقتصادي، « وقف عام »
اینک شرکت موقوفه داراي اموالی اعمّ از منقول و غیر منقول میباشد. با توجّه به این که عدّهاي معتقدند وقف سهام باطل بوده، و
اصولًا وقف محقّق نشده، و کلیّۀ اموال به دست آمده باید به سهامداران سابق بازگردد، لطفاً نظر شرعی خویش را راجع به صحّت یا
ص: 313
بطلان وقف سهام اعلام فرمایید.
جواب: در صورتی که شرکتی داراي سهامی باشد، و این سهام به صورت اموالی مانند کارخانه، ساختمان و امثال آن بوده باشد،
وقف آن سهام مانعی ندارد.
و بعد از حصول وقف، بازگرداندن آن میسّر نیست؛ حتّی وقف سهم مشاع در اموال هم مانعی ندارد.
صفحه 183 از 371
با توجّه به این که امروزه در اثر تحوّلات « تَسْبی الْمَنْفَعَۀِ
􀀀
حِفْظُ الْعَیْنِ وَ لُ » : سؤال 823 - فقهاي بزرگوار در تعریف وقف فرمودهاند
اساسی در اقتصاد کشور، پول رایج مملکت داراي جایگاه خاصّ خود میباشد، و چه بسا بسیاري از اشخاص مایلند بخشی از دارایی
خود را براي منظور خیري وقف کنند، خواهشمند است راجع به سؤالات ذیل اعلام نظر فرمایید:
آیا وقف وجه نقد، که در حساب سپردة بانک قرار گیرد، و منافع آن در چارچوب بانکداري اسلامی صرف اجراي نظر واقف شود
جایز است؟
جواب: با توجّه به اشکالی که فقها در وقف وجه نقد دارند، احتیاط آن است که در این گونه موارد از وصیّت استفاده شود. یعنی
شخص در حال حیاتش مبلغی را به بانک یا صندوق قرض الحسنه بسپارد، و وصیّت کند بعد از وفات آن را به همین صورت به
جریان اندازند. (منوط به این که بیش از ثلث اموال نباشد، یا اگر بیش از ثلث اموال اوست، اجازة ورثه را در حال حیات بگیرد.)
سؤال 824 - شخصی باغی را وقف کرده، و اکنون درختان آن به عللی خشکیده است. آیا زمین آن باغ جزء وقف حساب میشود؟
آیا واجب است به جاي درختان خشکیده، درخت جدید کاشته شود؟
جواب: در صورتی که باغ را وقف کرده زمین آن هم وقف است، و باید از آن زمین به صورت باغ، یا مسکن استفاده شود، و در
آمد سالانۀ آن در مورد وقف مصرف گردد.
سؤال 825 - آیا وقف لقطه جایز است؟
جواب: در صورتی که یابندة آن طبق شرایط شرعی آن را تملّک کند، هرگونه
ص: 314
تصرّفی از جمله وقف عام یا خاص جایز است.
سؤال 826 - آیا میتوان زمینهایی را که دیگران آباد کردهاند، وقف کرد؟
جواب: بدون اذن و رضایت کسانی که آن را آباد کردهاند، هیچ گونه تصرّفی در آن جایز نیست.
سؤال 827 - آیا متولّیان موقوفات میتوانند اموال موقوفه را براي روضهخوانی صرف نمایند؟ در صورتی که روضهخوان نسبت به
صحّت و سقم حدیث یا روضه بیتوجه باشد چه حکمی دارد؟
جواب: باید خطبایی دعوت کنند که منبر آنها مشروع باشد.
کند، بر اولاد ذکور خود وقف نموده است. اوّلًا: چنین « نَسْلًا بَعْدَ نَسْلٍ » سؤال 828 - شخصی قطعه زمینی را بدون این که مقیّد به
وقفی چه صورت دارد؟
جواب: این در واقع عمري است، نه وقف. و تنها شامل نسل اوّل میشود، و سپس به ورثه او بازمیگردد.
ثانیاً: اگر اوّلین فرزند واقف سه فرزند، و دوّمی دو فرزند، و سوّمی یک فرزند داشته باشد، آیا سهم اولاد همان سهم پدرانشان
میباشد، یا اینکه بین فرزندان بالسّویه تقسیم میشود؟ مثلًا در فرض فوق اولادِ اولاد، که جمعاً 6 نفر هستند، هر کدام سهم مساوي
میبرند، یا سهم پدرانشان بین آنها تقسیم میشود؟
جواب: طبق آنچه در بالا سؤال کردهاید، وقف فقط بر اولاد ذکور بوده است. و امّا در طبقۀ بعد طبق قانون ارث میان همۀ ورثه
تقسیم میشود.
سؤال 829 - زمینی به کسی هبه شده، آیا هبهکننده میتواند آن زمین را بدون اذن هبهگیرنده وقف خاص کند؟ اگر وقف عام نماید
چه حکمی خواهد داشت؟
جواب: در صورتی که هبه کرده و تحویل داده، ملک موهوب له میشود. ولی اگر موهوب له از خویشاوندان او نباشد، و هبه
معوّضه نیز نباشد، میتواند آن را بازپس گیرد، و وقف کند.
صفحه 184 از 371
سؤال 830 - ماشینی وقف امور خیریّه شده است. چنان چه سفري طولانی براي رانندهاي که روي آن کار میکند، و نیازهاي آن
مرکز را برآورده میسازد پیش آید،
ص: 315
آیا میتواند از آن وسیله استفاده نماید؟
جواب: استفادة شخصی از آن وسیله جایز نیست.
سؤال 831 - راههاي جلوگیري از موقوفه خواري را بیان نمایید.
جواب: بهترین راه بالا بردن سطح فرهنگ عمومی از نظر مذهبی، و گماردن افراد امین بر موقوفات است.
سؤال 832 - در شهر ما، مجالس جشن عروسی، ختنه سوري و بعضی از مجالس شخصی دیگر، که مع الأسف در بسیاري از آن
مجالس کارهاي خلاف زیر صورت میگیرد، در حسینیّه برگزار میشود:
-1 افرادي حضور پیدا میکنند که لحظاتی قبل از ورود شرب خمر نمودهاند!
-2 براي گرفتن فیلم، دامادها با کفش روي فرشهاي هیأت راه رفته، و به این وسیله حرمت اهل بیت عصمت و طهارت را هتک
مینمایند.
-3 تا اواخر شب، و بعضاً روزها، صداي صدها زن و مرد به ویژه جوانها و وسایط نقلیّۀ آنها آسایش را از همسایهها سلب میکند.
امور مذکور باعث شده که همسایهها یکی بعد از دیگري منازل شخصی خود را فروخته، و بعضاً به لحاظ آلودگی صوتی، به
دستگاه ائمّۀ اطهار علیهم السلام بد بین شوند. لذا نظر حضرتعالی را در مورد استفادههاي مذکور از بیوت ائمّۀ اطهار علیهم السلام
خواستاریم.
جواب: برگزاري مجالس گناه و آلوده به معصیت در هیچ مکانی جایز نیست؛ و در مکانهاي منسوب به اهل بیت گناه مضاعفی
دارد، و باید از آن نهی کنید، و اگر هیئت أمنا با این کارها موافقت کنند باید معزول شوند. و امّا استفادههاي مشروع شخصی از
وسائل هیأت تنها در صورتی جایز است که واقفین به هنگام وقف آن را وقف عام کرده باشند. مزاحمت براي همسایگان در هیچ
صورت جایز نمیباشد.
سؤال 833 - عدّهاي از معتمدین محل، زمینی را از سازمان زمینشهري براي حسینیّه گرفتهاند. امّا نه سند آن به نام خورده، و نه از
آن سازمان پیگیري شده است. حال اگر کسی، یا کسانی، پیگیري نمایند و این زمین را به عنوان حسینیّه به
ص: 316
نام خود نمایند، ولی مورد استفادة دیگري مانند کتابخانه، یا باشگاه ورزشی، یا کلوپ، یا سینما، و مانند آن قرار دهند چه حکمی
دارد؟
جواب: باید آن را در همان راه به کار گیرند که توافق بر آن شده است.
اگر این زمین را ساختند، به عنوان مسجد باشد، و اگر » : سؤال 834 - شخصی در سال 1362 زمینی را به شکل زیر وقف کرده است
آیا وقف به این شکل صحیح است؟ در هر صورت، آیا میتوان زمین مذکور را «. آن را نساختند، همچنان متعلّق به خودم باشد
فروخت، و در جاي دیگر زمینی براي مسجد خرید؟
جواب: این گونه وقف اشکال دارد، و میتواند از آن صرف نظر کند، ولی چنانچه موافقت کند از آن به نحوي براي مسجد در
آنجا یا جاي دیگر استفاده شود بهتر است.
سؤال 835 - استفاده از امکانات مسجد، اعمّ از ظروف آشپزخانه و مانند آن، در مراسم ختم افراد (چه در داخل مسجد و چه در
بیرون مسجد) چه حکمی دارد؟
صفحه 185 از 371
جواب: جایز نیست؛ مگر این که نظر واقفین عامّ بوده باشد، یا عرف محلّ چنین اقتضا کند.
سؤال 836 - آموزش و پرورش مقداري از زمین مسجد را که در کنار زمین متعلّق به خودش بوده، سهواً یا عمداً، تصرّف کرده و
ساخته است. حال اگر قرار بر تخریب باشد، کلّ ساختمان آموزش و پرورش ویران میگردد، یا ضرر فراوانی به مدرسه وارد
میشود. ادارة اوقاف و متولّی، حاضرند آن مقدار زمین را به اجارة آموزش و پرورش درآورده، و سند اجاره تنظیم نمایند. آیا این
امر مشروع است؟
جواب: چنانچه این کار عمدي نبوده باید سند اجاره تنظیم کنند، و وجه آن را صرف تعمیرات مسجد نمایند.
سؤال 837 - اموات مؤمنین طیّ سالیان متمادي در قطعه زمینی، بدون اعتراض از طرف کسی دفن شدهاند. آیا این کار حکم وقف بر
قبرستان را دارد؟
جواب: در صورتی که مالک آن زمین صریحاً اجازة دفن به عنوان وقف نداده، حکم وقف را ندارد.
ص: 317
سؤال 838 - آیا میتوان زمینی را که وقف خاصّ یک آبادي یا شهرك است، و در آن قبرستان بوده، تخریب کرد، و دوباره براي
ساخت و سازهاي شخصی استفاده نمود؟
جواب: در صورتی که وقف براي دفن اموات باشد نمیتوان آن را تغییر داد؛ مگر این که دفن اموات در آن ممکن نباشد. در این
صورت میتوان براي کارهاي خیر از آن استفاده کرد؛ مانند مسجد و مدرسه و درمانگاه.
سؤال 839 - آستان مقدّس محمد هلال بن علی علیه السلام در آران کاشان، مانند امامزادگان سطح کشور، به صورت هیات امنایی
اداره میشود. هیأت أمناي این امامزاده از ابتدا جهت ساخت و ساز و تأمین مخارج آستانه اقدام به فروش زمینهاي اطراف نموده، و
اهالی با حاصل دسترنج قالیبافی- کشاورزي و کارگري خود اقدام به خرید قسمتی از زمینهاي مذکور جهت قبر بر اساس نیاز خود
کردهاند، و در آن زمان به جاي رسید قبور، فقط قبض نذورات تحویل خریداران میشد. در حال حاضر که طرح گسترش و
نوسازي و بازسازي آستانه در حال اجرا میباشد، هیأت امنا بدون در نظر گرفتن رضایت صاحبان قبور، اقدام به فروش مجدّد
تعدادي قبور از پیش فروخته شده، به متقاضیان جدید نموده است. و وقتی با اعتراض صاحبان اصلی روبرو شده، در جواب اظهار
میدارند که آستانه هزینههایی دارد، و جهت تأمین مخارج مذکور بایستی این قبور فروخته شود، علاوه بر این که معاملات قبلی
اعتباري ندارد. با توجّه به مطالب فوق لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 حکم فروش قبور به متقاضیان جدید بدون رضایت صاحبان اصلی چیست؟
-2 حکم استفاده از مبالغ بدست آمده (از فروش این گونه قبرها) جهت ساخت و ساز و مصارف دیگر در آستانه چیست؟
-3 در صورتی که صاحبان اصلی قبور رضایت نداشته باشند، نماز در صحن این آستانه چه حکمی دارد؟
-4 حکم مردگانی که در این قبور تازه خریداري شده از طرف صاحبان جدید خاکسپاري میشوند چیست؟
ص: 318
-5 آیا صرف ادّعاي هیأت امنا مبنی بر این که میتوان از قبور در چند طبقه استفاده کرد، (در حالی که در زمان فروش اوّلیه
محدودیّت طبقات وجود نداشته است،) میتواند دلیل شرعی براي اخذ تعدادي از قبور خریداران قبلی باشد؟
جواب 1 تا آخر: خریدوفروش وقف جایز نیست، ولی اگر قبلًا پولی در برابر اباحۀ دفن گرفتهاند، نمیتوانند چیزي بر آن بیفزایند.
سؤال 840 - شایع است که فلان قطعه زمین وقف زردشتی است، و طبق اظهار نظر یکی از آگاهان زردشتیها خیرخواهی زمین را
وقف نموده تا هر سال در روز خاصّ ی مردم را دعوت کنند، و موبد مراسم مذهبی را انجام دهد، و به کلیّه زردشتیان آن محل ناهار
دهند. آیا چنین وقفی معتبر است؟
صفحه 186 از 371
جواب: وقف مزبور به شرحی که نوشتهاید اشکالی ندارد؛ مشروط بر این که تبلیغات ضدّ اسلامی نکنند.
ص: 319
فصل سی و هفتم: احکام هبه
سؤال 841 - اگر مالکی تعهّد نماید که ساختمانی را در ملک خود و با هزینۀ شخصی احداث، و آن را مجّاناً به شخصی واگذار
نماید، و آن شخص تعهّد نماید که مصالح ساختمان را با استفاده از مجاري قانونی در اختیار صاحب ملک قرار دهد، امّا بهاي
مصالح را صاحب ملک بپردازد. آیا به نظر حضرت عالی چنین تعهّدي لازم الوفا است؟ اصولًا چنین تعهّدي از نظر شرعی در قالب
کدام یک از عقود اسلامی قرار میگیرد؟
جواب: این تعهّد، نوعی هبۀ معوّضه، و لازم الإجراست.
سؤال 842 - طلایی براي زینت زن خریداري و در اختیار وي قرار داده شده، ولی به او هبه نشده است. آیا در صورت فسخ نکاح
طلا به ملک مالک اوّل یعنی زوج باقی است، و میتواند آن را مطالبه نماید؟
جواب: اگر به قصد عاریه به او داده، میتواند بازپس گیرد. و اگر به نیّت هبه باشد، و آن طلا را تعویض نکرده باشد، نیز حقّ
بازپس گرفتن دارد. ولی با توجّه به این که معمولًا به قصد هبه میدهند، اگر طلا را تعویض کرده باشد، حق بازپس گرفتن ندارد.
همچنین اگر زن و شوهر از اقوام همدیگر باشند.
سؤال 843 - اگر در هبۀ مشروط، موهوب له به شرط عمل نکند، و مال موهوبه را به دیگري منتقل نماید، آیا واهب حقّ رجوع
دارد؟
جواب: آري واهب حقّ رجوع دارد، ولی بعد از رجوع باید مثل آن (در صورتی که مثلی باشد) و قیمت آن را (در صورتی که
قیمی باشد) برگرداند.
ص: 321
فصل سی و هشتم: احکام احیاي موات
سؤال 844 - در حومۀ شهر ما معادن عدیدهاي وجود دارد. معادن یاد شده جزء معادن اکتشافی و زیرزمینی نیست، و نحوة
بهرهبرداري از آنها بسیار سهل بوده، و مستلزم صرف هزینۀ سنگین نمیباشد. براي مثال جهت بهرهبرداري از خاك دولومیت، که به
صورت کوهی طبیعی واقع شده، تنها با استفاده از ابزار آلات فنّی عادي، نظیر لودر، یا بیل مکانیکی از آن بهرهبرداري میکنند.
وضعیّت این گونه معادن، که جزء منابع طبیعی شهرستان و روستاهاي هم جوار است، از نظر مالکیّت و جلب درآمد براي روستاها یا
شهرستان مربوطه چگونه است؟ آیا ساکنین روستاها میتوانند نسبت به عقد قرارداد با شرکتهاي خصوصی یا دولتی دخالت نمایند و
سهمی از درآمد آن را به عمران و سازندگی روستاهاي خود اختصاص دهند؟
جواب: در صورتی که معدن در حریم روستا بوده باشد (منظور از حریم، زمینهایی است که براي احتیاجات مختلف روستا از قبیل
بارانداز، محلّ جمعآوري خرمن و هیزم و مانند آن است.) اهل روستا بر آن حق دارند، و در مقابل حقّشان میتوانند چیزي دریافت
دارند. ولی اگر خارج از حریم روستاست چنین حقّی ندارند؛ امّا چنان چه معدن نزدیک روستاست سزاوار است ارفاقی به مردم آن
روستا شود. و اگر معدن ضرر و زیانهایی براي اهالی روستا ایجاد کند، جبران آن نیز لازم است.
سؤال 845 - این جانب یک حلقه چاه عمیق در زمین اهدایی توسّط یک نفر از اهالی، صرفاً به قصد تأمین آب لولهکشی روستا، با
بودجه و سرمایهگذاري علی السویه خانوارهاي موجود آن روستا، و با پروانۀ جهاد سازندگی، حفر نمودم. ولی
صفحه 187 از 371
ص: 322
مصالح و مخارج آن را (از قبیل منبع هوایی، لولههاي آب، و برق، و دینامی که آب به وسیلۀ آن خارج میشود) همه و همه را جهاد
سازندگی داده است. لطفاً بفرمایید:
-1 در فرض سؤال مالک آب کیست؟ و کمکهاي دولتی تملیک است، یا اباحه؟
جواب: در صورتی که طبق مقرّرات دولتی پروانه باید به نام جهاد سازندگی باشد، و آنچه را مردم میدهند تملیک به جهاد
میشود، تمام اموال مربوطه متعلّق به جهاد و حکومت اسلامی است.
-2 آیا کمکهاي دولتی مخصوص خانوارهاي زمان حفر است، یا شامل افراد و نسلهاي آینده هم میشود؟
جواب: بنابر فرض بالا اختیار آن چاه به دست دولت خواهد بود.
-3 کسانی که از اولاد و بستگان حافران بئر در زمان حفر چاه نبوده، و قهراً در پرداخت هزینههاي چاه هم شرکت نکرده، و بعدها
صاحب منزل شدهاند، (به فرض که کمکهاي دولتی شامل اینها هم باشد،) آیا میتوانند به منزلشان لولهکشی نمایند؟ چنانچه
پرداخت وجهی لازم باشد، آیا سهم هر نفر در زمان حفر معیار است، یا قیمت روز؟
جواب: در صورتی که چاه، مطابق آنچه در بالا ذکر شد، به دولت واگذار شده، اجازة آنها براي لولهکشی دیگران کافی است، و
شرایط آن را در فرض بالا دولت تعیین میکند.
-4 اگر آب چاه تغییر یابد، و دیگر قابل شرب نباشد، و اهالی با توافق همدیگر بخواهند آب را در امور کشاورزي مصرف نمایند،
آیا احکامی که در سؤالات سهگانۀ بالا آمد شامل این صورت هم میشود؟
جواب: با موافقت دولت مانعی ندارد.
سؤال 846 - لطفاً نظر مبارکتان را پیرامون حریم قنوات، چشمهها و چاهها، بیان فرمایید:
-1 آیا این حدود را مختصّ زمینهاي مواتی میدانید که تازه احداث شده، که سابق از لا حق ممانعت میکند، یا حتّی در املاك
مجاور هم لازم میدانید؟
ص: 323
جواب: ظاهر ادلّه این است که این احکام مربوط به زمینهاي موات میباشد.
ولی در زمینهاي ملکی هم باید بهرهبرداري هر کدام از مالکین در حدّي باشد که در عرف عقلا معمول است، و زائد بر آن در
صورتی که باعث ضرر بر دیگران شود، اشکال دارد.
-2 در هر دو فرض، آیا بعد از خشک شدن قنات، یا چشمه، یا چاه سابق، بازهم حکم باقی است؟
جواب: در صورتی که چاه خشک شود، و صاحبش از احیا آن صرف نظر کند، احداث قنات و چشمۀ دیگر مانعی ندارد.
-3 در فرض دو سؤال بالا، و وجود منع و لزوم رعایت حدود تعیین شده، اگر شخصی رعایت نکند، و در ملک یا منزل خود چشمه
یا قنات یا چاهی حفر کند، و آب استخراج نماید، آیا این آب را مالک میشود، و براي او مباح است؟
جواب: در موارد ممنوع احتیاط آن است که بر آن آب حکم آب غصبی را جاري کنند.
-4 در فرض سؤال فوق، اگر از آب مذکور محصولاتی مثل سبزي و میوه و مانند آن به دست آورد، چه حکمی دارد؟ آیا این
محصولات حرام است؟!
جواب: محصولاتی که از آن به دست میآید، حرام نیست، ولی احتیاط آن است که نسبت به پول آب با شخصی که ضرر به او
وارد شده مصالحه کنند.
سؤال 847 - روستایی است که از سابقۀ تاریخی آن حدود هفتصد سال میگذرد.
صفحه 188 از 371
این روستا داراي یک رشته قنات است که از داخل بعضی از خانههاي مسکونی و باغها میگذرد، و براي کشاورزي در خارج از
باغها مورد استفاد قرار میگیرد. در این سالهاي خشکسالی، که مقداري از آب قنات کم شده، بعضی از کشاورزان مدّعی هستند
که مقداري از آب قنات در منازل بر اثر خرابی نهر قدیمی، و مقداري هم در باغها به خاطر ریشهي درختان از بین میرود. لذا بنا
دارند نهر این قنات را، که چند صد سال است از داخل خانهها عبور میکرده، به خارج از محل انتقال دهند، و نهر داخل باغها را با
سیمان اصلاح کنند، که این کار با مخالفت صاحبان منازل و مالکین
ص: 324
باغها روبرو شده است. چرا که آب داخل خانهها قطع میشود، و درختان باغها، خشک خواهد شد. با توجّه به مقدّمۀ فوق لطفاً
بفرمایید:
-1 آیا انتقال راه آب از منازلی که چند صد سال محلّ عبور آب بوده، به خارج از محل جایز است؟
-2 در صورتی که اصلاح نهر داخل منازل ممکن باشد، ولی مدّعیان اصرار داشته باشند که نهر قدیمی را به خارج محل انتقال
دهند، این کار چه حکمی دارد؟
-3 آیا سیمان کردن نهر داخل باغها بدون رضایت مالکین جایز است؟
-4 در صورتی که ممکن باشد نهر داخل باغ را با رضایت مالک به بیرون باغ منتقل کنند تا ضرري به درختهاي باغ متوجّه نشود،
تغییر مسیر آب چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که از قدیم الایّام آب در آن مسیرها جریان داشته، و مالکان آب و باغات و خانههاي مسیر بر آن عملًا توافق
داشتهاند، تغییر دادن مسیر آب اشکال دارد. همچنین لولهگذاري یا سیمان کردن مسیر آب، بدون رضایت مالکین زمینها مشکل
است، ولی اگر در مسیر خرابی وجود دارد صاحبان باغ باید آن را اصلاح کنند، و الّا مالکان آب میتوانند از هدر رفتن آب خود
جلوگیري نمایند. و استفاده باغها از این آبها براي آبیاري باغ جایز نیست؛ مگر این که سهمی در آب داشته باشند.
سؤال 848 - هرگاه کافري، زمین مواتی را در بلاد مسلمین احیا کند، آیا مالک آن میشود؟
جواب: در صورتی که با موافقت حکومت اسلامی باشد، و لطمهاي به مسلمین نزند، مالک میشود.
ص: 325
فصل سی