گروه نرم افزاری آسمان

فصل سی و نهم: احکام اقرار







سؤال 849 - گاه میان مقرّ و مقرّ له در مورد اقرار اختلاف پیش میآید. لطفاً حکم شرع انور، و فتواي مبارك را در هر یک از
حالتهاي زیر بیان فرمایید:
اختلاف دارند. « اقرار » در اصل « مقرّ له » و « مقرّ » ( الف
اختلاف دارند. « مقرّ به » در ماهیّت « مقرّ له » و « مقرّ » ( ب
اختلاف دارند. « مقرّ به » در مقدار « مقرّ له » و « مقرّ » ( ج
اختلاف دارند. « مقرّ به » در اوصاف « مقرّ له » و « مقرّ » ( د
ادّعاي دیگري دارد باید با بیّنه ثابت کند، و الّا با قسم مقرّ نزاع خاتمه « مقرّ له » جواب: در هر صورت قول قول مقرّ است، و اگر
مییابد.
سؤال 850 - دربارة آثار اقرار براي شخص مردّد بفرمایید:
الف) آیا چنین اقراري صحیح است؟
صفحه 189 از 371
بر عهدة کیست، و چطور انجام میشود؟ « مقرّ له » ب) در صورت صحّت، تعیین
ج) در صورت اختلاف بین مقرّ و مقرّ له، یا مخاطبین، اقرار بعد از تعیین، چه حکمی پیدا میکند؟
د) اگر شخص دیگري ادّعا کند که مقرّ له است، ادّعاي او چه اثري دارد؟ آیا در این صورت بر مقرّ به، عنوان مدّعی و بر طرف
دیگر، عنوان منکر صدق نموده، و در نتیجه حکم مخاصمه را پیدا میکند؟
نیز مردّد و مبهم باشد، چه نتیجهاي پیدا میشود؟ « مقرّ به » ، ه) اگر علاوه بر مقرّ له
و) اگر مقرّ از تعیین خودداري کرده، و ادّعاي عدم معرفت نماید، و آن دو او را
ص: 326
تصدیق کنند، آیا الزام به تعیین میشود، یا حکم دیگري دارد؟
ز) اگر مقرّ از تعیین خودداري کرده، و ادّعاي عدم معرفت نماید، و آن دو یا یکی از آنها ادّعا کند که مقرّ علم دارد، آیا با قسم
ادّعایش پذیرفته میشود؟
ج) آیا تصدیق یا عدم تصدیق مخاطبین اقرار، نسبت به عدم علم مقرّ، تأثیري دارد؟
جواب: اقرار به مبهم جایز است، و حاکم شرع شخص مقر را ملزم به تفسیري مناسب براي اقرار خود میکند. و در صورت امتناع از
تفسیر، میتواند او را حبس تعزیري نماید. و در هر حال قدر متیقّن اقرار مبهم او حجّت است، و میتوان طبق آن عمل کرد، و امّا
اجراء حکم قسم در این گونه موارد مشکل است.
سؤال 851 - لطفاً در مورد تحصیل اقرار از طریق سؤالهاي تلقینی، یا اغفال، یا اکراه و اجبار متّهم، به سؤالات ذیل پاسخ فرمایید:
-1 اگر متّهم در اثر سؤالات مذکور به جرمی اقرار کند، آیا چنین اقراري داراي اثر و ارزش اثباتی میباشد؟
-2 در هر صورت، آیا طرّاح چنان سؤالاتی، مرتکب عمل خلاف شرع مقدّس شده، و مستحقّ مجازات است.
-3 در مورد ارزش اثباتی چنین اقراري، آیا بین صورتی که اقرار موجب علم و اقناع وجدانی شود، با صورتی که چنین نشود،
تفاوتی وجود دارد؟
اللّ
􀀀
اللّ تفاوتی هست؟ (یعنی در حقوق النّاس داراي اثر اثباتی باشد، و در حقوق ه
􀀀
-4 در فرض سؤال، آیا بین حقوق الناس و حقوق ه
نباشد.)
-5 در صورتی که چنین اقراري ارزش اثباتی نداشته باشد، آیا در شمار امارات و قرائن قرار میگیرد؟
جواب 1 تا 5: اجبار و اکراه و توسّل به دروغ و خلافگویی براي گرفتن اقرار مجاز نیست، ولی استفاده از قرائن و شواهد گوناگون و
اللّ ) کار خوب و
􀀀
بازجویی متّهم به گونهاي که نتواند از بیان واقعیّت فرار کند، هیچ اشکالی ندارد. بلکه در حقوق النّاس (نه حقوق ه
شایستهاي است، و آنچه دربارة امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل
ص: 327
شده، همه از این قبیل است. این نکته نیز شایان ذکر است که گاه ممکن است در موارد حسّ اس و مهم با ارعاب از کسی اقرار
بگیرند؛ ولی به دنبال اقرارِ ارعابی سرنخهایی پیدا شود که موضوع از طریق دیگر روشن گردد؛ به گونهاي که دلیل قاضی چیزهایی
باشد که بعداً کشف شده است؛ نه آن اقرار.
سؤال 852 - فردي متّهم به بمبگذاري و عملیّات تروریستی در یک مکان عمومی پرجمعیّت، یا مثلًا در محلّ کار سران مملکتی، یا
متّهم به مشارکت در باند آدمربایی و فساد فی الارض است. هرگاه از شواهد و قرائن موجود در پرونده براي قاضی علم حاصل
شود، یا متّهم اقرار نماید، و در نتیجه اتّهام ثابت گردد، امّا فرد مذکور از افشا نقشۀ بمبگذاري و زمان و مکان دقیق آن، و اسامی
یسازي عملیات تروریستی که در صورت 􀀀 شرکاي جرم خودداري نماید، آیا قاضی میتواند جهت کسب این اطّلاعات مهم، و خنث
صفحه 190 از 371
الضرورات تبیح » ،« ترجیح اهم بر مهم » ،« دفع أفسد به فاسد » تحقّق خسارات فراوانی بر جاي خواهد داشت، با استدلالاتی از قبیل
دستور شکنجۀ متّهم را صادر کند، تا با توجّه به فوریّت قضیه در اندك زمان اقرار نماید؟ ،« اوجب بودن حفظ نظام » ،« المحذورات
آیا چنین اقراري حجّت است؟
جواب: شکنجه جایز نیست.
سؤال 853 - مردي ضمن عقد نکاح به زوجه وکالت بلا عزل با حقّ توکیل غیر داده که هرگاه بدون رضایت زوجۀ اوّل، همسر
دیگري اختیار کند، یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود عدالت را رعایت ننماید، با رجوع و اخذ مجوّز از دادگاه، پس از
تشکیل زندگی » و « ازدواج نمودم » ،« زن گرفتم » انتخاب نوع طلاق، خود را مطلقه کند. اکنون شهودي بر اقرار وي به عباراتی نظیر
شهادت میدهند. به علاوه، زوج نزد قاضی تحقیق و نیروهاي انتظامی، به همین عبارات اقرار نموده است. اکنون که زوجه « دادم
فی الواقع ازدواج ننمودم، بلکه قصد من از بیان چنان مطالبی، » : تقاضاي اذن اعمال وکالت نموده، زوج با قبول اقرار عنوان مینماید
آیا در چنین موردي اقرار نزد قاضی حاکم لازم است، یا اقرار وي نزد قاضی تحقیق، و «. تحریک همسرم به تمکین بوده است
شهادت بر اقرار کفایت مینماید؟ آیا در چنین موردي، مقرّ حقّ انکار اقرار را دارد؟
ص: 328
جواب: با اقرار زوج، یا شهادت شهود به اقرار زوج در غیر محضر قاضی، حقّ طلاق در فرض مسأله هست، مگر این که قرائن معتبر
قائم شود که قصد تحریک زوجه بر تمکین را داشته است.
سؤال 854 - در خصوص اقرار به نسب بفرمایید:
توارث « مقرّ به » و « مقرّ » الف) اگر تحقّق نسب بر حسب عادت ممکن باشد، و کسی که نسب او اقرار شده نیز تصدیق کند، آیا میان
ایجاد میشود؟ یا عدم وجود ورثه براي مقرّ، شرط ایجاد توارث است؟
نیز او را تصدیق نماید، آیا چنین اقراري موجب توارث « مقرّ به » ب) در صورتی که مقرّ، ورثۀ مشهور و معلومی نداشته باشد، و
میشود؟
ج) در صورتی که اقرار، وارثی را از ارث محروم نکند، آیا اقرار مقرّ به با تحقّق شرایط، مقبول است؟ آیا وجود ورثه، تنها مانع از
اقراري است که موجب توارث بین مقرّ و مقرّ به میشود؟
جواب: در تمام این موارد اقرار مقبول است؛ ولی اگر پاي وارث دیگري در میان باشد، تنها در مورد سهم اقرارکننده پذیرفته
میشود؛ و از سهم سایر ورثه چیزي کاسته نمیشود.
هرگاه شوهر صریحاً یا ضمناً اقرار به ابوّت خود نموده باشد، دعواي نفی ولد از » : سؤال 855 - در مادّة 1161 قانون مدنی آمده است
إنکار بعد از اقرار مسموع نیست، لکن اگر مقرّ ادّعا کند » : از طرفی در مادّة 1277 قانون مدنی آمده است .« او مسموع نخواهد بود
که اقرار او فاسد، یا مبنی بر اشتباه، یا غلط بوده، شنیده میشود.
…« همچنین در صورتی که براي اقرار خود عذري ذکر کند که قابل قبول باشد
مستدعی است بفرمایید:
آیا در همۀ اقاریر، مقرّ میتواند ادّعا کند که اقرار وي فاسد و مبنی بر اشتباه و غلط بوده، و دعواي او پذیرفته میشود، امّا در مورد
اقرار به نسب، حتّی دعواي فساد و اشتباه در اقرار نیز پذیرفته نمیشود، و به هیچ وجه دعواي نفی ولد مسموع نیست؟
جواب: انکار بعد از اقرار به ولد پذیرفته نیست، مگر این که واقعاً ثابت شود اشتباهی رخ داده؛ مثلًا بیگانهاي را به جاي فرزند تصوّر
کرده است.
ص: 329
صفحه 191 از 371
فصل چهلم: احکام شهادت
سؤال 856 - اگر زنی در دادگاه به نفع شوهر خود، و علیه شخصی شهادت دهد، و پس از مدّتی با شوهرش اختلاف شدید پیدا
کند، و از شهادتی که به نفع او داده برگردد، آیا از نظر شرعی اثري دارد؟
جواب: در صورتی که آن اختلاف سبب عداوتی در میان آن دو شده باشد، عدول از شهادت اثري ندارد.
سؤال 857 - هرگاه اقرار متّهم به ارتکاب قتل، با شهادت شهود متعارض باشد حکم چیست؟
جواب: ولیّ دم اختیار دارد که نسبت به مورد شهادت قصاص کند، یا به مورد اقرار. و اگر نسبت به مورد شهادت قصاص کند،
اقرارکننده باید نیمی از دیه را به اولیاي شخص مورد شهادت بپردازد، و این مسأله منصوص و مفتی به است.
ي و 􀀀 سؤال 858 - راه اثبات و احراز عدالت شهود و مانند آن براي دادگاه، با توجّه به تراکم پروندهها، عدم آشنایی با اصحاب دعو
شهود، غیر بومی بودن قاضی، یا کثرت جمعیّت شهرها چیست؟ آیا صِ رف ظاهر افراد و این که طرف مقابل شهود را جرح ننماید،
کفایت میکند؟
جواب: لازم است در این گونه موارد از اهل محلّ، یا دوستان آنها، تحقیقی شود، تا حُسن ظاهر او و معاشرانش ثابت گردد، و همین
مقدار کافی است.
سؤال 859 - آیا در حقوق اسلامی اصل بر عدالت هر شاهدي است که به محکمۀ قضا میآید؟ به تعبیر دیگر، آیا اثبات عدالت
شاهد لازم است؟
جواب: اثبات عدالت شاهد لازم است؛ ولی به همین اندازه که کسی با او
ص: 330
معاشرت داشته باشد، و کار خلافی از او نبیند، عدالتش ثابت میشود.
سؤال 860 - طریقۀ حقوقی اثبات عادل بودن یک شاهد چیست؟ و مزکِّی کیست؟
جواب: طریقۀ حقوقی آن این است که شخص مورد اعتمادي با او معاشر باشد، و کار خلافی از او نبیند، یا در محیط خود معروف
به پاکی و تقوي باشد.
مزکّی فرد مورد اعتمادي است که از این امور دربارة کسی خبر دهد، و او را توثیق و تعدیل کند.
لطفاً «. در مواردي که اطّلاع مردان بر یک موضوع مشکل است، شهادت زنان به تنهایی مقبول است » : سؤال 861 - گفته شده
بفرمایید محدودة این حکم چیست؟
مثلًا شهادت زنان در خصوص قتل عمد در یک حمّام زنانه، چه چیزي را ثابت میکند؟ یا اگر زنان شهادت دهند که فردي جنین
زنی را عمداً ساقط کرده، و ضمناً موجب مرگ خود زن هم شده، چه چیزي ثابت میشود؟
جواب: حکم مزبور شامل این گونه موارد نمیشود؛ بلکه منظور اموري است که به طور طبیعی فقط به وسیلۀ زنان ثابت میشود.
سؤال 862 - در عرف عشایر رسم بر این است که اگر فامیلی قصد درگیري و نزاع با فامیل دیگري داشته باشد، و بخواهد از طرف
مقابل کسی را بکشد، یا حتّی مجروح نماید، با کلیّۀ افراد فامیل خود مشورت نموده، و آنها را در جریان موضوع قرار داده، و سپس
هم قسم میشوند، و چنین جرمی را انجام میدهند. با عنایت به مقدّمۀ فوق به سؤال زیر پاسخ دهید: مقتول با کسانی بر اثر کینه و
دشمنیهاي قبلی اختلاف داشته، حتّی چندین مورد ضرب و جرح بین فامیل مقتول و آنها به وجود آمده، و بارها مقتول توسّط این
فامیل مورد آزار و اذیّت و تهدید و ارعاب قرار گرفته بود، تا این که شبانه دو نفر از آنها به منزل وي حمله کرده، و او را جلوي
چشم زن و فرزندان خردسالش به قتل رسانده، و متواري میشوند! زمانی که مقتول هنوز جان داشت، عمویش بر بالین او حاضر
صفحه 192 از 371
و از طرفی دو سه نفر از فامیل قاتل (برادر و پسر «. فلانی مرا با اسلحه مجروح نموده است » : میشود. مقتول به عمویش میگوید
عموي قاتل) شهادت دادهاند که قاتل این کار را انجام نداده است. آیا شهادت فامیل قاتل،
ص: 331
که در برنامهریزي قتل مشورت و مشارکت داشته، و از روي غرض شهادت میدهند، مورد قبول است؟
جواب: شهادت به قاتل نبودن فایدهاي ندارد؛ هر چند شهود متّهم نباشند، و در اینجا طبق آنچه در فرض مسأله آمده شهود متّهم نیز
میباشند، ولی شهادت مقتول نیز اثري ندارد؛ مگر این که قاضی از شهادت او و بستگانش (که حضور داشتهاند) و قرائن دیگري از
این قبیل، علم پیدا کند که شخص مذکور قاتل است.
سؤال 863 - آیا امر عدمی با شهادت شهود قابل اثبات است؟
جواب: در صورتی که شرایط شهادت در آن جمع باشد مانعی ندارد.
سؤال 864 - آیا شاهد موظّف است تمام حقیقت را بگوید، یا همین که ملزم شود آن چه میگوید حقیقت است کفایت میکند؟
جواب: شاهد باید آنچه را از او میپرسند، اگر میداند بگوید.
سؤال 865 - آیا شهادت کسی که محاسنش را با تیغ، یا ماشین شبیه تیغ میتراشد، از نظر شرع پذیرفته میشود؟
جواب: هرگاه از کسی تقلید کند که این کار را جایز بداند، و از جهات دیگر نیز عادل باشد، میتواند شاهد قرار گیرد.
سؤال 866 - کدام یک از موارد زیر صحیح است؟
الف) شهادت اهل سنّت علیه اهل تشیّع در دعاوي مالی یا کیفري (چنان چه خواهان سنّی مذهب، و خوانده شیعه باشد).
ب) شهادت اهل سنّت علیه اهل سنّت در دعاوي مالی یا کیفري (چنانچه خواهان و خوانده هر دو سنی باشند.)
ج) شهادت اهل سنّت در دعاوي مالی یا کیفري (چنانچه خواهان و خوانده هر دو شیعه باشند؛ لیکن شهودشان سنّی باشد.)
د) شهادت اهل سنّت به نفع اهل تشیّع (چنانچه خواهان شیعه، و خوانده سنّی مذهب باشد.)
ه) شهادت اهل کتاب له یا علیه مسلمانان.
ص: 332
جواب الف تا ه: شهادت اهل سنّت در صورتی که از نظر اعتقادي مستضعف، و از نظر جنبههاي عملی عادل بوده باشند، و فسقی از
ولی شهادت اهل کتاب له و علیه مسلمانان مقبول نیست. مگر در بعضی «1» ؛ آنها دیده نشود، در تمام صورتهاي بالا پذیرفته میشود
از موارد خاص، که در بعضی از آیات قرآن (آیه 106 سورة مائده) به آن اشاره شده است.
______________________________
اللّ در جلد اوّل مبانی تکملۀ المنهاج، صفحۀ 80 به این مطلب اشاره کرده است.
􀀀
اللّ العظمی خویی رحمه ه
􀀀
1) آیۀ ه )
ص: 333
فصل چهل و یکم: احکام وصیّت
سؤال 867 - شخصی وصیّت کرده همسرش پس از مرگ وي ازدواج نکند، و اگر ازدواج کند حقّ مسکن در خانۀ معیّن ندارد.
همسرش پس از مرگ او، ازدواج موقّت کرد. اوّلًا: آیا این شرط صحیح است؟ و ثانیاً: ازدواج موقّت هم مشمول وصیّت مذکور
میگردد؟
جواب: اگر ازدواج موقّت براي مدّت کوتاهی بوده، مشمول این وصیّت نمیشود. ولی اگر براي مدّت طولانی، یا به طور مکرّر و در
نتیجه طولانی باشد، مشمول خواهد شد. و وصیّت مذکور در مورد حق الارث زن هیچ تأثیري ندارد، امّا اگر چیزي اضافه براي او
صفحه 193 از 371
قائل شده، در صورتی میتواند از آن اضافه استفاده کند که به آن شرط عمل کند.
سؤال 868 - آیا وصیّت به تقسیم ارث قبل از فوت جایز است؟ مثل این که زید وصیّت کند که پس از فوتش، فلان باغش مال فلان
پسرش، و فلان خانهاش مال فلان دخترش باشد. آیا چنین وصیّتی نافذ است؟
جواب: چنین وصیتی باطل است.
سؤال 869 - شخصی وصیّت کرده که از درآمد باغش، به إزاي هر سال بعد از رسیدن به سنّ تکلیف، نماز و روزه خریداري شود.
اکنون به اندازة سالهاي مذکور عمل انجام شده است. آیا تکرار عبادت لازم است، یا به همین مقدار اکتفا شود؟
جواب: به همان مقدار قناعت میشود، و بقیّه تعلّق به ورثه دارد؛ مگر این که وصیّت کرده باشد آن را در کارهاي خیر صرف کنند.
سؤال 870 - شخصی وصیّت به ثلث نموده، و در اثر تصادف ماشین فوت کرده
ص: 334
است. وصیّ میّت ادّعاي دیه نموده، و بابت آن چکی از قاتل دریافت نموده است.
پس از این جریان، بعضی از ورثه، رضایت داده، و بعضی سهمشان از دیه را گرفتهاند. حکم سهم میّت و وظیفۀ وصیّ چیست؟
جواب: در فرض مسأله، ثلث به دیه نیز تعلّق میگیرد.
سؤال 871 - شخصی نصف باغ انگور خود را به عنوان ثلث قرار داده، و در وصیّت نامهاش سفارش کرده که بعد از کم کردن
مخارج باغ، وصی ما بقی محصول و سود آن را از طرف موصی احسان نماید. اکنون بعد از گذشت مدّت زمانی، درآمد و منافع
باغ مخارج خودش را کفایت نمیکند؛ یعنی مخارج کارگر بیشتر از درآمد باغ میباشد. آیا کسی که مسئولیّت این باغ را دارد،
میتواند آن را به طور اقساطی، یا به صورت نقدي بفروشد و پول باغ را در حقّ او احسان کند؟
جواب: باید آن را بفروشد و در جاي دیگري ملکی، هر چند کوچک که منافعی داشته باشد، تهیّه و وقف نماید، و منافع آن را در
موارد وصیّت مصرف کند.
چنانچه ارحام موصی فقیر و پریشان شدند، از درآمد ثلث املاك، اوّل به آنان داده شود، و » : سؤال 872 - در متن وصیّتنامهاي آمده
لازم به ذکر است که وصی فعلی که نوه پسري موصی «. بعد عزاداري نمایند، و چنانچه ارحام از سادات باشند آنها را مقدّم دارند
میباشد فاقد اولاد از صلب خود بوده، و نامبرده در زمانهاي گذشته دختري را به فرزندي برداشته و از شیر خواهرش استفاده نموده،
که محرم وصی گردد، و براي فرزند خوانده شناسنامهاي هم به عنوان فرزند گرفته است (عیال وصی غیر سید میباشد.) آیا دختر
خوانده و فرزندش از ارحام موصی محسوب میشوند؟
جواب: فرزند خوانده جزء نسل موصی حساب نمیشود، و وصیّتنامه شامل حال او نمیگردد.
14 سال پیش پدر این جانبان، که 4 برادر و دو خواهر میباشیم، به رحمت ایزدي پیوسته، و سالها قبل از فوت در دفتر - سؤال 873
اسناد رسمی وصیّت کرده، و عیال دائمی (که اکنون 88 سال دارند) و فرزند بزرگش سید جواد (یعنی بنده) را در
ص: 335
خصوص ادارة امور صغار موصی، بعد از فوت وصیّ قرار داده، و متذکّر شده پس از رشد و کبر، بقیّۀ برادران شرکت در وصایت
داشته باشند. در تاریخی که این وصیّتنامه نوشته شده هنوز خواهر کوچکمان به دنیا نیامده بود، و ایشان از بدو تولّد عقب افتادگی
ذهنی داشته و دارد. اکنون که ایشان 41 سال دارند، آیا برادران هنوز میتوانند قیّم خواهر کوچک باشند؟ و آیا این وصیّتنامه به
قوّت خود باقی است؟
لازم به ذکر است که از زمان فوت پدر تاکنون، در این مدّت 14 سال، برادران از او به نحو احسن نگهداري کردهاند.
جواب: در صورتی که وصیّتنامه مطلق بوده، و قید و شرطی در آن نباشد، شامل قیمومیّت فرزندهایی که عقل کافی پیدا نکردهاند
صفحه 194 از 371
میشود.
با اتّکال به خداوند متعال، و با توسّل به ائمّۀ اطهار، علیهم السلام در حالت » : سؤال 874 - شخصی به شکل زیر وصیّت میکند
صحّت نفس و سلامت کامل، و با رضا و رغبت، با در خواست شوراي اسلامی و شهرداري شهر، و با رضایت قلبی خود و
خانوادهام، وصیّت میکنم که در زمین اهدایی آقاي … جهت قبرستان مؤمنین و مؤمنات، زیارتگاهی با هزینه خودم احداث، و هر
زمان که خداوند تبارك و تعالی مقرّر فرمودند در آن زمین به خاك سپرده شوم، و کلیّۀ نذوراتی که از طرف مردم پرداخت
میشود، 50 % سهم فرزندانم و 50 % به منظور هزینۀ امور فرهنگی، ساختمانی، مذهبی، اجتماعی و آموزشی، فضاي سبز قبرستان و
زیارتگاه در اختیار شهرداري قرار گیرد.
ضمناً زمینی به مساحت 400 متر مربع جهت منزل یکی از فرزندانم به عنوان خادم زیارتگاه قرار داده شود، تا با هزینۀ شخصی خود
آیا وصیّت نامۀ مذکور شرعاً معتبر است؟ «. اقدام به ساخت نماید
جواب: این وصیّتنامه اعتباري ندارد، و باید از ساختن چنین زیارتگاهی پرهیز کرد.
ص: 337
فصل چهل و دوّم: احکام ارث
طبقۀ دوّم ارث
« سه خواهر ابوینی (پدر و مادري) جدّة پدري، و جدّ مادري » : سؤال 875 - شخصی فوت نموده و ورثۀ حین الفوت وي عبارتند از
میزان دقیق سهم الارث ورّاث یاد شده چه میزان بوده، و چگونه بین آنها تقسیم میشود؟
جواب: هر کدام از جدّ و جدّه 16 میبرند، و بقیّه میان سه خواهر تقسیم میشود.
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 3، ص: 337
سؤال 876 - در صورتی که ورثه متوفّی عبارت باشند از: 1- همسر دائم 2- برادر ابوینی 3 و 4- یک خواهر و یک برادر امّی، سهم
هر یک چه میزان است؟
جواب: شوهر در فرض مسأله نصف میراث زن را میبرد (و اگر شوهر مرحوم شده باشد، زن یک چهارم میراث را در فرض سؤال
میبرد.) و باقیمانده سه قسمت میشود، دو قسمت به برادر ابوینی میرسد، و یک قسمت به برادر و خواهر امّی، که به طور مساوي
بین خود تقسیم میکنند.
ارث زوجین
سؤال 877 - با توجّه به این که در کتب تفسیر، آیۀ 12 سورة نساء را به طور مطلق تفسیر کردهاند، دلیل فقهی ارث بردن زوجه از
قیمت هوایی بناها و درختان چیست؟
جواب: دلیل این مسأله روایاتی است که از معصومین علیهم السلام رسیده، که آیات را تخصیص میزند، و تخصیص آیات ارث
منحصر به این مورد نیست، بلکه این مطلب در موارد متعدّد در فقه شیعه و اهل سنّت دیده میشود. براي آگاهی بیشتر
ص: 338
صفحه 195 از 371
به جواهر الکلام جلد 39 مراجعه کنید.
سؤال 878 - آیا همسر از چاه عمیق، قنات، آب جاري ارث میبرد؟
جواب: در صورتی که آب در زمین مباح جریان دارد، مانند آب نهرهاي بزرگ، زن از عین آن ارث میبرد، و اگر فرضاً شوهر وي
در هفته دو ساعت آب را مالک بوده، باید 14 یا 18 آن را به زن بدهند. و اگر در زمینِ ملکیِ آن مرد، قنات یا چاه آب وجود
دارد، زن از عین آن ارث نمیبرد، ولی باید چاه و وسائل آن قنات را قیمت کنند، و سهم زن را از قیمت آن بپردازند.
سؤال 879 - میان زوجۀ مطلّقهاي، که همسرش فوت کرده، و ورثۀ شوهر وي در اصل طلاق اتّفاق نظر، و در زمان آن اختلاف
وجود دارد. زوجۀ مطلّقه مدّعی وقوع طلاق در مرض منتهی به مرگ زوج میباشد، و ورثه مدّعی وقوع طلاق در زمان صحّت وي
میباشند. قول کدام یک مقدّم است؟
جواب: زوجه باید اثبات کند که طلاق در مرض موت واقع شده، وگرنه حق ندارد، ولی بهتر این است که با ورثه بر مبلغی مصالحه
کنند.
سؤال 880 - چنان چه مهریّۀ خانمی سفر حجّ بوده، و آن خانم قبل از تشرّف به حجّ، فوت نماید، آیا ورثۀ وي میتوانند مهریّه را
مطالبه کنند؟ نحوة تقسیم یک سفر حجّ، بین چند وارث چگونه خواهد بود؟
جواب: آري میتوانند مطالبه کنند، و هزینۀ یک حجّ به هنگام فوت آن مرحومه را از شوهر او میگیرند، و مانند سایر اموال زن بین
همۀ ورثه تقسیم میکنند.
ارث کسانی که همزمان فوت کردهاند
سؤال 881 - متأسّفانه پسرم غلام عبّاس به اتّفاق همسرش محدّثه، و فرزندش محمّد رضا، تصادف کردند. زن و شوهر بلافاصله از
دنیا رفتند، و فرزند آنها با آمبولانس به درمانگاه منتقل شد، ولی او هم پس از یک ساعت فوت کرد. پدر و مادر غلام عبّاس زنده
هستند. مادر محدّثه هم زنده است. لازم به ذکر است پدر آن خانم (محدّثه) که ده سال قبل از عروسی دخترش فوت نموده، اموالی
دارد که محدّثه از
ص: 339
آن سهم دارد، و جهیزیّۀ دختر، چون محلّ کارش نزدیک مادرش بوده، در منزل مادرش میباشد. کادوهایی هم که روز سوّم
عروسی و پس از زایمان به ایشان داده شده، در منزل پدر داماد است. لطفاً بفرمایید:
-1 سهم هر یک از آنان چگونه پرداخت میشود؟
-2 طلاهایی که موقع عروسی براي عروس خریداري شده از آن کیست؟
-3 مقدار طلایی که اشخاص در روز عروسی آنها آوردهاند و موجود است، به چه کسی باید داده شود؟
جواب: 16 اموال مرحوم غلام عبّاس به پدر، و یک ششم به مادر، و یک هشتم به همسر، و بقیّه به فرزندش محمّد رضا میرسد. 16
سهم همسرش (محدّثه) به مادرش و بقیّه به فرزندش محمّد رضا میرسد. 16 از اموال محدّثه (همسر غلام عبّاس) به مادر، و یک
چهارم به شوهر، و بقیّه به فرزندش محمّد رضا میرسد. و یک چهارم سهم شوهر در میان پدر و مادر و فرزندش محمّد رضا تقسیم
میشود (پدر و مادر هر کدام یک ششم، و بقیّه به فرزند میرسد.) اموالی که طبق تقسیم بالا به پسر رسیده، دو سوّم آن به جدّ و
جدّة پدري (جدّ دو سهم، و جدّه یک سهم) و یک سوّم آن به جدّة مادري میرسد. و امّا جهیزیۀ دختر جزء اموال اوست، و
همچنین کادوهایی که در موقع زایمان براي او آوردهاند. طلاهایی که براي عروس خریداري شده، یا کادو آوردهاند، نیز مال
اوست.
صفحه 196 از 371
سؤال 882 - برادرم به همراه همسر و پسرش همزمان در حادثۀ تصادف فوت نمودند، و تنها یک پسر از او به جاي مانده است. با
توجّه به این که علاوه بر پسر مذکور، از طرف پدر، مادر بزرگ، و از طرف مادر، پدر بزرگ و مادر بزرگ هر دو در قید حیاتند،
دیه و سایر اموال آنها چگونه تقسیم میشود؟
جواب: اوّل فرض میکنیم پدر قبل از همه فوت کرده، ارث او از جمله دیهاش را در میان مادر و همسر و دو پسرش تقسیم میکنیم،
آنها که در حیاتند ارث خود را میگیرند، و سهم آن دو که فوت کردهاند (یعنی زن و پسر اوّل) به ورثۀ آنها که بعداً اشاره خواهیم
کرد میرسد. سپس فرض میکنیم زن قبل از همه فوت کرده،
ص: 340
ارث او و دیهاش به پدر و مادر و شوهر و دو پسرش میرسد. آنها که زندهاند سهمشان را میگیرند، و سهم آن دو که فوت
کردهاند (یعنی شوهر و پسر اوّل) به ورثۀ آنها میرسد. سپس فرض میکنیم که پسر قبل از همه فوت شده، ارث و دیۀ او فقط به
پدر و مادرش میرسد، و از آنها به ورثهاي که قبلًا به آنها اشاره شد منتقل میشود. با توجّه به این که مسأله پیچیده است، اگر
نتوانستید عمل کنید به وسیلۀ یکی از علماي محل بخوانید و پیاده کنید.
موانع ارث
سؤال 883 - آیا معاونت در قتل عمد، از موانع ارث به شمار میرود؟
جواب: در صورتی که معاونت به شکلی باشد که قتل به هر دو نسبت داده شود، هم قاتل و هم معاون، هر دو از ارث محرومند؛ امّا
اگر به این صورت نباشد، مثل این که سلاحی در اختیار قاتل قرار داده، یا جاي مقتول را به او نشان داده، این گونه معاونت، مانع از
ارث نیست.
سؤال 884 - در صورتی که خانمی از شوهرش، به اتّهام ضرب و جرح، شکایت نماید، و پس از محکومیّت زوج، زوجه فوت نماید،
لطفاً بفرمایید:
الف) در فرض عدم انتساب فوت به شوهر، آیا زوج از دیۀ ضرب و جرح که خود مسئول پرداخت آن است، ارث میبرد؟
ب) در صورت انتساب قتل به شوهر، در سه صورت عمد، شبه عمد و خطاي محض، آیا حکم مسأله تفاوتی پیدا میکند؟
جواب: شخصی که جنایتی کرده خودش از دیۀ آن ارث نمیبرد، بنابر احتیاط واجب، ولی اگر جنایت غیر عمدي باشد ارث میبرد.
محروم کردن از ارث
سؤال 885 - مرحوم پدرم، به علّت این که از مسائل شرعی آگاهی نداشت، و در وقت نوشتن وصیّتنامه با اهل علم مشورت ننمود،
اموال خود را طبق موازین شرع
ص: 341
تقسیم نکرد. بلکه در بسیاري از موارد دخترانش را از ارث محروم کرده، و سهم آنها را به پسرانش داده است. حال میخواهیم
بدانیم که آیا:
اللّ مؤاخذه میشود؟
􀀀
-1 پدرمان مقصّر است، و عند ه
-2 وظیفۀ ورثه در مقابل این وصیّت، که حقّ بعضی داده نشده، چیست؟
جواب: پدر نمیتواند هیچ یک از فرزندانش را از ارث محروم کند؛ و اموال او طبق قانون خدا در میان دختر و پسر تقسیم میشود.
فقط میتواند وصیّت کند که به مقدار ثلث اموالش یا کمتر، به هرکس مایل است بپردازند.
صفحه 197 از 371
سؤالات متفرّقه
حکم موت فرضی غایب در موردي صادر » : سؤال 886 - در مادّة 1018 قانون مدنی، که برگرفته از فقه نورانی شیعه است، آمده
حال اگر «. میشود که از تاریخ آخرین خبري که از حیات او رسیده، مدّتی گذشته باشد که عادتاً چنین شخصی زنده نمیماند
شخص سی سالهاي غایب شود، و پس از دو سال ورثه تقاضاي صدور حکم موت فرضی وي را نمایند، آیا محکمه میتواند با
درخواست ورثه موافقت و مفقودیّت وي را در جرائد اعلام، و پس از انجام تحقیقات محلّی، هرگاه خبري از حیات و ممات وي
بدست نیامد، حکم فوت فرضی وي را صادر نماید؟
جواب: حکم به موت تنها در صورتی امکان دارد که یا یقین به مرگ غایب حاصل شود، یا مدّت زمانی بگذرد که عادتاً تا آن
زمان زنده نمیماند.
سؤال 887 - مردي در اثر قتل عمد، یا شبه عمد، یا خطاي محض، فوت شده، و در هر حال توافق بر اخذ دیه میشود. آیا این دیه
جزء ترکه محسوب میشود، که دیون به آن تعلّق گیرد و بدواً پرداخت شود، سپس باقیمانده تقسیم گردد، یا دیون متوفّی از آن
استخراج نمیشود؟
جواب: در حکم اموال میّت است، و دیون متوفّی از آن تأدیه میشود.
سؤال 888 - خانم بیوهاي با داشتن چند فرزند شوهر میکند. پس از مدّتی شوهر جدید نیز فوت مینماید. نحوة ارث فرزندان زن از
آن شخص به چه صورت است؟ در
ص: 342
عکس مسأله آیا ورثه از نامادري ارث میبرند؟
جواب: نه فرزند عیال از شوهر مادر ارث میبرد، و نه شوهر از فرزندان او. و همچنین در عکس مسأله، یعنی بچّههاي مرد از
نامادري ارث نمیبرند.
سؤال 889 - هفتاد و پنج سال پیش دو برادر به نام سیّد سلیمان و سیّد خداداد فرزندان سیّد علی زندگی میکردند. بعد از فوت پدر،
املاك و ترکۀ او را به طور مساوي بین خود تقسیم نمودند. سیّد خداداد به میل خود از منطقه کوچ کرده و به مکان دیگري
میرود، بدون این که سهم خود را فروخته یا اجاره داده باشد. برادرش سیّد سلیمان با هماهنگی و همکاري شخصی به نام سیّد عبد
اللّ (که در آن زمان در منطقه از نفوذ و شهرت مردمی برخوردار بوده،) و همدستی چند نفر دیگر، حصّۀ سیّد خداداد را به شرط
􀀀
ه
بیع قطعی میفروشند. سیّد خداداد وقتی مطّلع میشود به منطقه آمده، سهم خود را مطالبه مینماید. برادرش و دیگران او را تهدید
میکنند، و او به حقّ خود نمیرسد. از آن زمان تاکنون هیچ کس از ورثۀ سیّد خداداد نتوانسته به حقّ خود برسد. لطفاً بفرمایید آیا
وارثین سیّد خداداد میتوانند حقّ خود را مطالبه کنند؟
جواب: چنانچه برادران، حقّ آن مرحوم را ضایع کردهاند، ورثۀ او میتوانند حقّ او را شرعاً بازپس بگیرند.
سؤال 890 - اخیراً خانمی به این جانب معرفی شده، تا وکالت او را براي وصول سهم الارث پدرياش بپذیرم. معرّف که شخص
ظاهراً مشار الیها که مسلمان بوده مسیحی شده، و اکنون میخواهد » : محترم خارجی (و مسیحی) است، ضمن معرّفی خانم، میگوید
سهم الارث پدري خود را که در تهران است (زمین و خانه و پول نقد) وصول کند. بدین جهت میخواهد به شما (به من) وکالت
این جانب ضمن ملاقات با خانم مذکور، بطور غیر مستقیم و ضمن صحبتی که پیش آمده بود، گفتم: «. دهد
تا عکس العمل او را ببینیم، که آیا واقعاً مسیحی شده یا نه؟ خانم در برابر … « بالاخره شما و ما مسلمان هستیم و تکالیفی داریم و »
این سخن، نگفت من مسلمان نیستم و مسیحی شدهام، بلکه سکوت کرد. در چنین شرایطی براي من سؤالاتی
صفحه 198 از 371
ص: 343
پیش آمده که نظر مبارك مورد تقاضا است:
-1 آیا شرعاً تکلیف دارم بیش از این تحقیق کنم؟ آیا باید مطلب را صریحاً مطرح کنم و از دین او بپرسم؟
-2 آیا این مقدار که از معرّف نقل کردم در اسلام او تردید ایجاد میکند؟ اگر آري، آیا باید اسلام او را استصحاب کنم، یا
تکلیف دیگري دارم؟
جواب 1 و 2: چنانچه حالت سابقۀ او اسلام است، و دلیلی بر خلاف آن قائم نشده مشکلی ندارید.
-3 خانهاي که سهم الارث این خانم در آن بوده، (نصف آن) را به شخصی فروختهایم و از محلّ ثمن، طبق توافقی که شده، حق
الوکاله خود را برداشتهام. اگر بعدها معلوم شود این خانم واقعاً از اسلام خارج شده، و از پدرش که مسلمان بوده، اساساً ارث
نمیبرده، تکلیف خریدار چیست؟ حق الوکالهاي که از محلّ فروش خانه گرفتهام چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه ثابت شود که در حیات پدر مسیحی شده، ارث نمیبرده، و هر چه شما یا دیگري از سهم او گرفتهاید باید به سایر
ورثه بازگردانید.
-4 آیا میشود در این خانه نماز خواند؟ آیا خریدار ضامن است که نصف خانه را به حاکم شرع (مقلَّد) بازگرداند، یا معاملۀ وي
محکوم به صحّت است؟ اگر موکول به اجازة حضرتعالی است، اجازه میفرمایید؟ یا در ازاي ردّ مظالم باید اجازه شود؟
جواب: همان گونه که در بالا گفته شد، اگر خلاف ثابت شود باید به سایر ورثه برگردد و مسأله ارتباطی به مظالم ندارد تا نیاز به
اجازة حاکم شرع داشته باشد.
-5 اگر بعداً معلوم شود که مسیحی شده بوده، وکالت براي کارها و اموال شخصی او (غیر از سهم الارث) چه صورتی دارد؟
جواب: در مورد اموالی که بعد از مسیحی شدن به دست آورده اشکالی ندارد.
سؤال 891 - آیا حقوق، مستمرّي، بیمه بازنشستگی و سایر مزایاي کارمندان متوفّی، جنبۀ ارث دارد؟ آیا آنچه دولت به بازماندگان
متوفّی میدهد طبق قانون ارث تقسیم میشود؟
ص: 344
جواب: مصرف آن تابع مقرّرات دولت است؛ اگر فقط به همسر و فرزند او میدهد باید فقط در آن راه مصرف شود، و اگر مقرّرات
طور دیگري است باید به همان ترتیب عمل شود.
سؤال 892 - آیا سرمایۀ بیمۀ عمر، و خسارت فوق ناشی از حوادث رانندگی، و دیگر بیمهها، طبق قانون ارث تقسیم میشود؟ در
صورتی که در قرارداد بیمه، شرط خاصّی در این زمینه گنجانده شده باشد، آیا نافذ است؟
جواب: در مورد بیمۀ عمر باید طبق شرایط و مقرّرات بیمه مصرف شود، و امّا در مورد خسارات رانندگی، خواه مالی باشد یا جانی،
حکم سایر اموال میّت را دارد.
سؤال 893 - آیا خنثاي مشکل، طبیعت ثالثه غیر از زن و مرد است، یا حکم یکی از آن دو را دارد؟
جواب: خنثاي مشکل در واقع یا مذکّر است یا مؤنث.
سؤال 894 - در صورت تعدّد طلبکاران، و عدم کفایت دارایی متوفّی جهت اداي کلّ دیون، آیا شرعاً میتوان بین انواع طلبکاران و
دیون (به شرح ذیل) حقّ تقدم و اولویّت قائل شد؟ در صورت امکان، ترتیبِ اولویّتها را مرقوم فرمایید:
-1 نفقه و مهریّۀ زوجه.
-2 نفقۀ فرزندان صغیر.
-3 دیونی که از بابت آن مالی از بدهکار نزد طلبکاران رهن، وثیقه یا توقیف است.
صفحه 199 از 371
-4 دستمزد و حقوق خدمه و کارگران منزل و محلّ کار متوفّی.
-5 دستمزد و هزینۀ بیمارستان و طبیب و داروخانه، جهت مداواي بیمار قبل از فوت.
-6 بدهکاري به حکومت اسلامی (از قبیل: مالیات، قبوض آب و برق و گاز و مانند آن).
-7 دیون شرعی (خمس و زکات) و گرفتن اجیر براي اداي نماز و روزه و حجّ واجب.
ص: 345
-8 هزینۀ کفن و دفن و مراسم ختم متعارف.
جواب: هزینه کفن و دفن متعارف مقدّم بر همه چیز است، ولی مراسم ختم و یاد بود جزء واجبات نیست. همچنین نفقۀ اولاد صغیر
اگر قبلًا پرداخت نشده، جزء دیون محسوب نمیشود. هزینۀ نماز و روزه را نیز نمیتوان از اموال میّت برداشت. بقیّۀ دیون در یک
ردیف قرار دارند، و باید به نسبت برداشته شود.
ص: 347
فصل چهل و سوم: امر به معروف و نهی از منکر
سؤال 895 - امر به معروف و نهی از منکر مرد نسبت به زن نامحرم، یا بالعکس چگونه باید صورت پذیرد؟
جواب: باید به صورتی باشد که خلاف شرعی در آن پیش نیاید، و به زبان خوش و منطقی انجام گیرد.
سؤال 896 - اگر کسی با راه رفتن یا صحبت کردن در مکان عمومی، موجب اذیّت و آزار دیگران شود، چه حکمی دارد؟ بر فرض
حرام بودن، آیا باید نهی از منکر کرد؟
جواب: کار خلافی انجام داده، و لازم است با زبان خوش او را نهی از منکر کرد.
ص: 349
فصل چهل و چهارم: احکام دفاع
سؤال 897 - در مورد صدمات وارده بر شخص در مقام دفاع بفرمایید:
الف) چنان چه شخصی در مقام دفاع از خود، مجبور به عملی شود که صدمۀ بدنی به وي وارد کند، یا موجب مرگ وي گردد،
مسئولیّت مرگ مدافع، یا صدمات وارده بر عهدة کیست؟ به عنوان مثال اگر براي فرار از تجاوز جنسی خود را به شیشهاي بزند و
مجروح شود، یا در اثر پریدن از بلندي پاي او بشکند، یا فوت نماید، چه کسی ضامن است؟
جواب: در صورتی که شخص مهاجم او را هُل داده، یا سبب جراحت، یا سقوط از بلندي شده، او مسئول است، ولی اگر خودش
براي نجات خود چنین کاري کرده، دیه یا قصاص بر کسی نیست؛ هر چند مهاجم تعزیر شدید دارد.
ب) در فرض فوق، آیا بین صورتی که راه فرار منحصر در آنچه انتخاب کرده بوده، و موردي که راه دیگري براي فرار وجود داشته،
ولی شخص مورد هجوم در اثر ترس یا عجله از این طریق اقدام نموده، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: از نظر دیه فرقی نمیکند، ولی از نظر تعزیر تفاوت دارد.
سؤال 898 - اگر کسی که ربوده شده، در معرض مرگ باشد، و براي گریز از آن، راهی جز مقاتله نداشته باشد (مثل این که با
ممانعت مسلّحانۀ رباینده مواجه شده باشد)، تکلیف او چیست؟
جواب: میتواند از خود دفاع کند؛ هر چند بناچار مستلزم نابودي طرف گردد.
سؤال 899 - آیا مکرِه بر امر حرامی مثل لواط یا زنا، خونش هدر است؟ اگر راهی جز کشتن وي وجود نداشته باشد چطور؟
صفحه 200 از 371
ص: 350
جواب: در صورتی که راه منحصر به کشتن باشد، خونش هدر است.
سؤال 900 - اگر مرد مسلمانی نیمه شب به منزل مسکونی خود وارد شود، و بدون قصد قتل، و بیاطّلاع از این که فردي اجنبی در
داخل خانه است، با فردي مواجه شود که دو بار مزاحمت ناموسی براي همسرش داشته، و در دادگاه محکومیّت پیدا کرده، و از
شرایط موجود خانه، و وجود فیزیکی متجاوز، و دیگر قرائن معقول علم پیدا کند که براي تجاوز به ناموسش به حریم خانۀ او وارد
شده، لذا با او درگیر شده و در یک وضعیّت خاص و بحرانی و غافلگیرکننده، که ترس فوت وقت و غلبۀ متجاوز بوده، و امکان
توسّل به نیروي انتظامی نداشته، و نتواند به طریق آسانتر متجاوز را دفع کند، و پس از درگیري کوتاهی ناچاراً با کارد آشپزخانه به
دفاع از ناموس و جانش میپردازد، که در نهایت منتهی به قتل زانی میگردد. سپس شخصاً به نیروي انتظامی رفته و خود را تسلیم
قانون میکند. آیا دیهاي به شخص زانی و اولیاي دم او تعلّق میگیرد؟
جواب: در صورتی که دفاع به کمتر از قتل فرد اجنبی امکانپذیر نبوده، خونش هدر است و دیه ندارد.
سؤال 901 - علی خواهري 22 ساله دارد. حسن چندین نوبت به خواستگاري وي رفته، ولی با مخالفت خانوادة دختر روبرو گشته
است. تا این که چند ماه پیش به منزل خانوادة دختر رفته، و مجدّداً از خواهر علی خواستگاري میکند، ولی بازهم پاسخ منفی
میشنود. سپس حسن مدّعی میشود که به زور به خواهر علی تجاوز کرده است! علی با شنیدن این سخن، عصبانی شده، و به خاطر
غیرت و تعصّب، و با اسلحۀ گرم حسن را به قتل میرساند. این مطالب در مراحل مختلف تحقیق و دادرسی در مراجع انتظامی و
دادگاه توسّط قاتل بیان گردیده، و خواهر او نیز همین مطلب را با اندکی اختلاف تأیید کرده، و بر اظهارات حسن صحّه گذارده
است. حکم این مسأله چیست؟
جواب: در صورتی که قتل جنبۀ عمد داشته، در اینجا حکم آن قصاص است.
و در صورتی که بیاختیار شده و از حالت عادّي بیرون رفته، یا خیال میکرده
ص: 351
کشتن متجاوز شرعاً براي او جایز است، قصاص ندارد، امّا دیه دارد. و اگر مشکوك باشد نیز دیه تعلّق میگیرد، و قصاص نمیشود.
سؤال 902 - دو نفر دست و پاي جوان 16 سالهاي را بسته، و سپس به او تجاوز کردهاند. متجاوزین پس از عمل زشت مذکور به
خواب میروند. آن جوان از غفلت آنها استفاده کرده و در حین خواب، یکی را با آهن مضروب و در نتیجه به قتل رسانده، و
دیگري را بعد از بیداري با آلت تیزي (کارد) به قتل میرساند. با توجّه به این که متّهم این اعمال را به عنوان دفاع از خود، و به
تصوّر این که مقتولین مهدور الدّم بودهاند، انجام داده، آیا محکوم به قصاص است؟
جواب: چنانچه ثابت شود قاتل این کار را به عنوان دفاع از خود، و از ترس این که مبادا مجدّداً مورد تجاوز واقع شود، انجام داده،
نه قصاص دارد و نه دیه؛ ولی در صورتی که ثابت شود تصوّر او این بوده که آنها مهدور الدم هستند، و حکم خدا را در مورد آنها
اجرا میکند، قصاص ندارد ولی دیه دارد.
سؤال 903 - شخصی نیمه شب وارد خانهاي میشود. صاحب خانه به همراه همسرش بیرون از منزل بوده، و چهار نفر از فرزندانش
در خانه بودند. پسر 18 ساله صاحبخانه با شنیدن صدایی از خواب بیدار شده، و به آشپزخانه رفته، و چاقویی بر میدارد. در تاریکی
شب صداي بسته شدن در حمام را میشنود. با حالت ترس و چاقو در دست، به طرف حمام حرکت میکند، وقتی به آنجا میرسد
میبیند کسی داخل حمام پنهان شده، و در را از داخل فشار میدهد تا بسته شود. او نیز در را از بیرون فشار میدهد تا آن را باز
کند. ناگهان در باز میشود و شخصی 29 ساله از داخل حمّام به قصد فرار خارج میشود. در همین حین چاقوي پسر صاحبخانه
درست به قلب وي اصابت، و منجر به فوت او میشود. حکم این مسأله چیست؟
صفحه 201 از 371
اگر خواهر قاتل با مقتول رابطهاي داشته، و با دعوت وي وارد خانه شده، و قاتل از این امر اطّلاعی نداشته باشد، حکم مسأله
چیست؟
جواب: در صورتی که قاتل به تصوّر این که فرد مزبور مهاجم است، و براي دفاع از خویش و دیگر اعضاي خانواده او را کشته،
خون مقتول هدر است.
ص: 352
سؤال 904 - دربارة دفاع مشروع بفرمایید:
الف) اگر شخصی دیگري را مجروح کند یا بکشد، و ادّعا کند که در مقام دفاع بوده، امّا اولیاي دم مدّعی باشند از باب دفاع نبوده،
آیا قصاص و دیه ساقط است؟
جواب: در صورتی که نتواند ادّعاي خود را با ادلّۀ شرعی ثابت کند قصاص میشود.
ب) آیا فرد میتواند در مقام دفاع از اقوام خویش یا افراد دیگر، مهاجمی را که به آنها تجاوز کرده به قتل برساند؟
جواب: در صورتی که هیچ راهی براي دفع متجاوز جز قتل او نباشد این کار جایز است؛ ولی چنان چه بعداً نتواند این مطلب را ثابت
کند قصاص میشود.
ج) فردي به خیال این که دیگري مهاجم است، به سوي وي تیراندازي کرده، و او را میکشد. آیا قصاص میشود؟
جواب: در فرض سؤال فقط دیه دارد.
سؤال 905 - لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 اگر فردي مورد تعرّض و تهاجم قرار گیرد، ولی ناتوان از دفاع مشروع باشد، و ما به کمک او برویم، لکن با وجود این که
جانش در خطر است کمک ما را نپذیرد، بلکه رد کند، وظیفۀ ما چیست؟
-2 در فرض مسأله، اگر ما جهت کمک به او درگیر شده، و باعث قتل مهاجم شویم، چنانچه دفع خطر مهاجم، متوقّف بر قتلش
باشد، آیا در محکمه میتوان به دفاع مشروع استناد نمود؟
-3 در فرض مذکور، یا در مورد تعرّض به عرض و ناموس غیر، اگر نتوان از باب دفاع مشروع وارد شد، از باب امر به معروف و
نهی از منکر تا چه میزان امکان کمک و اقدام وجود دارد؟ اگر منجر به قتل مهاجم شود، با فرض این که دفاع متوقّف بر قتل او
باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: توسّل به دفاع مشروع در فرض مسأله، که جان کسی در خطر است، مانعی ندارد.
ص: 353
سؤال 906 - در موارد عدم جواز برخورد با جانی یا سارق، حکم قتل جانی یا سارق توسّط مدّعی دفاع چیست؟
جواب: باید ثابت شود که شخص مدّعی دفاع واقعاً در مقام دفاع از خویشتن سارق را کشته، و براي حفظ جان یا مال خود راه
دیگري نداشته است.
سؤال 907 - عملیّات شهادت طلبانۀ مسلمانان فلسطینی، که به خود موادّ انفجاري بسته و به مواضع دشمن حمله میکنند، از لحاظ
شرعی چه حکمی دارد؟ آیا ایرانیان نیز میتوانند به آنجا بروند، و این کار را انجام دهند؟
جواب: در صورتی که مردم فلسطین براي دفاع از خود راهی جز این کار نداشته باشند، جایز است. و اقدام مردم سایر کشورها به
این کار، بدون هماهنگی با حکومتهایشان جایز نیست.
سؤال 908 - هرگاه کفّار بر یکی از کشورهاي اسلامی مسلّط شوند، و اظهار شعایر اسلامی در آن کشور مقدور نباشد، ولی امکان
هجرت به کشوري که اظهار شعایر دینی در آن ممکن است، وجود داشته باشد، آیا هجرت واجب میشود؟
صفحه 202 از 371
جواب: احتیاط واجب آن است که هجرت کنند.
ص: 355
فصل چهل و