گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد سوم
فصل چهل و نهم: احکام پزشکی






تحصیل در رشتۀ پزشکی
سؤال 1362 - اکثر پزشکان مجاري ادرار و کلیه، مرد هستند؛ آیا گرفتن این تخصّص جهت کم کردن ارتباطات غیر هم جنس، براي
خانمها واجب است؟
جواب: با توجّه به این که نگاه همجنس به غیر همجنس، در مورد عورت گناه سنگین تري دارد، لازم است به عنوان واجب کفایی
گروهی از همجنسها این دوره را بگذرانند.
سؤال 1363 - غالب پزشکان قلب را آقایان تشکیل میدهند، آیا به منظور کاهش ارتباطات با جنس مخالف اخذ مدرك تخصّصی
قلب براي خانمها واجب کفایی است؟
جواب: آري واجب کفایی است.
سؤال 1364 - آیا تحصیل و تدریس رشتۀ مامایی و مسائل مربوط به زنان (با توجّه به این که معمولًا همراه با نظر و لمس موضع
مخصوص میباشد،) براي مردان جایز است؟
جواب: در صورتی که دانشجوي دختر به اندازة کافی در این رشته وجود نداشته باشد، یا احتمال قابل ملاحظهاي داده شود که در
آینده براي حفظ جان زنان مسلمان مورد نیاز آنها باشد، جایز است.
سؤال 1365 - جهت تشخیص بیماریهاي زنان بیشتر از سونوگرافی استفاده میشود، و متخ ّ صص زن در آن کم است، آیا بر
دانشجویان دختر واجب است که در این رشته تحصیل کنند؟
صفحه 289 از 371
جواب: لازم است به عنوان واجب کفایی عدّهاي در این رشته تحصیل کنند.
ص: 508
ضمان طبیب
سؤال 1366 - لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
-1 پزشکی به علّت فقر مالی مریض، که قادر بر پرداخت هزینۀ عمل جرّاحی نیست، از معالجه و جرّاحی بیمار اورژانسی اجتناب
نموده، و در نتیجه یا بیمار فوت میکند، یا عمل جرّاحی در روزهاي دیگر به اندازة آن روز نمیتواند مفید باشد، آیا پزشک ضامن
است؟
-2 اغلب بیمارستانها اوّل پول دریافت میکنند، سپس مریض را به پزشک ارجاع میدهند. در صورتی که تأخیر در این امر منجر به
مرگ یا عوارض دیگر شود، آیا این کار غیر شرعی نیست؟
جواب: در فرض سؤال پزشک ضامن خون نیست؛ ولی گناه بزرگی مرتکب شده و قابل تعقیب است.
سؤال 1367 - بعضی جرّاحان در حین عمل دچار اشتباهاتی میشوند، که موجب فوت یا نقص عضو میگردد. آیا دیهاي بر آنها
واجب میشود؟ در صورتی که دکتر تضمین نکرده باشد، و احتمال فوت یا نقص عضو بدهد، چه حکمی دارد؟
جواب: موارد خطاي دکترها دیه دارد. بهترین راه آن است که در این گونه موارد قبلًا از بیمار یا اولیاي او (در صورتی که حال
بیمار مساعد نباشد،) برائت و رضایت بگیرند، یا این که اطبّا یا بیماران در برابر این گونه مسائل بیمه شوند.
سؤال 1368 - ضمان نقص عضو، یا فوت بیمار به دلیل نبود وسائل، یا نبود خون در بیمارستان بر عهدة کیست؟
جواب: چنانچه امکان تهیّه وجود داشته و اقدام نکردهاند، مسئولین آن بخش و مسئولین بیمارستان در برابر این حوادث مسئول
خواهند بود.
سؤال 1369 - گاه غرور پزشک، یا اطمینان وي به موفقیّت در کارش، باعث فراهم نکردن وسائل و شرایط کافی براي انجام عمل
جرّاحی است. اگر این موضوع به مرگ یا ضرر و زیان بیمار منجر شود، آیا پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که پزشک سهل انگاري نکرده باشد، و برائت از بیمار یا
ص: 509
اولیاي او بگیرد مسئول نیست.
سؤال 1370 - کمی بیدقّتی در اتاق عمل از طرف کارکنان، یا پزشکان، باعث خفگی بیمار، کم شدن شدید خون، پایین افتادن
فشار خون، و احتمالًا مرگ بیمار میشود.
در این امور براي چنین افرادي واجب است؟ « دقّت کردن » آیا
جواب: سهل انگاري در این امور مسئولیّت شدید دارد.
سؤال 1371 - عدم استریل وسایل آندوسکوپی باعث انتقال بیماري به دیگر بیماران میشود. اگر چنین اتّفاقی بیفتد چه کسی ضامن
است؟
جواب: کسی که مباشر این کار بوده ضامن است.
سؤال 1372 - ممکن است بیمار قلبی به هنگام تست ورزش دچار ایست قلبی منجر به فوت شود. در این حالت چه کسی ضامن
است؟
جواب: در صورتی که این مسأله به مریض تفهیم شود که چنین خطري ممکن است در پیش باشد، و مریض راضی شود، یا وقوع
صفحه 290 از 371
چنین مطلبی بسیار نادر باشد، طبیب ضامن نیست.
سؤال 1373 - برخی از ابزار دندان پزشکی بدون استریل یا ضدّ عفونی، به صورت مشترك براي بیماران متعدّد مورد استفاده قرار
میگیرد، و ممکن است بیماریها از این طریق منتقل گردد. آیا چنین کاري جایز، و در صورت انتقال بیماري پزشک گنهکار و
ضامن است؟
جواب: در صورتی که احتمال انتقال، احتمال قابل ملاحظهاي باشد، این کار جایز نیست. و ضامن بودن پزشک بعید به نظر
نمیرسد.
سؤال 1374 - عدم رعایت بهداشت توسّط پزشک یا پرستار در هر بخش، ممکن است موجب ضرر و زیان به بیمار شود. آیا چنین
کاري ضمانآور است؟
جواب: در صورتی که از حدّ معمول و متعارف پزشکی کمتر رعایت کنند، و بیم انتقال بیماري برود، موجب ضمان است.
سؤال 1375 - اگر پزشک یا معاون پزشک، هنگام معالجۀ بیمار، لطمه یا ضربهاي بر عضو دیگر او وارد کند. از باب مثال، جهت
احیاي قلب، دندههاي بیمار در حال
ص: 510
ماساژ بشکند. یا جهت تحریک به عکس العمل، سیلی به صورت او بزند، و پردة گوشش پاره شود. آیا پزشک ضامن است؟
جواب: در صورتی که این کار براي معالجه اجتنابناپذیر باشد، و از مریض یا اولیاي او اجازه گرفته باشد، ضامن نیست. در غیر این
صورت ضامن است.
ویزیت
سؤال 1376 - آیا به دلیل رفاقت و آشنایی، یا موقعیّت اجتماعی، ملاقات پزشک خارج از نوبت و بدون در نظر گرفتن حقّ دیگران
جایز است؟
جواب: باید در غیر موارد ضرورت از این کار پرهیز شود.
سؤال 1377 - چنانچه ملاقات پزشک خارج از نوبت اشکال شرعی داشته باشد، مسئولیّت آن متوجّه کیست؟ پزشک، منشی، یا همۀ
کسانی که در نادیده گرفتن حقّ دیگران نقش داشتهاند؟
جواب: تمام کسانی که به این کار کمک کنند مسئولیّت دارند.
سؤال 1378 - در صورتی که پزشکان بتوانند با برنامهریزي و نوبت قبلی جلو تلف شدن وقت مردم را در مراجعات به مطب بگیرند،
آیا اتلاف وقت مردم جایز است؟
جواب: بهتر آن است برنامهریزي کنند که وقت مردم تلف نشود.
سؤال 1379 - برخی از پزشکان ادّعا میکنند در صورت برنامهریزي براي جلوگیري از اتلاف وقت مردم، ممکن است در مقاطعی
پزشک بدون بیمار بماند. در تعارض بین هدر رفتن وقت مردم، و معطّل شدن احتمالی پزشک، کدام ترجیح دارد؟
جواب: موارد مختلف است؛ گاه مشکل طبیب مهمتر است، و گاه مشکل بیمار.
معاینه
سؤال 1380 - پزشکان زن براي معالجۀ خانمهاي بیمار به عورت آنها نگاه میکنند، این عمل چه حکمی دارد؟
جواب: این کار تنها در صورت ضرورت، و به مقدار ضرورت، جایز است.
صفحه 291 از 371
ص: 511
سؤال 1381 - لمس و نگاه بدن زن یا مرد کافر براي تشریح، توسّط دانشجویان پزشکی چه حکمی دارد؟
جواب: تنها به مقدار ضرورت جایز است.
سؤال 1382 - در صورتی که عمل جرّاحی، یا پانسمان، منوط به نظر یا لمس عورت باشد، آیا اولویّت با هم جنس است؟
جواب: همجنس اولویّت دارد.
سؤال 1383 - بعضی از خانمها براي معالجه به دکتر مرد مراجعه میکنند. آیا دکتر با علم به این که این خانم قادر است به دکتر زن
مراجعه کند، میتواند او را معالجه نماید؟
جواب: در فرض سؤال دکتر باید او را به طبیب زن راهنمایی کند؛ مگر این که آن زن واقعاً اعتقادي به طبیب زن نداشته باشد، و
خود را ناچار بداند.
سؤال 1384 - آیا پرستاران در صورت عدم ضرورت، میتوانند پانسمان بیمارهاي غیر همجنس را بررسی و تعویض نمایند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1385 - در مراکز بیمارستانی، یا مطب، یا رادیولوژي، یا سونوگرافی، که بعضاً بیمار باید بخشی یا همۀ بدن خود را عریان
نماید، رفت و آمد پرسنل امري عادّي است، و معمولًا چشمشان به بدن نامحرم میافتد. آیا این رفت و آمدها، که گاه ضروري و
گاه ربطی به بیمار ندارد، جایز است؟
جواب: جز در موارد ضرورت جایز نیست.
سؤال 1386 - سونوگرافی نسوج نرم، مثل بیضهها، پستان، عروق دست و پا، نیازمند عریان شدن موضع است، و این مواضع در
معرض دید متخصّص سونوگرافی قرار میگیرد. با توجّه به این که متخصّص سونوگراف زن، بسیار کم، و در برخی از شهرها وجود
ندارد، رجوع به مردان چه حکمی دارد؟
جواب: تنها در صورت ضرورت براي درمان جایز است.
سؤال 1387 - در موارد فوق معمولًا غیر از محلّ مورد معاینه، اطراف آن نیز عریان
ص: 512
میشود. عریان کردن اطراف، که در معرض دید قرار میگیرد، چه حکمی دارد؟
جواب: به مقداري که لازم است باید عریان شود.
سؤال 1388 - آیا در سونوگرافی از شکم یا پستان خانمها، از نظر حرمت نگاه پزشک غیر هم جنس، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: تفاوتی میان این دو نیست.
سؤال 1389 - بیمار در مواردي، براي رادیولوژي، باید عریان شود. این کار، گاه در مقابل غیر هم جنس اتّفاق میافتد، مثل موارد
اورژانسی که هم جنس حضور ندارد، در این شرایط نگاه به بدن نامحرم چگونه است؟
جواب: تا ضرورت قطعی نباشد نگاه کردن جایز نیست.
سؤال 1390 - در مواردي که رادیولوژي یا سونوگرافی شلوغ است، اگر متصدّیان براي انجام خدمات منتظر پوشیدن لباس نفر قبلی
باشند متضرّر میشوند، لذا قبل از این که فردي کاملًا لباس بپوشد، نفر بعد باید آماده شود. در این مواقع مشتریان چشمشان به بدن
یا موي نامحرم میافتد؛ چنین وضعیّتی از نظر شرعی چه حکمی دارد؟ آیا متصدّیان باید ضرر را متقبّل شوند، تا گناه براي دیگران
اتّفاق نیافتد؟
جواب: براي حفظ ارزشهاي اسلامی گاه باید ضررهایی را متحمّل شد.
صفحه 292 از 371
سؤال 1391 - براي تشخیص زمان زایمان، ماما باید دست را داخل رحم زن حامله کند، آیا این کار جایز است؟
جواب: در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1392 - آیا پزشک مرد متخصّص زنان، مجاز به انجام آنچه در سؤال قبل آمد میباشد؟
جواب: در صورت دسترسی به پزشک زن، این کار براي پزشک مرد جایز نیست. و در صورت عدم دسترسی، تنها به هنگام
ضرورت جایز است.
سؤال 1393 - آیا عدم منع آن در طول تاریخ توسّط اقوام و ملل مختلف دلیل مجاز بودن چنین کاري نمیشود؟
جواب: در طول تاریخ نیز همیشه در موارد ضرورت این کار انجام شده است.
ص: 513
سؤال 1394 - فلسفۀ حرمت نگاه به عورت، جلوگیري از مفاسد اجتماعی عنوان شده است. آیا جنبۀ غیر اخلاقی این کار، و عدم
ورود به حریم خصوصی افراد، نیز نقشی در این تحریم دارد؟
جواب: آري این جنبه نیز مؤثّر است.
سؤال 1395 - آیا مشاهدة چگونگی زایمان جهت آموزش پزشکان مجاز است؟ با توجّه به این که ممکن است با آموزش زایمان در
آینده انسان یا انسانهایی از مرگ حتمی نجات یابند، این امر براي مردان چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض مسأله به عنوان ضرورت مانعی ندارد.
سؤال 1396 - آیا مشاهدة چگونگی زایمان جهت آموزش از طریق فیلم ویدیویی یا سیدي کامپیوتري جایز است؟
جواب: با شرایطی که در بالا گفته شد جایز، و این مقدّم بر مشاهدة مستقیم است.
سؤال 1397 - آیا لمس و نگاه مولاژ (مجسّمههاي آموزشی که از جنس پلاستیک و شبیه اعضاء بدن انسان ساخته شده) براي
دانشجویان یا اساتید غیر هم جنس، بدون قصد لذّت جایز است؟
جواب: براي آموزشهاي لازم مانعی ندارد.
سؤال 1398 - در معاینات مربوط به مثانه، باید آلت تناسلی شستشو و ضد عفونی شود. و با وارد ساختن دستگاهی در آن وضع مثانه
مشاهده گردد. آیا این کار توسّط پرسنل اتاق عمل (هم جنس، یا غیر هم جنس) جایز است؟
جواب: تنها در صورت ضرورت جایز است.
سؤال 1399 - نگاه و لمس در اتاق عمل به ندرت شهوانی، بلکه امري کاملًا عادي است. آیا عادي شدن، حکم شرعی را تغییر
میدهد؟
جواب: عادي شدن حکم شرع را تغییر نمیدهد؛ ولی این کار به مقدار ضرورت جایز است.
سؤال 1400 - گاه براي انجام عمل جرّاحی یک اکیپ ده نفره لازم است، که همگی
ص: 514
در همۀ مراحل آمادهسازي بیمار، از تعویض لباس تا انجام امور دیگر حاضرند، و هم زمان هرکس کار مربوط به خود را انجام
میدهد. آیا تعویض لباس در مقابل دیدگان گروه جایز است؟
جواب: تنها در مورد ضرورت جایز است.
سؤال 1401 - آیا لمس و نظر باطن بدن نامحرم، اعم از ریهها، ناي، مري، قلب، معده، روده، مثانه و رحم، حکم ظاهر را دارد؟
جواب: لمس و نظر به باطن حکم ظاهر را ندارد؛ ولی بهتر آن است تنها به موارد ضرورت قناعت شود.
سؤال 1402 - بیهوش ساختن بیمار و کنترل علایم حیاتی وي در اتاق عمل، معمولًا توسّط پرسنل مرد انجام میگیرد، و تا آخر عمل
صفحه 293 از 371
جرّاحی آنچه در معرض دید پزشک جرّاح است، معمولًا در معرض دید پرسنل اتاق عمل و گروه بیهوشی نیز هست. آیا مشاهدة
بدن بیمار غیر هم جنس توسّط این افراد جایز است؟
جواب: در صورت ضرورت اشکال ندارد.
سؤال 1403 - آیا حکم لمس و مشاهدة فرد بیهوش و باهوش، زنده و مرده، مسلمان و کافر متفاوت است؟
جواب: همۀ اینها در حال ضرورت جایز است.
سؤال 1404 - با توجّه به این که براي بیمار بیهوش امکان پوشانیدن بدن وجود ندارد، آیا افراد دیگر، اعمّ از پزشک، پرسنل
بیهوشی، جرّاح، تکنسینهاي اتاق عمل، کارمندان عادّي بیمارستان، مکلّف به پوشانیدن بدن او از نامحرم هستند؟
جواب: تا آنجا که میتوانند و امکان دارد باید بدن او را بپوشانند.
سؤال 1405 - لمس بدن بیمار با دستکش پلاستیکی چه حکمی دارد؟
جواب: اگر مفاسدي بر آن مترتّب نشود اشکالی ندارد.
سؤال 1406 - براي معاینه کلیهها لمس مستقیم ضروري است، ولی از روي لباس نازك و بدون نگاه هم بیماري قابل تشخیص است.
آیا در این صورت لمس و نگاه بدون پوشش، یا با پوشش جایز است؟
ص: 515
جواب: با پوشش مانعی ندارد.
سؤال 1407 - ختنه کردن افراد بالغ چه حکمی دارد؟ با توجّه به این که این کار بدون مشاهده و لمس امکان ندارد.
جواب: از بابت ضرورت جایز است.
سؤال 1408 - در بسیاري از موارد در اتاق عمل، یا غیر اتاق عمل، نیاز به وصل سوند است، و این کار بدون نگاه و لمس آلت
تناسلی امکانپذیر نیست. آیا نگاه و لمس براي این کار جایز است؟
جواب: آري در موارد ضرورت جایز است.
سؤال 1409 - مراجعۀ زنان نامحرم به دندان پزشکانی که با دستکش پلاستیکی کار میکنند، و تماس دست آنان با صورت به وسیلۀ
دستکش است، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که همجنس یافت نشود، جایز است.
احکام مختلف معالجه و درمان
سؤال 1410 - برخی از بیماران عاقل و بالغ، که نیازمند عمل جرّاحی هستند، به علّت ترس یا هر دلیل دیگري حاضرند درد و رنج را
تحمّل نموده، ولی تن به عمل نمیدهند؛ همراهان بیمار نیز حاضر به این کار نیستند. این در حالی است که پزشک میداند در
صورتی که عمل انجام نشود بیمار به زودي خواهد مُرد، یا دچار عوارضی خواهد شد که تا پایان عمر زمینگیر میشود. با این
فرض، آیا پزشک میتواند دست به عمل جرّاحی بزند؟ اگر علیرغم مخالفت بیمار، کسان وي چنین اجازهاي دهند، تکلیف طبیب
چیست؟
جواب: در صورتی که جرّاحی سبب طول عمر شود، مریض میتواند به خاطر عوارض ناخوشایند جرّاحی، از آن صرف نظر کند؛
ولی اگر بدون جرّاحی در معرض مرگ باشد، طبیب یا کسان مریض مجازند اقدام به جرّاحی کنند، هر چند بیمار راضی نباشد.
سؤال 1411 - آیا پزشک معالج موظّف است عوارض یا ضایعات احتمالی ناشی از عمل جرّاحی را براي بیمار تشریح کند؟
ص: 516
صفحه 294 از 371
جواب: در صورتی که عوارض مهمّی باشد، باید به بیمار بگوید. در غیر این صورت، لازم نیست.
سؤال 1412 - استفاده از هیپنوتیزم در معالجۀ برخی بیماریهاي روانی و جسمانی، نظیر آسم، چاقی مفرط، بیماریهاي زنان، و مانند
آن، توسّط یک پزشک (غیر روانپزشک) چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که تجربه و آگاهی کافی داشته باشد، و آثار منفی یا خلاف شرعی بر آن مترتّب نگردد، اشکالی ندارد.
سؤال 1413 - بعضی از زنان با مراجعۀ به پزشک در خواست دوختن یا ایجاد پردة بکارت به صورت جرّاحی ترمیمی دارند. این
عمل از دیدگاه پزشکی یک اقدام طبّی همانند سایر موارد، نظیر اصلاح عیوب ظاهري بینی، صورت، شکم، و اندامها است، و از
دیدگاه بیماران همانند کسانی که داراي یک اشکال در صورت، دست و سایر قسمتهاي بدن میباشند، و از معالجۀ آن منتفع
میگردند، میتواند براي فرد متقاضی منافع اجتماعی داشته باشد. با توجّه به موارد مذکور، اشتغال به عمل فوق توسّط پزشک، از
نظر شرع مقدّس چگونه است؟
جواب: در صورتی که اشخاص مزبور واقعاً ضرورتی براي این کار احساس کنند، و قصد تدلیس نداشته باشند، جرّاحی فوق شرعاً
اشکالی ندارد.
سؤال 1414 - گاه به هنگام ختنه کردن در اتاق عمل، دست و پاي بیمار را میبندند، یا در مواجهه با فریاد شدید بچّه او را میزنند،
یا دهانش را میگیرند. در حالی که با عمل بیهوشی به راحتی میتوان آنها را ختنه نمود. در این موارد چه باید کرد؟
جواب: باید از طریقی که مشکلات آن کمتر است استفاده کرد، و این منوط به تشخیص اهل خبره است.
سؤال 1415 - جداسازي اتاق عمل در بیمارستانها به طور کامل، مستلزم هزینۀ زیادي براي دولت است. آیا اجراي احکام شرع با هر
هزینهاي واجب است؟
جواب: در صورتی که براي دولت موجب عُسر و حرج نشود، این کار لازم است.
ص: 517
سؤال 1416 - آیا پزشکان میتوانند براي تقویت اسپرم، خوردن اشیاي نجس یا حرام (مثل دنبلان) را تجویز کنند؟
جواب: در صورتی که داروي منحصر به فرد باشد، و جایگزینی نداشته باشد، اشکالی ندارد.
سؤال 1417 - آیا درآمدزا بودن سزارین، مجوّز توصیۀ پزشک به بیماران جهت زایمان غیر طبیعی هست؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1418 - در صورت عدم جواز آنچه در مسألۀ بالا آمد، آیا پزشک ضامن ضرر جانی یا مالی بیمار خواهد بود؟
جواب: آري ضامن است؛ مگر این که بیمار را از این امر با خبر کرده، و اجازه گرفته باشد.
سؤال 1419 - حضور شوهر بر بالین همسر به هنگام زایمان، نقش زیادي در آرامش وي دارد. آیا چنین کاري شرعاً نیز توصیه
میشود؟
جواب: اگر واقعاً چنین اثري داشته باشد مانعی ندارد؛ ولی ظاهراً این اثر قابل تردید است.
سؤال 1420 - در صورتی که پزشک بیماري را تشخیص ندهد، آیا با احتمال ضعیف میتواند دارو تجویز کند؟ در حالی که با
ارجاع به پزشک حاذقتر احتمال درمان بیشتر است، و از هدر رفتن پول بیمار نیز جلوگیري میگردد؟
جواب: در صورت عدم تشخیص، لازم است او را به دیگري ارجاع دهد.
سؤال 1421 - آیا بیمار حق دارد از درمان سر پیچی کند، حتّی اگر وضعیّت او بدتر شود، یا بمیرد؟
جواب: در صورت خطر مرگ، بیمار نمیتواند درمان را قطع کند. همچنین جایی که ضرر مهمّی به او میرسد، و درمان آزار
مهمّی به او نمیرساند.
صفحه 295 از 371
سؤال 1422 - آیا بیماري که میداند بیماریش درمانناپذیر است، حق دارد مرگ را انتخاب کند؟
ص: 518
جواب: جایز نیست.
سؤال 1423 - آیا بیمار میتواند در خواست کند که کلّیۀ برنامههاي درمانی او محرمانه انجام شود؟
جواب: در صورتی که افشا شدن آن لطمهاي به او بزند، حقّ دارد چنین درخواستی کند.
روان درمانی
سؤال 1424 - آیا بستري کردن بیمار روانی، با توجّه به این که هنوز امکان روان درمانی مناسب وجود ندارد، و بخش روانی گاه
همچون یک زندان جهت تجویز داروهاي خوابآور و خواب بیشتر بیماران مورد استفاده قرار میگیرد، جایز است؟
جواب: در صورتی که راه درمان، یا راه پیشگیري از مزاحمتها، منحصر به آن باشد مانعی ندارد.
سؤال 1425 - تعدادي از مبتلایان به بیماریهاي روانی به علّت انجام کارهاي خلاف اخلاق اجتماعی، یا منافی عفّت، به آن گرفتار
شدهاند. روان پزشک باید جهت درمان، یا دادن مشاوره، از آنها اطّلاعاتی کسب کند. آیا تجسّس در چنین مواردي براي پزشکان
جایز است؟ گاه بخشی از تجسّس به دلیل حسّ کنجکاوي خود پزشک است، و نقش آن جهت درمان ضعیف میباشد، این نوع
تجسّس چه حکمی دارد؟
جواب: تجسّسهاي روان درمانی، که براي درمان ضروري به نظر برسد، جایز است.
سؤال 1426 - افشاي برخی از اسرار بیماران روانی ممکن است باعث جلوگیري از جرمهاي قانونی شود. آیا انتقال چنین اطّلاعاتی به
نیروهاي امنیّتی جایز، یا واجب است؟ با توجّه به این که در صورت افشا، اعتماد مردم از آنها سلب میشود.
جواب: در صورتی که بتوانند به عنوان نهی از منکر اطّلاعات کلّی را برسانند، بی آن که نام اشخاصی فاش شود مانعی ندارد، بلکه
گاهی واجب است.
سؤال 1427 - افشاي بسیاري از اسرار بیماران، ممکن است موجب کاهش فساد یا
ص: 519
فحشا گردد. آیا روان پزشک مجاز به افشا و دادن اطّلاعات به نیروهاي انتظامی میباشد؟
جواب: مانند جواب سابق است.
پیوند اعضا
سؤال 1428 - در صورتی که حیات رزمندة مسلمانی متوقّف بر پیوند اعضا باشد، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا میتوان اعضاي میّت غیر مسلمان را قطع، و براي پیوند استفاده نمود؟
ب) بر فرض جواز، آیا دیه لازم است؟ بر عهدة بیمار است، یا قطعکننده؟
ج) آیا عضو پیوند شده براي نماز اشکالی ایجاد نمیکند؟
جواب: پیوند در چنین فرضی جایز، بلکه واجب است. و بعد از این که جزء بدن شد، براي نماز اشکالی ندارد. و در فرض مسأله
دیهاي ندارد.
سؤال 1429 - قطع عضو میّت مسلمان، و پیوند آن، در صورتی که حفظ جان یا عضو مسلمانی متوقّف بر آن باشد، چه حکمی
دارد؟ آیا اجازة قبل از فوت تأثیري در حکم دارد؟ اگر اجازة شخص موضوعیّت دارد، آیا فرد میتواند در زمان حیات خود،
صفحه 296 از 371
عضوي از بدنش را براي استفاده پس از مرگ بفروشد؟
جواب: در صورتی که حفظ جان مسلمان یا حفظ عضو مهمّی از آن منوط به پیوند باشد، جایز است. و در این صورت اجازة
شخص متوفّی، و اولیاي دم او لازم نیست؛ هر چند گرفتن اجازه بهتر است. و احتیاط آن است که دیه را بپردازد.
سؤال 1430 - آیا خریدوفروش و پیوند مو جایز است؟
جواب: جایز است.
سؤال 1431 - آیا جدا کردن عضو از بدن شخص زنده جهت پیوند جایز است؟ در صورت جواز، آیا تفاوتی میان اعضاي رئیسی
(مانند قلب) و غیر آن هست؟
جواب: تنها اعضایی را میتوان با رضایت صاحب آن جدا کرد که فقدان آن (مانند کلیه) جان صاحبش را به خطر نیندازد، و براي
نجات جان دیگري مورد استفاده قرار بگیرد.
ص: 520
سؤال 1432 - اگر پیوند اعضا بر بدن زنده جایز باشد، حکم طهارت و نجاست آن چگونه است؟
جواب: هنگامی که پیوند گرفت جزء بدن زنده میشود و پاك است.
سؤال 1433 - پیوند اعضاي حیوانات به انسان چه حکمی دارد؟
جواب: در موارد ضرورت اشکالی ندارد.
تغییر جنسیّت
سؤال 1434 - مسألهاي در موردِ جِنسیّتِ یکی از دوستان داشتم:
پس از ازدواج تا دو سال مشخّص نشد که زن است؛ ولی این مطلب بعداً باعث طلاق شد. در این روستاي کوچک همه با هم »
خویشاوند هستند، و ایشان با همۀ مردها روابط حسنه و دوستانهاي دارد. اکنون که با این مشکل مواجه شده، نمیتواند در روستا
با این مشکل چه کند؟ نماز و روزة این شخص چگونه است؟ کدام حالت را رعایت کند؟ مرد باشد همان گونه که «. زندگی کند
در این مدّت بوده، یا زن شود؟
جواب: چنانچه واقعاً جنسیّت او زن است، و مرد بودن اشتباه بوده، باید فعلًا به وظایف زن عمل کند، و نسبت به گذشته که اطّلاعی
نداشته، گناهی مرتکب نشده است. البتّه ماندن او در آن محیط کوچک با این حال مشکل است، و مصلحت این است که از آنجا
مهاجرت کند. شکّی نیست که او گرفتار وضع دشواري است، امّا به لطف خدا مشکل او حلّ میشود.
سؤال 1435 - دو جنسیهاي کاذب از لحاظ پزشکی بر دو دستهاند: دستۀ اوّل دو جنسیهايِ کاذبِ مؤنّثاند، که از لحاظ
کروموزمی مؤنّث، ولی ظاهري کاملًا مردانه دارند. دستۀ دوّم دو جنسیهايِ کاذبِ مذکّر هستند، که وضعیّت کروموزمی آنان
مذکّر، ولی داراي ظاهري کاملًا زنانه هستند. ضمناً دو جنسیهاي حقیقی (که در فقه به آنها خنثاي مشکل میگویند) داراي دو
گناد (بیضه و تخمدان) هستند، و ممکن است هر دو فعّال باشد. (ممکن است تخمدان در یک طرف و بیضهها در
ص: 521
طرف دیگر باشد، یا مخلوطی از بافت بیضه و تخمدان در یک طرف، یا در هر دو طرف باشد. خلاصه داراي اندام تناسلی، به
اشکال گوناگون هستند.) با توجّه به مطالب بالا بفرمایید:
-1 آیا پزشک در دو جنسیهاي کاذب مؤنّث، مجاز است، در صورت تمایل فرد و علیرغم ماهیّت زنانه، اقدامی کند که ظاهر
مردانۀ وي حفظ شود؟
صفحه 297 از 371
جواب: جایز نیست.
-2 اگر دو جنسی کاذب مؤنّث- که ماهیّتش زنانه است- با زن سالم ازدواج کرده باشد، تکلیف شرعی پزشک در اقدام به عمل
جرّاحی براي حفظ ظاهر مردانۀ وي چیست؟
جواب: باید سفارش کند آنها از هم جدا شوند، زیرا ازدواج آنها باطل است.
-3 اگر دو جنسی کاذب مؤنّث هنوز ازدواج نکرده باشد، با توجّه به این که اگر ازدواج کند- هر چند ظاهرش بر اثر عمل جرّاحی
باقی میماند- دو زن با هم ازدواج کردهاند، تکلیف پزشک در انجام عمل جرّاحی براي ظاهر مردانه چیست؟
جواب: جایز نیست.
-4 در مواردي که دو جنسی کاذب مؤنّث با زن ازدواج کرده باشد، و پزشک متوجّه دو جنسی بودن وي شود، وظیفهاش در کتمان
یا افشاي اسرار چیست؟ (کتمان سرّ، موجب ازدواج یا ادامۀ ازدواج دو زن میشود، و افشاي سرّ نیز کار ناشایستی است چون
صاحب آن راضی به افشا نیست.)
جواب: سزاوار است خود آنها را از نامشروع بودن این کار با خبر سازد.
-5 آیا پزشک مجاز است در مورد دو جنسیهاي کاذب مذکّر، که علی رغم ظاهر زنانه از لحاظ ماهیّت مرد هستند، براي حفظ
ظاهر زنانۀ آنها، عمل جرّاحی انجام دهد؟
جواب: جایز نیست.
تلقیح مصنوعی
سؤال 1436 - برخی از مراجع عظام تلقیح را در صورتی تجویز فرمودهاند که:
ص: 522
حال اگر به علّت نداشتن تخ ّ صص و آشنایی، «. نطفۀ شوهر بدون ایجاد مقدّمات حرام، توسّط خود شوهر در رحم زن تزریق گردد »
این کار باعث عفونت ثانویّه و احیاناً مرگ همسرش گردد، آیا شوهر ضامن است، یا ضمان متوجّه افراد متخ ّ صص بوده که بدون
دادن آگاهیهاي لازم او را ترغیب به این عمل کردهاند؟
جواب: در صورتی که ضرورتی براي این کار احساس شود میتوان از افراد متخصّص استفاده کرد، تا خطري پیش نیاید.
سؤال 1437 - در جایی که عمل تلقیح به طور شبهه صورت گرفته (مثل جایی که زن گمان میکرده نطفه از شوهرش بوده، و مرد
نیز گمان میکرده زنی که نطفه وارد رحم او شده، همسر واقعی او میباشد، در حالی که اینطور نبوده است.) آیا احکام اولاد بر
فرزندي که به دنیا خواهد آمد، جاري میشود؟
جواب: نسبت به صاحب آن نطفه و آن زن ولد شبهه است. و به شوهر آن زن نیز محرم است.
سؤال 1438 - اگر علم در آینده آن قدر پیشرفت کند که اسپرم مرد را بدون ترکیب با نطفۀ زن در رحم مصنوعی پرورش دهند،
حکم آن چه خواهد بود؟
جواب: آن مولود فقط منسوب به صاحب اسپرم است؛ ولی فرزند شرعی او محسوب نمیشود.
سؤال 1439 - اگر علم تا آنجا پیشرفت کند که اسپرم و نطفه را از دانهها و محصولات نباتی و مانند آن بگیرند و به زن تلقیح کنند،
و نوزاد مصنوعی به عمل آورند، در این صورت کودك متعلّق به چه کسی است؟
جواب: این کودك فقط با آن زن محرم است، ولی ارث بردن او از آن زن ثابت نیست.
سؤال 1440 - اگر نطفه و اسپرم را از فرآوردههاي نباتی تهیّه، و آن را در رحم مصنوعی پرورش دهند، و از آن کودکی به عمل
صفحه 298 از 371
آورند. نوزاد به چه کسی ملحق میشود؟
جواب: این نوازد متعلّق به کسی نیست؛ یعنی نه پدر دارد و نه مادر.
ص: 523
شکلهاي مختلفی دارد. لطفاً حکم هر یک را بیان فرمایید: (TVF) سؤال 1441 - روشهاي باروري آزمایشگاهی
-1 جدا کردن اسپرمهاي فعّال (سلولهاي جنسی نر) از منی مرد در آزمایشگاه، و تزریق آن به رحم همسرش.
جواب: این کار ذاتاً اشکالی ندارد؛ ولی اگر مستلزم نظر و لمس نامشروع باشد، تنها در صورت ضرورت جایز است.
-2 مخلوط کردن منی شوهر با منی مرد اجنبیّ، و انتقال آن به رحم همسر مردِ اوّل.
جواب: اگر انعقاد نطفه به وسیلۀ منی شوهر باشد، اشکالی ندارد؛ هر چند منی شخص دیگر آن را تقویت کرده باشد. ولی اگر
انعقاد نطفه با اسپرم مرد بیگانه باشد، حرام است.
سؤال 1442 - خانمی بر اثر تزریق آمپول، از مرد بیگانهاي حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده،) و پس از وضع
حمل، فرزند را به صاحب نطفه میدهد. حکم این مسأله چیست؟ و فرزند ملحق به کیست؟ و از نظر ارث، چگونه است؟
جواب: تزریق نطفۀ مرد اجنبی به زن اجنبی حرام است. و بچّهاي که از ترکیب این دو نطفه متولّد میشود، حکم فرزند نامشروع
دارد. ولی اگر نطفۀ مردي را با نطفۀ همسر شرعیاش در خارج رحم ترکیب کنند، و در رحم زن دیگري پرورش یابد، فرزند
مشروع و متعلّق به صاحبان نطفه است. ولی این کار جز در موارد ضرورت، اشکال دارد.
سؤال 1443 - لطفاً در مورد انتقال جنینِ تکوین یافته از اسپرم و تخمک زوج قانونی در خارج از رحم، به رحم زن اجنبی (مادر
جانشین) به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 این کار از لحاظ تکلیفی چه حکمی دارد؟
جواب: این امر ذاتاً جایز است؛ ولی چون غالباً مستلزم نگاه و لمس حرام
ص: 524
است، جز در موارد ضرورت جایز نیست.
-2 مادر طفل تولّد یافته کدام زن است؟ آیا میتوان مادر جانشین را در حکم مادر رضاعی دانست؟
جواب: صاحبان اسپرم، پدر و مادر حقیقی فرزند متولّد شده هستند. و مادر جانشین در حکم مادر رضاعی است.
-3 آیا مجرّد یا متأهّل بودن زن اجنبی (مادر جانشین)، علم و جهل مادر جانشین، مجّانی یا غیر مجّانی بودن رحم، تأثیري در احکام
مربوطه میگذارد؟
جواب: هیچ کدام تفاوتی ندارد، ولی اگر مادر جانشین شوهر دارد، باید با اجازة شوهرش باشد.
سؤال 1444 - آیا میتوان اسپرم مرد و زن اجنبی را در لولۀ آزمایش قرار داد؟ اگر فرزندي متولّد شود متعلّق به کیست؟ آیا حکم
ولد الزنا را دارد؟
جواب: این کار جایز نیست، و اگر فرزندي متولّد شود در بسیاري از احکام تابع صاحبان نطفه است؛ ولی از آنها ارث نمیبرد.
سؤال 1445 - زنی 26 ساله هستم. قبل از ازدواج دردهاي شدید ماهیانه داشتم.
دکترها گفتند: مشکلات با ازدواج و زایمان حل میشود. بدین جهت 6 سال پیش ازدواج کردم، و چون درد زیادي متحمّل
میشدم، تصمیم گرفتم که زود بچّهدار شوم، ولی متأسّفانه 9 ماه پس از ازدواج متوجّه شدم شوهرم به طور کامل عقیم است، و اصلًا
بچّهدار نمیشوم. من که این مسأله برایم خیلی مهم بود، بیش از پیش روحیۀ خود را از دست دادم. اکنون پزشکان میگویند تنها
من اوّل به این کار راضی نبودم، چون مقلّد شما هستم، و طبق «. اسپرم مرد بیگانهاي با سرنگ به شما تزریق شود » : راه این است که
صفحه 299 از 371
فتواي شما این کار حرام است. ولی اکنون جانم به لب رسیده است. لطفاً بفرمایید: چه کنم که هم بچّهدار شوم، و هم مرتکب
گناهی نگردم؟
جواب: تنها راه مشروع آن است که شما از شوهرتان (هر چند به صورت مخفیانه و بدون اطّلاع اطرافیان) طلاق بگیرید، و پس از
گذشتن عدّه به عقد
ص: 525
موقّت صاحب نطفه درآیید (هر چند همدیگر را هرگز نبینید،) سپس نطفه به شما تزریق شود، و پس از پایان عقد موقّت و زایمان
دوباره میتوانید به عقد شوهر اوّل درآیید. در این صورت شما مادر آن بچّه، و صاحب نطفه پدرش محسوب میشود. و به شوهر
«1» . شما هم محرم است. ولی به اقوام شوهرتان محرم نیست. امّا به اقوام شما محرم است
جلوگیري
سؤال 1446 - بچّهدار شدن براي مبتلایان به بیماري ایدز مضرّ است، آیا در این حالت شوهر میتواند لولههاي خود را ببندد؟
جواب: اگر زیان مهمّی داشته باشد، مانعی ندارد.
سؤال 1447 - بستن لولۀ زن و مرد جهت جلوگیري از بیماري چه حکمی دارد؟
تشخیص ضرورت بر عهدة کیست؟
جواب: هرگاه طبق گفتۀ اطبّاي مورد وثوق، خوف خطر وجود داشته باشد، این کار جایز است.
سؤال 1448 - اگر حمل زن، موجب ناقص الخلقه شدن کودك گردد، آیا بستن لوله واجب نمیشود؟
جواب: هرگاه خوف ضرر و خطر قابل ملاحظهاي، هر چند نسبت به بچّه وجود داشته باشد، جایز است.
سؤال 1449 - برخی از روشهاي جلوگیري باعث عقیم شدن میگردد. چرا در جامعۀ ما این کار به طور مکرّر و به صورت عادي
انجام میشود؟
جواب: انجامِ کارِ حرام دلیل بر مشروعیّت آن نیست.
سؤال 1450 - پس از آزمایش معلوم شد فرزندان آیندة زن و شوهري از نظر ژنتیکی تالاسمی مینور خواهند داشت. امّا به خاطر
محبّت زیاد با هم ازدواج نموده، مادام
______________________________
مطالعه فرمایید. « حیلههاي شرعی و چارهجوییهاي صحیح » 1) شرح بیشتر را در کتاب )
ص: 526
العمر جلوگیري میکنند. آیا این کار جایز است؟
جواب: در صورتی که واقعاً احساس خطري براي فرزند کنند، جلوگیري مادام العمر مانعی ندارد.
سؤال 1451 - شخصی از نظر مرجع تقلیدش اطّلاع نداشته، و اقدام به بستن لولههاي خود نموده است. آیا پس از اطّلاع از حرمت،
باید جبران کند؟
جواب: لازم نیست.
سقط جنین
سؤال 1452 - آیا در موارد زیر میتوان سقط جنین کرد؟
صفحه 300 از 371
الف) مادر بیمار باشد، و ادامۀ حاملگی (با تشخیص پزشک، و وضعیّتی که مادر دارد، و خودش نیز تشخیص داده،) باعث تشدید
بیماري و وخامت حال مادر گردد.
ب) بیماري فوق به درجهاي برسد که حیات مادر متوقّف بر سقط جنین باشد.
ج) مادر در کمال صحّت و سلامتی است، و هیچ گونه خطري او را تهدید نمیکند، و جنین نیز سالم است، ولی دو سر دارد. یا سر
جنین به شکل انسان نیست، و اگر با چنین حالتی متولّد شود، طبق تشخیص پزشک، ممکن است چند روز پس از تولّد از دنیا برود.
یا ادامۀ حیات چنان فرزندي براي خود او، و والدین و جامعه مشکلاتی خواهد داشت.
د) در فروض فوق، حکم مسأله را قبل و بعد از ولوج روح بیان فرمایید.
ه) در هر صورت، آیا مسئولیّتی از نظر شرعی براي پزشک و زوجین وجود دارد؟
و) چنانچه لازم باشد پزشک مرد اقدام به سقط جنین نماید، چه حکمی دارد؟
جواب: سقط جنین تنها در صورتی جایز است که جان مادر در خطر باشد.
همچنین اگر بیماري شدیدي مادر را تهدید کند، و جنین هنوز به مرحلۀ دمیدن روح نرسیده باشد. و نیز اگر تشخیص قطعی داده
شود که جنین بگونهاي ناقص است که براي پدر و مادر و اطرافیان اسباب عسر و حرج شدید میشود، مشروط بر این که روح در
آن دمیده نشده باشد. در این سه صورت، ختم حاملگی جایز
ص: 527
است، و اگر راه منحصر به طبیب مرد باشد، در این صورت مانعی ندارد. و احتیاط آن است که پدر و مادر، طبیب را نسبت به دیه
تبرئه کنند.
سؤال 1453 - نگهداري جنین مرده در شیشه، جهت آموزش چه حکمی دارد؟ آیا جهت دکور آزمایشگاهی، یا نگهداري در منزل
جایز است؟
جواب: جهت دکور و امثال آن جایز نیست؛ ولی اگر ضرورتی براي آموزشهاي لازم ایجاب کند، و چیزي جانشین آن نشود، مانعی
ندارد.
سؤال 1454 - آیا زنی که سرطان رحم دارد میتواند بچّهاش را سقط کند؟
جواب: اگر ناقص الخلقه شدن او قطعی و شدید باشد، و جنین در مراحل ابتدایی باشد، و راه درمان منحصر به سقط جنین باشد،
پایان دادن به حاملگی جایز است.
سؤال 1455 - تبلیغات زیاد باعث شده که افراد از داشتن فرزند احساس شرمندگی نموده، و مبادرت به سقط جنین نمایند، آیا چنین
تبلیغاتی جایز است؟
جواب: جایز نیست.
خریدوفروش اعضاي بدن
سؤال 1456 - قاچاق میّت غیر مسلمان، و خریدوفروش آن چه حکمی دارد؟
جواب: اگر از منظور قاچاق این است که بر خلاف مقرّرات حکومت اسلامی باشد، این کار شرعاً اشکال دارد.
سؤال 1457 - آیا فروش برخی از اعضاي بدن قبل از مرگ، براي تحویل پس از مرگ، جایز است؟
جواب: در صورتی که سبب نجات جان مسلمان، یا درمان بیماري مهمّی باشد مانعی ندارد.
سؤال 1458 - اجسادي از کفّار موجود است که برخی اعضاي آن را، جهت کارهاي تحقیقاتی یا پیوند و مانند آن، به مبالغ هنگفتی
صفحه 301 از 371
خریداري میکنند. آیا خریدوفروش این اعضا جایز است؟ آیا میان اجسادي که شناسایی نشده و اولیایی ندارند، با دیگر اجساد
تفاوتی وجود دارد؟
ص: 528
جواب: هرگاه این کار براي حفظ جان افراد زنده، یا درمان بیماري مهمّی ضرورت داشته باشد مانعی ندارد. و فرقی میان افراد
شناخته شده و غیر آنها نیست.
کالبد شکافی و تشریح
سؤال 1459 - امروزه کالبد شکافی داراي اهمیّت فراوانی است، و مراکز مهمّ علمی و پژوهشی در این زمینه مشغول فعالیّت هستند
که عمدتاً براي اثبات نسب، کشف جرم، و هر هدف عقلایی دیگر، یا صرفاً به قصد آموزشهاي پزشکی، اجسادي را کالبد شکافی
مینمایند. لطفاً نظر مبارك خود را در مورد جواز، یا عدم جواز این کار مرقوم فرمایید.
جواب: کالبد شکافی ذاتاً جایز نیست، جز در مواردي که هدف مهمّ دینی و اجتماعی بر آن مترتّب شود، که تحت قاعدة اهمّ و مهم
قرار گیرد.
سؤال 1460 - احترام میّت مسلمان در صحنۀ قتل، یا در سالن تشریح، عمدتاً مورد توجّه قرار نمیگیرد، و از طرفی، در جهت ارتقاي
دانش پزشکی، و کشف علمی جرم، و بررسی صحنۀ قتل، و احقاق حق، تشریح ضروري به نظر میرسد. در این صورت تکلیف
چیست؟
جواب: شرایط سهگانۀ جواز تشریح را براي مقاصد پزشکی، در آخر رسالۀ توضیح المسائل نوشتهایم.
سؤال 1461 - امروزه نظریّۀ پزشکی قانونی به عنوان یکی از طرق مطمئن در مسائل قضائی به شمار میرود، و از جمله وظایف آنها
تشخیص علّت تامّۀ مرگ است، که در اکثر موارد این کار فقط با کالبد شکافی مقدور است، و با انجام این عمل حقیقت کشف، و
احقاق حق میگردد. لطفاً نظر مبارك را پیرامون این مسأله بیان فرمایید؟
جواب: هرگاه احقاق حقوق مهمّه متوقّف بر کالبد شکافی باشد مانعی ندارد.
سؤال 1462 - در صورتی که قاضی پرونده تشخیص دهد تشریح جهت کشف حقیقت لازم و ضروري است، ولی اولیاي دم راضی
به تشریح نباشند، یا بعضی راضی باشند
ص: 529
و بعضی دیگر رضایت ندهند، یا میّت بر عدم تشریح وصیّت کرده باشد، تکلیف چیست؟
جواب: هرگاه تشریح جهت احقاق حقوق اولیاي دم باشد، و آنها حاضرند از حق خود بگذرند و تشریح نشود، نباید تشریح کرد.
ولی اگر پیشگیري از یک مشکل مهمّ اجتماعی متوقّف بر آن باشد، رضایت آنها شرط نیست.
سؤال 1463 - تشریح بدن جنین چه حکمی دارد؟ بر فرض جواز، آیا دیه دارد؟
جواب: در صورتی که براي پیشرفت علم جهت حفظ جان مسلمین ضرورتی داشته باشد تشریح جایز است، و دیه هم ندارد.
سؤال 1464 - آیا خریدوفروش میّت مسلمان جهت تشریح، در جایی که کافر در دسترس نباشد، جایز است؟
جواب: هرگاه آن تشریح براي فراگرفتن علم پزشکی جهت جان مسلمین ضرورت داشته باشد، و از غیر این راه دسترسی نداشته
باشید، مانعی ندارد.
سؤال 1465 - برخی از اساتید براي فراهم ساختن استخوان جهت تشریح، نمره در نظر میگیرند. آیا براي چنین کاري تشریح
استخوانهاي مکشوفه از قبرستان جایز است؟ آیا در این جهت، میان قبرهاي قدیمی و جدید، استخوانهاي زیر زمین و آنچه در سطح
صفحه 302 از 371
قرار گرفته، زن و مرد، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: هیچ کدام جایز نیست.
سؤال 1466 - نگاه کردن به دستگاه تناسلی مردان و زنان میّت در حال تشریح چه حکمی دارد؟ آیا این حکم در مورد بدن
مسلمانان و غیر مسلمانان یکسان است؟
جواب: جز در موارد ضرورت جایز نیست؛ و فرقی در میان آنها نیست.
سؤال 1467 - جدا کردن اعضاي مرده چه حکمی دارد؟ آیا در این حکم فرقی میان رضایت قبلی و عدم آن، یا رضایت ولی و عدم
رضایت وي، تفاوتی وجود دارد؟
جواب: جز در موارد ضرورت براي تشریح، با شرایطی که در مسألۀ 2449 رسالۀ توضیح المسائل گفتهایم، یا در مواردي که
معالجات ضروري أحیا بدون آن ممکن نیست، جایز نمیباشد.
ص: 530
پیشگیري
سؤال 1468 - با توجّه به مصیبت بار بودن بیماري ایدز، آیا آموزش گروههاي مختلف سنّی در مورد راههاي انتقال و نحوة
پیشگیري از این بیماري را جایز میدانید؟
جواب: جایز است؛ ولی باید به شکلی باشد که بدآموزي یا مفسدة دیگري بر آن مترتّب نشود.
سؤال 1469 - آیا توصیه به استفاده از کاندوم، براي پیشگیري از بیماريهاي واگیردار آمیزشی، در ردههاي مختلف سنّی، بدون
اطّلاع از این که آموزشگیرنده مجرّد است یا متأهّل، جایز است؟
جواب: ممکن است این مطلب به صورتی که ذکر کردهاید سبب بدآموزي باشد، و مسألۀ فحشا یا سایر انحرافات جنسی را یک
مسألۀ عادي جلوه دهد، لذا جایز نیست.
سؤال 1470 - آیا تجویز داروي اعتیادآور خوراکی به جاي داروي اعتیادآور تزریقی، جهت پیشگیري از بروز بیماریهاي واگیردار
جایز است؟
جواب: در صورتی که هدف ترك اعتیاد باشد، و این معنا به طرف نیز تفهیم گردد، مانعی ندارد.
سؤال 1471 - آیا توزیع سرنگ بین معتادین، براي پیشگیري از بروز بیماریهاي واگیردار مجاز است؟ (لازم به ذکر است که این
روش تغییري در اعتیاد آنها ایجاد نمیکند.)
جواب: در صورتی که به معتادان تفهیم شود که هدف کمک به اعتیاد آنها نیست، بلکه منظور جلوگیري از آلودگی به بیماریهاي
خطرناك است، مانعی ندارد.
سؤال 1472 - با توجّه به معضلات کنونی اجتماع که بعضاً نتیجۀ عدم آگاهی صحیح جوانان از مسائل جنسی است، آیا آموزش
مسائل جنسی را در جامعه، براي پیشگیري از بیماريهاي واگیردار، با رعایت حریم خانواده، و با توجّه به سنّ
ص: 531
نوجوانان و جوانان، و با استفاده از متون آموزشی مناسب مجاز میدانید؟
جواب: تجربه نشان داده که آموزش مسائل جنسی به سبک غربی، که فعلًا مطرح است، مفاسد زیادي در بردارد، و در بسیاري از
اوقات نتیجۀ معکوس میدهد.
صفحه 303 از 371
پایان دادن به زندگی!
سؤال 1473 - شخصی بر اثر تصادف دوازده سال است که در بیهوشی به سر میبرد، یا بیماري پس از عمل جرّاحی به هوش نیامده
است. آیا میتوان با تزریق آمپول به زندگی وي پایان داد؟
جواب: این کار جایز نیست؛ ولی اگر بازگشت به حال طبیعی عادتاً امکان نداشته باشد، میتوان از ادامۀ معالجه خودداري کرد.
سؤالات دیگر پزشکی
سؤال 1474 - آیا خریدوفروش داروهاي غیر مجاز، یا تاریخ گذشته، جایز است؟
جواب: خریدوفروش داروهاي غیر مجاز جایز نیست؛ و داروهایی که تاریخ آن گذشته، اگر مقدار قابل ملاحظهاي از آثار خود را
داشته باشد، و به طرف اعلام شود اشکالی ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.
سؤال 1475 - آیا خریدوفروش داروهاي دولتی خارج از سیستم نظارتی جایز است؟
جواب: در صورتی که بر خلاف مقرّرات جمهوري اسلامی باشد، یا منشأ ضرر و زیانی شود، جایز نیست.
سؤال 1476 - آیا براي انجام تحقیقات پزشکی، ضرر رساندن به حیوانات یا گیاهان جایز است؟
جواب: در مورد گیاهان اشکالی ندارد. و در مورد حیوانات، هرگاه تحقیقات براي منظور مهمّی باشد جایز است.
ص: 532
سؤال 1477 - اگر دانشجوي پزشکی از اسرار استادش که پزشک است آگاه باشد، و فساد اخلاقی او را بداند، وظیفهاش چیست؟
در حالی که بقیّه او را کاملًا مؤمن میدانند، و در مسائل بسیاري به او مراجعه میکنند.
جواب: او باید به وظیفۀ خود عمل کند، و کاري به دیگران نداشته باشد.
سؤال 1478 - آیا پزشک در مسائلی که حکم آن را نمیداند، میتواند به اجتهاد خود عمل کند؟ در صورت اضطرار و نیاز به اقدام
فوري چطور؟
جواب: اگر واقعاً اضطرار باشد، و دسترسی به شخص مطّلعی نباشد، میتواند به آنچه احساس ضرورت میکند عمل نماید.
سؤال 1479 - نبود وسائل جرّاحی، یا کم بودن آن در اتاق عمل، ممکن است باعث مرگ بیماران شود. آیا تهیّۀ این وسائل واجب
است؟
جواب: بر حکومت اسلامی لازم است که وسائل را فراهم کنند، همچنین بیمارستانهاي خصوصی هرگاه بیماري را پذیرش کنند،
باید وسائل را فراهم سازند.
سؤال 1480 - توالتهاي سنّتی ایران، براي برخی از بیماران از جمله بعضی بیماران قلبی مضر است، آیا استفاده از توالت فرنگی
مجاز است؟
جواب: استفاده از توالت فرنگی براي همه جایز است.
سؤال 1481 - آیا بستري نمودن بیمار جهت انجام شوك برقی (با وجود احتمال عوارض جانبی براي بیمار) به دلیل درآمدزا بودن
آن مجاز است؟
جواب: جایز نیست؛ ولی اگر این کار از طرق درمان محسوب شود، و احتمال عوارضی برود و به بیمار گفته شود، و از او اجازه
بگیرند مانعی ندارد.
سؤال 1482 - بیمارانی به بیمارستان مراجعه میکنند که قادر بر پرداخت هزینۀ درمان یا عمل جرّاحی نیستند. آیا در این صورت
صفحه 304 از 371
مسئولیّتی متوجّه بیمارستان، دکتر جرّاح یا حکومت اسلامی هست؟ در صورت فوت یا نقص عضو، دیهاي بر ذمّۀ آنها استقرار پیدا
میکند؟
جواب: بر حکومت اسلامی واجب است در این گونه امور تدبیري بیندیشد، که مشکل این افراد حل شود.
ص: 533
در سهماهۀ اوّل حاملگی، معمولًا جنین پس از یک ساعت سقط میشود، این « پروستودین » سؤال 1483 - با تزریق آمپولی به نام
داروها گاه به شکل شیاف یا ژل نیز عرضه میگردد. آیا خریدوفروش چنین دارویی جایز است؟
جواب: خریدوفروش آن اشکالی ندارد، ولی باید حتماً با اجازه و نسخۀ پزشک متعهّد باشد، تا از آن سوء استفاده نشود.
سؤال 1484 - داروي مذکور به صورت قاچاق در بازار به وفور وجود دارد، آیا باید از خریدوفروش آن جلوگیري کرد؟
جواب: آري باید از خریدوفروش آن بدون شرطی که در بالا گفتیم جلوگیري شود.
سؤال 1485 - در برخی از مسائل پزشکی پزشک مقلّد یک مرجع، و بیمار مقلّد مرجع تقلیدي دیگر است، و نظر آن مراجع متفاوت
است. کدام نظریّه باید ملاك عمل قرار گیرد؟
جواب: پزشک به وظیفۀ خود عمل میکند.
سؤال 1486 - در بسیاري از مراکز آموزشی، درمانی و پزشکی، امکان جداسازي دانشجویان دختر و پسر وجود دارد. لکن برخی از
مسئولین نسبت به این مسأله بیتوجّهی میکنند. نظر جنابعالی در این زمینه چیست؟
جواب: اگر امکان تفکیک باشد، تفکیک لازم است.
سؤال 1487 - آیا مراجعه به دکتر متخصّص غیر مسلمان جایز است؟
جواب: اگر مفسدة خاصّی بر آن مترتّب نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1488 - برخی از جرّاحان خارج از تعرفۀ تعیین شده از بیماران پول دریافت میکنند، و بیمار نیز به ناچار آن را میپردازد. آیا
این کار مجاز است؟
جواب: در صورتی که طبیب استخدام دولت باشد، در برابر انجام وظیفه خود نمیتواند پول اضافی بگیرد، ولی اگر در استخدام
نبوده باشد، هر قدر با بیمار توافق کند مانعی ندارد؛ ولی باید عدل و انصاف را رعایت کند.
سؤال 1489 - کمبود خون و برخی مقرّرات دست و پاگیر براي استفاده از وسایل،
ص: 534
ممکن است موجب مرگ بیماران در اتاق عمل شود. آیا اصلاح این مقرّرات واجب است؟
جواب: واجب است کاري کنند که جان مردم در اتاق عمل به خطر نیفتد.
سؤال 1490 - آیا پزشک، یا پرستار، حقّ تحقیر کردن و ناسزا گفتن به زنان حامله، که فرزندان زیادي دارند، را دارد؟
جواب: تحقیر هیچ مسلمانی جایز نیست.
ص: 535
فصل پنجاهم