گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد سوم
فصل پنجاهم: مسائل متفرّقه






-1 آسیبشناسی تربیت دینی
سؤال 1491 - دنیاي مدرن، تمام احساسات، عواطف، عقل و ذهن بشر را درنوردیده، و بر همۀ امکانات انسان سیطره یافته، و از
صفحه 305 از 371
انسان در حقیقت به عنوان یک ابزار استفاده میکند. در این میان تکنولوژي، که نقش اوّل را بازي میکند، رشد و توسعۀ فزایندة
آن در عصر مدرن، تمام حقیقت انسان را به زیر سلطۀ خود درآورده است. تا آنجا که فکر و اندیشۀ بشر را جهت میدهد، و
فرهنگ اجتماعیش را دگرگون میسازد، و بر نوع اجتماعی شدن و جامعهپذیریش، تصمیمگیري میکند، و انسان را به یک موجود
کژاندیش و هنجارکش مبدّل ساخته است. در این راستا، اوّلین برنامه براي نوجوانان و جوانان طرّاحی شده است، چرا که آنان آمادة
جامعهپذیري و ایفاي نقشهاي مهمّ اجتماعی هستند. و طرّاحان به این وسیله کشورها را زیر سلطۀ خود در میآورند، و یا از
موجودیّت و هویّت اصلی خودشان ساقط میسازند. اکنون وزارت آموزش و پرورش با توجّه به مأموریّت خطیر خود، با همکاري
ترتیب داده، تا بدین وسیله ریشهها، « آسیبشناسی تربیت دینی در نظام آموزش و پرورش » دیگر نهادها، همایشی را تحت عنوان
موانع و راهکارهاي عملی جهت بازشناسی موانع و عوامل بازدارندة تربیت دینی را از طرف صاحب نظران در عرصههاي مختلف
شناسایی نماید. با عنایت به اهداف همایش، سؤالاتی طرّاحی شده، که انتظار میرود با پاسخگویی به آنها، ما را در این مهم یاري
فرمایید.
-1 آیا در حوزة تربیت دینی آسیبی براي جوانان و نوجوانان مشاهده میشود؟
اگر هست، این آسیبها در چه عرصههایی رخ مینماید؟
ص: 536
جواب: بیشک آسیبهایی براي جوانان و نوجوانان در حوزة تربیت دینی وجود دارد، که در دو شاخه خلاصه میشود: آسیبهاي
اعتقادي، و آسیبهاي اخلاقی. که اگر روي آن کار جدّي انجام نگیرد، در آینده شاهد مشکلات مهمّ دینی و اجتماعی و سیاسی
خواهیم بود.
-2 منشأ این آسیبها، و عوامل آسیبزا، چه چیزهایی است؟
جواب: منشأ این آسیبها را میتوان در امور زیر خلاصه کرد:
الف) وجود عوامل تشویقکننده به مفاسد اخلاقی، و اباحیگري؛ که از ویژگیهاي عصر ماست.
ب) تفسیر نادرست از مسألۀ آزادي، و عدم توجّه به این نکته که همیشه آزادیها در چهارچوبۀ ارزشهاست.
ج) عدم اطّلاعرسانی صحیح و بموقع، و محروم ماندن قشر جوان و نوجوان از آموزشهاي مستمرّ و گستردة دینی.
د) از همه مهمتر، دستهاي مرموز سیاست مخرّب دشمنان است که براي دور کردن جوانان از حوزة تربیت و اعتقادات دینی از طرق
مختلف فعّالیّت میکند، و معتقد است مانع اصلی نفوذ در عرصۀ سیاسی کشور ما، اعتقادات محکم مذهبی و پایبندي به اخلاق
دینی است. و براستی اگر آنها در کار خود موفّق شوند، مانع مهمّی بر سر راه نفوذشان باقی نمیماند.
-3 راهکارهاي اصلاح و تغییر در وضع آسیبها، و همچنین وضعیّت مطلوب براي زدودن آسیبها را در چه چیزهایی ارزیابی
میفرمایید؟
جواب: راهکارهاي اصلاح نیز در امور زیر خلاصه میشود:
الف) آموزش مستمر با منطق و ادبیّات خاصّ جوانان.
ب) حلّ مشکلات مربوط به تحصیل و کار و ازدواج جوانان.
ج) پاکسازي محیط از مراکز و عوامل فساد.
د) همکاري تنگاتنگ تمام رسانههاي جمعی در این زمینه.
ص: 537
-2 احکام اکراه
صفحه 306 از 371
سؤال 1492 - محدودة رفع حکم اکراهی تا کجاست؟ حقّ اللّه، حقّ النّاس، یا کلّیۀ محرّمات؟
جواب: در صورت اکراه، همۀ احکام، جز ریختن خون بیگناهان، برداشته میشود. ولی این در صورتی است که اکراه نسبت به
مکره علیه بر امر مهمّی باشد.
سؤال 1493 - آیا به واسطۀ اکراه اضرار به غیر نیز مجاز خواهد بود؟ در صورت جواز، آیا حدیث رفع با حدیث لا ضرر تعارض پیدا
نمیکند؟
جواب: در صورت اکراه، اضرار به غیر جایز است، و ادلّۀ اکراه حاکم میباشد؛ زیرا بسیاري از موارد اکراه، مشتمل بر اضرار به غیر
است؛ مانند اکراه بر قبول پستی از پستهاي حکومت، ولی مسألۀ ضمان در جاي خود محفوظ است.
سؤال 1494 - آیا غیر قابل رفع بودن تهدید، شرط تحقّق اکراه است؟ آیا در این شرط تفاوتی بین احکام وضعیّه و تکلیفیّه وجود
دارد؟
جواب: در صورتی که کسی بتواند با تهدید مقابله کند، اکراه صدق نمیکند.
سؤال 1495 - آیا یافتن راه فرار از عمل مکره علیه واجب است؟
جواب: در صورتی که از طریق توریه امکان خلاصی باشد، احتیاط آن است که از این راه استفاده کنند.
سؤال 1496 - آیا تهدید به عدم النفع، در تحقّق اکراه مؤثّر است؟
جواب: اکراه در صورت عدم النّفع صدق نمیکند.
-3 اعتقادیّات
الف) نبوّت
سؤال 1497 - چرا پیامبران فقط در بین النهرین و خاور میانه مبعوث شدهاند؟ اگر علّت، تمدّن آنهاست، پس چرا براي تمدّنهاي
بزرگی مثل یونان (فراموش نکنیم که حضرت عیسی علیه السلام در خاور میانه به دنیا آمده است) و مایاهاي سرخپوست، یا
تمدّنهاي بزرگ سیاهپوست، پیامبري فرود نیامد؟
ص: 538
آیا میتوان کنفسیوس (در چین)، بودا (در هند)، زردتشت و کوروش (در ایران)، بقراط و سقراط (در یونان) را پیامبران الهی
دانست؟
«. براي هر دو نفر یکی را پیامبر قرار دادیم » : از آنجا که در منابع دینی ما آمده که
پس باید براي اسکیموها و همۀ اقوام، پیامبرانی آمده باشد. و اگر جواب منفی است، پس این نظریّه تقویت میشود که پیامبري هم
با توجّه به پیشرفت تمدّن، و خداپرستی هم با توجّه به شکوفاییهاي فکري مردم، به تکامل رسیده است! چرا که انسانها، نخست
خورشیدپرست، ماهپرست، و مانند آن بودند، سپس با توجّه به شکوفایی عقلی، خداي عینی را برگزیدند. نظر شما چیست؟
جواب: مورّخان اتّفاق نظر دارند که گاهوارة تمدّن انسانی در منطقۀ خاور میانه به حرکت درآمده است، و در آن زمان، نه یونان
صاحب تمدّنی بود، و نه جاي دیگر، و از آنجا که پیدایش دین در این مناطق سبب گسترش آن به مناطق دیگر میشد، خداوند
پیامبران را از این مناطق برگزید، تا آیین آنها از آنجا به سایر مناطق دنیا پخش شود.
در رابطه با دوران خردسالی حضرت علی علیه السلام چنین میخوانیم: « نهج البلاغه » سؤال 1498 - در کتاب شریف
آنگاه که کودك بودم، حضرت محمد صلی الله علیه و آله مرا در کنار خود نهاد، و بر سینۀ خویشم جا داد، مرا در بستر خود »
صفحه 307 از 371
میخوابانید، چنان که تنم را به تن خویش میسود، و بوي خوش خود را به من میبویایید. گاه بود که چیزي را میجوید، سپس آن
مگر نه این که خوابیدن دو نفر مذکّر، و حتّی مؤنّث، در یک رختخواب از نظر اسلام، اشکال دارد. پس « را به من میخورانید
چگونه حضرت رسول صلی الله علیه و آله آن حضرت را در رختخواب خویش جاي میداد! او را بر سینه خود میکشید!؟ تنش را
به تن او میمالید!؟
جواب: این مسأله در مورد بچّههاي کوچک (چندساله) اشکالی ندارد؛ همان گونه که معمول است مادران یا پدران بچّههاي
کوچکشان را در کنار خود میخوابانند.
ص: 539
سؤال 1499 - آیا جملۀ مشهور و معروف:
« اكَ􀀀 ما خَلَقْتُ الْافْل 􀀀 اكَ لَ 􀀀 لَوْل »
که گفته میشود در مورد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است، حدیث است؟ مأخذ آن کدام کتاب است؟
جواب: مأخذ آن بحار الانوار، جلد 52 ، صفحۀ 198 ، و جلد 15 ، صفحۀ 28 است.
ب) عصمت
سؤال 1500 - مقام عصمت اختصاص به انبیا علیهم السلام و ائمّه علیهم السلام و حضرت زهرا علیها السلام دارد، یا در مورد دیگران
هم تصوّر میشود؟
جواب: قدر مسلّم این است که این بزرگواران معصومند، ولی در مورد دیگران مسلّم نیست، هر چند بعضی از آنها مقاماتی بسیار
بالا و والایی دارند.
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 3، ص: 539
ج) عدل الهی
سؤال 1501 - با این که براي خداوند امکان داشت که مرا به عنوان یک انسان در زمان یکی از چهارده معصوم علیه السلام به دنیا
آورد، تا من موفّق به زیارت وي شوم، ولی این کار را نکرد. در حالی که بسیاري از کافران که لیاقت دیدن معصومین را نداشتهاند،
در زمان آنها بوده، و موفّق به زیارت برخی از آن بزرگواران شدهاند. آیا این، با عدل الهی سازگار است؟
آنها که بعد از دوران پیامبر صلی الله علیه و آله و حضرات معصومین علیهم السلام به دنیا » : جواب: در بعضی از روایات آمده است
اگر آنها امتیازي «. میآیند، و به آنها ایمان میآورند، مقامشان بالاتر از کسانی است که در عصر و زمان آنها زندگی میکردند
داشتهاند، این گروه نیز امتیاز مهمّی دارند، و به این ترتیب عدالت اجرا میشود.
د) سرانجام جاهلان قاصر
سؤال 1502 - حضرت استاد! وقتی به مسائل و جریانات زندگی نظر میافکنم، میبینم هرکس مشی و مرام خود را حق میداند.
سؤال بنده این است: وقتی کسی
ص: 540
صفحه 308 از 371
حق بر او مشتبه باشد، مثل خوارج که به نظرشان حق همان بود که آنها فکر میکردند، یعنی جاحد نبودند. اینها تکلیفشان از لحاظ
ثواب و عقاب چطور است، آیا معذّبند؟
جواب: اگر براي تشخیص حق، تلاش و کوشش لازم را به عمل آورده و در این راه مرتکب تقصیري نشده، حکم جاهل قاصر را
دارد، و نه تنها در پیشگاه خدا معذّب نیست، بلکه در برابر اعمالش پاداشی هم خواهد داشت.
ه) مقایسۀ ائمّه با انبیا
سؤال 1503 - آیا ائمّۀ اطهار علیهم السلام از لحاظ معرفت به خدا، از پیامبران الهی علیهم السلام- به جز پیامبر اکرم صلی الله علیه و
آله- بالاتر هستند؟
اللّ را با یکدیگر مقایسه نکنیم، همه بزرگوار و انوار الهی هستند.
􀀀
جواب: بهتر است که معصومین و اولیاء ه
و) ولایت
سؤال 1504 - وقتی حادثۀ غدیر را همراه با توضیحات علماي شیعه مطالعه مینماییم، یقین پیدا میکنیم که رسول اکرم صلی الله علیه
و آله در آن روز حضرت علی علیه السلام را براي آخرین بار به عنوان جانشین خود معرّفی کرد. با این حال، چرا علماي اهل سنّت
این مطالب روشن را قبول ندارند؟ چرا شخصی که صاحب فکر است، و حتّی مطالبی در مورد فضیلت حضرت علی علیه السلام
دارد، شیعه نشده است؟ آیا ضعف از ادلّه و براهین شیعه است؟
جواب: دلائل شیعه بسیار قوي است؛ ولی غالباً تعصّبها و ارتباطهاي خانوادگی اجازة پذیرش نمیدهد.
سؤال 1505 - با توجّه به اهمیّت مسألۀ ولایت اهل بیت علیهم السلام، که حقیقت ایمان و روح عبادات است، و هیچ عبادتی اعمّ از
نماز و روزه و مانند آن بدون ولایت اهل بیت مقبول درگاه خداوند قرار نخواهد گرفت، و روایات در این زمینه در حدّ تواتر
ص: 541
است، آیا حضرت عالی نماز را فرع بر ولایت میدانید، یا ولایت را فرع بر نماز میدانید؟ از نظر اهمیّت کدام یک از این دو مقدّم
بر دیگري است؟ عزاداري در مصائب ائمّه علیهم السلام، خصوصاً خامس آل عبا، حضرت سیّد الشهداء علیه السلام که از افضل
قربات است، و آثار همان ولایت و محبّتی است که در اعماق وجود شیعیان و موالیان خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام قرار
دارد، چه نقشی در قبولی نماز و سایر عبادات دارد؟
اگر کسی تمام روزها را روزه بگیرد، و » : جواب: پاسخ سؤال شما همان است که در حدیث معروف امام باقر علیه السلام آمده است
اللّ را نداشته باشد،
􀀀
شبها را به عبادت مشغول باشد، و همه سال به حجّ برود، و تمام مالش را در راه خدا انفاق کند، امّا ولایت اولیاء ه
.« و اعمال خود را به راهنمایی آنها انجام ندهد، بهرهاي از این اعمال عائد او نخواهد شد
ز) امام زمان علیه السلام
سؤال 1506 - در بعضی از روایات، تصریح به نام مبارك امام عصر (عج) حرام یا مکروه شمرده شده است. بدین جهت برخی نام
حضرت را جداي از هم (م ح م د) مینویسند. آیا این روایات شامل عصر و زمان ما نیز میشود؟
جواب: در جاي خود گفتهایم که آن روایات شامل زمان ما نمیشود. و ادلّۀ آن را در آخر بحث تقیّه از کتاب قواعد الفقهیّه
آوردهایم.
سؤال 1507 - شخصی از مؤمنین ضمن ادّعاي ملاقات با امام زمان (عج) میگوید:
صفحه 309 از 371
وي مردم را به اقتدا نکردن به بعضی از «. امام عصر مرا مأمور بعضی کارها، مانند ساختن حسینیّه، مسجد، و مانند آن کرده است »
ائمّۀ جماعات، و نپرداختن وجوه شرعیّه به آنها، تشویق میکند، و مدّعی است که امام زمان علیه السلام چنین دستوري داده است.
شخص مذکور صندوق چوبی در اختیار دارد که چند ورقۀ قدیمی و پارچۀ سبز رنگی در آن است. او ادّعا میکند که آنها را امام
عصر (عج) به او داده است! مردم براي تبرّك جستن به این صندوق به خانۀ او میروند. به گمان این که واقعاً صندوق
ص: 542
از ناحیۀ آن حضرت است. بلکه برخی از مردم گمان میکنند که منزل این شخص، محلّ سکونت امام عصر است! وي حتّی در نزد
آیا ادّعاهاي این «! میتوانم سؤالات شما را به امام عصر (عج) برسانم » : بعضی از علما ادّعاي مذکور را مطرح نموده، و میگوید
شخص درست است؟
جواب: شکّی نیست که این شخص انسان بسیار دروغگویی است، و بر همۀ مؤمنین لازم است او را تکذیب کنند، و هیچ یک از
سخنانش را نپذیرند.
سؤال 1508 - امام زمان (عج) پس از ظهور، چگونه با سلاحهاي شیمیایی و بمبهاي اتمی و سلاحهاي سنگین دیگر مبارزه خواهند
کرد؟
جواب: از بعضی قرائن استفاده میشود که آن حضرت وسائل و ابزاري ما فوق سلاحهاي آنها در اختیار دارد، که آنها را از کار
میاندازد.
ح) وظیفۀ منتظران
سؤال 1509 - مهمترین وظیفۀ منتظران چیست؟ چه باید بکنند؟
جواب: مهمترین وظیفۀ منتظران حضرت مهدي (عج) انجام واجبات و ترك محرّمات و آمادگی براي یاري آن حضرت، و تقویت
ایمان خود است.
سؤال 1510 - مهمترین کارهایی که آن حضرت در زمان غیبت براي دین و دینداران میکند چیست؟
جواب: مهمترین کارهاي آن حضرت در عصر غیبت، نور افشانی به قلبهاي آماده، حمایت از اسلام و شیعیان خالص، و امیدبخشی
به آنهاست. نور وجود او، مانند نور خورشید در پشت ابرها به ما میرسد.
سؤال 1511 - آیا شرط ملاقات با حضرت، علم و تقواست، یا مصلحت و زمان و مکان؟
جواب: شرط اصلی لیاقتِ ملاقات با آن حضرت، تقوا در سطح عالی است.
ولی گاه به خاطر مصلحت اسلام و مسلمین، چهرة نورانی خود را به افراد غیر لایق، حتّی غیر شیعه و غیر مسلمانان، نیز نشان میدهد.
ص: 543
ط) رجعت
سؤال 1512 - رجعت در چه زمانی رخ خواهد داد؟ در زمان حیات و حکومت حضرت ولی عصر علیه السلام، یا بعد از شهادت آن
حضرت اتّفاق میافتد؟
جواب: مطابق روایات، رجعت پس از قیام و ظهور حضرت مهدي (عج) رخ میدهد، و رجعت امامان علیهم السلام یکی پس از
دیگري بعد از شهادت حضرت مهدي (عج) است.
صفحه 310 از 371
ي) شفاعت
سؤال 1513 - ما شیعیان بر این باوریم که در روز قیامت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، امامان معصوم علیهم السلام و فاطمه زهرا
علیها السلام افرادي را شفاعت میکنند. بنده مدّتی پیش که سورة بقره را تلاوت مینمودم، در آیۀ 48 به این مضمون برخورد
کردم، که خدا میفرماید:
خواهشمند است «. حذر کنید از روزي که در آن روز کسی بجاي دیگري مجازات نبیند، و هیچ شفاعتی از کسی پذیرفته نمیشود »
در این رابطه توضیح دهید.
جواب: فهم معناي این آیه منوط است به ملاحظۀ سایر آیاتی که در باب شفاعت در قرآن آمده است. که در آن آیات صریحاً
بنابراین نفی شفاعت در آیهاي که نوشتهاید اشاره به « إِلّ بِإِذْنِهِ
􀀀
مَنْ ذَا الَّذِي یَشْفَعُ عِنْدَهُ ا » شفاعت ثابت شده است؛ مانند آیۀ الکرسی
این است که بدون اذن خداوند شفاعت پذیرفته نیست.
خداوند هم در جایی اذن میدهد که طرف لیاقت شفاعت داشته باشد، شرح بیشتر را در جلد اوّل تفسیر نمونه، ذیل آیۀ مذکور،
مطالعه فرمایید.
ك) جهان آخرت
سؤال 1514 - اگر شب و روز و خواب در جهان آخرت وجود ندارد، پس گذر زمان در آنجا چگونه است؟
جواب: وضع جهان آخرت براي ما زندانیان عالم دنیا روشن نیست؛ همان گونه که وضع دنیا براي بچّههاي در شکم مادر. ولی
میدانیم آخرت حق است، و یک زندگی برتر، شرح این مطلب را در جلد 5 و 6 پیام قرآن نوشتهایم.
ص: 544
-4 بیت المال
سؤال 1515 - در برخی از کشورهاي اسلامی همسایۀ ایران مناطقی وجود دارد که صد در صد نظامی است. مردم آن مناطق، اشیاي
ضروري زندگی مثل نفت، سیمان، لباس، اسلحه و موادّ خوراکی را به قیمت ارزان، یا به طور مجّانی از کارمندان ارتش دریافت
میکنند. آیا این کار جایز است؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 1516 - حکم جنابعالی در مورد کسانی که در انتخابات در راستاي شناساندن خود به مردم از امکانات بیت المال استفاده
کردهاند، چیست؟
جواب: بیت المال مصارف خاصّی دارد، که باید در آن مصرف گردد.
سؤال 1517 - اگر کسی مالی از بیت المال طلب داشته باشد و آن را ندهند، آیا میتواند معادل طلبش از امکانات بیت المال،
استفاده کند؟
جواب: باید از حاکم شرع اجازه بگیرد.
سؤال 1518 - استفادة شخصی از اموال حکومتهاي اسلامی (غیر ایران)، مثل ماشین سواري و مانند آن چه حکمی دارد؟ آیا استفاده
از اسلحه و مانند آن، براي دفاع از مذهب شیعۀ اثنا عشري جایز است، یا اجازة حاکم شرع ضروري است؟
جواب: با اجازة حاکم شرع و براي تقویت مذهب اشکالی ندارد.
صفحه 311 از 371
سؤال 1519 - این جانب مشغول خدمت مقدّس سربازي در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی میباشم. در این ارتباط، یک اتومبیل
پیکان در اختیار من قرار داده شده تا به امور رانندگی یکی از مسئولین سپاه بپردازم. ایشان در خارج از وقت اداري از من و اتومبیلی
که ذکر شد، در امور شخصی خود استفاده میکند. هنگامی که از علّت این کار سؤال نمودم، پاسخ دادند: بعضی از مسئولین سپاه
به دلیل موقعیّت کاري که دارند، مجاز به این کار میباشند. تکلیف بنده در این رابطه چیست؟
جواب: در صورتی که ایشان اظهار میدارد که مجاز به این کار میباشد، براي شما اشکالی ندارد.
سؤال 1520 - مشاهده میشود که برخی مدیران، مسئولان ادارات و نهادهاي
ص: 545
دولتی، بنا به مصالحی از امکانات دولتی استفاده شخصی میکنند، یا برخی از امکانات را مثلًا به عنوان تشویق در اختیار عدّهاي از
کارمندان خاص قرار میدهند.
این عمل شرعاً چه حکمی دارد؟
جواب: هرگونه تصرّفی در اموال بیت المال خارج از حدود مقرّرات حرام است.
-5 بیمه
سؤال 1521 - نظر مبارك خود را نسبت به سؤالات زیر بیان فرمایید:
-1 بیمۀ عمر، از عقود است یا ایقاعات؟ آیا از عقود و ایقاعات متعارف و داراي عنوان فقهی است، یا عناوین موجود منطبق بر آن
نیست؟
-2 بیمۀ عمر، از نوع وصیّت عهدي است، یا تملیکی؟
-3 با توجّه به ماهیّت بیمۀ عمر، آیا شخص بیمه شده میتواند مبلغی را که پس از فوت توسّط بیمه محاسبه و پرداخت میشود،
سهمبندي نماید، و براي اشخاصی- اعمّ از ورّاث شرعی، و غیر آن- وصیّت کند.
-4 در صورتی که بیمه شده، هیچ فرد و سهمی را مشخّص ننماید، طبق قوانین موجود بیمه، مبلغ پرداختی توسّط بیمۀ عمر به صورت
مساوي به ورّاث قانونی پرداخت میگردد. آیا این نحوة تقسیم منطبق بر فتاواي فقهی حضرتعالی میباشد؟
جواب 1 تا 4: بیمه یکی از عقود مستحدثه است که در عرف عقلا معمول است، و چنانچه شرایط عامّۀ عقود در آن جمع باشد،
شرعاً اشکالی ندارد، و باید طبق قرار دادي که بسته شده عمل شود، و میتوان سهمیّۀ افراد مورد نظر را به صورت درصدي، نه
ریالی، تعیین کرد، و مشمول ادلّۀ وجوب وفا به عقد است.
-6 تبلیغ دین
سؤال 1522 - جایگاه دولت در برنامههاي گسترش فرهنگ دینی چیست؟ نقش حاکمیّتی دولت در چه محورهایی است؟ در چه
زمینههایی دولت باید مستقیماً به تولید خدمات دینی بپردازد؟
ص: 546
جواب: دولت باید برنامههاي اساسی و بنیادي و زیربنایی را در جهت گسترش فرهنگ دینی انجام دهد، و مردم باید دنبال آن را در
جهات مختلف بگیرند.
سؤال 1523 - آیا شیوهها و روشهاي انجام فعالیّتهاي دینی با توجّه به شرایط و مقتضیات دنیاي کنونی، و ابعاد گستردة تهاجم
فرهنگی، و اطّلاعرسانی جهانی، نیاز به بازسازي و تجدید نظر ندارد؟ این وظیفه بر عهدة چه نهادهایی است؟ چگونه میتوان از
صفحه 312 از 371
روشهاي نوین و کارآمد استفاده کرد؟ وظیفۀ حکومت در این مورد چیست؟
جواب: بیشک شیوهها و روشهاي فعلی انجام فعالیّتهاي دینی کافی نیست.
براي کارایی بیشتر، باید از اسباب و وسائل موجود در دنیاي امروز با برنامهریزي صحیح و کار گروهی استفاده کرد.
سؤال 1524 - بهترین الگویی که براي نحوة ارتباط و تعامل دولت و نهادهاي دینی درگذشته و حال کشورهاي اسلامی، حکومتها
و کشورهاي مسیحی، یهودي، و در سنّت و سیرة پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمّۀ اطهار علیهم السلام وجود داشته و دارد چیست؟
جواب: دولت نباید استقلال نهادهاي دینی را مخدوش کند، و بخواهد آنها را زیر چتر خود قرار دهد؛ ولی نظارت دائم و سازنده
نسبت به آنها بسیار بجاست، تا خدایی نکرده انحرافی از مسیر صحیح پیدا نکنند.
سؤال 1525 - نقش و میزان مشارکت مردم در شکلگیري حکومت دینی در نصوص قدسی، چگونه تعیین و تبیین گردیده است؟
جواب: مردم به عنوان حامیان حکومت، و بازوهاي دولت اسلامی، و نیز به عنوان نظارت، و امر به معروف و نهی از منکر، و
نصیحت و ارشاد، در حکومت نقش دارند.
سؤال 1526 - جایگاه مردم در مستندات موجود (قانون اساسی، مذاکرات خبرگان، صحیفۀ نور) کجا ذکر شده است؟
جواب: جایگاه مردم در قانون اساسی پیشبینی شده است.
سؤال 1527 - در حکومتهاي فعلی جهان، جایگاه مردم چگونه تعریف گردیده است؟
ص: 547
جواب: در قانون اساسی آنها آمده است.
سؤال 1528 - سخنرانی روحانی بر فراز منبر بهتر است، یا پشت تریبون؟
جواب: معمولًا استفاده کردن از روشهاي سنّتی در مساجد و حسینیّهها بهتر است؛ جز در مواردي که خطیب باید ایستاده سخن
بگوید، مانند نماز جمعه که در آنجا استفاده از تریبون مانعی ندارد.
-7 تراست و کارتل
سؤال 1529 - استدعا دارم حکم فقهی دو مورد ذیل را بیان فرمایید.
-1 کارتل، اتّحادیّۀ آزاد و اختیاري بین بنگاههایی است که در یک رشتۀ اقتصادي مشغول به کار بوده، و مواد یا کالاهاي مشابهی
را تولید مینمایند. مقصود اصلی آنها از تشکیل کارتلها به دست گرفتن انحصار جهت فروش کالاي خود میباشد.
-2 تراست، اتحادیّۀ واحدهایی است که داراي هدف متمرکز در تولید و فروش با یکدیگر بوده، و داراي رهبري واحد میباشند.
هدف از تشکیل تراستها تنها انحصار نبوده، بلکه اهداف دیگري مانند بهرهگیري از روشهاي علمی تولید، کم کردن هزینههاي
تولید، بهرهمند شدن از همکاريهاي گروهی شرکتهاي تشکیل دهندة اتحادیّه و مانند آن را نیز دنبال مینمایند.
تفاوتهایی وجود دارد که مهمترین آنها حفظ شخصیّت اعضا در کارتل، و « تراست » و « کارتل » البتّه همان گونه که مستحضرید بین
از بین رفتن استقلال و شخصیّت اعضا در تراست است. لطفاً حکم شرعی تشکیل چنین اتحادیّههاي تجاري و صنعتی را در قالب
کارتل و تراست مرقوم فرمایید.
جواب: در صورتی که حدّ و حدود اختیارات در هر دو قسمت روشن باشد، و ابهامی در شرایط وجود نداشته باشد، و در عین حال
سبب ضرر و زیان قابل توجّهی به جامعه نگردد، و مانع رشد اقتصادي نشود، مانعی ندارد، ولی در فرض ضرر و زیان تشکیل آنها
جایز نیست.
ص: 548
صفحه 313 از 371
-8 تقلّب
سؤال 1530 - این جانب سال گذشته با مدرك کارشناسی رشتۀ عمران در کنکور فوق لیسانس شرکت کرده، و متأسّفانه با تقلّب
کامل ( 100 درصد)، پرسشنامه را پر نمودم. کاري که هم اکنون خود نیز دلیل آن را نمیدانم! پس از اعلام نتایج، در شهریور
امسال در مقطع فوق لیسانس پذیرفته شدم. با توجّه به این که گزینش، بر حسب نمرة علمی انجام میگیرد، حقّ یک نفر را ضایع و
سلب نمودهام، بدین جهت دچار عذاب وجدان شدید گشته، و قصد انصراف از تحصیل را دارم. لطفاً بفرمایید وظیفۀ من چیست؟
جواب: در فرض مسأله، در صورتی که انصراف شما سبب شود فرد دیگري، که در نوبت است، پذیرفته شود، لازم است انصراف
دهید، ولی اگر وقت آن گذشته، انصراف لازم نیست. امّا سعی کنید در آینده مطلقاً به سراغ تقلّب نروید، و خطاي گذشته و حقّ
ضایع شده را با اعمال صالح جهت صاحب حق جبران نمایید.
سؤال 1531 - این جانب سال 65 به جبهه رفتم. و نزدیک به 3 ماه به صورت نیروي داوطلب خدمت کردم. با تحریک یکی از
دوستان، خودم را به موجی زدم و برگشتم.
(البتّه دقیقاً نمیدانم چرا این کار را کردم.) و به عنوان جانباز 10 % تشکیل پرونده دادم. پس از مدّتی که مشغول خدمت در شغل
مقدّس معلّمی بودم، آتش عشق پزشکی در من شعلهور گشت، و همین عشق باعث شد که سه روز مرخّصی پزشکی جبهه را به 3
% ماه تغییر داده (که در کلّ شش ماه شد) و از این طریق با سهمیّۀ رزمندگان قبول شدم. به این ترتیب به خاطر 6 ماه جبهه و 10
جانبازي 2 گروه به حقوقم (حقوق معلّمی) اضافه شد، و در کل حقوق لیسانس را برایم منظور کردند.
همچنین از طریق 10 % جانبازي توانستم حکم مأمور به تحصیل گرفته، و به تحصیل ادامه دهم. لطفاً به سؤالهاي من جواب دهید:
-1 آیا حقوق اضافی که منظور داشتهاند، حرام است؟ اکنون باید چه کنم؟
-2 اگر حرام است، اضافه حقوقی که در این مدّت گرفتهام را چگونه جبران کنم؟
ص: 549
-3 آیا به این ترتیب که در دانشگاه قبول شدهام، براي من مسئولیّت شرعی دارد؟ براي پاك شدن گناهانم چه کنم؟
جواب: راه حلّ مشکل شما این است که از سهمیّۀ جانبازان و رزمندگان استفاده نکنید، و آنچه را گرفتهاید به صورت مطمئنّی
بازگردانید، و از گناه گذشته توبه کنید. ولی مدرك شما چنان چه از نظر امتحانات و غیره، مانند سایرین باشد، اشکالی ندارد.
سؤال 1532 - در سال 75 دخترم در دانشگاه آزاد اسلامی قبول شد، ولی ریاست دانشگاه از ثبت نام و ورود ایشان جلوگیري بعمل
آورد. پس از حدود 8 ماه مکاتبه و رفت و آمد جویاي علّت شدم. اعلام نمودند که بر طبق حساب احتمالات قبولی نامبرده تقلّب
محسوب میگردد. سؤال این است:
آیا حساب احتمالات در حقوق اسلامی جایگاهی دارد، و میتواند باعث حکمی گردد، و سرنوشت یک انسان را رقم بزند؟
جواب: اگر حساب احتمالات بر یک پایۀ متقن علمی استوار باشد، و موجب قطع و یقین گردد، میتوان بر طبق آن قضاوت نمود، و
اگر به این شکل نباشد، نمیتوان کسی را به خاطر آن از نتیجۀ امتحانات محروم کرد.
-9 تکدّيگري
به عنوان یک جرم برخورد قانونی نمیشود، بعضاً افرادي تحت عنوان فقیر و « تکدّيگري » سؤال 1533 - با توجّه به این که با
تهیدست در سطح شهر به تکدّيگري مشغولند. و مردم خیرخواه با دیدن وضعیّت ظاهري این افراد، از روي رأفت به آنها کمک
میکنند. از آنجا که توافقی دربارة جمعآوري متکدّیان از سطح شهرها منعقد شده، و مسئول جمعآوري آنان شهرداري و نیروي
صفحه 314 از 371
انتظامی، و مسئول نگهداري آنها سازمان بهزیستی در مرکزي به نام هدایت است، و در مدّت زمانی که متکدّیان در این مرکز
نگهداري میشوند تا به خانوادههایشان تحویل گردند، احتیاج به استحمام، غذا، لباس، اصلاح سر و صورت و مانند آن دارند، لطفاً
بفرمایید:
ص: 550
-1 طبق دستور العملی که از طرف سازمان به مرکز ابلاغ شده، براي نگهداري هر نفر در هر شبانه روز، 15000 ریال از آنها گرفته
میشود. آیا گرفتن این مبلغ مشروع است؟ در صورت مشروع بودن، چنانچه مبلغی اضافه بر آن گرفته شده باشد، چه حکمی دارد؟
(لازم به ذکر است که این پول خرج خودشان یا متکدّیان دیگر میگردد.)
-2 بعضی از متکدّیان محجورند، و قوّة عقلانی آنها زایل شده است، و بعضاً پول هنگفتی دارند، و خانوادههاي تعدادي از آنها نیز
مشخّص نیست، و چون ما براي همیشه نمیتوانیم از آنها نگهداري نماییم، مجبوریم بعد از چند روز آنها را به شهرستان محلّ
اقامتشان اعزام نماییم، و خوف این است که پولشان را از دست بدهند. آیا جایز است پول این افراد گرفته شود، و به سازمان
بهزیستی تحویل گردد، تا مورد استفادة سایر مددجویانی که تحت پوشش هستند، قرار بگیرد؟
اللّ
􀀀
جواب: اوّلًا: با توجّه به این که این مسأله از نظر شرعی پیچیده است، باید نسبت به آن با دقّت و احتیاط عمل کنید، تا ان شاء ه
مرتکب خلاف شرع نشوید.
ثانیاً: آن دسته از متکدّیان که پول هنگفت دارند، اموالشان جزء مجهول المالک است؛ به استثناي هزینۀ یک سال که مال خود
آنهاست، و مصرف کردن پولهاي اضافی براي فقراي دیگر اشکالی ندارد. و آنها که پول کمی دارند متعلّق به خودشان است، و
میتوان براي مخارج آنها از آن پول استفاده کرد. ولی مبلغ پانزده هزار ریال در یک روز، در مقابل خدماتی که به آنها داده
میشود، مبلغ زیادي است. مگر این که واقعاً مریض باشند و به این مقدار در شبانه روز نیاز باشد.
ثالثاً: آنها که از کار افتاده هستند نباید اموالشان را صرف دیگران کرد؛ چرا که با گذشت سال بازهم گرفتار خواهند بود.
را جرم دانسته، و براي آن « تکدّيگري » سؤال 1534 - همانطور که مستحضرید، قانون مجازات اسلامی در موادّ 612 و 613
مجازات حبس تعیین نموده است. لطفاً نظر شریف خود را در مورد وصف جزایی و حرمت شرعی آن بیان فرموده، و بفرمایید
ص: 551
مسئول پیشگیري، پیگیري و رسیدگی به آن، در نظام حکومت اسلامی، کدام مرجع قانونی است؟
جواب: کسی که نیاز ندارد، حرام است تکدّي کند، و حتّی در صورت نیاز، حکومت اسلامی باید ترتیبی دهد که به طریق
آبرومندي نیاز آنها تأمین گردد، و اجراي این دستور، بر عهدة نیروي انتظامی و قضایی است، یا مقام دیگري، که از طرف حکومت
تعیین میشود.
-10 جبران خسارت
سؤال 1535 - سازمان بین الملل در جنگ عراق و کویت به عنوان خسارت مبالغی از دولت عراق گرفته و بابت پول نفت به کسانی
که از کویت بیرون رفته، یا به اشخاصی که متضرّر شدهاند میپردازد. آیا گرفتن این پول، که حقّ مردم عراق است، مشروعیّت
دارد؟
جواب: در صورتی که خسارتی دیدهاند، میتوانند به مقدار خسارتشان دریافت کنند.
سؤال 1536 - افرادي از کشور ما و کشورهاي دیگر در بازار کویت کسب و کاري داشته، و به صورت نقد و نسیه معامله
مینمودهاند، که با شروع جنگ فرار کرده، طبعاً این مهاجرت اجباري ضررهایی در پی داشته است. در صورتی که به دولت کویت
صفحه 315 از 371
شکایت شود و پیگیري گردد، ممکن است این خسارات از عراق گرفته و به افراد مذکور داده شود. آیا گرفتن این پول مشروع
است؟
جواب: مانند جواب سابق است.
سؤال 1537 - در یک حادثۀ رانندگی، تاکسی فرد غیر مقصّر متحمّل خساراتی گردیده، که طبق نظر کارشناس یک ماه براي تعمیر
آن وقت نیاز است. با توجّه به این که رانندة تاکسی ماهیانه مبلغ هشتصد هزار ریال در آمد داشته، آیا حق دارد علاوه بر خسارات
وارده، مبلغ مذکور را نیز از رانندة مقصّر مطالبه نماید؟
جواب: به مقداري که براي تعمیر اتومبیل وقت لازم است، باید خسارت آن
ص: 552
مدّت را نیز بپردازد. یعنی علاوه بر خسارات اتومبیل، مال الاجارة ماشین را نیز به او بدهد.
سؤال 1538 - اگر کسی، دیگري را توقیف غیر قانونی کند، یا بر او آسیب رسانده، و وي را راهی بیمارستان کند، یا مال او را
تخریب، یا تصرّف غیر قانونی، یا غصب نماید، لطفاً بفرمایید:
-1 نظر حضرتعالی در مورد منافع کاري که مجنیّ علیه در مدّت توقیف، یا بستري در بیمارستان، از آن محروم شده، یا منافع مالی
که به خاطر ترمیم مال تخریب شده، یا تصرّف غیر قانونی، یا غصب از بین رفته، و مالک از آن منتفع نشده چیست؟
-2 با توجّه به مسائل فوق آیا از دست دادن منافع ممکن الحصول (عدم نفع) قابل جبران است؟
-3 آیا از دست دادن منافع ممکن الحصول (عدم نفع) ضرر است؟
-4 اگر این منافع را قابل جبران میدانید، بر اساس کدام قاعده قابل جبران است، و استدلال حضرتعالی در این مورد چیست؟
-5 آیا قاعدة لا ضرر شامل ضرر عدمی هم میشود؟
جواب: در مواردي که عرفاً ضرر و زیان و خسارت صدق کند میتوان از قاعدة لا ضرر استفاده کرد، خواه دربارة عبد باشد یا حرّ،
و ما معتقدیم که لا ضرر همان گونه که نفی حکم میکند، احکامی که جبرانکننده ضرر است را نیز اثبات مینماید.
-11 حقوق
الف) حقّ الطبع
سؤال 1539 - لطفاً به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
-1 آیا حقوق مالکیّتهاي فکري، مانند حقّ تألیف، ترجمه، طبع و اختراعات، شرعی است؟
-2 راجع به انحصار تجارت در کالاهاي اساسی، فتواي حضرتعالی چیست؟
ص: 553
جواب 1 و 2: حقّ الطبع و حقّ التألیف، و همچنین حقّ استفاده از اختراعات، حقوق معتبري است که تجاوز به آن جایز نیست. ولی
« تولیدات خود را منحصراً در اختیار یک نماینده قرار میدهد » : انحصار در تجارت اگر مثلًا از سوي یک کارخانه باشد که بگوید
اشکالی ندارد، و اگر منظور این باشد که شخص یا گروهی منحصراً حق فروش چیزي را داشته باشند، و دیگران نداشته باشند، چنین
چیزي نامشروع است، مگر این که حکومت اسلامی روي مصالحی چنین چیزي را لازم و ضروري بشمارد.
سؤال 1540 - برخی از کتابها که در دانشگاهها به عنوان مرجع معرّفی میشود، در کشورهاي دیگر به چاپ رسیده، و برخی ناشران
دخلی کشور بدون رعایت حقّ چاپ (که در عرف بین الملل جزء حقوق ناشر شناخته شده، و در ابتداي کتابها به این موضوع
صفحه 316 از 371
تصریح گردیده،) این کتابها را چاپ کرده، و با قیمت کمتر در اختیار عموم قرار میدهند. استفاده از این کتابها، یا نشریّات، در
صورتهاي زیر چه حکمی دارد؟
الف) در رشتههاي فنّی استفاده از این منابع ضروري، و عدم استفاده موجب مشقّت است. مخصوصاً که قیمت کتاب اصلی بسیار
زیاد است.
ب) نویسندگان این کتابها لزوماً کافر، یا کافر حربی نیستند؛ یا حدّ اقل ما اطّلاع نداریم.
ج) تا آنجا که مطّلع هستیم، کشور ما قانون حقّ چاپ را امضا نکرده است. اگر امضا کند، حکم چگونه خواهد بود؟
د) در صورتی که تهیّۀ این کتب حرمت داشته، تکلیف ما در قبال کتابهایی که قبلًا تهیّه کردهایم چیست؟
ه) این حربه به عنوان اهرمی سیاسی علیه کشورهاي اسلامی استفاده میشود، امّا با توجّه به این که نویسندگان این کتابها بعضاً
دانشمندان بیطرفی هستند، که به تحصیل علم مشغولند در صورتی که استفاده از این کتابها مجاز باشد، تکلیف ما در برابر شخص
نویسنده چیست؟
جواب: حقّ التألیف یک حقّ عقلایی و شرعی است، و باید آن را رعایت کرد.
ص: 554
مگر این که طرف جزء کفّار حربی، یا کمک آنها باشد. در غیر این صورت، شخصی که آن را چاپ کرده، کار حرامی انجام داده،
و شرعاً مدیون و بدهکار مؤلّف است، ولی دلیلی بر این که خریدوفروش خود کتاب حرام باشد، نداریم.
سؤال 1541 - اگر یک اثر علمی و هنري در مسابقات علمی، ادبی مشمول دریافت جایزه گردد، و در حال حاضر دسترسی به مؤلّف
آن ممکن نباشد، یا فوت نموده باشد، این جایزه متعلّق به چه کسی است؟ آیا ناشري که امتیاز چاپ کتاب را گرفته، در جایزه سهیم
میباشد؟
جواب: جایزه به ورثۀ او میرسد، و در صورتی ناشر شریک در آن خواهد بود که جایزه تنها تعلّق به متن کتاب نگرفته باشد، بلکه
کیفیّت نشر آن نیز مشمول جایزه شده باشد.
سؤال 1542 - تکثیر نشریّات و کتب علمی متعلّق به دیگران، به همان زبان و شکلی که چاپ شده، و به قصد فروش و بهرهبرداري
مادّي از طریق چاپ و عکسبرداري چه حکمی دارد؟ حذف یا تغییر نام مؤلّف در چاپ اثر چگونه است؟
جواب: حقّ تألیف، و همچنین حقّ نشر، از حقوق عقلائیّه است، و عدم رعایت آن، در عرف عقلا ظلم محسوب میشود؛ بنابراین
حرام است. و اگر نام مؤلّف تغییر داده شود، علاوه بر گناه ناشی از ظلم متضمّن گناه ناشی از دروغ نیز میباشد.
سؤال 1543 - آیا حقّ طبع و نشر، شرعی و قابل تملّک و نقل و انتقال است؟
جواب: آري، حقّ طبع و نشر شرعی است. و قابل واگذاري با عوض یا بدون عوض میباشد.
سؤال 1544 - آیا شرعاً میتوان مطالب سخنرانی فردي را ضبط یا یادداشت نمود، یا خطبهها و موعظهها و دروسی که استاد تدریس
میکند را جمعآوري کرد، و بدون ذکر مآخذ و منابع، و بدون اجازة صاحب اثر، آن را انتشار داد؟ اموالی که از این راه به دست
میآید، چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال دارد.
ص: 555
سؤال 1545 - آیا از نظر شما حق تألیف، حقّی مشروع و قابل واگذاري است؟
جواب: حق تألیف از حقوق عقلائیّه است، که شارع مقدّس بر اساس عمومات کتاب و سنّت آن را امضا نموده است، زیرا در عرف
عقلا، عدم رعایت آن نوعی ظلم محسوب میشود، و قابل واگذاري است.
صفحه 317 از 371
سؤال 1546 - آیا میتوان تمام یا بخشی از کتابی که از بازار خریداري شده را بدون اجازة مؤلّف به صورت نرمافزار کامپیوتري
درآورد؟ در صورتی که پولی در مقابل عرضۀ این برنامه گرفته نشود، چه حکمی دارد؟
جواب: باید از مؤلّف آن کتاب، در صورتی که در قید حیات است، و از ورثۀ او اگر رحلت کرده، اجازه بگیرد. این در صورتی
است که نرمافزار را براي انتشار تهیّه کند؛ نه براي استفادة شخصی.
ب) کپیرایت
سؤال 1547 - آیا میتوان برنامههاي کامپیوتري، که توسّط مسلمانان یا کفّار غیر ذمّی تولید شده، را بدون جلب رضایت صاحبان
اصلی آن تکثیر کرد؟
جواب: تمام افرادي که جان و مال آنها محترم است، حقّ امتیازات آنها نیز محترم است.
سؤال 1548 - آیا در ضمن فروش برنامههاي کامپیوتري میتوان شرط عدم تکثیر کرد؟ آیا نوشتن این شرط در ابتداي این برنامهها
کفایت میکند، یا باید لفظاً و به هنگام فروش گفته شود؟
جواب: شرط در ضمن معامله به هر صورت باشد تفاوت نمیکند. بلکه همان گونه که در بالا گفته شد، بدون شرط نیز تکثیر جایز
نیست.
سؤال 1549 - آیا استفاده از برنامههاي کاربردي کامپیوتري دیگران جهت تولید نرمافزارهایمان، و فروش برنامههاي جدید مستلزم
جلب رضایت و اذن آنها میباشد؟
جواب: از جوابهاي بالا معلوم شد.
سؤال 1550 - سؤالی در رابطه با کپی کردن، یا به اصطلاح رایت، هاي
ص: 556
کامپیوتري دارم. توضیح این که: برنامههاي کامپیوتري اعم از فیلم، برنامههاي آموزشی و سرگرمی، که امروزه ساخته میشود، آنها
را روي قطعهاي به نام، و یا دیسکت کامپیوتري پیاده میکنند. و شخص با صرف هزینهاي بعضاً گزاف اقدام به ساختن برنامۀ
کامپیوتري مینماید. پس از ساختن برنامه، شخص برنامه ساز به چند صورت ممکن است عمل کند:
الف) روي خود برنامه کاري انجام میدهد، که به اصطلاح برنامه قفل شود، و نتوان از آن کپی برداشت، و فقط با اصلی بتوان از
برنامه استفاده کرد. امّا جدیداً با یک سري ترفندها میتوان قفل را شکست، و از اصلی کپی کرد.
ب) بر روي برنامه قفل نگذارد، امّا اعلام دارد که حقّ چاپ و تکثیر ممنوع است.
ج) نه قفل بگذارد، و نه اعلام کند که چاپ و تکثیر ممنوع است، و به عبارتی اعلام موضع نکند. با توجّه به این توضیحات لطفاً
بفرمایید:
-1 آیا شخص برنامه ساز میتواند چنین حقّی را از خریدار یا دیسکت سلب کند؟ و در صورتی که جواب مثبت است، آیا این حق
فقط براي برنامه ساز مسلمان است، یا غیر مسلمان و مجهول المذهب نیز همین حکم را دارد؟
جواب: کسی که برنامهاي را میسازد بدون رضایت او نمیتوان از آن کپی کرد، مگر این که از کفّار حربی باشد.
اگر براي استفادة شخصی باشد اشکال ندارد؛ اما اگر گپیبرداري را منبع کسب خود قرار دهد اشکال » : -2 آیا میتوان گفت
؟«. دارد
جواب: فرقی نمیکند.
-3 آیا نوار کاست و نوارهاي ویدویی، حکم هاي کامپیوتري را دارند؟
صفحه 318 از 371
جواب: آري نوار کاست و ویدئو نیز حکم بالا را دارند.
ج) حقّ الاختراع
سؤال 1551 - آیا مخترع نسبت به اختراع خود داراي حقّ خاصّ ی است، به گونهاي که دیگران نتوانند از آن الگوبرداري و مونتاژ
نمایند؟
ص: 557
جواب: آري، اختراع نیز با شرایط خاصّی در عرف عقلا، حقوقی براي مخترع میآورد که رعایت آن شرعاً واجب است.
د) حقّ همسایه
سؤال 1552 - احداث درب به سمت ملک غیر، در ملک و دیوار اختصاصی، امّا بدون قصد عبور از ملک غیر، چه حکمی دارد؟ در
صورتی که قصد عبور داشته باشد، آیا میتوان مالک را فقط به عدم عبور (مثلًا با گذاشتن مانع) ملزم نمود، یا میتوان وي را به قلع
درب احداثی الزام کرد؟ در این صورت هزینۀ قلع آن در، و ترمیم دیوار بر عهدة کیست؟
جواب: جایز نیست، و باید به طور کلّی بسته شود، و هزینۀ آن بر عهده کسی است که در را نصب کرده است.
سؤال 1553 - زید و عمرو هر دو خانۀ مستقلّی دارند، ولی دیوار این خانهها در یک سمت مشترك است. اکنون زید قصد دارد خانۀ
خود را بکوبد و از نو بسازد. لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:
-1 اگر بر اثر این کار خسارتی به ساختمان عمرو وارد شود، آیا زید ضامن خسارت وارده میباشد؟
-2 آیا زید حقّ دارد براي استیفاي حقّ خود بدون اجازه و رضایت همسایه در دیوار مشترك تصرّف کند؟
جواب: پایههاي مشترك، که سقف هر دو خانه روي آن قرار دارد، متعلّق به هر دو میباشد، و به صورت مشاع است، و باید با
رضایت یکدیگر در آن تصرّف کنند. و اگر میخواهند حق خود را جدا نمایند، با توافق طرفین صورت گیرد، و چنانچه در نحوة
بهرهگیري براي بازسازي، اختلافی پیش آید، باید با نظر دو کارشناس مورد اطمینان عمل شود.
سؤال 1554 - اگر صاحب ملکی، از ملک خودش، براي رفتن به پشت بام، یا بهار خواب ملک خود دري باز کند، چه حکمی
دارد؟ آیا تحصیل رضایت همسایه لازم است؟
ص: 558
جواب: اشکالی ندارد؛ مگر این که مزاحمتی براي همسایگان تولید کند.
سؤال 1555 - آیا لازم است که ارتفاع ملک بالاتر از ملک همسایه نباشد؟
جواب: لزومی ندارد.
سؤال 1556 - آیا ایجاد حصار، یا دیوار در اطراف ملک جهت اشراف نداشتن (صاحب ملک به ملک همسایه و بالعکس) نیاز به
تحصیل رضایت همسایه دارد؟
جواب: در فرض مسأله تحصیل رضایت همسایه لازم نیست.
سؤال 1557 - باز کردن پنجره به سمت حیاط همسایه در صورتی که به منازل اطراف اشراف کامل داشته باشد چه حکمی دارد؟
اگر مالک مقداري در زمین خود عقبنشینی کرده، و به همین خاطر چنین پنجرههایی را در چند طبقه گذاشته باشد، مجوّز اقدام
وي خواهد بود؟
جواب: در فرض مسأله که عقبنشینی کرده، اگر مزاحمتی ایجاد نکند، مانعی ندارد.
صفحه 319 از 371
سؤال 1558 - شهرداري شهر ما، بدون توجّه به لزوم نگهداشت حریم حجاب اسلامی، مبادرت به صدور پروانۀ ساختمانهاي چندین
طبقۀ مشرف به منازل دیگر نموده، و این کار موجب زحمت خانمهاي ساکن ساختمانهاي فوق شده است. حکم شرع چیست؟
جواب: ساختمانها نباید طوري ساخته شود که همسایگان براي حفظ حجاب خود در منزل به زحمت بیفتند.
سؤال 1559 - دیوار اختصاصی همسایه رو به خرابی است. و با خراب شدن آن، مالک مجاور متحمّل ضرر میگردد. چنانچه وضع
ویژة ملک به گونهاي باشد که دفع ضرر جز با تخریب و بازسازي دیوار ناممکن، یا مستلزم ضرري تحملناپذیر و هنگفت براي
مالک مجاور باشد، آیا میتوان همسایه را اجبار به تخریب دیوار و بازسازي آن نمود؟
جواب: اگر بر اثر ریزش دیوار همسایه، خسارتی بر همسایۀ دیگر وارد میشود، صاحب دیوار موظّف است کاري کند که جلوي
خسارت گرفته شود، و
ص: 559
اگر راه منحصر به تخریب و بازسازي باشد، میتوان او را ملزم به این کار کرد.
سؤال 1560 - اگر کسی بدون اذن و رضایت پدر، یا مادر، یا برادر، یا فرزند ذکور، یا پدر زن، یا مادر زن، یا شوهر دختر، یا شوهر
خواهر خود، وارد خانۀ آنها شود، آیا کیفر او همان مجازات ورود به عنف است، که براي دیگران مقرّر گردیده یا تفاوت دارد؟
جواب: فرقی نمیکند.
ه) حقوق والدین
سؤال 1561 - آیا اطاعت از پدر در ترك مستحبّ، یا انجام مکروه، واجب است؟
جواب: اگر مخالفت با آن، موجب ایذاي وي گردد، واجب الإطاعه است.
سؤال 1562 - عاقّ والدین به چه معناست؟ در چه شرایطی تحقّق مییابد؟ آثار آن چیست؟
جواب: هر کاري که موجب ایذا و اذیّت والدین گردد، به معناي عاقّ والدین است، مگر در مواردي که تکلیف واجب یا حرامی
باشد، و به انسان دستور مخالفت با آن را بدهند.
سؤال 1563 - مقام مادر بالاتر است، یا پدر؟ در مقام تعارض بین اطاعت امر پدر و مادر، کدام را ترجیح میدهیم؟
جواب: مقام هر دو والاست، و تا میتوانید در میان آن دو جمع کنید، و در صورتی که امکان نداشته باشد، بر حسب اهمیّت موارد
باید عمل گردد، و آنچه مهمتر است، مقدّم شود.
سؤال 1564 - اگر مادري نوهاش را به قتل برساند، فرزندش (پدر مقتول) حق دارد قاتل را قصاص نماید. این در حالی است که طبق
آیات قرآن و روایات اسلامی، فرزند حق کوچکترین اذیّت نسبت به پدر یا مادر را ندارد، و اگر فرزند از مادرش براي قصاص
شکایت کند، موجبات نارضایتی وي را فراهم میآورد. حال سؤال این است: آیا احکام فقهی با محرّمات الهی در تعارض است؟
اگر در تعارض نیست، مثال بالا چگونه توجیه میگردد؟
ص: 560
جواب: احقاق حقوق کردن در برابر ظلم پدر و مادر شرعاً اشکالی ندارد، و از آن قاعده مستثنی است؛ ولی هر قدر گذشت نماید
بهتر است.
و) حقّ فرزند
سؤال 1565 - پسرم پایبند به احکام شرع نیست، به گونهاي که تمام اعضاي خانواده از کارهاي او به ستوه آمدهاند! عربدهکشیهاي
صفحه 320 از 371
او باعث ناراحتی خانواده، و حتّی همسایههاست! در خانه نوارها و فیلمهاي مبتذل نگاه میکند، و سایر فرزندانم نیز گاهی به آن
فیلمها نگاه میکنند! از هر طریقی با او برخورد کردم، به شکست انجامید. وظیفۀ من نسبت به ایشان چیست؟ آیا میتوانم او را از
خانه بیرون نموده، و از زمرة فرزندانم خارج نمایم؟
جواب: بازهم از تأثیر سخن مأیوس نشوید. سعی کنید از طریق تشویق و محبّت و وعده و مانند آن در او نفوذ نمایید. یا بعضی افراد
را سفارش کنید با او دوست شوند، و ببینند درد اصلی او کجاست؟ اي بسا مشکلی دارد که صریحاً نمیگوید، و از این طریق حل
میشود. اگر همۀ این امور را انجام دادید، و به نتیجه نرسیدید، و پیوسته منشأ فساد بود، اخراج او از خانه مانعی ندارد.
سؤال 1566 - فرزند نامشروع از بعضی حقوق اجتماعی محروم است، در صورتی که کودك گناهی ندارد، بلکه گناه بر دوش مرد
و زنی است که مرتکب این عمل شنیع و زشت شدهاند، و آنان باید از حقوق اجتماعی محروم شوند، فلسفۀ این حکم چیست؟
جواب: حقوق اجتماعی، که ولد الزّنا از آنها محروم است، بسیار محدود میباشد، و تأثیر چندانی در سرنوشت کودك ندارد.
ز) حقّ الناس
اللّ است، و غیر قابل گذشت؟
􀀀
سؤال 1567 - آیا خیانت در امانت حقّ الناس و قابل گذشت است؟ یا حقّ ه
ص: 561
جواب: در صورتی که خیانت در امانت سبب اتلاف عین، یا منفعت شده حق الناس است، و باید خسارت را به صاحب آن بدهد.
اللّ تعالی؟
􀀀
سؤال 1568 - آیا معاونت در جرم، حق النّاس است، یا حقّ ه
اللّ است و گاه حق النّاس.
􀀀
جواب: موارد مختلف است؛ گاه حق ه
سؤال 1569 - آیا تحقّق جرم و وقوع معان علیه، شرط تحقّق معاونت در جرم است؟
جواب: البتّه تا جرم محقّق نشود، معاونت در جرم صدق نمیکند.
سؤال 1570 - راه رهایی از حقّ النّاس چیست؟
جواب: اگر صاحب آن را میشناسید، حقّ او را بپردازید، یا حلیّت بطلبید، و اگر نمیشناسید، معادل آن را از طرف صاحب اصلی به
شخص نیازمندي بدهید.
سؤال 1571 - ردّ مظالم یعنی چه؟
جواب: منظور اموال حرامی است که در دست انسان است، و صاحبان آن را به هیچ وجه نمیشناسد، که باید با اجازة مجتهد صرف
فقرا شود.
سؤال 1572 - کسی که مظالمی بر عهده دارد و چون صاحب آن را نمیشناسد باید صدقه دهد، اگر خود جنس (نه پول آن) را
صدقه دهد، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر مظالم جنسی مانند روغن و حبوبات و امثال آن بوده، میتوان مثل آن را به فقیر داد، ولی اگر پول بوده، باید پول صدقه
داد.
ح) حقّ المارّه
سؤال 1573 - اگر انسان به باغی برود، و نداند که صاحب باغ نسبت به کندن میوه رضایت دارد یا نه، آیا میتواند از میوههاي
درختان باغ در حدّ نیاز استفاده نماید؟
جواب: در صورتی که باغ محصور نباشد، یا شاخههایش بیرون آمده باشد، و به قصد عبور از آن راه برود نه به قصد باغ و چیدن
صفحه 321 از 371
میوه، در این صورت استفاده به مقدار نیاز خوردن (نه بردن) اشکالی ندارد.
سؤال 1574 - استفاده از میوههاي درختانی که در خیابانها و پیاده روها وجود دارد، تا چه حدّي مجاز است؟
ص: 562
جواب: استفاده از میوههایی که در عرف و عادت محل براي همه مباح شده، مانند توت در بسیاري از مناطق، اشکالی ندارد، ولی
غیر آن متعلّق به صاحبان آن است، و اگر ملک بیت المال باشد متعلّق به دولت است.
ط) حقّ ارتفاق
در ملک خود به عمرو حقّ ارتفاقی داده، و بعد از مدّتی پشیمان « بصورت مطلق » سؤال 1575 - زید با رضایت و بطور مجّ انی و
میشود. آیا حقّ ارتفاقی عمرو ساقط میگردد؟
جواب: حقّ ارتفاقی نوعی اباحۀ منفعت و قابل بازگشت است؛ مگر این که ضرر و زیانی براي صاحب حق گردد، که باید جبران
شود.
-12 حکومت اسلامی
لطفاً «. بر امام است که دین بدهکارانی که قادر به اداي آن نیستند، را بپردازد » : سؤال 1576 - با توجّه به روایات معتبر که میفرماید
بفرمایید:
الف) آیا حکومت اسلامی وظیفه دارد دیون بدهکاران معسر را بپردازد؟
ب) در فرض تکلیف حکومت اسلامی، منبع پرداخت این دیون صرفاً صدقات و زکات است، یا در فرض کمبود صدقات، باید از
بیت المال پرداخت شود؟
ج) آیا باید احراز شود که دین به واسطۀ انفاق بر عائله و در راه طاعت خدا بوده، نه بر اثر اسراف و صرف در معصیت؟ یا همین که
معلوم نشود در چه راهی صرف نموده، و بتوان حمل بر صحّت کرد کفایت میکند؟
جواب الف تا ج: در صورتی که حکومت اسلامی توانایی داشته باشد باید از محلّ زکات (اگر در اختیار دارد) دیون مدیونین را
بپردازد، و کافی است که آنها ظاهر الصّلاح باشند.
سؤال 1577 - در نظام اسلامی، مسائلی چون رأي دادن، شرکت در راهپیماییها، و امثال آن، از نظر فقهی چه حکمی دارد؟
ص: 563
جواب: در بسیاري از اوقات واجب است.
سؤال 1578 - رابطۀ حکم حکومتی با احکام اوّلیّه و ثانویّه چیست؟ آیا احکامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیر المؤمنین
علیه السلام در خصوص نظم بخشیدن به امور اجتماعی زمان خود، و همچنین نصب افراد به مناصب مختلف حکومتی صادر
میکردند، از مصادیق احکام حکومتی است؟
جواب: آنچه در بالا نوشتهاید از احکام حکومتی است، و احکام حکومتی عموماً به یک کبراي کلیّه، که در زمرة احکام عناوین
اوّلیّه یا ثانویّه است، بازمیگردد. به تعبیر دیگر، احکام حکومتی در طول احکام اوّلیّه و ثانویّه است، نه در عرض آنها.
سؤال 1579 - همان گونه که مستحضرید واردات خودرو به کشور، در این ایّام ممنوع میباشد، و بهاي فعلی اتومبیل پیکان بیش از
5 میلیون تومان است. و حد اکثر وُسع بنده در حال حاضر به زحمت حدود همان مبلغ است. بنده با جستجو در اینترنت متوجّه شدم
که میتوانم یک اتومبیل نو یا دست دوّم با حد اکثر 4 سال کار کرد را به مبلغ 2 تا 4 هزار دلار بخرم. با احتساب قیمت آزاد دلار
صفحه 322 از 371
3 تومان میشود، که اگر دولت بخواهد حتّی تا 100 % گمرکی روي آن اضافه /200 / 1 تا 000 /600 / قیمت ماشین مذکور 000
6 تومان میرسد که قابل تحمّل است. در ضمن امکان خرید قسطی واقعی، یعنی /400 / 3 تا 000 /200 / کند، بهاي آن به 000
پرداخت ما بقی پول پس از تحویل ماشین به صورت ماهانه وجود دارد. خودروي مذکور از جهات مختلفی، همچون استحکام،
مصرف بنزین، آلودگی هوا و مانند آن با پیکان قابل مقایسه نیست. با توجّه به تمام این جهات اگر شخصی مجبور به خرید اتومبیل
داخلی شود، در حالی که تمایل به خرید آن ندارد، مسئولیّت شرعی حوادث و خطرات جانی احتمالی با چه کسی است؟
جواب: تمام کشورها براي ورود اجناس خارجی به کشور خود، جز در موارد محدود، شرایط و قیودي قائلند، زیرا باز بودن
دروازهها به طور مطلق، تمام امور اقتصادي یک کشور را به هم میریزد. بنابراین باید برنامهریزي کنند که ورود چه
ص: 564
اشیایی و به چه اندازه در کشور مصلحت، و ورود چه اشیایی مصلحت نیست. اگر کارشناسان متعهّد نظري دادند، حکومت اسلامی
باید آن را دنبال کند و مردم هم باید آن را بپذیرند.
سؤال 1580 - آیا تخلّف از قوانین جمهوري اسلامی، مثل قوانین راهنمایی و رانندگی و مانند آن اشکال شرعی دارد؟
جواب: آري، اشکال شرعی دارد.
پاسخ فرمایید: « مصلحت » سؤال 1581 - لطفاً به سؤالات زیر پیرامون
-1 معناي لغوي، اصطلاحی و فقهی مصلحت چیست؟
-2 مصلحت عام یعنی چه؟ معیار و حدود آن کدام است؟
-3 آیا از منظر فقهی و قانونی میتوانیم در صورت تعارض بین قانون و مصلحت عام، مصلحت عام را بر قانون ترجیح دهیم؟
-4 صورت فقهی و شرعی اقدامات و اعمالی که واضع، یا مجري قانون بر پایۀ مصلحت انجام میدهد، چیست؟
-5 آیا حکومت اسلامی میتواند بنا بر مصلحت عام در یک رابطۀ حقوقی، مانند قرارداد حقوقی، حقّ و حقوق شناختهشدة اشخاص
را نادیده انگارد؟ اگر این اقدام را انجام دهد، بر چه مبنایی است؟
-6 در اصل 112 قانون اساسی به مصلحت نظام اشاره شده است؛ معیار قانونی و حدّ و حدود و تعریف این مصلحت چیست، و با چه
مبنایی شناخته میشود؟ آیا این مجمع میتواند بر پایۀ این مصلحت، قانونی را نسخ یا وضع نماید؟
جواب: مصلحت در فقه اهل سنّت مفهومی دارد، و در فقه مکتب اهل بیت علیهم السلام مفهومی دیگر. آنچه از نظر فقه شیعه قابل
توجیه است، در سه محور خلاصه میشود:
اوّل: آنچه مربوط به حفظ نظام و حکومت اسلامی است.
دوّم: حفظ نظم جامعه؛ بر اساس این دو نوع مصلحت بسیاري از احکام مستحدثه شکل میگیرد؛ زیرا حفظ نظام و حفظ نظم جامعه
از مهمترین اهداف اسلام است، که انحراف از آن جایز نیست.
ص: 565
سوّم: آنچه مربوط به تعارض اهمّ و مهمّ است؛ یعنی هرگاه دو مصلحت که مورد توجّه و قبول فقه اسلام است، در مقابل یکدیگر
قرار گیرند، باید مصلحت اهمّ را ترجیح داد و مهمّ را فداي آن کرد.
براي مثال در قسمت اوّل، میتوان مسائل مربوط به انتخابات، شرایط ویژة رئیس جمهوري، و نمایندگان و انتخاب کنندگان را در
نظر گرفت. و در قسمت دوّم، مسائلی مانند نظام بانکداري، و بخش مهمّی از نظام پولی، و مسائل اقتصادي امروز را، به عنوان مثال
میتوان ذکر کرد. و در قسمت سوّم محدود کردن پارهاي از معاملات، و صادرات و واردات کشور، که سلطۀ مردم را بر اموالشان
محدود میسازد، ولی اهداف مهمّی را احیا میکند، مثال خوبی است.
صفحه 323 از 371
سؤال 1582 - اعتماد به حکومت اسلامی، در صورتی که به طور مکرّر بیعدالتی و کذب از برخی مسئولین آن مشاهده شود،
چگونه است؟
جواب: براي رسیدن به حکومت اسلامی ایدهآل، راه درازي در پیش داریم.
باید همه سعی کنیم خلافکاریها روز به روز کمتر شود.
سؤال 1583 - آیا در حکومت اسلامی قوانین موجود میتواند بر شرع مقدّس اولویّت داشته باشد؟ آیا در این صورت لازم الاجرا
است؟
جواب: با توجّه به این که قوانین از شوراي نگهبان میگذرد، معمولًا مطابقت آن با شرع مقدّس ملحوظ میشود.
سؤال 1584 - شهرداري املاك (محلّ کار و سکونت) مردم را بدون رضایت آنان در طرح قرار داده، و چندین خانوار را سرگردان
نموده، و ناهنجاریهاي زیادي در محیط خانوادگی و زندگی اجتماعی آنان به وجود آورده است. به گونهاي که اکنون سه خانوار با
نُه سر عائله سالهاست سرگردانند. حکم شرع چیست؟
جواب: جایز نیست دولت املاکی را در طرح قرار بدهد، و تکلیف آنها را روشن نسازد. اگر واقعاً نیاز ضروري به آنها دارد، باید
قیمت آنها را به نرخ روز بپردازد، و اگر نیاز ضروري ندارد باید طرح را از روي آنها بردارد. بلا تکلیف گذاشتن خلاف شرع است.
ص: 566
سؤال 1585 - من در رانندگی موتور نسبتاً خبره هستم. ولی هنوز به سنّ گرفتن گواهینامه نرسیدهام. آیا میتوانم در شهر با موتور
رفت و آمد کنم؟
جواب: راندن وسایل نقلیّه بدون گواهینامۀ رانندگی شرعاً اشکال دارد.
سؤال 1586 - اگر، مثلًا، در یک منطقۀ دور افتاده، او امر و نواهی اسلام به طور کامل اجرا نشود، و مسائل رفاهی و حقوق
مستضعفان و افراد بینوا پایمال شود، و هیچ نظم مذهبی وجود نداشته باشد، آیا در چنین جایی میتوان هیئتی تشکیل داد تا ضمن
مراعات قواعد و ضوابط، حتّی از مخلّین نظم عمومی جریمه بگیرد، و آن را صرف در امور تنظیم عمومی کند، و در صورت نیاز،
متخلّفین را تهدید و با آنها برخورد کند؟
جواب: این گونه امور باید زیر نظر مجتهد جامع الشرائط، یا کسی که از طرف او مأذون است، صورت گیرد.
سؤال 1587 - در منطقهاي که نه از طرف دولت مورد توجّه است، و نه از طرف سازمانهاي دینی نظري به آن میشود، اگر یک زن
غیر مسلمان فقط به قصد نجات مردم از بیسوادي بخواهد مدارسی احداث، و در این مدارس از کتابهاي همان دولت و مذهب و از
معلّمین همان منطقه استفاده کند، و هیچ غرض دیگري نداشته باشد، و از مردم فقط زمین مدارس را مجّاناً بخواهد، آیا چنین کاري
مشروع، و کمک کردن به چنان زنی جایز است؟
جواب: هرگاه مدرسۀ مزبور زیر نظر مسلمین اداره شود، مانعی ندارد.
سؤال 1588 - معمولًا مردم در دهات براي حفظ نظام، قوانینی جعل میکنند. از جمله این که اگر کسی دامهاي خود را در زمین، یا
مزرعۀ دیگري بچراند، و به زراعت دیگران ضرر برساند، مبلغ معیّنی از صاحب دام میگیرند، در صورت امتناع از پرداخت مبلغ،
همان دامی را که ضرر رسانده توقیف نموده، و چنانچه ظرف سه روز جریمه را پرداخت نکند، دام را فروخته، پول جریمه را
برداشته، و آن را در موارد نیاز عمومی روستا خرج میکنند. اوّلًا: تعیین چنین قوانین و جرایمی در چنان مواردي مجاز است؟ و ثانیاً
در صورت جواز، آیا به جاي هزار تومان پول جریمه در
ص: 567
صورت امتناع، میتوانند دام او را بفروشند، و همۀ پول آن را در مورد نیازهاي عمومی روستا مصرف کنند؟ البتّه باید توجّه داشت
صفحه 324 از 371
که اگر در چنین جاهایی نظم و قوانینی وجود نداشته باشد، صد در صد نظام روستا از بین میرود، و حقّ ضعفا و یتیمان و
بیسرپرستان پایمال میشود.
جواب: اگر حفظ نظم در آن محیط منوط به این گونه امور است، مانعی ندارد، به شرط این که زیر نظر مجتهد، یا کسی که از
طرف او مأذون است، و با رعایت موازین شرع، انجام گیرد. و در هر صورت جرائم باید عادلانه باشد، و زاید بر آن را به صاحبش
برگردانند.
سؤال 1589 - این جانب داراي مغازهاي هستم که غیر از خودم، چند نفر دیگر از اعضاي خانواده در آن شریک و سهیم هستند، و
کار میکنند. به حمد الله از طفولیّت اهل خمس و وجوهات بوده، و همه سال و جوهات خود را نیز پرداختهایم. بعد از انقلاب
اسلامی هر از چندي به هر بهانهاي مبلغی را باید پرداخت کنیم. وجوهات که یک سهم مشخص است، و بر هر مسلمانی واجب
است آن را پرداخت کند، مالیات نیز سهم هر شهروند، و وظیفۀ ملّی اوست و آن نیز باید پرداخت گردد. لکن هیچ دلیل و حجّت
شرعی براي پرداخت سهم تصاعدي و مانند آن نداریم. آیا جزاي فعّالیّت بیشتر براي رونق کشور پرداخت جریمه است؟ اگر فعّالیّت
نباید کرد و نباید زحمت کشید، چرا علما از قول معصومین این قدر ما را تشویق به فعالیت میکنند؟
جواب: مالیات، در صورتی که ضرورت حلّ مشکلات کشور ایجاب کند، باید به صورت عادلانه باشد، تا مردم را به کار بیشتر و
تلاش زیادتر دعوت کند. و به طوري که شنیده شد، اخیراً برنامههایی در دست مطالعه است که مالیاتهاي تصاعدي که اثر نامطلوبی
در فعّالیّتهاي اقتصادي دارد اصلاح شود.
سؤال 1590 - در جمهوري اسلامی ایران چند میلیون دانشآموز اهل سنّت وجود دارد، که متولّی آموزش و پرورش آنها نظام
اسلامی است. معاونت پرورشی وزارتخانه براي قرآن و نماز و دینداري دانشآموزان شیعه در داخل و خارج مدرسه در ایّام تعطیل
و غیر تعطیل برنامهریزي میکند. مثلًا در بخش اقامۀ نماز، کتابهایی
ص: 568
پیرامون احکام پسران و دختران تألیف نموده، و به مسابقه میگذارد. و ممتازان را مورد تشویق قرار میدهد. امّا در مورد
دانشآموزان اهل سنّت تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. با توجّه به این که:
اوّلًا: مسئولیّت این دانشآموزان متوجّه نظام اسلامی است.
ثانیاً: تدوین برنامه براي آنها از سوي نظام، زمینهساز اعتماد آنها به نظام و وحدت جامعۀ اسلامی است.
و ثالثاً: آنها با این کار از بسیاري از خطرها مثل گرایش به وهّابیّت و مکاتب الحادي مصون میمانند.
به نظر حضرتعالی تدوین کتابهاي احکام طبق فقه اهل سنّت و به مسابقه گذاشتن آن بین دانشآموزان اهل سنّت چه صورتی دارد؟
جواب: در جایی که خوف گرایشهاي الحادي، یا وهابیّت و مانند آن باشد، انجام این کار با حفظ احترام مکتب اهل بیت علیهم
السلام مانعی ندارد.
سؤال 1591 - ما روستاییان شهرستان شیراز سالهاي زیادي است که به دامداري و کشاورزي مشغول هستیم. امّا از حدود یک سال
پیش تا به حال با مشکل افزایش بسیار زیاد قیمت علوفه و مواد غذایی دام (گاو) روبرو شدهایم، و متأسّفانه با وضعیّتی که پیش
آمده ادامۀ این شغل براي ما غیر ممکن است، مگر در صورت اختصاص دادن مقداري آرد به عنوان خوراك دامها. حال با توجّه به
این واقعیّت که در صورت ادامۀ این روند، تقریباً باید این شغل را که جدّاً به وضعیّت اقتصادي کشور کمک قابل توجّهی میکند،
از دست بدهیم، و پیدا کردن محلّ درآمد دیگر نیز براي مردم روستا بسیار مشکل میباشد لطفاً بفرمایید.
الف) حکم شرعی خود را در مورد مصرف آرد توسّط دامها بیان فرمایید.
جواب: اگر منظورتان استفاده از آردهاي دولتی مخصوص نان است، این کار جایز نمیباشد، ولی استفاده از آردهاي آزاد اشکالی
صفحه 325 از 371
ندارد.
ب) حکم شرعی کسانی که این آردها را به دست دامدارها میرسانند، چیست؟
جواب: اگر این سهمیّه مخصوص تهیّۀ نان است، فروختن آن به دامداران براي
ص: 569
خوراك دام جایز نیست، و کسانی که این کار را بکنند مرتکب خلافی شدهاند.
سؤال 1592 - منزلی که در آن ساکنیم، و داراي سند رسمی است، به شش نفر ارث رسیده است. مدّتی پیش سازمان میراث
فرهنگی، یکی از اتاقهاي این منزل را به عنوان آثار باستانی اعلام نموده، و گفته:
-1 حقّ تخریب خانه را ندارید.
-2 حقّ فروش خانه را هم ندارید. مگر این که اتاق مزبور را نفروشید.
با توجّه به این که بعضی از ورثه قصد فروش سهم خود، و برخی دیگر هم قصد تخریب و نوسازي خانه را دارند، و سازمان هم به
علّت کسري بودجه نمیتواند آن را بخرد، تکلیف ما چیست؟
جواب: چنانچه سازمان میراث فرهنگی ضرورتی در حفظ آن اتاق میبیند، باید قیمت عادلانۀ آن را بپردازد. در غیر این صورت
صاحبان خانه حقّ تصرّف در ملک خود را دارند.
-13 خرافات
سؤال 1593 - آیا دود کردن اسپند براي جلوگیري از چشم بد صحّت دارد؟
«. دود اسفند فضا را ضدّ عفونی میکند، و مفید است » : جواب: صحّت ندارد؛ ولی میگویند
سؤال 1594 - نظر جنابعالی دربارة فال حافظ چیست؟
جواب: فال اعتباري ندارد.
سؤال 1595 - اگر فال قهوه براي کار مشروعی انجام شود، چه حکمی دارد؟ مثلًا از این طریق گمشدهاي را پیدا نموده، یا گرهاي را
باز کند. در این صورت پول حاصل از آن چه حکمی خواهد داشت؟
جواب: فال قهوه و امثال آن از خرافات است، و شرعاً اعتباري ندارد، و گرفتن پول در مقابل آن جایز نیست.
سؤال 1596 - اخیراً آش بیبی سهشنبه، بیبی نور، بیبی حور، که نماز و آداب
ص: 570
اللّ دارد، که به
􀀀
مخصوصی دارد، رایج شده است. نماز آن صبح سه شنبه قبل از اذان ظهر خوانده میشود، و یک حمد و سه قل هو ه
صورت 5 رکعتی خوانده میشود! ضمناً آرد و حلواي این سفره را نباید نامحرم و پسر نابالغ و آسمان، ببیند! نظر شما در این مورد
چیست؟
جواب: اینها خرافات است؛ و عمل به آن خلاف شرع است. مردم را با زبان خوب مطّلع کنید، تا این کارها را ترك کنند.
سؤال 1597 - در بعضی از نقاط کشور، درختهایی از قبیل درخت گز و انگور مشاهده میشود، که عدّهاي از عوام نخهایی به آنها
در » : گره میزنند، و اعتقاد به تقدّس، یا شفا گرفتن، یا روا شدن حاجت، و بعضاً شفاعت توسّط آن درختان دارند! و میگویند
عدّهاي درختان مزبور را متعلّق به امام «! صورت کج اعتقادي و شک نسبت به درخت، حادثۀ ناگواري براي شخص پیش میآید
ما به این درختها معتقد بوده، و » : علی علیه السلام، یا حضرت أبو الفضل علیه السلام، یا دیگر اولیاي الهی دانسته، و میگویند
توسّل جسته، و حاجت گرفتهایم. و کسانی که درختان مزبور را سوزاندهاند، مصیبتی به آنها، یا فرزندان، یا بستگانشان رسیده، یا
صفحه 326 از 371
خواهشمند است بفرمایید: «. بیمار شدهاند
اوّلًا: عقیده به تقدّس این گونه درختها صحیح است، یا باطل؟
ثانیاً: گره زدن نخ، یا بستن پارچه به این درختها، و گرفتن حاجت از آنها جایز است؟
ثالثاً: آیا سوزاندن، یا از بین بردن چنین درختانی به عنوان مبارزه با خرافات، باعث گرفتاري و مصیبتی براي سوزاننده، یا بستگان او،
خواهد شد؟
جواب: این اعتقادات قطعاً از خرافات است، و حاجت خواستن از آنها نوعی شرك میباشد، و بر همه لازم است نهی از منکر کنند،
و پاداش خود را از خداوند بخواهند.
سؤال 1598 - هر از گاهی ورقهاي به این مضمون پخش میشود که:
شیخ احمد نامی در مدینه، پیامبر صلی الله علیه و آله را خواب دیده، و ستارهاي در آسمان »
ص: 571
آیا این اوراق اعتباري دارد، و «. ظهور میکند، و در توبه بسته میشود، و … هرکس بنویسد اینطور، و اگر ننویسد آنطور میشود
باید به آنها توجّه کرد؟
جواب: این اوراق مجعول و بیاساس است، و سالهاست که به دست افراد مرموزي پخش میشود.
سؤال 1599 - اخیراً در یکی از روستاهاي استان خراسان شخصی پیدا شده، که در حالت خاصّی فرو میرود (خلصه مانند) و از عالم
غیب خبرهایی میدهد، که با واقعیّت مطابقت دارد! به عنوان مثال، آدرس جمعی از سارقین را میدهد، اتومبیلهاي گم شده را
کشف میکند، بعضی از بیماریها را معالجه کرده، و بعضی از قتلها را فاش نموده، و قاتلها را معرّفی مینماید! با توجّه به آیۀ
لطفاً بفرمایید: « إِلّ هُوَ
􀀀
ا یَعْلَمُ الْغَیْبَ ا 􀀀ل» : کریمۀ
الف) آیا آنچه دربارة او گفته میشود حقیقت دارد، یا برنامۀ خاصّی در میان است؟
ب) اگر خرافه است، چگونه با بعضی از واقعیّات جور در میآید؟
ج) آیا ارتباط با ارواح میسّر است؟
جواب: این گونه افراد ممکن است گاهی درست بگویند، ولی بسیار میشود که خلاف واقع خبر میدهند، و این مسأله به تجربه
ثابت شده است. و ارتباط با ارواح ممکن است، ولی اینها که مدّعی هستند غالباً در اشتباهند. در این زمینه میتوانید به کتاب ما
مراجعه کنید. « عود ارواح و ارتباط با ارواح »
سؤال 1600 - در بعضی از نقاط استان ما، رسوم و عقائد غلطی وجود دارد، که مشکلات فراوانی براي مردم ایجاد کرده است. مثلًا
ازدواج و اجراي صیغۀ عقد را در سیزده روز اوّل فروردین جائز نمیدانند، و معتقدند که چنین ازدواجی نحس است! همچنین این
ایّام را براي عروسی نحس میدانند! مورد دیگر، که اخیراً مشکلی را نیز براي خانوادة خود ما پیش آورده، این است که میگویند
نباید دو خواهر با دو برادر ازدواج کنند، زیرا این کار باعث میشود در شب اوّل که عروس به خانۀ داماد میرود، خواهر دوّم، یا
یکی از دو خواهر، از دنیا برود! نظر شما چیست؟
ص: 572
جواب: آنچه در بالا نوشتهاید، جزء خرافات است، و هیچ اعتباري ندارد.
توکّل بر خدا کنید، و به این گونه مطالب اعتنا نکنید.
سؤال 1601 - در یکی از نشریّات از قول جنابعالی، که با بررسی ریشۀ تاریخی سیزده بدر، آن را یک مراسم خرافی معرّفی کرده
بودید، چنین آمده است:
صفحه 327 از 371
مراسم خرافی سیزده بدر را بررسی کردم، سرچشمهاش از نظر تاریخی به اصحاب الرّس، که در قرآن به آن اشاره شده، بر »
میگردد. به حالات اصحاب الرّس در تفاسیر اشاره شده، و در یکی از شروح نهج البلاغه نیز داستان مفصّل آن را چنین یافتم:
دوازده شهر یا آبادي بود، که هر شهر و آبادي به یکی از ماههاي سال خورشیدي نامیده شده بود؛ آیین مردم آن شهرها بتپرستی
بود. درختان صنوبر را پرستش میکردند. زیرا صنوبر منبع درآمد خوبی براي آنها بود. روز اوّل سال، همۀ مردم از تمام دوازده شهر
یا روستا در شهر فروردین جمع میشدند، و مراسم جشنی داشتند. فردا به شهر اردیبهشت میرفتند، و در آنجا مراسمی داشتند. روز
سوّم به آبادي خرداد میرفتند، … تا به آبادي اسفند که میرسید، دوازده شهر تمام میشد؛ روز سیزدهم دسته جمعی از آبادیها
خارج شده، به بیابانها میرفتند، و مراسم سیزده و جشن و پایکوبی و آلودگی به انواع مفاسد را در آنجا برگزار میکردند.
بنابراین سیزده بدر سنّتی بوده که از بتپرستان باقی مانده است، همانطور که مراسم شب چهارشنبه سوري، که احترامی براي آتش
خواهشمند است صحّت و سقم این مطلب را بیان فرمایید. «. قائل میشوند، سنّتی از آتشپرستان است
جواب: آنچه از ما نقل شده اجمالًا صحّت دارد.
سؤال 1602 - چند سالی است حرکتی در برخی مساجد رواج یافته، که به نظر میرسد ترویج نوعی خرافه باشد. ماجرا بدین قرار
است که در شب اوّل ماه ربیع الاوّل، از حدود نیمه شب تا اذان صبح، افرادي (که غالباً خانمها هستند) با در دست داشتن شمع،
پشت درب مساجد تجمّع نموده، و با کوبیدن درب مساجد به صورت آهسته، و خواندن اذکاري، توسّل جسته و حاجات خود را
طلب مینمایند. و این حال تضرّع در هنگام اذان صبح به اوج خود میرسد. کسانی که به این شیوه عمل
ص: 573
میکنند، آن را مستند به شنیدههاي خود از بعضی خانمهاي جلسهاي، و هدف از آن را رفع همّ و غم، و برآورده شدن حاجات، و
تسلّی دل حضرت زهرا علیها السلام میدانند.
لطفاً بفرمایید:
-1 آیا اساساً چنین عملی مستند روایی دارد؟
-2 آیا چنین عملی (که در حال گسترش میباشد) میتواند به عنوان یک حرکت شایسته مورد تأسّی دیگران قرار گیرد؟
-3 در صورتی که عمل فوق از جملۀ خرافات، و یا خدایی نکرده نوعی بدعت باشد، وظیفۀ ائمّۀ جماعات و متدیّنین در این
خصوص چیست؟
جواب: با توجّه به این که این عمل در روایات معصومین علیهم السلام وارد نشده، انجام آن به عنوان یک امر مستحبّ شرعی جایز
نیست، و سزاوار است ائمّۀ محترم جماعات مردم را به سوي مراسم و توسّلاتی دعوت کنند که در روایات معصومین علیهم السلام
وارد شده است، وگرنه ممکن است افراد منحرف براي وهن مذهب هر روز امر تازهاي اختراع نمایند، و ناآگاهان را به سوي آن
دعوت کنند.
سؤال 1603 - در تعطیلات نوروزي به کتابهایی برخوردم که در مورد نقوش و مانند آن بحث کرده بود، و حتّی در مورد این که
چگونه (بعنوان مثال) محبّت کسی را به دل شخص دیگري بیندازیم، مطالبی آورده بود. یا مثلًا نقشی منسوب به پیامبر اکرم صلی الله
آیا این مطالب «. اگر کسی در طول عمر، یک مرتبه به آن نگاه کند، بیمه میشود » : علیه و آله کشیده، و در ذیل آن نوشته بود
صحّت دارد؟
جواب: این گونه مطالب اعتباري ندارد، و در کتابهاي معتبر نیست.
سؤال 1604 - بعضی از خواهران در جلسۀ دعا، ختمی به نام حضرت جواد الائمه علیه السلام انجام میدهند. به این ترتیب که دعاي
میگویند. « یا جواد الائمۀ ادرکنی » توسّل را قرائت نموده، و هنگامی که به نام امام نهم علیه السلام میرسند، حدود یکصد مرتبه
صفحه 328 از 371
سپس دعا را ادامه داده، و ذکر مصیبت میکنند. شالهاي سبزي هم تهیّه، و به صورت گرو در اختیار سایرین قرار میدهند. تا این
ختم را نذر نموده، و به جا آورند، و حاجت بگیرند. صندوقی هم به این نام مبارك تهیّه، تا به آن هیأت کمک شود. نظر مبارك را
بفرمایید.
ص: 574
جواب: این کار، کار صحیحی نیست. خواهران میتوانند دعاي توسّل را از اوّل تا به آخر مطابق آنچه در کتاب دعا آمده بخوانند، و
اللّ نتیجه خواهند گرفت.
􀀀
ان شاء ه
سؤال 1605 - شخصی، که زندگی عادي خود را میگذرانده، ناگهان دچار مشکلات عدیده میگردد! یکباره افسردگی،
ناراحتیهاي عصبی، کم خوابی و بیحوصلگی، نظم زندگیاش را از هم میپاشد! با مراجعه به چند پزشک متخ ّ صص اعصاب و
روان، نه تنها هیچ گرهی از کار او گشوده نمیشود، بلکه روز به روز حالش بدتر میشود، تا بالاخره از مراجعه به پزشک ناامید، و
کسی تو را سحر کرده، شاید به زودي عمرت به » : به یک ساحر معروف مراجعه میکند. وي پس از سعی و تلاش زیاد، میگوید
ساحر معروف، با همدستی یک ساحر دیگر، چند عدد تعویذ و دعا را کشف میکند، که اسم آن شخص روي آن نوشته «! سر آید
شده، و همراه با اشیاي عجیب همچون فولاد، سوزن، استخوان و مانند آن، در یک جا قاب شده بود. ساحر با این که با آن شخص
آشنا نیست، اسم کسی که این کارها را کرده به او میگوید، او هم به یقین رسیده که عامل این سرگردانی و بدبختی همان شخص
است. حال با توجّه به این که تمام زندگی وي از هم پاشیده (البتّه بعد از پیدا شدن و پاره شدن کاغذهاي مذکور حالش بهتر شده
است) و اگر کمک ساحران نبود تا چند روز دیگر رشتۀ زندگیاش از هم پاشیده میشد. عامل این بدبختیها و رنجهاي وي چه
تاوانی باید بپردازد؟
جواب: قول ساحران اعتباري ندارد، به آن اعتنا نکنید. دستوري به شما میدهم، اگر عمل کنید حال شما ان شاء اللّه خوب خواهد
یا » شد: نمازها، مخصوصاً نماز صبح را اوّل وقت بخوانید، و بعد از نماز صبح دست راست را روي سینه بگذارید، و هفتاد مرتبه
بگویید. سپس 110 مرتبه صلوات بفرستید. در هر شبانه روز پنج مرتبه آیۀ الکرسی بخوانید، و به خود بدمید. و هر وقت « فتّاح
را بگوئید. این برنامه را تا چهل روز ادامه دهید، ان شاء اللّه مشکل شما « لا حول و لا قوّة الّا باللّه » گرفتار ناراحتی فکري شدید، ذکر
برطرف خواهد شد.
ص: 575
-14 دعاها
هرکس » : سؤال 1606 - در برخی روایات پیرامون فضیلت خواندن برخی از دعاها، و تسبیحات حضرت زهرا بعد از نماز، آمده است
نسبت به کرم و بخشندگی خداوند «. این دعاها و تسبیحات را بخواند مثل این است که تازه از مادر متولّد شده، و هیچ گناهی ندارد
هیچ شکّی ندارم، ولی کسی که گناهان فراوانی دارد، آیا با خواندن این دعاها تمام گناهانش بخشیده میشود؟ اگر نمازهاي قضاي
زیادي داشته باشد، آیا (مثلًا) با احیا گرفتن شبهاي قدر، یا خواندن این دعاها، خداوند تمام گناهانش را میبخشد؟
جواب: این گونه روایات شامل حقّ النّاس نمیشود، آنها باید پرداخته شود. و همچنین شامل گناهانی که حدّ شرعی دارد
نمیگردد، بلکه باید حدّ آنها شرعاً اجرا گردد، و شامل گناهانی که جبرانی، مانند قضا و کفّاره دارد نیز نمیشود، چون قضا و
کفّاره با این اعمال ساقط نمیگردد، و شمول آن نسبت به بقیّۀ گناهان، با توجّه به عفو و کرم خداوند، چیز بعیدي نیست.
سؤال 1607 - در اثناي قرائت دعاهایی همچون دعاي کمیل، ندبه، توسّل و مانند آن، خواننده، یا شرکت کنندگان جملاتی از آن را
با خود زمزمه، و حتّی بعضی کلمات دعا را چند بار تکرار مینمایند، در حالی که در دعا تکرار نشده است. این کار چه حکمی
صفحه 329 از 371
دارد؟ نقل داستان و ذکر مصیبت در وسط دعا چطور؟
جواب: بهتر است دعاها را به همان صورتی که از ائمّه علیهم السلام رسیده بخوانند. و اگر قصد عزاداري و ذکر مصیبت دارند، قبل
یا پس از اتمام دعا بخوانند. و چیزي از دعا را تکرار نکنند.
سؤال 1608 - دعاي توسّل در چه شب یا روزي باید خوانده شود؟
جواب: دعاي توسل شب و روز خاصّی ندارد.
سؤال 1609 - دعاهایی از ائمّه علیهم السلام، بخصوص حضرت علی علیه السلام و امام سجّاد علیه السلام، نقل شده که مضمون آن
یا دعاهایی که از ترس «. خداوندا! گناهانی که باعث قطع باران، یا تغییر نعمتها، و نزول بلاها میشود، ببخش و بیامرز » : چنین است
قبر و حساب
ص: 576
و صراط سخن میگوید، و شبیه این مضامین. در حالی که ما عقیده داریم آنان مصون از هر گناهی هستند. این دو مطلب را چگونه
میتوان توجیه کرد؟
جواب: این سؤال دو پاسخ دارد؛ اوّل این که منظور، تشویق مردم، و بعد تعلیم آنان است؛ یعنی هنگامی که مردم مرتکب معاصی
میشوند، و رحمت الهی قطع میشود، راه چاره چیست؟ دیگر این که منظور، اشاره به ترك اولیهاست. البتّه ترك اولی به این
معنی نیست که کار حرام یا مکروهی انجام شده، بلکه ترك اولی ممکن است مستحبّ باشد، که نسبت به مستحبّ بالاتر، عنوان
صفحۀ 103 به بعد آوردهایم. « پیام قرآن » ترك اولی به خود میگیرد. شرح این مسأله را در جلد 7
اگر کسی بخواهد به کمالات معنوي برسد، باید ادعیه و اذکار را مانند دارو بداند، و آن را زیر نظر طبیب » : سؤال 1610 - فرمودهاند
آیا صحیح است؟ «. روحانی و مجتهد مصرف کند؛ زیرا ادعیه داراي مراتب روحی است
جواب: دعاهایی که از معصومین علیهم السلام رسیده، و گروهی خاصّ در آن ذکر نشده، براي همه مفید و مایۀ پیشرفت معنوي
است.
سند معتبري دارد؟ « جامع الدّعوات » سؤال 1611 - آیا کتاب
جواب: سند معتبري ندارد.
معمول شده است. نظر مبارك حضرت عالی در این زمینه چیست؟ « ختم یا علی » سؤال 1612 - اخیراً در بعضی از محافل
جواب: شکّی نیست که توسّل به معصومین علیهم السلام، مخصوصاً وجود مبارك امیر مؤمنان، علی علیه السلام، و شفیع قرار دادن
آنها در درگاه خداوند متعال، از بهترین عبادات و سبب حلّ مشکلات است. ولی سزاوار است پیروان مکتب اهل بیت به سراغ دعاها
و توسّلاتی بروند که در کتب معتبره از معصومین علیهم السلام نقل شده است؛ مانند دعاي توسّل که علّامۀ مجلسی و دیگران آن را
از کتب معتبره از ائمّۀ معصومین علیهم السلام نقل کردهاند، و براي برآمدن حاجات بسیار مؤثّر است.
-15 دعانویسی
سؤال 1613 - آیا کار دعانویسها و فالگیرها منشأ اسلامی دارد؟
ص: 577
جواب: دعانویسی، و فالگیري حرفهاي جایز نیست.
سؤال 1614 - اگر کسی جهت نوشتن دعاهایی که در بعضی کتب براي شفاي سردرد و مانند آن آمده پول بگیرد، چه حکمی
دارد؟
صفحه 330 از 371
جواب: اگر دعاهایی باشد که در کتب معتبر نوشته شده، مانعی ندارد.
سؤال 1615 - نظر شارع مقدّس در مورد دعانویسی چیست؟ آیا در اسلام چیزي به نام دعانویسی وجود دارد؟
جواب: نوشتن دعاهایی که از ائمّه معصومین علیهم السلام رسیده، و در کتب معتبره موجود است، اشکال ندارد. و امّا دعانویسی
حرفهاي، که متداول افراد سودجوست، صحیح نیست.
سؤال 1616 - گاه افرادي با عنوان دعانویسی اقدام به کلاهبرداري میکنند. براي این که بتوان تشخیص داد که کدام مورد
کلاهبرداري و کدام مورد بر اساس دستورات اسلام است، چه راههایی وجود دارد؟
جواب: چنانچه افراد مزبور آدمهاي با سواد و باتقوایی باشند، و از کتب معتبر استفاده کنند، دعانویسی آنها صحیح است. در غیر این
صورت اعتمادي بر آنها نیست.
سؤال 1617 - برخی دعانویسها دعاهایی به نام زبان بند، بختگشایی، چلهبُري، جلب محبّت، قفل کردن، کارگشا، بازشدن بسته
شده، دفع بلیّات، باطل السحر، و مانند آن به افراد میدهند. آیا چنین دعاهایی وجود دارد؟
جواب: اینها اعمال افراد سود جو، و احیاناً شیّاد است.
سؤال 1618 - آیا دعانویسی صرفاً نوشتن دعایی خاصّ در کاغذ، و نگه داشتن به همراه خود میباشد، یا دستور العملی هم دارد؟
مثل این که نوشتۀ کاغذ را در آب حل کرده، و به کسی بخورانند! یا دعاي خاصّ ی را بسوزانند! یا در معرض باد قرار دهند! یا زیر
سنگ بگذارند! یا آن را دفن کنند! یا در آب روان بیندازند. آیا این دستور العملها اعتباري دارد؟
جواب: سوزاندن دعا مطلقاً جایز نیست. ولی شستن، یا به آب انداختن، در
ص: 578
بعضی از کتب در مورد بعضی از دعاها یا عریضهها آمده است.
سؤال 1619 - از آنجا که اکثر مراجعین به دعانویسها بانوان میباشند، که براي رفع مشکلات و ناراحتیهاي خود اقدام به این کار
نموده، و بعضاً افرادي تحت عنوان دعانویس اقدام به فریب آنان میکنند، چه توصیهاي براي روشنگري آنان دارید؟
جواب: باید خطر مراجعۀ به این گونه افراد را به همۀ بانوان گوشزد کرد، تا در دام آنها گرفتار نشوند.
-16 رؤیا
سؤال 1620 - اگر کسی در رؤیا ببیند که صاحب قبري خود را نوة امام موسی بن جعفر علیه السلام و میرزا معرّفی میکند، و خواب
بیننده انسان محترم و ثقهاي باشد؛ آیا امامزاده بودن صاحب قبر ثابت میشود؟ آیا به عنوان امامزاده میتوان براي آن قبر و صاحبش
نذر کرد؟ آیا میتوان گنبد و بارگاه براي آن قبر ساخت؟ اگر در کتابی آمده باشد که به مقتضاي رموز اعداد امامزادهاي در همان
قبرستان مدفون است، آیا امامزاده بودن صاحب آن قبر ثابت میشود؟ آیا گره زدن نخ و پارچه، و قفل زدن به حرم امامان و
امامزادگان وجه شرعی دارد؟
جواب: امامزاده بودن باید با دلیل معتبر ثابت شود. خواب و امثال کتابهایی که اشاره کردهاید، حجّت نیست، و نباید به آنها ترتیب
اثر داد. گره زدن و امثال آن به قبور امامان و امامزادگان معلوم النسب نیز کار درستی نیست، و باید به طور معقول زیارت خواند.
سؤال 1621 - سنگی لب رودخانه بود. خانمی در خواب میبیند که این سنگ پنجۀ حضرت علی دارد، از خواب بیدار میشود،
جریان را به مردم میگوید. مردم باور میکنند. سنگ مذکور را برداشته، و به شکل حجر الأسود در دیوار مسجد نصب میکنند!
اکنون زن و مرد و دختر و پسر به زیارت آن سنگ میروند. لطفاً بفرمایید:
چنانچه خانمی در حال حیض، یا جوانی در حال جنابت باشد، آیا میتواند داخل مسجد شود و آن سنگ را لمس کند؟ آیا این کار
صفحه 331 از 371
نوعی سنگپرستی نیست؟
ص: 579
جواب: خواب مزبور اعتبار ندارد، و واجب است مؤمنین محترم و عزیزان آن روستا اقدام کنند، و آن سنگ را ببرند، و در رودخانه
بیندازند، و احترام به آن سنگ شرعاً جایز نیست، و توقّف جنب و حائض در مسجد حرام است.
احترام قائل « قدمگاه » سؤال 1622 - در جوار روستاي ما، محلّی است که اهالی منطقه از سالیان دور براي آنجا به عنوان مکان مقدّس
بودهاند، و آن گونه که نقل میکنند از حدود سی سال پیش تا به حال مکرّر اشخاصی به خواب اهالی آمدهاند. پس از آن اهالی
چندین بار آن محلّ و فضاي اطراف را حفّاري نموده، ولی نتیجهاي حاصل نشده است. اخیراً سیّدهاي به خواب یکی از اهالی آمده،
و محلّ قبر را در عالم رؤیا مشخّص کرده، که اهالی پس از حفّاري آن محلّ، ساختمان مخروبهاي را که تا حدود یک متري دیوارها
و ستونهاي سالم داشت، آشکار گردید. ولی روز بعد که بنا بود کف ساختمان را (که ساروجی است) جهت یافتن قبر حفّاري
کنند، همان شخص به خواب یکی از اهالی آمده، و از ادامۀ حفّاري منع کرده است. لطفاً نظر مبارکتان را در این زمینه اعلام
فرمایید.
جواب: خواب نمیتواند مدرکی بر وجود امامزاده در آنجا باشد؛ مگر این که از طرق معتبر این مطلب ثابت شود.
-17 رسانهها
الف و ب) اطّلاعرسانی و اطّلاعرسانان
سؤال 1623 - مرز بین خبر و تبلیغ در اسلام چیست؟
جواب: در فقه اسلامی اصطلاح خاصّ ی براي این دو موضوع نیست. اگر در کلمات فقها به کار رود، مراد همان معنی عرفی است.
خبر واقعیّتی را بیان میکند، ولی تبلیغ به منظور ترغیب و تشویق به چیزي یا کاري صورت میگیرد.
سؤال 1624 - آیا خبر درجهبندي هم دارد؟ ترتیب نشر اخبار از بُعد اهمیّت چگونه است؟
جواب: البتّه رسانههاي جمعی در جامعۀ اسلامی، وظیفه دارند اخباري را که
ص: 580
باعث پیشرفت و شکوفائی اسلام میشود، یا جلو ضرر و زیانهاي محتمل (از داخل، یا خارج) را میگیرد، با نهایت دقّت و
بیکموکاست در اختیار آنان بگذارند. و هر خبري تأثیر بیشتري در جهت فوق داشته باشد، اهمیّت بیشتري دارد، و اخبار بر اساس
همین معیار درجهبندي میشود.
سؤال 1625 - آیا صدق و کذب خبر هم داراي انواعی است؟
جواب: آري، ممکن است خبري صد در صد کذب باشد، و خبري پنجاه درصد، یا کمتر، یا بیشتر. بنابراین در صدق و کذب،
درجهبندي وجود دارد.
سؤال 1626 - آیا در اسلام سانسور جایز است؟ اگر هست، چه حدودي دارد؟ چگونه میتوان آن را در جامعۀ اسلامی پیاده کرد؟
جواب: هرگونه خبري که انتشار آن به حال جامعه مضرّ است، یا سبب بیداري دشمنان یا بهرهبرداري سوء آنان میشود، یا موجب
تفرقه بین صفوف مسلمین میگردد، یا ایجاد یأس و وحشت و بدبینی میکند، یا تبعات دیگري مانند آنچه گذشت دارد، چنین
اخباري نباید انتشار یابد. به همین دلیل در زمان جنگ، بسیاري از اخبار موقّتاً مکتوم میماند، و پس از برطرف شدن خطر، فاش
میگردد.
صفحه 332 از 371
شبیه این معنا، در موارد دیگر نیز کاملًا ممکن است.
سؤال 1627 - خطّ قرمز شرعی ما به عنوان رسانهها در کشور چیست؟
جواب: خطّ قرمز، که نباید از آن گذشت، همان است که نمونههاي آن در بالا بیان شد.
سؤال 1628 - در عرصۀ خبري، تساهل، تسامح، مدارا و مانند آن چه معنایی دارد؟
جواب: تسامح و مدارا معانی مختلفی دارد. اگر منظور سازش با مخالفان اسلام، و میدان دادن به دشمن براي ضربه زدن به دوست
است، چنین چیزي جایز نیست؛ امّا اگر منظور همزیستی مسالمتآمیز، با گروههاي سالم، یا پیروان مذاهب دیگر باشد، به گونهاي
که ضرري به حال مسلمین و آیین اسلام نداشته باشد، جایز است.
سؤال 1629 - تحلیل در اخبار و گزارشها، مانند علم تفسیر در حوزههاست. آیا
ص: 581
میشود براي تحلیل خبري و گزارش نیز چارچوبی تعیین نمود؟ آن چارچوبها کدامند؟
جواب: معمولًا براي تحلیل اخبار باید از قرائن و شواهد و سوابق موجود و مسائل مشابه استفاده کرد. اگر به نتیجۀ قطعی برسند،
میتوانند به طور قطع قضاوت کنند. در غیر این صورت، باید روي عنوان احتمالی بودن تکیه شود، تا مطلبی بر خلاف واقع نگفته
باشند.
سؤال 1630 - در مواقعی که خبري به ظاهر ضدّ اسلام، و در حقیقت به نفع نظام است، (مثلًا در بعد اقتصادي و مانند آن) خبرنگار
باید کدام را ترجیح دهد؟
جواب: با توجّه به این که نظام بر اساس اسلام بنا شده، چنین تضادّي متصوّر نیست. مگر کسانی که یا به مسائل اسلامی توجّه
ندارند، یا به مصالح نظام.
سؤال 1631 - یک خبرنگار همیشه در معرض قضاوت و اجتهاد است. حدّ و حدود این قضاوت و اجتهاد تا کجاست؟ (دروازه بانی
خبر و عبور دادن خبرها از فیلترها).
جواب: از آنچه در پاسخ دو سؤال قبل نوشته شد، جواب این سؤال روشن میشود.
سؤال 1632 - یک خبرنگار در مقابل ضدّ ارزشها چگونه میتواند امر به معروف و نهی از منکر کند؟
جواب: خبرنگار هم طبق ضوابط امر به معروف میتواند عمل کند؛ در جایی که احتمال تأثیر وجود دارد، و ضرري بر آن مترتّب
نمیشود، و منکر بودن آن مسلّم است، باید به وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر عمل کند. مگر این که شغل او (که به عنوان
یک واجب کفایی عمل میکند) به خطر افتد؛ در این صورت میتواند این کار را به طور غیر مستقیم انجام دهد؛ یعنی به وسیلۀ
دیگران.
سؤال 1633 - یک خبرنگار چگونه میتواند با تهاجم، یا شبیخون فرهنگی مقابله کند؟
جواب: خبرنگار از طریق اطّلاعرسانی به افرادي که آمادة انجام وظیفه در مورد این مبارزه هستند، و همچنین از طریق افشاگري در
سطح جامعه، به ویژه
ص: 582
اطّلاعرسانی دربارة پیامدهاي سوء و اثرات زیانبار این تهاجم، میتواند غیر مستقیم کمک کند.
سؤال 1634 - دروغ مصلحتآمیز بهتر است، یا راست فتنهانگیز؟
جواب: راست اگر فتنهانگیز باشد و مفاسدي ایجاد کند باید از آن پرهیز کرد؛ خواه دروغش مصلحتآمیز باشد، یا بیهوده. و از
آنجا که این مطلب به قاعدة اهمّ و مهمّ بازمیگردد، باید ضررهاي ناشی از دروغ و فواید آن را با یکدیگر مقایسه کرد، آنچه واجد
صفحه 333 از 371
اهمیّت بیشتري است، انجام داد. در ضمن اگر بتوان از دروغ به توریه پناه برد، توریه مقدّم است. و منظور از توریه سخنی است که
تاب دو معنی داشته باشد؛ شنونده معنایی را از آن تصوّر میکند که خلاف واقع است و باور میکند، و مصلحت حاصل میشود،
امّا گوینده معناي دیگري را تصوّر میکند، که مطابق با واقع است.
سؤال 1635 - مرز انتقاد کجاست؟ اگر انتقاد با پیشنهاد همراه نباشد، چه ضرري دارد؟ آیا خبرنگار در صورتی که پیشنهادي ارائه
نکند، میتواند انتقاد کند؟
جواب: انتقاد اگر با پیشنهاد توأم باشد، به یقین بهتر است؛ ولی اگر انتقادکننده نتواند پیشنهادي مطرح کند، بازهم از باب امر به
معروف و نهی از منکر باید وظیفۀ خود را انجام دهد.
سؤال 1636 - کمفروشی در خبر و اطّلاعرسانی چیست؟
جواب: کمفروشی معنی خاصّی دارد، که در معاملات تصوّر میشود، و مفهوم عامّی دارد، که هرکس از کار خودش کم بگذرد (و
به اصطلاح بدزدد) مصداق آن خواهد بود. و در مورد خبر، اگر خبر را به طور ناقص و دست و پا شکسته نقل کنند، یا اصلًا بعضی
از اخبار را نقل کنند و بعضی را نقل نکنند، شبیه آن است که کمفروشی کردهاند.
سؤال 1637 - آیا استفاده از خانمها در جمعآوري خبر و گزارشگري مجاز است؟
جواب: در صورتی که رعایت اصول عفّت شود، همکاري زنان مانعی ندارد.
سؤال 1638 - استفاده از تصویر و چهرة زنان مسلمان، اگر محجّبه باشند، چه حکمی دارد؟
ص: 583
جواب: با شرایطی که ذکر کردهاید، اشکالی ندارد.
سؤال 1639 - با توجّه به این که قرآن کلام خدا، و معجزة اوست، و بالطّبع خداوند براي برقراري ارتباط با انسانها شیوههاي بیانی
متفاوتی دارد، که قطعاً کاملترین نیز میباشد، این شیوههاي بیانی کدام است؟ چگونه میتوان در عرصۀ خبر از آن استفاده کرد؟
جواب: براي پی بردن به شیوههاي فصاحت و بلاغت قرآن، و استفادة از آن براي شیوههاي خبرنگاري، میتوانید به جلد هشتم پیام
نوشتۀ ما، مراجعه فرمایید. « قرآن و آخرین پیامبر » قرآن، بحث اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت، صفحۀ 87 به بعد، یا به کتاب
سؤال 1640 - اشخاصی هستند که تفکّرات التقاطی و سوابق فکري مغایر با نظرات اکثریّت فقهاي شیعه، و فقه حاکم بر نظام مقدّس
جمهوري اسلامی (نظیر بحث ولایت فقیه) دارند. آیا میتوان دیدگاهها و نظرات آنها را در جامعه انتشار داد، تا مردم با شنیدن
ادِ* الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ 􀀀 فَبَشِّرْ عِب » اقوال مختلف بهترین آن را انتخاب کنند؟ در صورتی که پاسخ منفی باشد، آیۀ شریفۀ
را چگونه تفسیر میفرمایید؟ « أَحْسَنَهُ
جواب: این کار در صورتی که موجب بدآموزي نگردد، کار خوبی است. و این مشکل عمدتاً از طریق نحوة بیان مناسب نظرات
مخالفین تأمین میشود، به این معنی که نظرات آنها به صورت موذیانه و مخرّب و توأم با دروغ و تهمت و جوسازي بیان نگردد.
البتّه باید توجّه داشت که مسائل مختلف است؛ بعضی از مسائل را میتوان در سطح عموم مطرح کرد، و بعضی از مسائل باید در
سطح حوزه و دانشگاه و محافل علمی مطرح گردد؛ زیرا احتیاج به آگاهیهاي تخصّصی دارد. به یقین اشتباه این دو دسته از مسائل
به یکدیگر، سبب بروز مشکلاتی در سطح جامعه میگردد.
سؤال 1641 - یک خبر موثّق داراي چه خصوصیّاتی است؟
جواب: خبر موثّق را از چند طریق میتوان شناخت: نخست از طریق وثاقت
ص: 584
راوي؛ یعنی ناقل خبر شخص مورد اعتمادي باشد. دوّم، از طریق مقبولیّت عمومی، یعنی اگر چه راوي شناخته شده نیست، امّا خبر
صفحه 334 از 371
در میان مردم چنان شهرتی دارد که موجب اطمینان میشود. سوّم، از طریق محتواي خبر، یعنی مضمون خبر چنان مستدلّ و توأم با
قرائن است، که خود گواه صحّت خویش است.
سؤال 1642 - آیا ناقلان اخبار و بیان کنندگان وقایع، شرایط خاصّی دارند؟
جواب: آري شرایط خاصّی دارند؛ وثاقت و امانت، هوش کافی براي فهم مطالب، و حافظۀ قوي براي نگهداري و حفظ مطالب، و از
همه مهمتر، بینظري و حُسن نیّت، و آلوده نکردن اخبار با سلیقۀ شخصی، از جملۀ این شرایط است.
سؤال 1643 - یک خبرنگار تا چه حدّ میتواند در نقل خبر به گفتۀ دیگران استناد کند؟ با توجّه به این که نمیشود به تواتر رسید؟
جواب: تا آن جایی که خبر به حدّ تواتر نرسد، و محفوف به قرائن اطمینانبخش نباشد، باید آن را به صورت خبر محتمل ذکر کند؛
نه خبر قطعی.
سؤال 1644 - یک خبرنگار، غیر از روش مشاهده، چگونه میتواند به صدق یا کذب خبر، یا واقعۀ خاصی، برسد؟ راههاي شناخت
این دو کدام است؟
جواب: از جوابهاي بالا معلوم شد.
سؤال 1645 - هرگاه خبرنگاري شاهد ماجرایی نبوده، ولی میخواهد خبر آن را نقل کند، چند نفر شاهد لازم است تا خبرنگار به
برسد؟ « راستی خبر »
جواب: اگر یک فرد مورد وثوق خبر را نقل کند، کافی است. ولی احتیاط آن است که در اخبار مهمّ به قول یک نفر قناعت نکند.
سؤال 1646 - آیا در نقل خبر، و شهادت بر وقوع حادثهاي، بین زن و مرد تفاوتی وجود دارد؟ آیا در این مورد باید همچون اداي
شهادت در محاکم قضایی عمل کرد؟
جواب: در این مسائل فرقی میان زن و مرد نیست.
سؤال 1647 - بسیاري از سخنرانیها، بیانیّهها، مصاحبهها و مانند آن داراي متونی طولانی است؛ در حالی که خبرنگار مجبور به
خلاصه کردن آن میباشد. در
ص: 585
خلاصهگیري، امکان فاصله گرفتن از مضمون، و احیاناً القاي یک مفهوم دیگر وجود دارد. آیا این کار نیز خیانت در امانت
محسوب میشود؟
جواب: در صورت تغییر محتوا، هم دروغ و هم تهمت محسوب میشود؛ ولی تلخیص کردن و نقل به معنی مانعی ندارد.
سؤال 1648 - آیا براي تهیّۀ خبر مورد نیاز نظام، میتوان رشوه داد؟
جواب: در صورتی که راه منحصر به آن باشد، و خبر مورد نیاز است، مانعی ندارد. و نام آن را نباید رشوه گذاشت.
سؤال 1649 - چگونه میتوان ثقه بودن خبرنگار را تشخیص داد؟
جواب: ثقه بودن مخبر، از طریق معاشرت، یا شهادت افراد مطّلع و آگاه و ثقه استفاده میشود.
آیا این موضوع «. گاه میتوان براي حفظ نظام، برخی از واجبات را نیز ترك کرد » : سؤال 1650 - امام راحل قدس سرّه میفرمودند
در خبر هم صادق است؟ آیا خبرنگار نیز میتواند براي حفظ نظام به دروغ متوسّل شود؟
جواب: اگر واقعاً مسأله به صورت اهمّ و مهمّ درآید، و مانند دروغ براي اصلاح ذات البین شود، مانعی ندارد. ولی چون ممکن
است این حکم وسیلۀ سوء استفاده قرار گیرد، و به هر بهانهاي خبرهاي دروغ منتشر کنند، باید حتّی الإمکان از این کار پرهیز کرد.
سؤال 1651 - گاه مجبوریم براي سرپوش نهادن بر یک عملیّات، یک سناریوي اطّلاعرسانی طرّاحی کنیم. تا اهداف خود را، که
فقط تقویت نظام است، به پیش ببریم، و شاید هیچ کدام از مسائلی که طبق این سناریو منتشر میکنیم اساسی نداشته باشد. حدّ و
صفحه 335 از 371
حدود ما در این وضعیّت چیست؟
جواب: باید مطابق قانون اهمّ و مهمّ رفتار شود.
سؤال 1652 - آیا در پردازش اخبار میتوانیم از شیوههاي خبري غرب، که با ترکیب اطّلاعات مختلف پیامهاي خاصّ ی را القا
استفاده « چینش اطّلاعات در کنار هم » ،« برجستهسازي » ،« انگارهسازي » میکنند، و با واقعیّت فاصله دارد، مانند شیوههاي
ص: 586
ارائۀ تصویري هدفدار از یک موضوع است، که هدف خاصّ ی را دنبال میکند، مانند کلمه « انگارهسازي » : کرد؟ توضیح این که
اولویّتبندي در اطّلاعات با اهمیّت مورد نظر، که هدف « برجستهسازي » . که غرب براي اسلامگرایان به کار میگیرد « بنیادگرایی »
به کار گرفتن سوابق موضوعات دیگر، و چسباندن آن به موضوع جدید، « چینش اطلاعات » . خاصّ القاي در پیام را دنبال میکند
براي ایجاد یک پیام جدید و القاي یک فکر و تحمیل عقیده است. مثل این که هر انفجاري در هر جاي جهان رخ میدهد، با ذکر
سابقۀ انفجارهاي دیگر که در آن برخی ایران را متّهم کردهاند، القاي اتّهام جدید به ایران با این سابقه قطعی است.
جواب: در صورتی که هدف مشروع و مثبتی در این کار دنبال شود مانعی ندارد.
سؤال 1653 - همۀ ما مطمئن هستیم که بنگاههاي خبرپراکنی استعماري براي خدشهدار کردن نظام جمهوري اسلامی به ترفندهاي
خبري و گزارشی متوسّل میشوند؛ خبرها و گزارشهایی ساخته میشود که اصلًا بنیانی ندارد. آیا ما نیز میتوانیم براي دفاع از
حیثیّت خود از چنین شیوهاي استفاده کنیم؟
جواب: در صورتی که راه دفاع منحصر به این کار باشد، و موجب وهن اسلام و جمهوري اسلامی نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1654 - برخی اخبار به ضرر ماست؛ ولی بیان نکردن آن، موجب بیاعتمادي به نظام، و رسانههاي خودي و توجّه به رسانههاي
خارجی میگردد. در این مواقع چه وظیفهاي داریم؟
جواب: هرگاه ضرر نگفتن بیش از ضرر گفتن باشد، لازم است آن خبر بیان شود.
سؤال 1655 - مردم تا چه حد براي شنیدن خبرها محرم هستند؟ حدّ افشاي یک خبر محرمانه تا کجاست؟
جواب: حدّ افشاي آن تا آنجاست که تولید ضرر و زیانی براي جامعه نکند.
سؤال 1656 - چه اخباري را میتوان عادي، و چه خبرهایی را باید محرمانه تلقّی نمود؟
ص: 587
جواب: اخباري که افشاي آن سبب سوء استفادة افراد منحرف، یا آگاهی دشمن، یا ضرر و زیانی در سطح جامعه شود، یا آبروي
فرد یا گروهی را به خطر میاندازد، یا افشاي اسرار خصوصی افراد را در پی دارد، جزء اخبار محرمانه به شمار میرود.
سؤال 1657 - گاه بین دولتمردان، احزاب، جناحها و مانند آن، اختلافی رخ میدهد.
و از سویی یک خبرنگار باید با توجّه به جایگاه خود اخبار و مسائلی را منتشر کند که مطابق خطّ اصلی نظام، و بدون گرایش باشد.
بر فرض که هر دو خط سیاسی مورد قبول نظام باشد، وظیفۀ خبرنگار در این گونه موارد چیست؟
جواب: باید اخبار واقعی را در مسیر مصلحت نظام منتشر کرد.
سؤال 1658 - تا چه حد میتوان خبر جعلی را مخابره کرد؟ آیا این گونه خبرها میتواند در نظام اسلامی جایگاهی داشته باشد؟
حتّی اگر رعایت مصلحت نظام، افراد، یا مانند آن مدّ نظر باشد؟
جواب: در این گونه امور باید مصلحت اهم نظام و جامعه در نظر گرفته شود.
سؤال 1659 - یک خبرنگار تا چه حد میتواند نسبت به افراد افشاگري نماید؟ آیا در افشاگري بین مرد و زن تفاوتی وجود دارد؟
بین مسلمان و غیر مسلمان چطور؟
صفحه 336 از 371
جواب: اسرار هیچ مسلمانی را نمیشود افشا کرد؛ مگر در مواردي که مصلحت مهمتر در کار باشد.
سؤال 1660 - در جامعۀ ما کسانی هستند که نه مسلمان هستند، و نه انقلاب را قبول دارند. در قبال نشر مسائل و اخبار و نظرات آنان
چه وظیفهاي داریم؟
جواب: از آن چه موجب تضعیف نظام، یا تشویش اذهان عمومی است باید پرهیز شود، و میتوان آنچه را مفید، و یا حدّ اقل فاقد
ضرر است، منتشر ساخت.
سؤال 1661 - بیان اخبار نشاطآور براي جامعه چه حدودي دارد؟ آیا میشود براي ایجاد این نشاط به دروغهاي مصلحتی نیز متوسّل
شد؟
جواب: ایجاد نشاط مجوّز دروغ گفتن نیست.
سؤال 1662 - گاه نقل خبري از خارج مرتبط با عقاید مسلمانان است. اگر بیان
ص: 588
از وجود چنین عقیدهاي « بیخبري » چنین خبري موجب وهن عقاید ما گردد، بیان آن بهتر است، یا کتمان آن؟ اگر کتمان شود، آیا
مفسدهآمیزتر نخواهد بود؟
جواب: در این گونه موارد باید از قانون اهم و مهم تبعیت نمود، و مصلحت و مفاسد کار را سنجید، و آن چه مهمتر است باید مورد
توجّه قرار بگیرد.
سؤال 1663 - آیا میتوانیم اخبار رسانههاي خارجی را پخش کرده، و پس از آن نظر خود را نیز بیان نماییم؟
جواب: تفسیر و تحلیل اخبار، که سبب بهرهگیري صحیح و پرهیز از سوء استفاده میشود، نه تنها جایز بلکه گاه واجب است.
سؤال 1664 - آیا حدس و گمان را میشود به عنوان یک خبر و نظر منتشر نمود؟
جواب: هرگاه در آن قید کنند که این خبر به صورت حدس و گمان است، و مفسدهاي هم بر آن مترتّب نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1665 - خبري (سیاسی، اقتصادي یا فرهنگی) منتشر کردهایم که صدق و کذبش برایمان مشخّص نبوده است، حکم آن
چیست؟
جواب: در صورتی که به منبع خاصّی اسناد داده شود، و صدق و کذبش بر عهدة آن منبع واگذار گردد، و نشر آن مفسدهاي نداشته
باشد، اشکال ندارد.
سؤال 1666 - اگر دولتی ظالم باشد، خبرنگار تا چه حد میتواند اسرار را فاش کند؛ هر چند خودش نیز شهروند همان دولت باشد؟
جواب: در صورتی که نشر آن اخبار موجب امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با فساد باشد، هیچ اشکالی ندارد.
سؤال 1667 - اگر خبررسانی را ابزاري براي اعمال نظارت در همۀ شئون (امور سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادي) جامعه
بدانیم، که در مسیر تحقق
« اعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعیَّته 􀀀 کُلُّکُمْ ر »
باشد، حدود این نظارت چیست، تا یک خبرنگار هم از مسیر قوانین شرعی و اخلاقی خارج نگردد، و هم وظیفۀ نظارت دقیق در
همۀ ابعاد عملی شود؟
جواب: پاسخ این سؤال در لابهلاي پاسخهاي بالا آمده است.
ص: 589
از نگاه لغتشناسی، چه تفاوتی با خبرنگاري ما در فارسی دارد؟ « استخبارات » - سؤال 1668
جواب: استخبارات به معناي جستجوگري و کارهاي اطّلاعاتی است، و اکنون در کشورهاي عربی این واژه دربارة وزارت اطّلاعات
صفحه 337 از 371
به کار میرود. ولی خبرنگاري اشاره به شرح حوادثی است که آشکارا در سطح جامعه رخ میدهد.
سؤال 1669 - گاه در قلب دشمن اقدام به گماشتن مخبرین میکنیم. طبعاً کاري که وي میکند، براي ما اطّلاعرسانی، و از دید
دشمن جاسوسی است. چه تفاوتی بین مخبري و جاسوسی هست؟
جواب: از جواب بالا روشن شد.
سؤال 1670 - آیا انتساب القاب زننده و موهن، به دشمنان دین و انقلاب رواست؟
جواب: این گونه کارها، در شأن مؤمنان و علاقهمندان به اسلام نیست.
سؤال 1671 - دشمنان ما در عرصۀ بین المللی به صورت دائم از طریق خبر، گزارش، تحلیل دروغ علیه ما تبلیغ میکنند، اگر ما هم
مثل آنان عمل کنیم، چه تفاوتی با آنان داریم؟ آیا مجاز هستیم؟ حدّ آن چیست؟
جواب: لازم است از طریق صداقت و راستگویی اخبار را منعکس کنیم، و مراقب توطئههاي آنها باشیم، و دروغهاي آنها را افشا
کنیم، و مطمئن باشید دروغ سرانجام فاش، و سبب بیاعتباري میشود.
سؤال 1672 - رشوه دادن به خبرنگاران و نویسندگان خارجی براي درج مطلب به نفع نظام در رسانههاي خارجی چه حکمی دارد؟
جواب: نام این کار را نمیتوان رشوه گذاشت؛ بلکه حقّ الزّحمهاي است که در مقابل کار مثبت و مفید و مشروع پرداخت میشود،
و براي دهنده و گیرنده اشکالی ندارد.
سؤال 1673 - استفاده از تصویر و چهرة زنان اجنبی چه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از چهرة زنان بیحجاب و بد حجاب، در شأن جمهوري اسلامی نیست.
ص: 590
سؤال 1674 - در انتشار خبرهایی که مربوط به کشورهاي خارجی مسلمان است، چنانچه مخالف نظام جمهوري اسلامی ایران
باشند، آیا میتوان همانند کشورهاي غیر مسلمان با آن برخورد کرد؟
جواب: بیشک کشورهاي اسلامی مخالف، با کشورهاي غیر اسلامی مخالف تفاوت دارند.
سؤال 1675 - بعضی اوقات افرادي که محبوب مردم هستند، در مسیر دین عمل نمیکنند، و با نظام ناسازگاري دارند. آیا میتوان
براي منفور کردن آنان به تهمت متوسّل شد، و آنان را منزوي کرد؟
جواب: توسّل به تهمت و دروغ و مانند آن، در شأن خبرنگاران مسلمان و متعهّد نیست.
سؤال 1676 - برخی در بیان نظرات بسته عمل نموده، و فقط به نشر دیدگاههاي خود بسنده میکنند. امّا عدّهاي براي تنویر افکار
جامعه نظر دیگران را (اگر چه بیدین، یا ضدّ نظام باشند) گرفته، و آن را نقد نموده، و به نوعی تضارب آرا میکنند. با توجّه به
سنّت ائمّۀ ما (همچون حضرت صادق علیه السلام و امام باقر علیه السلام و یارانشان در گفتگو با زنادقه و مانند آن) کدام روش به
صلاح جامعۀ اسلامی است؟
جواب: مادام که طرح نظرات دیگران، و نقد و بررسی آن، سبب پیشرفت فکري و فرهنگی مسلمین است، باید از این روش استفاده
کرد. و اگر در مواردي جنبۀ تخریبی پیدا کند، باید از آن پرهیز کرد.
سؤال 1677 - خطر مخبرِ صادقِ ناآگاه بیشتر است، یا مخبرِ کاذبِ آگاه؟
جواب: هر دو خطرناك هستند.
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 3، ص: 590
صفحه 338 از 371
سؤال 1678 - آیا بیان غیر واقعی چهرة نظام، به منظور تقویت آن در مقابل دشمنان نظام جایز است؟
جواب: حتّی الامکان باید براي هر کاري از صداقت بهره گرفت، که هم به شرع نزدیکتر است، و هم به عقل.
سؤال 1679 - برخی افراد که مورد اعتماد نظامند، باید مطرح شوند. آیا میتوان در
ص: 591
مورد آنان قهرمانسازي کرد، تا آنان در سطح جامعه معرّفی شوند؟ حدّ شرعی این کار تا کجاست؟
جواب: اگر منظور از قهرمانسازي مبالغۀ بیجا و بزرگ نمایی بیمورد است، جایز نیست. و اگر منظور معرّفی چهرههاي ناشناختۀ
گرانقدر با ایمان است، نه تنها کار خوبی است، بلکه لازم میباشد.
سؤال 1680 - اگر خبرنگاري خبري را به صورت شفاهی از منبع موثّقی دریافت، و آن را منتشر سازد، آنگاه آن منبع به دلیل منافع
شخصی، یا سازمان خود، اصل خبر را انکار نماید، آیا این خبرنگار مسئول است، اگر چه اصل خبر واقعیّت داشته باشد؟
جواب: خبرنگار مسئول نیست. و براي حفظ حیثیّت خود باید واقعیّت را فاش کند.
همزمان باید انجام شود. اگر از « صحّت » و ،« دقّت » ،« سرعت » سؤال 1681 - با توجّه به ویژگیهاي کار حرفهاي خبررسانی، که در آن
مجموعۀ سوژههاي خبري، یا در هر سوژه از مجموعۀ اطّلاعات واصله- که خبرنگار ناگزیر از گزینشگري است، و این گزینش بر
اساس ملاکهاي حرفهاي و تجربی کار صورت میپذیرد- اگر نسبت به سوژة خبري بیتوجّهی شود، و یا ارائۀ اطّلاعات آن، به دلیل
اهمیّت در سرعت انتقال خبر، با نقص و ضعف صورت پذیرد، آیا خبرنگار مسئول است؟ و در صورت شکایتِ طرفهاي ذي ربط،
خبرنگار به عنوان متّهم باید در دادگاه حاضر و پاسخگو باشد؟
جواب: چنانچه این امر بر اثر سهل انگاري بوده باشد، و سبب تضییع حقّی گردد، خبرنگار مسئول است، ولی اگر از قبیل اشتباهاتی
است که به هر حال براي غیر معصومین پیش میآید، خبرنگار مسئولیّتی ندارد. امّا چنانچه سبب ضرر و زیان شود، باید از عهدة
ضرر و زیان برآید؛ زیرا در ضررهاي جانی و مالی، عمد و خطا هر دو مسئولیّت آفرین است. با این تفاوت که عمد مجازات هم
دارد؛ ولی خطا مجازات ندارد.
ص: 592
سؤال 1682 - با توجّه به این که رسانههاي مکتوب، مخصوصاً مطبوعات به شکل فعلی (هم به لحاظ گستره و پهنۀ اطّلاعرسانی، و
هم تأثیرگذاري عمیق آن در آحاد مردم، و هم از جهت نقش نظارتی و کنترلی آن که رابط میان تودة مردم با حکومت است)، زادة
تحوّلات ماشینی قرون اخیر است. آیا پدیدهاي واقعاً مستحدثه و مولود مدنیّت قرون اخیر است، یا حقیقتی قدیمی است، که به
شکلی نو، ظهور مجدّد کرده است؟
جواب: بیشک این موضوع پدیدهاي نو میباشد؛ ولی از شمول عمومات و قوانین کلّی اسلام خارج نیست.
ج) جرایم مطبوعاتی
سؤال 1683 - آیا میتوان به دلیل تمایزات ذاتی انتقال مطالب در مطبوعات با دیگر طرق شفاهی انتقال، جرایم مطبوعات را، با دیگر
جرایم (علیرغم تشابه اسمی) دو نوع جرم تلقّی کرد؟ مثلًا آیا شرایط احراز وقوع جرم توهین در روابط شخصی، با احراز وقوع جرم
توهین نسبت به حکومت و نهادها و افراد وابسته یکسان است؟
جواب: توهین در هر صورت جرم است. البتّه با تفاوت اشخاص و زمان و مکان و گسترة آن، تفاوت میکند.
سؤال 1684 - با عنایت به این که در روایات تصریح شده که باید مرجع احراز وقوع جرم با صدور حکم واحد باشد، نظر حضرتعالی
در خصوص مبناي شرعی تفکیک مذکور و احیاناً مغایرت آن با اصول فقهی چه میباشد؟
صفحه 339 از 371
جواب: ممکن است حاکم شرع در مسائلی که احتیاج به خبرویّت دارد، براي احراز جرم تکیه بر نظرات اهل خبره کند، و پس از
ثبوت موضوع انشاي حکم نماید.
سؤال 1685 - در صورت پذیرش مستحدثه بودن جرایم مطبوعاتی، آیا قوانین و مقرّرات آن از نوع قوانین حکومتی است؟ و در
صورت عدم پذیرش، آیا حکومت اسلامی به لحاظ مصالح حکومتی میتواند قواعد خاصّی براي این نوع جرایم وضع
ص: 593
نماید؟ مثلًا قائل به تفکیک میان مرجع احراز وقوع جرم و مرجع صدور رأي شده، یا تبعیّت دادرس از نظر هیئت منصفه را الزامی
بداند. آیا این کار جایز است؟
جواب: همان گونه که در بالا گفته شد، موضوع از موضوعات مستحدثه است، ولی از چهارچوب قوانین کلّی اسلام خارج نیست، و
ثبوت موضوع به وسیلۀ اهل خبره در اینجا چیز تازهاي نمیباشد، و ظاهراً عناوین اوّلیّه براي تبیین احکام مربوط به جرایم مطبوعاتی
کافی است، و اگر در شرایط خاصّی کافی نباشد، میتوان از عناوین ثانویّه استفاده کرد.
استفاده شده، و احکامی بر آن بار شده است. براي « مقدّسات اسلامی » سؤال 1686 - در برخی از قوانین جمهوري اسلامی از عبارت
روشن شدن این قوانین و دست یافتن به یک چهارچوبۀ شفّاف در سیاستهاي فرهنگی، و پرهیز از افراط و تفریط، لطفاً به سؤالات
زیر پاسخ دهید:
الف) تعریف مقدّسات اسلامی چیست؟ آیا میتوان براي آن معیاري تعیین کرد، و مصادیق مورد اختلاف را با آن معیار سنجید؟
جواب: البتّه تعبیر به مقدّسات اسلامی در هر مورد با ملاحظۀ قرائن موجود در کلام ممکن است تفسیر خاصّ ی داشته باشد؛ ولی
پیامبر صلی الله » ،« خدا » معمولًا هنگامی که این تعبیر گفته میشود، اشاره به اموري است که در نظر همۀ دینداران محترم است؛ مانند
و امثال آن. ممکن است در پارهاي از ،« احکام مسلّمۀ اسلام » ،« کعبه » ،« مساجد » ،« قرآن مجید » ،« ائمّۀ هدي علیهم السلام » « علیه و آله
موارد، مقدّسات اسلامی معناي گسترده تري داشته باشد.
ب) آیا مرجع تشخیص مقدّسات اسلامی عرف است، و با مراجعه به وجدان اهل عرف میتوان مصادیق آن را شناخت، یا از اموري
است که شناخت آن مستلزم خبرویّت و کارشناسی است؟ واضح است در صورت اوّل، هیأت منصفۀ دادگاههاي رسیدگیکننده به
جرایم مطبوعاتی، به عنوان نمایندگان افکار عمومی، صلاحیّت تشخیص مقدّسات اسلامی را خواهند داشت، و در صورت دوّم،
ارجاع امر به کارشناس یا کارشناسان ضرورت خواهد داشت. لکن این سؤال مطرح است که در
ص: 594
صورت دوّم، چنانچه موضوع، بین کارشناسان اسلامی مورد اختلاف باشد، تکلیف چه خواهد بود؟
جواب: مرجع تشخیص، عرف افراد دیندار و آشنا به مسائل اسلامی است، و ممکن است در موارد پیچیده، نیاز به استفاده از نظر
دانشمندان و علماي دینی نیز باشد.
ج) آیا انتقاد از احکام و مفاهیم قرآن و عترت، یا سیرة ائمّۀ اطهار علیهم السلام، از مصادیق اهانت است؟ آیا نقد و بررسی آیات،
روایات، سیره و احکام فقهی بر اساس روشهایی غیر از اسلوب متداول میان علماي دین، نوعی اهانت است؟ اصولًا نقد و بررسی این
گونه امور در چه صورت اهانت به مقدّسات تلقّی میشود؟ و در هر صورت، سوء نیّت منتقد، یا عدم قصد اهانت وي، چه تأثیري
در این امر دارد؟
جواب: اگر منظور از نقد و بررسی، ایراد به قانون و قانونگذار باشد، بیشکّ جزء مصادیق اهانت است، و اگر منظور، اشکال و ایراد
به کسانی باشد که چنان حکمی استنباط کردهاند، و به تعبیر دیگر، استنباط زیر سؤال برود نه حکم الهی، مصداق اهانت به
مقدّسات اسلامی نیست.
صفحه 340 از 371
نشریّات و مطبوعات در بیان مطالب » : سؤال 1687 - با توجّه به اصل 24 قانون اساسی جمهوري اسلامی ایران، که مقرّر میدارد
لطفاً بفرمایید: «. آزادند، مگر این که مخلّ به مبانی اسلام، یا حقوق عمومی باشد
چیست؟ آیا مبانی اسلام به معناي احکام زیر بنایی است، یا ضروریّات دینی یا فقهی « مبانی اسلام » و « إخلال » الف) مقصود از
منظور میباشد، یا معناي دیگري دارد؟
مسائل ضروري دینی است. خواه در مسائل اعتقادي باشد، مانند توحید و معاد و عصمت انبیا و ائمّۀ ،« مبانی اسلام » جواب: منظور از
معصومین علیهم السلام و امثال آن، و خواه در فروع دین و احکام و قوانین اسلام، و خواه در مسائل اخلاقی و اجتماعی باشد، و
هر کاري است که سبب تضعیف مبانی فوق، یا ایجاد بدبینی و شکّ و تردید نسبت به آنها شود، خواه از طریق « اخلال » منظور از
درج مقاله باشد،
ص: 595
یا داستان، یا عکس و کاریکاتور، و یا غیر آن.
ب) آیا طرح سؤال، یا برداشتهاي جدید نسبت به مسائل اسلامی، اخلال محسوب میشود؟
جواب: اگر منظور از سؤال، گرفتن جواب باشد، اخلال نیست. ولی اگر به منظور ایجاد شبهه در افکار مردم باشد، إخلال محسوب
میشود. و منظور از برداشت، اگر صرفاً بیان یک احتمال علمی باشد که تحت مطالعه قرار گیرد، إخلال نیست؛ امّا هرگاه به طور
قطع روي آن تکیه شود، یا به طوري نشر گردد که در تضادّ با مسائل ضروري اسلام محسوب گردد، اخلال به مبانی خواهد بود.
ج) آیا میان طرح سؤال و برداشتهاي جدید در مجلّات علمی و تخصّصی، با طرح آنها در نشریّات عمومی فرقی هست؟
جواب: بدون شک بین این دو تفاوت است. در نشریّات عمومی گاه ممکن است شکل إخلال به مبانی اسلام به خود بگیرد، ولی
در نشریّات خصوصی این چنین نیست.
د) فیلمها
سؤال 1688 - لطفاً به سؤالات زیر پیرامون فیلمها پاسخ فرمایید:
-1 ساخت انواع فیلمهاي تخیّلی، وحشتزا، خشونتآمیز، کمدي و جنسی، از نظر اسلام چه حکمی دارد؟
-2 بیان احساسات زن و مرد نامحرم در فیلم چه حکمی دارد؟
-3 اگر فردي نقش همسر دیگري را بازي کند، با توجّه به این که محرمیّتی وجود ندارد چگونه است؟
-4 آیا پوشاندن کلاهگیس زنان از دید مردان در فیلم واجب، و حکم موي طبیعی را دارد؟
-5 تفاوت تماشاي زنان اهل کتاب و زنان کافر در چیست؟
-6 تماشاي فیلمهاي کمدي (خندهدار) که فقط جنبۀ خنداندن دارد، چه حکمی دارد؟
ص: 596
-7 تقلید صدا در فیلمها، مثل این که مردي صداي زنی را تقلید کند یا بالعکس، چه حکمی دارد؟
جواب: فیلمهاي بدآموز و زیانبار، مانند فیلمهاي جنسی و وحشتزا و امثال آن، حرام است، ولی فیلمهاي آموزنده یا لااقل سرگرم
کنندة بدون مفسده، نه تنها اشکالی ندارد؛ بلکه گاه بسیار مفید و مؤثّر، و سبب پیشرفت اهداف اسلامی است. و بازي کردن مردي
در نقش همسر بدون محرمیّت در صورتی که خلاف شرعی در آن نباشد ذاتاً اشکالی ندارد، و همچنین تقلید صداي جنس دیگر.
سؤال 1689 - نشان دادن چهرة کامل پیامبر صلی الله علیه و آله و حضرت زهرا علیها السلام و ائمّۀ اطهار علیهم السلام در حالات
زیر چه حکمی دارد؟
صفحه 341 از 371
الف) نشان دادن چهرة کامل بدون هیچ گونه تغییر در چهرهپردازي؟
جواب: این کار خلاف آداب است.
ب) نشان دادن چهرة کامل همراه با گریم، به گونهاي که تماشاگر با کمی دقت مصنوعی بودن آن را بفهمد.
جواب: این فرض نیز مانند فرض سابق است.
ج) استفاده از اشخاصی که در تمام مدّت بازیگري خود فقط نقش ائمّه علیهم السلام را بازي میکنند.
جواب: مانند جواب سابق است.
د) استفاده از بازیگرانی که فقط نقشهاي مثبت را بازي میکنند.
جواب: مانند جواب سابق است، ولی اگر چهرهها را مبهم و نامشخّص، و مثلًا غرق در نور نشان بدهند مانعی ندارد.
سؤال 1690 - تاکنون نسبت به وجود مقدّس حضرت حجّت بن الحسن (عجّل اللّه فرجه الشّریف)، و حضور و اطّلاع و عنایت ایشان
به مؤمنین و شیعیان، فیلمی مستند به روایات اهل بیت علیهم السلام تهیّه و تدوین نشده است. ما تصمیم گرفتهایم در این زمینه
حرکتی انجام دهیم، مستدعی است نظر مبارك خویش را نسبت به تهیّۀ صحنهاي در مسجد مقدّس جمکران، که امام عصر (عجّل
اللّه فرجه الشّریف) را در
ص: 597
حال حرکت در کنار مردم و متدیّنین هستند بفرمایید؟ (البتّه بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه فقط از زانو به پایین؛
بدین شکل که امام عصر علیه السلام در حال گام برداشتن هستند.) فیلمبرداري از چنین صحنهاي چه حکمی دارد؟ یا در کنار
مؤمنینی که مشغول دعا خواندن هستند، صحنهاي از امام زمان علیه السلام (بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه به
تصویر کشیدن دو دست امام علیه السلام در حال قنوت) فیلمبرداري گردد، حکمش چیست؟
جواب: چنانچه احترامات لازم رعایت شود، و این اشتباه براي بیننده حاصل نشود که گمان کند واقعاً شما امام را در این صحنه در
مسجد جمکران و مانند آن دیدهاید و فیلم برداشتهاید، اشکالی ندارد.
سؤال 1691 - نظر حضرت عالی دربارة تصویرسازي از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امامان معصوم و یا انبیاي الهی علیهم
السلام چیست؟
جواب: هرگاه تصویر و عکس موجب اهانت به مقام آن بزرگواران نباشد، و نسبت قطعی به آنها داده نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1692 - در صورت جواز، آیا ایفاي نقش توسّط غیر مسلمانان از اهل کتاب، یا غیر اهل کتاب جایز است؟ پیروان فِرق و
مذاهب اسلامی چطور؟
جواب: با در نظر گرفتن شرایط بالا، فرقی در میان تصویرسازان نیست.
سؤال 1693 - معیار و ملاك صدق اهانت، یا عدم صدق اهانت در تصویرسازي چیست؟ پخش آن از طریق صدا و سیماي
جمهوري اسلامی چه حکمی دارد؟
جواب: معیار آن است که در عرف آن را هتک بدانند، و در صورتی که اهانتآمیز باشد، جایز نیست.
سؤال 1694 - اخیراً در خارج از کشور فیلمهایی رواج یافته که به ایفاي نقش رسول اکرم صلی الله علیه و آله، یا امامان معصوم
علیهم السلام یا یکی از انبیا علیه السلام، میپردازند. با توجّه به این که احتمال میرود اغراض ناشایستهاي در کار باشد، نظر خویش
را اعلام فرمایید.
جواب: باید در این گونه موارد بسیار دقیق بود. هرگاه پس از دقّت کافی،
ص: 598
صفحه 342 از 371
محذورهاي بالا در آن نباشد، مانعی ندارد. ولی معمولًا ظاهر شدن اشخاص مستقیماً در نقش معصومین از نظر مردم با ایمان، مشکل
آفرین است.
سؤال 1695 - ساختن فیلمهاي خندهدار و تفریحی سالم چه حکمی دارد؟
جواب: مانعی ندارد.
سؤال 1696 - ساختن فیلمهاي ترسناك، به منظور به یاد مرگ انداختن مخاطبان، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر موجب ضرر و زیانی نباشد، جایز است.
سؤال 1697 - فیلمبرداري از مساجد، که بازیگر باید در آن ایفاي نقش کند، چه حکمی دارد؟ اماکن متبرّکه و امامزادهها چطور؟
جواب: در صورتی که هتک احترام مسجد نشود، و مزاحم نمازگزاران نگردد، مانعی ندارد.
سؤال 1698 - پوشیدن لباس روحانیّون به وسیلۀ بازیگران چه حکمی دارد؟
جواب: اگر احترام این لباس حفظ شود، مانعی ندارد.
سؤال 1699 - در فیلمهاي مستند، فیلمبرداري از مردگان و اجسادي که در کفن هستند، چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه کفن را باز نکنند، و احترام میّت حفظ شود، مانعی ندارد.
سؤال 1700 - اخیراً در منطقۀ ما، کانال تلویزیونی جدیدي راهاندازي شده که هم برنامههاي خوب و مشروع، و هم برنامههاي حرام
دارد. آیا همکاري با این کانال تلویزیونی جایز است؟
جواب: در صورتی که برنامههاي حرام دارد، همکاري با آن جایز نیست.
سؤال 1701 - ارائۀ فیلمها و نقشهایی که- احیاناً- اهانت به مقدّسات اسلامی به شمار میآید، و لو در آن تصویرسازي معصومان
علیهم السلام نباشد، چه حکمی دارد؟ و اساساً تشخیص آن چگونه خواهد بود؟
جواب: به یقین چنین فیلمهایی جایز نیست. و معیار، فهم مردم آگاه و متدیّن است.
ص: 599
سؤال 1702 - آیا در مسائل فوق میان فقهاي شیعه و سنّی اختلافی وجود دارد؟
جواب: اگر موجب اهانت شود، فرقی میان علماي اسلام نیست.
سؤال 1703 - آیا حکم مذکور نسبت به حضرت أبو الفضل العبّاس علیه السلام و حضرت زینب علیها السلام و مانند آن بزرگواران
نیز جاري است؟
جواب: دربارة تمام شخصیّتهاي محترم اسلام، هر چیز که مایۀ اهانت گردد جایز نیست.
سؤال 1704 - براي ارائۀ زندگی معصومان علیهم السلام از طریق فیلم و نمایش و سریال، با حفظ حدود فقهی چه راه حلّی را ارائه
میدهید؟
جواب: بهترین راه حلّ این است که معصومین علیهم السلام را به صورت مبهم یا در هالهاي از نور نشان دهند، تا مشکلی از این
جهت ایجاد نشود. ولی دربارة دیگران چنانچه احترامات لازم رعایت شود، نشان دادن آنها اشکالی ندارد.
سؤال 1705 - نظر جنابعالی در مورد سینما چیست؟
جواب: در صورتی که سینما خالی از امور خلاف شرع باشد، و سبب آموختن مسائل اجتماعی، تربیتی و اخلاقی شود، یا لااقلّ جنبۀ
سرگرمی سالم داشته باشد، مجاز است.
سؤال 1706 - اگر مدرّسان معتقد در دسترس نباشند، آیا تحصیل دانش فیلمسازي از مدرّسان ضعیف الاعتقاد جایز است؟
جواب: در صورتی که مفسدهاي بر آن مترتّب نشود، مانعی ندارد.
صفحه 343 از 371
سؤال 1707 - براي تحصیل دانش فیلمسازي، نگاه کردن به فیلمهایی که زنان بد حجاب در آن هستند، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر تحصیل دانش فیلمسازي براي تحصیل اهداف مقدّسی باشد، و دیدن آن فیلمها منشأ فساد نشود، اشکال ندارد.
سؤال 1708 - در امر ساختن فیلم آیا میتوان از زن بازیگر استفاده کرد، با توجّه به این که باید با بازیگر صحبت و تمرین کرد؟
جواب: اگر از حدود عفّت خارج نشود، اشکالی ندارد.
ص: 600
سؤال 1709 - یکی از عناصر فیلمسازي، چهرهپردازي (گریم) است، آیا این کار جایز است؟
جواب: اگر به وسیلۀ نامحرمان انجام نشود، مانعی ندارد.
سؤال 1710 - تراشیدن ریش براي هنرپیشههاي مرد، و نیز نمایان بودن زیر گلو و مقداري از مو و برآمدگیهاي سینه و قسمتهایی از
پایین بدن براي هنرپیشههاي زن، چه حکمی دارد؟
جواب: تراشیدن ریش بر خلاف احتیاط است؛ مگر این که ضرورتی ایجاب کند، و امّا نمایان کردن قسمتهاي مذکور براي زنان در
مقابل نامحرم جایز نیست؛ مگر این که توسّط فرد محرمی فیلمبرداري گردد، آنگاه فیلم آن را نشان دهند. در این صورت اگر منشأ
فساد خاصّی نباشد جایز است.
سؤال 1711 - اخیراً از سوي برخی مسئولان کشور، به بهانۀ عدم توانایی جلوگیري از ماهواره، زمزمۀ آزاد شدن استفاده از آن
سرداده میشود. با توجّه به اثرات شوم و ویرانگر آن در محیط خانواده و جامعه، و عدم قدرت بر کنترل کامل آن، آیا به نظر
حضرتعالی آزادي ماهواره جایز است؟ آیا عدم قدرت بر جلوگیري از آن در آینده، مجوّز آزادي قانونی آن میباشد؟
جواب: بیشکّ وجود ماهواره در خانوادهها سبب در دسترس قرار گرفتن صحنههاي فساد است، و اثر منفی غیر قابل انکاري
مخصوصاً بر جوانان خانواده دارد؛ بنابراین کسانی که براي تسهیل در امر آن میکوشند مرتکب گناه بزرگی میشوند.
ه) فیلمها و تبلیغ کالا
سؤال 1712 - آیا تبلیغ کالاهاي خارجی جایز است؟
جواب: اگر موجب ضرر و زیانی بر مسلمین نگردد، مانعی ندارد.
سؤال 1713 - آیا تبلیغ کالاهایی که سرمایه داران جهانی، و شرکتهاي چند ملیّتی را تقویت میکند، جایز است؟
ص: 601
جواب: با شرایط بالا اشکالی ندارد.
سؤال 1714 - تبلیغ کالاهاي مضرّ، مثل سیگار و مانند آن، چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1715 - دروغهاي تبلیغاتی براي مصرف کالا، در دو صورت زیر چه حکمی دارد؟
-1 دروغهاي واضحی که همه از دروغ بودن آن آگاهند.
-2 دروغهایی که غیر از افراد خبره کسی از آن آگاهی ندارد.
جواب: دروغ جایز نیست؛ مگر این که قرینهاي بر جدّي نبودن، یا معناي مجازي آن وجود داشته باشد.
سؤال 1716 - آیا میتوان براي تبلیغ کالا و به منظور ترغیب مخاطبان، از تصویر زنان استفاده کرد؟
جواب: این کار در شأن زنان و شخصیّت آنان نیست.
سؤال 1717 - آیا به کار بردن عبارتهاي مبالغهآمیز تبلیغاتی، که مصداق دروغ نیست، امّا از حالت اطّلاعرسانی پا را فراتر گذارده، و
صفحه 344 از 371
به قصد تشویق مردم به مصرف بیان میشود، جایز است؟
جواب: در صورتی که موجب گمراهی مردم شود، اشکال دارد.
و) نابود کردن فیلمهاي فاسد
سؤال 1718 - یکی از اموري که در عصر و زمان ما بیداد میکند، و جوانان ما را به کام نیستی میکشاند، مسألۀ فساد اخلاقی است،
که جنبههاي گوناگونی دارد. یکی از جنبههاي بارز آن، گسترش فیلمها و نوارهاي ویدیویی و کاست است که سهم بسزایی در از
بین بردن فرهنگ جامعه، و به انحراف کشاندن جوانان، ایفا میکند، و متأسّفانه دستگاههاي انتظامی و قضایی در این زمینه ضعیف
عمل مینمایند. آیا میتوان این گونه وسایل را به دلیل این که فرهنگ اسلامی ما را از بین میبرد، نابود کرد؟ آیا میتوان وسایلی
مثل آنتن ماهواره و مانند آن، که همان تأثیر، و شاید
ص: 602
شدیدتر از آن را دارد، نابود کرد؟
جواب: البتّه وسایل فساد را میتوان نابود کرد، و سبب ضمان نمیشود. ولی افراد مجاز نیستند خودسرانه این کار را انجام دهند؛
چون سبب هرج و مرج میشود. بلکه باید طبق برنامه و ضوابط، و زیر نظر حاکم شرع و مسئولین ذي ربط، انجام شود.
ز) فیلمها و طنزها
سؤال 1719 - آیا میتوان از برنامههاي طنز و شوخی و خنده و تفریح و سرگرمی، در جهت ارزشهاي اسلام و انقلاب و فقه اسلامی
استفاده کرد؟
جواب: کاملًا امکانپذیر است؛ مشروط بر این که در محتواي آن دقّت کافی شود.
سؤال 1720 - آیا شرعاً میتوان مطالب جدّي و حقیقی را با لعاب نازكاندیشی و نازك گویی، ظریف کاري و لطیفپردازي،
همراه با فکاهی و مطایبه طنز، ارائه کرد؟
جواب: هرگاه خالی از سخن خلافی باشد، و اهداف سازندهاي حاصل گردد، اشکالی ندارد.
سؤال 1721 - آیا در روایات طنز وجود دارد؟ آیا میتوان طنز را به طنز قرآنی و روایی تقسیم کرد؟
جواب: در تواریخ اسلامی، و سیرة پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، یا ائمّۀ هدي علیهم السلام دیده میشود.
سؤال 1722 - طنز و نقد مذموم، از طنز و نقد و مزاح ممدوح، با چه معیاري جدا میشود؟
جواب: معیار، رعایت موازین شرعی، و جدا کردن حلال از حرام است.
سؤال 1723 - آیا تضییع اوقات مردم، در قالب فیلم، نمایشنامه، شعرخوانی و خاطره گویی از طریق برنامههاي سرگرم کنندة کم
محتوي، و نمایشهاي سبک و بیمغز شرعاً جایز است؟
ص: 603
جواب: اگر صرفاً تضییع اوقات باشد، کار خوبی نیست، ولی اگر بدآموزي و خلاف شرع در آن باشد، حرام است.
سؤال 1724 - به نظر شما ویژگی شرعیِ طنز دینی کدام است؟
جواب: طنز دینی آن است که اوّلًا: هدف صحیحی را دنبال کند. و ثانیاً: خالی از خلاف شرع باشد.
سؤال 1725 - لطفاً به سؤالات زیر پیرامون طنز جواب فرمایید:
الف) دروغهایی که در برنامههاي طنز و سرگرمکننده گفته میشود، چه حکمی دارد؟
صفحه 345 از 371
جواب: هرگاه قرینهاي بر جدّي نبودن وجود داشته باشد، اشکالی ندارد.
ب) استهزا و توهین به دیگران در برنامههاي تفریحی طنز چه حکمی دارد؟
جواب: اگر واقعاً توهین باشد، جایز نیست.
ج) لطیفههایی که دربارة اهالی برخی مناطق ایران گفته میشود، در چه محدودهاي مجاز، و در چه صورت حرام میباشد؟
جواب: در مواردي که باعث هتک اهالی آن منطقه شود، جایز نیست.
د) اگر طنز به گونهاي در جامعه ترویج یابد که دیگر هتک حرمت و توهین حساب نشود، یا به دلیل وجود قرائن حالیّه یا مقالیّه،
باعث اذیّت و ایذا نگردد، چه حکمی دارد؟
جواب: در چنین فرضی اشکالی ندارد.
سؤال 1726 - لطیفههایی که دربارة ملل غیر مسلمان گفته میشود، چه حکمی دارد؟ در مورد ملل مسلمان چطور؟
جواب: در هر دو مورد باید ادب اسلامی رعایت شود، و هتک و توهینی به عمل نیاید. مگر ملّتهایی که محارب با مسلمین هستند.
سؤال 1727 - آیا میتوان براي جذب مخاطبین در صدا و سیما، و فیلمها و سریالها و سینماها، با تمسّک به عناوین ثانوي و رعایت
مصالح اهمّ، طنز را تجویز کرد؟
جواب: طنز به صورتی که در بالا گفتیم، احتیاج به عناوین ثانویّه ندارد. و با
ص: 604
امکان استفاده از طنزهاي مشروع، نیازي به طنزهاي حرام نیست.
سؤال 1728 - اگر نمایشهاي طنزآمیز و خندهآور، بدآموزي داشته باشد، یا سبک و بیمغز و گمراهکننده باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: در فرض بالا جایز نیست.
سؤال 1729 - اگر در طنز قصد جدّي بر دروغ و توهین و استهزا نباشد، از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه قرینهاي همراه آن باشد، و مایۀ هتک و بیاحترامی نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1730 - آیا طنز در قرآن و سیرة عملی اهل بیت علیهم السلام وجود دارد؟
جواب: آري؛ طنز به معناي بالا در کتاب و سنّت وارد شده است.
سؤال 1731 - آیا استفاده از صداي زنان، و رفتار و کردار آنان، در عرصههاي هنري، در قالب طنز و ایجاد خنده و شادي جایز
است؟
جواب: زنان باید در همه حال، وقار اسلامی خود را حفظ کنند.
سؤال 1732 - آیا در برنامههاي صدا و سیما و نمایش طنز، به مقتضاي فضاي شاد برنامه، خندیدن بازیگران و هنرمندان زن به
صورت قهقهه، فریاد، آه و ناله جایز است؟ به عنوان ثانوي چطور؟
جواب: از جواب سابق معلوم شد.
سؤال 1733 - اگر طنز و طنزپردازي به صورت شغل درآید، یا حرفهاي بیهوده و لغو و سبک براي سرگرمی و ایجاد خنده در آن به
کار رود، چه حکمی دارد؟
جواب: در چنین صورتی حرام است.
سؤال 1734 - ماهیّت طنز و مطایبه، با رعایت موازین شرعی چیست؟
جواب: طنز و مطایبۀ شرعی همان سخنان نشاطانگیزي است که مشتمل بر یکی از محرّمات مانند توهین، هتک، غیبت، و فساد
جنسی نباشد.
صفحه 346 از 371
سؤال 1735 - آیا تمسخر افرادي که متجاهر به فسق هستند، جایز است؟
جواب: در صورتی که راه نهی از منکر، منحصر به این کار باشد، جایز است.
ص: 605
-18 سؤالات سیاسی
سؤال 1736 - با توجّه به وضعیّت کنونی مسلمانان فلسطین، و عدم امکان حضور فیزیکی و جهاد براي مسلمانان کشورهاي دیگر،
وظیفۀ ما در قبال این مسأله چه میباشد؟ به نظر حضرتعالی وظیفۀ خاصّ دانشجویان چیست؟
جواب: مسألۀ فلسطین یک مسألۀ کاملًا جدّي، و انتفاضه در شکل اخیر از هر زمان پرشورتر است، و شرایط بین المللی و کشورهاي
اسلامی نیز با گذشته تفاوت بسیار دارد، که شرح آن در این مختصر نمیگنجد. به همین دلیل باید اقدامات جدّي تري صورت
گیرد. ولی چون اقدامات پراکنده مخصوصاً در زمان ما، نتیجهبخش نیست، باید یک برنامهریزي حساب شده با حضور نمایندگان
ارگانهاي مختلف انجام گیرد، و به دنبال آن حمایتهاي گوناگون از فلسطینیهایی که همه روزه آماج حملات دشمنان بیرحم و
وحشی قرار دارند، صورت پذیرد.
تشکیل چنین جلسهاي را براي برنامهریزي، واجب و لازم میدانیم.
سؤال 1737 - نظر اسلام در مورد اعتصاب غذا، که بعضی از زندانیان سیاسی و غیر سیاسی به عنوان اعتراض به وضع نامناسب
زندان، و یا اعتراض به حکمی که دادگاه صادر کرده، به آن متوسّل میشوند چیست؟
جواب: در صورتی که باعث ضرر مهمّی در جان یا بدن نشود، اشکال ندارد.
مگر این که زندانی در معرض خطري باشد که هیچ راهی براي رهایی از خطر جز اعتصاب غذا نباشد؛ که در این صورت نیز جایز
است.
سؤال 1738 - اعتصاب بعضی از کارمندان دولت ظالم، به عنوان اعتراض به احکامی که از سوي دادگاه صادر میشود، و حاوي
توهین به دین و مذهب، یا موهن جلوه دادن دین میباشد، چه حکمی دارد؟ با توجّه به این که گاه این اعتصابات به از دست دادن
شغل آنها منجر میشود؟
جواب: موارد مختلف است؛ گاه مسألهاي که به خاطر آن اعتراض کرده، از نظر اسلام مهمتر است، مثل این که مقدّسات دین، یا
بلاد مسلمین، یا خود مسلمین، در خطر باشند. و گاهی از اوقات آن مسأله نسبت به خطري که براي اعتصاب
ص: 606
کنندگان پیش میآید، کم اهمیّتتر است. خلاصه این که حکم دایر مدار قاعدة اهمّ و مهمّ است.
سؤال 1739 - وظیفۀ مسلمانان، مخصوصاً کسانی که داراي موقعیّت اجتماعی مهمّی هستند، به هنگامی که اسلام از ناحیۀ بعضی از
حکومتها مورد تعرّض قرار میگیرد، چیست؟ لازم به ذکر است که این هجمهها گاه مستقیم، و برخی اوقات غیر مستقیم انجام
میشود، و اعتراض به آنگاه، منجر به زندان یا شکنجه و تبعید، و گاه نیز به قتل میانجامد؟
جواب: از جواب سابق روشن شد.
سؤال 1740 - آیا تظاهرات آرام بر علیه سیاست حاکم ظالمی که وظیفهاش حکومت دینی است، جایز میباشد؟ با توجّه به این که
روشهاي دیگر اعتراض مفید نبوده، و این روش نیز ممکن است خطر قتل به همراه داشته باشد. آیا این عمل نوعی جهاد دفاعی
محسوب میشود؟
جواب: هرگاه اسلام در خطر باشد، و هیچ راهی براي دفاع از اسلام جز این راه نباشد، این کار پس از اجازه از حاکم شرع واجب
صفحه 347 از 371
است. ولی نباید خودسرانه دست به این کار زد، که مایۀ تفرقه و سستی میشود.
سؤال 1741 - اخیراً عدّهاي خود را حسینی، و گروه دیگر را یزیدي مینامند، و هر یک از دین و مقدّسات مایه میگذارند. این امر
سبب شده که این جانب نسبت به مسائل دینی سست شوم. راهی پیش رویم بگذارید که از این آفت دینزدگی رهایی یابم.
سعی کنید «1» ؛« ا ایُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ انْفُسَ کُمْ لَا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ اذَا اهْتَدَیْتُمْ 􀀀ی» جواب: شما در اینجا باید به مضمون آیۀ شریفۀ
وظیفۀ خود را خوب و خالصانه انجام دهید. خداوند شما را یاري خواهد کرد. از مطبوعات فاسد و مفسد پرهیز کنید، و وارد جرّ و
بحثهاي جناحی نشوید.
______________________________
اي کسانی که ایمان آوردهاید! مراقب خود باشید. اگر شما هدایت یافته باشید، گمراهی کسانی که گمراه شدهاند، به شما زیان » (1)
( سورة مائده؛ آیۀ 105 ) «. نمیرساند
ص: 607
-19 صدقه
سؤال 1742 - عدّهاي از برادران بسیجی در راستاي اهداف خیرخواهانه اقدام به تأسیس مؤسّسۀ امور خیریّهاي نمودهاند. لطفاً به
سؤالاتی در این راستا پاسخ فرمایید:
الف) نظر حضرتعالی دربارة چگونگی صرف صدقه در امور زیر چیست؟
-1 صرف صدقه براي ساخت ساختمان مؤسّسۀ خیریّه. این ساختمان براي درمانگاه خیریّه، ساختمان اداري، خدمات رفاهی، و قرض
الحسنه مورد استفاده قرار خواهد گرفت، و سود حاصله متعلّق به خیریّه است.
-2 صرف صدقه براي خرید اقلام ضروري، مانند موادّ غذایی، پوشاك، لوازم اداري و مانند آن.
-3 اختصاص دادن صدقه به صورت وام ضروري براي خانوادههاي تحت پوشش.
-4 صرف صدقه براي امورات تعاونی به نفع مؤسّسۀ امور خیریّه.
-5 هزینه کردن صدقه براي مدّتی معیّن و مشخّص، به عنوان موجودي اوّلیّۀ صندوق قرض الحسنه، که زیر نظر مؤسّسه اداره
میشود، و استفاده از سود حاصله براي امورات خیریّه.
-6 صرف صدقه براي سرمایهگذاري و استفاده بردن از سود آن به نفع امور خیریّه.
-7 استفاده از صدقه براي حقوق کارمندان خیریّه.
-8 صرف صدقه براي امور فرهنگی خانوادههاي تحت پوشش.
جواب: صدقات فقط به نیازمندان میرسد؛ مگر این که مردم به قصد هر کار خیر بدهند.
ب) دیدگاه حضرتعالی در ارتباط با نحوة صرف صدقه چیست؟
جواب: صدقه به نیازمندان میرسد.
ج) نظرتان در ارتباط با فروش اجناس مازاد و اضافی متعلّق به خیریّه، و وسائلی که جمعآوري میشود، و مورد استفاده نیست، چه
میباشد؟
ص: 608
جواب: باید آن را بفروشند، و صرف همان مصارفی کنند که صدقهدهندگان در نظر داشتهاند.
سؤال 1743 - صدقاتی در صندوق خیریّه ریخته میشود. آیا متولّی صندوق میتواند آن پولها را عوض کند، مثلًا پول خورد را
صفحه 348 از 371
تبدیل به اسکناس نماید؟
جواب: اشکالی ندارد.
سؤال 1744 - اگر فرد ثروتمندي کلیّۀ حقوق واجب شرعی خود، نظیر خمس و زکات را ادا کند، ولی در جامعۀ اسلامی افرادي را
مشاهده نماید که به دلیل فقر و گرفتاري دچار بیماريهایی نظیر سوء تغذیهاند، که به تدریج منجر به مرگ آنها میشود، یا
بیمارانی را سراغ داشته باشد که به دلیل نداشتن هزینۀ درمان در معرض مرگ هستند، آیا وظیفه دارد بخشی از دارائیش را براي
موارد فوق الاشاره اختصاص دهد؟
جواب: در صورتی که جان مسلمانان در خطر باشد، نجات آنها به مقدار تمکّن واجب کفایی است. ولی اگر در رنج و زحمت
باشند، نه خطر مرگ، رسیدگی به وضع آنها مستحبّ مؤکّد میباشد.
سؤال 1745 - در فرض دیگر اگر برخی افراد ثروتمند و مرفّه در حدّ اعلاي رفاه، و از همۀ مواهب و نعمتهاي مادّي برخوردار باشند،
و همزمان عدّهاي دیگر در نهایت عسر و حرج و مشقّت در زندگی طاقتفرسایی بسر ببرند، و از حدّ اقل رفاه از نظر مسکن و تأمین
معیشت روزانه و مانند آن محروم باشند، هر چند این عسر و حرج منجر به مرگ و هلاکت آنها نشود، آیا شخص ثروتمندي
میتواند با این منطق که چون حقوق شرعی واجب خود را ادا نموده، از اعانت و کمک به مستمندان دریغ ورزد؟ آیا اساساً در این
قبیل موارد تکلیف شرعی خاصّی بر دوش ثروتمندان هست؟
جواب: در چنین شرایطی حکومت اسلامی میتواند براي برقرار ساختن نظم اجتماعی از اختیارات خود استفاد کند؛ از طریق وضع
مالیاتهاي عادلانه، یا مشابه آن.
ص: 609
سؤال 1746 - در فرض سؤال قبل چنانچه از افرادي که در عسر و حرج قرار دارند، آگاهی تفصیلی و جزئی نداشته باشیم، ولی به
طور کلّی و به نحو اجمالی آگاهی وجود داشته باشد، آیا تحقیق و تفحّص لازم است؟
جواب: چنانچه به صورت شبهۀ محصوره باشد، تفحّص لازم است. امّا اگر غیر محصوره باشد، لازم نیست.
«. در این قبیل موارد حکم مولوي (نه ارشادي) ولیّ فقیه زمان مشخّص کنندة تکلیف خواهد بود » : سؤال 1747 - برخی میگویند
حال اگر در کشوري، اعمّ از اسلامی یا غیر اسلامی، مسلمین داراي رهبري دینی به نحو مذکور نبودند، وظیفۀ آنها چیست؟
جواب: به مجتهدین جامع الشرائط، و در نبود آنها به عدول المؤمنین آگاه از مسائل شرع و مسائل زمان و مکان، مراجعه میکنند.
-20 صلۀ رحم
اللّ است، یا حقّ النّاس محسوب میشود؟
􀀀
سؤال 1748 - آیا صلۀ ارحام، حقّ ه
اللّ است، که خداوند دربارة رحم مقرّر فرموده است.
􀀀
جواب: نوعی حقّ ه
میشود؟ مثلًا اگر صلۀ رحم با شخصی، مایۀ هتک آبرو یا آزار « لا ضرر » و « لا حرج » سؤال 1749 - آیا صلۀ رحم هم مشمول قاعدة
انسان گردد، آیا ترك آن جایز است؟
جواب: آري، در مواردي که ضرر یا مشقّت مهمّی باشد، استثنا میشود.
سؤال 1750 - در صورت بیحجابی ارحام، و عدم وجود شرایط نهی از منکر، بازهم صلۀ رحم واجب است؟
جواب: در صورتی که سبب امضاي اعمال آنها نشود، باید صلۀ رحم را به جا آورد، و تا آنجا که ممکن است با زبان خوش، امر به
معروف و نهی از منکر کرد.
سؤال 1751 - چنانچه در همنشینی با اقوام نزدیک ترس آن باشد که خود انسان به غیبت مبتلا گردد، یا شاهد غیبت کردن دیگران
صفحه 349 از 371
باشد، و نهی از منکر را هم در آن مجالس به سخریّه بگیرند، آیا میتوان با آنان قطع رابطه کرد؟
ص: 610
جواب: هرگاه امیدي به تأثیر نهی از منکر ندارید، و خوف آلودگی خودتان به آن گناه میرود، میتوانید رفت و آمد نکنید. ولی تا
میتوانید سعی کنید صلۀ رحم را توأم با امر به معروف و نهی از منکر با زبان خوب ترك نکنید.
سؤال 1752 - صلۀ رحم چیست؟ و چه کسانی جزء ارحام محسوب میشوند؟ و در چه مواردي اسلام دستور به قطع صلۀ رحم
میدهد؟
جواب: صلۀ رحم یعنی پیوند با خویشاوندان، که گاه با دیدار آنها حاصل میشود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت از آنان، یا طرق
دیگر. و خویشاوندان خیلی دور را شامل نمیشود، و مادام که محذور و مانع شرعی و عرفی در کار نباشد، نباید قطع کرد.
-21 طیّ الارض
سؤال 1753 - انسانهایی که طیّ الارض دارند (مثلًا در قم است، از خدا میخواهد که او را به مشهد، جهت زیارت حرم امام رضا
علیه السلام برساند. چند قدم راه میرود، به یاري خداوند به حرم میرسد!) چگونه به این درجه نائل میشوند؟
جواب: این گونه کرامات بعد از تهذیب نفس و خودسازي کامل ممکن است حاصل شود.
کسی که چهل روز سکوت کند، چشم بصیرت او باز » : سؤال 1754 - انسان چگونه میتواند طیّ الارض داشته باشد؟ میگویند
نظر شما چیست؟ «! میشود
جواب: هر قدر انسان در طریق بندگی خدا و تقوا و پرهیز از گناه و خودسازي بیشتر پیش برود، چشم حقیقت بین او بیشتر باز
میشود، و به اموري دست مییابد که افراد عادي دست نمییابند.
-22 عید الزهراء
سؤال 1755 - شیعیان در روز نهم ربیع الأوّل به مناسبت عید الزهراء علیها السلام مراسم جشن و سرور برپا میکنند. در برخی از این
مراسم آنچه از سخنان رکیک، و حتّی
ص: 611
خلاف میدانند، میگویند؛ بلکه گاه مردان، خود را به شکل زن در میآورند! و هنگامی که به آنان تذکّر داده میشود، به روایت
استناد جسته، و میگویند طبق این روایت، اعمال مذکور اشکالی ندارد. آیا این اعمال، جایز و موجب رضاي خدا و اهل « رُفِعَ القَلَم »
بیت عصمت و طهارت است؟ در صورت عدم جواز، توجیه روایت رفع قلم چیست؟
جواب: اوّلًا: روایتی با عنوان رفع قلم در آن ایّام مخصوص، در منابع معتبر نداریم.
ثانیاً: بر فرض، چنین چیزي باشد (که نیست) مخالف کتاب و سنّت است، و چنین روایتی قابل پذیرفتن نیست، و حرام و گناه در
هیچ زمانی مجاز نیست.
همچنین سخنان رکیک و کارهاي زشت دیگر.
و ثالثاً: تولّی و تبرّي راههاي صحیحی دارد، نه این راههاي خلاف.
-23 فراگیري فلسفه و علوم غریبه
سؤال 1756 - عدّهاي از علما و مراجع گذشته قائل به حرمت فراگیري فلسفه، و عدّهاي (بنابر آنچه معروف است) قائل به وجوب
صفحه 350 از 371
پسرم! تا وقتی که مجتهد نشدهاي » : خواندن فلسفه هستند. علّامۀ مامقانی در کتاب مرآة الرشاد به پسرش چنین نصیحت میکند
نظر حضرتعالی در این زمینه چیست؟ « فلسفه نخوان
جواب: خواندن فلسفه با دو شرط اشکالی ندارد. نخست این که انسان قبلًا عقاید اسلامی را به قدر کافی فراگرفته باشد. و دیگر این
که نزد استاد متعهّدي بخواند.
سؤال 1757 - نظرتان در مورد فلسفه چیست؟ آیا با فلسفۀ نوین موافق هستید؟
منظور از ذکر این سؤال توضیح دربارة فلسفه نیست، بلکه تجسّس میباشد، چون مشاهده میشود که برخی از علما با فلسفه مخالف
هستند.
جواب: فراگرفتن فلسفه براي کسانی که پایههاي اعتقادي خود را محکم کردهاند نه تنها ضرري ندارد، بلکه کمک به پیشرفت
فکري نیز میکند، ولی باید
ص: 612
آن را نزد استاد متعهّدي فرا گرفت.
سؤال 1758 - فراگرفتن علوم غریبه، مثل علم رمل و جفر و اسطرلاب، که هر یک فوائدي دارد، و بعضی از علماي بزرگ نیز رغبت
به این علوم داشتهاند، چگونه است؟
جواب: دستیابی به این علوم به طور صحیح مشکل است، و چه بهتر که از صرف وقت در آن بپرهیزید.
-24 قرآن مجید
اللّ نورانی مرقوم بفرمایید.
􀀀
سؤال 1759 - لطفاً توصیهاي جهت حفظ قرآن براي جوانان مملکت اسلامی، و حافظان کلام ه
جواب: حافظان قرآن باید سعی کنند به موازات حفظ قرآن، معانی آن را هم فراگیرند، و به موازات حفظ معانی، به آن عمل کنند،
و به موازات عمل کردن، آن را منتشر سازند. که این وظایف چهارگانه، یکدیگر را تکمیل میکند.
سؤال 1760 - اگر کسی توفیق حفظ تمام، یا قسمتی از قرآن را پیدا کند، و سپس آن را فراموش نماید، چه حکمی دارد؟ آیا سبب
عقوبت او در آخرت خواهد بود؟
«. کسی که قرآن را حفظ نماید، سپس فراموش کند، عقوبت و مجازات دارد » : جواب: روایاتی در این زمینه داریم مبنی بر این که
ولی ظاهراً این روایات شامل زمان ما نمیشود. بنابراین، اگر کسانی در عصر و زمان ما قرآن را فراگیرند، و بعد به واسطۀ
گرفتاریهایی فراموش کنند، کار حرامی انجام ندادهاند. البتّه چه بهتر که سعی کنند فراموش ننمایند.
سؤال 1761 - چرا اکثر آیات قرآن خطاب به مردان است؟
جواب: در ادبیّات عرب، صیغههاي مذکّر در بسیاري موارد، مفهوم عامّی دارد، و شامل مرد و زن هر دو میشود.
سؤال 1762 - اگر کسی عمداً قرآن را به زمین بزند، آیا کفّاره دارد؟ اگر سهواً به زمین بیفتد چگونه است؟
جواب: در صورت عمد، گناه بزرگی انجام داده است، و چه بسا، کسانی که
ص: 613
این کار را میکنند، مرتد شوند، و باید توبه کنند، و آن کار بد خود را با اعمال نیک آینده جبران نمایند، و امّا در صورت سهو
گناهی نکرده، لکن در هر صورت باید خیلی مواظبت کند، و کفّارهاي ندارد.
سؤال 1763 - بسیاري از مردم به علّت سخت بودن قرائت متون عربی و قرآن از یک سو، و از سوي دیگر از آنجا که براي دست
زدن به قرآن حتماً باید وضو داشته باشند، تاکنون متأسّفانه یک بار هم قرآن نخواندهاند! حال اگر شما و امثال شما، که امکانات
صفحه 351 از 371
نشر و چاپ کتاب را به صورت گسترده در اختیار دارید، ترجمۀ کامل قرآن را بدون متن عربی آن چاپ کنید، به طور حتم این کار
گامی خواهد بود در جهت مطالعۀ بیشتر قرآن توسّط مردم، که میتواند نقش مهمّی در جهت بهبود اخلاق و شخصیّت مردم در کلّ
اجتماع ایفا کند. اگر ممکن است نظرتان را در این مورد بیان فرمایید.
جواب: چاپ ترجمۀ قرآن بدون متن عربی سبب میشود که تدریجاً اصل قرآن فراموش شود، و این خطر، ضایعۀ بزرگی براي
اسلام خواهد بود. ولی قرآنهایی از ما و دیگران چاپ شده که هم متن عربی دارد، و هم ترجمۀ فارسی؛ سعی کنید تدریجاً به هر دو
آشنا شوید، و اگر در ابتدا توأم با غلط بخوانید ضرري ندارد؛ تدریجاً درست میشود.
سؤال 1764 - وقف غفران چیست؟ موارد آن را در قرآن مجید بیان فرمایید.
جواب: وقف غفران، مطابق فرمودة پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، آن است که هرگاه بر آن کلمه وقف شود، موجب مغفرت و
نگاشته شده است: « غفران » ، آمرزش است. و آن در ده مورد به شرح زیر است، که در بعضی قرآنها در بالا یا پایین کلمه
.« اولیاء » -1 مائده/ 51 ، در کلمۀ
.« یسمعون » -2 انعام/ 36 ، در کلمۀ
.« فاسقاً » -3 سجده/ 18 ، در کملۀ
.« لا یستوون » -4 سجده/ 18 ، در کلمۀ
.« آثار هم » -5 یس/ 12 ، در کملۀ
ص: 614
.« علی العباد » -6 یس/ 30 ، در کملۀ
.« من مرقدنا » -7 یس/ 52 ، در کلمۀ
.« أن اعبدونی » -8 یس/ 61 ، در کملۀ
.« أن یخلق مثلهم » -9 یس/ 81 ، در کملۀ
.«1» « یقبضن » -10 ملک/ 19 ، در کلمۀ
و نیز « عیسی
􀀀
» را « ی􀀀 عیس » و « موسی
􀀀
» را « ی􀀀 موس » سؤال 1765 - بعضی از قاریان قرآن، الفاظ قرآن را تغییر میدهند، مثل این که
تلفّظ مینمایند، آیا چنین کاري درست است؟ « دنیی
􀀀
» را « دنیا » و « تَقْوي
􀀀
» را « ي􀀀 تَقْو »
جواب: گرچه این گونه قرائتها در میان عرب معمول بوده، ولی فعلًا خواندن آن به مصلحت اسلام و مسلمین نیست؛ طبق مشهور
بخوانید.
سؤال 1766 - هدیه دادن قرآن به یک مسیحی چه حکمی دارد؟ اگر شخصی چنین هدیهاي داده باشد، آیا باید پس بگیرد؟
جواب: در صورتی که امید هدایت او به وسیلۀ آن باشد، اشکالی ندارد، در غیر این صورت اشکال دارد.
سؤال 1767 - آیا در قرآن کلمات فارسی هم وجود دارد؟
است. « سنگ گل » که گفته میشود « سجّیل » جواب: بعضی از کلمات در قرآن هست، که گفته میشود اصل آن فارسی است؛ مانند
سؤال 1768 - آیا خواندن قرآن در مجالس به زبان غیر عربی جایز است؟
جواب: اشکالی ندارد؛ ولی ثواب تلاوت قرآن را ندارد.
سؤال 1769 - نظرتان در مورد قرائت قرآنی که همراه با خودنمایی است، چیست؟
جواب: ریا در هر عبادتی، اشکال دارد.
سؤال 1770 - آیۀ 61 سورة نور در مورد خوردن غذا از خانۀ اقوام احکامی دارد که مسلّماً براي تقویت نزدیکی و دوستی است. من
صفحه 352 از 371
به تفسیر آن بزرگوار مراجعه کردم،
______________________________
. 1) سرّ البیان فی علوم القرآن، صفحۀ 243 )
ص: 615
ولی شبهاتم بیشتر شد. لطفاً پاسخ فرمایید:
الف) آیا تحت هر شرایطی، میتوان از غذاي نامبردگان استفاده کرد؟
ب) آیا جلب رضایت آنها لازم نیست؟
ج) ما در خوابگاههاي دانشجویی هستیم، آیا میتوانیم بدون اجازه از غذاي دوستان و هماطاقیهایمان استفاده کنیم؟
چیست؟ « کلیدشان به دست شماست » د) منظور از جملۀ
ه) اگر جلب رضایت واجب نباشد، و احتمال مفسده هم ندهیم، سپس مفسدهاي پیش بیاید، غذاي خورده شده چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که یقین یا اطمینان به عدم رضایت داشته باشید، جایز نیست، و اگر بعداً کشف خلاف شود، باید جبران کرد، و
در مجموع منظور از آیه کسانی هستند که پیوند آنها با انسان به اندازهاي نزدیک است که علی القاعده راضی هستند.
-25 کاروانهاي عروسی
سؤال 1771 - گُل کاري کردن ماشین، و بوق زدن در سطح شهر، اگر موجب جلب نظر نامحرم به داخل ماشین، یا باعث اذیّت و
مزاحمت مردم شود، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر براي مردم تولید مزاحمت کند، اشکال دارد.
سؤال 1772 - مدّتی است که کاروانهاي عروسی به آستان مقدّس حضرت محمّد بن موسی الکاظم علیه السلام- سبز قبا- میآیند.
ولی متأسّفانه به دلیل عدم رعایت حجاب و پوشش اسلامی کامل توسّط عروس و دامادها، و این که بعضی از آنها تنها به
فیلمبرداري و عکّاسی و نماد قرار دادن ضریح متبرّك قناعت میکنند، موجبات توهین و بیحرمتی نسبت به حریم مقدّس آن
حضرت را فراهم آوردهاند. ممانعت از ورود کاروانهاي عروسی به داخل اماکن مذهبی چه حکمی دارد؟
جواب: لازم است این کاروانها جهات شرعی و شئون آن اماکن متبرّکه را رعایت کنند، و مسئولین این اماکن مقدّسه باید از طرق
صحیح، از جمله نصب
ص: 616
پلاکاردهایی هشدار دهنده، و توزیع اوراق چاپی، و تذکرات پیدرپی، به گونهاي که به درگیري و خشونت منتهی نشود، مسأله را
دنبال کنند.
-26 کنوانسیون محو اشکال تبعیض علیه زنان
سؤال 1773 - با توجّه به مفاد کنوانسیون، آیا موارد تعارض این معاهده بین المللی با احکام اسلامی را به گونهاي ارزیابی مینمایید
که با حذف برخی موارد جزئی آن، به گونهاي که با روح کنوانسیون، یعنی رفع هرگونه تمایز، منافات نداشته باشد میتوان موارد
تعارض آن را با احکام اسلامی از میان برداشت و به این معاهده پیوست؟
جواب: تعارض مفاد این کنوانسیون، که در بالا به آن اشاره شد، به حدّي است که قابل تطبیق بر قوانین اسلامی نیست. ولی در
بعضی از موارد راه حلهایی وجود دارد. امّا به طور کامل هیچ راهی براي آن موجود نیست. چه خوب است مسلمانان جهان براي
صفحه 353 از 371
حفظ مکتب خود با این گونه امور از موضع انفعالی برخورد نکنند، و به جاي خودباختگی در برابر این قراردادهاي تحمیلی، علماي
بزرگ آنها گرد هم بنشینند، و آنچه مورد اتّفاق و اجماع است تبیین کنند، و موارد اختلافی را به اجتهاد مجتهدین واگذارند، و
براي همیشه تحمیل کنندگان فرهنگها و مقرّرات بیگانه را از سازش به قیمت مخالفت با ضرورت اسلام مأیوس سازند.
سؤال 1774 - از آنجا که برخی از موادّ کنوانسیون مذکور از نظر فقهی قابل نقد است، مستدعی است نظر مبارك خود را نسبت به
موارد زیر بیان نمایید:
-1 بر اساس مادّة یک این معاهده، باید هرگونه تمایز، استثنا و یا محدودیّت بر اساس جنسیّت در زمینههاي سیاسی، اقتصادي،
اجتماعی، فرهنگی، مدنی، و یا هر زمینۀ دیگر لغو گردد.
با توجّه به این مادّه تفاوت زن و مرد در مواردي چون، میزان پوشش واجب بدن، نظر و لمس بدن جنس مخالف، دیه، قصاص،
شهادت، ارث، طلاق، تعدّد همسران، امامت جماعت، لزوم تمکین جنسی، ولایت بر فرزندان، سرپرستی خانواده، حقّ
ص: 617
حضانت، عیوب موجب فسخ نکاح، نشوز، لزوم سپري شدن عدّه براي ازدواج بعدي، مرجعیّت و قضاوت؛ تبعیض تلقّی میگردد، و
باید از میان برداشته شود. آیا تساوي زن و مرد در موارد ذکر شده با احکام شرع مطابقت دارد؟
جواب: بیشک مساوات کامل، نه تنها مخالف ضرورت فقه شیعه، بلکه مخالف ضرورت اسلام و بر خلاف نصّ صریح قرآن و
روایات متواتره است، و هیچ یک از علماي اسلام، نه در گذشته و نه در حال، اعتقاد به چنین مساواتی نداشتهاند. اصولًا باید این
معنی براي مجامع جهانی تبیین گردد که ملّتها نمیتوانند با فرهنگ و مذهب خود وداع کنند، و چشم و گوش بسته تسلیم مقرّراتی
شوند که نه در تصویب آن حضور داشتهاند، و نه از نظر وجدان و منطق قطعیّت دارد.
ممکن است در بعضی از موارد جزئی، گفتگویی در میان علماي اسلام باشد، امّا مساوات کامل به صورتی که گفته شده هیچ
موافقی ندارد.
2- با توجه به این که مادة 9 و مادة 15 بند 4 در مورد کسب، تردّد، تغییر و یا حفظ تابعیّت خود و فرزندان، زن و مرد - سؤال 1775
را مساوي میداند، آیا زن بدون موافقت همسر میتواند به تابعیّت هر کشوري درآید، و یا در هر شهري سکنی گزیند؟
جواب: این یکی از مواردي است که در بالا به آن اشاره شد، و با احکام و فرهنگ اسلامی سازگار نیست. به علاوه بدون شک
سرچشمۀ مفاسد زیادي در جوامع انسانی میشود، که نمونههاي آن را در همان کشورهاي صنعتی مشاهده میکنیم، و آمارها در
مورد متلاشی شدن خانوادهها شاهد گویایی بر این مطلب است. آري اگر زن تابعیّت کشور مورد نظرش را بپذیرد، ولی عملًا محلّ
سکونت را با رضاي زوج انتخاب کند اشکالی ندارد.
-27 گروههاي منحرف
علی » باللّ ) در حضرت علی علیه السلام حلول کرده، که در فارسی به
􀀀
سؤال 1776 - گروهی از مردم عقیده دارند که خداوند (نعوذ ه
مشهور هستند، و به زبان ترکی آنها را « اللّهی
ص: 618
گفته میشوند. این فرقه در شهر ما زیاد هستند، و با همه رفت و آمد دارند، و « اهل حقّ » میخوانند، و به بیان خودشان « گوران »
هفتهاي یک بار در خانقاه جمع میشوند، و در آن جلسه یکی از کتابهاي آنها براي سرسپردگان قرائت میشود.
علایم ظاهري آنها این است که سبیلهایشان را اصلًا اصلاح نمیکنند، تا حدّي که دهانشان را میپوشاند. در زمانهاي قدیم به علّت
آگاهی دادن روحانیّت، مردم چندان با اهل این فرقه معاشرت نداشتند، نه از آنها دختري میگرفتند، و نه به آنها دختري میدادند، و
صفحه 354 از 371
حتّی قبرستان آنها از قبرستان دیگر مسلمانان جدا بود. ولی بعد از انقلاب اسلامی، به خصوص در چند سال اخیر، که صوفیگري را
تبلیغ میکنند، به خود جرئت داده و تشکیلاتی کار میکنند، و عقاید خود را مرموزانه ترویج و اشاعه میدهند، و از مسلمانان
کسانی هستند که آگاهانه و یا نا آگاهانه دختران خود را به پسران این فرقه میدهند، یا از افراد این فرقۀ فاسد براي آشپزي
مراسمات مسلمان دعوت میکنند. نظرتان پیرامون این گروه و حشر و نشر با آنها چیست؟
جواب: با توجّه به آنچه دربارة عقیدة طایفه گوران، که در آن منطقه هستند نوشتهاید، آنها گروهی منحرف و دور از حقیقت
اسلامند. آنها را تا میتوانید توجیه و ارشاد کنید، و اگر از عقاید خود دست بر ندارند، از آنها دوري کنید.
و افکار وي، شبهاتی ایجاد شده، « بابک خرمدین » سؤال 1777 - با عنایت به این که در منطقۀ آذربایجان شرقی در ارتباط با
خواهشمند است نظر مبارك خود را در ارتباط با ایشان مرقوم فرمایید. ضمناً بفرمایید که صرف بیت المال در راستاي اشاعۀ نام و
یاد ایشان چه حکمی دارد؟
جواب: نامبرده داراي انحرافات مهمّی بوده، و سزاوار است به خاطر تعصّبات قومی دنبال او را نگیرند، و صرف بیت المال و غیر بیت
المال در این راه جایز نیست.
سؤال 1778 - همۀ اهالی منطقۀ ما شیعیان دوازده امامیاند، امّا از نظر علمی، فرهنگی (چه دنیوي و چه دینی) خیلی عقبند. و بخاطر
اهمیّت فراوان آن، سیّاحان
ص: 619
شرق و غرب براي کوهنوردي وارد این منطقه میشوند، و با توجّه به ضعف فرهنگی و نبودن امکانات و مدارس، افراد فوق براي
مردم مراکز فرهنگی تأسیس، و باغات احداث میکنند، و مردم ساده که از عواقب آن اطّلاعی ندارند، تحت تأثیر قرار میگیرند. آیا
در چنین مناطقی، زمین دادن به غیر مسلمانان براي احداث مراکز فرهنگی، و فرستادن فرزندانشان به آن مراکز، جایز است؟
جواب: با شرحی که نوشتهاید، کمکهاي این گروه مشکوك یا مقطوع الفساد است. مؤمنین باید از آنها بپرهیزند، و فریب نقشههاي
دشمنان را نخورند. ولی اگر از کشورهاي مسلمان، یا بیطرف، یا مراکز جهانی کمکهاي بیقید و شرط و آبرومندانهاي شود،
پذیرش آن ضرري ندارد. ضمناً مردم میتوانند از نصف سهم مبارك امام زیر نظر روحانیون معتمد محلّ به جاي این گونه کمکها
استفاده کنند.
-28 گناهان
الف) قاچاق
سؤال 1779 - نظر به این که در مناطق مرزي، امر قاچاق کالا، از همه نوع، رواج فراوان داشته و دارد، و ضررهاي جبرانناپذیري بر
اللّ کمک شما بزرگواران، در حال تدارك
􀀀
اقتصاد و فرهنگ زده و میزند، این جانب با همکاري تنی چند از دوستان، و ان شاء ه
برنامهاي براي مبارزه با امر قاچاق هستم. به همین جهت سؤالاتی طرح نموده، خواهشمندم پاسخ آن را مرقوم فرمایید.
-1 حکم قاچاق کالا به طور کلّی، اعمّ از اشیایی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم فسادآور است، از نظر شرع مقدّس اسلام چیست؟
-2 آیا قاچاق خیانت به کشور و مردم محسوب میشود؟ آیا قاچاقچیان، و کسانی که به هر وسیلهاي به آنها کمک میکنند، در
حکم منافقینند؟ آیا قرآن کریم یا احادیث، بیان خاصّی در مورد این گونه افراد دارد؟
-3 استفادة افراد دیگر از اموال فرد قاچاقچی، در قبال پول یا مجّانی چگونه است؟
ص: 620
صفحه 355 از 371
-4 اگر پول حاصل از قاچاق، توسّط شخصی که آن را به دست آورده، یا اشخاص دیگر، در مسیر کارهاي تولیدي، یا خدماتی و
مانند آن از کارهاي سالم قرار گیرد، اصل پول و درآمد حاصل از آن چه حکمی پیدا میکند؟
-5 اگر گذران زندگی به سختی انجام شود، اشتغال به قاچاق جایز است؟
-6 افراد جامعه در قبال قاچاقچیان، و به طور کلّی پدیدة قاچاق چه برخوردي باید داشته باشند؟
-7 متأسّفانه امر رشوه توسّط قاچاقچیان بین برخی ارگانهاي دولتی شایع گشته است، چه توصیهاي براي این افراد دارید.
جواب 1 تا آخر: قاچاق کالا (یعنی ورود غیر قانونی آن از مرزها) بر خلاف دستور شرع است، و باید از آن به شدّت پرهیز کرد.
مخصوصاً هنگامی که موجب ضرر و زیان جامعه میشود، و به اقتصاد کشور اسلامی لطمه وارد میکند، و کمک کردن به
قاچاقچیان در امر قاچاق جایز نیست. و گرفتن رشوه در این زمینه گناه مضاعف دارد، و بر همگان لازم است امر به معروف و نهی
از منکر را فراموش نکنند.
ب) خودکشی
سؤال 1780 - متأسّفانه چند سالی است که در شهر ما خودکشی شایع شده، و عدّهاي از جوانان و نوجوانان اقدام به این کار زشت
میکنند. ولی بنظر میرسد که اگر جنبۀ شرعی و عواقب اجتماعی آن به صورت مشروح براي این گروه سنّی تشریح گردد، بسیاري
از آنها از عمل خود منصرف گشته، و حتّی فکر آن را نخواهند کرد. با عنایت به این موضوع، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) حکم شرعی قتل نفس چیست؟
ب) با توجّه به این که بدن متعلّق به خود شخص میباشد، نه به دیگري، و مسئولیّت آن به خود شخص برمیگردد، چرا خودکشی
حرام است؟
ج) افرادي که قتل نفس میکنند، در عالم برزخ چه وضعی خواهند داشت؟
ص: 621
د) فردي که خودکشی میکند، آیا اثر سوء این عمل در دادگاه خداوند متعال، گریبانگیر والدین او نیز میشود؟
ه) گرفتن مجالس سوگواري و دفن آنها در قبرستان مؤمنین چگونه است؟
و) در برخی موارد، خانوادههاي داغدیده با این توجیه که این کار در حالت عادي صورت نگرفته، آداب و رسوم مرگ طبیعی را
براي آنها اعمال میکنند، آیا این عمل صحیح است؟
ز) آیا افرادي که خودکشی میکنند از شفاعت اهل بیت برخوردار میگردند؟
ح) آیا احتمال بخشودگی در درگاه حق تعالی، با عنایت به فرمایشات معصومین علیهم السلام براي چنین افرادي، وجود دارد؟
جواب الف تا ح: خودکشی به یقین از گناهان کبیره است، و مالکیّت انسان نسبت به نفس خویش، نمیتواند دلیل بر خودکشی
شود. همان گونه که مالکیّت انسان نسبت به اموالش، نمیتواند مجوّز آتش زدن آن گردد. البتّه باید تمام مراسم را براي این گونه
افراد مانند مسلمان عادّي انجام داد، و براي نجات آنها دعا کرد، شاید مشمول عفو الهی واقع شوند.
سؤال 1781 - با عنایت به این که در بعضی از مناطق خودکشی، مخصوصاً در بین زنان، زیاد شده، خواهشمند است حکم آن را بیان
فرمایید.
کسی » : جواب: خودکشی به هیچ وجه جایز نیست، و به حکم شرع حرام و از گناهان کبیره است. امام ششم علیه السلام میفرماید
«. که عمداً خودش را بکشد، براي همیشه در آتش جهنّم میماند، و براي او خلاصی نیست
ج) حقیر شمردن گناه
صفحه 356 از 371
ج) حقیر شمردن گناه
سؤال 1782 - آیا کارهایی همچون حقیر شمردن، یا خوشحالی از گناه، یا آشکار کردن آن (چه کبیره و چه صغیره)، باعث
مضاعف شدن مجازات جرم مورد نظر میشود، یا گناه کبیرة مستقلّی محسوب میگردد؟
جواب: این امور گناه دیگري محسوب میشود.
ص: 622
د) اهانت
سؤال 1783 - اهانت به چه معناست؟ آیا از کبایر است؟
جواب: اهانت به معناي توهین و تحقیر نمودن مسلمانان، و از کبایر است.
ه) سوء ظنّ
چند روز گذشت. «. فلان جا هم جلسهاي هست، شرکت کنید » : سؤال 1784 - بنده در یک جلسه، که مردم جمع بودند، عرض کردم
چرا شما به این جلسه نمیآیید؟ نمیخواهم تجسّس کنم، ولی چون » : در خلوت، نه در انظار دیگران، به شخصی عرض کردم
آن شخص گفت: «. میدانم نسبت به جلسات حساسیّت دارید، و اهمیّت میدهید؛ انتظار داشتم مردم را به این جلسه تشویق کنید
آیا این طرز برخورد بنده از نظر شرعی سوء ظنّ محسوب میشود؟ «! شما نسبت به من سوء ظنّ دارید »
جواب: این مقدار که گفتهاید، سوء ظنّ نبوده و اشکالی ندارد.
و) آشکار کردن گناه
سؤال 1785 - آیا آشکار کردن گناه، در جایی که غرض عقلایی وجود دارد (مثل آشکار نمودن نزد طبیب یا عالم) جایز است؟
جواب: در آنجا که ضرورتی داشته باشد، و بدون آن ضرورت برطرف نشود، اشکالی ندارد.
ز) هجرت از محیط گناه
سؤال 1786 - در شهر تهران فساد و منکرات و بدحجابی شایع گشته، و متأسّفانه مسئولان نظام هم در خواب سنگینی فرو رفتهاند.
این جانب از دوران بلوغ، از لحاظ اجتماعی و مخصوصاً دینی با محیط تهران ناسازگارم، و به هیچ وجه تاب تحمّل آن را ندارم. با
توجّه به دستور اکید خداوند متعال در قرآن کریم، سورة مبارکۀ نساء، آیۀ 100 ، آیا براي نجات خود از این فساد، بهتر نیست به
شهرهاي مقدّسی چون قم یا
ص: 623
مشهد هجرت نمایم، تا هرچه زودتر از این نابسامانی روحی نجات پیدا کنم؟
جواب: در صورتی که هیچ راهی براي حفظ دین و ایمان خود جز هجرت نمیبینید، هجرت کار لازم و شایستهاي است؛ ولی این
کار را با مطالعۀ بیشتر و موافقت پدر و مادر انجام دهید.
ح) توبۀ از گناه
سؤال 1787 - انسان بسیار گنهکاري هستم، و گناهان وحشتناکی مرتکب شدهام. از اعمال گذشته توبه کرده، و در اوّلین مرحله،
صفحه 357 از 371
پشیمان و نادم هستم. آیا خدا مرا میبخشد؟ چه کارهایی اجر بسیار زیاد دارد، که در ابتدا آنها را انجام دهم، تا آرامش یابم؟
جواب: بالاترین عمل، امیداواري به عفو و بخشش الهی، و پرهیز از آنچه خداوند در قرآن، و پیامبر اکرم و ائمّۀ معصومین علیهم
السلام در فرمایشاتشان فرموده، و علما و مجتهدین در رسالهها بیان کردهاند. سعی کنید با کارهاي خوبِ آینده، مخصوصاً خدمت
به مردم با دست یا زبان یا مال، اعمال بد گذشته را جبران کنید.
سؤال 1788 - اگر انسان قبل از بلوغ گناهانی که مربوط به خودش باشد (نه حقّ النّاس) را با علم و آگاهی مرتکب شده باشد،
حکمش چیست؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
-29 مراسم ولادت امام هفتم علیه السلام
سؤال 1789 - سالروز ولادت امام هفتم علیه السلام، مقارن با ایّام سوگواري حضرت سیّد الشهداء علیه السلام و یارانش میباشد، که
جمع بین این دو در اذهان عمومی تا حدّي متناقض مینماید. در حالی که نسبت به میلاد حضرت زینب کبري علیها السلام که در
ایّام فاطمیّه و در شعاع شهادت حضرت زهرا علیها السلام قرار گرفته، این مشکل به ذهن نمیآید.
در مقایسۀ این دو، نکات ذیل حائز اهمیّت است:
-1 فاصلۀ زمانی ولادت امام موسی بن جعفر علیه السلام (هفتم صفر، بنابر تنها روایت
ص: 624
موجود) از شهادت امام حسین علیه السلام حدود 26 روز میباشد. در حالی که میلاد حضرت زینب علیه السلام (پنجم جمادي
الاولی) با شهادت حضرت فاطمه علیها السلام (سیزده جمادي الاولی) هشت روز فاصله دارد.
-2 بیشک مقام و مرتبت حضرت موسی بن جعفر علیه السلام که هفتمین امام شیعیان است، از حضرت زینب علیها السلام که از
مقام امامت برخوردار نیستند، بالاتر است، و به همین نسبت، میلادشان نیز اهمیّت بیشتري دارد.
-3 با توجّه به احادیث معتبر، بر هیچ کس پوشیده نیست که در جمع معصومین علیهم السلام، شأن و منزلت بانوي محشر، مرکز
اتّصال نبوّت به ولایت، امّ الائمّه، حضرت زهرا علیها السلام نیز از فرزندش امام حسین علیه السلام والاتر است.
ولی با کمال تعجّب محافل مذهبی در سالروز میلاد حضرت زینب علیها السلام به جشن و سرور پرداخته، لکن به زاد روز آن امام
همام اهتمام نورزیده، و مع الاسف بیتوجّه از کنار آن میگذرند، بلکه عموم مذهبیها در برخورد با مجلسی تحت عنوان
بزرگداشت ولادت حضرتش، به طرح اشکال میپردازند. لطفاً در این راستا به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید:
الف) نظر حضرتعالی در مورد موضوع فوق چیست؟
جواب: با توجّه به این که معمول شیعه آن است که عزاداري امام حسین علیه السلام را تا اربعین ادامه میدهد، و در پایان ماه صفر
نیز وفاتهاي متعدّدي است؛ به خاطر این جهات مختلف، کلّ دو ماه محرّم و صفر در عرف پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام به
عنوان دو ماه سوگواري معروف شده است، به همین دلیل از برگزاري جشن عروسی در تمام این دو ماه اجتناب میکنند؛ از این
جهت تولّد امام کاظم علیه السلام تحت الشعاع مصائب مختلف مجموع این دو ماه قرار گرفته است. در حالی که مسألۀ تولّد
حضرت زینب علیها السلام در مقایسۀ با شهادت زهراي مرضیّه علیها السلام این چنین نیست.
علاوه بر این، در بعضی روایات نیز آمده که بعد از واقعۀ کربلا تا چهل روز آثار عزاي آن حضرت در طبیعت نیز بوده است. این
نکته نیز فراموش نشود که طبق بعضی روایات معروف، روز هفتم ماه صفر، روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام
ص: 625
صفحه 358 از 371
است. به خصوص این که ولادت حضرت زینب علیها السلام قبل از شهادت زهراي مرضیّه است.
ب) با عنایت به مقدّمۀ مطوّل و موارد سهگانۀ فوق الذّکر، آیا برپایی محفل میلاد زاد روز حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام،
و ذکر میلاد آن بزرگوار، و ابراز سرور و شادي توسّط محبّان آن حضرت، خلاف شرع است؟
ی آن است که حرمت اربعین (چهل روز) شهادت، مقدّم داشته شود. 􀀀 جواب: خلاف شرع نیست؛ ولی اول
-30 مسائل عمومی مشاغل
سؤال 1790 - اگر نگهبانی به وظیفه خود عمل نکند (مثلًا سر وقت در محلّ پست خود حاضر نشود) آیا پولی که میگیرد و غذایی
که مصرف میکند، اشکال شرعی دارد؟
جواب: هر کارگر و کارمندي به وظیفهاش عمل نکند، حقوق او اشکال دارد.
سؤال 1791 - شخصی 14 الی 15 سال است که در ادارهاي خدمت میکند، و چون استخدام شده، باید مبلغ معیّنی به او بدهند تا از
آنجا برود. آیا میتوان او را اخراج کرد؟
جواب: آري در صورت تخلّف و نپذیرفتن تذکّرات، اخراج او بیمانع است؛ ولی حقّ و حقوق عرفی و قانونی او را باید پرداخت
کرد.
سؤال 1792 - بعضی ادارات به شاگردان ممتاز کارمندانشان مبلغی به عنوان جایزه میدهند. اگر یکی از این کارمندها کارنامۀ
شخص دیگري (مثلًا برادرزادهاش) را ارائه دهد، استفاده از جایزة دریافتی چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که مخالف مقرّرات آن اداره باشد جایز نیست.
سؤال 1793 - ارگانهاي دولتی افرادي را از طریق امتحان و مصاحبه و مانند آن، و تعدادي را نیز از طریق رابطه و پارتیبازي،
گزینش و به کار میگیرند. به نحوي که اگر این رابطه نبود، افراد دیگري را از طریق امتحان و مصاحبه، جذب میکردند.
ص: 626
حقوق و مزایاي افرادي که از طریق پارتیبازي، جذب کار شدهاند چه حکمی دارد؟
جواب: اصل این کار جایز نیست، و حقوقی که میگیرند اشکال دارد.
سؤال 1794 - همانطور که مستحضرید امکانات و وسایل دولتی، نظیر خودرو، در صورتی که تمامی هزینۀ آن توسّط بیت المال
پرداخت گردد، خودرو خدمت محسوب میشود، و استفادة شخصی از آنها ممنوع است. آیا اجازة مقام مافوق مجوّز استفادة
شخصی از این وسایل میگردد؟ به عبارتی سادهتر، آیا مافوق میتواند اجازة دخل و تصرّف در بیت المال را صادر کند؟
جواب: در صورتی که مطابق مقرّرات چنین اجازهاي نداشته باشد، استفاده از آن جایز نیست.
سؤال 1795 - ریختن اجناس زائد (میوههاي فاسد، کارتن، بستهها، و مانند آن) به داخل جوي آب چه حکمی دارد؟
جواب: ریختن آنها در جوي آب، و آنچه باعث اذیّت و آزار و ضررِ و زیان مردم میشود، جایز نیست، و بهتر است در مکانهایی
که معمولًا براي آن کار در نظر گرفته شده ریخته شود.
سؤال 1796 - طبق قانون ساعت ورود و خروج براي کلیّۀ پرسنل ادارات (حتّی رئیس و مدیر کل) یکسان میباشد. آیا صرف
ریاست مجوّز تخلّف از قانون میشود؟
آیا رئیس یک اداره حق دارد هر زمان که اراده کرد وارد یا خارج شود، و ساعتی براي این کار ثبت نکند؟
جواب: تفاوتی بین رئیس و مرئوس از این جهت نیست. مگر این که مقرّرات ادارة متبوعه، حقّ خاصّ ی براي شخصی در نظر گرفته
باشد.
صفحه 359 از 371
سؤال 1797 - در بعضی ادارات مزایایی به عناوین مختلف، که قبلًا واقعیّت خارجی داشته، به رؤسا پرداخت میشود. مثل این که
چون بازرسان اداره در مدّت سکونت در شهر محلّ مأموریّت به علّت عدم وجود مهمانسرا، در منزل رئیس اداره پذیرایی میشدند،
لذا مبلغی به عنوان حقّ سفره به آنها پرداخت میگردید، امّا با توجّه به این که در حال حاضر چنین مواردي به وجود نمیآید، و
عناوین از بین رفته، و هر
ص: 627
اداره امکانات کافی براي امثال این امور تدارك دیده است، دریافت چنین مبالغی از بیت المال چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که خلاف مقرّرات باشد جایز نیست.
سؤال 1798 - در بعضی ادارات دولتی، آخرین حدّ اضافه کاري 120 ساعت است، که محاسبۀ آن به دقّت توسط رئیس اداره انجام
میشود. در حالی که براي خود رئیس اداره بدون انجام هیچ گونه محاسبه، و حتّی انجام اضافه کاري، این حد لحاظ میشود. آیا
دریافت این مبلغ بدون انجام کار، و حتّی مبلغ نهایی به خاطر چند ساعت مجاز میباشد؟
جواب: در صورتی که خلاف مقرّرات باشد جایز نیست.
سؤال 1799 - دیر آمدن و زود رفتن از محلّ کار چه حکمی دارد؟
جواب: باید وقت را شرعاً مراعات کنند.
…« چرا در حقوق و تقسیم بیت المال فرقی نمیگذارید » : سؤال 1800 - هنگامی که به حضرت علی علیه السلام اعتراض کردند
پس تفاوت حقوقها بر «! در کتاب خدا که فرقی ندیدم، و عمل پیامبر صلی الله علیه و آله را هم که خودتان دیدید » : ایشان فرمودند
چه اساسی است؟
جواب: ظاهراً آنچه در آن حدیث و احادیث مشابه آن آمده، ناظر به مال الخراج است؛ زیرا اراضی خراجیّه متعلّق به همۀ مسلمین
میباشد، و باید به طور مساوي تقسیم شود. به علاوه بعید نیست این سخن اشاره به امتیازاتی باشد که در زمان عثمان میان شرفاي
قبایل و زورمندان قائل میشدند. ولی اگر تفاوت به خاطر کثرت عائله، یا خدمت بیشتر، و فعّالیّت افزونتر در امور اسلامی باشد،
اشکالی ندارد.
سؤال 1801 - کارکنانی که در ادارات مشغول خدمت هستند، نوعی اضافه کار، یا حقّ الزحمه- به تناسب مشارکت در انجام برخی
از فعّالیّتها- دریافت میکنند. اگر به هر یک از کارکنان به تناسب فعّالیّتی که انجام دادهاند حقّ الزحمهاي بیشتر یا کمتر تعلّق گیرد
تکلیف چیست، و چه تکلیفی متوجّه عامل تقسیم و کارمند مربوط است؟
ص: 628
جواب: عامل تقسیم باید مطابق قانون و برنامه عمل کند، و حقّ کسی را ضایع نکند. و اگر خلاف کرد، کارکنان حقّ اعتراض
دارند.
سؤال 1802 - آیا مسئول حراست یک اداره میتواند فردِ مسلمانِ نماز خوانِ شیعۀ دوازده امامی را جهت تست اعتیاد بالاجبار وادار
نماید که به طور ایستاده و بدون آب و طهارت در شیشهاي ادرار نماید؟
جواب: آزمایش عدم اعتیاد نیازي به چنین کارهایی ندارد، و هیچ کس نباید دیگري را به این گونه کارها مجبور کند.
سؤال 1803 - در نوبت کاري شب به افرادي که در این مرکز نگهداري میشوند غذاي سادهاي میدهند. پرسنل، یا از غذاي ظهر
که مفصّلتر بوده براي شام خود استفاده میکنند، یا از انبار، موادّ اوّلیّه میگیرند و براي خود غذاي دیگري میپزند، که با غذاي
کسانی که در این مرکز نگهداري میشوند تفاوت دارد. لطفاً بفرمایید:
-1 خوردن غذایی که با غذاي سالمندان متفاوت است، چه حکمی دارد؟
صفحه 360 از 371
-2 خوردن غذا همراه و مانند سالمندان (از نظر نوع و طرز پخت) مخصوصاً هنگام افطار و سحر در ماه مبارك رمضان چه حکمی
دارد؟
جواب: این کار اصولًا با روح آداب اسلامی سازگار نیست، و اگر بر خلافِ مقرّراتِ تغذیۀ آن محلّ باشد، حرام است.
سؤال 1804 - شخصی مأمور خرید یک شرکت است، و از مغازة خاصّ ی براي آن شرکت خرید مینماید. البتّه اجناس آن مغازه
ارزانتر از جاهاي دیگر است، و آن شخص در حدّ ممکن چانه میزند. بنابراین خرید از آن مغازه به نفع شرکت میباشد.
ولی صاحب مغازه مبلغی به مأمور خرید میدهد، که همیشه از آن مغازه خرید کند.
گرفتن این پول چه حکمی دارد؟
جواب: هرگاه آن پول از محل درآمد صاحب مغازه باشد، و اثري روي قیمت اجناس خریداري شده نگذارد، اشکالی ندارد.
سؤال 1805 - برخی از مؤسّسات و دستگاهها به خاطر ارائۀ خدمات، از مردم پول دریافت میکنند، (و به منظور کمک به کارمندان
و کارکنان آن مرکز، درصدي از
ص: 629
درآمد فوق میان اعضا تقسیم میشود) حال اگر کارمند یا کارمندانی براي افزایش درآمد مؤسّسه، اقدام به گرفتن هزینه به ناحق از
مراجعهکننده نمایند، تا از سهم بیشتري برخوردار شوند، آیا در صورت اطّلاع از عمل فوق، دریافت پول از مرکز مربوطه (چه دولتی
و چه غیر دولتی) شرعاً و قانوناً مجاز است؟ (لازم به یادآوري است که درآمد مرکز مربوطه در یک محل جمعآوري شده، سپس
میان اعضا تقسیم میگردد).
جواب: اگر چیزي بیش از مقرّرات آن مؤسّسه دریافت دارند جایز نیست، و تقسیم آن نیز حرام است.
سؤال 1806 - چنانچه یکی از کارکنان بانکها یا مؤسّسات دولتی، با استفاده از اسم و عنوان و تخصّص خود، در ساعات غیر اداري
براي کسی که مشتري بانک یا مؤسّسه است کار کند، و حقوق دریافت نماید، در صورتی که در بانک یا مؤسسه خود به تخصّص
او نیاز باشد و حاضر به انجام کار اضافی نگردد، حقوق دوّم او چه وضعی دارد؟
جواب: کسی مجبور نیست تخصّص خود را در خارج از دایرة قراردادش در اختیار دیگري بگذارد.
سؤال 1807 - چنانچه شرکتی، با این هدف که از موقعیّت شغلی کارگزاران دولت، یا بانکها براي کسب امتیازات مالی و پشتیبانی از
برنامههاي خود بهرهمند شود، کارمندي را به عنوان عضو هیئت مدیره شرکت معرّفی، یا انتخاب نموده، و با واگذاري سهام در
سرمایۀ شرکت شریک نماید، و آن شخص نیز به هر ترتیب از قصد شرکت آگاه باشد، آیا حقوقی که از طرف شرکت به وي
پرداخت میشود، یا اصل سود سهامی که از طریق مذکور به نام او ثبت گردیده، براي گیرنده حلال است؟ حقوقی که شخص
مذکور از مؤسّسۀ اصلی متبوع میگردد چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه برنامۀ جدید مزاحمتی با کار قبلی نداشته باشد، و بر خلاف مقرّرات و تعهّدات او نباشد، هر دو حقوق براي او حلال
است.
سؤال 1808 - آیا کار کردن نزد شخصی که درآمدش از پول حرام است، جایز میباشد؟
ص: 630
جواب: اگر یقین داشته باشید که مزد شما را از پول حرام میدهد، جایز نیست.
سؤال 1809 - آیا تجمّلگرایی در ادارات را به عنوان آبروي مملکت میدانید؟
جواب: اگر تجمّلگرایی به معناي اسراف و تبذیر باشد، حرام است، و اگر اسراف و تبذیر نیست، بهتر ترك آن است.
سؤال 1810 - از قدیم الأیام کار در خارج خانه بر دوش مردان بوده است. اکنون به خاطر جهل بعضی از مردان، برخی از مشاغل
صفحه 361 از 371
اجتماعی را، که نیاز به بودن زن نمیباشد، به آنها محوّل کردهاند. آیا صحیح است که بعضی از زنان، مشاغل مردان را بدست
بگیرند، در حالی که طبیعت براي هر یک از زن و مرد، مشاغل مختصّ به خود را قرار داده است؟
جواب: اشتغال زنان به کار، با حفظ جهات شرعی، حرام نیست. ولی بیشکّ مسألۀ تربیت فرزندان براي زنان مهمتر است.
-31 مشاغل خاصّ
الف) شغل روحانیّت
سؤال 1811 - هدف شما از طلبگی، و رمز موفقیّتتان در این راه چه بوده است؟
جواب: در صورتی که نظم و پشتکار و خلوص نیّت براي خدمت را رعایت کنید موفّق خواهید شد.
سؤال 1812 - آیا طلبهاي که لباس روحانیّت میپوشد، باید همان موقع به تبلیغ برود؟ به نظر شما یک طلبه چه موقعی باید لباس
بپوشد؟
جواب: بعد از اتمام لمعتین زمان مناسبی براي پوشیدن لباس روحانیّت است.
و چه بهتر که از همان زمان تمرین تبلیغ را شروع کند، و سپس به تبلیغ برود.
سؤال 1813 - به نظر شما متحجّر به چه کسانی گفته میشود؟
جواب: معمولًا این کلمه دربارة کسانی به کار برده میشود که تأثیر شرایط و زمان و مکان را در مسائل شرعیّه درك نمیکنند.
هرکس در » سؤال 1814 - نظر حضرتعالی در مورد سخن امام راحل قدس سرّه که فرمودند
ص: 631
چیست؟ «. مدرسه بماند و درس نخواند، حرام است
جواب: اگر درس نخواند، استفادة او از مدرسه غاصبانه و حرام است.
سؤال 1815 - اگر در حوزة علمیّهاي، براي کنترل شهوت، در غذا کافور بریزند، با توجّه به مضرّاتی که میتواند براي نطفه داشته
باشد، و امکان عقیم شدن انسان نیز میرود، این کار چه حکمی دارد؟
جواب: اگر احتمال خطر و ضرر قابل ملاحظهاي باشد، جایز نیست، و معمولًا مقدار بسیار کمی میریزند که ضرر و خطر نداشته
باشد.
ب) خدمۀ هواپیماها
سؤال 1816 - گرفتن غذاهاي اضافی در پروازهاي هوایی، براي خدمه و مانند آنها، در صورتی که امکان نگهداري براي پرواز بعد،
یا تحویل به کترینگ وجود دارد، و غذا فاسد نمیشود، چه صورت دارد؟
جواب: در صورتی که مقرّرات اجازه دهد، اشکالی ندارد.
ج) رفتگران
سؤال 1817 - بعضی از رفتگرها با این که از شهرداري حقوق میگیرند، و فقیر و عاجز هم نیستند، از مردم نیز مطالبه اجرت
میکنند. آیا این کار جایز است؟
جواب: در صورتی که دهندگان پول با میل خودشان به عنوان انعام چیزي به آنها بدهند، مانعی ندارد.
صفحه 362 از 371
د) کارکنان کمیتۀ امداد
سؤال 1818 - هنگام برگزاري بعضی مراسمات در کمیتۀ امداد حضرت امام رحمه الله، مانند جشن عاطفهها، از کمکهاي
جمعآوري شده، مبالغی به عنوان پاداش به پرسنل برگزارکننده پرداخت میگردد. این کار چه حکمی دارد؟
جواب: تنها میتوان اجرت زحمات آنها را از آن کمکها پرداخت کرد.
ص: 632
ه) طلافروشان
سؤال 1819 - خرید طلا از کسانی که احتمال داده میشود طلایشان سرقتی باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که احتمال قابل ملاحظهاي باشد اشکال دارد.
سؤال 1820 - معاوضۀ طلا با عیار 21 ، به طلاي 18 عیار، با تفاوت و زن چه حکمی دارد؟ مثلًا ده مثقال طلاي 21 عیار را، به هشت
مثقال طلاي 18 عیار معامله کنند.
آیا جایز است؟
جواب: جایز نیست؛ بهتر است دو معامله جداگانه انجام دهند.
سؤال 1821 - طلافروشان در هنگام خرید، نگین را از انگشتر یا گردنبند جدا میکنند، و در هنگام فروش طلا را با نگین میفروشند.
این گونه معاملات شرعاً چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که طبق توافق طرفین صورت گیرد اشکالی ندارد.
سؤال 1822 - نگاه کردن به دست و صورت خانمهایی که براي خرید طلا به مغازه مراجعه میکنند چه حکمی دارد؟ اگر ضرورت
داشته باشد چه حکمی دارد؟
جواب: نگاه کردن به گردي صورت و دستها تا مچ، هرگاه بدون قصد لذّت باشد و خوف وقوع در گناه نرود، اشکالی ندارد.
و) کارمندان مخابرات
سؤال 1823 - این جانب مدّتی است که در یکی از باجههاي مخابرات مشغول به کار هستم. کارفرمایم معتقد است که از نرخهاي
مخابرات بیشتر باید گرفت. کار دیگري که انجام میدهیم، خدمات فوري است؛ مثلًا کارهایی از قبیل خلافی ماشینها باید زود
حال اگر من دروغ بگویم، « ارباب رجوع را با دروغ بفرست تا بروند » : گرفته شود، ولی به دلایلی زود انجام نمیشود. وي میگوید
گناه کرده، و به خلق خدا نیز ظلم نمودهام، و اگر راستش را بگویم، ارباب رجوع با من درگیر شده، کارم را هم از دست میدهم.
مشکل دیگر این است که اگر کسی تلفن بزند و مبلغ آن 27 تومان شود، به خاطر نبودن پول خُرد، مجبور هستم 30 تومان بگیرم.
حکم شرع دربارة این مسائل چیست؟
ص: 633
جواب: چنانچه نتوانید کارفرما را متقاعد کنید که طبق قوانین و مقرّرات عمل شود، آن کار را رها کنید، و به دنبال کار مشروعی
اللّ خداوند به شما کمک خواهد کرد.
􀀀
باشید. ان شاء ه
ز) دامپزشک
صفحه 363 از 371
سؤال 1824 - دامپزشکی هستم که امور درمانی حیوانات را انجام میدهم. با توجّه به مسئولیّت شغلی این جانب لطفاً بفرمایید:
درآمد حاصل از درمان و معاینۀ سگ و گربه در صورتهاي زیر چه حکمی دارد؟
-1 سگها و گربههاي ولگرد.
-2 سگها و گربههاي اهلی، که به طور عادي در کنار انسانهاي زندگی میکنند و مشکلاتی میآفرینند.
-3 سگها و گربههاي اهلی، که براي شکار یا کار دیگر از آنها استفاده میشود.
-4 سگها و گربههایی که به جهت امور زینتی و جایگزین شدن عاطفه در خانه یا محلّ کار نگهداري میشود.
جواب: درمان سگها و گربههایی که فایدة مشروعی دارند، و گرفتن اجرت در مقابل آن مانعی ندارد. همچنین در مواردي که
حیوانات ولگردي باشند که اگر کنترل نشوند مشکلاتی میآفرینند.
ح) رانندة تاکسی
سؤال 1825 - سازمان تاکسیرانی جهت هر مقصدي مبلغی را به عنوان کرایه مشخّص نموده است. حال اگر عرف جهت همان مقصد
مبلغی مغایر با نظر سازمان در نظر بگیرد، آیا میتوان طبق عرف عمل کرد؟
جواب: چنانچه سازمان مذکور یک سازمان رسمی است، باید به نرخ آن عمل کرد.
سؤال 1826 - آیا میتوان کرایۀ بین دو مسیر را طبق عرف محل گرفت، حتّی اگر بالاتر از انتهاي مسیري باشد که سازمان براي آن
کرایه مشخّص کرده است؟
ص: 634
جواب: در صورتی که مسیر فرق داشته باشد مانعی ندارد.
سؤال 1827 - به هنگام گرفتن کرایه بطور ناخواسته و مکرّر، دستم با دست زنان نامحرم برخورد میکند. حکم آن چیست؟
جواب: حرام نیست؛ ولی سعی کنید چنین اتّفاقی نیفتد.
ط) معلّمان
سؤال 1828 - در برخی اوقات به موجب قانون، انجام خدمت معلّمان در مدارس یا مراکز آموزشی مجوّز قانونی ندارد. تعدادي از
معلّمان با علم به غیر قانونی بودن این عمل، با هماهنگی مدیران مدارس، به خدمت (که غالباً به صورت اضافه کار و حق التدریس
است) ادامه میدهند، ولی حقّ الزحمۀ چنین معلّمانی را به نام افراد دیگري که خدمت آنان منع قانونی ندارد، ثبت کرده، و سپس
جمع مبلغ را به شخصی که عملًا فعالیّت داشته پرداخت میکنند. اوّلًا: حکم کلّی این امر چیست؟
ثانیاً: هر یک از افراد فوق (معلّمان، مدیران و معلّمانی که اجازة استفاده از نام خود را براي پرداخت حقوق به دیگران میدهند) چه
تکلیفی دارند؟
جواب: اگر این کار با هماهنگی مسئولین بالا انجام گیرد اشکالی ندارد.
سؤال 1829 - تعدادي از معلّمان در ساعات کار و تدریس، به فعّالیّتهاي جنبی دیگر مثل بافتنی، خواندن روزنامه و مجلّات غیر
مربوط به درس و تدریس، و مانند آن میپردازند. این کار چه حکمی دارد؟
جواب: جایز نیست.
ي) جاسوسی
صفحه 364 از 371
سؤال 1830 - آیا انسان میتواند براي رهایی از تنگناهاي شدید غیر قابل تحمّل اقتصادي، جاسوسی کند؟ در صورت عدم جواز،
اگر پذیرفته باشد چطور؟
جواب: جایز نیست؛ مگر این که ضرر ناشی از ترك این کار بیشتر باشد. که در این صورت این شغل، اگر منجر به قتل دیگران
نشود، جایز است.
ص: 635
-32 نگهداري حیوانات
سؤال 1831 - آیا براي نگهداري از حیوانات منعی وجود دارد؟ اگر فایدهاي بر نگهداري حیوان مرتّب نباشد، یا صرفاً براي زیبایی،
یا صداي خوش آن باشد، (مثل قناري، یا مرغ عشق، یا مانند آن) نگهداري از آن چه حکمی دارد؟
جواب: نگهداري حیوانات مانعی ندارد. ولی سزاوار است افراد با ایمان هدفی از آن داشته باشند؛ هر چند استفاده از زیبایی و
صداي خوش آنها باشد؛ در ضمن باید این امر به اسراف کاري منتهی نشود.
شایسته است انسان وقت خود را به چهار قسمت تقسیم کند، » : سؤال 1832 - امام صادق علیه السلام در حدیثی معروف میفرماید
این موضوع نشان میدهد که تفریح براي یک انسان، «. سپس توصیه میکند که یکی از آن چهار قسمت صرف تفریح شود
خصوصاً براي جوانان لازم است، و باعث میشود که دیگر وظایف خود را بهتر انجام دهد. نگهداري از حیوانات که در عین تفریح
داراي جنبههاي علمی و تحقیقی دربارة دنیاي آفرینش، تقویت روحیۀ محبّت، و نیز نظاره و دقّت بر عجایب خلقت و قدرت خداوند
متعال میباشد، به نظر جنابعالی چگونه است؟
جواب: نگهداري حیوانات براي اهدافی که در بالا ذکر شد، نه تنها مانعی ندارد، بلکه فواید معنوي و مادّي نیز دربردارد. ولی
طوري باشد که منتهی به اسراف یا آزار حیوانات نشود.
سؤال 1833 - کشتن و آزار حیوانات غیر موذي چگونه است؟ محبّت به آنان چه حکمی دارد؟
جواب: کشتن و آزار حیوانات غیر موذي اشکال دارد، و حمایت از آنان خوب است.
سؤال 1834 - شکار، خریدوفروش حیواناتی که در حال انقراض میباشند، و از منابع طبیعی به شمار میروند، و متعلّق به همۀ مردم
هستند، چگونه است؟
جواب: هرگونه عملی که سبب انقراض حیوانات شود، و از این ناحیه ضرر و زیانی به جامعه برسد، جایز نیست.
ص: 636
سؤال 1835 - شکار حیواناتی که جنبۀ تغذیه ندارند، و حرام گوشت هستند، چه حکمی دارد؟
جواب: هر کاري باید هدف مشروعی داشته باشد؛ از جمله شکار حیوانات.
سؤال 1836 - نگهداري از حیوانات ماهانه مبلغی هزینه در پی دارد، مانند دانهاي که براي قناري یا طوطی میخرند، یا کاهو یا سبزي
که براي خرگوش، خریده میشود. چنین هزینههایی چه حکمی دارد؟
جواب: این هزینهها مادامیکه به اسراف منتهی نشود، ایرادي ندارد.
سؤال 1837 - اگر محیط زندگی سگ خارج از اتاق باشد، مثلًا در حیاط، یا باغ، یا پشت بام، خانهاي برایش بسازند، و مسائل
مربوط به طهارت و نجاست را مراعات کنند، نگهداري از آن چه حکمی دارد؟
جواب: اگر پاکی و نجاست رعایت شود، و بودن آن حیوان در خانه فایدهاي داشته باشد، مانعی ندارد. ولی روشی را که غربیها در
مورد سگ دارند، اسلام هرگز نمیپسندد.
صفحه 365 از 371
سؤال 1838 - دست زدن به سگ و نوازش آن چگونه است؟ با توجّه به این که در سایر نجاسات، مانند خون و مدفوع، دست زدن
ایرادي ندارد؛ امّا باید آن را تطهیر کرد، آیا میتوان گفت در مورد حیوان مذکور نیز همینطور است؟
جواب: از جواب بالا معلوم شد.
سگ شکاري) در احکام نجاست و طهارت با سگهاي دیگر تفاوت دارد. شاید دلیلش این ) « تازي » سؤال 1839 - معروف است که
باشد که- طبق آنچه در تاریخ آمده- اعراب (پس از اسلام) از رفت و آمد تازي به خیمهها ممانعتی نمیکردند، و تازي حقّ داشت
در خیمه با آنها بخوابد، و آن را هدیهاي از سوي خدا میدانستند. آیا تفاوتی میان تازي و سایر سگها در نجاست میباشد؟
جواب: تفاوتی از این جهت میان سگها نیست، و معمولًا مسلمانان از سگها براي سه منظور استفاده میکردند: پاسبانی خانه،
« کلب الحارس » پاسبانی باغ، و پاسبانی از گلّه. و در کتب فقهی ما دربارة این سه نوع سگ بحث شده، و به عنوان
ص: 637
از آنها یاد شده است. « کلب الحائط » و « کلب الماشیه » و
سؤال 1840 - بازي با سگ، و نگهداري از آن در خانهها، و همراه داشتن آن در ماشینها و خیابانها، که نوعی تقلید از بیگانگان
است، چه صورتی دارد؟
جواب: ترویج این گونه فرهنگ غلط بیگانگان جایز نیست.
سؤال 1841 - خشک کردن حیوانات، و نگهداري آن در منازل، و خریدوفروش آن، چه حکمی دارد؟
________________________________________
شیرازي، ناصر مکارم، استفتاءات جدید (مکارم)، 3 جلد، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم - ایران، دوم،
1427 ه ق استفتاءات جدید (مکارم)؛ ج 3، ص: 637
جواب: اگر هدف عقلایی داشته باشد، و موجب اذیّت و آزار فوق العادهاي نگردد، اشکالی ندارد.
سؤال 1842 - برادرم کبوتر با ارزشی را در پارك گرفته، و به خانه آورده است.
اکنون آن کبوتر با کبوتر بنده جفت شده، و بچّهدار شدهاند. لطفاً بفرمایید:
الف) کبوتر مذکور حلال است، یا حرام؟
جواب: در صورتی که کبوتر صاحبی نداشته، یا مشکوك است، گرفتن آن اشکال ندارد.
ب) در صورت حرام بودن، چه کنم تا حلال شود؟
جواب: اگر قرائن نشان میدهد که صاحبی دارد، باید صاحبش را پیدا کنید، و چنانچه مأیوس شدید، معادل قیمت آن را به شخص
نیازمندي بپردازید.
ج) بچّههاي بجا مانده از این کبوتر چگونهاند؟
جواب: در صورتی که کبوتر شما ماده است، جوجه متعلّق به خود شماست.
-33 ورزش
سؤال 1843 - با توجّه به این که ورزش نیمی از جمعیّت دنیا را به خود جذب کرده، و گاه در سیاست و حکومت نقش مهمّی ایفا
میکند، و در کشور ما نیز از مهمترین ابزارهاي مقابله با تهاجم فرهنگی به شمار میرود، استدعا دارم نظر مبارك خود را پیرامون
سؤالات ذیل بیان فرمایید:
-1 دیدگاه شرع مقدّس دربارة ورزش چیست؟
صفحه 366 از 371
ص: 638
-2 اسلام دربارة ورزش حرفهاي چه میگوید؟
-3 نظر اسلام در مورد کسی که شغل و کسب خود را ورزش قرار میدهد چیست؟
-4 شرع مقدّس پیرامون ورزش قهرمانی چه نظري دارد؟
-5 مسابقات ورزشی با تعیین عوض (پولی که براي بنده در نظر میگیرند) چه حکمی دارد؟
-6 آیا پخش مستقیم مسابقات ورزشی با لباس مخصوص، و نگاه آن براي عموم (زن و مرد) جایز است؟
-7 شرطبندي در مورد پیشبینی نتیجه، توسّط بازیکنان یا شخص ثالث چه حکمی دارد؟
جواب 1 تا 7: بیشک ورزش براي سلامت جسم و روح لازم، و در اسلام ورزشهاي هدفداري نیز پیشبینی شده است (مانند اسب
سواري و شنا و مانند آن)، ولی شرطبندي تنها در مورد تیراندازي و اسب سواري اجازه داده شده است. متأسّفانه ورزش در جهان
کنونی، همانطور که اشاره کردهاید، در پارهاي از موارد از مسیر اصلی منحرف شده، و به افراط و تفریط گراییده، و گاه ابزار
مسائل تجاري سودپرستان، یا خودکامگی سیاست بازان واقع شده است، و اگر کار به همین وضع پیش برود، خطرات مهمّی ورزش
و علاقهمندان به آن را تهدید خواهد کرد. امیدواریم اندیشمندان براي پیشگیري از سوء استفادههاي مختلف از ورزش چارهاي
بیندیشند، و آن را در جایگاه اصلی خود قرار دهند، و از این که جمعی از جوانان عزیز ما قربانی انحرافات ورزشی شوند جلوگیري
کنند.
سؤال 1844 - ورزشکاري با پول بیت المال قهرمان شده، و اکنون تیمهاي خارجی با دادن پولهاي کلان او را استخدام میکنند. آیا
این کار جایز هست؟
جواب: اگر قراردادي با بیت المال دارد، باید عمل کند، و اگر قراردادي نداشته باشد آزاد است؛ ولی انصاف آن است که به نفع
کشور خودش عمل کند.
سؤال 1845 - صدمات ناشی از برخی ورزشها بسیار زیاد است، به طوري که در بسیاري موارد موجب جراحت، کبودي یا سرخ
شدن و مانند آن میشود. این ورزشها چه حکمی دارند؟
ص: 639
جواب: در صورتی که براي دفاع شخصی، یا دفاع از کشور و کیان مسلمین لازم باشد اشکالی ندارد. ولی طرفین قبل از شروع، باید
از یکدیگر برائت بجویند، تا ضامن هم نباشند.
سؤال 1846 - ورزش، یا بازي، با حیواناتی که در بسیاري از موارد منتهی به کشته شدن آن حیوانات به شکل فجیع میشود، چه
حکمی دارد؟ مثلًا ورزشی که در آن سوارکاران با اسب به دنبال بُز میروند، و آن را گرفته و درصدد انداختن آن به نقطهاي
هستند، که در بسیاري از موارد حیوان جان میسپارد. چنین ورزشهایی چه حکمی دارد؟
جواب: این نوع بازیها جایز نیست.
و مانند آن، امکان دارد بدن شخص مقابل « کاراته » ،« کونگفو » ،« جودو » سؤال 1847 - در جلسات تمرینی بعضی از ورزشها مثل
سیاه، قرمز، و یا حتّی شکسته شود. لطفاً بفرمایید: آیا پرداختن به چنین ورزشهایی به منظور آمادگیهاي رزمی و بدنی در مقابل
دشمن و مانند آن جایز است؟
جواب: در صورتی که واقعاً جنبۀ دفاعی داشته باشد، مانعی ندارد، و در صورتی که طرفین به آثار ناشی از آن رضایت داده باشند،
موجب دیه نمیشود.
سؤال 1848 - دو نفر براي قوي شدن و مهارت در ورزش، با رضایت خود مسابقۀ رزمی میدهند، و با ضربات لگد و مشت به هم
صفحه 367 از 371
میزنند، این کار چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که خطرناك نباشد، و موجب صدمهاي نشود، اشکالی ندارد.
سؤال 1849 - ورزشهاي سنگین، مثل بوکس، مخصوصاً در نظام اسلامی چه حکمی دارد؟
جواب: ورزشهایی که معمولًا خطرناك است، خالی از اشکال نیست.
-34 ورزش بانوان
سؤال 1850 - لطفاً به سؤالات زیر در مورد ورزش بانوان پاسخ فرمایید:
ص: 640
-1 فعّالیّتهاي ورزشی براي دختران مدارس ابتدایی، بدون رعایت حجاب اسلامی چه حکمی دارد؟
-2 ورزش بانوان با رعایت حجاب اسلامی در انظار عمومی (اجتماع مردان و زنان) چه حکمی دارد؟
-3 در ورزشهاي انفرادي غیر تماسی (تنیس، بدمینتون و مانند آن) مسابقه یا تمرین خانمها با آقایان چه حکمی دارد؟
-4 آیا رعایت حجاب خانمها در سالنهاي ورزشی مخصوص بانوان، لازم است؟
-5 موتور سواري و دوچرخه سواري خانمها با پوشش کامل اسلامی در خیابانها و معابر عمومی چگونه است؟
-6 آیا قبل از سنّ تکلیف، بازي کردن دختران با پسران مجاز است؟
-7 مربّیگري مردان براي تعلیم بانوان تا چه حدّي مجاز است؟
-8 حرکات هوازي و موزون زنان (که منجر به حرکات عضلات بدن میگردد،) بدون حضور نامحرم چه حکمی دارد؟
-9 ورزش کردن زنان با محارم خود چه حکمی دارد؟
-10 تماشاي ورزش مردان توسّط خانمها چه محدودیّتهایی دارد؟
جواب 1 تا 10 : شکّی نیست که ورزش براي همۀ قشرها، اعم از مرد و زن، پیر و جوان لازم، و یکی از ضروريترین کارها براي
حفظ سلامت محسوب میشود.
از این گذشته، ورزش میتواند به عنوان سرگرمی سالم بسیاري از اوقات فراغت را پر کند، و انسان را از سرگرمی ناسالم بازدارد.
ولی مسلّم است که باید جهات شرعی هم در ورزش مردان و هم در ورزش زنان رعایت شود، و مسابقات ورزشی هرگز ایجاب
نمیکند که ما فرهنگ اسلامی را رها کرده، دنبال فرهنگ دیگران برویم. به طور کلّی زنان میتوانند در محیطهایی که مخصوص
به خودشان است، با استفاده از لباسهاي مناسب، و با حفظ حجاب یا بدون حجاب شرعی، با توجّه به این که جنس مخالفی در آنجا
نیست، ورزش کنند. داوران و مربّیان آنها نیز از میان خود زنان برگزیده شوند، همان گونه که در مردان چنین است، و از
پایان » . ورزشهایی استفاده کنند که آسیب و زیانی به آنها نمیرساند
درباره مرکز