هفت قصیده در مدح آقا حسین به عربی
اشاره
(2)
[1] [ یا غزالا لحظه للصّارم القتّال تال
]
یا غزالا لحظه للصّارم القتّال تال
مهجتی من حبّ هذا طرفک المکسال سال
جمله العشّاق قد اضحوا عبیدا فی الهوی
حبّ من أهوی علی الأبدان و الأموال وال
لا تلمنی إذ ترانی فی الهوی أهوی فکم
من لبیب مبصر صاح من الآمال مال
ص:328
1- (1)) -این عالم شیخ الاسلام جعفر بن عبد اللّه قاضی کمره ای اصفهانی است وی از شاگردان محقق سبزواری و علاّمه مجلسی بوده و در ستایش استاد دیگر خود محقق خوانساری این اشعار را سروده است.این قصیده به روش قصیدۀ طنطرانیۀ ابو نصر معین الدین طنطرانی(م 485 ق)سروده شده است.
2- (2)) -«هفت قصیده در مدح آقا حسین به عربی»در فهرست دانشگاه،ج 8،ص 708،شماره مجموعه، 2084/6 چنین معرفی شده است:«نستعلیق محمّد تقی بن محمد مجید یزدی در سپاهان در سده 12...به نسخ و نستعلیق و در زمان خوانساری و ناظم نوشته شده و ناقص است...»و در خصوص این قصیده نوشته است:«ستایش از آقا حسین خوانساری به نظم(53 ر-57 پ)در 7 قصیده عربی».
صیّر الأسقام جسمی کالحنایا ساهما
حین سهم فی الحشا من أعین الآجال جال
کم اجوب البیدکم أطوی الفیا فی سادتی
إنّ حالی بعدکم من کثره التّرحال حال
مذنأیت القلب یا ذا الطلعه الحسناء ناء
نجّنی فالیوم لی من کثره البأساء ساء
قم تکلّم من فم عطر علی المرجان جان
خلص العشّاق من داء إلی الأبدان دان
رجّع الأصوات ترجع لی حیوه قد مضت
انّ حبنی منک یا ذا الصوت و الألحان حان
عاذلی لا تقس لی قلبا فحسّی شدتی
لن فإنّ القلب منّی فی هوی الغزلان لان
کم بلا وتر الاقی من لحاظک فتره
إنّ عمری فی الهوی من فاتر الأجفان فان
حبّکم یا سادتی فی القلب قدما قدرسی
من یقل لم أهوکم فی سالف الأزمان مان
إنّ قلبی فی الهوی مذخلّه الآرام رام
لا یبالی عزل من فی الحبّ بالآلام لام
یا حبیبا نائیا من منظر الأبصار صار
إنّ بعد البعد قلبی جمله الأقطار طار
لا تعجّب صاح منّی غیر صاح فی الهوی
إنّ لبّی مذ رمانی طرفه السّحار حار
ص:329
صرت سلما فی هوی سلم فیا بدر الدجی
فیم قد هاجرت من فی زمره الأبصار صار
صاح دع سلمی و سل ما نالنی فی حب ها
من صروف لو جری بعض علی الأحجار جار
سرالی نجد العلی نجد الهوی من ماجد
مستضاء زنده فی الفضل بالأنوار وار
مرشد الطلاّب من من کفّه الإصلاح لاح
فکره فی معضلات العلم بالإصباح باح
ماهر فی کلّ أمر معقل الإرشاد شاد
مهتد هاد علی المحسود و الحسّاد ساد
فخر أرباب النهی آقا حسین ذو التّقی
الّذی من کفّه بحر علی الأمجاد جاد
یرتوی من فیضه کلّ علی قدر له
لیس إلاّ من یکن مثلی من القصّاد صاد
ذو العلی شمس الضّحی بدر الدجی نجم الهدی
کم فتی من نوره عن حندس الإلحاد حاد
مهتدی العبّاد مولی الفضل أبیض شارق
نوره فی الدهر للعلماء و الزهّاد هاد
لو تری زبرا له عن مثله السجّاد جاد (1)
خلت ماء الخضر من مکنون ذی الأسفار فار
تمّت
ص:330
1- (1)) -السّحار حار(خ ل).
[2] [ ضلّ سبیل الهدی وبانا
]
و له ادام اللّه برکاته ضلّ سبیل الهدی وبانا فی مثّل القدّ منک بانا
و من یخل وجهها شقیقا للورد و الثّغر اقحوانا
أو قال ذاک الجبین صبح و الوجه بدر فما أبانا
و أین بدر الدّجی و وجه قد قمر الشمس حیث بانا
فضاق جنانی نعیم روحی إذ خلت شبها لک الجنانا
إن دمت للقدّ منک مثلا ألفیت فی مهجتی سنانا
جوهره ذات درّ ثغر أسقط عن عینی الجمانا
فتنه قلب لها فنون فی الحسن فاقت بها الحسانا
و حیث تفنّن فی دلال یزید قلبی بها اقتنانا
یا من بخال یخال محوا فی عارض البدر قد محانا
و شمس خدر إذا رأتها شمس الضّحی لم تسر عیانا
ورا شقی من نصال جفن أعدّ قلبی لها کنانا
بعجزی عن حدیث طرف یحسب للسحر ترجمان
معذره إن ذکرت مالا یقرب منکم و لا یدانی
قد قصر اللفظ عن معان بدیعه تفصح البیانا
نحن وجد الهوی بنوه و ان اخوا عمیه أبانا
یا صاح إن جزت أرض سلمی سل ما لها قد نوت نوانا
و فیم تصلی القلوب نارا تفیض منها العیون شانا
وصف خطوب الهوی فإمّا رقّ لها قلبها فلانا
فکنّ باسمی و لا تصرّح و قل أصاب الرّدی فلانا
تمّت
ص:331
[3] [ خلیلیّ عوجا ساعه و تبصّرا
]
و له منّ اللّه علینا بطول بقائه خلیلیّ عوجا ساعه و تبصّرا أعالی هذا الأرض و الهضبات
لها جید ظبی و التفاته و برب و محجر آرام و عین مهات
و فرع کلیل جفّ بالبدر برده و وجه کماء الخضر فی الظّلمات
کریمه نفس أنشئت بین نسوه عقائل أحیاء بنات سراه
مریبات قلب ما هممن بریبه بوادیّ لکن و لسن بالبرکات
بدور لیال أو مصابیح ذجیه إذا کنّ دون السجف مستترات
و یبهرن لو یبدون أبصار من یری بنور یردّ الطرف ذا حسرات
فهذا الجمل بادیا حین یختفی و مختفیا إذ لسن محتجبات
حللن بأقصی الغرّان رمن مخفرا تمسّکن بالعلیاء مفتخرات
و فیهنّ سلمی البدر بین الکواکب و منظر حسن حفّ بالحسنات
إذا نظرت تحیی القلوب بنظره و تعدم ما فی القلب من خطرات
فأحسن بطرف ما سمعت بمثله منیّه آمال و عین حیات
و ما انس لا أنسی غداه لقیتها إذ الدّهر دهر و الزمان مواتی
فقلت لها و الشّوق باد لهیبه و أسبلت دمع العین فی الوجنات
الام سلیمی امسک الزّفرات و فیم تجود العین بالعبرات
و ممّ حسیر منک یا مسلم مقلتی و قلبی مطوی علی حسرات
و منک و الا مم طول تولّهی و عنک و الاّ عم ضنک حیاتی
تمّت
ص:332
[4] [ الام خلیلی لا أری من احبّه
]
و له سلّمه اللّه تعالی الام خلیلی لا أری من احبّه و حول من لا احبّب جیل
ألم ریأن أن تنأی النّوی و یکون لی بظلّ اثیلات الغوبر مقیل
و ابصر ارضا کالسّماء تری بها شموسا و لکن ما لهنّ افول
منازلنا إذ کلّ لنیلی سحره و إذ کلّ یومی بکره و أصیل
دیارقتات الحیّ سعدی کأنّما یبث فبات المسک فیه قبول
فیادار سعدی لیس للجسم مسلک الیک و لا للقلب عنک رحیل
و قائله کیف صبر الفؤاد عن بثینه هذا الحی قلت جمیل
فمالی شکوی فی هواها و لیس لی حذار عداها زفره و عویل
تمّت
[5] [ خلیلیّ مالی فی بنی الدّهر إربه
]
و له مدظله العالی خلیلیّ مالی فی بنی الدّهر إربه و لم ینم فی قلبی هوی النّهی و الأمر
و إنّی جرّبت الزّمان و اهله و قدما بلوت الناس فی العسر و الیسر
و أیقنت انّ الدّهر لیس بمعتب و لا منقذ من موج هم به یجری
و صرت إذا ما یعترینی ملمّه مضیت بلا عرف لدیّ و لا... (1)
فلو هام نفسی ما هممت لفقدها و لو زال قلبی لا یضیق صدری
نعم طیف سلمی فی الخیال اذا یسری به یکشف اللّیل البهیم عن الفجر
فللّه أیّام تقضّت بحبها و سقیا لعسر المالکیّه من عصر
ص:333
1- (1)) -یک کلمه خوانده نشد.
و ما انس لا انسی الأحادیث بیننا و حاشای أن انسی هواها مدی الدّهر
عشیّه ازمعت الرّحیل و مهجتی یذوب و دمع العین یهمل کالقصر
فلمّا رات ما بی من الضّر اقبلت و ألقت دموعا کالجهان علی نحری
و قالت و مالی و الفراق کانّنی خلقت من الشّجوی و خمّرت بالهجر
فقلت ثقی باللّه لا ربّ غیره و بالصبر انّ الصّبر من عزم الأمر
ألم تعلمی یا مهجه القلب انّنی إذا لم اقاسی الهمّ فی البرّ و البحر
اکن غیر مفضال علی النّاس بسطه بعیدا عن الخیرات مستتر الذّکر
تمّت
[6] [ شوقی إلی تقبیل رب نعالکم
]
و له ابقاه اللّه تعالی شوقی إلی تقبیل رب نعالکم یسمو و لو ذرت الرّیاح ترابی
و لهیب قلبی و الهموم و مدمعی ابدا معی یحسبن من اترابی
فتّش حبیب القلب قلبی لا تجد شیئا سوی محض الوداد تری بی
انّی ادقت لبرق فی الدّجی و مضا فذکّر القلب عهدا قد نأی و مضی
عهد الحبیب الّذی مذبان ساکنه عینی و ملتهب فی القلب جمر غضا
قد کنت حینا و ارجو ان یساعدنی دهری بلقیاک لا أبغی بها عوضا
و الآن یقنعنی منکم علی شحط کتاب ودّ کضوء الفجر معترضا
لا تنس من لیس ینساکم و لیس تری فی ردّه غیر إمحاض الهوی غرضا
تمّت
ص:334
[7] [ هذا و میض سری أو برق اسنان
]
و له ایّده اللّه تعالی هذا و میض سری أو برق اسنان و تلک نار بدت أم خدّک القانی
و لاح روض لنا أم ورد وجنتها و ماس قدّک ام خود من البان
فرعاء قد غادرت نفسی غدا یرها خفیه کلّ من یذکرن ینسانی
غرّاء غرّ فؤادی صبح وجنتها حتّی تخیّل ان لا لیل هجران
سحاره العین ان ینهش طرّتها فإنّ ناظرها بالسّحر رقّانی
حییّه الطّرف لا یبدو إذا نظرت انسان مقلتها فی عین انسان
ابلی و فی کلّ یوم لی جدید هوی کذاک حالی ما کرّ الجدیدان
یا صاح قد صاح ناعی اللیل فاغتنمن شراب کأس کعین الدّیک ملئان
زجاجه ذاب فیها النّار آنیه بها الّذی یشتهیه ذو الهوی آن
غغرب بها فی ید السّاقی سنالهب و حین ما تحیینی ماء حیوان
ترتجّ فی کفّ حاسیها إذا التمعت کأنّها قبه فی کفّ عجلان
فهات و انف هموم الفقر عن خلدی بفضّه ملئت من ذوب عقیان
و أنت یا ایّها السّاقی ری بها قسما الاّ تهیّجنا من طیب ألحان
فشدو غنّ و اعل الصّوت مذکّرا ظبیا اغنّ یناغی بین غزلان
قد زان وجنتها صدغ احاط بها احسن بها ورده حفّت بریحان
ان رمت کبدی اجفانها نبلا ادع هواها اذن ما کان أجفانی
او احذر الفقر کلاّ انت غانیه هواک عن کلّ ما لهواه اغنانی
ابیت منطویا فی القلب جمر غضا و اللّیل اخفی لویل المدنف العانی
و الیوم لی کلّه فی الهجر هاجره أحرّ من دمع ثکلی ذات أحزان
ص:335
دع الهوی یا فتی إنّ الهوی شجن من رامه ما فتی من طول اشجان
طب عن حیاتک نفسا إذ توافقنی فحتف من دان دینی فی الهوی دان
و مهمه قفره طخیاء موحشه یخشی مسالکها آساد خفّان
یلهوبها اللیث عن اشباله حذرا و لیس فیها سوی رخم و عقبان
یضلّ فیها القطا من نقعها و یری نسر السّماء بها فی لون غربان
و لجت فیها و لوج اللیث غابته مشمّرا غیر دعدید و لاوانی
و لا اعتمدت علی جیش یعاضدنی و لا وثقت بأنصار و اعوان
بل کان مستمسکی ما لا انفصام لها من العری العروه الوثقی لایمان
و لا وطائفه أضحی و لاؤهم حبلا متینا هوی التالی لقرآن
هم الاولی ما الوا جهدا و ما وهنوا فی دعی الّ و فی ایلاء احسان
الاطولون یدا الاوسعون بذی الاحسنون یدی عرف و عرفان
ابناء هاشم المیمون طاره لهم علی جلّ عن ادراک اذهان
رهط النّبی الذی لولاه ما بزغت شمس الوجود علی اشباح إمکان
هم خیره...(افتاده). (1)
همانطور که آقا حسین خوانساری بر علما و دانشمندان و سلاطین و بزرگان هم عصر خود نامه نگاری و انشاءات و...می نوشته،دیگر علما و سلاطین نیز برای ایشان و در مدح ایشان منشآت و مدح هایی داشته اند که نمونه آن اشعار و قصاید رقعه ای که شاه عباس ثانی به آقا حسین خوانساری نوشته است که بدین شرح است:
ص:336
1- (1)) -همانطور که گذشت این هفت قصیده از تنها نسخه خطی دانشگاه استفاده شده و افتادگی های فراوانی نیز داشت که تصحیح این هفت قصیده و ضبط اشعار و تقویم آن توسط فاضل ارجمند و محقق و ادیب جناب حجه الاسلام و المسلمین رضا مختاری به سامان رسید.و لکن با این وجود ممکن است بعضی خلل ها و نارسایی ها هم داشته باشد و این هم لازمۀ تک نسخه بودن آن است.
صورت رقعه ای که نواب خاقان،خلد آشیان طاب ثراه شاه عباس ثانی
به آقا حسین خوانساری رحمه اللّه نوشته
واقف عوارض و حقایق و عارف فضائل و دقائق،آقا حسین،به توجه و التفات ما اطلاع حاصل نموده بداند،که سیادت و نجابت پناه سید ادریس،چون به حسب ظاهر و معنی جوانی است قابل تربیت و غریب این ولایت،بنابراین به عهدۀ شما مقرّر فرمودیم که احوالش بواجبی خبردار بوده،فضائل و کمالاتی که لازم باشد تعلیم نموده،از اعمال و اطواری که ناپسندیدۀ رتبۀ سیادت و نجابت بوده بعون اللّه تعالی محافظت نمایند،طریق سیادت پناه مؤمی الیه آنکه به هیچ وجه از سخن و صلاح شما تجاوز ننموده،در تحصیل فضائل و کمال و اطوار حسنه سعی جمیل و جهد جزیل به ظهور رساند،که باعث شفقت و عنایت ما بوده بین الاقران و الامثال امتیاز یابد.بعون اللّه. (1)
نسخه پژوهشی منشآت آقا حسین خوانساری
اشاره
با توجه به آن چه که ذکر شد،مجموعه منشآت و نامه ها و...آقا حسین در این دفتر به
ص:337
1- (1)) -نسخه های موجود از«رقعه شاه عباس ثانی به آقا حسین»چنین است: 1.فهرست دانشگاه،ج 17،ص 229،شماره 8823/27،نامه شاه عباس به آقا حسین خوانساری (نستعلیق چلیپای سده 11). 2.فهرست نسخه های خطی ملی،ج 2،ص 508 شماره /965ف،مرقعات،مرقع 30،شکسته نستعلیق،ریز،نامه ایست خطاب به مجتهد الزمانی آقا حسین خوانساری. 3.کتابخانه حضرت آیت اللّه سیّد محمّد علی روضاتی-مد ظله العالی-در اصفهان،جزء مجموعه ای از منشآت. 4.کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی،شماره عمومی 16814،جزء کتب متفرقه،مجموعه بیاض،در عنوان آمده است:سواد رقعۀ نواب خاقان خلد آشیان صاحبقران که در باب سفارش سید ادریس عرب به مجتهد العصری آقا حسین خوانساری قلمی فرموده.
چهل عنوان می رسد که نسخه شناسی و بعضا کتابشناسی آن عناوین چهل گانه بدین شرح است که بعد از معرفی نسخه ها،متن این چهل عنوان به دنبال و به همین ترتیب معرفی نسخه ها آورده می شود.
[1]
«نامه آقا حسین خوانساری به میرزا صائب»
1-فهرست نسخه های خطی سپهسالار،ج 5،ص 670،شماره 2913:(ش 10 دفتر ص 250-264).
[2]
«عنوان کتابت پادشاه هند»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین،محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری«عنوان کتابت سلطان هند من شاه عباس».
2-فهرست دانشگاه،ج 14،ص 3677،شماره 4727/11،شکسته نستعلیق سده 11، تعریف سلسله صفویه از آقا حسین خوانساری(برگ 260-268).
3-میکرو فیلم دانشگاه،ج 2،ص 263 شماره 3849/89،جنگ علی نقی خاتون آبادی از نسخه کتابخانه ملی تهران،انشاء آقا حسین خوانساری و ستایش از خاندان صفویه و درباریان و دیوانیان و نزدیکان دربار(121 ر-124 پ).گویا همان ش 4727/11 دانشگاه در تعریف سلسله صفویه باشد.
4-فهرست کتب خطی آستان قدس،ج 7/1،ص 289،جزء کتب ادبیات،جنگ شماره 4963 مشتمل است بر رسائل و مکاتیب و مطالب گوناگون از تازی و پارسی و نظم و نثر مجمل و مفصل و بعضی که قابل ذکر است بدین شرح است:1-چند فقره در مفاخر
ص:338
سلاطین صفویه و مزیت ایشان بر سایر پادشاهان از منشآت مرحوم آقا حسین است که از برای عنوان کتابت پادشاه هند حسب الامر شاه عباس انشاء فرموده.
5-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1189،مجموعه شماره 2454/12،انشای درباره برتری دودمان صفویه بر دیگر شاهان(123-126).
6-مجله یادگار،شماره 8،ص 39(با عنوان مجموعه منشآت آقا حسین چاپ شده)، نگارنده مجموعه آقا حسین خوانساری(م صدر هاشمی)می گوید مجموعه خطی به خط میرزا احمد نیریزی نزدش موجود است که شامل منشآت...در بیان نبذی از مفاخر و مزایای سلاطین کامکار و خواقین نامدار سلسله صفویه بر سایر پادشاهان روزگار.
7-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451،مجموعه شماره 13601/10،منشآت آقا حسین...نامه شاه عباس به پادشاه هند،نوشته به انشای او.
[3]
«نامه آقا حسین خوانساری به شریف مکه»
1-در فهرست کتابخانه دانشگاه تهران،ج 9،ص 912 شماره 2260 جنگ،نسخ و نستعلیق ضیاء الدین حسینی،رجب 1318،قسمتی از جنگ،نامه به شریف مکه است.
2-و نسخه ای دیگر در فهرست دانشگاه ج 16،ص 340،شماره 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری.
3-جنگ رضوی،شماره 16362؛در فهارس رضوی این شماره موجود نبود،عکس نسخه خطی آن نزد ما موجود است.
4-فهرست مرعشی،ج 29،ص 408،مجموعه شماره 11639،مکاتبات،مؤلف ناشناخته،سده 11 یا 12 ق،مجموعه ای از مکاتیب...نامه علاّمه آقا حسین خوانساری از
ص:339
جانب شاه عباس دوم به شریف مکه...از برگ(92 تا 95).این مجموعۀ مرعشی به شمارۀ 11639 همان مکاتبات و منشآت محمّد مسیح کاشانی است که در فهرست ناشناخته معرفی شده است.
5-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری که آقای صدر هاشمی می گوید:نزد وی مجموعه ای است که شامل مکاتیب و...مکتوب به شریف مکه است.
6-فهرست مرعشی،ج 34،ص 450،مجموعه شماره 13601/10،منشآت آقا حسین خوانساری،مکتوب شاه عباس ثانی به شریف مکه به انشای وی به زبان عربی.
7-نسخه ای از نامۀ آقا حسین خوانساری به شریف مکّه،ضمن مجموعه منشآت و مکاتبات محمّد مسیح کاشانی در کتابخانه حضرت آیه اللّه مرعشی نجفی به شماره 8333 فهرست،ج 21،ص 294؛و التراث العربی،ج 3،ص 100 موجود است.
8-و نیز ضمن منشآت محمّد مسیح کاشانی در فهرست نسخه های خطی کتابخانه های گلپایگان،ص 62-63 کتابخانه حجه الاسلام گلپایگانی،منشآت،ش 83 موجود است، و بر روی نسخۀ خطی منشآت نوشته شده:من منشآت العبد الاثیم الجانی محمّد مسیح القاشانی عفی اللّه تعالی عن جریمته و جعله من الصالحین الفایزین برحمته و کتب ذلک فی شهر جمادی الثانیه من شهور سنه 1113».
9-و نیز نسخه ای از این نامه در کتابخانه حضرت حجه الاسلام و المسلمین طبسی حائری رحمه اللّه به شماره 249 ضمن منشآت محمّد مسیح کاشانی موجود است.(نسخه پژوهی، ابو الفضل حافظیان،دفتر اوّل،صفحه 119).
10 و 11-دو نسخه از منشآت محمّد مسیح کاشانی که در آن نامه آقا حسین خوانساری به شریف مکه وجود دارد،در کتابخانه حضرت آیه اللّه گلپایگانی به شماره های 34/189 و 8/66 نگهداری می شود.
ص:340
[4]
«نامه به شریف زید از زبان میرزا مهدی اعتماد الدوله»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری...نامه از زبان میرزا مهدی اعتماد الدوله به شریف زید.
2-فهرست دانشگاه ج 9،ص 912،جنگ 2260،نسخ و نستعلیق ضیاء الدین حسینی در 1318؛در فهرست فقط نوشته شده است:«نیز نامه به شریف مکه».
3-جنگ رضوی،ش 16362،این شماره در فهارس رضوی موجود نبود،و لکن عکس خطی آن نزد ما موجود است.
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451،شماره مجموعه 13601/10،(برگ 182- 183)منشآت از آقا حسین...نامه ای که از سوی نواب میرزا مهدی خان به شریف زید نوشته به انشای وی؛همچنین چند مکتوب دیگر از وی در برگ 183-184 و برگ 187- 189 آمده است.
[5]
«نامه آقا حسین از جانب اعتماد الدوله بوزیر اعظم صوابه کار روم»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری...نامه به وزیر اعظم از زبان محمّد بیگ اعتماد الدوله.
2-فهرست آستان قدس رضوی،شماره عمومی 16814،تحریر سده 11 جزء کتب متفرقه،مجموعه بیاض،ص 79.
ص:341
3-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری که آقای صدر هاشمی گوید:مجموعه منشآتی از آقا حسین نزد من است به خط میرزا احمد نیریزی شامل مکاتیب و...از زبان محمّد خان اعتماد الدوله به وزیر پادشاه روم نوشته اند.
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451 مجموعه شماره 13601/10(برگ 169- 170)،منشآت از آقا حسین...مکتوب اعتماد الدوله که به معتمد الدوله نوشته به انشای وی.
[6]
«رقعه ای که جناب آقا حسینا نوشته اند»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 8،ص 610،مجموعه 1997/19،نستعلیق سده 11، سواد رقعه ای که جناب آقا حسینا نوشته اند(80 پ 81 ر).
2-فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه،ج 9،ص 1189،مجموعه شماره 2454/9 رساله 9،با عنوان نامه آقا حسین آمده است:«کتابت شاعری با تخلص«تحسین»در 24 جمادی الاولی 1101 در دارابگرد شیراز از صفحه 115 تا 118 این مجموعه».
[7]
«سواد کتابت آقا حسین خوانساری به خلیل اللّه قزوینی»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 13،ص 3350،شماره 4387/7،نستعلیق محمّد نصیر در 1147 در ش 2 ذی الحجه 1229 و در ش 4،14 محرم 1130 در سپاهان در شماره 5، منشآت است از(139-187)و ص 184 نامه آقا حسین خوانساری به آخوند ملاّ خلیل قزوینی است.و در ص 185 صورت اجازه صحیفه کامله از جانب آقا حسین....
2-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 574 شماره 7447،نسخ و نستعلیق و شکسته سده 11،در ص ع نامه آقا حسین خوانساری است به خلیل اللّه قزوینی با شکسته نستعلیق،با یادداشت مورخ 1173 در ص 132 با شعر فارسی و نسخه طبی در 131،78 گ.
ص:342
[8]
«نامه آقا حسین خوانساری به میرزا شروانی»
1-فهرست کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی،شماره عمومی 16814،تحریر سده 11، جزء کتب متفرقه،مجموعه بیاض،ص 107.
[9]
«رقعه آقا حسین به میر غیاث حکیم»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری...در نامه به حکیم داود....
2-فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی شماره 16678.
3-فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء،ج 4،ص 198 مجموعه 1359/8،منشآت (78-149)منشآت و مکتوبات،و اکثرا بدون تصریح به نامی...و مکتوب آقا حسین خوانساری به میر غیاث حکیم(ص 116)،نستعلیق نیکو 15 ربیع الثانی 1242...، عکسی از روی کتابخانه آستان قدس رضوی-مشهد 16678،164 صفحه.
[10]
«رقعه آقا حسینا به میر ذو الفقار»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 8،ص 613،شماره 17 و 1997/31،نستعلیق سده 11، رقعه ای که جناب آقا حسینا به میر ذو الفقار نوشته اند(89 پ-90 پ)و نیز مکرر شماره 17 مجموعه(76 پ-77 پ)است.
و شماره 17 در فهرست دانشگاه،ج 8،ص 610 چنین معرفی شده است:«سواد رقعه ای که جناب معزی الیه به میر ذو الفقار نوشته اند(76 پ-77 پ).
ص:343
2-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی،شاگرد آقا حسین خوانساری در(1064 و 1096)،منشآت آقا حسین خوانساری...دو نامه به مرحوم میرزا ذو الفقار...
3-فهرست دانشگاه،ج 14،ص 3678،شماره 4727،جنگ،شکسته نستعلیق سده 11،زیرمجموعه شماره 19،نامه آقا حسینا مدظله السامی به یکی از خویشان 354- 355.(نسخه تطبیق داده شد و این رساله همان رقعه به میر ذو الفقار است).
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451 مجموعه شماره 13601/10 منشآت از آقا حسین...در نامه ای که به میر ذو الفقار نوشته(یکی از آنها در شرح حال او در ص 162- 164 آمده است).
[11]
«رقعه به میرزا ابو الفتوح»
1-فهرست کتابخانه مجلس،ج 8،ص 15،شماره 2327،جنگ،گردآورنده و کاتب محمّد رضا نام دارد.این جنگ شامل مکاتیب و منشآت و...مختلف است
2-فهرست کتابخانه دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1069.
3-مجله یادگار،شماره 8،ص 39 مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری،مقالۀ آقای صدر هاشمی،وی می گوید:مجموعه خطی به خط میرزا احمد نیریزی نزد او موجود است که شامل رقعه به میرزا ابو الفتوح است.
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451 شماره 13601/10،منشآت آقا حسین...
رقعه ای که به مرحوم میرزا ابو الفتوح نوشته.
ص:344
[12]
«درباره اسطرلاب»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،مجموعه 6710/30 منشآت آقا حسین خوانساری جهت اسطرلاب دیوان بیگی،75 ر-82 پ،کتابت نصیر الدین محمد رضوی شاگرد خوانساری در 1064 و 1096؛الذریعه،ج 22،ص 81.
2-دفتر نسخه های خطی،ج 6،ص 111،از کتب عبد الحسین بیات(سفینه نظم و نثر جامع رفیع الدین رافع،نستعلیق تحریری با تاریخهای 1078 و 1079 و 1084)شماره 27،دیباچه آقا حسین خوانساری به رساله اسطرلاب،ص 82.
و نیز رجوع شود به فهرست نسخه های خطی فارسی،ج 5،ص 3568،دیباچه رساله اسطرلاب،از آقا حسین خوانساری،شماره 38652،عبد الحسین بیات،ش 27 جنگ، رفیع الدین رافع با تاریخ 1084 در دفتر(ص 82)نسخه ها 6:111.
و نیز نسخه بیات در الذریعه،ج 22،ص 81 بدین نحو معرفی شده است:«مقدمه رساله اسطرلاب آقا حسین خوانساری،توجد ضمن مجموعه منشآت عند عبد الحسین بیات، رقم(27)،بخط رفیع الدین رافع،کتابتها 1084 کما فی الفهارس».
نیز در کتاب محقق خوانساری،ص 154،دیباچه اسطرلاب براساس همین دو عنوان معرفی شده است:
[13]
«دیباچه مطلع الانوار ملاّ محمد باقر یزدی»
(1)
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 8،ص 610،مجموعه 1997/18،نستعلیق سده 11، دیباچه ای که بندگان آقا حسینا بر مطلع الانوار ملاّ محمّد باقر یزدی به نام شاه صفی نوشته
ص:345
1- (1)) -ایشان ریاضی دان مشهور عصر صفوی و صاحب کتاب عیون الحساب است.
است(77 پ-80 ر)و نام کتاب و محمّد باقر بن زین العابدین در آن یاد شده است.
در کتاب الذریعه،ج 21،ص 143،شماره 4334 چنین معرفی شده است:«مطالع الانوار فی الهیئه للمولی الریاضی محمّد باقر بن المولی زین العابدین الیزدی و دیباجته للمحقق الخوانساری و علی ظهره تقریظ للمحقق و فیه ثناء الجمیل و مدح جزیل(کما فی تتمیم الامل)و قد مرّ کتابه(عیون الحساب)و مما رأیت فی بعض کتب النجوم النقل عنه بعنوان مطلع الانوار،نقل عنه جداول فی تحقیق قبله جمله من البلدان.
و در کتاب تیمم امل،ص 79 نوشته شده:«قد کتب العلامه الخوانساری دیباجته لکتاب الموسوم بمطالع الانوار فی الهیئه».
و نیز فهرست نسخه های خطی فارسی،ج 5،ص 3571:دیباچه مطلع الانوار از آقا حسینا (که یاد او در دیباچه بیاض 35640 گذشت)بر مطلع الانوار ملاّ محمّد باقر یزدی که یاد آن (در ص 350)گذشت.
2-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری...دیباچه بیاض مطلع الانوار محمّد باقر یزدی...
3-ملک،ج 9،ص 18،شماره 5748/1،نسخ اسد اللّه مشهور به امیر بیک بن مرتضی حسینی سلامی عریصی در شهر کازرون،9 شعبان 1076،مطلع الانوار از ملاّ محمّد باقر یزدی در شناختن سمت قبله به نام شاه صفوی در یک مقدمه و سی باب و یک خاتمه.
و در فهرست نسخه های خطی،ج 1،ص 350 چنین معرفی شده است:«مطلع الانوار از ملاّ محمّد باقر یزدی،بنگرید(فتوحات غیبیه از او:185)در شناختن سمت قبله به نام شاه صفی صفوی(1038-1052)در یک مقدمه و سی باب و یک خاتمه نگاشته است:
3395،ملک 5748/1 نسخ اسد اللّه مشهور به امیر بیک در 1076،در شهر کازرون،نسخه
ص:346
کامل با دیباچه آقا حسینا(رؤیت)».3396،دانشگاه 1997/18 نستعلیق 1083 در دفتر (77 پ 80 ر)تنها دیباچه آقا حسینا
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 450،شماره 13601/10،منشآت از آقا حسین بن جمال الدین محمّد،درگذشته 1098 ه...دیباچه بر رساله مطلع الانوار ملاّ محمّد باقر یزدی قزوینی (1).نسخه در حیات مؤلف کتابت شده،و کاتب محمّد مسیح بن اسماعیل فسوی است.
5-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری در مجموعه خطی به خط میرزا احمد نیریزی شامل منشآت...و دیباچه مطلع الانوار.
6-فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی،ج 9،ص 303،مجموعه شماره 10924، رساله نهم،دیباچه بیاضی آقا حسین خوانساری و رساله مطلع الانوار محمّد باقر یزدی، ظاهرا فهرست نگار اشتباه کرده و این طور باید ثبت شود:دیباچۀ بیاض بر رساله مطلع...
[14]
«قورق شراب آقا حسین خوانساری»
1-فهرست دانشگاه ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 ق و 1096 ق،منشآت آقا حسین خوانساری...قورق شراب.
2-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 65،شماره 2913/25،نسخ و نستعلیق،900 برگ، قروق شراب،از آقا حسین خوانساری در متن،(برگ 479-494)
3-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1215،مجموعه 2465/9،انشای آقا حسین درباره قرق شراب(94-106).
نیز میکروفیلم،در ج 3،ص 117،شماره 4955 در دانشگاه موجود است.
ص:347
1- (1)) -«این دیباچه در کتاب شرح حال محقق خوانساری»،ص 155-160 آمده است.
4-فهرست دانشگاه،ج 14،ص 3676،شماره 4727/3،شکسته نستعلیق سده 11، قدغن شراب آقا حسین خوانساری،مورخ 1096(74-83 و 128-129).
5-فهرست دانشگاه،ج 13،ص 3100،مجموعه 4118/13،نستعلیق،گویا از محمّد نامی در سال 1133،انشای آقا حسین خوانساری در قرق شراب(233-244).
6-فهرست مجلس،ج 36،ص 384،مجموعه 13443/55،قدغن شراب ص(302- 308)از آقا حسین خوانساری،رساله ادبی که مؤلف در مذمت شراب با نثری روان و شیوا نگاشته است.در پایان آن از شاه صفی نام می برد،این رساله در ذی القعده 1095 تحریر شده است (1).
7-فهرست مجلس،ج 36،ص 380-384،مجموعه 13443/19،منشآت آقا حسین خوانساری(ص 227-232).
8-فهرست دانشگاه،ج 17،ص 124 شماره 8374/4،قدغن و غرق شراب آقا حسین،نستعلیق خوش.
9-فهرست دانشگاه،ج 11،ص 2349(نستعلیق سده 11 و 12)مجموعه شمارۀ 3349/26،انشای آقا حسین در قدغن شراب(برگ 247-259).
10-فهرست دانشگاه،ج 12،ص 2834،شماره 3857/4،شکسته نستعلیق سده 11، بخط محمّد حسین لواسانی در 1073،قدغن شراب(35).
11-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1415،شماره 2541/138،نستعلیق سده 11 گردآورنده محمّد معینای،اردوباری در 1109،انشای آقا حسین درباره قرق شراب(370).
12-دفتر نسخه های خطی(نشریه 5:109)در کتابخانه ملی و دانشگاهی اورشلیم 31- Ar.B در باب قرق شراب،انشای آقا حسین خوانساری(قطع بیاضی،قرن 12).
ص:348
1- (1)) -منزوی 426/1،دانشگاه 1363/9 و 3100/13 و 3676/14.
13-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1363،شماره 2570/4،نسخ سده 11،منشآت (124-142)1-انشای آقا حسین در وقفنامه به میرزا رضیّا؛2-در منع شراب به دستور شاه صفی.
14-فهرست دانشگاه ج 9،ص 912،شماره 2260،نسخ و نستعلیق ضیاء الدین حسینی در 1318،رساله قرق شراب از برگ 63 تا برگ 69 است که در فهرست دانشگاه به آن اشاره ای نشده است.
15-کتابخانه علاّمه سیّد محمّد علی روضاتی-دام ظله-در اصفهان،شماره 4067.
16-الذریعه،ج 11،ص 175،شماره 1089:«رساله فی حرمه شرب الخمر،فارسیه لطیفه للمحقق الآقا حسین بن جمال الدین محمد الخوانساری المتوفی 1099 قال السید هبه الدین رأیتها فی غایه الجوده،بخط السید مرتضی بن علم الهدی الطالقانی،و هی فی قبال«جام جهان نما»المذکور فی[الذریعه]5:301،و مرّ[الذریعه،ج 10،ص 38]الذکری فی تفسیر آیه الخمر».
17-فهرست نسخه های خطی،ج 1،ص 426-427 شراب-قدغن شراب-حرمت شراب،از آقا حسین فرزند جمال الدین محمّد خوانساری درگذشته(1099)در حرمت می و زیانهای آن به دستور شاه صفی(1038-1052)بنگرید به الذریعه 11:175 و 9:
247؛ریحانه الادب 3:487؛روضات الجنات 196؛هدیه العارفین 1:324؛هدیه الاحباب 234؛و دانشگاه 2570 و 4118 و 4727؛ملی و دانشگاهی اورشلیم نسخه ها 5:109.
18-فهرست مرعشی،ج 3،ص 450 و 451،مجموعه 13601/10،برگ 81 نسخۀ خطی،رجوع شود به آغاز نامه«فهرست آغاز نسخه های خطی»،ج 3،ص 330.
[15]
«وصف سخن»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 8،ص 609،مجموعه 1997/15،نستعلیق سده 11 دیباچه بیاض،از گفتار جناب آقا حسینا غفر اللّه(71 ر-74 پ).
ص:349
2-فهرست دانشگاه تهران،ج 14،ص 3676،جنگ شماره 4727/9،شکسته نستعلیق سده 11،تعریف سخن از آقا حسین مدظله السامی(برگ 156-161).
3-فهرست دانشگاه تهران،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین رضوی شاگرد آقا حسین در(1064 و 1096)منشآت آقا حسین در وصف سخن.
4-فهرست دانشگاه تهران،ج 9،ص 1401،شماره 2591/90،نستعلیق سده 11، گردآورنده آقا محمّد معینای اردوبادی،پسر حاجی محمد خان که در 1109 آغاز کرده، و خط دیگران هم در آن است.زیرمجموعه 90،دیباجه ای از گفتار آقا حسین که به جهت بیاضی شاه عباس ثانی نوشته(302-310).
5-فهرست میکروفیلم دانشگاه،ج 2،ص 263،فیلم 3849/80،جنگ علی نقی خاتون آبادی:80:دیباچه مجموعه آقا حسین(105 ر-107 پ).
6-فهرست مجلس،ج 8،ص 17،جنگ 2327،گردآورنده و کاتب محمّد رضا نام دارد،دیباچه مجموعه آقا حسین خوانساری(686).
7-فهرست مجلس،ج 17،ص 118،مجموعه 5666/9(حدود قرن 12)دیباچه بیاض شاه عباس،ص 313-320 دفتر از آقا حسین خوانساری(دانشگاه 2591/90).
8-فهرست مجلس،ج 36،ص 388،مجموعه 13443/85،دیباچه بیاض شاه عباس از آقا حسین خوانساری ص(453-454)فارسی.
9-فهرست سپهسالار،ج 5،ص 667،شماره 1799 ش(51 دفتر)منشآتی از آقا حسین خوانساری به فارسی ص(616-621)سپس شعر عرفی است(ص 632-637).
10-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 65،شماره 2913/26،جنگ شامل 40 رساله، تعریف سخن از مرحمت پناه،که گویا همان آقا حسین می باشد،ص(479-494)در کرانه در حاشیه رساله قرق شراب.
ص:350
11-فهرست نسخه های خطی ملک،ج 9،ص 133،شماره 6075،نسخ و نستعلیق چند کاتب با تاریخهای حدود سال 1087...،مجموعه شامل:1-دیباچه بیاض(ف)از آقا حسین(دانشگاه 8:609 م 3564)،(1 پ-2 پ).
12-فهرست نسخه های خطی فارسی،ج 5،ص 3564،دیباچه بیاض از آقا حسینا در گذشته پیش از 83-1086.
تهران،دانشگاه 1997/15،در جنگ نوشته 83-1086،در عنوان آمده جناب آقا حسینا غفر اللّه(71 ر-74 پ)دانشگاه،ج 609/8.تهران؛ملک 6075/1 نستعلیق با تاریخ 1087؛در دفتر(1 پ-2 پ)آغاز برابر نمونه،[رؤیت].
13-دفتر نشریه های دانشگاه ج 6،ص 111،فهرست کتابخانه بیات،جنگ،رفیع الدین رافع با تاریخ 1084،شماره 26،دیباچه بیاضی از آقا حسین خوانساری ص 77.
14-فهرست مرعشی،ج 30،ص 605-606،مجموعه 12144/3،دیباچه بیاض
15-فهرست مرعشی شمارۀ مجموعه 13601/10،فهرست ج 34 ص 451.
16-فهرست مرعشی،ج 31،ص 697،مجموعه ش 12589/28.
17-نشریه دانشگاه،ج 11،ص 940،کتابخانه های اصفهان،شماره 312،رساله 4، کتابت احمد نیریزی.
18-الذریعه،ج 22،ص 46،شماره 5982:«مقدمه بیاض لآقا حسین الخوانساری المذکور فی[الذریعه]ج 9،ص 247،و البیاض للشاه عباس الثانی المذکور فی[الذریعه] ج 9،ص 679؛نسخه منها عند عبد الحسین بیات 26،فی ص(77)من جنگ رفیع الدین رافع المورخه(1084)،و نسخه اخری و ثمان صحائف فی دانشگاه 2591/90،ضمن جنگ من منشآت کتبت فی اوائل القرن الثانی عشر».
19-دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج 1،ص 460 در ضمن شرح حال آقا حسین خوانساری.
ص:351
[16]
«مکتوبی از آقا حسین خوانساری»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین،در فهرست با عنوان:دیباچه ای که حسب الامر الاعلی ساخته است آمده؛و در نسخه آورده شده به نام(دیباچه بیاض).
2-و نیز در فرهنگ ایران زمین،ج 25،ص 124 این رساله با تصحیح حسن عاطفی و به کوشش ایرج افشار در تهران،به سال 1361 ش با عنوان مکتوبی از آقا حسین خوانساری به چاپ رسیده است.
[17]
«دیباچه بیاض»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در 1064 و 1096،منشآت آقا حسین خوانساری...دیباچه که حسب الامر الاعلی ساخته،دیباچه بیاض.
2-فهرست کتابخانه مرکزی آستان قدس،شماره عمومی 16814،تحریر سده 11،جزء کتب متفرقه،مجموعه بیاض.
3-فهرست آستان قدس رضوی،ج 9،ص 304،مجموعه شماره 10924/9، مجموعه ای عربی و فارسی شامل...دیباچه بیاض آقا حسین،و رساله مطلع الانوار محمّد باقر یزدی.ظاهرا فهرست نگار اشتباه کرده و این طور باید باشد:دیباچه بیاض بر رساله مطلع الانوار....
4-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1189،مجموعه شماره 2454/10،شکسته نستعلیق در 1101 نوشته شده،دیباچه بیاض(118-121)که در آن از شاه عباس دوم یاد شده است.
ص:352
5-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعه منشآت آقا حسین،نگارنده صدر هاشمی می گوید:مجموعه خطی به خط میرزا احمد نیریزی نزد او موجود است که شامل منشآت...از جمله...دیباچه بیاضی که به جهت نواب صدارت پناه نوشته اند.
6-فهرست مرعشی،ج 34،ص 150،شماره مجموعه 13601/10،منشآت آقا حسین...دیباچه بیاضی دیگر...
7-فهرست نشریه دانشگاه،دفتر 6،ص 111،فهرست کتابخانه عبد الحسین بیات، جنگ رفیع الدین رافع با تاریخ 1084،شماره 26،دیباچه بیاض از آقا حسین خوانساری،ص 77.
[18]
«رقعه در وصف بهار»
1-فهرست دانشگاه،ج 8،ص 609،مجموعه شماره 1997/16،نستعلیق سده 11،با تاریخ(1083-1086)،فقره ای چند در تعریف بهار از گفتار جناب آقا حسینا(75 ر- 76 پ).
فیلم آن به شماره 7116 در دانشگاه موجود است.
2-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در(1064 و 1096)،منشآت آقا حسین خوانساری...تعریف بهار...
3-فهرست ملک،ج 9،ص 85،شماره 5865/9،شکسته نستعلیق چلیپا از اوائل سده سیزدهم.
4-فهرست مجلس،ج 36،ص 384،مجموعه شماره 13443/56،بهاریه، ص(309-311).
ص:353
5-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1215،مجموعه 2465/10،نستعلیق ریز و نسخ در متنی زرافشان،نویسنده محمّد قاسم در سال(1104)،انشای خوانساری در تعریف بهار (106-109).
6-فهرست نسخه های خطی فارسی،ج 5،ص 3538،شماره 38309...بهاریه از آقا حسینا که دیباچه مطلعه الانوار ملاّ محمد باقر یزدی را به نام شاه صفی(1038-1052) ساخته است به نثر و نظم،در وصف بهار.
تهران دانشگاه 1997/16 سده 11 با تاریخ 1086083 در جنگ(75 ر-76 پ) همراه با....
7-فهرست سپهسالار،ج 5،ص 667،شماره 2799 ش 42 دفتر.منشآت در نسخه 2799/51،منشآتی از آقا حسین خوانساری ص(616-621).
8-فهرست سپهسالار،ج 5،ص 695،شماره 2911،ش 65 دفتر...نامه هایی از آقا حسین خوانساری و بخشی از فرج بعد الشده و گفتاری از ملاّی روم تا ص 199 در متن و هامش.
9-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1189،مجموعه 2454/13،شکسته نستعلیق شاعری «تحسین»تخلص که در داربگرد شیراز در 24 ج 1101/1 ق نوشته شده،تعریف بهار (126-127).
10-فهرست نسخه های خطی مرکز احیاء،ج 4،ص 176،مجموعه 1356/27،منشآت و متفرقات...تعریف بهار از محقق خوانساری(148-150).
11-فهرست مرعشی،ج 34،ص 150،شماره مجموعه 13601/10،منشآت از آقا حسین...انشائی در وصف بهار(این انشاء در شرح حال او در ص 148-153 آمده است).
12-دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج 1،ص 460 در ضمن شرح حال محقق خوانساری.
ص:354
[19]
«نامه آقا حسین به یکی از اهل هند»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،جنگ 143،نستعلیق و نسخ،عنوانها شنگرف، راسته و چلیپا،تاریخ ندارد در پیرامن سده 11 نوشته شده،این جنگ مشتمل بر شعرها منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛ منشآت محمّد طاهر نصرآبادی،رضیۀ شکسته نویس،ملاّ الفتی،آقا حسین خوانساری، طغری مشهدی...
[20]
«رقعه به قاضی نظاما»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،جنگ شماره 143،نستعلیق و نسخ،عنوانها شنگرف،راسته و چلیپا تاریخ ندارد،در پیرامن سده 11 نوشته شده،این جنگ مشتمل بر شعرها،منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛منشآت محمّد طاهر نصرآبادی،رضیه شکسته نویس،ملاّ الفتی،آقا حسین خوانساری....
[21]
«رقعه در باب سرما به قاضی نظاما»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،جنگ شماره 143،نستعلیق و نسخ،راسته و چلیپا،این جنگ مشتمل بر شعرها،منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛منشآت محمّد طاهر نصرآبادی...و آقا حسین خوانساری....
ص:355
[22]
«رقعه به عزیزی»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،شماره 43،نستعلیق و نسخ،راسته و چلیپا،این جنگ مشتمل بر شعرها،منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛منشآت محمّد طاهر نصرآبادی،رضیه شکسته نویس،ملاّ الفتی، آقا حسین خوانساری،طغری مشهدی....
[23]
«در اصطلاح گنجفه»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،شماره 143،نستعلیق و نسخ،راسته و چلیپا،این جنگ مشتمل بر شعرها،منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛منشآت محمد طاهر نصرآبادی،رضیه شکسته نویس،ملا الفتی، آقا حسین خوانساری،طغری مشهدی....
[24]
«جواب کاغذ سفید»
1-فهرست سپهسالار،ج 4،ص 49،شماره 143،نستعلیق و نسخ،راسته و چلیپا،این جنگ مشتمل بر شعرها،منشآت و چند رساله به ترتیب زیر است:دیباچه برای ابواب الجنان؛دیباچه برای...؛منشآت محمّد طاهر نصرآبادی،رضیه شکسته نویس،ملا الفتی، آقا حسین خوانساری،طغری مشهدی....
[25]
«وقفنامه قرآن از آقا حسین خوانساری»
1-فهرست دانشگاه،ج 17،ص 124،شماره 8374،مجموعه و جنگ شماره
ص:356
8374/5،نستعلیق راسته وقف نامچه قرآن از آقا حسین خوانساری به خط نستعلیق خوش.
2-جنگ رضوی شماره 16362،در فهرست رضوی این شماره موجود نیست؟!
3-فهرست مرعشی،ج 29،ص 409،مجموعه شماره 11639،مکاتبات،مؤلف ناشناخته سده 11 یا 12 ق«مجموعه ای است از مکاتبات و...وقف نامه قرآن مجید به سال 1110 ق که احتمالا از آقا حسین خوانساری باشد».باید متذکر شویم که مجموعه مرعشی به شماره 11639 مکاتبات و منشآت محمّد مسیح کاشانی است که ایشان جمع آوری کرده اند و بعضا از خود ایشان است.و نیز نسخۀ دیگری از این مجموعه منشآت محمّد مسیح کاشانی در کتابخانه مرعشی به ش 8333 نگهداری می شود.
[26]
«منه دام ظلّه:قباله خانه میرزا شفیع»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در(1064 و 1096)،منشآت آقا حسین...قباله خانه میرزا شفیع.
2-فهرست مرعشی،ج 29،ص 409،مجموعه شماره 11639 مکاتیب،...نامه علامه آقا حسین به شریف مکه و...و چندین قباله.این مجموعه از محمّد مسیح کاشانی است.
3-مجله یادگار،ش 8،ص 39،مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری در تملک نگارنده مقاله آقای صدر هاشمی منشآت و...از جمله...قباله خانه....
[27]
«در وقف قرآن صفی قلی بیک»
1-علاّمه تهرانی در الذریعه،ج 25،ص 137،ش 795 می نویسد:«وقف نامه من
ص:357
انشاء آقا حسین الخوانساری م(1099)ابن آقا جمال فیه بیان وقفیه املاک،وقفها الشاه صفی الصفوی للحرم المرتضوی بالنجف و الحائر الحسینی،فارسی مبسوط أبدع فیه من الکمال الادنی ما لا یوصف کما ذکره لی هبه الدین الشهرستانی،قال و رأیت النسخه بخط السید مرتضی علم الهدی الطالقانی».ممکن است که این نسخه همان وقف نامه قرآن صفی قلی بیک باشد؟
2-فهرست کتابخانه دانشگاه،ج 16،ص 340،ش 6710،زیرمجموعه شماره 30، نسخه ای از انشاء این موقوفه موجود است.
3-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1189،مجموعه شماره 2454/11،شکسته نستعلیق شاعری تخلص که در داربگرد شیراز در 24 ج 1101/1 نوشته است،وقف نامه قرآن صفی قلی خان(121-122).
4-فهرست مرعشی،ج 34،ص 451 شماره مجموعه 13601/10 منشآت آقا حسین...وقفنامه قرآن صفی قلی بیک به انشای او،این وقف نامه در شرح حال او ص 172-175 آمده است.(تاریخ کتابت این وقفنامه ظاهرا سال 1069 ق می باشد).
5-فهرست دانشگاه تهران،ج 14،ص 3806،مجموعه 4758،نستعلیق راسته و چلیپای سده 11،مجموعه شامل:1 منشآت(2 ر-50 پ)انشایی است به نام شاه صفی و انشائی دیگر،و وقف نامه قرآن صفی قلی خان ساخته آقا حسین خوانساری....
[28]
«وقف نامه ای که به جهت میرزا رضیّا نوشته اند»
1-فهرست دانشگاه،ج 8،ص 616،مجموعه 1997/38،نستعلیق سده 11، وقفنامچه ای که بندگان آقا حسینا به جهت میرزا رضیّا نوشته اند(162 ر-167 پ).
ص:358
2-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 340،شماره 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در(1064 و 1069)منشآت آقا حسین خوانساری،برگ 4،انشائی در مورد موقوفات میرزا رضی.
3-فهرست دانشگاه تهران،ج 9،ص 1363،مجموعه شماره 2570/4،نسخ سده 11، منشآت(124-142)انشاء آقا حسین خوانساری که وقفنامه ایست برای میرزا رضیّا محمد که املاکی را برای روضه حضرت علی و امام حسین علیهما السّلام وقف کرده بود،تاریخ وقف در نسخه درست خوانده نمی شود.
4-فهرست میکروفیلم دانشگاه،ج 2،ص 266،مجموعه 3849/149،جنگ علی نقی خاتون آبادی،دیباچه وقف نامه از آقا حسین برای میرزا رضی در 20 صفر 1073 (272 ر-275 ر)
5-فهرست دانشگاه،ج 17،ص 124،مجموعه شماره 8374/6،نستعلیق راسته و چلیپای ع 1117/1،وقفنامچه دیگر نمونه وار به همان خط.نسخه مقایسه شد همین وقفنامه آقا حسین به میرزا رضیّا است.
6-فهرست دانشگاه،ج 14،ص 3678،شماره 4727/18،جنگ،شکسته نستعلیق سده 11،وقفنامچه آقا حسینا مدظله السامی.
نسخه مقایسه شد همین وقفنامه آقا حسین به میرزا رضیّا است.
7-فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1411،مجموعه 2591/86،نستعلیق سده 11 گردآورنده محمّد معینای اردوبادی که در 1109 آغاز کرده،در فهرست هامش دیباچه آقا حسین خوانساری به وقف نامچه میرزا رضی(164).
8-فهرست مرعشی،ج 34،ص 450 و 451،مجموعه ش 13601/10،برگ 85.
(رجوع شود به آغازنامه،ج 3،ص 5).
ص:359
9-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعۀ خطی آقای صدر هاشمی به خط میرزا احمد نیریزی خطاط که شامل منشآت و...وقفنامه میرزا رضی است.
[29]
«آقا حسین خوانساری از جهت کتابت روضۀ مقدسه»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 16،ص 340،مجموعه 6710/30،نستعلیق ریز نصیر الدین محمّد رضوی شاگرد آقا حسین خوانساری در(1064 و 1096)،منشآت آقا حسین خوانساری...کتابه روضۀ مقدسه به نام شاه سلیمان مورخ 1085.
2-فهرست مجلس شورا ملی،ج 4،ص 139،شماره 1393،کشکول:نسخه ای است که صفحه اول...در یکی از صفحات اضافی آخر نسخه،قصیدۀ عربی در مرثیه شهید ثانی از شیخ بهاء الدین عاملی،و همچنین متن کتیبۀ آستان قدس رضوی که به انشاء آقا حسین خوانساری است نقل شده است.
3-مجله یادگار،شماره 8،ص 39،مجموعۀ خطی آقای صدر هاشمی به خط میرزا احمد نیریزی شامل منشآت و...کتیبه تعمیر عمارات مبارکه مشهد مقدس رضوی است.
(در کتاب شرح احوال محقق خوانساری،ص 171 با عنوان وقفنامه آمده است که اشتباه است.
[30]
«مخمس از کلام آقا حسین»
1-فهرست دانشگاه،ج 16،ص 645،شماره 7593/2،نستعلیق چلیپای حبیب اللّه طالش شاندرمنی کسکری در متن و هامش،در برخی شماره ها...با تاریخ شب یکشنبه 7 شوال(22)و(1293)27 برگ،52 صفحه،مخمس آقا حسین خوانساری در ستایش حضرت علی علیه السّلام(26 و 49).
ص:360
[31]
«شعر آقا حسین خوانساری»
1-فهرست نسخه های خطی ملک،ج 8،ص 162،شماره 5008،نستعلیق 1090 در شهر همدان،در این جنگ شعرها به ترتیب حروف تهجی نام های سرایندگان است،و از سرایندگان تنها به نام آنها اکتفا شده.
2-مجله یادگار،شماره 8،ص 38-39،مجموعه منشات آقا حسین خوانساری به قلم آقای م.صدر هاشمی،چاپ اوّل،سال 1324 ش.
[32]
«وقفنامه»
1-جنگ رضوی،شماره 16362،این جنگ در فهرست رضوی شناسائی نشده و آن را در فهرست نیافتیم و این رساله مابین وقفنامه آقا حسین و دیگر رسالۀ آقا حسین که به شریف مکه نوشته اند،قرار دارد.
[33]
«از جانب آقا حسین به میرزا محمد حسین و میرزا محمد سعید»
1-جنگ رضوی،شماره 16362،این رساله ضمن جنگی در کتابخانۀ آستان قدس رضوی است که در فهرست آن را نیافتیم.
2-مجله یادگار،ش 8،ص 39،مجموعه منشات آقا حسین خوانساری نگارنده:صدر هاشمی از مجموعۀ میرزا احمد نیریزی.
[34]
«از جانب آقا حسین به واقعه نویس در سفارش شخصی نوشته اند»
1-در جنگ رضوی،ش 16362 رساله ای است با عنوان:«از جانب آقا حسین به
ص:361
واقعه نویس در سفارش شخصی نوشته اند».عکس خطی این جنگ در اختیارمان است و لکن در فهرست رضوی آن را نیافتیم.
[35]
«در جواب کتابت میرزا نظام که به صایبا نوشته»
1-ضمن جنگ رضوی شماره 16362 این رساله احتمالا از آقا حسین است،زیرا بعد از این انشاء،وقف نامه قرآن آقا حسین است و صفحات قبل از این انشاء از منشآت آقا حسین خوانساری است،ولی صحت یا عدم صحت آن به آقا حسین خوانساری باید بیشتر بررسی شود.
[36]
«وقف نامه جمشید خان به انشای آقا حسین»
1-فهرست دانشگاه تهران،ج 14،ص 3806،مجموعه شماره 4758،نستعلیق راسته و چلیپای سده 11،مجموعه شامل:1-منشات(2 ر-50 پ)انشائی است به نام شاه صفی،و انشائی دیگر،و وقف نامه صفی قلی بیک،ساخته آقا حسین خوانساری، و وقف نامه جمشید خان از همو و چندین نامه و انشای دیگر.
2-جنگ رضوی،ش 16362 در روی نسخۀ خطی با این عنوان:«از جانب آقا حسین به جمشید خان حاکم استرآباد»نوشته شده است،این جنگ را در فهارس رضوی پیدا نکردیم تا دیگر خصوصیات آن نوشته شود،و لکن عکسی از آن جنگ در اختیارمان است.
[37]
«از جانب شخصی در باب قبول تکلفی به بزرگی نوشته اند»
1-این عنوان در جنگ رضوی به ش 16362،ضمن مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری به ایشان نسبت داده شده است،این مجموعه جنگ را در فهارس آستان قدس رضوی نیافتیم.
ص:362
[38]
«از جانب آقا حسین به محمّد بیک»
1-جنگ رضوی،ش 16362،این رساله در جنگی از کتابخانه آستان قدس رضوی است،و لکن در فهرست رضوی این را نیافتیم.
[39]و[40]
«از جانب آقا اشرف به محمّد بیک نوشته اند»
و
«از جانب شیخ علی خان به حسین پاشا در جواب کتابت که از هند نوشته»
1-دو عنوان بالا در جنگ رضوی به ش 16362،ضمن مجموعه منشآت آقا حسین خوانساری و لابلای دیگر منشآت آقا حسین خوانساری که مسلّما از او است،موجود می باشد.در این جنگ بعضی از منشآت از جانب اشخاصی توسط آقا حسین خوانساری نوشته شده و در دیگر نسخه های خطی،صریحا از رساله ها و منشآت آقا حسین خوانساری ثبت شده است،که نمونه هایی از این قبیل داشته ایم.این دو انشاء و بعضی دیگر از منشآت این مجموعه از آقا حسین خوانساری هست یا نه؟احتیاج به تتبّع دارد.
****
[سایر منشآت منسوبه به آقا حسین خوانساری]
اشاره
به غیر از این چهل عنوان،عناوین دیگری در فهارس نسخ خطی به آقا حسین خوانساری نسبت داده شده است که با عناوین چهل گانه عموم و خصوص من وجه است که با دیدن اصل نسخه خطی و اطلاعات بیشتر از آن عناوین می توانیم به کتابشناسی بپردازیم،و در اینجا عنوان هایی که در فهارس پیدا کرده ایم هیجده عنوان می شود و تمام آن چه را فهرست نگاران دربارۀ این منشآت مطالبی نوشته اند،تماما آورده می شود تا از
ص:363
نسخه شناسی و کتابشناسی منشآت و...آقا حسین خوانساری چیزی از قلم نیفتاده باشد.
1-«نامه آقا حسین به ملاّ غلامرضا تجلی»
1.فهرست دانشگاه،ج 9،ص 1191،شماره مجموعه 2454/23،شکسته نستعلیق کتابت شاعری با تخلص«تحسین»که در دارابگرد شیراز در 24 ج 1101/1 نوشته است، نامه آقا حسین به میرزا علی رضای تجلی،ص 369،در همین جا شعری است از وحید و شعری از برای درویش مهدی است،در شب شنبه 26 صفر 1157 نوشته شده است....
2.فیلم نسخۀ خطی بالا به شماره 7388 در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
2-«دیوان آقا حسین»
1.الذریعه،ج 9،ص 251،شماره 1519:«دیوان حسین الخوانساری أو شعره،کان قاضی خوانسار فی عصر الشاه عباس الاول و من اهل الثروه.ترجمه نصرآبادی و اورد بعض رباعیاته،و قال فی گلشن،ص 135،انه تلمیذ میرزا جان الباغنوی الشیرازی».
2.الذریعه،ج 9،ص 251:«دیوان حسینا الخوانساری المتخلص بصبوحی یاتی بتخلصه».
3.الذریعه،ج 9،ص 251:«دیوان آقا حسین خوانساری،مرّ بعنوان حسین بن جمال الدین».
4.الذریعه،ج 9،ص 247،شماره 1496:«دیوان آقا حسین بن آقا جمال الخوانساری المتوفی(1098)،ترجمه فی(نر 6 و 15-ص 151 و 528)و تش،ص(108)،و اورد جمله من رباعیانه و معمیاته».
5.الذریعه،ج 9،ص 1280،دیوان حسین ولدکما فی نر 6-ص 152 مرّ بعنوان حسین بن جمال فی،ص 247.
3-«مراسله آقا حسینا خوانساری»
1.فهرست دو کتابخانه آستان قدس رضوی،ص 1001،شکسته نستعلیق فارسی بدون تاریخ،شماره 4963.
ص:364
4-«ترسل و منشات از آقا حسین»
1.فهرست میکروفیلم ها،ج 3،ص 71،شماره 4551/2،مجموعه دانشگاه اصفهان 312(نشریه اصفهان،2 و 3:152؛نشریه 11 و 12:939)دارای:1-خصوص سلیمانیه؛ 2.ترسل و منشات از آقا حسین خوانساری و دیگران به فارسی و عربی،در ص ع آمده:
«جنگ خط احمد نیریزی».
5-«بیاضی شکل صورت وقفنامه ها و منشات و اجازات...»
1.نشریه دانشگاه تهران،ج 5،ص 81،فهرست نسخ خطی عبد المجید مولوی،شماره 539 مجموعه:بیاضی شکل صورت وقف نامه ها و منشات اخوانیه و اجازات و غیرها اثر خامه آقا حسین خوانساری و میرزا علی خان و غیرهما از فضلاء عصر صفوی، مختلف السطر.
6-«وقفنامچه آقا حسینا»
1.نشریه دانشگاه،دفتر 7،ص 300،شماره 904/9،از نسخه های خطی کتابخانه دکتر حسین مفتاح،در کتاب سفینه نظم و نثر.
7-«وقف نامه انشاء آقا حسین»
1.نشریه دانشگاه تهران،دفتر 6،ص 111،کتابخانه عبد الحسین بیات،در کتاب سفینه نظم و نثر،رساله 34.
8-«دیباچه که آقا حسین بر مجموعه یکی از اعزه نوشته»
1.فهرست کتابخانه مرعشی،ج 4،ص 240،جنگ شماره 1451/39،دیباچه ای که آقا حسینا بر مجموعه یکی از اعزّه نوشته(356 پ-360 پ).
9-«دیباچه قواما آقا حسین»
1.فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران،ج 17،ص 524،شماره 10010،نستعلیق سده 12،منشات فارسی با شعر امیر خسرو و دیگران...برخی از عنوان ها...رقعه، رقعجات....دیباچه قواما آقا حسین خوانساری.
ص:365
10-«انشاء آقا حسین خوانساری»
1.فهرست دانشگاه،ج 16،ص 648،مجموعه شماره 7598،نستعلیق چلیپای 1092، انشاء آقا حسین خوانساری سلمه اللّه تعالی،(81-87).
11-«انشاء آقا حسینا در ایام شکار به شبکۀ نواب اشرف در مازندران»
1.نشریه دانشگاه تهران،دفتر 7،ص 300،کتابخانه دکتر حسین مفتاح در تهران، مجموعه شماره 842/8،نستعلیق خوش در دو ستون چلیپا در متن و هامش از سده 11، انشاء آقا حسینا در ایام شکار به شبکه نواب اشرف در مازندران.
12-«منشات آقا حسین»
1.فهرست کتب خطی آستان قدس رضوی،ج 9،ص 303،مجموعه 10924، مجموعه ای است عربی و فارسی شامل:
1-قصاید...2-حکایاتی از...3-ذکر شعراء...4-بعضی از منشات ابو الفضل علامی، آقا حسین خوانساری،شیخ احمد بحرانی،میرزا محمد صالح...
2.فهرست دانشگاه،ج 17،ص 67،شماره 8235،شکسته نستعلیق 1217...منشآت در ص ع آمده است:«من منشات مرحوم آقا حسین خوانساری و....
3.فهرست کتابخانه سنا،شماره 388،در فهرست نسخ خطی نشریه دانشگاه مرکزی تهران،دفتر 7،ص 573،رساله چهارم:«جنگ نثر و نظم گویا گردآورنده محمد تقی بن محمد هادی مازندرانی در اکبرآباد در 1132...،رساله 4 منشات آقا حسین خوانساری است.
4.فهرست مجلس،ج 6،ص 210،شماره 2255،جنگ گنج مجموعه ای از منشات نویسندگان و منشیان نیمه دوم قرن 11...،شامل دو فصل و یک خاتمه و در خاتمه منشآتی است از این نویسندگان...آقا حسین خوانساری(ص 27-35).
ص:366
5.فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مدرسه جعفریه قائن،ص 155،تحت عنوان منشآت به شماره ص 177:«برخی از منشآت آقا حسین خوانساری»ثبت شده است.
6.الذریعه،ج 23،ص 23،شماره 7897«منشآت للآقا حسین بن جمال الدین محمد الخوانساری،و منها فرمان الشاه صفی فی منع مسکرات و الوقف نامجات لمشهد الرضا و ائمه العراق من السید رضی الدین محمد.و النسخه فی مجموعه من کتب مولی محمد علی الخوانساری».
7.و نیز رجوع شود به تذکره شعرای خوانسار،ص 24.
13-«منشات»
1.جنگ خطی در کتابخانه دانشگاه تهران به شماره 2260 موجود است که شامل قرق شراب،نامه آقا حسین به شریف مکه،نیز نامه به شریف مکه.و در فهرست دانشگاه،ج 9، ص 912 تمام آنها معرفی شده است به استثنای قرق شراب،که معرفی نکرده اند.
و نیز در همان صفحه فهرست دانشگاه نوشته شده:«نامه به مرحوم میرزا علی نقی پسر میرزا تقی علی آبادی مازندرانی»که از این انشاء در کتاب محقق خوانساری،ص 164 جزء نامه های محقق خوانساری دانسته شده است،و لکن آیا این رساله و دیگر رساله ها که فهرست نگار دانشگاه از آن نام نبرده مثل:به یکی از مخادیم نوشته،در نفاق یکی از اهل نفاق نوشت،تعزیت نامه عربی به یکی از اعمام،از آقا حسین خوانساری است یا نه محل تأمل است و باید بیشتر بررسی شود.
14-«جواب نامه شریف مکه به شاه سلیمان به انشای وی»
1.اعیان الشیعه،ج 6،ص 148 چنین آمده است:«جواب کتاب شریف مکه الی شاه سلیمان الصفوی ینقل عنه صاحب«فضل السادات»منه نسخه فی المکتبه الحسنیه بالنجف».
2.الذریعه،ج 5،ص 193،شماره 890:«جواب مکتوب شریف مکه الی الشاه عباس
ص:367
الثانی أو الشاه سلیمان،و الجواب للمحقق الآقا حسین الخوانساری المتوفی(1098)ینقل معنه فی«فضائل السادات»و عدّه من مآخذه».
3 و 4.تذکره شعرای خوانسار،ص 24 و نیز رجوع شود به تذکره القبور مهدوی،ص 298.
15-«نامه آقا حسینا به یکی از خویشاوندان»
1.فهرست دانشگاه تهران،ج 14،ص 3678،مجموعه شماره 4727،شکسته نستعلیق سده 11،رساله 19:نامه آقا حسینا مدّ ظله السامی به یکی از خویشان(354 و 355).
16-«وقف نامه مدرسه مریم بیگم اصفهان به انشای وی»
1.در کتاب تاریخچه اوقاف اصفهان،ص 298،و شرح احوال محقق خوانساری،ص 170 اشاره و تصریح به وقف نامه مدرسه مریم بیگم اصفهان با انشای آقا حسین خوانساری شده است.
17-«نامه آقا حسین به[سیّد]ماجد بحرانی»
1.فهرست کتابخانه ملی ملک،ج 2،ص 387،مجموعه شماره 3695/3،نسخ سده 11- منشآت به عربی دارای 1-نامه ماجد بن محمد حسینی بحرانی.2...3-نامه آقا حسین خوانساری به ماجد بحرانی.
18-«نامه های آقا حسین به شاه سلیمان»
1.فهرست مجلس،ج 19،ص 332،شماره 25،ص 6324،دفتری است که بیشتر آن نستعلیق 1097-1098،در مدرسه قرچخای اصفهان،رساله شماره 25:منشآت خوانساری(156-166 دفتر)صورت نامه های آقا حسین خوانساری است به شاه سلیمان(بر طبق نوشته عنوان).
تذکرات
1-بعضی از منشآت تک نسخه بود،و بعضی از عبارتهای آن درست خوانده نمی شد و در این موارد چند نقطه(...)گذاشته شد.
ص:368
2-حتی المقدور سعی شده که عناوینی برای رساله ها انتخاب شود که در بالای رساله های خطی آمده بود،و ممکن است بعضی از عناوین طولانی باشد.
3-سعی بر این بوده که اساس کار تصحیح از مجموعه رساله های خطی باشد که چندین منشآت آقا حسین در آن مجموعه موجود بوده است.تا با مقایسه یکدیگر از مشکلات کتابشناسی و نسخه شناسی آن کاسته شود.
4-ممکن است بعضی از رساله ها چند عنوان داشته باشد،که بعضا هر دو عناوین آورده شد و بعضا در داخل پرانتز زیر عنوان اصلی قرار گرفته است.
5-بعضی از رساله ها بیش از ده نسخه خطی داشته است که تمام مشخصات آن رساله ها در مقدمه نوشته شده و در تصحیح به مقداری که نیاز بوده است از نسخه های گوناگون استفاده شده است.
6-اکثر رساله های آقا حسین در منشآت و...به زبان فارسی و بعضا به عربی است که در این مجموعه از هم تفکیک نشده است.
7-تمام نامه ها،وقفنامه ها و منشآت و دیباچه ها و مقدمه ها و...بدون هیچ اولویتی و ترتیبی به دنبال هم آورده می شود و با تتبّع بیشتر در کتابخانه ها و فهارس نسخ خطی و اطمینان از اینکه دیگر به عنوان جدیدی از منشآت دست نخواهیم یافت،به ترتیبی منطقی و هرکدام در جای خود قرار خواهد گرفت.
8-بعضی از منشآت و...عنوان خاصی نداشته است،لذا ما هم برایش عنوان نگذاشتیم و یا از فهارس عنوان انتخاب کردیم،مثلا دارد:«منه دام ظله».
9-به جهت تناسب وقفنامه های قرآن آقا حسین خوانساری،دو وقف نامه قرآن از دختری و نوۀ آقا حسین در آخر وقف نامه های آقا حسین اضافه نمودیم تا مزید فایده باشد.و دیگر وقف نامه ها منشآت خاندان آقا حسین خوانساری در جای دیگر مستقلا به طبع خواهد رسید.
ص:369
تقدیر
در پایان از همکاری و مساعدت های فاضل ارجمند جناب حجه الاسلام و المسلمین سیّد محمّد باقر میر نعمتی(موسوی)که در استنساخ و مقابله و تقویم النص اکثر رساله ها مددکار بوده اند و زحمت طاقت فرسایی برای جمع آوری و شناسائی این منشآت و...از کتابخانه های ایران کشیده اند،و بعضا متحمّل مسافرتهایی به شهرهای مشهد،تهران، اصفهان،خوانسار،قم و...شده اند،کمال سپاس و امتنان دارم.
و نیز از حجه الاسلام عقیل فرزانه که در مراجعه و کنترل نسخه ها و شناسایی این منشآت مساعدت کرده اند،سپاسگزارم.
و سرانجام باید از جناب حجه الاسلام و المسلمین محمّد جواد نورمحمّدی تشکر کنم، که اگر نبود پی گیریهای مستمر ایشان،این مجموعۀ منشآت،به این شکل به انجام نمی رسید.
قم-علی اکبر زمانی نژاد 13 رجب 1428 ق 1386/4/6
ص:370
ص:371
ص:372
ص:373
ص:374