اشاره
ص :2
ص :3
ص :4
هو الشکور
نام و یاد عارف و حکیم متألّه و فقیه فرزانه دوران بهاء الدین محمد بن عبد الصمد عاملی مشهور به شیخ بهایی-قدس اللّه نفسه الزکیه-که در اکثر علوم زمان خویش سرآمد روزگار بود و گوی سبقت را در فتوحات و مقامات معنوی و منزلت های علمی،از همگنان خویش ربوده و نام مبارکش مایه مباهات حوزه علمیه پرتوان اصفهان است را گرامی داشته،دفتر ششم میراث حوزه علمیه اصفهان را که در بردارنده گوهرهایی ذی قیمت از میراث گرانبار و ثروت علمی مکتب اصفهان است،به پیشگاه باعظمت آن آیت بزرگ الهی تقدیم می داریم.
ص:5
درباره این مجموعه
«میراث حوزه اصفهان»مجموعه ای است نوپا،با طرحواره ای به وسعت عرصه:
«رساله نگاری در پهنه یکهزار سال تلاش علمی،معرفتی دانشیانی که با حوزه علمیّه اصفهان پیوند داشته اند.
مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان-که به امر مرجع عالیقدر حضرت آیه اللّه العظمی مظاهری مدظله العالی تأسیس گردیده-این مجموعه را با هدف ارائه محقّقانه،شکیل و شایسته متون مورد اشاره بنا نهاده است و با چشمداشت به لطف حضرت حق در این مسیر گام می نهد.در توضیح این مطلب اشاره به نکاتی چند بایسته است.
الف)هرچند عنوان«رساله»عنوانی است عام و ریخته های قلمی خرد و کلان را به یکسان در بر می گیرد.امّا در اینجا به اقتفای متأخّران و معاصران،این کلمه به معنای«نگاشته های کم برگ»به کار رفته است.
ب)«رساله نگاری»،مفهومی است عام و مراد از آن،همان معنای اصیل عامش می باشد، بدین ترتیب تألیف،ترجمه،تحشیه و دیگر ساحت های تلاش علمی قلمزنان می تواند در حیطه این مجموعه قرار گیرد.
ج)حوزه زمانی این مجموعه،به هیچ دوره خاصّی محصور نمی باشد،امروزه،از سابقه یکهزار ساله حوزه علمیّه اصفهان آگاهی داریم،رساله هایی که در این مجموعه عرضه می شود،می تواند سراسر این پهنه وسیع را دربر گیرد.
د)پر واضح است که اگر در این شهر ابن سیناها،صاحب ابن عبادها و علاّمه مجلسی ها«قدّس سرّهم»به تلاش علمی مشغول بوده اند،شیخ بهایی ها،و میردامادها و حکیم صهباها قدّس سرّهم نیز در کنار تلاش
ص:6
علمی بس ارجمندشان به ذوق ورزی و تکاپوهای گرانقدر در زمینه هایی که نشانگر عالی ترین هیجانات روح انسانی است،هم می پرداخته اند.از این رو مجموعه حاضر دو حیطه«تلاش علمی و تکاپوی ذوقی»را همزمان در کنار هم عرضه خواهد کرد.
ه)پیوند با«فضای علمی و معرفتی»حوزه علمیّه اصفهان،شرط اجتناب ناپذیر ورود نگاشته ها به این مجموعه است.گذشته از علمی بودن آثار،تطابق آن با«فضای معرفتی»حوزه ای،که اقیانوس های ناپیدا کرانه ای همچون مجلسی شیخ بهایی،میرداماد،محقّق خوانساری،فاضل هندی صدر المتألّهین،حکیم نوری.حکیم سبزواری قدّس سرّهم را در خود پرورانده است شرطی است که این مجموعه بر حصول آن تأکید دارد.
و)هدف این مجموعه،«ارائه محقّقانه،شکیل و شایسته این متون»می باشد.این عنوان می تواند مادّه و صورت مجموعه حاضر را مشخص سازد،زیرا ارائه«محقّقانه»این نگاشته ها،نشانگر مادّه مجموعه و ارائه«شکیل»آن،نشان دهنده صورت آن است.به باور ما،ارائه«شایسته» نیز ارائه ای است که همزمان دو قید«محقّقانه»و«شکیل»بودن را به همراه داشته باشد.
بدین ترتیب،این مجموعه،می کوشد با استمداد از عنایات حضرت حقّ،متون فاخری که شرایط مذکور را حائز باشد،منتشر نموده و صفحات خود را بدان،زیور بخشد و در این راه،همدلی و همراهی همه محقّقان ارجمند را امید می برد.
و اللّه ولیّ التّوفیق
مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیّه اصفهان
ص:7
ص:8
فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 21
الرّقیمه النّوریّه تألیف:حکیم متألّه ملاّ علی نوری قدّس سرّه تحقیق و تصحیح:حامد ناجی اصفهانی
مقدمه محقّق 27
الرقیمه النوریّه فی قاعده بسیط الحقیقیه 28
پاره ای از اشارات حکمی در رقیمه نوریّه 30
نسخه های تصحیح 32
الرقیمه النوریّه 35
الشیئیه الوجودیّه و الشیء الوجودی 36
معرفه الشیئ المفهومی و مفهوم الشیئ 37
تناقض الوجود و العدم 38
کل ما بالعرض ینتهی إلی ما بالذّات 39
تنبیه فی أن العلم بحقائق الأشیاء لا یؤخذ من اللغه 41
إنّ النسبته بین الشیئین خارجه عن الطرفین 41
النسبه المفهومیه و الوجودیه 41
المضاف المشهوری و الحقیقی 42
الوجود الفقری الإرتباطی 43
تتمه نوریه فی الإضافه الإشراقیه 43
إنّ الألفاظ وضعت للحقایق العالیه اوّلا 44
ص:9
ما أفاده المحقّق الکاشانی فی تفسیر القلم و اللوح و المیزان 44
تحقیق فی اصاله الوجود و اصاله الجزئیه الحقیقیه 46
تنبیه تصریحی و تصریح تسجیلی إحقاقی و إحقاق تصریحی 49
اصاله الوجود و تبعیه الأحکام منه 49
تصریح تنبیهی و تفریع تسجیلی:فی أصاله الوجود و ما یتعلّق بها 50
احقیقه الوجود فی الموجودیه من الماهیه 51
التوسّل الی باب التناقض فی أصاله الوجود 52
اختلاف الحمل بالشایع و الأولی یفید أصاله الوجود 57
إن الأمور الظاهریه لیست بأمور مفهومیه 59
تقریر آخر من المقام فی أصاله الوجود 59
فی سرّ عدم اعتراف بعض الأفاضل إلی أصاله الوجود 60
احتجابات فی نفی أصاله الوجود 62
اشکال آخر 63
تمهید فی المعقولات الأوّلیّه و الثّانیه 64
المعقول الثانی و کیفیه التعرّف علیه 64
إنّ المعانی العامه فی المعقولات الثانیه 66
البینونیه بین الواجب و المقولات العشر 67
الشبهه العویصه فی إرجاع الوجود إلی المعقولات الثانیه 68
الإجابه 68
الأقوال الوارده فی المقام 69
ما قاله صدر المتألهین فی کیفیه إطلاق الشیء علی الواجب 70
تحقیق فی تشکیک الوجود 74
التشکیک الخاصّی 75
تصریح فیه تحصیل و تنویر:فی البینونه الصفتیه بین الواجب و الممکن 79
إجمال فیه إکمال:فی معرفه الممکن و افتقاره 81
ص:10
ایصال و اراده اکمال:فی کیفیه رفع الوجود للعدم و بالعکس 82
تفریع تحصیلی و تفریع تنبیهی:فی کیفیه وجود العدم و مفهومات الکلیه 83
قضاء و امضاء:فی اقسام الشیئیه المطلقه 86
اعاده لمزید الفائده و تجدید الإفاده 87
فی تقسیم الموجود الی الواجب و الممکن 87
تنبیه فی تصریح و تصریح فی تنبیه 88
فی سرّ عینیه الوجود فی الواجب 88
ایضاح فهم و ازاحه وهم 89
فی معنی عینیه الوجود للواجب 89
تکمله جدیده لها تبصره شدیده و اناره غربیه فیها آراء عجیبه 90
فی معرفه احدیه الواجب 90
تصریح فیه تنقیح:فی التنبیه علی قاعده بسیط الحقیقه کلّ الأشیاء فی مقام الثبوت 92
اناره فهم لازاحه وهم 93
فی أن بسیط الحقیقه لیس بعینه عن الموجودات 93
تفسیر کلام الشبستری بوجه لائق 97
وجوب التأویل فی کلمات القوم دون الرّد علیهم 98
استدراک فی الإذعان بالخطأ فی آراء الحکماء و العرفاء 100
رجعه بعد رجعه و تکمله بعد تکمله 101
فی أن بسیط الحقیقه وجود بحت و کمال صرف 101
وهم و فهم:فی أن الناقص لا یکون تامّا 102
الغموض فی فهم قاعده بسیط الحقیقه 103
وجه الأعتذار فی الدخول فی شرح المقام 104
عمید فی بیان تمام التمامات و کمال الکمالات 105
تفریع بأن النبیّ الأعظم کلّ الکمالات 105
ص:11
کیفیه البینونه بین الواجب و الممکن 105
الإشارات العلویّه فی اثبات المقام 106
توضیح بعد توضیح 107
الصله بین قاعده صرف الوجود لایتثنی و قاعده بسیط الحقیقه 107
إنّ مسئله بسیط الحقیقه کل الأشیاء أس التوحید و الدلیل علیه 108
وجوه الخلل فی ما قاله الخوانساری 110
تفریع فی سرّ اثبات التوحید بعد اثبات الواجب فی کتب القوم 113
تتمیم فیه تعمیم:فی تحقیق حقیقه الشیء 117
إن بسیط الحقیقه کل الکمالات الوجودیه 118
تنبیه تفریعی فی سرّ کون الوجده قبل الکثره 119
تلخیص فیه تحصیل،تحصیل فیه تکمیل 119
فی تحقیق سرّ الکثره فی الوحده فی بیان«لیس بشیء منها»فی القاعده 119
فصل و وصل،فرع و اصل:تقسیم الموجود إلی الکلی و الجزئی 120
ان مناط الموجودیه یخالف شیئیه المفهومیه 121
تحقیق فی التّشخص 122
تفصیل و تفریق،و تکمیل و تحقیق 123
إن الأشیاء الخارجیه طرّا من إتخاذ الوجودات الشخصیه 123
إن نور رحمه الحق یشمل کلّ الأشیاء الوجودیّه 124
عبره و اعتبار،تبصره و استبصار 126
فی معرفه الشیئیات المفهومیّه و عدم تقرّرها 126
کیفیه اعتبار الماهیّه الخالیه 126
تحقیق فی کیفیه ارتفاع النقیضین عن المرتبه 128
تحقیق فی اتّصاف الماهیه بالوجود 128
کشف و اناره،رمز و اشاره 129
فی أن الوجود زائد علی الماهیّه 129
ص:12
کیفیّه تعرّی ذات الممکن عن الوجود و حقّ القول فیها 130
الماهیه الخالیه أیضا عن سطوع الوجود 131
إستدراک فیه نحو إدراک 132
فی کیفیه اعتبار الممکنات بدون الوجود 132
اشراق فیه ابلاغ:فی معرفه التوحید الذاتی 134
إیصال فیه إکمال:الجزئی الحقیقی یحتاج إلی العلّه 135
تحقیق فی الإفتقار الذاتی 137
الإمکان الفقری 138
الإضافه الإشراقیه بین الواجب و الممکن 140
تکمله فیه تبصره:فی إحاطه الرحمه الأزلیه علی الممکنات 141
المشیه الإلهیه و دورها فی الإیجاد 142
تکمله بعد تکمله و تبصره بعد تبصره 143
فی عدم استقلال الفیض الأوّل 143
تنزیه و تقدیس:فی الوجوب إعتبار التفرقه بین الفیض الأوّل و ذاته تعالی 144
تکمله فیها مزید تبصره و تفرقه فیها مزید تکمله 146
تقسیم صفات العلیا 146
ألقیام الصدوری و معرفته 147
کل الصفات الإضافیه ترجع إلی حیثیه واحده 147
الرحمه الواسعه توجب حضور الواجب فی العالم 149
تکمله فیها تبصره:إن الرحمه الواسعه غیر محدوده و لا تتناهی 150
تکمله بعد تکمله:تبصره بعد تبصره 154
فی معرفه الرحمه الواسعه و الفیض الأوّل 154
کلّ شیء هالک الاّ الفیض الأقدس 155
المعیه القیومیّه 157
تبیان فی أن صفات الواجب لیست بزائده علی الذات 157
ص:13
کل الأشیاء تحت ظلّ الرحمان 159
فلا موجود إلاّ هو 159
رجعه بعد رجعه و تکمله بعد تکمله 160
فی التفرقه بین الصفات الحقیقیه و الإضافیه 160
تلطیف و تدقیق،فیه تنزیه و تحقیق 160
فی معرفه النور العلوی و الفیض الأقدس 160
تحقیق فی بیان نسبه الأمر إلی الخلق 163
کیفیه اتصاف الرحمه الواسعه بصفات الواجب 164
تنزّه الرحمه الواسعه عن الصفات الغیر الکمالیه 165
مراتب الوجود 166
نسبه الرحمه الواسعه إلی الحقّ الغنی 167
تمثیل فیه توضیح و تفصیل:فی نسبه النفس إلی النفس 168
تلخیص فیه تفریع و ترتیب 169
فی تعامل الکثره و الواحده 169
الکثره فی الواحده 169
إن الواجب واحد قط 169
الوحده فی الکثره 170
التوحید یجری فی الظهر و البطن 171
عبره و اعتباره تبصره و استبصار 171
فی بیان ما ورد من أئمّتنا حول الواجب و توحیده 171
شصت استفتاء فقهی از شیخ بهائی «اجوبه مسائل شیخ صالح جزائری» تحقیق و تصحیح:علی صدرایی خویی
مقدمه محقق 177
ص:14
شیخ صالح جزایری 178
سئوالات شیخ صالح از شیخ بهایی 178
الف)اجوبه المسائل الصالحیّات(سؤال و جواب های مشهور)179
ب)اجوبه مسائل شیخ صالح جزائری(سؤال و جواب های غیر مشهور)183
ج)یک سؤال و یک جواب 183
رساله حاضر 184
محتوای سؤال و جواب ها 185
نسخه های شناخته شده 187
روش تصحیح و تحقیق 188
شصت استفتاء فقهی 214-193
شرح فقره ای از نهج البلاغه علاّمه میر سیّد احمد علوی عاملی تحقیق و تصحیح:محمّد جواد نور محمّدی
مقدمه محقّق 215
شرح فقره ای از نهج البلاغه 222-219
اجازات علاّمه ملاّ محمّد تقی مجلسی قدّس سرّه علاّمه ملاّ محمّد تقی مجلسی قدّس سرّه تحقیق و تصحیح:سید جعفر حسینی اشکوری
درآمد 223
1-اجازه به الشیخ ابراهیم 227
2-انهائی جهت ابو الحسن بن معز الدین محمّد قهجاورستانی 228
ص:15
3-انهائی جهت ابو الفتح بن محمّد حسینی خوراسگانی 228
4-اجازه به اسماعیل بن میر عماد بن حسن حسینی خاتون آبادی 229
5-اجازه به امیر هاشم برای نقل حرز یمانی 232
6-پنج انهائی جهت سید حسن بن حسین بن محمّد کیا حسینی جیلانی 233
7-اجازه به آقا حسین بن جمال الدین محمّد خوانساری 235
8-اجازه به زین العابدین بن علی بن نصیر الدین حسینی هزارجریبی 257
9-دو اجازه به شاهمیر بن فخر الدین بن یونس حسینی هزارجریبی 258
10-انهائی جهت علی اکبر بن حاجی حمزه ابهری 259
11-انهائی جهت علی رضا 259
12-انهائی جهت علی نقی 260
13-اجازه به ملا محمّد 260
14-دو اجازه و یک انهاء به ملاّ محمّد باقر بن محمّد تقی مجلسی 262
15-دو اجازه به محمّد تقی بن محمّد صالح بن حاجی کنجی اردبیلی 311
16-انهائی جهت محمّد حسین بن شمس الدین محمّد اصفهانی 311
17-انهائی جهت محمّد رضی 312
18-دو انهاء جهت محمّد سعید 313
19-انهائی جهت محمّد سلیم 314
20-انهائی جهت محمّد سمیع بن محمّدرضا کزرجی اردبیلی 314
21-اجازه به محمّد صادق الشریف 315
22-دو اجازه به محمّد صادق 316
23-دو انهاء جهت محمّد صالح 326
24-اجازه محمّد صالح بن احمد مازندرانی،حسام الدین 327
25-چهار انهاء جهت سید محمّد معصوم بن ابو الخان بن کمال حسینی کرمرودی 329
26-اجازه به محمّد مقیم بن محمّد باقر اصفهانی 330
ص:16
27-پنج انهاء جهت محمّد مؤمن بن عنایه اللّه قهپائی 337
28-انهائی جهت محمّد مهدی بن محمّد حسینی اصفهانی 340
29-انهائی جهت مولانا مرتضی 340
30-انهائی جهت منوچهر ترکمان 341
31-انهائی جهت هاشم بن عبد الباقی حسینی اصفهانی خوراسگانی 341
32-انهائی جهت هدایت اللّه بن عبد الباقی حسینی مشهدی 342
نخبه التبیان فی علم البیان تألیف آیت اللّه ملاّ حبیب اللّه شریف کاشانی قدّس سرّه تحقیق و تصحیح:عماد جبار
مقدمه محقّق 357
اسمه و لقبه الشّریف 358
مولده و نشأته 358
حیاته العلمیه 359
أخلاقه و أوصافه 359
شیوخه 360
أقوال العلماء فیه 361
وفاته،و مدفنه 362
آثاره 362
هذه الوجیزه،و صفها و منهجها 365
النّسخه المعتمده 366
منهجیّه التّحقیق 367
نخبه التبیان فی علم البیان 371
المطلب الاول:فی التشبیه 373
فصل 376
ص:17
فصل 378
المطلب الثانی:فی المجاز 380
المطلب الثالث:فی الاستعاره 384
فصل 385
المطلب الرابع:فی الکنایه 389
مصادر التحقیق و مراجعه 395
اقل و اکثر ارتباطی سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه تحقیق و تصحیح:مهدی باقری سیانی
مقدمه محقّق 401
الف:علم اصول فقه و جایگاه آن 402
ب:آشنایی با فقیهان چهارگانه 403
1-فقیه محقّق زاهد،سیّد محسن أعرجی رحمه اللّه 403
2-فقیه ژرف اندیش شیخ جعفر کاشف الغطاء رحمه اللّه 404
3-فقیه و اصولی بلندآوازه،شیخ محمّد تقی رازی نجفی اصفهانی رحمه اللّه 405
4-فقیه متتبّع سیّد محمّد جواد عاملی رحمه اللّه 407
ج:برخی نکات و ویژگی های کتاب 408
1-بستر آفرینش این اثر 408
2-معرفی رساله در کلام بزرگان 409
الف:بیان صاحب الذریعه 409
ب:بیان صاحب أعیان الشیعه 410
3-تذکّر چند نکته 410
4-نکاتی درباره تعلیقه صاحب«هدایه المسترشدین»412
5-نسخه و شیوه تحقیق آن 412
ج:برخی از اشتباهات که در کتابت نسخه راه یافته بود 413
ص:18
سخن پایانی 414
اقل و اکثر ارتباطی 417
[مقاله المحقق الأعرجی الکاظمی قدّس سرّه]417
[جواب الأستاذ الأکبر الشیخ جعفر قدّس سرّه]425
[جواب السیّد محسن الأعرجی قدّس سرّه]428
[حاشیه الشیخ جعفر الکبیر قدّس سرّه]440
[جواب السیّد صاحب المحصول علی حاشیه الشیخ قدّس سرّه]442
فهرس مصادر الرساله و التقدمه 445
المصادر العربیه 445
المصادر الفارسیه 449
مدارس اصفهان گزارشی از وضعیت حوزه های اصفهان برای ظل السلطان تحقیق و تصحیح:مجید غلامی جلیسه
پیش درآمد 451
مدارس اصفهان 454
تألیفات پیرامون مدارس اصفهان 454
رساله حاضر 461
مؤلف رساله 461
تاریخ اصفهان 462
لغات قرآن 462
کتابچه مدارس اصفهان 463
روش تصحیح 463
مدرسه نوریّه 467
مدرسه کاسه گران 470
مدرسه نماور 471
ص:19
مدرسه صدر 473
مدرسه جدّه کوچک 474
مدرسه جدّه 475
مدرسه مبارکیّه 476
مدرسه ملا عبد اللّه 477
مدرسه الماسیّه 478
مدرسه مریم بیگم 479
مدرسه چهارباغ 480
مدرسه شاهزاده ها 481
مدرسه واقعه در محله باب القصر 482
مدرسه علی قلی آغا 482
سه مدرسه دیگر 483
مدرسه دیگر 483
مدرسه مرحوم حاجی حسن 484
فهرست اجمالی رساله های دفتر اول تا پنجم 485
فهارس فنی:497
آیات 497
روایات 499
چهارده معصوم و پیامبران علیهم السّلام 502
اشخاص 503
کتابها 533
مکان ها 547
فرق و مذاهب و سلسله ها 559
ص:20