گروه نرم افزاری آسمان

فصل چهارم: راهنما و راهبردشناسی







1. پیامبران الهی چه تعدادي بودند؟
1. پیامبران الهی چه تعدادي بودند؟ و نام چند نفر آنها در قرآن آمده است؟
2. اهداف و ویژگیهاي داستانهاي قرآن چیست؟
و چرا خداوند سرگذشت همهي پیامبران را در قرآن بیان نکرده است؟
چرا بیشتر سرگذشت پیامبران خاورمیانه در قرآن آمده است؟
3. چرا پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آخرین پیامبر شد؟
4. معناي حروف مقطعه قرآن بویژه کهیعص چیست؟
ص: 87
1. پرسش:
پیامبران الهی چه تعدادي بودند؟
نام چند نفر آنها در قرآن آمده است؟
پاسخ:
بسیاري از مفسران به تناسب آیات 164 سورهي نساء و 78 سورهي غافر دربارهي تعداد پیامبران بحثی را مطرح کردهاند و روایات
مختلفی در این مورد نقل شده است.
«1» . روایت مشهور در این زمینه تعداد پیامبران را 124 معرفی میکند
و در حدیث «2» . و در روایت دیگري تعداد پیامبران را 124 هزار معرفی میکند و در ادامه رسولان آنها را 313 نفر نام میبرد
«3» . دیگري بعد از اینکه آنها را 124 هزار نفر میشمارد 5 نفر آنها را اولوالعزم معرفی میکند
نقل کرده « روح البیان » صاحب تفسیر نمونه مینویسند: از مطالب فوق بر میآید که این روایت خبر واحد نیست- چنانکه تفسیر
«4» . است- بلکه اخبار متعدد و مستفیض این مطلب را تأیید میکند که پیامبران الهی 124 هزار نفر بودند
ص: 88
عدد پیامبران در قرآن:
پیامبرانی که نام آنها به طور صریح در قرآن آمده 26 نفر است که عبارتند از:
آدم، نوح، ادریس، صالح، هود، ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یوسف، لوط، یعقوب، موسی، هارون، شعیب، زکریا، یحیی، عیسی،
صفحه 37 از 74
داود، سلیمان، الیاس، الیسع، ذوالکفل، ایوب، یونس، عزیر و محمد علیهم السلام.
که در آیهي « اشموئیل » : ولی پیامبران دیگري نیز هستند که در قرآن اشاراتی به آنها شده ولی نام آنها به طور صریح نیامده، مانند
به او اشاره شده است. « وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ » 248 سورهي بقره با تعبیر
به او اشاره شده است. (بنابر آنکه یوشع پیامبر باشد) « وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِفَتَاهُ » که در آیهي 60 سورهي کهف با تعبیر « یوشع » و
« أَوْ کَالَّذِي مَرَّ عَلَی قَرْیَۀٍ » که در بقره/ 259 با تعبیر « ارمیا » و
« فَوَجَدَا عَبْداً مِنْ عِبَادِنَا » که در کهف/ 65 با تعبیر « خضر » و
که بزرگان قبائل بودند و در نساء/ 163 تصریح شده که بر آنها وحی الهی نازل میشده است و اگر « اسباط بنیاسرائیل » و همچنین
«1» . در میان برادران یوسف نیز پیامبرانی وجود داشته در سوره یوسف به آنها اشاره شده است
ص: 89
2. اهداف و ویژگی هاي داستان قرآن
اشاره
2. پرسش:
2. اهداف و ویژگی هاي داستان قرآن:
اهداف و ویژگیهاي داستانهاي قرآن چیست و چرا خداوند سرگذشت همهي پیامبران را در قرآن بیان نکرده است؟
پاسخ:
برخی از اهداف داستان پیامبران عبارتند از:
1. پند و اندرز و عبرتگیري.
( یوسف/ 111 ) «. در بازگویی زندگی اقوام گذشته، مایههاي عبرت براي خردمندان است »
2. تفکر و درسآموزي.
( اعراف/ 176 ) «(. سرگذشتها را بازگو کن تا آنان تفکر (و درس آموزي کنند »
3. تقویت اراده و تقویت قلب پیامبر صلی الله علیه و آله.
( هود/ 120 ) «. ما سرگذشت پیامبران را براي تقویت قلب و روح تو بازگو میکنیم »
4. امید دادن به مؤمنین براي مبارزه با مستکبران.
«(. ما تلاوت میکنیم بر تو بعضی از خبرهاي حقیقی موسی و فرعون را، براي مردمی که ایمان آوردهاند (تا به آینده امیدوار شوند »
( (قصص/ 3
( 5. اصلاح کردن تحریفها در داستان انبیاء. (مائده/ 45
ص: 90
ویژگیهاي داستانهاي انبیاء:
1. واقعی بودن داستانها. (آل عمران/ 62 ) إِنَّ هذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ.
( 2. گزیده گویی در داستانها. (قصص/ 3
چرا سرگذشت همهي انبیاء در قرآن نیامده است؟
صفحه 38 از 74
با توجه به اهداف و ویژگیهاي فوق:
1. قرآن کتاب تاریخی یا کتاب نقل داستان پیامبران نیست که انتظار برود سرگذشت همهي پیامبران در آن بیاید.
2. اگر خداوند متعال میخواست داستان همهي پیامبران را بیاورد حجم آن قرآن بسیار زیاد (چندین جلد) میشد.
3. کار خداوند سبحان داستان سرایی و قصهگویی نیست بلکه این مقدار هم که نقل شده براي اهداف تربیتی مشخص نقل شده
است.
4. و چون هدف پیامبران یکسان بوده لذا بیان همین مقدار از سرگذشت پیامبران براي تربیت و هدایت انسانها کافی است.
چرا بیشتر سرگذشت پیامبران خاورمیانه در قرآن آمده است؟
علاوه بر مطالبی که در پاسخ چند پرسش قبل گذشت اضافه میکنیم که در این مورد چند نکته وجود دارد:
1. رعایت مخاطب اولیه:
وقتی شخصی میخواهد مردم را هدایت و تربیت کند بدیهی است که تا آنجایی که ممکن است باید مطالبی را بیان کند که مردم
تا حدودي آشنایی قبلی نسبت به آن مطالب داشته باشند.
ص: 91
به عنوان مثال: اگر معلمی بخواهد به قصد هدایت و تربیت افراد، داستانهایی را از کشورها یا قارههاي دور مانند یونان بیان کند،
براي اینکه به نتیجه تربیتی و هدایتی خود برسد لازم است اول یونان و مردم آن و قهرمانهاي داستان را معرفی کند سپس به بیان
داستان بپردازد آنگاه منتظر نتیجه مطلوب باشد. که در این صورت، دسترسی به نتیجهي تربیتی طولانی میشود و خیلی از هدف دور
میشویم.
این مثال را اگر بر آیات قرآن تطبیق کنیم، میبینیم خداوند متعال داستانهاي اقوامی مانند عاد، ثمود و یا پیامبرانی مثل موسی و
عیسی و ابراهیم و دشمنان آنها مانند فرعون و نمرود را بیان میکند که اینها در جزیرة العرب و اطرافش میزیستهاند و مردم با این
اقوام و شخصیتها تا حدودي آشنایی داشتند. از این رو میبینیم قرآن کریم مخاطب اولیه خود را در نظر داشته و مخاطبین هم
میسازد. که البته نقش « تمدن عظیم اسلامی » ، سریع با این داستانها ارتباط بر قرار کرده و طی مدت زمان کوتاهی از عرب جاهلی
داستان و روش داستان سرایی قرآن در ایجاد این تمدن عظیم قابل چشمپوشی نیست.
2. قابلیت دسترسی:
قرآن کریم اولویت نخستش، ایمان مخاطبان اولیه بود تا پایههاي دین را تحکیم بخشد و سپس به سایر نقاط جهان ابلاغ شود، به
همین خاطر لازم بود نکاتی را رعایت کند تا مورد انکار مردم واقع نشود.
یکی از نکاتی که رعایت کرده، همین نوع گزینش در بیان داستان پیامبران بوده است:
ص: 92
به این ترتیب که قرآن کریم از اقوام و سرزمینهایی سخن گفته که قابل دسترسی مردم باشد و علاوه بر آنکه داستانهاي آنها را تا
حدودي شنیده بودند میتوانستند براي اطمینان بیشتر به این سرزمینها سفر کنند و آن مناطق را از نزدیک ببینند [با توجه به این که
سفرهاي تجارتی هم در جزیرة العرب فراوان بود].
حال که امکان دسترسی به این مکانها وجود داشت و با چنین شخصیتهایی هم کم و بیش آشنا بودند، مشرکین چنین انکار
میکردند و چنان تهمتهایی به پیامبر میزدند!
بودند داستانهایی نقل میشد، که نه اسم آنها را شنیده بودند و نه امکان سفر و دسترسی «1» اما اگر از انبیایی که از قارههاي دیگر
صفحه 39 از 74
به آنها بود انکار آنها بیشتر میشد و آیا در جوسازيها موفق نمیشدند؟ و سیر رشد تمدنساز اسلام را کُند نمیکردند؟!
لذا قرآن کریم در این راستا میفرماید:
ما پیش از تو رسولانی فرستادیم، سرگذشت گروهی از آنان را در قرآن براي تو بازگو کردهایم، هر چند سرگذشت گروهی دیگر »
«2» «. را براي تو بیان ننمودیم
و از امیرالمومنین علی علیه السلام حکایت شده:
«3» «. خداوند پیامبري سیاهپوست مبعوث کرد، هر چند سرگذشت او را در قرآن بیان نکرده است »
ص: 93
معرفی کتاب جهت مطالعه بیشتر:
از آیتاللَّه مکارم شیرازي و منشور جاوید از آیتاللَّه سبحانی. « پیام قرآن » 1. تفسیرهاي موضوعی مثل
از سید محمدباقر حکیم. « القصص القرآنی » 2. کتاب
از سید محمدباقر حکیم. « علوم القرآن » 3. کتاب
ص: 94
3. چرا پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آخرین پیامبر شد؟
3. پرسش:
3. چرا پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آخرین پیامبر شد؟
ما به این مطلب عقیده داریم که خداوند آگاه به همهي امور است از ابتدا تا انتهاي تولد، اما سوال این است که چرا خداوند متعال
بعد از 124000 پیامبر حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را خاتم پیامبران فرستاد. قرآن را اولین و آخرین برنامه زندگی
انسانها قرار داده است. مگر خداوند همان اول نمیتوانست حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را بیافریند و قرآن را نیز کتاب
آسمانی او بفرستد؟
پاسخ:
براي پاسخ توجه به دو مطلب لازم است:
مطلب اول اینکه آیا انسانها از روز اول خلقت تا امروز از نظر قواي عقلی، فکري و علمی در یک حد و اندازه بودهاند یا اینکه با
هم فرق داشتهاند؟
در جواب باید گفت: انسانها هر چند تقریباً استعداد عقلی و فطري یکسانی دارند ولی از نظر استعداد به فعلیت رسیده و شکوفا
شده یک اندازه نبودهاند؛ چنانکه تاریخ انسانهاي اولیه تاکنون، به این مطلب شهادت میدهد. انسانهاي اولیه نیازهاي محدود و
افقهاي فکري محدود داشتهاند و به مرور زمان به عقل و فکر و علم آنها و نیازهاي آنها اضافه شده است دقیقاً مَثَل انسانها در
ادوار مختلف زمان مثل افراد در حال تحصیل میباشند که برخی در کلاس اول دبستان
ص: 95
و برخی در کلاسهاي دوم یا سوم دبستان و برخی نیز در دبیرستان و بالاتر در حال تحصیل هستند.
مطلب دوم اینکه رابطه ادیان مختلف با دین قبل از خود چگونه بوده است؟
آیا همهي معارف آن تکرار مطالب قبل بوده یا دینی کاملًا جدید و متفاوت با دین قبل بود یا این که مسئله چیز دیگري است؟
آنچه از آیات قرآن و مقایسه اسلام با ادیان قبل به دست میآید این است که همه ادیان در اصولی مثل توحید و نبوت و معاد و
صفحه 40 از 74
برخی کلیات احکام با هم مشترکند چنانچه قرآن دین اسلام را تأیید و تصدیق کننده ادیان قبل میداند نه امري متفاوت با آن
(مُ َ ص دِّقاً لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ) اما ادیان الهی هر چه جدید شده از دین قبل کاملتر شده و به بعد معرفتی انسانها عمق بیشتر داده، و به
عبارت دیگر متناسب با زمان خود بوده است. تا آنجا که دین مقدس اسلام ظهور کرد و احکام ناب و معارفی عمیق در بالاترین حد
ممکن به انسانها عرضه نمود.
حتی در خود دین اسلام نیز این تفاوت مراتب معارف دیده میشود و براساس احادیث برخی مطالب عرضه شده براي افراد فکور و
«1» . ژرفاندیش آخرالزمان آورده شده است مثل سوره توحید (قُلْ هُوَ اللَّهُ احد) و آیات اول سورهي حدید
با توجه به دو مقدمهي قبل، پاسخ روشن میشود که اگر خداوند دین اسلام را در همان اول خلقت، دین همگان قرار میداد مثل
این بود که معارف و مطالب دانشگاهی را، براي افراد ابتدایی و راهنمایی قرار داده بود که این بر خلاف
ص: 96
مصلحت و حکمت الهی میباشد. بلکه باید به مرور زمان هر چه انسان استعدادهایش به فعلیت میرسید و عاقلتر و عمیقتر میشد
دین آن زمان هم کاملتر و عمیقتر میشد و از جهتی هم نیازهاي جدید آن عصر را پاسخگوي باشد.
تا اینکه دین مقدس اسلام در بعد معرفتی عمیقترین معارف را عرضه داشت و چنان ظرفیت وسیعی دارد که متناسب با مقتضیات
زمان پویا میباشد و اصول و قواعدي را ارائه کرد که با پیشرفت زمان و علم و نیازهاي جدید قابل انطباق میباشد و مشکلات آن
زمان را حل میکند مثل اصل اجتهاد و ولایت و امامت و ...
معرفی کتاب:
براي جستار بیشتر در این زمینه مراجعه فرمایید به:
1. کتاب خاتمیت شهید مطهري
2. وحی و نبوت شهید مطهري
3. اسلام و مقتضیات زمان شهید مطهري
ص: 97
4. معناي حروف مقطعه قرآن بویژه کهیعص چیست؟
4. پرسش:
4. معناي حروف مقطعه قرآن بویژه کهیعص چیست؟
را اینگونه معنا کرده است (این حروف اسراري است میان خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله) بعد « کهیعص » در قرآن سورهي مریم
من متوجه شدم که هر کدام از حرفهاي این کلمه یک معناي خاصی را میدهند: ك: کربلا؛ ه: هلاکت؛ ي: یزید؛ ع: عاشورا و ص:
صبر زینب علیهما السلام و در مورد زکریا هم مطالبی را ذکر کرده بود آیا این موضوع داراي سند است، اصلًا چه کسی راز تک
تک این حروف را پیدا کرده، چون در ترجمه قرآن نوشته بود سرّي است میان خدا و رسول خدا صلی الله علیه و آله.
پاسخ:
این پرسش را در دو محور مورد بررسی قرار میدهیم:
الف. حروف مقطعه در قرآن:
حروف مقطعه قرآن جزء کلمات اسرارآمیز، قرآن میباشد و مفسران براي آن تفسیرهاي متعددي ذکر کردهاند، که جمعاً 13 قول
میشود که در اینجا میآوریم:
صفحه 41 از 74
1. این کتاب آسمانی با این همه عظمت که جهان عرب و غیرعرب را متحیر کرده و همه از آوردن مثل آن عاجز میباشند، از همین
حروف الفبا و کلمات معمولی ترکیب یافته است که در دسترس همگان میباشد.
ص: 98
«1» . 2. نسبتِ دقیقِ ریاضی، بین حروف مقطعه هر سوره، با حروف همان سوره برقرار است
3. ممکن است اهداف حروف مقطعه براي جلب توجه شنوندگان، و دعوت آنها به سکوت و استماع بوده باشد، زیرا این حروف
حس کنجکاوي را تحریک کرده و به دنبال آن توجه شنونده جلب میگردد.
4. در 24 مورد از آغاز سورههائی که با این حروف شروع شده، بلافاصله سخن از قرآن و عظمت آن به میان آمده است، پس
ارتباطی میان حروف مقطعه و عظمت قرآن موجود است.
5. این حروف علائم اختصاري و اشاراتی است به نامهاي خداوند تبارك و تعالی مثل الف اشاره به اللَّه، لام اشاره به لطیف، میم
( اشاره به مجید (نمونه، ج 6، ص 78
6. این حروف نامهایی است براي سورههائی که این حروف در ابتداي آنها آمده است.
( 7. این حروف نوعی سوگند و قسمهاي الهی میباشد بر اینکه قرآن کلام خداست. (بحار، ج 88 ، ص 7
8. این حروف از اسرار بین خداوند و پیامبر صلی الله علیه و آله میباشد و مطابق بعضی روایات رموزي است که کسی جز خداوند
( نمیداند. (بحار، ج 89 ، ص 384
9. این حروف از متشابهات قرآن است که فقط خداوند تأویل آن را میداند.
( (المیزان، ج 1، ص 6
ص: 99
10 . این حروف نامهاي قران هستند یعنی مجموعاً اسماء قرآن میباشند.
11 . نامهاي خداوند است که به صورت مقطعه آمده که اگر تألیف آن را میدانستند پی به اسم اعظم میبردند. (همان)
12 . این اسماء اشاره به نعمتها و بلاهاي پروردگار است، و اشارهاي است به مدت عمر اقوام. (همان)
13 . این اسماء اشارهاي است به بقاء این امت و تعیین مدت آن براساس حروف أبجد و اعداد و ارقام. (همان)
تذکر: البته برخی از این اقوال در همدیگر قابل ادغام هستند.
ب: حروف مقطعه ابتداي سوره مریم
در تفسیر نمونه دربارهي حروف مقطعه (کهیعص) اینگونه بحث شده است:
در مورد حروف مقطعه این سوره دو دسته از روایات در منابع اسلامی دیده میشود:
الف. روایاتی که هر کدام از این حروف را اشاره به یکی از اسماء خداوند میداند (کافی، هادي، ولی، عالم، صادق الوعد) و در
« یا کهیعص » : دعائی از حضرت علی علیه السلام وارد شده
ب. روایاتی که این حروف مقطعه را به داستان قیام امام حسین علیه السلام در کربلا تفسیر کرده است که در سوال اشاره شده،
«1» . میتوانید اصل قضیه را به طور مفصّل در تفسیر برهان و بحارالانوار، دنبال نمائید
ص: 101
فصل پنجم: قانونشناسی