گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد سوم
فصل پنجم: قانونشناسی






اشاره
صفحه 42 از 74
1. مقصود از فلسفه و اسرار احکام و عبادات چیست و آیا ما میتوانیم از همهي آنها آگاه شویم؟
2. تساوي و تفاوت زن و مرد در چیست؟
3. چرا دیهي زن نصف دیهي مرد است؟
4. چرا گواهی دو زن برابر گواهی یک مرد است؟
ص: 103
1. اسرار و حکمت احکام و عبادات چیست؟
1. پرسش:
1. اسرار و حکمت احکام و عبادات چیست؟
مقصود از فلسفه و اسرار احکام و عبادات چیست و آیا ما میتوانیم از همه آنها آگاه شویم؟
پاسخ:
در مورد پرسشهایی که از فلسفه و علت برخی احکام مانند (حرمت غذاهاي حرام، وضو، غسل، نماز و تعداد رکعتهاي آن و ...)
میشود خوب است ابتدا با انواع فلسفه احکام آشنا شویم بعد به جواب مورد نظر برسیم.
فلسفه و حکمت احکام الهی چند حالت دارد:
1. احکام و مسائلی که عقل، فلسفه و حکمت آنها را درك میکند که خود دو نوع است:
الف. احکامی که علت و فلسفهي آنها آنقدر واضح است که هر انسانی با کمی دقت آن را میفهمد مثل بدي ظلم و ستم، دزدي و
دروغ گفتن، و خوب بودن راستی و عدالت.
ب. احکامی که برخی از حکمتها و فلسفهي آنها با پیشرفت علم بشر مشخص شده، یا در آینده مشخص میشود، و در زمان پیامبر
مردم نمیتوانستند حکمت آن احکام را بفهمند؛ مثل حرام بودن خوردن گوشت خوك یا مردار.
« کرم ترشین » توضیح اینکه در گوشت خوك دو نوع انگل خطرناك بنام
ص: 104
«1» . وجود دارد که با پیشرفت علم، بشر امروز به این مطلب پیبرده است « کرم کدو » و
2. فلسفهي بعضی از احکام توسط عقل و دانش بشري فهمیده نمیشود که خود دو گونه است:
الف: حکمت بعضی از احکام در کتابهاي دینی ما وجود دارد البته نه به صورت کامل بلکه به اندازهي فهم ما انسانها، که با
مواردي را ذکر نمودهاند. البته پشت پرده این الفاظ و اعمال و حرکات عبادي، حقایقی « فلسفه احکام » یا « اسرار عبادات » عنوان
«2» . است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که ما انبیاء موظفیم با مردم، به اندازهي عقلشان سخن بگوییم
اگر بخواهیم از اسرار عبادات با خبر شویم دو راه دارد: یکی از راه درس و بحث و تحصیل و در خدمت استاد بودن، و راه دیگر
تهذیب نفس است که تطهیر درون و مبارزه با نفس میباشد. البته هر دو راه هم میتوان پیمود. در این صورت است که لطف الهی
مثل نسیم میوزد و پرده کنارمی رود و انسان پشت پردهي عالم طبیعت را میبیند و از اسرار عبادات با خبر میشود و آرام میگیرد.
«3»
ب: بعضی از اسرار و فلسفهي احکام با دانش و عقل بشري فهمیده نمیشود و در کتابهاي دینی نیز حکمت و فلسفهي آن احکام
ذکر نشده است و مؤمنین از روي تعبد و ایمانی که به خداوند متعال و ائمهي اطهار علیه السلام دارند به آن احکام
ص: 105
صفحه 43 از 74
عمل میکنند چون میدانند رشد و کمال انسان در گرو اطاعت و عمل به دستورات خداوند است و چون او را حکیم میدانند یقین
دارند که حکیم فقط از روي حکمت و مصلحت عمل میکند پس تمام دستورات او هم حکیمانه است ولو علت آنها را هم ندانند.
است یک نفع « مستحب » یا « واجب » است، میدانیم یک ضرري (مفسده) براي ما داشته، و هر چه « مکروه » یا « حرام » و هر چه فرموده
و مصلحتی داشته است.
مثال: کسی که مریض شده است و به پزشک مراجعه میکند پزشک بعد از معاینه و تشخیص بیماري، نسخهاي براي او تجویز
میکند و به او تأکید میکند این داروها را هر 6 ساعت یا 8 ساعت یکبار مصرف کند و از خوردن برخی غذاها نیز پرهیز کند.
شخص مریض چون به آن پزشک اعتماد دارد و او را متخصص و صاحب علم و دانش میداند، براي سلامت و تندرستی خود تمام
دستورات او را اطاعت میکند، خواه علت دستورات و خاصیت داروها را بداند یا نداند!
سعادت و » احکام و دستورات دینی نیز نسخههایی هستند که پیامبر اکرم و پیشوایان دینی از طرف خداوند براي بشر آوردهاند تا
تأمین کنند و اگر عقل از فهم و درك علت یک حکم عاجز بود، چون انسان مؤمن میداند « دنیا و آخرت » انسان را در « خوشبختی
صادر شده بیچون و چرا آن را میپذیرد و عمل میکند. « خداوند حکیم » او از طرف « بر اساس مصلحتِ » احکام الهی
و با ندانستن حکمت و فلسفهي عبادات انجام میشود، نوعی امتحان و آزمایش براي شناخت « تعبد » البته این نوع عبادات که از روي
« واقعی » مؤمنین
ص: 106
میباشد، چون مقدار اعتماد و باور انسان به خداوند را نشان میدهد. « غیرواقعی » از
معرفی کتاب:
براي اطلاعات بیشتر در مورد فلسفهي احکام میتوانید کتابهاي زیر را مطالعه فرمایید:
1. مقدمه آموزش احکام، حجتالاسلام فلاحزاده؛
2. اسرار عبادات، آیتاللَّه جوادي آملی؛
3. فلسفه احکام، آیت اللَّه احمد اهتمام؛
4. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، دکتر پاكنژاد؛
ص: 107
2. تساوي و تفاوت زن و مرد در چیست؟
2. پرسش:
2. تساوي و تفاوت زن و مرد در چیست؟
پاسخ:
تفاوت بین زن و مرد دو گونه است:
الف: تفاوت در ارزش، مقام و منزلت معنوي زن و مرد:
همانطور که از آیات قرآن به دست میآید نه تنها دین اسلام در این زمینه بین زنان و مردان تفاوتی قائل نیست، بلکه زن و مرد را
در ارزشها، و مقام و منزلت معنوي و انسانی، مساوي میداند. که نمونههایی از آن آیات را ذکر میکنیم:
1. تساوي ارزش و مقام زن و مرد، از لحاظ خلقت:
خلق شدهاند. از جمله: « نفس واحدة » قرآن کریم در آیات متعدد زن و مرد را از یک طینت دانسته و اعلام میدارد که زن و مرد از
صفحه 44 از 74
اي مردم از مخالفت «1» « یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِي خَلَقَکُم مِن نَفْسٍ وَاحِ دَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیراً وَنِسَاءً »
پروردگارتان بپرهیزید همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و
زنان فراوانی (در روي زمین) منتشر ساخت.
ص: 108
2. تساوي ارزش و مقام زن و مرد در داشتن صفات برجسته و ارزشهاي والاي انسانی و مقام معنوي:
در سوره احزاب آیه 35 میخوانیم:
بیقین مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ایمان و زنان با ایمان، و مردانِ مطیع فرمان خدا و زنان مطیعِ فرمان خدا، مردان »
راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق
کننده، مردان روزهدار و زنان روزهدار مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد
«1» «. خدا میکنند، خداوند براي همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است
گاه بعضی چنین تصور میکنند که اسلام کفهي سنگین شخصیت را براي مردان قرار داده و زنان » : در تفسیر آیه چنین آمده است
است که هر کدام دلیل و فلسفهي خاصی « تفاوتهاي حقوقی » در برنامه اسلام چندان جایی ندارند، شاید منشأ اشتباه آنها پارهاي از
دارد. ولی بدون شک با قطع نظر از این گونه تفاوتها که با موقعیت اجتماعی و شرائط طبیعی آنها ارتباط دارد، هیچگونه فرقی از
جنبههاي انسانی و مقامات معنوي میان زن و مرد در برنامههاي اسلام
ص: 109
وجود ندارد. آیهي فوق دلیل روشنی بر این واقعیت است، زیرا به هنگام بیان ویژگیهاي مؤمنان و اساسیترین مسائل اعتقادي و
اخلاقی و عملی، زن و مرد را در کنار یکدیگر همچون دو کفهي یک ترازو قرار میدهد و براي هر دو ارزشی یکسان بدون
«1» «... کمترین تفاوت قائل میشود
3. تساوي زن و مرد از لحاظ ثواب و عقاب اعمال:
قرآن در احکام و کیفرها و ثواب اعمال، زن و مرد را یکسان مورد خطاب قرار میدهد؛ و قبح گناه و اعمال حرام و ممنوع، و کیفر
آن، و همچنین ثواب اعمال، در مورد زن و مرد مساوي است؛ از جمله:
«. و دست مرد دزد و زن دزد را به کیفر عملی که انجام دادهاند، بعنوان یک مجازات الهی قطع کنید و خداوند توانا و حکیم است »
«2»
خداوند به مردان و زنان منافق و کفار، وعده آتش دوزخ را داده، جاودانه در آن خواهند ماند، همان براي آنها کافی است و خدا »
«3» «. آنها را از رحمت خود دور ساخته و عذاب همیشگی براي آنهاست
و کسی که چیزي از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که ایمان داشته باشد چنان کسانی داخل بهشت »
«4» «. میشوند و کمترین ستمی به آنها نخواهد شد
ص: 110
هر کس کار شایستهاي انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است او را به حیاتی پاك زنده میداریم و پاداش آنها »
«1» «. را به بهترین اعمالی که انجام میدادند خواهیم داد
هر کس کار شایستهاي انجام دهد- خواه مرد یا زن- در حالی که مؤمن باشد آنها وارد بهشت میشوند و در آن روزيِ بیحسابی »
«2» «. به آنها داده خواهد شد
4. تساوي زن و مرد در تحمل تکلیف و مسئولیت:
صفحه 45 از 74
قرآن کریم با مطرح کردن زندگی آدم و حوا و رانده شدن آنها از بهشت هیچ کدام را مسئول اصلی معرفی نمیکند و در بیشتر
مواقع هر دو را مسئول میداند و حتی گاهی به صراحت میگوید: شیطان آدم را وسوسه کرد و قرآن با این بیان بر روي اعتقاداتی
خط بطلان میکشد. « زن را عنصر گناه و شیطان کوچک مطرح میکند » همچون اینکه
پس گفتیم: اي آدم! این (ابلیس) دشمن تو و (دشمن) » «3» فَقُلْنَا یَاآدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَکَ وَلِزَوْجِکَ فَلَا یُخْرِجَنَّکُمَا مِنَ الْجَنَّۀِ فَتَشْقَی »
«! همسر توست مبادا شما را از بهشت بیرون کند که به رنج و زحمت خواهی افتاد
ص: 111
«1» «. فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ... به این ترتیب آنها را با فریب از مقامشان فرود آورد »
«2» «. فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطَانُ ... پس شیطان آن دو را وسوسه کرد »
5. تساوي زن و مرد از لحاظ تعلیم و تعلّم:
از آیات قرآن کریم به دست میآید که همهي مسلمانان اعم از زن و مرد باید در کسب علم و دانش اهتمام ورزند براي نمونه به
طور مکرر قرآن متذکر میشود که قرآن را بخوانید، تلاوت کنید و پیرامون آیات آن بیندیشید. تفکر و تدبر در آیات خداوند و در
طبیعت، و عبرت از آن نیز بارها در قرآن توصیه شده است. و قرآن در این زمینه میان زن و مرد تفاوتی قائل نیست و هرگز کسب
علم و دانش را به یک جنس خاص محدود نمیکند.
فراگیري دانش بر هر «3» «. طلب العلم فریضۀ علی کل مسلم و مسلمۀ » : و از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است
مرد و زن مسلمان واجب است.
6. مساوات زن و مرد در پیشگاه خدا:
خداوند در قرآن میفرماید:
ملاك برتري نزد خداوند تقوا میباشد (چه زن چه مرد). «4» «. إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ »
ص: 112
اینها نمونههایی از تساوي ارزشی و مقام و منزلت معنوي زن و مرد بود که در اینجا به همین مقدار بسنده میکنیم.
ب: تفاوتهاي طبیعی بین زن و مرد:
با وجود مطالبی که در مورد تساوي زن و مرد گذشت، نمیتوان تفاوتهاي موجود میان زن و مرد را منکر شد، تفاوتهایی که زن
و مرد را از یکدیگر متمایز میسازد و همین تفاوتهاست که باعث تفاوت در حقوق و وظایف زن و مرد میشود.
در اینجا برخی از تفاوتهاي طبیعی زن و مرد را بر میشماریم:
1. تفاوتهاي زیستی (جسمی)
الف. تفاوتهاي اساسی تعیین جنسیت
ب. تفاوتهاي ثانوي در اندام
تفاوتهاي جسمی: براي مثال بطور متوسط مردان درشت اندامتر، بلند قدتر، خشنتر و داراي صداي متفاوت با زنان میباشند. رشد
از «1» ... عضلانی مرد و نیروي بدنی او از زن بیشتر است. مقاومت زن در مقابل بسیاري از بیماريها از مقاومت مرد بیشتر است و
آنجایی که بین نقش [: روح و روان و بدن تناسب و ارتباط متقابل برقرار است. تفاوت جسمانی بدون تفاوت روانی [و روحی
ممکن نیست، و این براي بقاء و کمال جامعه و نسل بشري ضروري است.
2. تفاوتهاي روانی:
احساسات [و عواطف زن، از مرد جوشانتر است. زن از مرد زودتر به
صفحه 46 از 74
ص: 113
هیجان میآید. و سریعتر تحت تأثیر احساسات و عواطف خویش قرار میگیرد.
زن طبعاً به زینت و زیور و جمال و آرایش علاقه دارد. احساسات زن بیثباتتر از مرد است. زن از مرد محتاطتر و مذهبیتر است [و
«1» ... مردها معمولًا جسورتر و شجاعتر میباشند]. احساسات زن مادرانه است و علاقهي زن به خانواده بیشتر است و
3. تفاوتهاي اجتماعی که محصول جامعه انسانی و رفتارها و مناسبات میان آدمیان است:
با توجه به تفاوتهایی که در تواناییها و نقش اجتماعی زن و مرد وجود دارد عقل سلیم اقتضاء میکند که براي انجام نقشها بین
زن و مرد تفاوت قائل شویم به این ترتیب که:
نقشها و کارهایی که زن و مرد هر دو امکان اجرا دارند؛
نقشهایی که با ساختار جسمی و روحی زن متناسب است؛
نقشهایی که با ساختار روحی و جسمی مرد متناسب است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. نظام حقوق زن شهید مطهري.
2. زن در آینه جلال و جمال آیت اللَّه جوادي آملی.
3. تفسیر نمونه ذیل آیات مربوط.
ص: 114
3. چرا دیهي زن نصف دیهي مرد است؟
3. پرسش:
3. چرا دیهي زن نصف دیهي مرد است؟
پاسخ:
همانطور که در پاسخ قبلی بیان شد، تفاوتهاي طبیعی و فطري (جسمی و روحی)، وظائف و تکالیف خاصی را بر عهدهي انسانها »
(زن و مرد) میگذارد و به علت همین تفاوتها است که براي زنان و مردان احکام و تکالیف دینی خاصی معین شده است: از
جمله این احکام خاص، حکم دیه میباشد:
دیه، در اسلام بر معیار ارزش معنوي انسان مقتول نیست .... چنانکه تفاوت دیهي زن و مرد، نه بر منزلت مرد میافزاید و نه ازمقام
زن میکاهد، همانطور که تساوي دیهي عالم و جاهل نه از ارج و منزلت عالِم میکاهد و نه بر مقام جاهل میافزاید. زیرا برخی از
تفاوتهاي مادي و مالی هیچگونه ارتباطی به مقامهاي معنوي ندارد و هیچ تلازم عقلی و نقلی بین دیه و کمال معنوي (و علمی)
«1» . وجود ندارد. تا هر اندازه دیه بیشتر شود قداست روح مقتول و تقرب وي نزد خدا افزونتر باشد
در آیهي 178 سورهي بقره چنین آمده است:
اي افرادي که ایمان آوردهاید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما »
ص: 115
«1» «... نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن
مورد قصاص قرار گیرد. ممکن است بعضی ایراد بگیرند مگر خون مرد ،« زن » به خاطر قتل « مرد » در این آیات چنین آمده که نباید
رنگینتر از خون زن است.
صفحه 47 از 74
چرا مرد جنایتکار بخاطر کشتن زن و ریختن خون او قصاص نشود؟!
در پاسخ باید گفت: مفهوم آیه این نیست که مرد نباید در برابر زن قصاص شود، بلکه همانطور که در فقه اسلام به طور مشروح
بیان شده، اولیاي زن مقتول میتوانند با پرداخت نصف مبلغ دیه مرد قاتل را قصاص کنند.
لازم به توضیح است که پرداخت مبلغ مزبور براي اجراي قصاص، نه به خاطر این است که زن ارزش کمتر دارد و یا خون او
کمرنگتر است بلکه پرداخت نصف دیه تنها به خاطر جبران خسارتی است که از قصاص کردن مرد، متوجه خانوادهي او میشود.
(دقت کنید)
تذکر مهم: احکام اسلامی به صورت اجزاي یک سیستم و شبکه، به همدیگر مرتبط هستند و گاهی با توجه به همدیگر حکم جدید
وضع میشود، لذا در موقع قضاوت و داوري و اشکال گرفتن به یک حکم باید به احکام دیگر هم بیتوجه نبود.
به عنوان مثال: یکی از احکام و تکالیفی که به عهدهي مرد میباشد این است که نفقه (: مخارج زن و فرزندان) براي مرد واجب
است، یعنی از این حکم معلوم میشود که در اسلام مرد رکن اقتصادي خانواده است. لذا اگر گفته میشود که
ص: 116
دیهي مرد دو برابر دیهي زن است یکی از حکمتهایش این است که بخشی ازخسارت اقتصادي که به خانواده وارد شده را جبران
کند و به نحوي بار غم عاطفی و اقتصادي که بر فرزندان و زن مقتول وارد شده، این بار غم کاهش پیدا کند و باعث بهبود و
بهداشت روانی خانواده شود، و هنگامی که نبودن این حکم را در نظر بگیریم میبینیم باعث ایجاد فقر اقتصادي و فرهنگی و عاطفی
در خانواده و اجتماع میشود و بار مشکلات بر دوش مادر خانواده سنگینی کرده و مشکلات جدید به بار میآورد.
اگر کسی اشکال بگیرد که در برخی خانوادهها، زن نان آور خانواده است! در پاسخ میگوییم: اولًا در مورد وضع احکام و قوانین،
قانون به صورت کلی وضع میشود و ناظر به موارد جزئی و استثنائی نیست، و بر محور افراد دور نمیزند.
ثانیاً: همانطور که گفتیم اسلام مسئولیت اقتصادي خانواده را به مرد داده و بار این مشکل را به عهدهي مرد نهاده و بر او واجب
کرده، لذا در قوانین اسلام مرد را به عنوان رکن اقتصادي و نانآور میشناسد نه زن را.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زن در آیینه جلال و جمال، آیۀاللَّه جوادي آملی.
2. تفسیر نمونه، ذیل آیات مربوطه.
ص: 117
4. چرا گواهی دو زن برابر گواهی یک مرد است؟
4. پرسش:
4. چرا گواهی دو زن برابر گواهی یک مرد است؟
پاسخ:
قرآن به طور صریح و آشکار دلیل و فلسفهي دو شاهد زن را در آیهي 282 بقره بیان میکند و میفرماید:
وَاسْتَشْهِدُوا شَاهِدَیْنِ مِن رِجَالِکُمْ فَإِن لَمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَن تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا ...»
«... الْأُخْرَي
و دو نفر از مردان (عادل) خود را بر این حق، شاهد بگیرید، و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و »
«... اطمینان شما هستند، انتخاب کنید. دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند، تا اگر یکی انحرافی یافت دیگري به او یادآوري کند
صفحه 48 از 74
در برخی تفاسیر در جواب- اینکه چرا شهادت دو زن معادل یک مرد شمرده شده است؟- آمده: این بدان علت است که زن
موجودي است عاطفی و احیاناً ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد، لذا یک نفر دیگر به او ضمیمه شده تا از تحت تأثیر قرار گرفتن او
ص: 118 «1» جلوگیري کند. (ان تَضل احداهما فتذکّرَ احداهما الأُخري
دو زن به جاي یک مرد، یا به خاطر روحیهي ظریف و عاطفی آنهاست و یا به خاطر آن است که » : در تفسیر نور نیز چنین آمده
«. معمولًا زنان در مسائل مالی و اقتصادي حضور فعالی ندارند، لذا به علت ارتباط کم، اطمینان کمتر [و احتمال خطا هم بیشتر] است
«1»
از کلام مفسران بدست میآید که:
با توجه به ساختار وجودي زنان که داراي عاطفه و احساسات لطیف، و مهربانیِ خاص میباشند. [که این ویژگیها لازمهي یک
مربی نمونه و مدیر داخلی خانواده میباشد] و از طرفی چون کمتر از مردان در اجتماع وتنگناهاي جامعه حضور دارند از این رو
زمینه اینکه تحت تأثیر عواطف و احساسات قرار گیرند در وجود آنها بیشتر است به همین خاطر اگر شاهدان زن دو نفر باشند لغزش
آنها نیز کمتر میشود.
یادآوري: این حکم فقهی نه تنها عیبی بر زنان به شمار نمیآید بلکه به نظر میرسد که خداوند متعال با توجه به موقعیت و روحیات
حساس زنان این حکم را وضع کرده تا بار مشکلات لغزش در شهادت را از دوش او بردارد تا بهداشت روانی و امنیت خاطر او در
خانواده و جامعه بیشتر تأمین شود. چرا که بار سنگین لغزش و پشیمانی بعد از شهادت غیرواقعی از دوش او برداشته میشود و
بدیهی است که زنان هر چه کمتر در، چنین صحنههایی [: درگیريها و مشاجرات و ...] مداخله، و حضور پیدا کنند از تعادل روانی
بیشتري برخوردارند.
و در سایه تعادل روانی و آرامش خاطر است که یک زن میتواند به مدیریت
ص: 119
خانواده به ویژه تربیت فرزندان برتر [: مسئولیت بسیار مهم واصلی بپردازد.
و جهانی است و باید از همهي جوانب به آن نگاه کرد و نظر داد، نه فقط یک مورد و از یک « دین کامل » یک « اسلام » : تذکر
زاویه، مثلًا همین شهادت که در کتابها از جنبههاي مختلف بررسی شده که یکی از آنها از جنبهي فقهی میباشد؛ در کتابهاي
و با تقسیماتی که این حقوق دارند براي اثبات بعضی از آنها « حقوق افراد » و « حقوق الهی » : فقهی آمده که حقوق بر دو قسم است
با هم لازم است ضمیمه شوند؛ و بعضی از آنها شهادت و شاهد « مرد و زن » فقط باید شاهدان مرد باشند؛ و بعضی از آنها شاهد
را در نظر بگیریم. « مجموع » پس ما باید در احکام و قوانین دینی «1» ... بودن زن فقط پذیرفته است مثل ولادت و
و معلوم است که در موارد مذکور شهادت زن یا مرد، دلیل بر برتري هیچ کدام نیست.
جهت مطالعه بیشتر:
تفسیر نمونه ذیل آیه مطرح شده.
ص: 121
فصل ششم: عشق و رشدیابی