گروه نرم افزاری آسمان

نظر قرآن و روایات در مورد تفریحهاي سالم و شادي و نشاط چیست؟








اشاره
پرسش:
نظر قرآن و روایات در مورد تفریحهاي سالم و شادي و نشاط چیست؟ پاسخ:
مفهومشناسی
فعالیت غیرجدي به قصد سرگرمی، وقت گذرانی «1» ، به معانی شادمانی نمودن، شادي کردن، شاد کردن، شادمان ساختن « تفریح »
آمده است. «2» رفع خستگی
و تفریحات سالم به تفریحاتی گفته میشود که از نظر اخلاقی و ،«3» تفریح سالم، یعنی تفریح بیعیب، بیگزند، درست و صحیح
«4» . اجتماعی زیان آور نباشند
ص: 264
«2» . دوري از غم و اندوه، خوشحالی و سرور «1» ، شادي یعنی خوشحالی و شادمانی
است. «4» و به معناي شادي، خوشی و سرزندگی «3» نشاط به معناي سبکی و چالاکی یافتن براي اجراي امور
تقسیمبندي
در یک تقسیمبندي کلی، آنچه به معناي تفریح مورد بررسی قرار میگیرد، به دو دسته تقسیم میشود:
1. تفریح سالم؛
2. تفریح غیرسالم.
انواع مختلف تفریح، براساس به کارگیري اسباب و وسایل ایجاد شادي و خوشحالی، و نتایج آن، میتواند براي انسان مفید و یا
مضر باشد؛ و همین تفاوت در اسباب و نتایج است که تفریح را به آن دو قسم عمده تقسیم میکند.
ص: 265
نیاز به شادي و تفریح
«1» . درباره ضرورت تفریح و نیاز انسان به خوشحالی و شادابی، مطالب فراوانی بیان شده است
همچنانکه بدن انسان نیاز به مواد غذایی سالم دارد، روح و روان آدمی نیز این نیاز را دارد. تشویش، نگرانی و اضطراب در زندگی
مانند تب، لرز، سر درد و هزاران درد جسمی دیگر است که افزون بر تحلیل و از بین بردن توان جسمی، کاهش عمل کرد اجتماعی
فرد را نیز در پی دارد.
در روایات نسبت به نکوهش حزن و اندوه مطالبی به این شرح وارد شده است:
«2» . 1. از امام علی (ع) روایت شده است که: حزن و اندوه نصف پیري و درهم شکستگی است
«3» . 2. غصه و اندوه بدن را آب میکند
«4» .( 3. از حضرت عیسی (ع) روایت است: کسی که حزن و اندوه او زیاد باشد، بدنش مریض است (مریض میشود
صفحه 89 از 98
ص: 266
4. از امام صادق (ع) روایت شده است:
«1» . اندوهها و غصهها بیماريقلب است؛ همان گونه که امراض، دردهاي بدن و جسم هستند
همچنین در آیات و روایات، راهکارهاي مبارزه با پدیدهي اندوه ارائه شده است؛ براي مثال، خداوند متعال میفرماید:
«2» «. آگاه باشید! که دوستان خدا، هیچ ترسی بر آنان نیست، و نه آنان اندوهگین میشوند
ایمان به خدا و ارتباط با او، اندوه را از دل برطرف میکند و این، بهترین راهکار برطرف کردن حزن و اندوه و جایگزین کردن
شادي است. از رسول گرامی اسلام روایت شده است:
«. خداي متعال به واسطه حکمت و فضلش، راحتی، آسایش و خوشحالی را در یقین و رضا و غم و اندوه را در شک قرارداده است
«3»
خوشحالی و آسایش نشان دهنده یقین و رضاست و یقین و رضا بالاترین مراتب ایمان است؛ بنابراین، پرداختن به مقوله تفریح، براي
تعالی روح در
ص: 267
نه تنها کار بیهودهاي نیست، بلکه از ضروریات مباحث اخلاقی و اسلامی است. «1» ، راستاي تعالیم قرآنی و رسیدن به سعادت نهایی
هرچند به طور صریح واژهي ،«2» در فرهنگ غنی اسلام که برگرفته از دو سرچشمهي نورانی کتاب (قرآن) و اهل بیت (ع) است
نیامده است ولی با دقت و بررسی آیات، روایات و دستورهاي اسلام در مییابیم که مجموعهي دین براي زندگی « تفریحات سالم »
تدوین شده و کرامت انسان در ص: 268 «3» با کرامت انسان
راه و روش چگونه زندگی کردن را به ما میآموزد. که « دین » ، گروِ برخوردار بودن از روح سالم و جسم سالم است. در یک کلمه
«1» . با به کارگیري این مجموعه دستورها، میتوان سلامت کامل جسمی و روحی خود را تضمین کرد
از نظر میگذرانیم: « نه اندوه «2» ، اسلام دین نشاط است » در این جا سخنان آیت الله شهید دکتر بهشتی را با عنوان
براساس برخی از حکایات صوفیانه که ارتباط چندانی با قرآن کریم ندارد، قرنهاي متمادي، تفریح و شادي را نقطه ضعف معرفی »
از ظاهر این آیه بدون توجه به «3» «. و باید کم بخندید و بسیار گریه کنید » : میکردند؛ مثلًا به ما میگفتند: قرآن مجید میفرماید
«. بایستی فراوان گریه کرد و اندك خندید » شأن نزول و مراد اصلی آیه چنین تلقی میشود که
و عدهاي با این آیه مردم را از خنداندن و خندیدن منع میکردند؛
اما اگر در همین یک آیه دقت کنیم، مطلب را درست بر خلاف مفهوم ظاهري به دست میآوریم؛ مطلب از این قرار است که
ص: 269
پیغمبر (ص) دستور مبارزه علیه کفار و مشرکین را صادر کرده بود، وقتی کاروان نظامی حضرت به سوي مبارزه حرکت کرد،
عدهاي از فرمان بسیج خدا و پیامبر (ص) تخلف کردند، این آیات میگوید: لعنت خدا بر کسانی باد که دیدند پیامبر با مسلمانان به
میدان نبرد میرود اما باز هم زندگی دوستی آنها را وادار کرد از فرمان خدا و رسولش تخلف کنند. لعنت خدا بر آنها باد!
محروم باد این گروه از رحمت حق و به عنوان یک نفرین میگوید: از این پس این گروه نافرمان، کم بخندند و زیاد بگریند؛ خنده
در زندگی آنها کم باد و گریه در زندگی آنها فروان باد!
آیا از این آیه فهمیده نمیشود که اسلام دین نشاط است و زندگی توأم با گریه و زاري و ناله، خلاف رحمت و نعمت خداست؟!
تفریح سالم یکی از نیازهاي زندگی انسان است، نه فقط به عنوان تجدید قوا، بلکه اصولًا به عنوان یکی از نیازهاي اصلی، مثل نیاز
به مواد غذایی، یک نیاز طبیعی است. خداي آفریدگار طبیعت و نظام طبیعت، خواسته است آدمی با احساس احتیاج به تفریح،
صفحه 90 از 98
چه کسی زیور [هاي » : اي پیامبر] بگو ] » : همواره نشاط زنده ماندن و زندگی کردن داشته باشد. خداي متعال به پیامبرش میفرماید
این [ها] در زندگی پست (دنیا)، براي » : بگو «!؟ الهی را که براي بندگانش پدید آورده، و روزيهاي پاکیزه را حرام کرده است
کسانی است که
ص: 270
این «. ایمان آوردهاند؛ (اگر چه دیگران نیز از آنها استفاده میکنند،) در حالی که در روز رستاخیز مخصوص (مؤمنان) خواهد بود
«1» «. گونه آیات (خود) را براي گروهی که آگاهند، شرح میدهیم
این آیه از محکمات قرآن است که در سالهاي آخر بعثت و هجرت نازل شده است.
میگوید: اي پیغمبر، در برابر کسانی که بسیاري از مواهب زندگی را حرام میشمردند، اعلام کن و بگو چه کسی زینت و آرایش
و زیباییهایی را که خداوند از درون طبیعت براي بندگانش بیرون کشیده، حرام کرده است؟ چه کسی روزيهاي پاك، مواهب
پاك، مواهبی را که انسان از آنها لذت مشروع و صحیح میبرد، حرام کرده است؟ بگو این مواهب، این روزيهاي پاك، این
زیباییها، براي مردم با ایمان در همین زندگی دنیاست.
در زندگی جاوید و آخرت هم همین زیباییها و همین مواهب براي مردم با ایمان است با یک تفاوت که در این دنیا، زیباییها به
زشتیها آمیخته و آلوده است.
شاديها به غم آمیخته است، ولی در دنیاي دیگر این زیباییها و مواهب پاك براي مردم با ایمان به صورت خالص وجود دارد.
ص: 271
از این آیه میفهمیم اسلام به بهرهمند شدن از زیباییها، مواهب زندگی و عوامل نشاطآور اهمیت میدهد. طبیعی است که در این
دنیا، خدا نشاط و شادي را با غم همراه قرار داده است، نشاط و شادي خالص، در دسترس هیچ کس نیست، ولی در حدودي که
قوانین و حق و عدالت اجازه میدهد مردم با ایمان از آن بهرهمند شوند و مال آنهاست.
بیش از چند صد آیه از قرآن کریم، مردم مسلمان را به ایمان و راستی و درستکاري دعوت میکند و به آنها میگوید: اگر در این
دنیا براساس صحیح زندگی کردید، با عدالت، با پاکی و درستی، با ایمان صحیح، حرکت کردید آن وقت به شما بهشت میدهیم.
بهشت چیست؟
قرآن در ترسیم بهشت میگوید: بهشت یک زندگی سراسر نشاط، بهرهمند از تمام زیباییهاي خالص و پاك میباشد. باغ، میوه،
فِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنفُسُ » و «1» گل، جوي روان، آبهاي زلال، بهترین همسران، بهترین پذیراییها، بهترین تختها، زیباترین بسترها
وَتَلَذُّ
ص: 272
هر چه را خودشان بدان میل کنند و چشمها لذت ببرند در آن (بهشت موجود) است. «1» « الْأَعْیُنُ
و ارتباط فطرت با نشاط و شادابی بسیار زیاد است. «2» اسلام دین فطرت است
مولا علی (ع) روزي به خانه یکی از دوستانش قدم نهاد. دید خانه وسیعی دارد. به او فرمود: هان! در این دنیا چنین خانه وسیعی
میخواهی چه کنی؟ آیا در روز قیامت بدین خانه محتاجتر نبودي- اول امام این مطلب را میگوید- بعد براي اینکه آن فرد اشتباه
نکند، فرمود: هان! اشتباه نکن تو با داشتن همین خانه وسیع میتوانی در همین دنیا آن را براي آخرت به کار بگیري از مهمانان
پذیرایی کنی، صله رحم کنی این خانه را پایگاه اجتماعات براي تلاش در راه حق و عدالت قرار بدهی. دوست امام دید که نه،
مطلب آن طور که او خیال میکرد که امام میخواهد به او زاهدمنشی و ترك دنیا تلقین بکند، نیست، بلکه میخواهد بگوید یادت
باشد که خانه فقط براي کامروایی نیست، چیزهاي دیگر هم باید باشد. عرض کرد: یا علی، برادر من را نصحیت کن، امام فرمود:
صفحه 91 از 98
موضوع چیست؟ گفت: برادرم لباسهاي پشمینه میپوشد، خانه را رها کرده و رفته در یک گوشهاي میگوید:
ص: 273
نه به زنش میرسد نه به فرزندش، امام فرمود: به او بگو نزد من بیاید. وقتی آمد، امام به او پرخاش کرد و «. من باید عبادت کنم »
فرمود: هان! تو چه خیال میکنی؟ چه گمانی درباره خدا میبري؟ آیا فکر میکنی که خدا این همه مواهب را در این دنیا آفرید و
حلال کرده ولی بعد از آفریدن و حلال کردن، دلش میخواهد ما به آنها پشت پا بزنیم؟
آن مرد عرض کرد پس چرا شما اینگونه زندگی میکنید؟ لباس شما از من خیلی خشنتر است. خوراکت از من خیلی سادهتر
است. بیاعتناییات به مواهب زندگی از من خیلی بیشتر است. مولا فرمود: مطلب بر تو اشتباه نشود، حساب من از حساب تو
«1» «. جداست، من زمامدار امت اسلام هستم که واجب است زندگیشان هم سطح بینواترین مسلمانان باشد
نمودهاي تفریحهاي سالم در دستورهاي اسلام
با جستجو در آیات و با دقت در روایات و دستورهاي دینی میتوان به این حقیقت پی برد که دین اسلام به چه میزان، این مسئله را
مورد تاکید قرارداده است. برخی از این دستورهاي دینی که هدفی جز تأمین سلامت روحی و جسمی انسان را تعقیب نمیکنند، از
قرار ذیل است:
ص: 274
1. ورزش و مسابقه
در قرآن کریم در داستان حضرت یوسف و یعقوب آمده است: آن گاه که فرزندان او خواستند «1» « أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدَاً یَرْتَعْ وَیَلْعَبْ »
فردا او را همراه ما بفرست تا ورزش و بازي کند و ما هم یقیناً از او » : یوسف را از ایشان جدا کنند، ورزش را بهانه کردند و گفتند
و این بهانههایی بود که حضرت یعقوب در برابر آن سکوت اختیار کرد، سکوتی که علامت رضایت و «2» «. محافظت میکنیم
بیانگر تأیید این کار است.
و سفارشهاي فراوان در «3» نقل تاییدآمیز بازي و ورزش یوسف در داستان او، و نیز تاکید بر ورزش و مسابقات در روایات
خود میتواند دلیلی بر تاکید دین اسلام بر تفریحهاي سالم باشد. ،«4» خصوص ورزشهایی که پیش از همه نشاطآور و مفرّح است
ص: 275
و «1» تعریف و تمجید میکند؛ یکی از طالوت « نیروي بدنی » و « قوت » افزون بر این، قرآن کریم از دو پیامبر به خاطر ویژگی
که همگی نشان دهندهي توصیه به قدرتمند شدن در «2» دیگري از حضرت موسی در جریان کمک کردن او به دختران شعیب
پیتلاش و کوشش است.
ورزشهاي سوارکاري، تیراندازي و شنا سه ورزش مورد تاکید اسلام است که فرح بخشی این سه در میان رشتههاي فراوان دیگر بر
اهل فن پوشیده نیست.
2. صله رحم و دید و بازدید
نشست و برخاست با یکدیگر، به ویژه اقوام و خویشان، یکی از بهترین انواع تفریحهاي سالم است. این عمل آن چنان مورد تأکید
است که روایات فراوان و نیز آیاتی در این زمینه وارد شده است. خداوند متعال در آیات مختلف این حقیقت را اینگونه بیان
میکند:
پرسش و پاسخهاي قرآنی ویژه «3» «. و به پدر و مادر، و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و با مردم نیکو سخن گویید »
جوانان، ج 7، ص: 276
صفحه 92 از 98
و (بیان) راه معتدل و راست بر عهده خداست، و برخی از آن (راهها) کژ است؛ و اگر (بر فرض خدا) میخواست حتماً همه شما را »
«1» «. (به اجبار) راهنمایی میکرد
صله » ، از امام صادق (ع) در تفسیر آیهي 19 سورهي رعد نقل شده است که آنچه خدا به آن فرمان داده که آن پیوند را قطع نکنید
«2» . است « رحم
«3» «. زودترین خیر از نظر ثواب صله رحم است » : همچنین از رسول خدا (ص) روایت شده است
از امام باقر (ع) براي صله رحم آثاري نقل شده است که به قرار ذیل است:
1. اعمال را پاکیزه میکند.
2. اموال را زیاد میکند.
3. بلا را دفع میکند.
4. حساب را آسان میکند.
«4» . 5. اجل را به تأخیر میاندازد
ص: 277
از رسول خدا (ص) روایت شده است: کسی که برادر مؤمنش را در منزل او بدون حاجت و درخواست زیارت کند، خداوند نام او
«1» . را از زیارت کنندگان خودش مینویسد و واجب است بر خدا که زائر خود را گرامی بدارد
3. اطعام و پذیرایی از مهمان
خوردن و آشامیدن و خوراندن و نوشانیدن و میهمانی از موضوعات مورد تأکید اسلام است.
و نیز میهمانی در «2» ( قرآن کریم در داستان حضرت ابراهیم (ع)، به میهمانی او و غذاي فراوانی که آماده کرد (گوساله بریان شده
«3» . منزل پیامبر اسلام اشاره کرده است
میهمانی کردن که نقش بسزایی در ایجاد شادي در دل مردم دارد، مورد تاکید دین اسلام است. از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده:
«4» «. لذت کریمان در خوراندن است و لذت لئیمان در خوردن »
ص: 278
قوي کردن و توانمند سازي اجسام با غذا خوردن است و توانمندسازي روح با غذا خوراندن » : و همچنین از ایشان نقل شده است
«1» «. میباشد
4. سیر و سفر و گردش
سیر و سفر و گردش و استفاده از مناظر زیباي طبیعت، آبشارها، کوهها، دریاها و آثار باستانی دشتها و حتی کویر مورد سفارش
سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ » : دین اسلام است، تا آن جا که سیر و سفر را مقدمهي علم آموزي و عبرتاندوزي میداند
«2» « عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ
«3» «. مسافرت کنید تا صحت یابید و غنیمت به دست آورید » : و از رسول اکرم روایت شده است که میفرماید
5. استفاده از مظاهر زیباي موجود در طبیعت:
قرآن کریم میفرماید:
«. و در آنها براي شما زیبایی است، آنگاه که [آنها را] از چراگاه بر میگردانید و هنگامی که (صبحگاهان) به چراگاه میفرستید »
«4»
ص: 279
صفحه 93 از 98
صبح هنگام و عصرگاهان مواقعی است که انسان نیاز به آرامش روحی دارد. صبح گاهان، آنگاه که قصد شروع فعالیت روزانه را
دارد و عصرگاهان، آن هنگام که نیازمند رفع خستگی تلاش روزانه است. قرآن مجید براي کسانی که در صحرا زندگی میکنند و
از نعمت آب و هواي پاك و زندگی در طبیعت بهرهمند هستند، توصیه میکند که به چارپایانی که خدا به شما عنایت کرده بیشتر
توجه کنید که موقع رفتن و برگشتن آنها، زیبایی و حسن نظر وجود دارد. خداوند به چنین مردمی توصیه کرده براي آرامش
اعصاب و تفریح به چارپایان نگاه کنند و از نگاه به آنان لذت ببرند؛ حال آیا جا دارد بگوییم خدا مردمی را که هر روز با دود و دم
و سر و صدا همنشین هستند از این نعمت و از سایر تفریحها منع کرده باشد؟! هرگز چنین نیست و انسانهاي شهرنشین نیز باید از
این مواهب براي تأمین بهداشت روان و جسم و تفریح بهره گیرند و این نیز توصیهاي است براي رفتن به دل طبیعت و تماشاي آن
مناظر زیبا.
آیات دیگري نیز از جمله توصیه توجه به گیاهان زیبا (حج/ 5)، آبهاي روي زمین (کهف/ 7)، زینت آسمانها در شب (صافات/
6 و فصلت/ 12 و ملک/ 5 و حجر/ 16 و ق/ 6) و ... بیانگر بهرهبرداري و لذت از مواهب الهی است که در طبیعت وجود دارد.
ص: 280
6. خودآرایی و رسیدگی به سر و وضع و لباس
انسان چون میخواهد براي عبادت و حضور در مسجد از منزل خارج شود، به سفارش خداوند لازم است خود را زیبا کرده و
همچنین جواز استفاده از زینتهاي خدا و طیبات رزق در «1» « یَا بَنِی آدَمَ خُ ذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ » . زینتهاي خود را بردارد
و به طور کلی هر زیبایی که در روح و روان انسان و دیگران تاثیر مثبت گذارد، مورد تایید آیات و «2» آیه بعد صادر شده است
روایات فراوان میباشد.
بپوشید و زینت کنید (خود را بیارائید) که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد (اما این » : از امام صادق (ع) روایت شده است
«3» «. زینت و خود آرایی) باید از راه حلال باشد
7. استفاده از لذات حلال در مسائل زناشویی
یکی دیگر از تفریحهاي سالم که ضرورت آن نمیتوان مورد شک قرار داد، بهرهبرداري جنسی مشروع و قانونی است که در آیهي
58 سورهي نور در قالبی زیبا و کنایی بیان شده است:
ص: 281
اي کسانی که ایمان آوردهاید! باید کسانی (از بردگان) که مالک شدهاید و کسانی (از کودکان) که به بلوغ نرسیدهاند، در سه »
مرتبه از شما رخصت بگیرند:
پیش از نماز صبح، و هنگام نیم روز که لباسهاي رسمی خود را فرو مینهید، و بعد از نماز عشا، [اینها] سه (وقت مخصوص) امور
جنسی شماست که بعد از آن (زمانها هیچ گناهی بر شما و بر آنان نیست (که بدون (اجازه) رخصت وارد شوند؛ چرا که) برخی از
«. شما بر (گردن برخی دیگر) از شما میچرخید، این گونه خدا آیات را براي شما روشن بیان میکند و خدا داناي فرزانه است
در طول شبانه روز براي بهرهبرداري از لذتها سه وقت مخصوص وجود دارد، به گونهاي که ورود اطفال غیربالغ ممنوع شمرده
هنگامی که کودکان شما به بلوغ » : شده است، و افراد بالغ نیز که هیچ گاه بدون اذن وارد نمیشوند؛ زیرا در آیهي بعد میفرماید
میرسند، پس باید (در همه اوقات براي ورود به اتاق خصوصی پدر و مادر) رخصت بگیرند، همان گونه که کسانی (از
«1» «. بزرگسالان) که پیش از آنان بودند، رخصت میگرفتند
ص: 282
از رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده است: هر کار بیهودهاي از انسان مومن باطل است، مگر در سه چیز: تربیت و تعلیم اسب
صفحه 94 از 98
(سوارکاري) و تیراندازي و بازي با همسر که این سه چیز حق است.
«1» 8. کار، بالاترین تفریح
این سخن که از امام علی (ع) روایت شده است، راهی نوین در تفریحات سالم میگشاید که انسان اوقات فراغت خود را با کارهاي
مفید (مثل صنایع دستی و ...) پر کند.
نتیجهگیري
انسان را در راه مبارزه با «2» ، دین اسلام نظر روشنی دربارهي تفریحهاي سالم دارد و با سفارش به تقویت قواي جسمی و روحی
دشمنان ظاهري و باطنی، آماده میسازد؛ تا راه براي رسیدن به کمال نهایی و سعادت ابدي از مسیر همین دنیا فراهم آید. پرسش و
پاسخهاي قرآنی ویژه جوانان، ج 7، ص: 283
افزون بر این، غنی سازي اوقات فراغت و اشتغال دائم به کارهایی از این قبیل، مانع از هجوم وسوسههاي شیطانی است؛ زیرا شیطان
برسد. « سقوط معنوي انسان » به دنبال فرصت مناسب میگردد تا انسان را به گونهاي فریب دهد و به هدف اصلی خود یعنی
درباره مرکز