گروه نرم افزاری آسمان

فصل پنجم شبهات






اشاره
ص: 243
پرسش:
الفاظ قرآن از پیامبر (تجربه دینی نبوي) است
درآمد
آن از سوي « محتواي » و « الفاظ » وحی اسلامی دو نوع است، یکی گفتاري و ارتباط زبانی که تبلور آن قرآن مجید است که
خداست و دیگري گزارهاي (تجربهي وحیانی) است که حقایق و محتوا و مضمون آن از سوي خداست ولی الفاظ و جمله بندي آن
به زبان پیامبر است؛ مانند: الهامات، احادیث قدسی، رؤیاها و ....
برخی معاصران، وحی قرآنی را از نوع تجربهي وحیانی و الهامی دانسته و معتقدند: وحی همان علائم مرموزي است که بر ذهن و
شعور پیامبر (ص) نقش میبندد و آنچه مهم است، فهم پیامبر از آن رموز است و پیامبر پس از درك آن علائم، با زبان خود به
«1» . مخاطبان خویش انتقال میدهد
ص: 244
قبل از آن که به بررسی و تحلیل تجربهي وحیانی بپردازیم؛ لازم است تعریف دقیقی از تجربهي وحیانی و اصل وحی و وحی در
قرآن ارائه شود.
وحی
«2» نوشته و کتاب ... آمده است ،«1» در لغت به معناي نوشتن، اشاره، پیام، الهام، کلام خفی « وحی »
و در اصطلاح، وحی اشارهاي تند و سریع (پنهانی) است که با کلماتی مرموز و غیر صریح و گاهی با صداهاي نامعلوم، یا با اشاره به
وحی در قرآن به چهار معنا به کار رفته است. «. وسیلهي بعضی از اعمال و حرکات و نیز از طریق کتابت انجام میگیرد
«4» ؛ 1. اشارهي پنهانی
«5» ؛ 2. هدایت غریزي
«6» ؛( 3. الهام (سروش غیبی
«7» ؛ 4. وحی رسالی
ص: 245
در هر یک از آنها نهفته است و در بعضی، صرف گزارهي غیر زبانی مد نظر است، « سرعت » و « خفا » با توجه به این معانی، عنصر
الهام (سروش غیبی) و در بعضی از آیات به معناي ارتباط زبانی و گفتاري آمده، که بدان خواهیم پرداخت.
تجربه وحیانی
صفحه 105 از 137
داشته است، ولی از قرن هفدهم به بعد، « فعلی » بوده، و معناي « آزمون و امتحان کردن » در گذشته، به معناي «1» « تجربه » اصطلاح
به خود گرفته، سرلوحهي تجربیات دینی و عرفانی گردید. « انفعالی و واکنش پذیري » معناي
برداشت متکلمان مسیحی در قرون وسطی، از وحی بوده است. این نظریه به این معنا است که ،« تجربهي وحیانی یا دیدگاه گزارهاي »
وحی گونهاي از انتقال اطلاعات است و انتقال این اطلاعات در پی ارتباط میان پیامبر و خدا صورت میگیرد و از زبانهاي طبیعی
« تجربهي دینی » ، مستقل بوده، و پیامبر آن حقایق را در قالب زبان خود درآورده است. این مواجههي پیامبر با خدا یا فرشتهي وحی
«2» . است؛ چون با دریافت وحی همراه است؛ در اصطلاح آن را تجربهي وحیانی مینامند
ص: 246
بنابراین، تجربه وحیانی، اولًا: یک رویکرد دردنیاي مسیحیت و یهودیت است و ثانیاً: انزال وحی در قالب علائم و رموز غیر زبانی
است.
اسلام و تجربهي وحیانی
از پیامبر اکرم (ص) دو نوع بیان به ما رسیده است:
اول: بیانی که در قالب آیات قرآنی است. که وحی و انشا، ترتیب و جمله بندي، الفاظ، محتوا و حقایق آن از سوي خدا است و
عقل و ذهن بشري- حتی پیامبر- در متن آن دخیل نبوده است.
دوم: بیانی که مضمون و محتواي آن از سوي خداوند بوده و پیامبر اکرم (ص) آن حقایق را در قالب زبان خود به دیگران منتقل
و ... که همهي آنها وحی بودند؛ چون از زبان «1» کرده است؛ مانند: الهامات و سروش غیبی، رؤیاها، حدیث قدسی و حدیث نبوي
همهي بیانات پیامبر از وحی سرچشمه میگیرد؛ از این رو در الفاظ و جمله «2» ( پیامبر صادر شده است: (ان هو الا وحی یوحی
بندي حدیث قدسی و نبوي اعجاز نیست؛ زیرا ذهن پیامبر، در تنظیم آنها دخالت دارد، به همین سبب جاعلان حدیث توانستهاند
حدیثهاي زیادي را جعل کنند و با نام حدیث قدسی ترویج دهند، اما قرآن، به سبب الهی بودن و معجزه بودن الفاظ آن، کسی
نتوانسته مثل آن، سورهاي جعل کند.
ص: 247
دلیلهاي « قرآن ارتباط زبانی و گفتاري خداوند با پیامبر است نه علائم و رموز و الهام » بعد از این مقدمه، براي اثبات این نکته که
درون دینی و برون دینی را بر میشماریم:
دلایل
1. قرآن، عربی نازل شده است
قرآن ده بار با عبارتهاي گوناگون بر نزول عربی قرآن تأکید میکند و میفرماید:
ما قرآن را به بان عربی فرستادیم، باشد که در آن تعقل کنید. «1» ؛« انا انزلناه قرآناً عربیاً لعلکم تعقلون »
به کتاب باز میگردد و خداوند در مرحلهي انزال، آن را به لباس زبان عربی پوشانید « انزلناه » علامه طباطبایی (ره) مینویسند: ضمیر
و این خود یکی از اسرار حفظ و ضبط قرآن است؛ چرا که وحی آن، از مقوله لفظ است، در غیر این صورت، مانند حدیث قدسی،
.« این چنین قرآن عربی را به تو وحی کردیم «3» ؛ و کذلک اوحینا الیک قرآناً عربیاً «2» . در آن احتمال تحریف و جعل میرفت
خداوند با «4» ؛ وکلم الله موسی تکلیماً » : هم چنین قرآن به صراحت از تکلم خدا با حضرت موسی (ع) یاد میکند و میفرماید
صفحه 106 از 137
.« موسی سخن گفت، سخن گفتنی
ص: 248
یعنی برقرار کردن ارتباط زبانی؛ و خدا نیز با حضرت موسی (ع) ارتباط زبانی برقرار کرد. « تکلیم »
2. عصمت در تبلیغ
یکی از ضروریات مکتب شیعه، عصمت پیامبران است و براي پیامبر (ص) سه نوع عصمت بیان شده است:
الف. عصمت در معصیت؛
ب. عصمت در تلقی وحی؛
«1» . ج. عصمت در تبلیغ
پیامبر موظف است در وحی قرآنی، همان چیزي که به او وحی شده است بیان کند و حق اضافه و کم کردن و تحریف آن را ندارد:
« آنچه از کتاب (قرآن) به سوي تو وحی شده بخوان «2» ؛ اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ »
آیا از دیدگاه تجربه وحیانی، عصمت و تبلیغ را میتوان اثبات کرد؟ آیا میتوان اثبات کرد؟ آیا میتوان اثبات کرد که پیامبر (ص)
تمام آن علائم را به زبان عربی واژه سازي کرده است؟ قطعاً در این دیدگاه، عصمت در تبلیغ پیامبر (ص) زیر سؤال میرود که با
ضروریات دین سازگار نیست.
3. تحدي (به مبارزه طلبیدن)
یکی از علتهاي حفظ و مصونیت قرآن، الهی بودن الفاظ آن است، و اگر دست بشر در تدوین آن دخالت داشت، احتمال
تحریف، جعل و دسیسه در
ص: 249
آن بود (مانند احادیث) و بشر میتوانست همانند آن کتابی به رشتهي تحریر درآورد؛ خداوند براي این که الهی بودن الفاظ را
«1» : اثبات کند، همهي افرادي را که بودند یا در آینده خواهند آمد، به مبارزه طلبید. و فرمود
و اگر از آنچه که بر بنده خود (: پیامبر) فرو فرستادیم در تردید هستید، پس اگر راست گویید سورهاي از همانندش بیاورید، و »
«2» «. گواهانتان را که جز خدایند، فرا خوانید
چهارده قرن از نزول قرآن و مبارزه طلبی آن گذشته است، و هنوز نتوانسته سورهاي همانند قرآن بیاورد.
4. شخصیت پیامبر (ص)
با بررسی شخصیت رسول خدا (ص) قبل از بعثت، در مییابیم که ایشان فردي امی و درس ناخوانده بوده و بر نوشتن و خواندن
و تجربههایی در حوزهي سیاست و حکومت، مبارزه «3» توانایی نداشته است و این مطلب در میان مردم حجاز مشهود بوده است
طلبی، فعالیتهاي دینی ... در عمر چهل ساله او نبوده است و این خود دلیل بر معجزه بودن قرآن و الهی بودن الفاظ آن است که از
و پیش از این » : زبان فردي امی صادر شد و نمیتواند ساختهي ذهن او باشد. و قرآن نیز به این موضوع اصرار میورزد و میفرماید
«4» «... (قرآن) هیچ کتابی نمیخواندي [و پیروي نمیکردي و با دست راستت آن را نمینوشتی
ص: 250
او کسی است که در میان درس ناخواندگان فرستادهاي از خودشان برانگیخت؛ که آیاتش را بر آنان » : و در جاي دیگر میفرماید
صفحه 107 از 137
«1» «. میخواند
5. نظم، نثر، فصاحت و بلاغت قرآن
بیشتر دانشمندان، اعجاز قرآن را ذاتی میدانند نه ظاهري، و به ویژگیهایی مانند فصاحت، بلاغت بسیار والایی آن، نظم بدیع، خبر
35 «2» ، دادن از غیب، بلندي معنا و عمق مطالب و ... به عنوان وجوهی از اعجاز اشاره میکنند، تا جایی که جلالالدین سیوطی
وجه از آن را بر میشمارد.
درست است که خداوند از الفاظ و واژههاي عربی براي انتقال مقاصد خود بهره گرفته است؛ ولی مهم، نظم، ترتیب، فصاحت و
و اگر بر فرض کسی که (مانند پیامبر یا افراد دیگر) بر ماده (واژهها و اصطلاحات) قدرت دارد؛ این قدرت او «3» بلاغت آن است
أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ » : دلالت ندارد که او بر ترکیب جملات نیز توانایی داشته باشد. از این رو میفرماید
«4» ؛ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافاً کَثِیراً
«. و آیا در قرآن تدبّر نمیکنند؟ و اگر (بر فرض) از طرف غیر خدا بود، حتماً در آن اختلاف فراوانی مییافتند
با وجود گذشت چندین قرن، دانشمندان امروز نیز این کتاب را معمولی و بشري نمیدانند.
ص: 251
مادر این کتاب (قرآن)، گنجینهها و ذخایري از علوم میبینیم که فوق استعداد » : استاد دانشگاه ناپل میگوید « لورا واکسیا واگیري »
و ظرفیت با هوشترین اشخاص و بزرگترین فیلسوفان و قويترین رجال سیاست و قانون است. به این دلیل که قرآن نمیتواند کار
«1» «. یک مرد تحصیل کرده و دانشمند باشد
در نتیجه نمیتوان گفت که الفاظ قرآن، مکتوب بشري و وحی قرآنی تجربهي وحیاتی است.
کلام خداوند و تجلّی آن در قرآن
پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که اگر وحی خدا بر پیامبر لفظی باشد، پس باید اعتراف کنیم که خداوند سخن
میگوید؛ در حالی که خدا ماده و جسم نیست که سخن بگوید.
و آنچه مورد اختلاف است کیفیت «2» پاسخ: تکلم، یکی از صفات ثبوتی و فعل خداوند است که علما نسبت به آن اجماع دارند
تکلم است که از قرن دوم هجري به بعد میان فلاسفه و متکلمان اختلاف بوده است. حتی در زمان مأمون خلیفهي عباسی و امام
با دیدگاه فلسفی خود، و متکلمان با دیدگاه کلامی خود، «5» و ابن سینا «4» و فارابی «3» هادي (ع) این اختلاف به اوج خود رسید
ص: 252
در این زمینه اختلاف نظر دارند. ما در اینجا به اختصار به بیان کیفیت تکلم خود میپردازیم:
معناي تکلم و سخن گفتن بشر عبارت است ازاین که زبان با اصطکاك خود به مخارج حروف، در فضاي دهان موج پدید میآورد
ولی این امور، حقیقت تکلم نیست. معناي حقیقی تکلم، ظهور معانی نهانی از یک «1» . و صدایی به نام کلمه و کلام شنیده میشود
خویش را اظهار کنند و « ما فی الضمیر » وجود آشکار است. به عنوان مثال: اگر پزشکی یا نقاشی، یا خوشنویسی با زبان و الفاظ
کمال ناپیداي خود را آشکار نمایند و بگویند: من طبیبم یا نقاشم و یا خطاطم، آنها در این صورت متکلم هستند.
اما اگر شخصی با زبان و لفظ، چیزي نگوید، ولی بیماري را معالجه کند یا نقشی زیبا بنگارد و یا خط خوشی بنویسد، باز هم متکلم
خود را، به زبان فعل و عمل در آورده و فصیحتر و موثرتر از اول، مقام طبی، نقاشی و خطاطی « ما فی الضمیر » خواهد بود، زیرا
خویش را اظهار کرده است.
صفحه 108 از 137
بنابراین، معناي حقیقی تکلم، اظهار کمال موجود در باطن است، چه به واسطهي لفظ باشد و یا بدون لفظ، به عبارت دیگر به دو
قسم است: یک معناي ظاهري که به واسطهي الفاظ تحقق مییابد و دیگري تکلم حقیقی که همانا اظهار کمال ناپیداي خویشتن
است.
ص: 253
خود بدون لفظ و عبارت ناتوان است، خداوند به او سخن گفتن را تعلیم داده است، « ما فی الضمیر » البته از آنجا که انسان، از اظهار
ما » تا به الفاظ صورت و کلمات متوسل شوند و به آسانی بتوانند براي یکدیگر نیازها، خواستهها، اندیشهها و مطالب پنهانی و «1»
خود را اظهار نمایند. « فی الضمیر
اما سخن خداوند و کلام او، از نوع کلامی نیست که با ترکیب صدا به وجود آید. زیرا صدا از صفات ممکنات است. معقول نیست
که خداوند به آن متصف شود. حق تعالی فقط به صفات وجود، بماهو وجود متصف میگردد. محال است که خداوند به صفات
«2» . ممکن، متصف شود بلکه این اوصاف از او سلب میشود
به تعبیر دیگر میتوان گفت: این که خداوند متکلم است در اجسام حرف و صوت ایجاد میکند، چنان که با موسی (ع) تکلم کرد
«4» . و درخت، کوه و ... صورت و حرف ایجاد نمود و با فرشتگان که خداوند سخن میگوید نیز به همین معنا است «3»
است. حقیقت قول، و اثر و خاصیت آن، « قول » علامه طباطبایی (ره) در این باره مینویسند: سخن گفتن خداوند با فرشتگان، با
فهماندن معناي مقصود است. صدور قول از خداوند عبارت است از ایجاد امري که دلالت بر
ص: 254
معناي مقصود داشته باشد که در امور تکوینی، چیزي را که خداوند آفریده هم موجود و مخلوق است و هم قول خداوند است؛ زیرا
با وجود خود، بر ارادهي پروردگار دلالت میکند.
پس قول خداوند در امور تکوینی و در مورد فرشتگان، همان فعل، یعنی ایجاد خداوندي است. و آن، همان وجود و همان خود
شیء است. اما درغیر امور تکوینی مانند سخن گفتن با انسان، قول عبارت است از: ایجاد صوت از طرف صاحب قول، و شنیدن آن
«1» . از طرف مقابل
اما دربارهي قرآن باید گفت: آن چه از آیات و روایات استفاده میشود قرآن از لوح محفوظ بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است.
«2» « وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ »
«. و قطعاً در نوشته اصلی (: علم الهی) نزد ما بلند مرتبهاي حکمتآمیز است
«3» ؛ إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ فِی کِتَابٍ مَکْنُونٍ »
«( قطعاً آن (قرآن) خواندنی ارجمندي است، در کتاب پنهان (علم الهی
از ابن عباس نقل شده است که قرآن از لوح محفوظ به بیت المعمور و ازآن جا در مواقع گوناگون بر پیامبر (ص) نازل شده است.
«4»
ص: 255
آنچه از آیات و روایات به دست میآید واژهي لوح محفوظ است؛ آیا کتاب است یا نوشتهاي بر لوحی یا چیز دیگري؟ براي ما
مبهم است؛ هرچه هست از طرف خداوند خلق و ایجاد شده و از آن جا بر پیامبر (ص) نازل شده است.
آنچه در قرآن دربارهي کیفیت نزول وحی الهی بیان شده این است:
«1» ؛ وَمَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ »
و براي هیچ بشري (شایسته) نباشد که خدا با او سخن گوید، جز به وحی (مستقیم) یا از پشت مانعی یا فرستادهاي (از فرشتگان)
صفحه 109 از 137
«. بفرستد، و با رخصت او آنچه را بخواهد وحی میکند؛ [چرا] که او بلند مرتبهاي فرزانه است
با توجه به آیهي فوق، خداوند به یکی از سه طریق به پیامبر (ص) وحی کرد: نخست، وحی مستقیم و القاي مستقیم، که بدون
واسطه بر پیامبر (ص) نازل میشد؛ دیگر، خلق و ایجاد صوت و رسیدن صداي وحی به گوش پیامبر (ص) که ظاهراً در معراج
اینگونه بوده است؛ و سوم القاي وحی به وسیلهي فرشتهي وحی.
از این سه طریق میتوان نتیجه گرفت: وحی مستقیم و بدون واسطه، از نوع وحی القایی و گزارهاي و اشارهاي و رمزي است و تبلور
آن در احادیث قدسی و نبوي و تفسیري میباشد. اما وحی به صورت خلق و ایجاد صوت و رساندن آن به گوش پیامبر (ص) و یا از
طریق فرشتهي وحی میتوان آن را لفظی و نزول آن را از اعلا به سفلی (از بالا به پایین) با پوشش زبان عربی
ص: 256
وَأَنَا اخْتَرْتُکَ » . ما قرآن را به زبان عربی فرستادیم، باشد که در آن تعقل کنید «1» ؛« إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآناً عَرَبِیّاً لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ » : دانست
«2» ؛ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَی
«. و من تو را برگزیدم؛ پس به آنچه وحی میشود، گوش فرا ده
از امام جعفر صادق (ع) حکایت شده: وقتی جبرئیل بر پیامبر (ص) وارد میشد، رخصت میطلبید، و همچون بندگان در مقابل
«3» ( پیامبر (ص) مینشست (و وحی الهی را بر پیامبر میخواند
خداوند لوحی در آفرید و اوامر و نواهی و آیات قرآن در آن ثبت شد و جبرئیل در آن نظر میکرد و » : علامه حلی (ره) مینویسد
«4» « آن الفاظ آیات قرآن را براي پیامبر (ص) ارسال مینمود
در (nitsA. L. J) علاوه بر موارد فوق، دیدگاه افعال گفتاري خدا با پیامبر (ص) از طرف فیلسوف مشهور زبان، جی. ال. آستین
قرن بیستم مطرح شده است و ارکان این نظریه خدا، پیامبر (ص)، فعل گفتار و فعل ضمن گفتار است؛ و قائل هستند که وحی،
«5» . سرشت زبانی دارد و پیامبر با خدا ارتباط زبانی برقرار کرده است
ص: 257 پرسش:
آیا افسانه غرانیق (آیات شیطانی) سلمان رشدي صحت دارد؟
پاسخ:
یکی از شبهاتی که برخی افراد مطرح کردهاند و غربیان آگاه از آن استفاده نمودهاند این است که گفتهاند: در هنگام نزول وحی
امکان دارد شیطان دخالت کند و وحی کم یا زیاد شود و حقیقت وحی شده، بر پیامبر (ص) مشتبه شود و براي مطرح کردن این
شبهه داستانی به هم بافتهاند از این رو این شبهه افسانه غرانیق یا آیات شیطانی نام گرفته است.
اصل داستان
داستان سرایان آوردهاند: پیامبر (ص) پیوسته در این آرزو بود که میان او و قریش همبستگی صورت گیرد و از جدایی قوم خویش
نگران بود. در یکی از روزها که او در کنار کعبه نشسته بود و در این اندیشه فرورفته بود و گروهی از قریش نزد او بودند در آن
بر وي نازل گردید. پیامبر (ص) همانگونه که سوره بر وي نازل میشد، آن را تلاوت میفرمود. « نجم » هنگام سورهي
وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَي* مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَي* وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَي* إِنْ هُوَ » ص: 258
سوگند به ستاره، هنگامی » «2» « أَفَرَأَیْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّي* وَمَنَاهَ الثَّالِثَهَ الْأُخْرَي » تا رسید به آیه «1» « إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی* عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوَي
که فرود آید!* که همنشین شما (: پیامبر) گمراه نشده و بیراهه نرفته (و زیانکار و محروم نگشته) است؛* و از روي هوي و [هوس
«؛ سخن نمیگوید.* آن (سخن) نیست جز وحیاي که (به او) وحی میشود.* او را (شخصی) بسیار نیرومند آموزش داده است
صفحه 110 از 137
«. و آیا اطلاع یافتید از (بتهاي) لات و عزّي، و منات (بت) دیگري که سومین است »
که شیطان در این بین دخالت نمود و بدون آنکه پیامبر (ص) پی ببرد به او القا کرد:
سپس بقیهي سوره را ادامه داد. « تلک الغرانیق العلی و ان شفاعتهن لترتجی »
« قو » جمع غرنوق به معناي جوانی شاداب، ظریف و زیباست، اسم مرغ آبیِ سفید و ظریف با گردن بلند است که به نام ،« غرانیق »
معروف است. معناي عبارت چنین میشود: این پرندگان زیبا که بلند پروازند از آنها امید شفاعت میرود. مقصود سه بت: لات،
«3» . عزي و منات بزرگترین بتهاي عرب است
ص: 259
مشرکان که گوش فرا میدادند، تا این عبارت را- که بتها را وصف میکرد و امید شفاعت آنها را نوید میداد- شنیدند، خرسند
شدند و موضع خود را نسبت به مسلمانان تغییر داده، دست برادري و وحدت به سوي آنان دراز کردند و همگی شادمان گشتند، و
این پیشامد را به فال نیک گرفتند. این خبر به حبشه رسید. مسلمانان که به آنجا هجرت کرده بودند از این پیشامد خشنود شده،
همگی برگشتند و در مکه با مشرکان بردارانه به زندگی و همزیستی خویش ادامه دادند. پیامبر (ص) نیز بیش از همه از این توافق و
«1» . هماهنگی خرسند شده بود
برخی نیز اینطور حکایت کردهاند: هنگامی که پیامبر به آیهي سجده در سورهي نجم رسید، خود پیامبر (ص) و تمام حضار اعم از
که بر اثر پیري موفق به سجده نشد. هلهله و شادي در مسجد بلند شد و ،« ولید » مسلمان و مشرك در برابر بتها سجده کردند جز
با قریش به گوش مهاجران مسلمان حبشه رسید، و « محمد » خدایان ما را به نیکی یاد کرده است! خبر صلح « محمد » : مشرکان گفتند
«2» . باعث شد گروهی از آنها از اقامتگاه خود (حبشه) برگردند « محمد » صلح قریش با
شب هنگام که پیامبر (ص) به خانه برگشت، جبرئیل فرود آمد، از او خواست که سورهي نازل شده را بخواند. پیامبر (ص) خواند تا
رسید به عبارت یاد شده، ناگهان جبرئیل نهیب زد: ساکت باش! این چه گفتاري است که بر
ص: 260
زبان میرانی؟ در این هنگام پیامبر (ص) به اشتباه خود پیبرد و فهمید فریبی در کار بوده و ابلیس تلبیس خود را بر وي تحمیل
عجبا بر خدا دروغ بستهام، چیزي » کرده است! پیامبر (ص) از این امر به شدت ناراحت گردید و از جان خود سیر گردید. گفت
«! گفتهام که خدا نگفته است، آه چه بدبختی بزرگی
پناه بر خدا » : جبرئیل گفت «. آن که این دو آیه را بر من خواند، به شکل تو بود » : بنابر بعضی نقلها پیامبر (ص) به جبرئیل گفت
بعد از آن حزن و اندوه پیامبر (ص) بیشتر و جانکاهتر گردید. گویند در همین رابطه آیات زیر «! چنین چیزي هرگز نبوده است
نازل شد:
وَإِن کَادُوا لَیَفْتِنُونَکَ عَنِ الَّذِي أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ لِتَفْتَرِيَ عَلَیْنَا غَیْرَهُ وَإِذاً لَاتَّخَ ذُوكَ خَلِیلًا* وَلَوْلَا أَن ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ کِدتَّ تَرْکَنُ إِلَیْهِمْ شَیْئاً »
و یقیناً نزدیک بود که تو را از آنچه به سوي تو » «1» « قَلِیلًا* إِذاً لَأَذَقْنَاكَ ضِ عْفَ الْحَیَاهِ وَضِ عْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَکَ عَلَیْنَا نَصِ یراً
وحی کردهایم، به فتنه در اندازند (و منحرف سازند،) تا غیر آن را بر ما دروغ بندي؛ و در آن صورت، تو را به دوستی خود
برگزینند.* و اگر تو را استوار نمیداشتیم، بیقین نزدیک بود اندك چیزي به سوي آنان تمایل پیدا کنی.* و در آن صورت، دو
«! برابر (عذاب در) زندگی و دو برابر (پس از) مرگ به تو میچشاندیم؛ سپس در برابر ما، هیچ یاوري براي خود نمییافتی
ص: 261
این آیه بر شدت حزن پیامبر افزود و همواره در اندوه و حسرت به سر میبرد تا آنکه مورد عنایت حق قرار گرفت و براي رفع اندوه
و نگرانی وي این آیه نازل شد:
صفحه 111 از 137
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِیٍّ إِلَّا إِذَا تَمَنَّی أَلْقَی الشَّیْطَانُ فِی أُمْنِیَّتِهِ فَیَنسَخُ اللَّهُ مَا یُلْقِی الشَّیْطَانُ ثُمَّ یُحْکِمُ اللَّهُ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ »
«1» ؛ حَکِیمٌ
و پیش از تو هیچ فرستاده و پیامبري نفرستادیم، جز اینکه هرگاه آرزو میکرد (و طرحی میریخت)، شیطان در آرزو (و طرحها)
یش (شبهه) میافکند؛ و [لی خدا آنچه را شیطان میافکند، از میان میبرد؛ سپس خدا آیاتش را استحکام میبخشید- و خدا داناي
«- فرزانه است
«2» . آن گاه خاطر وي آسوده گشت و هر گونه اندوه و ناراحتی از وي زایل گردید
بررسی افسانه غرانیق
1. این افسانه را هیچ یک از محققین علماي اسلام نپذیرفته و آن را خرافهاي بیش ندانستهاند. قاضی عیاض میگوید: این حدیث در
هیچ یک از کتب صحاح نقل نشده و هرگز شخص مورد اعتمادي آن را روایت نکرده است و سند متصلی هم ندارد. صرفاً مفسرین
ظاهرنگر و تاریخ نویسان خوشباور،
ص: 262
آنان که فرقی میان سلیم و سقیم نمیگذراند و در جمع آوري غرایب و عجایب ولع میورزند آن را روایت کردهاند و دست به
دست گرداندهاند.
قاضی بکربن علا درست گفته است که مسلمانان گرفتار چنین هوس خواهانی شدهاند؛ چرا که سند این حدیث سست و متن آن
«1» . مشوّش و مضطرب و دگرگون است
2. در آیات همین سوره بر عدم ضلالت و گمراهی، و اغوا، و نطق از روي هوي براي پیامبر (ص) تأکید شده است و همچنین
و اگر چنین بود که ابلیس بتواند در اینجا تلبیس کند لازمهاش تعارض .«2» تصریح شده که هرچه پیامبر (ص) میگوید وحی است
اول و آخر سورهي نجم و تکذیب کلام خداست و هرگز شیطان برخواست خدا غالب نیاید.
«. چرا] که نیرنگ شیطان، ضعیف است ] «3» ؛ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفاً »
«4» ؛ إِنَّ الَّذِینَ یُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولئِکَ فِی الْأَذَلِّینَ »
.« در حقیقت کسانی که با خدا و فرستادهاش بشدّت مخالفت کنند، آنان در (زُمره) خوارترین (افراد) ند
3. در قرآن به صراحت هر گونه سلطهي ابلیس را بر مؤمنان که در پناه خدایند نفی میکند و خداوند میفرماید:
ص: 263
چرا] که او، بر کسانی که ایمان آوردهاند، و تنها بر پروردگارشان ] «1» ؛ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ »
« توکّل میکنند، هیچ تسلّطی برایش نیست
إِنَّ عِبَادِي لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ وَکَفَی بِرَبِّکَ وَکِیلًا؛ در حقیقت بندگانم را براي تو هیچ تسلّطی بر آنان نیست؛ و کارسازي »
«. پروردگارت کافی است
پس شیطان نمیتواند بر پیامبر (ص) چیره شود.
4. خداوند خود حفظ قرآن از تحریف را ضمانت کرده است.
«. إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ در حقیقت ما خود، آگاه کننده (: قرآن) را فرو فرستادیم، و قطعاً ما پاسداران آن هستیم »
لَا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ؛ که باطل از پیش روي آن و پشت سرش به سراغ آن نمیآید؛ (زیرا »
«. این) فرو فرستادهاي از جانب (خداي) فرزانه ستوده است
صفحه 112 از 137
بنابراین قرآن در بستر زمان همواره از گزند حوادث در امان خواهد بود و هرگز کسی یاراي دستبرد، افزون و کم کردن آن را
«2» . ندارد
5. این داستان غرانیق با مقام عصمت پیامبر (ص) سازگار نمیباشد، چرا که به اجماع امت، پیامبران در دریافت و ابلاغ شریعت
معصوم هستند و هرگز نیرنگهاي شیطان در این باره کارگر نیست.
ص: 264
6. با دقت در آیات سورهي نجم درمییابیم که این سوره در مقام مذمت و سرزنش مشرکان و خدایان آنهاست چگونه میشود
جملهاي در مدح خدایان آنها بیاید؟ و این تناقضی آشکار است. چرا که پیامبر (ص) فصیح ترین افراد در بین عرب بوده، و از طرفی
حکیم و سخن ساز عرب که به خردمندي و هوشمندي در میان عرب معروف بود و « ولید » کسانی که این آیات را شنیدهاند از جمله
«1» ؟ همچنین دیگران که در فصاحت، زبانزد بودهاند، آنها به این تناقض پی نبردهاند
مورد استشهاد که به عنوان تأیید آوردهاند هرگز ربطی به افسانه ندارد زیرا: «2» 7. دو آیهي
الف: آیهي 52 سورهي حج گویاي این حقیقت است که هر صاحب شریعتی در این آرزوست تا کوشش وي نتیجه بخش باشد،
در زمین مستقر شود ولی شیطان پیوسته در راه تحقق این اهداف عالی « کلمه الله » ، اهداف و خواستههاي او جامهي عمل بپوشد
«3» . سنگ اندازي میکند. سد راه بوجود میآورد که خداوند آنها را در هم میشکند
75 سورهي اسراء نیز مقام عصمت انبیا را ثابت میکند، اگر عصمت، که همان عنایت الهی و روشنگر راه پیامبران - ب: آیات 73
«4» . است شامل حال انبیا نبود لغزش و انحراف به سوي بد اندیشان امکان داشت
ص: 265
دربارهي « غرانیق » دانشمند مصري میگوید: هرگز در لغت و اشعار عرب، لفظ « عبده » ؛ 8. از نظر لغت نیز این افسانه رد میشود
که در لغت آمده به معناي یک نوع مرغ آبی و یا جوان سفید و زیباست و هیچ « غرنیق » و « غرنوق » خدایان به کار نرفته است، و
«1» . یک از این معانی با معناي خدایان سازگار نیست
9. اگر بر فرض درست باشد که شب هنگام به پیامبر وحی شد که این کلمات از ابلیس است چگونه ممکن است که در یک روز با
«2» . وسایل و امکانات آن روز خبر به مسلمانان حبشه برسد، و در این فاصلهي کوتاه به مکه بازگردند
یادآوري
با توجه به این همه اشکالات باز هم کسانی در عصر ما مثل سلمان رشدي پیدا میشوند که این حدیث ضعیف را به صورت
داستان، بازسازي و منتشر میکنند و این نشان دهندهي کوتهبینی و غرض ورزي اینگونه افراد است و اگر به منابع شیعه و اهل سنت
مراجعه میکردند چنین مطالب سست و دروغی به هم نمیبافتند.
خلاصه و نتیجهگیري
را بر زبان پیامبر (ص) جاري کرد و آن حضرت « تلک الغرانیق العلی » در افسانهي غرانیق به طور اختصار میگویند: شیطان جملهي
به اشتباه آن را به عنوان وحی الهی تلقی نمود.
ص: 266
دلائلی بر جعلی بودن این روایت وجود دارد:
1. این روایت سند معتبر ندارد زیرا براي این روایت در کتب عامه سه سند ذکر شده که هر سه مرسل هستند، یعنی سلسله سند آنها
صفحه 113 از 137
«1» . به گروهی از تابعین نسبت داده شده و هرگز به صحابی نمیرسد و ابنحجر نیز اصالت آن را ردّ کرده است
2. در سند روایت آمده است که ابن عباس شاهد ماجرا بوده است اما این موضوع نادرست است چرا که او در سال سوّم قبل از
«2» . هجرت به دنیا آمده و نمیتوانسته شاهد این جریان باشد
3. اصل قصه از لحاظ محتوا مردود و نامعقول است.
4. این سوره در مقام نکوهش است و با لحن مدح سازگار نیست.
5. اکثر آیات این سوره صراحت دارد که پیامبر هرگز دچار اشتباه و ضلالت نشده است.
در نتیجه با اندك تأملی میتوان به ساختگی بودن این داستان پی برد.
منابع جهت مطالعه بیشتر
. 1. علوم قرآنی، محمد هادي معرفت، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ اول، بهار 78
2. فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ هشتم.
ص: 267
. 3. علوم قرآنی، محمد جواد اسکندرلو، سازمان حوزهها و مدارس علمیه خارج از کشور، چاپ اول، 79
. 4. تاریخ قرآن، محمود رامیار، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم، 1362
. 5. پژوهشی در علوم قرآن، حبیبالله احمدي، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، زمستان 76
. 6. آیات شیطانی، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران، 1378
. 7. پرتو آیات رحمانی در رد سلمان رشدي و آیات شیطانی، صابرگرد عازیانی، مترجم: حسین گورژي، هیوا مهاباد، 1381
. 8. شیطان در آرواره سلمان رشدي، فاطمه ساسانی مقدم نغندر، انتشارات بارش، مشهد، 1381
. 9. شیطان کیست و آیات شیطانی چیست، احمد زمردیان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378
. 10 . نقد توطئه آیات شیطانی، سید عطاء الله مهاجرانی، اطلاعات، تهران، 1376
ص: 268
صفحه سفید
ص: 269
پرسش:
داستان نزول وحی بر پیامبر چگونه بود؟ آیا ورقه بن نوفل در این مورد نقش آفرین بود؟
پاسخ:
درآمد
با مطالعهي کتب تاریخی این نکته به خوبی مشاهده میشود که تاریخ نگاران در گذشته، حال و آینده طبق نگاه خود و از زاویهي
دید خود مطالب را به رشتهي تحریر درمیآورند. در این میان اغراض و اهداف گروهها اثرات زیادي بر نگارش تاریخ دارد به طور
مثال در تاریخ اسلام روایاتی وارد شده که به اسرائیلیات معروف شدهاند. افسانه غرانیق از جمله این نوع روایات میباشد. روایاتی
که با زیرکی تمام و با نقش و نگاري زیبا جاي خود را در دل تاریخ پیدا کرده به گونهاي که موجب ایجاد انحراف در تاریخ شده
است ولی با اندك تامل و دقت بطلان آن واضح میشود.
صفحه 114 از 137
داستان نزول وحی
در تاریخ پیامبر اکرم (ص) نوشته شده است: هنگامی که حضرت محمد (ص) به رسالت مبعوث شدند و جبرئیل (ع) بر ایشان نازل
شد لوحی در برابر او قرارداد و به او گفت: (اقرء) یعنی بخوان، و از آنجا که او امی و درس ناخوانده بود، گفت: من توانائی
خواندن ندارم، جبرئیل او را سخت فشرد سپس درخواست خواندن کرد، و همان جواب را شنید. باز او را به سختی فشار داد، تا این
عمل سه بار تکرار شد و پس از فشار سوم ناگهان در خود احساس کرد میتواند لوحی را که در دست فرشته است بخواند و آیات
سورهي علق را خواند.
ص: 270
«. جبرئیل مأموریت خود را انجام داد و پیامبر نیز پس از نزول وحی از کوه (حراء) پائین آمد و به سوي خانهي خدیجه رهسپار شد »
«1»
در تاریخ طبري ادامهي جریان اینگونه نقل شده است: هنگامی که پیامبر وارد خانه شد، همسر گرامیش آثاري از تفکر و اضطراب
عمیق در چهرهي او مشاهده کرد، جریان را از او پرسید، پیغمبر اکرم (ص) آنچه اتفاق افتاده بود براي خدیجه شرح داد، و این جمله
یعنی بر خود ترسیدم. سپس رسول اکرم (ص) احساس خستگی کرد، رو به خدیجه «2» « واشفقت علی نفسی » : را نیز اضافه کرد
رفت و جریان را مو به مو برایش بازگو کرد. ورقه بن « ورقه بن نوفل » نمود و فرمود: دثرینی: مرا بپوشان. خدیجه او را پوشانید و نزد
پسر عموي تو راستگو است. آنچه بر او پیش آمده آغاز » : نوفل که از علماي مسیحی است در پاسخ دختر عموي خود چنین گفت
«3» «... نبوت است. و آن ناموس بزرگ (رسالت) بر او فرود میآید و
آنچه گذشت حاصل برخی روایات تاریخی است که در دست داریم ولی در لا به لاي همین سرگذشت، چیزهایی به چشم
میخورد که با میزانی که از پیامبران در دست داریم تطبیق نمیکند و با حالات حضرت رسول اکرم (ص) سازگار نیست و یا باید
آن را جزء افسانههاي تاریخ بدانیم یا این که آنها را تأویل کنیم.
ص: 271
افسانههاي دروغین
شد، با خود فکر میکرد شاید آنچه را دیده خطا کرده! و یا اینکه سحر شده باشد! « خدیجه » 1. پیامبر هنگامی که وارد خانهي
خدیجه با گفتن اینکه تو همواره یتیم نواز بودي و با خویشان نیکی میکردي، شک و تردید را از دل او بیرون برد! سپس پیامبر
«1» . (ص) با دیدهي حق شناسی به او نگریست، و دستور داد که گلیمی بیاورد و او را بپوشاند
بگوش او رسید، سراسر تن او را لرزه فرا گرفت، تصمیم گرفت خود را از « انک لرسول الله » هنگامی که نداي » : 2. طبري مینویسد
«2» «! بالاي کوه پرتاب کند! سپس فرشته با نشان دادن خود او را از این کار بازداشت
را دید و داستان خویش را براي او شرح داد. ورقه « ورقه بن نوفل » به طواف کعبه رفت «( محمد (ص » 3. پس از آن واقعه وقتی
گفت: به خدا قسم تو پیامبر این امت هستی و ناموس بزرگ، که به سوي موسی میآمد بر تو نازل شده است، بعضی از مردم تو را
احساس کرد که «( محمد (ص » ، تکذیب خواهند نمود و آزار میرسانند و از شهر خود بیرون میکنند و با تو به جنگ بر میخیزند
«3» . ورقه راست میگوید
ص: 272
بررسی این گفتارها
صفحه 115 از 137
اساس داستان وحی به آن شکل، یکی از بالاترین تهمتها و اهانتهایی است که در طول تاریخ به نبی اکرم (ص) شده است.
با نگاهی اجمالی اینگونه تصور میشود که تمام موارد فوق از اسرائیلیات و همگی از مجعولات یهود است که وارد تاریخ و برخی
کتب تفسیري کردهاند.
زیرا اگر ما براي ارزیابی این گفتارها، نظري به تاریخ پیامبران گذشته بیاندازیم که قرآن سرگذشت آنان را بیان کرده است. در
زندگی هیچ یک از آنها چنین جریان زنندهاي را نمیبینیم. قرآن آغاز نزول وحی به موسی را کاملًا بیان کرده و تمام خصوصیات
سرگذشت او را روشن نموده است و ابداً از ترس و لرز، وحشت و اضطراب، به طوري که خود را بر اثر شنیدن وحی از بالاي کوه
پرتاب کند، سخن نگفته است. با اینکه زمینهي ترس براي موسی آمادهتر بود، زیرا در شب تاریک در بیابان خلوت ندائی از درختی
شنید و آغاز رسالت به این وسیله به او اعلام شد. قرآن حالات موسی (ص) را در این زمان توأم با آرامش شرح میدهد و تنها
موردي که حضرت موسی (ع) را ترسان توصیف میکند زمانی است که عصایش به امر خدا به اژدها تبدیل میشود که آن هم
ترس طبیعی از یک حیوان موذي بوده است.
سؤال: آیا میتوان گفت حضرت موسی (ع) هنگام دریافت وحی، آن همه آرامش داشت و حضرت محمد (ص) که اشرف انبیاء
است و بر تمام انبیاء برتري دارد با شنیدن وحی، آن قدر مضطرب میشود که میخواست خود را از بالاي کوه پرتاب کند؟!
نکاتی که جعلی بودن این داستان را معلوم میکند عبارتند از:
ص: 273
الف. در داستان ساختگی فوق، هنگام نزول اولین وحی، جبرئیل لوحی را در مقابل حضرت قرار داد و سه مرتبه به پیامبر اکرم (ص)
گفت: بخوان! و در جواب شنید که خواندن نمیدانم. با توجه به آیات قرآن که میفرماید: نَزَّلَهُ عَلَی قَلْبِکَ ... ما قرآن را بر قلب
پیامبر نازل کردیم و این روایت مجعول که میگوید: جبرائیل لوحی را بر حضرت فرود آورد و گفت بخوان! این مطلب به خوبی
فهمیده میشود که یهودیان با سابقهي ذهنی خود که همان نحوهي نزول تورات که در قالب الواح میباشد. دست به چنین تحریفی
زدهاند. حال آنکه در هیچ جاي قرآن اشارهاي به این مطلب ندارد که قرآن در قالب لوح بر پیامبر نازل شده باشد.
ب. یهود با سابقهي ذهنی خود از حضرت موسی (ع) که هنگام تبدیل شدن عصا به اژدها دچار ترس شد، این ترس و وحشت را
مبنایی براي سرایت دادن ترس به حضرت محمد (ص) قرار دادهاند. غافل از این که ترس حضرت موسی به خاطر وحی نبوده است.
ج. روایات مجعول فوق حکایت از این مطلب دارد که حضرت محمد (ص) تا وقت نزول وحی، از نبوت خود هیچ اطلاعی
نداشتهاند حال آن که دلایل زیادي وجود دارد که نه تنها خود حضرت بلکه دیگران نیز از این مطلب آگاه بودهاند.
آمد و گفت: آیا امشب در میان شما « دارالندوه » براي مثال در تاریخ حکایت شده: روز بعد میلاد رسول الله یکی از علماي یهود به
فرزندي متولد شده است؟ گفتند: نه. گفت: باید متولد شده باشد و نامش احمد باشد. هلاکت یهود به دست او خواهد بود.
ص: 274
پس از جلسه دریافتند که پسري براي عبدالله بن عبدالمطلب به دنیا آمده است. آن مرد را خبر کردند که آري، آن شب پسري در
میان ما به دنیا آمده است.
به خدا قسم، نبوت، تا قیامت از » : عالم یهودي را نزد محمد (ص) آوردند، تا ایشان را دید، بیهوش شد، چون به هوش آمد، گفت
بنیاسرائیل گرفته شد، این همان کسی است که بنی اسرائیل را نابود میکند. چون دید قریش از این خبر شاد شدند، گفت: به خدا
«1» «. قسم! با شما کاري کند که اهل مشرق و مغرب از آن یاد کنند
و نیز حکایت شده: عبدالمطلب قبل از وفاتش، برخلاف رسم عرب، ابوطالب را که پسر ارشد نمود به عنوان وصی خود قرار میدهد
صفحه 116 از 137
و بیش از دو سوم وصیت نامهي خود را بر حفاظت از جان این فرزند قرار میدهد و در پایان هم میفرماید: اگر به من قول ندهی
«2» ! که از این کودك حفاظت کنی، من راحت جان نخواهم داد
همگی بر این مطلب دلالت دارد که «3» ، ملاقات بحیراي مسیحی و حضرت محمد (ص) قبل از بعثت ایشان، و دهها روایت دیگر
رسول اکرم قبل از بعثت آگاهی کامل از نبوتشان داشتهاند.
ص: 275
صفحه سفید
ص: 276
خاتمه منبعشناسی پیامبر اعظم (ص)
اشاره
ص: 277
صفحه سفید
ص: 278
پرسش:
منابعی براي مطالعه در مورد پیامبر اعظم (ص) معرفی کنید.
پاسخ:
الف. کتابشناسی پیامبر اعظم (ص) براي کودکان
.1370 /7 / 1. آخرین سفیر، رضا شیرازي، نقاش، مرتضی نمین، ناشر: پیام آزادي، تهران، 1
موضوع: داستان زندگانی پیامبر (ص)
. 2. آن قصه که در کتاب ها آمده بود، رضا رهگذر، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1375
موضوع: داستان دیدار نیاي پیامبر (ص) با شاه یمن و ...
. 3. آن که آن یتیم نظر کرده ...، محمد لواسانی، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1376
موضوع: داستان کودکی پیامبر (ص)
. 4. اذان گوي پیامبر (ص)، سید جلال خادمی، سازمان نهضت سواد آموزي، تهران، 1379
موضوع: داستان صحابه پیامبر (ص)
. 5. باران مهربانی، کریمان حمزه، پنجره، تهران، 1382
موضوع: داستان هایی از زندگی پیامبر (ص)
. 6. بچهها و پیامبر (ص)، مصطفی رحماندوست، افق، تهران، 1374
موضوع: داستانی
. 7. به خاطر محمد (ص)، مجید ملامحمدي، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1378
موضوع: داستان هایی از زندگی پیامبر اکرم (ص)
صفحه 117 از 137
ص: 279
. 8. جنگ احد، بدر ( 2 جلد)، ناصر طاهرنیا، پیامبر محراب، تهران، 1377
موضوع: داستانی (مجموعه جنگهاي پیامبر (ص))
. 9. داستان سیل آن سال، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان جوانی پیامبر (ص)
. 10 . داستان زمزم، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان زندگی نیاي پیامبر (ص)
. 11 . خورشید در خانه خدیجه، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان جوانی ...
. 12 . سفر دراز شام، رضا رهگذر، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1375
موضوع: داستان کودکی پیامبر (ص)
. 13 . شب رویش غنچه نور، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان بعثت پیامبر (ص)
. 14 . عطر آیهها، مهدي وحیدي صدر، عروج اندیشه، مشهد، 1382
موضوع: شعر کودکان در مورد پیامبر (ص)
. 15 . ماجراي پیامبر (ص) و کودك شجاع و راستگو، سهیلا رحمانی، پرنیان، تهران، 1379
موضوع: داستانی
. 16 . و آن ستاره که دنباله دار میآید، رضا رهگذر، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1375
موضوع: داستان زاده شدن پیامبر (ص)
ص: 280
. 17 . هفت حکایت از بچه ها و پیامبر (ص)، مصطفی رحماندوست، نشر افق، تهران، 1382
موضوع: داستانی.
. 18 . یک باغ لبخند، محمد پوروهاب، کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، تهران، 1377
موضوع: داستان هایی از زندگانی پیامبر (ص) و علی (ع).
. 19 . یاران پیامبر (ص)، اسماعیل هنرمندنیا، پرك، قزوین، 1379
موضوع: داستانی
ب. کتاب شناسی پیامبر اعظم (ص) براي نوجوانان
. 1. آن چه خداي کعبه اراده کند، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان زندگی پدر پیامبر (ص)
. 2. برگزیدگان حضرت پیامبر اکرم (ص)، مهدي رحیمی، بنیاد بعثت، تهران، 1372
موضوع: سیري کوتاه در زندگی پیامبر (ص)
. 3. برگزیدهاي از سفارشات پیامبر اکرم (ص) به ...، احمد رضا حسینی، بین المللی الهدي، تهران، 1380
صفحه 118 از 137
موضوع: سخنان پیامبر (ص)
. 4. بوي گل محمدي، جواد نعیمی، جلیل تجلیل، مشهد، 1381
موضوع: قصهي زندگانی پیامبر (ص)
. 5. جنگها و غزوات پیامبر اسلام (ص)، حلمی التونی، ترجمه: مرجان قاضی، اطیاب، تهران، 1377
ص: 281
موضوع: تاریخ جنگهاي پیامبر (ص)
. 6. جوان در چشم و دل پیامبر (ص)، محمدباقر پورامینی، دانش و اندیشه معاصر، تهران، 1382
موضوع: احادیثی در مورد جوانان
. 7. حضرت محمد (ص) آخرین پیامبر، عبدالرشید تریز، احسان، تهران، 1382
موضوع: سرگذشت نامه (از ولادت تا بعثت)
. 8. داستان زندگی پیامبراسلام (ص) از تولد تا وفات، مهدي آیت اللهی، جهان آرا، تهران، 1379
موضوع: سرگذشتنامه
. 9. داستان ها و درسهایی از زندگی پیامبر اسلام (ص)، مرتضی نظري، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376
موضوع: داستانی
. 10 . سفر دراز شام، رضا رهگذر، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: داستان نوجوانی پیامبر (ص)
. 11 . سفارشات پیامبر اکرم (ص) به دختران و زنان، سید جمیلی، ترجمه: مهدي شمس الدین، دارالفکر، قم، 1380
موضوع: احادیثی از پیامبر اعظم (ص)
. 12 . سفرشبانه، رضا شیرازي، پیام محراب، تهران، 1376
موضوع: داستان معراج پیامبر (ص)
. 13 . سفرهاي پیامبر (ص) (مجموعه 5 جلدي)، علی معصومی، پیام آزادي، تهران، 1380
ص: 282
موضوع: داستان هایی از سفرهاي پیامبر (ص)
. 14 . لبخند شیرین پیامبر (ص)، محمد ناصري، ستاد اقامه نماز، تهران، 1380
موضوع: قصههاي نماز از زندگی رسول اکرم (ص)
. 15 . محمد (ص) آخرین پیامبر، سید حسن اسلامی، کتاب همگان، تهران، 1382
موضوع: سرگذشت پیامبر.
. 16 . جلوههاي تقوا، محمد حسن حائري یزدي، بنیاد پژوهشهاي اسلامی، مشهد، 1381
موضوع: داستانهایی از زندگانی پیامبر (ص)
. 17 . قهرمانانی از عصر پیامبر (ص)، محمد ابراهیم بهیج، احسان، تهران، 1381
موضوع: سرگذشت برخی صحابه
ج. کتاب شناسی پیامبر اعظم (ص) براي جوانان
صفحه 119 از 137
. 1. آخرین وصیتهاي پیامبر، محمد صامتی قاینی، سلسال، قم، 1381
موضوع: وصیت نامه
. 2. آداب پیامبر (ص) در معاشرت با همنوعان، محمدرضا رضوانی، دارالنشر، قم، 1380
موضوع: سیرهي اخلاقی پیامبر (ص)
. 3. آفتاب عالم و نور خدا، ابوبکر مصنف و معروف نودهی، انتشارات کردستان، سنندج، 1377
موضوع: معجزات و وصف و ثناي پیامبر (ص)
. 4. الگوي کامل، همت سهراب پور، دفتر تبلیغات قم، قم، 1378
ص: 283
موضوع: سیرهي اخلاقی پیامبر (ص)
. 5. اي ابوذر، علامه طبرسی، ترجمه ابوطالب تجلیل تبریزي، پیام آزادي، تهران، 1378
موضوع: پندهاي پیامبر اکرم به ابوذر غفاري.
. 6. اي پسر مسعود، علامه طبرسی، ترجمه ابراهیم میرباقري، پیام آزادي، تهران، 1372
موضوع: پندهاي پیامبر اکرم به ابن مسعود.
. 7. پیامبر (ص) و یهود حجاز، مصطفی صادقی، بوستان کتاب قم، قم، 1382
موضوع: اسلام و یهودیان
. 8. پیام پیامبر (ص)، بهاء الدین خرمشاهی و مسعود انصاري، جامی، تهران، 1376
موضوع: مجموعهاي از نامهها، خطبهها، وصایا، دعاها و سخنان جامع و فراگیر حضرت محمد (ص).
. 9. تاریخ اسلام، جعفر سبحانی تبریزي، خرّم، قم، 1379
موضوع: زندگی پیامبر خاتم (ص)
. 10 . تاریخ انبیاء از هبوط آدم تا پیامبر اسلام (ص)، احمد امیري پور، ترنم، مشهد، 1381
موضوع: سرگذشت پیامبران.
. 11 . جستار و پژوهشی دربارهي زندگی پیامبر اسلام (ص)، مهرو (شهید زاده) امامزاده، تابان خاقانی، تهران، 1379
موضوع: تاریخ زندگانی پیامبر (ص)
. 12 . خطبه پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم، عبدالحمید رکنی، پیام مهدي (عج)، قم 1380
ص: 284
موضوع: خطبهي پیامبر (ص)
. 13 . خورشید اسلام چگونه درخشید، محمدباقر علم الهدي، پیام طوس، مشهد، 1382
موضوع: بررسی و تحقیق پیرامون عوامل پیشرفت اسلام از تاریخ پیامبر اکرم (ص)
. 14 . داستانهایی از معجزات پیامبر اکرم (ص)، رضا باقریان موحد، گلستان ادب، قم، 1380
موضوع: داستانی
. 15 . رفتار پیامبر با کودکان و جوانان، محمد علی چنارانی، بنیاد پژوهشهاي اسلامی، مشهد، 1381
موضوع: شیوهي رفتار پیامبر (ص)
. 16 . رمز اشک، مهدي احدي میر کلائی، جواد الائمه (ع)، قم، 1379
صفحه 120 از 137
موضوع: اشکهاي پیامبر اسلام (ص)
. 17 . روي نگار، محمد رضا امین زاده، دفتر نشر برگزیده، قم، 1376
موضوع: نگاهی به شخصیت عرفانی و اخلاقی پیامبر اسلام (ص)
. 18 . ریاض الصالحین، یحیی شرف نودي پیامبر، ترجمه عبدالله خاموش هروي، احسان، تهران، 1374
موضوع: مجموعهاي از احادیث پیامبر اکرم (ص)
2 جلد) ) 19 . ره توشه، استاد محمد تقی مصباح یزدي، موسسه امام خمینی (ره)، قم، 1375
موضوع: پندهاي پیامبر اکرم (ص) به ابیذر.
20 . زندگانی پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی (ص)، سید محمد تقی مدرسی، ترجمه محمد صادق شریعت، محبان الحسین
. (ع)، تهران، 1380
ص: 285
موضوع: سرگذشت پیامبر (ص)
. 21 . سنن النبی، علام طباطبایی، ترجمه: حسن استادولی، پیام آزادي، تهران، 1380
موضوع: آداب و سنن پیامبر (ص)
. 22 . سیاست خارجی پیامبر اسلام (ص)، علی فائزي، زائر، قم، 1378
موضوع: ارتباط خارجی پیامبر (ص)
. 23 . سیره تبلیغی پیامبر اکرم (ص)، ترجمه اصغر افتخاري، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1377
موضوع: سیاست تبلیغی اسلام در عصر ارتباطات.
. 24 . سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (ع)، علی حسینی زاده، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380
موضوع: سیرهي تربیتی پیامبر و ...
. 25 . سیري در سیره ي پیامبر (ص)، محی الدین مستو، ترجمه عبدالعزیز سلیمی، احسان، تهران، 1378
موضوع: 500 سوال و جواب در رابطه با سیرهي پیامبر اکرم (ص)
د. کتاب شناسی پیامبر اعظم (ص) جهت پژوهشگران
. 1. طبقات، محمد بن سعد کاتب واقدي، ترجمه محمود مهدوي دامغانی، فرهنگ و اندیشه، تهران، 1374
موضوع: غزوهها و سریههاي پیامبر اعظم (ص)
. 2. فروغ ابدیت، جعفر سبحانی تبریزي، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، قم، 1378
ص: 286
موضوع: تجزیه و تحلیلی کامل از زندگانی پیامبر اکرم (ص)
. 3. فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام (ص)، جعفر سبحانی تبریزي، نشر مشعر، تهران، 1381
موضوع: سرگذشت پیامبر (ص)
. 4. سیماي معراج پیامبر اسلام (ص) از دیدگاههاي گوناگون، محمد محمدي اشتهاردي، مؤسسه انتشارات نبوي، تهران، 1382
موضوع: بررسی دیدگاهها در مورد معراج.
. 5. محمد (ص) در مکه، سمیح عاطف زین، ترجمه مسعود انصاري، جامی، 1380
صفحه 121 از 137
موضوع: تحلیلی نوین از زندگی سیاسی و اجتماعی پیامبر (ص)
. 6. سیري در سیرهي نبوي، استاد شهید مطهري، انتشارات صدرا، 1374
موضوع: تحلیلی از سیرهي پیامبر (ص)
. 7. خاتمیت، استاد شهید مطهري، انتشارات صدرا، 1377
موضوع: تحلیلی در مورد خاتمیت پیامبر اکرم (ص)
8. الصحیح من سیره النبی الاعظم (ص)، علامه سید جعفر مرتضی العاملی، ( 10 جلد)، دارالسیره، بیروت، لبنان.
موضوع: پژوهش و تحلیلی جامع در سیرهي پیامبر اکرم (ص)
. 9. سیرهي رسول اکرم در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 8 و 9)، آیه الله جوادي آملی، مرکز نشر اسراء، 1382
موضوع: پیامبر اکرم از نگاه آیات قرآن.
. 10 . سیرهي رسول خدا (ص)، رسول جعفریان، دفتر نشر الهادي، 1377
موضوع: سیرهي تحلیلی پیامبر (ص)
11 . سید المرسلین ( 2 جلد)، جعفر سبحانی، نشر اسلامی، بی تا.
ص: 287
موضوع: تاریخ زندگی پیامبر (ص)
12 . ایمان اجداد رسول خدا (ص)، سید محمود مدنی بجستانی.
موضوع: ایمان اجداد پیامبر (ص)
13 . سیاست خارجی پیامبر اسلام (ص)، سید غضنفر علی جعفري فائزي.
موضوع: سیاست خارجی پیامبر (ص)
14 . اضواء علی السنه المحمدّیه، شیخ محمد دابی ریّه، دائره المعارف مصر.
موضوع: سنت پیامبر (ص)
. 15 . زندگانی پیامبر اکرم (ص) در قرآن، سمیح عاطف زین، ترجمه علی چراغی، تهران، 1381
موضوع: زندگانی پیامبر اکرم (ص) از نظر قرآن کریم.
. 16 . روي نگار، نگرش به شخصیت عرفانی و اخلاقی پیامبر اسلام (ص)، محمد رضا امین زاده، نشر برگزیده، قم، 1376
موضوع: نگرشی به شخصیت عرفانی و اخلاقی پیامبر اعظم (ص)
17 . رسول الاسلام فی الکتب الساویه، محمد صادقی، موسسه اعلمی، بیروت، لبنان ...
موضوع: معرفی پیامبر اسلام (ص) از دیدگاه کتب آسمانی.
18 . الرسول العربی و فن الحرب، مصطفی طلاس، بیروت، لبنان، 1379 . ق.
موضوع: جنگهاي پیامبر (ص)
19 . مکاتیب الرسول (ص)، شیخ علی احمدي، نشر مصطفوي، 1378 . ق.
موضوع: نامههاي پیامبر اکرم (ص) در طول زندگی خویش.
20 . سیره رسول الله (ص) و اهل بیت ( 2 جلد)، لجنه التالیف، مجمع اهلبیت، 1414 . ق.
ص: 288
موضوع: سیرهي رسول خدا (ص)
صفحه 122 از 137
21 . مفاهیم القرآن، (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 7)، جعفر سبحانی، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1412 . ق.
موضوع: رسول خدا (ص) از نگاه قرآن کریم.
22 . درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام ( 3 جلد)، رسول محلاتی.
موضوع: تاریخ تحلیلی پیامبر (ص)
23 . سیرتنا و سنتنا، علامه امینی، نجف اشرف عراق، 1384 . ق.
موضوع: سیرهي پیامبر اکرم (ص)
24 . الطبّ النبوي، ابن قیم جوزیه، داراحیاء التراث العربی.
موضوع: احادیث پیامبر (ص) در زمینهي پزشکی
25 . الهدي الی دین المصطفی، محمد جواد بلاغی، نجف اشرف عراق، 1385 . ق.
موضوع: پاسخ به شبهات در مورد پیامبر (ص) و اسلام.
. 26 . اسرار مباهله، محمد رضا انصاري، دلیل ما، قم، 1382
موضوع: ماجراي عظیم مباهله بین پیامبر (ص) و مسیحیان نجران و تاریخ 1400 سالهي آن.
. 27 . اسرار معراج پیامبر اسلام (ص)، علی قرنی گلپایگانی، کتابچی، 1370
موضوع: معراج پیامبر (ص)
. 28 . جامعه گرایی اسلامی، محمود شلبی، ترجمه محمد سعید مجیدي، انتشارات کردستان، سنندج، 1382
موضوع: نظام اجتماعی اقتصادي حضرت محمد (ص).
. 29 . خورشید اسلام چگونه درخشید، محمدباقر علم الهدي، طور، تهران، 1380
موضوع: بررسی و تحقیق پیرامون عوامل پیشرفت اسلام از تاریخ پیامبر اکرم (ص)
ص: 289
30 . زنان پیرامون پیامبر (ص) و نقد و بررسی ادعاهاي خاورشناسان، محمود مهدي استانبولی و مصطفی ابونصر شلبی، ترجمه
. شهربانو دلبري، سخن گستر، مشهد، 1382
موضوع: زنان پیرامون پیامبر (ص)
ه. کتابشناسی مستشرقین و پیامبر اعظم (ص)
1. اسلام از نظر ولتر
2. محمد (ص) پیامبري که از نو باید شناخت، گیور کیوکونیستان ویرژیل- ترجمه ذبیح الله منصوري.
3. محمد در اروپا، مینو صمیمی.
. 4. ادیان زنده جهان، رابرت هیوم، ج 1، ص 302
. 5. اسلام و تمدن جدید، برناوشاو، ص 170
. 6. مذاهب انسانی، هوستون اسمیت، ص 22
. 7. پیشرفت سریع اسلام، لورا واك، ص 100
. 8. شرق و آداب و رسوم آن، زویمر کانادائی، ص 27
. 9. موازنه بین ادیان چهارگانه، زویمر کانادائی، ص 150
صفحه 123 از 137
. 10 . تاریخ عرب، رابرت حتی فیلیپ، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص 152
.352 - 11 . تاریخ تمدن اسلام و عرب، گوستاو لوبون، ص 136
12 . محمد ستارهاي که در مکه درخشید، تالیف ساواري فرانسوي
13 . جهان اسلام، برتولد اشپولر
14 . اسلام و بحران عصر ما، روژه دو پاسیکه
. 15 . تاریخ ایران، ژنرال سایکس انگلیسی سرکنسول بریتانیا در کرمان، ص 723
16.
ص: 290
ویلفرد کنت ول اسمیت، استاد دانشگاه هاروارد ، Islam in modern world، اسلام در جهان امروز
.226 +213 / 17 . تاریخ فلسفه غرب، برتراندر راسل، 2
18 . اسلام، دومینک سوردل
. 19 . دین شناسی تطبیقی، کدرانات تبواري، ص 168
. 20 . دشمنت را بشناس، ادوارد شرلی، ص 19
. سیرجون جلوب، ص 23 -sbarA eht fo eripmE eht ، 21 . امپراطوریه العرب
22 . قرآن را چگونه شناختم- کینت گریک- ترجمه ذبیح الله منصوري
. 23 . الابطال (قهرمانان)- توماس کارلایل، تعریب محمد السباعی، ص 85
24 . عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، جان دیون پورت انگلیس، ترجمه غلامرضا سعیدي
25 . محمد پیامبر نشناخته شده، محمدعلی انصاري
26 . تاریخ النصوب الاسلامیه، کارل بروکلمان، ترجمه بنیه امین فارسی، ص 37
27 . هانري کربن، داریوش شایگان، ص 106
28 . یا اهل الکتاب، علی محمدعلی دخیل، ص 22
29 . محمد فی مکه، مونتگمري وات
30 . محمد فی المدینه، مونتگمري وات
31 . محمد پیامبر و زمامدار، مونتگمري وات
32 . تاریخ اسلام، دانشگاه کمبریج، جمعی از مستشرقان آربري، برناردلوئیس، مونتگمري وات، ترجمه احمد آرام
33.
ص: 291
. تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر الکلام، ص 24
و. دایره المعارفهاي بزرگ جهان و حضرت محمد (ص)
1. دایره المعارف امریکانا.
2. دائره المعارف بریتانیکا.
3. دائره المعارف جهان اسلام، آکسفورد انگلیس.
صفحه 124 از 137
4. دائره المعارف گراند لاروس، 23 جلدي فرانسه.
5. خاورمیانه و آفریقاي شمالی، انگلستان.
6. دیکشنري خاورمیانه، انگلستان.
7. دیکشنري سیاست نوین، انگلستان.
8. دائره المعارف مصوَر آکسفورد.
ز. نرم افزارهاي رایانه اي و پایگاههاي اینترنتی در مورد پیامبر اعظم (ص)
0020 -3499378 ، 1. نرم افزار موسوعه السیره النبوي، المرکز المقدسی الابحاث التطبیقیه، تلفن: 3379531
موضوع: تاریخ و سیرهي پیامبر اکرم (ص) و زندگی 300 نفر از صحابهي آن حضرت، 544 موضوع تاریخی و مذهبی همراه با
صدا، وجود آیات قرآن کریم، احادیث نبوي، اشعار، اقوال، عبرتها و ...
2. نرم افزار عزت.
موضوع: پیامبر اکرم (ص)
3. معرفی چند پایگاه اینترنتی در این زمینه:
www.paymbare Azam.ir
moc .mazaaaiban .www
www.rasoolazam.ir
www.monadi .com
www.14 masom.com / 14 masom/01/main
www.aalalrasool.com
ص: 292
صفحه سفید
ص: 293
فهرست منابع دو جلد
1. الاثار الباقیه، ابو ریحان بیرونی، انتشارات آستان قدس، چاپ اول، 1422 ه- ق
2. آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دکتر وهبه الزحیلی، دارالفکر، دمشق.
3. الاحتجاج، احمد طبرسی، نشر مرتضی، مشهد، 1403 ق.
4. الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، ابوجعفر محمد بن الحسن شیخ طوسی، التحقیق: سید حسن الخرسان، التصحیح، محمد
الآخوندي، دارالکتب الاسلامیه، الرابعه 1363 ش.
5. اسلام از دیدگاه دانشمندان غرب، پروفسور نصراللَّه نیکبین، انتشارات دفتر مذهبی سیمان فارسین، کابل، چاپ اول، بیتا.
6.
ص: 294
اسلام از نظر ولتر، ولتر، ترجمه جواد جدیدي، انتشارات طوس، تهران، چاپ سوم، 1355 ش.
صفحه 125 از 137
7. اسلام و آیین نبرد، احمد حسینیا، موسسه فرهنگی نشر امین، تهران، 288 ص، 1378 ش.
8. اسلام و غرب، پرفسور دکتر خورشید احمد، ترجمه سید غلامرضا سعیدي
9. اسلام وهیأت، سید هبه الله شهرستانی، انتشارات دار العلم، چاپ سوم، 89 ق
10 . اسلامشناسی غرب، سید کاظم مدرسی
11 . اصول مدیریت اسلامی و الگوهاي آن، ولیالله نقی پورفر، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزي تهران،
1382 ، چاپ هیجدهم.
. 12 . اصول مدیریت، علی رضائیان، سمت تهران، سال 65
13 . اعلام الوري، امین الاسلام طبرسی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، بیتا.
14 . الامالی، شیخ طوسی، دارالثقافه النشر، قم، 1414 ق.
. 15 . امامت و رهبري، مرتضی مطهري، انتشارات صدرا، تهران، چ چهاردهم، 1372
، 16 . آموزش کلام اسلامی، خداشناسی، محمد سعیديمهر، چ 1
17 . انساب الاشراف، احمد بن یحیی بن جابر البلاذري، التحقیق: محمدباقر المحمودي، موسسه الاعلمی، بیروت، الاولی، 1394 ق.
18 . باب حادي العشر، علامه حلی، ترجمه شهرستانی، دفتر نشر معارف اسلامی، چ 3، تهران، 1376 ش.
19 . بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، موسسه الوفاء، بیروت، 1404 ق.
20.
ص: 295
البدایه و النهایه، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر الدمشقی، التحقیق: علی شیري، دارالتراث العربی، بیروت، الاولی، 1408 ق.
21 . البرهان فی تفسیر القرآن، البحرانی، سید هاشم بحرانی حسینی، 1334 ش، دار الکتب العلمیه، قم، پنج جلدي.
22 . بنیان مرصوص، جوادي آملی
. 23 . پرورش روح، عباس عزیزي، انتشارات نبوغ، قم، چاپ اول، 1379
24 . پیامبر اسلام (ص)، از نظر دانشمندان شرق و غرب، علی دوانی، انتشارات پیام اسلام، قم، بیتا.
25 . تاریخ الامم و الملوك (تاریخ طبري)، محمد بن جریر طبري، التحقیق: نخبه من الماء الاجلاء، موسسه الاعلمی، بیروت، بیتا.
26 . تاریخ بغداد او مدینه السلام، ابوبکر احمد بن علی الخطیب البغدادي، التحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیه،
بیروت، الاولی، 1417 ق.
27 . تاریخ تمدن، ویل دورانت، ترجمه گروهی از نویسندگان، انتشارات انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، 1367 ش.
28 . تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، دکتر حسن تاج بخش، انتشارات دانشگاه تهران، 1375 ش.
، 29 . تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان، انتشارات دلیل، قم، چ 1
30 . التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، التحقیق: احمد حبیب قیصر العاملی، مکتبه الاعلام الاسلامی، الاولی، 1409 ق.
. 31 . تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، محمدتقی فعالی، ص 339
32.
ص: 296
24 ، ص 247 ، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم. - تجربه دینی، کیث یندل، ترجمه ماشاء اللَّه رحمانی، نقد و نظر، ش 22
33 . تحف العقول، الحسن بن شعبه الحرانی، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1404 ق.
صفحه 126 از 137
34 . التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوي سید حسن، موسسه الطلباء و النشر وزراء الثقافه و الارشاد اسلامی، تهران، چاپ
. اول، 1374
35 . تذکره الخواص، سبط ابن جوزي، بیروت، موسسه اهلالبیت، 1981 م.
36 . تذکره الفقهاء، علامه حلی، التحقیق والنشر: موسسه آل البیت (ع)، لاحیاء التراث، قم، الاولی، 1414 ق.
1379 ش. ، 37 . تسنیم، عبدالله جوادي آملی، انتشارات اسراء، قم، چ 1
38 . تفسیر اثنیعشري، حسین بن احمد الحسینی الشاه عبدالعظیمی، انتشارات میقات، تهران، 1363 ش.
39 . تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، تهران، 1366 ش.
40 . تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر الدمشقی، مطبعه الاستقامه، مصر.
41 . تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار، محمد رشید رضا، بیروت، دارالمعرفه الطبعه الثالثه، بی تا، 12 جلدي.
42 . تفسیر المنسوب الی الامام محمد الحسن بن علی العسکري (ع)، موسسه الامام المهدي (ع)، قم، 1409 ه-.
43 . تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)، رازي، فخرالدین، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420 ق.
ص: 297
44 . تفسیر نمونه، مکارم شیرازي، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران چاپ بیست و ششم ( 27 ج)، 1373 ش.
45 . تفسیر نور الثقلین، عبدالعلی بن جمعه العروسی الحویزي، 1383 ق، موسسه اسماعیلیان، قم، 1415 ق.
46 . تفسیر اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، انتشارات اسلام، تهران، 1378 ش.
47 . تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، دارالکتاب، قم، 1404 ق.
48 . تقویم وتقویم نگاري در تاریخ، دکتر ابوالفضل نبئی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، 1366 ش.
49 . تمدن اسلام و عرب، گوستاولبون
50 . التمهید فی علوم القرآن، محمد هادي معرفت، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، 1417 ق.
51 . ثعلبی (الکشف و البیان عن تفسیر القرآن)، احمد بن ابراهیم ابواسحاق ثعلبی نیشابوري، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422
ق.
52 . ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، الشیخ الصدوق، دارالرضی للنشر، قم، 1406 ق.
53 . جامع البیان فی تفسیر القرآن، ابو جعفر محمد بن جریر، طبري، دار المعرفه، بیروت، 1412 ق.
54 . جامع الصغیر، جلال الدین عبدالرحمن سیوطی، دارالفکر، بیروت، الاولی، 1401 ق.
ص: 298
55 . الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، محمود صافی، دار الرشید دمشق و موسسه الامیان بیروت، بیتا.
56 . جواهر الکلام، محمدحسن النجفی، التحقیق: عباس قوچانی، دارالکتب الاسلامیه، آخوندي، الثالثه، 1367 ش.
. 57 . حکمت الهی عام و خاص، مهدي الهی قمشهاي، چ 3
58 . حلیه المتقین، علامه مجلسی، انتشارات دانشور، بیجا، بیتا.
59 . حواریات فقیه، السید محمد سعید الحکیم، الناشر، المولف، الاولی، 1416 ق.
60 . حیاه الامام الرضا (ع)، الشیخ باقر شریف القرشی، منشورات سعید بن جبیر، بیجا، بیتا.
61 . خبرگذاري فارس و مهر
62 . خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن پژوهی، مرکز، نشر فرهنگی مشرق، تهران، 1372 ش.
صفحه 127 از 137
63 . خصال، شیخ الصدوق، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1403 ق.
64 . خطابهها و سخنان مختصري از محمد پیغمبر اسلام (ص)، استانلی لین پول.
. 65 . داستانهایی از زندگی پیغمبر ما، ممتاز احمد پاکستانی، ترجمه سید غلامرضا سعیدي، مجله مکتب اسلام، اردیبهشت 52
66 . الدر المنثور فی تفسیر الماثور، جلال الدین عبدالرحمن سیوطی، مکتبه آیه الله المرعشی، قم، 1404 ق.
ص: 299
67 . درسهایی از اخلاق مدیریت، قاسم واثقی، سازمان تبلیغات اسلامی، بیجا، 1370 ش.
68 . دروس معرفه الوقت والقبله، حسن حسن زاده آملی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1383 ش.
69 . دروس هیئت ودیگر رشته هاي ریاضی، حسن حسن زاده ي آملی، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ اول، 1371 ش.
70 . دسیسه آیات شیطانی، ستاد منطقه 2 سازمان تبلیغات اسلامی، واحد مطالعات و تحقیقات
1374 ش. ، 71 . دلایل صدق، محمدحسن مظفر، ترجمهي محمد سپهري، انتشارات امیرکبیر، چ 1
72 . راز آسمانها وزمین، ثریا شاه ویسی، ناشر مولف، چاپ اول، 78
. 73 . راه خداشناسی و شناخت صفات او، جعفر سبحانی، چ اول، زمستان 75
74 . راه روشن، فیض کاشانی، مشهد، آستان قدس رضوي
75 . راهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم،
چاپ سوم، 1379 ش.
76 . روح المعانی، فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ابوالفضل شهابالدین محمود الالوسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت،
1405 ق.
77 . روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ابوالفتوح رازي، بنیاد پژوهشهاي اسلامی آستان قدس رضوي، مشهد، 1374 ش.
78.
ص: 300
زاد المسیر فی علم التفسیر، ابوالفرج جمال الدین عبدالرحمن الجوزي القرشی، تحقیق: محمد بن عبدالرحمن، دارالفکر، بیروت،
الاولی، 1407 ق.
79 . زمین وآسمان در قرآن، سید علی اشرف حسنی، انتشارات امیري، چاپ اول، 80
80 . زندگانی محمد (ص)، بولن ویلی یه،
81 . زوائد ابی ماجه علی الکتب الخمسه، احمد کتانی،
82 . سبل الهدي و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الصالحی الشامی، التحقیق: عادل احمد عبدالموجود، دارالکتب
العلمیه، بیروت، الاولی، 1414 ق.
83 . ستاره شناسی زمانهاي اسلامی، تقی عدالتی، انتشارات آستان قدس، چاپ اول، 77
84 . سفینه البحار، شیخ عباس قمی، دارالاسوه للطباعه و النشر، طهران، 1416 ق.
85 . سنن الدار قطنی، علی بن عمر الدار القطنی، التحقیق: مجدي بن منصور بن سید الشوري، دارالکتب العلمیه، بیروت، الاولی،
1407 ق.
86 . السنن الکبري، احمد بن الحسن البیهقی، دارالفکر، بیروت، بیتا.
87 . سیره ابن هشام (السیره النبویه)، محمد بن اسحاق بن سار المطلبی، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، التحقیق: محمد محی الدین
صفحه 128 از 137
عبدالمجید، بیجا، 1383 ق.
1381 ش. ، 88 . سیره پیشوایان، مهدي پیشوایی، انتشارات توحید، قم، چ 13
89.
ص: 301
سیره رسول خدا (ص)، رسول جعفریان، انتشارات دلیل، قم، چ 1، بیتا.
90 . شرح نهجالبلاغه، عبدالحمید بن هبه اللَّه، ابن ابیالحدید، مکتبه آیه الله المرعشی، قم، 1404 ق.
. 91 . الشفاء، ابن سینا، مرعشی نجفی، قم، 1404
92 . شواهد التنزیل، الحاکم الحسکانی، موسسه الطبع و النشر، بیجا، 1411 ق.
93 . الصافی فی تفسیر القرآن، فیض کاشانی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1402 ق.
1404 ق. ، 94 . الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، اسماعیل جوهري، دارالعلم للملایین، بیروت، چ 3
95 . صحیح بخاري، ابوعبداللَّه محمدبن اسماعیل البخاري، بیروت، داراحیاء الثراث العربی، 1400 ق.
96 . صحیح شرح العقیده الطحاویه، حسن سقاف، دارالامام النووي، اردن، 1416 ق.
97 . صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج النیسابوري، دارالفکر، بیروت، بیتا.
98 . صحیفه نور، امام خمینی (ره)، وزارت ارشاد اسلامی، تهران.
99 . صواعق المحرقه، ابن شبر هیثمی، فصل 3، باب 9، مکتبه القاهره، مصر، 1312 ق.
100 . طبقات الکبري، ابن سعد، دارصادر، بیروت، بیتا.
101 . عبدالحسین الامینی فی الکتاب والسنه و الارب، دارالکتاب العربی، بیروت، 1379 ق.
102.
ص: 302
عذر تقصیر به پیشگاه محمد (ص) و قرآن، جان دیون پورت، ترجمه سید غلامرضا سعیدي، انتشارات تهران، 1338 ش.
. 103 . علوم قرآنی، محمدهادي معرفت، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ اول، بهار 78
104 . العمده، ابن البطریق الاسدي الحلی، تحقیق جامعه المدرسین قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، الاولی،
1407 ق.
105 . العین، الخلیل بن احمد الفراهیدي، تحقیق: مهدي المخزومی، ابراهیم السامرائی، الطبعه الثانیه، 1409 ق.
106 . عیون الاثر، ابن سید الناس، موسسه عزالدین، بیجا، 1406 ق.
107 . الغیبه، محمد بن ابراهیم النعمانی، تحقیق: علی اکبر غفاري، مکتبه الصدوق، تهران، بیتا.
. 108 . الفارابی مقاله فی معنی العقل، مجموعه رساله فارابی، مطبعه السعاده، مصر، 1327
109 . فتوح البلدان، احمد بن یحیی بن جابر المعروف بالبلاذري، مکتبه النهضه المصریه، القاهره، 1379 ق.
110 . فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، علی بن موسی بن طاووس الحلی الحسینی، دارالذخائر للمطبوعات، بیجا، الاولی، بیتا.
. 111 . فرهنگ الفبایی مهدویت، موعودنامه، مجتبی تونهاي، انتشارات مشهور، چ اول، 1384
112 . فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، انتشارات امام صادق، چاپ سوم، 68
.113
ص: 303
صفحه 129 از 137
فصلنامه مصباح، ش 20 ، ص 169
114 . فقه السنه، سید سابق، دارالکتاب العربی، بیروت، بیتا.
115 . فلسفه و کلام اسلامی، محمدرضا مظفر، ترجمهي محمد محمدرضایی، ابوالفضل محمودي، چ اول.
116 . فی ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الخامسه.
117 . قاموس قرآن، سید علی اکبر قرسی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم، 1361 ش.
.1378 ، 118 . قرآن در قرآن (تفسیر موضوعی)، عبدالله جوادي آملی، قم، اسراء، چ 1
.1376 ، 119 . قرآنشناسی، محمدتقی مصباح یزدي، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چ 1
120 . کافی، محمد بن یعقوب کلینی، التحقیق: علی اکبر غفاري، دارالکتب الاسلامیه آخوندي، الثالثه، 1388 ق.
121 . الکامل فی التاریخ، ابن اثیر
122 . کتاب الولایه، ابوالعباس ابن عقده
123 . کشف الخفاء و نریل الالباس، اسماعیل عجلوئی الجراحی، دارالکتب العلمیه، بیجا، الطبعه الثانیه، 1408 ق.
124 . کمال الدین و تمام النعمه، الشیخ الصدوق، صحنه و علق علیه علی اکبر غفاري، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه
المدرسین قم، 1405 ق.
125.
ص: 304
کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا القمی المشهدي، (قرن 12 هجري) تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامی، 1366 ش، 14 جلدي.
126 . کنزالعمال، المتقی هندي، التحقیق: الشیخ بکري حیانی، الشیخ الصفو السقا، موسسه الرساله، بیروت، بیتا.
127 . کیمیاي سبز، احمدي، انتشارات نبوغ، قم، چاپ پنجم، 1382 ش.
. 128 . الگوهاي رفتاري حضرت فاطمه زهرا (س)، ح صفري، قم، موسسه انتشارات مشهور، 1382
129 . الگوهاي رفتاري حضرت زهرا (س)، خ صفري، موسسه انتشاراتی مشهور، 1382 ش.
130 . لسان العرب، ابن منظور، نشر ادب الحوزه، قم، الطبعه الاولی، 1405 ق.
. 131 . مبانی و اصول مدیریت اسلامی، حسین و علیرضا علی احمدي، تولید دانش، تهران، چاپ اول، 1383
132 . مجله العرفان
. 133 . مجله معرفت، ش 60
134 . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی (امین الاسلام)، دارالمعرفه، بیروت، 1406 ق.
135 . مجمع الزواید و منبع الفوائد، نورالدین الهیثمی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1408 ق.
136 . المجموع فی شرح المهذب، محی الدین بن النووي، دارالفکر، بیجا، بیتا.
137.
ص: 305
مجموعه مباحثی از مدیریت در اسلام، ولی الله نقی پورفر، مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی تهران، چاپ اول، سال
.1382
138 . محمد (ص) عند علماء الغرب،
صفحه 130 از 137
139 . مختصر تاریخ عرب، سید امیرعلی هندي
. 140 . مدیریت از منظر کتاب و سنت، سید صمصام الدین قوامی، دبیرخانه مجلس خبرگان قم، چ اول، سال 83
141 . المراجعات، سید عبدالحسین شرف الدین، التحقیق: حسین الراضی، جمیعه الاسلامیه، بیجا، الطبعه الثانیه، 1402 ق.
142 . مستدرك الوسایل و مستنبط المسائل، المحدث النوري الطبرسی، التحقیق والنشر موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، قم،
الاولی، 1408 ق.
143 . مستدرك سفینه البحار، الشیخ علی النمازي الشاهرودي، تحقیق: حسن بن علی النمازي، موسسه النشر الاسلامی لجماعه
المدرسین، قم، 1409 ق.
144 . مصباح المنیر، فیومی، دارالهجره قم، 1405 ق.
145 . المصنف، ابن ابی شیبه الکوفی، التحقیق: سعید محمد اللحام، دارالفکر، بیجا، الاولی، 1409 ق.
. 146 . معارف قرآن در المیزان، ج 3، سید مهدي امین، چ 1
147 . المعتبر فی شرح المختصر المنافع، المحقق الحلی، التحقیق، لجنه التحقیق باشراف ناصر مکارم شیرایز، موسسه سید الشهداء،
بیجا، 1364 ش.
148.
ص: 306
معترك اقران فی اعجاز القرآن، جلال الدین سیوطی، بیروت، دارالکتب المکتبیه،
149 . المعجم الاوسط، سلیمان بن احمد بن ایوب اللخمی الطبرانی، التحقیق: ابراهیم الحسینی، دارالحرمین، بیجا، بیتا.
150 . معجم مقاییس اللغه
. 151 . معرفت وحیانی، حبیب اللَّه پیمان، نشریه آفتاب، شماره 20
152 . المغازي،
153 . المغنی، عبدالله بن قدامه، التحقیق: جماعه من العلماء، دارالکتب العربی، بیروت، بیتا.
154 . مفاتیح الجنان، محدث قمی (شیخ عباس قمی)، مصحح، حسین استاد ولی، مترجم: موسوي دامغانی، انتشارات قربانی، تهران،
اول، 1377 ش.
155 . مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، دارالقلم دمشق و دارالثامیه بیروت، چ اول، 1416 ه-. ق.
156 . المقنعه، شیخ المفید، التحقیق: جامعه المدرسین، قم، 1410 ق.
157 . مکارم الاخلاق، الطبرسی، منشورات الشریف الرضی، بیجا، الطبعه السادسه، 1392 ق.
158 . ملاحم الملاحم والفتن، سید بن طاووس
159 . من هدي الحدیث النبوي نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، محمد بن جعفر الکتانی، تحقیق: شرف حجازي، دارالکتب السلفیه،
مصر، الثانیه، بیتا.
160.
ص: 307
المناقب، آل ابیطالب (ع)، محمد بن شهر آشوب المازندرانی، موسسه العلامه للنشر، قم، 1379 ق.
. 161 . منتخب الاثر، لطف اللَّه صافی گلپایگانی، موسسه سیده المعصومه، چاپ دوم، 1421
162 . منشور جاوید، جعفر سبحانی، موسسه امام صادق، قم، چاپ اول، بیتا.
صفحه 131 از 137
163 . المهذب البارع، ابن فهد الحلی، التحقیق: الشیخ مجتبی العراقی، جامعه المدرسین، قم، 1407 ق.
. 164 . موعودشناسی و پاسخ به شبهات، علیاصغر رضوانی، مسجد مقدس جمکران، چ اول، 1384
.« قانون و اجتماع » 165 . میراث اسلام، پرفسور دیوید دوسانتیلا، ترجمه مصطفی علم تحت عنوان
166 . المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبائی، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1417 ق.
167 . المکاسب، شیخ اعظم انصاري، انتشارات دار الحکمه، چاپ اول، 1416 ه- ق
24 ، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم. - 168 . نقد و نظر، ش 22
169 . النکت و العیون، علی ماوردي
170 . نهایه الاحکام النهایه فی المجرد الفقه و الفتاوي، الشیخ الطوسی، دارالاندلس بیروت، افست منشورات قدس قم، بیتا.
171 . نهج البلاغه (سخنان امام علی (ع)، سید رضی، ترجمه ناصر مکار شیرازي و همکاران، قم، انتشارات هدف، بی تا، سه جلدي.
172.
ص: 308
، نهج الفصاحه، مترجم و گردآورنده، ابوالقاسم پاینده، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ 17
. 173 . نوائب الدهور فی علائم الظهور، میرجهانی، کتابخانه صدر، چاپ دوم، 1369
174 . الهدایه، للشیخ الصدوق، تحقیق والنشر: موسسه الامام الهادي (ع)، قم، الاولی، 1418 ق.
175 . هیئت ونجوم اسلامی، علی زمانی قمشه اي، انتشارات مؤسسه ي امام صادق (ع) چاپ اول، 84
176 . الوحی المحمدي، سید رشید رضا، چاپ سوم
.47 - 1381 ، ص 49 ، 177 . وحی و افعال گفتاري، علیرضا قائمینیا، انجمن معارف اسلامی، قم، چ 1
178 . وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، الحر عاملی، محمد بن الحسن، التحقیق والنشر: موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث،
قم، الثانیه، 1414 ق.
. 179 . ویژگیهاي مدیریت اسلامی، ب حسینی بوشهري، انتشارات انصاریان، قم، چاپ اول- 1379
180 . ینابیع الموده لذوي القربی، سلیمان بن ابراهیم القندوزي الحنفی، التحقیق: سید علی جمال اشرف الحسینی، دارالاسوه، بیجا،
الاولی، 1416 ق.
181 . الکشاف عن حقایق التنزیل، محمود بن عمر زمخشري، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407 ق.
ص: 309
انتشارات تفسیر و علوم قرآن
الف. کتابهاي منتشر شده
1. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 1) ترنم مهر- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
2. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 2) شمیم مهر- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
3. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 3) باران مهر- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
4. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 5) دانش مهر- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
5. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 6) علوم مهر- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
صفحه 132 از 137
6. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 7 و 8) روابط دختر و پسر ( 1 و 2)- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
7. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 9 و 10 ) پیامبر مهر ( 1 و 2)- محمدعلی رضاییاصفهانی و محسن ملاکاظمی و جمعی از پژوهشگران
8. فلسفه احکام ( 2) حکمتها و اسرار نماز- احمد اهتمام
9. آموزههاي عاشورا- محمدعلی رضاییاصفهانی
10 . تفسیر قرآنمهر، سوره یوسفعلیه السلام- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
11 . تفسیر قرآنمهر، سوره توبه- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
12 . مراحل انس با قرآن- دکتر محمد فاکر میبدي
13 . پژوهشی در اعجاز علمی قرآن (جلد 1 و 2)- دکتر محمدعلی رضاییاصفهانی
14 . مراحل انس با قرآن، دکتر محمد فاکر میبدي
15 . مستشرقان و تاریخگذاري قرآن، دکتر محمدجواد اسکندرلو
ص: 310
ب. کتابهاي در دست انتشار
1. پرسشهاي قرآنی جوانان ( 4)- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از پژوهشگران
2. فلسفه احکام ( 3) خداشناسی از راه کیهانشناسی- احمد اهتمام
3. ترجمه آموزشی قرآن- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه
4. ترجمه تفسیري قرآن- محمدعلی رضاییاصفهانی و جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه
5. اعجاز و شگفتیهاي علمی قرآن- محمدعلی رضاییاصفهانی و محسن ملاکاظمی
6. قرآن و علوم پزشکی- حسن رضا رضایی
7. قرآن و مدیریت- محسن ملاکاظمی
8. سیماي سورههاي قرآن- محمدعلی رضاییاصفهانی
یادآوري: مراکز پخش کتابهاي فوق در صفحه شناسنامه همین کتاب آمده است.
شیوههاي خرید کتابهاي انتشارات
الف. خرید حضوري
به مراکز پخش که در شناسنامه کتاب موجود است مراجعه فرمایید.
ب. خرید غیرحضوري
0251 - 0251 و 7739002 - 1. از طریق فاکس: 7730365
2. خرید اینترنتی:
moc .csnaruq .WWW
بوسیله نامه: با آدرسهاي مراکز پخش، موجود در شناسنامه کتاب مکاتبه فرمایید. .WWW .mashhuor .com و 3
صفحه 133 از 137
تذکرات:
1. کتابهاي فوق جهت ترویج فرهنگ قرآنی و دینی آمادهسازي شده است، از این رو با حداقل قیمت در اختیار قرآن دوستان قرار
میگیرد.
2. براي هر یک از این کتابها مسابقه علمی طراحی شده که در جلسات، مدارس و ... قابل اجراست.
3. در صورتی که مایل به خرید کتابهاي فوق هستید مبلغ آن را به شماره حساب جاري 1531101053 بانک تجارت شعبه صفائیه
قم به نام آقاي نصراللَّه سلیمانی و یا بانک ملی شعبه حجتیه قم، کد شعبه 2711 حساب جاري 2708 یا جاري سیبا
0101342908006 به نام آقاي ابراهیم خانهزرین واریز و فیش آن را براي ما ارسال کنید تا کتابها به آدرس شما پست شود.
(هزینه پست به عهده مرکز است)
درباره مرکز